Het beroepsgeheim en de mogelijke rol van ......een arts verdacht van een misdrijf, de rol van het...

1

Faculteit Rechtsgeleerdheid

Universiteit Gent

Academiejaar 2012-2013

Het beroepsgeheim en de mogelijke rol van

beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg bij de

preventie en opsporing van misdrijven

Masterproef van de opleiding

‘Master in de rechten’

Ingediend door

Lynn Walgraeve

(studentennummer: 00804851)

Promotor: Prof. dr. Tom Balthazar

Commissaris: dr. Tessa Gombeer

2

Voorwoord

Graag wil ik mijn oprechte dank betuigen aan een aantal personen die hebben

bijgedragen bij de totstandkoming van dit werk.

Vooreerst wil ik mijn promotor prof. dr. Balthazar bedanken voor de kans die hij me gaf

om me in dit onderwerp te verdiepen en voor zijn professionele begeleiding bij de

totstandkoming van deze masterproef.

Vervolgens gaat mijn dank uit naar mijn ouders en broer om me te steunen bij de

verwezenlijking van dit werk.

Graag richt ik ook een woord van dank tot Anja Janssen (hulpverlener bij het Vlaams

Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling), Geert Decraemer (psycho-

pedagogisch consulent bij CLB GO! Brussel), dokter Marc Heylbroeck (huisarts), Paul Van

den Bossche (lic. psychologie/directeur van het Vertrouwenscentrum

Kindermishandeling Oost-Vlaanderen) voor de boeiende interviews omtrent deze

problematiek.

Lynn Walgraeve,

Gent, 15 mei 2013

3

Inhoudstabel

Hoofdstuk 1 Inleiding ........................................................................................................... 1

Hoofdstuk 2 Het medisch beroepsgeheim .......................................................................... 5

2.1 Oorsprong van het medisch beroepsgeheim .............................................................. 5 2.2 De ratio van het medisch beroepsgeheim ................................................................... 6 2.3 Wie heeft beroepsgeheim en wat wordt daaronder verstaan? ................................ 9 2.4 Het onderscheid tussen het beroepsgeheim en de discretieplicht ....................... 11 2.5 Het beroepsgeheim: absoluut of relatief? ................................................................. 13 2.6 Het beroepsgeheim en de privacy .............................................................................. 14 2.7 Het delen van vertrouwelijke informatie ................................................................. 19

Hoofdstuk 3 Uitzonderingen op de geheimhoudingsplicht ........................................... 27

3.1 De in artikel 458 Sw. bepaalde uitzonderingen ........................................................ 27 3.1.1 Getuigenis in rechte ......................................................................................... 27 3.1.2 Wettelijke bepalingen: aangifteplicht/aangifterecht ................................. 33

3.2 Artikel 458bis Sw. .......................................................................................................... 40 3.2.1 De situatie na de Wet van 28 november 2000 betreffende de

strafrechtelijke bescherming van minderjarigen: oud artikel 458bis Sw. ....................................................................................................................... 40

3.2.2 Huidig Artikel 458bis Sw. ................................................................................. 44 3.2.3 Is het meldingsrecht van artikel 458bis Sw. een

rechtvaardigingsgrond? .................................................................................. 49 3.2.4 Naar een invoering van een meldingsplicht? .............................................. 50

3.3 Bekendmaking aan een gerechtelijke instantie ter uitvoering van een hulpverleningsplicht .................................................................................................... 54 3.3.1 Schuldig verzuim .............................................................................................. 54 3.3.2 Meldingsplicht in decreten van de Franse en Duitstalige

gemeenschap inzake hulpverlening aan de jeugd ...................................... 61

3.4 Door de rechtspraak erkende uitzonderingen ......................................................... 62 3.4.1 Noodtoestand .................................................................................................... 62 3.4.2 Aangifte van strafbare feiten waarvan de patiënt de dader is? ................ 65 3.4.3 Aangifte van strafbare feiten waarvan de patiënt het slachtoffer is? ...... 68 3.4.4 Verdediging in rechte ...................................................................................... 70 3.4.5 Mededeling aan een disciplinaire overheid ................................................. 71 3.4.6 Dwaling als schulduitsluitingsgrond? ........................................................... 71 3.4.7 Toestemming? ................................................................................................... 73

4

Hoofdstuk 4 Het beroepsgeheim en de preventie van misdrijven ................................ 79

4.1 Probleemstelling ........................................................................................................... 79 4.2 Stappenplan ................................................................................................................... 81 4.3 Inleiding gevalsstudies kindermishandeling, partnergeweld en

ouderenmis(be)handeling ........................................................................................... 86 4.4 Kindermishandeling ..................................................................................................... 87

4.4.1 Definitie kindermishandeling ........................................................................ 88 4.4.2 Internationaalrechtelijk en nationaalrechtelijk kader rond

kindermishandeling ......................................................................................... 89 4.4.3 Mogelijkheid tot aangifte bij het parket of het

Vertrouwenscentrum Kindermishandeling ................................................. 91 4.4.4 Concrete handelingsmodellen bij kindermishandeling ............................. 93 4.4.5 Het Protocol van Moed: een aftasting van de grenzen van het

beroepsgeheim bij kindermishandeling ....................................................... 96 4.4.6 De aanpak van kindermishandeling in Frankrijk en Nederland ............. 100

