HET GEVLUCHT - WIEKSYSTEMEN
-
Upload
kees-vanger -
Category
Education
-
view
10.822 -
download
5
description
Transcript of HET GEVLUCHT - WIEKSYSTEMEN
1
HET GEVLUCHTHET GEVLUCHT
Kees Vanger december 2008
2
Beste molenaars in opleiding of andere geïnteresseerden Beste molenaars in opleiding of andere geïnteresseerden . Ik heb de laatste jaren, voor de molenaars in opleiding uit Meppel en omgeving op de computer nogal wat bestanden gemaakt of verzameld over molens en molenonderdelen. De onderliggende gedachte was dat je met de computer de leerstof uit de steeds lijviger (en interessanter) wordende Basiscursus aanschouwelijker kan maken door allerlei afbeeldingen toe te voegen. Noem het maar een vorm van aanschouwelijk onderwijs! Dus niet een aparte methode, maar een extra verduidelijking van de informatie uit ons cursusboek d.m.v. heel veel gedetailleerde foto’s en zo nu en dan een tekening.De presentaties zijn uitermate geschikt voor theorieavonden, waarbij met beamer het geheel op een groot scherm geprojecteerd kan worden. Verder kunnen de leerlingen thuis op de computer de lesstof nog eens bestuderen.Aanvankelijk heb ik alles gemaakt voor de theorieavonden in Meppel, maar na vele verzoeken alles uiteindelijk via internet aan andere molenliefhebbers beschikbaar gesteld. Daar heb ik de lesstof uiteindelijk dan ook voor gemaakt!
Naast vele eigen foto’s hebben vele molenaars, fotografen of andere molenliefhebbers de afgelopen jaren, na vele oproepen via het “prikbord”, meegewerkt door ontzettend veel foto’s op te sturen. BEDANKT!In het bijzonder wil ik o.a. Harmannus Noot, Joop Vendrig, Roelof Kooiker, Wilbert Bijzittter, Jaap Kuitert en Simon Jellema bedanken voor de mooie foto’s die ze spontaan en in zeer grote hoeveelheden beschikbaar gesteld hebben. KLASSE! De gedetailleerde tekeningen komen o.a. uit de boeken van: “opleiding watermolenaar” van ing. J. den Besten. Het oude maar prachtige boek “Korenmolens Van Ambacht tot Industrie” van Ing. P.W.E.A. van Bussel; Ons leerboek voor startende molenaars “De windmolen en zijn onderdelen” van J.G. Wiessner en de erg informatieve map over korenmolens nl “Zingende Stenen” van D.J. Abelskamp. Verder ook nog een aantal juweeltjes van tekeningen van Anton Sipman. Helaas geen tekeningen uit ons eigen cursusboek. Jammer!
De powerpointpresentaties zijn een soort diashow met ongekende mogelijkheden. Een digitale excursie door molenland. Verder heb ik een aantal lesbrieven gemaakt. Hierin worden een aantal belangrijke hoofdstukken uit De Basiscursus beknopt weergegeven. Ook hierbij spelen foto’s en tekeningen een aanvullende en verduidelijkende rol. Verder zijn bij een aantal lesbrieven vragen (en antwoorden) gemaakt/bewerkt door Ron Keizer van de afdeling Overijssel/Gelderland bijgevoegd als extra informatie en als extra oefenstof. Ik hoop dat jullie in ieder geval wat leren van deze manier van aanbieden van de lesstof. Het is in ieder geval een prachtige en boeiende hobby. Kees Vanger Molenaar molen “De Weert” Meppel.
3
een dwarsgetuigde standerdmolenVan ± 1250 tot ± 1600 dwarsgetuigd gevluchtZeilen liggen van voorzoom naar achterzoomHierna kwam het Oudhollands wieksysteem.
* houten roeden
* borstroeden(eiken) door askop (40 bij 30 cm dik)
* aan beide kanten verlengd d.m.v. oplangers (grenen)
* oplangers werden met stroppen en bouten vastgezet
* geen zeeg en rendement niet erg hoog
* toch ± 500 jaar gebruikt!!