4.5 Geweld tegen partners ............................................................................................... 103 4.5.1 Definitie partnergeweld ................................................................................ 104 4.5.2 Mogelijkheid tot aangifte bij het parket of doorverwijzing naar

gespecialiseerde hulpverlening ................................................................... 104 4.5.3 Bijzonder geval: het slachtoffer van partnergeweld drukt de wens

uit om niet over te gaan tot melding........................................................... 107 4.5.4 Concrete handelingsmodellen bij partnergeweld ..................................... 110 4.5.5 De aanpak van partnergeweld in Nederland en Frankrijk ....................... 111

4.6 Geweld tegen ouderen: Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling ......................................................................................... 112 4.6.1 Definitie ouderenmis(be)handeling ............................................................ 113 4.6.2 Mogelijkheid tot aangifte bij het parket of het Vlaams

Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling ................................ 114 4.6.3 Concrete handelingsmodellen bij ouderenmis(be)handeling ................. 115 4.6.4 Aanpak ouderenmis(be)handeling in Nederland en Frankrijk ............... 117

Hoofdstuk 5 Beroepsgeheim en opsporing van misdrijven ..........................................119

5.1 Probleemstelling ......................................................................................................... 119 5.2 Gevalsstudies inzake opsporing van misdrijven en het beroepsgeheim ........... 120

5.2.1 De politie vraagt om inlichtingen ................................................................ 120 5.2.2 Diefstal door een persoon niet ontvangen als patiënt.............................. 122 5.2.3 Drugs en wapens ............................................................................................. 123 5.2.4 Bloedproef ....................................................................................................... 125 5.2.5 De patiënt als dader van een misdrijf .......................................................... 126 5.2.6 Disaster Victim Identification team ............................................................ 127

5.3 De huiszoeking en inbeslagneming bij artsen ........................................................ 128 5.3.1 De arts is geen verdachte .............................................................................. 128 5.3.2 Arts wordt verdacht ....................................................................................... 135 5.3.3 Plaats van bewaring en inbeslagname ........................................................ 138 5.3.4 Wetsvoorstel van 2005 houdende het Wetboek van

Strafprocesrecht ............................................................................................. 139

5

5.3.5 De huiszoeking en inbeslagneming bij artsen in Nederland en Frankrijk .......................................................................................................... 140

5.4 Bijzondere opsporingsmethoden bij de arts verdacht van een misdrijf ............ 144 5.5 Telefoontap bij een arts verdacht van een misdrijf .............................................. 145 5.6 De rol van het medisch certificaat bij partnergeweld ........................................... 147 5.7 Geldigheid van het bewijsmateriaal verkregen door schending van het

medisch beroepsgeheim ............................................................................................ 148

Hoofdstuk 6 Conclusies .................................................................................................... 153

Hoofdstuk 7 Bibliografie .................................................................................................. 161

7.1 België ............................................................................................................................ 161 7.2 Frankrijk ....................................................................................................................... 172 7.3 Nederland ..................................................................................................................... 173

1

Hoofdstuk 1 Inleiding

Van oudsher wordt er zeer veel belang gehecht aan een onbelemmerde toegang tot de

gezondheidszorg. Om deze vrije toegang te waarborgen neemt het beroepsgeheim van

artsen en andere beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg een prominente plaats in.

In onze samenleving is ervoor gekozen om de vertrouwensrelatie tussen hulpverlener

en patiënt een groot gewicht toe te kennen. Iemand die een beroep doet op een

beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg moet erop kunnen vertrouwen dat het

beroepsgeheim, behoudens uitzonderingen niet geschonden wordt. Beroepsbeoefenaars

in de gezondheidszorg worden tijdens hun opleiding voorbereid op het werken in een

beroep waarbij vertrouwelijkheid van patiëntengegevens een belangrijke rol speelt.

Sommige beroepsbeoefenaars zoals artsen leggen na het voltooien van hun opleiding

een eed af om die vertrouwelijkheid nog eens te bevestigen.

Hoewel het beroepsgeheim wordt aanzien als een fundamentele waarde, brengt ze in de

praktijk veel onduidelijkheden met zich mee. Het betreft een materie waar grote

beginselen vaak met vele distincties moeten worden toegepast. Het thema van het

medisch beroepsgeheim lijkt een onuitputtelijke bron van inspiratie voor de Belgische

rechtsleer. De studie ervan gebeurt in tal van rechtstakken, onder meer in het

strafrecht, het medisch recht, het verzekeringsrecht, het sociaal recht, het fiscaal recht

en het tuchtrecht.

Tegenover het handhaven van het medisch beroepsgeheim staat er een ander belang

dat een steeds belangrijkere rol speelt in onze samenleving. Dat is het belang van de

preventie en opsporing van misdrijven. Steeds vaker wordt aan de beroepsbeoefenaar in

de gezondheidszorg gevraagd of verlangd om mee te werken aan de preventie en

opsporing van misdrijven, ook als daarbij het beroepsgeheim moet worden geschonden.

Het belang van het handhaven van het medisch beroepsgeheim en het belang van de

preventie en opsporing van misdrijven staan soms lijnrecht tegenover elkaar en deze

tegenstelling leidt soms tot onzekerheid over welk belang voorrang heeft.

2

Op de vraag of het beroepsgeheim dan wel het belang van opsporing of preventie van

misdrijven voorrang heeft, werd doorheen de jaren verschillend geantwoord. Het

beroepsgeheim evolueerde van een “silence quand même et toujours”, een absoluut

geheim dat nooit mocht worden aangetast naar een relatief geheim dat tot op vandaag

steeds meer uitzonderingen kent. Deze evolutie hoeft niet te verwonderen en is

normaal. De opties die werden genomen in 1810 en 1867 waren ingegeven door de

cultuur en noden van toen en verschillen van de huidige opvattingen inzake het

beroepsgeheim. Deze evolutie resulteerde in vele wetgevende initiatieven, richtlijnen

en adviezen die tot doel hebben de beroepsbeoefenaar te helpen bij het maken van de

belangenafweging. Toch blijft het beroepsgeheim ondanks de vele initiatieven een

doolhof waarin men zonder enige voorkennis dreigt verstikt te geraken.

In deze masterproef zal ik het spanningsveld tussen het handhaven van het medisch

beroepsgeheim aan de ene kant en het belang van de preventie en opsporing van

misdrijven aan de andere kant nader beschrijven en toepassen aan de hand van

wetgeving, rechtspraak en rechtsleer. Dit probleem zal eveneens gekaderd worden in

een rechtsvergelijkend perspectief.

Dit werk vangt aan met een beschrijving van het juridisch kader rond het medisch

beroepsgeheim. Daarbij komen de oorsprong van het medisch beroepsgeheim, de ratio

van het medisch beroepsgeheim, het personeel toepassingsgebied, het onderscheid met

de discretieplicht, het absoluut of relatief karakter van het beroepsgeheim, de

verhouding tussen het beroepsgeheim en de privacy en het delen van vertrouwelijke

informatie aan bod.

Vervolgens worden in hoofdstuk 3 de wettelijke en de door de rechtspraak aanvaarde

uitzonderingen op het beroepsgeheim, relevant voor beroepsbeoefenaars in de

gezondheidszorg, uitvoerig besproken. Hierbij gaat een bijzondere aandacht uit naar de

bespreking van artikel 458bis Strafwetboek en de noodtoestand.

In hoofdstuk 4 zal er worden ingegaan op de vraag welke rol beroepsbeoefenaars in de

gezondheidszorg kunnen spelen bij de preventie van misdrijven. Dit hoofdstuk vangt

aan met een uitgewerkt stappenplan bij een geval van (dreigend) partnergeweld. Dit

voorbeeldstappenplan kan eveneens worden aangewend bij andere belangenafwegingen

door beroepsbeoefenaars die worden geconfronteerd met (potentiële) misdrijven. De

problematiek van de preventie van misdrijven wordt verduidelijkt aan de hand van de

gevalsstudies kindermishandeling, partnergeweld en ouderenmis(be)handeling. Hierbij

wordt in het bijzonder ingegaan op de belangrijke rol die Vertouwenscentra

Kindermishandeling, het Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling en

3

de Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW’s) kunnen spelen indien zij gecontacteerd

worden door beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg.

In hoofdstuk 5 zal ingegaan worden op de mogelijke rol die beroepsbeoefenaars in de

gezondheidszorg kunnen spelen bij de opsporing van misdrijven. Beroepsbeoefenaars in

de gezondheidszorg worden geregeld gevraagd om op allerhande manieren

medewerking te verlenen aan de opsporing van misdrijven. Ook hier komt het

spanningsveld tussen het al dan niet handhaven van het beroepsgeheim en het belang

van de opsporing van misdrijven om de hoek kijken. Vertrekkende vanuit de algemene

principes van het medisch beroepsgeheim licht ik enkele voor de praktijk relevante

gevalsstudies toe en tracht ik hierbij tot een antwoord te komen op de gestelde vraag.

Vervolgens komt in dit hoofdstuk de huiszoeking en inbeslagneming bij artsen,

bijzondere opsporingsmethoden bij de arts verdacht van een misdrijf, de telefoontap bij

een arts verdacht van een misdrijf, de rol van het medisch certificaat bij partnergeweld

en de geldigheid van bewijsmateriaal verkregen door schending van het medisch

beroepsgeheim aan bod.

Eindigen doe ik in hoofdstuk 6 met een besluit.

5

Hoofdstuk 2 Het medisch beroepsgeheim

Artikel 458 van het Strafwetboek bepaalt dat: “Geneesheren, heelkundigen, officieren van

gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of

beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het

geval zij geroepen worden om in rechte (of voor een parlementaire onderzoekscommissie)

getuigenis af te leggen en buiten het geval de wet hen verplicht de geheimen bekend te maken,

worden gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en met een geldboete van

honderd frank tot vijfhonderd frank”.

2.1 Oorsprong van het medisch beroepsgeheim

Huidig artikel 458 Sw. is geïnspireerd op de eed van Hippocrates, zoals die omstreeks

400 v. Christus moest worden afgelegd door Hippocrates’ volgelingen. Een passus uit de

eed van Hippocrates bevat de eerste notie van het medisch beroepsgeheim zoals wij die

vandaag kennen:

“Al hetgeen ik ter gelegenheid van de behandeling [van mijn patiënten] zal zien of horen, of zelfs

buiten mijn professie om, in mijn omgang met anderen, en dat niet behoort te worden rondverteld,

zal ik verzwijgen, er van uitgaand dat deze zaken als onuitspreekbaar [als een heilig geheim]

moeten worden beschouwd”. 1

De zwijgplicht die in de eed van Hippocrates vervat zit, heeft niet zozeer betrekking op

de aard van de ziekte van de patiënt, maar veeleer op wat men te zien en te horen krijgt

1 J. GODDERIS, Eed van Hippocrates. Historische beschouwingen inzake de opdrachten de begrenzing van het medisch

handelen, Antwerpen, Garant, 2005, 16.