Bourtange: borstroede Oudhollands opgehektBourtange: borstroede Oudhollands opgehekt
4
zeil van voorzoom naar achterzoom
huidige dwarsgetuigde molen in Frankrijk en……………. Mallorca
DwarsgetuigdDwarsgetuigd
Een molenwiek waarbij het hekwerk langs de beide zijden van de roede even breed zijn.
Gebruikt tot plm. 1410
le moulin de Douches (Fr.)
5borstroedenborstroeden
BORSTROEDENBORSTROEDENEen houten roede uit drie stukken met een borst als tussenstuk, waarop twee einden (oplangers) zijn aangebracht
6
OudhollandsOudhollandswieksysteem wieksysteem ((±1600)±1600)
•zeeg: schroefvormig verloop heklatten
•meer rendement
7
OudhollandsOudhollandsvoorzoom
kluften
bordschroot
zeilklamp
niet alle molens met Oudhollands hebben een bordschroot
8
9
10
11
12
kluften bepalen de schuinte van de windborden
ophekkenOudhollands
gevlucht
13
steek- of stormbord
nieuwe voorzoom
voorzoom
14
15handig
zeilklampenzeilklampen zeilarmzeilarm
16
bordveer voor steekbord
met bordveer (essenhout)steekbord vastzetten
17
steekbord van “De Sterrenberg” Nijeveen (molenaar Gerard Lutke)
18nieuwe heklatten molen “De Leyen” Staphorst
19
heklat met kluft heklatten plaatsen
20
1. zeilarm
2. zeilketting of lange halstouw
3. lange hals of bek
4. achterlijk
5. bokkenpoot of slijtstuk
6. zwichtlijnen
7. linker onderhoektouw
8. rechteronderhoektouw
9. zeilklampen
12. korte halstouw
11. korte hals
10. kikkers en litsen
MOLENZEILMOLENZEIL
21
wiggen om heklatten vast te maken (hekwiggen)
kikker
22
doorsnede potroede (let op biljoening)
Potroeden zijn plaatstalen roeden waarbij de hoekverbindingen binnenin de roede zijn
gepotnageld.Gefabriceerd door de firma Pot uit Elshout vlak bij Kinderdijk. In totaal zijn er rond de 2800
Potroeden gemaakt.
23
doorsnede Fransenroede (met bus voor heklatten)
hekbus
Fransenroede.Fransenroede.Gepotnagelde stalen molenroedenvan het bedrijf Fransen uit Vierlingbeek.
De achterzijde van de roede bevatte twee hoekprofielen die aan de buitenzijde van de roede vast gepotnageld werden.
Handiger bij de productie! Bij de potroede zitten alle hoekprofielen aan de binnenzijdeaan de binnenzijde (erg bewerkelijk bij de fabricage)
Dit bedrijf is rond 1900 met de productie begonnen.
gelaste roe
24
(ex) Fransenroede van de molen van Rha
25
porring dus binnenroede
Fransenroede molen van Cuyk
26Fransen- en Potroede
27BuurmaBuurma
(ex) roedenfabrikanten Pot
Derxks
28
roeden: dwarsschotten of wiggenschotten (extra versteviging voor roewiggen)
29Werkplaats Vaags in
Aalten
30gietijzeren bovenas (in Nederland vanaf 1836)
31
32
askop roeden
33askop, keerklos wiggen spitijzers, walpen
34
roewiggen vastslaan (na doorhalen roeden)
35gaatje in windpeluw voor afvoer water dat bij de weerstijl afloopt
roedenwiggen plaatsen molen “De Leyen” Staphorst
36wiggen en spitijzerswiggen en spitijzers
37
De bliksemafleider verbindt de beide roeden
38
Eerste molen is in 1928 “verdekkerd”
15 molens hebben dit systeem nog
Dekker stroomlijnroedenDekker stroomlijnroeden (Dekkerwiek )
39Dekker was een molenmaker uit Hazerswoude die de Dekkerwiek n.a.v. een prijsvraag van de Hollandse Molen (in 1923) heeft ontworpen
40
DEKKER- OF STROOMLIJNROEDE (rendement)DEKKER- OF STROOMLIJNROEDE (rendement)
Bij dit verbeterde wieksysteem is het voorste deel van de roede tot aan de eerste zoomlat geheel gestroomlijnd.