6

“over het leven van de mensen”, hetgeen men in moderne termen bescherming van de

privacy zou noemen.2

De eed van Hippocrates is een inspiratiebron geweest voor de basisbeginselen van de

medische praktijkvoering. Toch kan men er niet van uitgaan dat de medische ethiek

zoals hij in het Corpus Hippocraticum naar voren komt, de normatieve uitgangspunten

zou hebben geformuleerd voor een verantwoord medisch handelen, dat eveneens voor

onze tijd zou kunnen fungeren. Ethiek is nooit “historisch” in die zin, dat zij van een

ander tijdperk zou kunnen overgenomen worden. Zij is wel “historisch” in die zin dat zij

steeds opnieuw haar vragen moet stellen in de eigen tijd.3

Theorieën m.b.t. het beroepsgeheim hebben doorheen de jaren eveneens een evolutie

doorgemaakt en hangen nauw samen met de gewijzigde morele opvattingen in de

maatschappij, hetgeen duidelijk tot uiting komt in de wetgeving, de rechtspraak en de

rechtsleer.

2.2 De ratio van het medisch beroepsgeheim

Het beroepsgeheim werd steeds gekenmerkt door het dualisme van zijn belang. Dit

dualisme houdt in dat het medisch beroepsgeheim enerzijds de bescherming van de

patiënt en anderzijds de bescherming van de samenleving tot doel heeft.4

Dit dualisme van belang komt tot uitdrukking in het arrest van het Hof van Cassatie van

16 december 1992 dat stelt: “Dat het beroepsgeheim waartoe de beoefenaren van de

geneeskunde krachtens artikel 458 van het Strafwetboek gehouden zijn, strekt tot bescherming

van de patiënt; dat die regel berust op de noodzaak om de volledige veiligheid te waarborgen van

diegenen die zich aan hen moeten toevertrouwen en om eenieder in de mogelijkheid te stellen de

verzorging te krijgen die uit hoofde van zijn toestand, ongeacht de oorzaak ervan, vereist is”.5

Zonder beroepsgeheim kan er geen vertrouwensrelatie tussen arts en patiënt bestaan.

Een geneeskundige behandeling is maar zinvol in de mate dat de mens erin betrokken

2 E. VERMEERSCH, “Het medisch beroepsgeheim: ethische grondslagen”, Vl.T. Gez. 1986-87, 271.

3 J. GODDERIS, Eed van Hippocrates. Historische beschouwingen inzake de opdrachten de begrenzing van het medisch

handelen, Antwerpen, Garant, 2005, 133.

4 J. VERMEERSCH, “Het dualisme in het beroepsgeheim van de geneesheer”, RW 1960, nr. 26, 1242.

5 Cass. 16 december 1992, T.Gez. 1996-97, 25.

7

wordt met zijn heden en zijn verleden. Voor de patiënt is het van belang te weten dat

hetgeen men in vertrouwen zegt aan de arts of datgene dat de arts vaststelt

bescherming geniet op basis van het beroepsgeheim. Zonder beroepsgeheim zou de

patiënt eerder terughoudend zijn om voor de arts noodzakelijke informatie mede te

delen uit vrees voor aantasting van zijn privéleven.6

Naast het individueel belang is er ook het collectieve belang, het belang van de

samenleving. Voor potentiële patiënten is het van belang te weten dat zij verzorging

kunnen krijgen uit hoofde van hun toestand, ongeacht de oorzaak ervan. Dit collectieve

belang vindt zijn oorsprong in de vrees dat de individuele patiënt, zich bij afwezigheid

van gehandhaafd beroepsgeheim, niet zal durven wenden tot de arts.7

Het propaganderen van de waarborg van het beroepsgeheim heeft tot gevolg dat het

individu zich veel gemakkelijker en sneller naar de arts zal begeven, hetgeen een

verbetering van de volksgezondheid met zich meebrengt.8

De wetgever achtte het dan ook nuttig om de bescherming van het beroepsgeheim in

het Strafwetboek op te nemen. Het huidig artikel 458 Sw. bepaalt:

“Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere

personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn

toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het geval zij geroepen worden om in rechte (of voor

een parlementaire onderzoekscommissie) getuigenis af te leggen en buiten het geval de wet hen

verplicht de geheimen bekend te maken, worden gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot

zes maanden en met een geldboete van honderd frank tot vijfhonderd frank”.

Dit artikel uit het Strafwetboek is een bijna letterlijke overname van artikel 378 van het

Strafwetboek van 1810 volgens hetwelk:

“Les médecins, chirurgiens et autres officiers de santé, ainsi que les pharmaciens, les sages-

femmes et toutes autre personnes dépositaires, par état ou profession, des secrets qu’on leur

confie, qui hors le cas où la loi les oblige à se porter dénonciateurs, auront révélé ces secrets, seront

punis d’un emprisonnement d’un mois à six mois et d’une amende de cents francs à cinq cent

francs”.9


7 W.L.J.M. DUIJST, Praktijkboek beroepsgeheim en informatieverstrekking in de zorg, Antwerpen, Maklu, 2009, 13.


9 R. BLANPAIN, “Juridische aspecten van het medisch beroepsgeheim”, RW 1965, nr. 6, 275.

8

De voorbereidende werken van artikel 378 Sw. en artikel 458 Sw. zijn echter zeer

summier. Toch kan men duidelijk stellen dat het doel van het beroepsgeheim

hoofdzakelijk het beschermen van het individueel belang was.10

De motivering voor het invoeren van het misdrijf van schending van het beroepsgeheim

in artikel 378 van het Strafwetboek van 1810 is zeer interessant:

“Die bepaling is nieuw in onze wetgeving, het ware te hopen dat de kiesheid ze overbodig maakte.

Maar hoe vaak ziet men geen dragers van een beroepsgeheim, deze verplichting opofferen aan

hun bijtende kritiek, spotten met de meest ernstige onderwerpen, de kwaadaardigheid voeden

door onkiese onthullingen, schandalige anekdotes, en op die manier schaamte uitstorten over de

individuen, door verwoesting te brengen in families”.11

Verwijzingen naar dit individueel belang vinden we terug in het verslag van Monseignat

van 17 februari 1810: “…déverser ainsi la honte sur les individus et portant la désolation dans les

familles…” en het verslag van Chavalier Faure van 7 februari 1810: “… compromettre la

réputation de la personne dont le secret est trahi…”.12

Bij de besprekingen die leiden tot artikel 458 van ons huidig Strafwetboek komt naast

dit individueel belang ook het algemeen belang naar voor. Verslaggever Forgeur

verklaart o.m. : “Les secrets que l’on confie et que l’on est parfois obligé de confier à certaines

personnes, à raison de leur état ou de leur profession, doivent, de règle, rester inviolables. La

divulgation entraînerait des suites fâcheuses, non seulement pour les particuliers que ces secrets

intéressant, mais pour l’ordre en général”.13

In sommige rechtspraak en rechtsleer wordt het belang van de beroepsgroep als derde

belang aangegeven. Dit belang houdt in dat deze beroepsgroepen enkel door middel van

het beroepsgeheim hun professionele activiteiten op zinvolle wijze kunnen

volbrengen.14 Het beroepsgeheim komt eveneens de betrouwbaarheid van de

10 Ibid.

11 L. HUYBRECHTS, “Gebruik en misbruik van het beroepsgeheim inzonderheid door revisoren, accountants en

advocaten”, TBH 1995, 667.


13 Ibid.

14 V. DE SOUTER, “Het beroepsgeheim en de invoering van een spreekrecht door de wet van 28 november 2000

betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen. Een andere analyse van het artikel 458 bis van

het Strafwetboek”, TJK 2001, afl. 5, 185.

9

beroepsbeoefenaar ten goede.15 Bovendien wordt door middel van het beroepsgeheim de

onafhankelijkheid van de beroepsgroep benadrukt.16

2.3 Wie heeft beroepsgeheim en wat wordt daaronder

verstaan?

Artikel 458 Sw. vermeldt uitdrukkelijk enkele belangrijke beroepen in de

gezondheidszorg zoals geneesheren, apothekers en vroedvrouwen. De “officieren van

gezondheid” waren een uitvinding van de Franse Revolutie die nu niet meer bestaat.

Ook is het onderscheid tussen “geneesheren” en “heelkundigen” achterhaald, daar zij

nu houder zijn van hetzelfde diploma.17

Ook alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van

geheimen die hun zijn toevertrouwd vallen onder het beroepsgeheim. Er dient evenwel

opgemerkt te worden dat de opsomming van artikel 458bis Sw. niet-limitatief is en zich

niet enkel richt op hulpverlenende beroepen.18 In de gezondheidszorg werken nog

andere beroepen dan artsen, apothekers en vroedvrouwen. Zo zijn er

kinesitherapeuten, de verpleegkundigen, de paramedici, de ambulanciers en de

zorgkundigen. Ook deze beroepsbeoefenaars hebben een beroepsgeheim als zij

“noodzakelijke vertrouwenspersoon” zijn voor de patiënt.19

Beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg die “noodzakelijke vertrouwenspersonen”

zijn, zijn gebonden door het beroepsgeheim. Met het begrip “noodzakelijke

vertrouwenspersonen” (confidents nécessaires) bedoelt men de personen die men uit

noodzaak in vertrouwen neemt. Patiënten doen immers noodgedwongen en niet uit

vrije wil beroep op beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg.20

15 A. CARELS, “Het beroepsgeheim van de verpleegkundige”, Vl.T.Gez. 1986-87, 332.

16 M. CANTO-SPERBER, G. GOUZES, S. LALANNE, J. POUILLARD en R. GRANDO, “Secret, ethique et democratie”, Petites

affiches juin 2001, nr. 122, 13.

17 P. LAMBERT, Secret professionnel, Bruxelles, Bruylant, 2005, 172.

18 F. SCHRAM, Spreken of zwijgen? Een wegwijzer voor ambtenaren, Brussel, Uitgeverij Politeia, 2012, 113.

19 L. BAETENS, “Hulpverleners en beroepsgeheim” in R. STOCKMAN (ed.), Het beroepsgeheim in de

zorgverleningssector: een confrontatie tussen recht en praktijk, Antwerpen, Intersentia, 1998, (43) 43.

20 H. NYS, Recht en bio-ethiek: wegwijs voor mensen in de gezondheidszorg, Leuven, LannooCampus, 2010, 180.

10

Volgens het Hof van Cassatie is alleen een arts die zorg verleent aan een patiënt een

noodzakelijke vertrouwenspersoon. Bijgevolg is een arts die in opdracht van een

verzekeringsmaatschappij iemand medisch onderzoekt, geen noodzakelijke

vertrouwenspersoon die valt onder artikel 458 Sw.21

Artikel 458 Sw. bepaalt dat de geheimen moeten zijn toevertrouwd. Gegevens kunnen

geheim zijn uit hun aard of omdat zij aan de geheimhouder uitdrukkelijk zijn

toevertrouwd. Welke gegevens geheim zijn en welke niet, is een feitelijke

aangelegenheid. De bevoegdheid om na te gaan wat als geheim moet worden beschouwd

komt niet toe aan de patiënt en evenmin aan de tuchtrechtelijke overheid, maar aan de

rechter. De feitenrechter zal rekening houden met de concrete omstandigheden en mag

rekening houden met de aard van de gegevens, het mogelijke privékarakter ervan, de

noodzaak van een eventuele geheimhouding, het belang van de opdracht waarmee de

confident is belast en de gebruiken terzake.22

De wet blijft vaag over de inhoud van het medisch beroepsgeheim. De Code

geneeskundige plichtenleer definieert de inhoud van het medisch beroepsgeheim in

artikel 56 van de Code als volgt: “Het beroepsgeheim van de geneesheer omvat zowel al wat de

patiënt hem gezegd of toevertrouwd heeft als wat de geneesheer weet of heeft ontdekt ten gevolge

van onderzoekingen of van door hem gedane navorsingen”. Artikel 57 van de Code bepaalt dat:

“Het beroepsgeheim omvat alles wat de geneesheer heeft gezien, gehoord, vernomen, vastgesteld,

ontdekt of opgevangen tijdens of bij gelegenheid van de uitoefening van zijn beroep”.23

Artikel 458 Sw. stelt het “bekendmaken” van toevertrouwde gegevens aan derden

strafbaar. Onder “derden” moet men zowel derden uit de privé als derden uit de

openbare sector verstaan.24 Voor de overtreding van artikel 458 Sw. is het zonder belang

of het geheim werd bekendgemaakt aan slechts één persoon. Het bekendmaken van een

geheim is echter maar strafbaar wanneer dat “wetens en willens” gebeurde. Als de

bekendmaking van geheimen niet opzettelijk maar door een onvoorzichtigheid of een

onzorgvuldigheid gebeurde, is de bekendmaking niet strafbaar. Een tuchtsanctie is in

dat geval wel mogelijk.25


22 B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het beroepsgeheim

en het geheim van dat succes”, RW 2003-04, nr. 1, 15.

23 http://www.ordomedic.be/nl/code/hoofdstuk/beroepsgeheim-van-de-geneesheer.

24 M. MAUS, “De geneesheer, zijn beroepsgeheim en de fiscale controle in de inkomstenbelastingen”, in L.

WOSTYN, K. BOUCQUEY en F. SCHOUCKAERT (eds.), Overhandigen medische gegevens, Gent, Academia Press, 2009, (211)

214.


11

De bescherming die het beroepsgeheim biedt, is geen rechtstreekse bescherming van de

patiënt door middel van een subjectief recht, maar werkt via het mechanisme van het

strafrecht. De patiënt kan zich niet beroepen op artikel 458 Sw. om voor de rechter te

eisen dat een hulpverlener bepaalde informatie geheim houdt. Artikel 458 Sw. richt zich

tot de hulpverlener en legt een geheimhoudingsplicht op die bij schending tot

strafsancties kan leiden. Net als het gehele strafrecht heeft artikel 458 Sw. een

publiekrechtelijk karakter en regelt het dus de verhouding tussen diegene die het

misdrijf van schending van het beroepsgeheim pleegt en de staat, zelfs al wordt door

het misdrijf het privaat belang geschaad (namelijk dat van een patiënt die vaststelt dat

vertrouwelijke gegevens ter kennis worden gebracht aan derden).26

Indien de patiënt schade heeft geleden omwille van de schending van de

geheimhoudingsplicht zoals omschreven door artikel 458 Sw. kan deze laatste een

schadevergoeding eisen op grond van art. 1382 BW. Strafrechtelijke beteugeling van

artikel 458 Sw. brengt met zich mee dat de patiënt niet meer het bewijs zal moeten

leveren van een fout in de zin van artikel 1382 BW.27

2.4 Het onderscheid tussen het beroepsgeheim en de

discretieplicht

Naast de beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg zelf, kan er ook administratief en

technisch personeel bij de hulp- of zorgverlening betrokken zijn. Bepaalde

hulpkrachten hebben doorgaans geen of slechts oppervlakkig contact met de patiënt

(receptionist, poetsvrouw). Sommige hulpkrachten, zoals secretariaatsmedewerkers

hebben toegang tot meer uitgebreide en inhoudelijke gegevens over de patiënt. In

België werd er geen variant van het beroepsgeheim in het leven geroepen die van

toepassing is op administratief en technisch personeel. Op hen kan er wel een

arbeidsrechtelijke, contractuele of statutaire discretieplicht rusten.28

26 J. PUT en I. VAN DER STRAETE, Beroepsgeheim en hulpverlening, Brugge, Die Keure, 2005, 29.

27 Ibid.

28 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim – halve smart

of dubbel leed?”, RW 2004-05, nr. 2, 46-47.

12

In de rechtspraak wordt er een onderscheid gemaakt tussen het beroepsgeheim en de

discretieplicht. Zowel het beroepsgeheim als de discretieplicht hebben betrekking op de

verplichting om bij de uitoefening van het beroep vernomen vertrouwelijke

inlichtingen geheim te houden. Het beroepsgeheim is een door de strafrecht

gesanctioneerd verbod van bekendmaking waartoe de beoefenaren van bepaalde

beroepen gehouden zijn. De discretieverplichting is een niet-strafrechtelijk

gesanctioneerd verbod van bekendmaking waartoe de beoefenaren van andere

beroepen enkel op grond van deontologische regels en/of het contact met de cliënt of

patiënt gehouden zijn.29

In Nederland maakt de rechtsleer een onderscheid tussen enerzijds het zelfstandig

beroepsgeheim en anderzijds de zelfstandige geheimhoudingsplicht. Personen met

afgeleide geheimhoudingsplicht ondersteunen geheimplichtigen in de uitoefening van