Deze stroomlijnvorm bestaat uit zinken of aluminium platen.
Verder zit er weinig zeeg in het hekwerk.
Rond 1930 veel toegepast.
Smalle zeilen.
Nadeel: stormgevoelig en erg hollerig bij wisselende winden en veel zeilslag.
Onderhoud van de roeden was erg lastig!
41
BolswardBolsward
Twee zoomlatten!!Twee zoomlatten!!
42
nadeel: roede geheel ingepakt! (lastig bij onderhoud/controle)
43
smalle zeilen
Wat zijn de voor– en nadelen van dit systeem?
44zoomlatten: ook met stroomlijn!! hekwerk: weinig zeeg
45
Dekkerwieken op koren- en pelmolen “Windlust” te
Burum.
46Onnen “De Biks” Dekker wieksysteem met remkleppen
47
Oldehove “De Leeuw” Dekker en Van Bussel stroomlijnneuzen/ten Have
48
Onnen “De Biks” Dekker wieksysteem met zelfzwichting
49
Van Bussel Van Bussel wieksysteemwieksysteem
“stroomlijnneus” “stroomlijnneus” (1936)(1936)
50
Van Bussel- stroomlijnneus Van Bussel- stroomlijnneus (rendement)
Dit is ook een verbeterd wieksysteem en is in 1934 ontworpen door Dhr. Van Bussel.
Het voorhek is bekleed met een metalen stroomlijnneus op voorgevormde schenkels
Deze stroomlijnneus gaf een vrij redelijke trekkracht maar net als bij de Dekkerwiek ook hollerig.
Ongeveer 80 molens hebben dit systeem nog!
51van Bussel stroomlijnneus met remkleppen en zelfzwichting
52Van Bussel stroomlijnneus met openstaande remkleppen
53
54
Leegveld “De Jonge Held”doorboorde as om kleppen te
bedienen
55Leegveld “De Jonge Held”
56
Foutje!Foutje!
Zo hoort hetZo hoort het
doorboorde asdoorboorde as
57Leegveld “De Jonge Held” bezaan met zwichtstang
58
Aduard Farnsum De ”Eolus”, spin, zelfzwichting, van Bussel
59
Ten Have wieksysteem en fokwieken
Wat zijn de voor- en nadelen van dit systeem?
ten Have wieksysteem ten Have wieksysteem ± 1940± 1940 komt veel in Gelderland voor komt veel in Gelderland voor
vaak in combinatie met stroomlijnneuzen/fokwiek
60
ten Have wieksysteemten Have wieksysteem
Ten Have heeft rond 1940 dit verbeterd wieksysteem ontworpen. Hierbij werd het achterhek vervangen door brede scharnierbare houten kleppen.
Wordt meestal toegepast op slechts één roede.
Vaak in combinatie met stroomlijnneus of fokwiek
De kleppen openen en sluiten door centrifugaalkracht.
De molenaar kan met behulp van gewichten het moment van openen of sluiten beïnvloeden
Komt veel in Gelderland voor.
De roede waarop ten Have zit wordt horizontaal
weggezet, zodat de wind geen invloed op het gevlucht heeft.
61Ten Have wieksysteem (in combinatie met van Bussel)
62
Ten Have wieksysteem
Dokkum molen “Zeldenrust”
Ten Have hier op buitenroede. i.v.m. te grote taillering van de molen (echt Fries) Openstaande kleppen op de binnenroede
raken de onderkant van de rieten romp.
Groesbeek (op beide roeden ten Have)
63
Ten Have op buitenroedeDokkum molen “Zeldenrust”
64Dokkum molen “Zeldenrust”
65
fokwiekzeilklampregelklep
Fokwiek (Ir. Fauel)Fokwiek (Ir. Fauel)
eerste molen in 1946 met fokken uitgerust
66
Fokwiek (Ir Fauel)Fokwiek (Ir Fauel)
Wiekverbeteringssysteem ontworpen in 1946 door Dhr. Fauel
Geïnspireerd door de werking van een fok op een zeilboot heeft deze ingenieur een fokwiek ontworpen.