hun beroep, maar bouwen geen vertrouwensrelatie op met de patiënten van de

geheimplichtige. Zij maken een zelfstandige beoordeling van wat als vertrouwelijk dient

te worden gezien en kunnen zich voor een rechter niet automatisch beroepen op hun

beroepsgeheim.30 Zij hangen volledig af van de geheimplichtige in wiens opdracht zij

werken. Slechts indien de geheimplichtige beslist om te zwijgen, kunnen zij zich op zijn

geheimhoudingsplicht beroepen.31

Artikel L 110-4 van de Franse Code de la santé publique onderwerpt naast

beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg ook elk personeelslid van een instelling van

preventieve of curatieve gezondheidszorg aan een beroepsgeheim. In een

gezondheidsinstelling kan informatie worden uitgewisseld tussen andere

beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg. De patiënt kan op elk ogenblik weigeren dat

informatie wordt medegedeeld aan één of meerdere gezondheidswerkers. De patiënt

kan dit ook doen ten aanzien van zijn familie of naasten, zelfs voor na zijn dood.32

29 L. HUYBRECHTS, “Aspecten van het beroepsgeheim” in L. ARNOU, J. DELMULLE, A. DE NAUW, C. DE ROY, F.

DERUYCK, S. GUENTER, L. HUYBRECHTS, I. MENNENS, J. MEESE, B. SPRIET, M. STERKENS, G. STESSENS, P. TRAEST, C. VAN DEN

WYNGAERT, S. VANDROMME, G. VERMEULEN en R. VERSTRAETEN, XXIIe postuniversitaire cyclus Willy Delva strafrecht en

strafprocesrecht, Mechelen, Kluwer, 2006 (235) 239-240.



31 I. VAN DER STRAETE en J. PUT,, “Het gedeeld beroepsgeheim en het gezamenlijk beroepsgeheim – halve smart

of dubbel leed?”, RW 2004-05, 47.

32 http://www.legifrance.gouv.fr/.

13

2.5 Het beroepsgeheim: absoluut of relatief?

Schending van het medisch beroepsgeheim is aldus gekwalificeerd als misdrijf, hetgeen

met zich meebrengt dat de regels hieromtrent de openbare orde raken. De principiële

zwijgplicht met correctionele straffen in geval van overtreding tot gevolg, zorgen voor

ethische dilemma’s in hoofde van de beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg. Het

openbare orde karakter heeft ertoe geleid dat er traditioneel 2 stellingen ontstonden

omtrent het medisch beroepsgeheim.33

Door de aanhangers van de ene stelling werd het beroepsgeheim als een absolute plicht

van de arts ervaren. Onder “absoluut” wordt dan verstaan dat gelet op het karakter van

de openbare orde van het beroepsgeheim, slechts de (formele) wet hierop

uitzonderingen kan bepalen. De aanhangers van de andere stelling meenden dan weer

dat het beroepsgeheim relatief moest worden geïnterpreteerd, namelijk in functie van

andere waarden en belangen.34

Het heeft tot eind de jaren 1980 geduurd vooraleer op het hoogste prudentieel niveau

werd geraakt aan het absoluut karakter van het beroepsgeheim. Het Hof van Cassatie

stelde in haar arrest van 9 februari 1988 dat artikel 458 Sw. geenszins kan ingeroepen

worden om de dader van een misdrijf waarvan de patiënt het slachtoffer is vrijuit te

laten gaan.35

Daarenboven heeft het Hof van Cassatie in haar arrest van 29 oktober 1991 uitdrukkelijk

gesteld dat het medisch beroepsgeheim niet absoluut is.36 Om het relatief karakter van

het beroepsgeheim te benadrukken kan eveneens worden verwezen naar de

rechtspraak met betrekking tot de afwending van het medisch beroepsgeheim van zijn

ware doel en naar de situatie waar de drager van een beroepsgeheim die zich in

noodtoestand bevindt.37

Ook in andere landen, zoals in Frankrijk is het beroepsgeheim niet langer absoluut te

noemen. Eind de jaren ’90 werd echter wel nog gesteld dat het beroepsgeheim van

33 F. BLOCKX, “Het medisch beroepsgeheim, overzicht van rechtspraak 1985-2002”, T.Gez. 2004-05, afl. 1, 4.

34 Ibid.

35 Cass. 9 februari 1988, Pas. 1988, I, 662-663.

36 Cass. 29 oktober 1991, Arr. Cass. 1991-92, 162.

37 L. HUYBRECHTS, “Gebruik en misbruik van het beroepsgeheim inzonderheid door revisoren, accountants en

advocaten”, TBH 1995, 667.

14

artsen absoluut is en dat van welzijnswerkers relatief.38 Sinds de invoering van de Franse