De fokwiek loopt door tot achter de roede. Hierdoor komt er bij een draaiende molen onderdruk achter het zeil waardoor het gevlucht veel trekkracht krijgt.
De fokken zijn bevestigd aan voorgevormde schenkels.
Nadeel: stormgevoelig en erg hollerg. Dit hollerige van een fokwiek wordt meestal ondervangen door het aanbrengen van remkleppen die werken op de centrifugaalkracht. Remkleppen kunnen door de molenaar direct beïnvloed worden. Regelkleppen niet!
Voordeel veel trekkracht.
Toegepast op veel molens.
67
68Wat zijn de voor- en nadelen van dit systeem?
69
openstaande regelklep
70
Paterwoldsemeer “De Helper” (geopende kleppen= stormbeveiliging)
71
spin voor bediening remkleppen
72ZELFZWICHTINGZELFZWICHTING
73
ZELFZWICHTING ZELFZWICHTING
Een zelfzwichtend wieksysteem uitgerust met jaloeziekleppen.Draaibare kleppen die in het achterhek zijn aangebracht en onderling verbonden zijn met een trekstang.
De kleppen openen en sluiten door de centrifugaalkracht.
Het zwichtmoment kan door de molenaar beïnvloed worden d.m.v. gewichten die aan de ketting van de zwichtboom hangen.
De assen van de kleppen zijn excentrisch geplaatst en wel op een derde van de breedte.
Nadeel: onderhoudsgevoelig.
gevaarlijk bij harde wind van achteen (kleppen slaan dicht)
Komt veel in de provincie Groningen voor.
74kleppen gesloten
75openstaande kleppen molen “De Sterrenberg” Nijeveen
76
kleppen gesloten
looplatten: zitten de asjes op vast
77d.m.v. treklat worden de kleppen bediend
78
en d.m.v. spin worden de
kleppen geopend of gesloten
79
gewichten bepalen het zwichtmoment
80
Wetsinge, “Eureka” zelfzwichting met dwarsstaande remkleppen op de uiteinden.
81
zelfzwichting
zelfzwichting: wat zijn de voor- en nadelen van dit systeem?
82Glimmen “De Witte Molen” (langs A28 bij Groningen)
83Glimmen “De Witte Molen”
84
bezaanstok
zwichtboom
zwichtketting
wipstok
85
kettingwiel
zwichtstang
zwichtketting
tandheugeltandheugel
86
doorboorde as met zwichtstang
87
zelfzwichting bezaan, zwichtboom,wipstok
88
zelfzwichting met windroos (binnenkruier)
”De Sterrenberg” Nijeveen
89windroos molen “De Sterrenberg” Nijeveen
90
Van Riet wieksysteemVan Riet wieksysteem (1935)(1935)
Lijkt veel op Bilau.
soort vliegtuigvleugel .(van metaal)
kleppen eerst sluiten met een liertje op één van de roedeneinden.
kleppen worden zo op spanning gebracht.
De druk op de zwichtring bepaalt het opengaan van de kleppen.
91
Van Riet systeem molen te Eindewege
92
93
Bileau Bileau wieksysteemwieksysteem
zware en dure constructie
vangt bij stilstand veel wind.
stormgevoelig
gestroomlijnde klep smaller dan hekwerk
heeft stroomlijnneus
De enige Bileau molen in Nederland staat in Norg
94
Bileau wieksysteem Norg
95
Duitse Bileau molen in Kogel
96
let op de roeden in de askop!
Waarland “Slootgaardmolen”
97
Alkmaar “Robonsbosmolen”haspelwiekenkruishaspelwiekenkruis
98roede vastzetten
met touw of ketting en bliksemafleider
99oog om de roeden mee vast te zettenzetten
100roede vastzetten
101
102
103kruipalen
104
105
Aërodynamisch gevlucht van de nieuwe Nolet molen te Schiedam. (‘n soort Dekker?)
Computergestuurd. Geen molenaar dus!
Gebruikt voor opwekking van stroom voor drankstokerij Nolet
106eindeeinde
vervolg: allerlei vragen
107
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
108
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
109
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
110Wat is de functie van de spin hier?Wat is de functie van de spin hier?
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
111
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
112
Nieuw Scheemda “De Dellen”
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
113Burum “Windlust”
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
114
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
115
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
116
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
117
Ganzedijk
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
118
Wetsinge “Eureka”
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
119
Onnen “De Biks”Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
120
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
121Noordbroek “De Noordstar”
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
122
Noorddijk Noorddijk “Noordermolen”“Noordermolen”
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
123
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
124
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
125
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
126
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
127
128
129
130
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
131
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
132
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
133
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
134
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
135
136
137
138
139
140
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
141
142
143
144
145Molen “De Weert” voor afbraak
Molen “De Weert” herbouwd (1999)
146
147
148
149
150
151
152
153
154
“Zeldenrust” Dokkum
155
156
157
158
159
Kropswolde “De Hoop”
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
160
welk systeem?welk systeem?
161
welk systeem?welk systeem?
162
welk systeem?welk systeem?
163
Welk wieksysteem?Welk wieksysteem?
164
Wat is dit?Wat is dit?
165
Welke onderdelen zie je?Welke onderdelen zie je?
166
Welke onderdelen zie je?Welke onderdelen zie je?
167Van welk type molen zijn deze onderdelen?Van welk type molen zijn deze onderdelen?
168
Welke onderdelen zie je?Welke onderdelen zie je?
169
Welke onderdelen zie je?Welke onderdelen zie je?
170
Hoe wordt deze vang Hoe wordt deze vang bediend?bediend?
171
Wat is hier misgegaan?Wat is hier misgegaan?
172
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
12.
11.
10.
MOLENZEIL
NOEM DE NOEM DE ONDERDELENONDERDELEN
173
174
175
176
177
178
1.
2.
3.
4.
5. 6.
179
benoem de balken etc
1
3
2
4
5
6 7 8 9 10
180
Wat is dit?
181
Waarom hangt deze oude kanonskogel aan
de ketting
182
welk systeem?welk systeem?
183
Wat is dit?Wat is dit?
184
N
NO
O
ZO
Z
ZW
W
NW
zomer: matig koude wind, goede maalwindwinter: sneeuw, hagel en regenbuien.
overig: mist is slechte maalwind. let op (warmte)onweer uit het zuiden tot de langste
dag (21/6)
zomer: goede maalwind, onweerskansen
winter: stabiele wind. oppassen voor regen of
ijzel.overig: bij lichte vorst na
regen zeilen zwichten naar lange halve; geeft grote
kans op stormen
zomer: goede strakke maalwind. met warm weer
kans op windvlagen. weinig risico op onweer.
winter: stabiele wind. vorst. ijzel op scheiding van vorst
en dooi na vorstperiode.overig: bij vorstkans altijd
letten op aanvriezen zeilen. je wilt tenslotte kunnen
zwichten. Zijn het planken? Doormalen en vriesdrogen.
Geen keus? touwen lossnijden.
zomer: slechte maalwind. wisselvallig weer, niet stabiel en
niet krachtig.winter: sterke goede maalwind. overig: ONWEERSHOEK: meest
verraderlijke wind van alle!
zomer: niet krachtige en vrij slechte maalwind. wind kan plotseling ruimend
omgaan.winter: goede maalwind.
overig: ook ONWEERSHOEK.
zomer: niet krachtige maalwind. in slecht weer periode ontstaat hier onweer en storm.
wind heeft altijd de neiging tot ruimen.winter: stabiele maalwind bij rustig weer.
overig: zuidwest-regennest.
zomer: rustige maalwind met weinig kracht. regelmatiger als ZW. in slecht weer periode de stormhoek. wind kan
plotseling ruimen.winter: sterke goede maalwind.
overig: zuidwest-regennest.
zomer: goede maalwind. in slecht weer periode rukkerige winden. kans op zware
stormen. veelal koele zeewind.winter: novemberstormen; gevaarlijke wind.
kans op hagel en sneeuw. overig: maartse buien met sneeuw of hagel.
DE 8 WINDEN
ZW, Z en ZO: uit deze richtingen onweer. Denk er om: onweer komt uit tegengestelde richting van de heersende wind!
Gemaakt door Henk Gemaakt door Henk KloeppingKloepping
185eindeeinde