Wet van 4 maart 2002 inzake de rechten van patiënt is het medisch beroepsgeheim

echter ingrijpend veranderd. Artikel L 1111-4 van de Code de la santé publique

verandert niet alleen de inhoud van het medisch beroepsgeheim, ook de werkingssfeer

ervan is niet langer absoluut te noemen. Dit komt tot uiting met de leer van het gedeeld

beroepsgeheim.39

2.6 Het beroepsgeheim en de privacy

Beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg zijn verplicht om het beroepsgeheim te

eerbiedigen. Patiënten kunnen zich aldus vol vertrouwen tot een zorgverlener wenden

daar zij kunnen rekenen op de bescherming van hun privéleven. Naast de bescherming

van hun privéleven, wordt ook de gezondheid van de patiënt beschermd en ook die van

andere personen, waardoor uiteindelijk ook de volksgezondheid wordt beschermd. Het

beroepsgeheim moet aldus ruimer gezien worden dan een zuivere privéaangelegenheid

van de patiënt. Het beroepsgeheim is er ook voor het algemeen belang.40

De notie privéleven is net als de notie geheim een evolutief begrip die moeilijk te

definiëren is. Toch heeft de theoretische essentie van het begrip privéleven een

universeel karakter. Het omvat allerlei persoonsgebonden feiten, gevoelens, meningen

en gedragingen die een persoon voor zichzelf wenst te houden of enkel wil delen met

een beperkt aantal mensen. Geheimen hoeven daarentegen niet altijd

persoonsgebonden te zijn. De essentie ervan ligt in het verborgen houden voor anderen,

het voorwerp ervan is niet doorslaggevend voor het geheim karakter.41

Het recht op privacy is vastgelegd in internationale, supranationale en nationale

regelgeving. Het recht op privacy is in de supranationale regelgeving opgenomen in

38 P. COURBE, P. MACQUERON, M.-H. MALEVILLE en F. ALT-MAES, “Chronique de droit de l’activité professionnelle

(suite et fin)”, Petites affiches 10 aoȗt 2000, nr. 159, 24.

39 F. FRESEL, “Le gérant de tutelle et le secret, ou «Secret, mon beau secret, dis-moi quel est ton secret…»”,

Petites affiches septembre 2004, nr. 175, 12. Ook het Franse Hof van Cassatie stelt dat het beroepsgeheim niet

langer absoluut is zie: J. MASSIP, “Secret professionnel et protection des majeurs” (noot onder Cass. 22 mai

2002), Petites affiches 4 mars 2003, nr. 46, 22.



15

artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de fundamentele

vrijheden (EVRM). In de internationale regelgeving is het opgenomen in artikel 12

Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens (UVRM) en artikel 17 en artikel 24

van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (IVBPR),

artikel 16 Kinderrechtenverdrag.42 Op nationaal niveau wordt het recht op privacy

beschermd door artikel 15 (onschendbaarheid van de woning), artikel 22 (recht op

eerbiediging van zijn privéleven en zijn gezinsleven) en artikel 29 (onschendbaarheid

briefgeheim) van de Belgische Grondwet.

De grondwetsherziening van 1993-1994 heeft in de Belgische Grondwet een nieuw

artikel 22 Gw. ingevoerd, waardoor voor het eerst een algemeen recht op bescherming

van de privacy en het gezinsleven wordt erkend. In artikel 22 Gw. worden twee

beperkingsgronden uit artikel 8 EVRM weggelaten, wat op het eerste zicht aan de

wetgever meer ruimte geeft om de grondrechten te beperken. Artikel 8 EVRM blijft

evenwel gelden in de Belgische rechtsorde en primeert op de internrechtelijke

bepalingen.43

Artikel 8 EVRM bevat in de tweede paragraaf een aantal uitzonderingen op de naleving

van de rechten die in lid 1 zijn vermeld. Deze structuur brengt met zich mee dat niet

elke inbreuk ipso facto ongrondwettelijk is. Indien een inbreuk wordt vastgesteld dan

dient deze getoetst te worden aan de drie voorwaarden opgesomd in artikel 8, § 2 EVRM:

met name moet de inbreuk op het privé-of familieleven voorzien zijn bij wet

(legaliteitstoets), noodzakelijk zijn in een democratische samenleving

(noodzakelijkheidstoets) en een legitiem doel nastreven (legitimiteitstoets). Een

positieve toetsing aan de drie criteria maakt dat de inmenging in overeenstemming is

met het EVRM.44

Het recht op bescherming van de privacy wordt in de rechtsleer traditioneel opgedeeld

in vier facetten. Het eerste facet wordt traditioneel omschreven als “the right to be left

alone” en omvat het recht op rust en isolement (zowel ten aanzien van de overheid als

van andere particulieren). Het tweede facet omvat het recht op fysieke, morele en

psychische integriteit. Het derde facet omvat het recht op geheimhouding van

informatie met betrekking tot de persoon (informationele privacy). Het vierde en

42 W.L.J.M. DUIJST-HEERSTERS, Boeven in het ziekenhuis: een juridische beschouwing over de verhouding tussen het

medisch beroepsgeheim en de opsporing van strafbare feiten, Den Haag, Sdu uitgevers, 2005, 27.

43 J. VANDE LANOTTE en Y. HAECK, Handboek EVRM: deel 2 artikelsgewijze commentaar, I, Antwerpen, Intersentia,

2005, 711-712.

44 Ibid.

16

laatste component omvat het recht op het uitbouwen van menselijke contacten

(relationele privacy).45

De patiënt verschaft de medische hulpverlener allerlei informatie over zijn lichamelijke,

geestelijke en sociale omstandigheden. Hierbij komt het derde aspect, het recht op

geheimhouding van informatie met betrekking tot de persoon (informationele privacy)

om de hoek kijken.

In het arrest Z. tegen Finland van 25 februari 1997 heeft het Hof voor de Rechten van de

Mens gesteld dat artikel 8 EVRM voor de lidstaten een verplichting inhoudt om het

recht op geheimhouding, met inbegrip van het zwijgrecht van artsen, te beschermen en

te eerbiedigen. Het Hof benadrukt eveneens dat het respect voor het vertrouwelijk

karakter even essentieel is voor de bescherming van het individueel privacybelang van

patiënten als voor het algemeen belang. Het Hof geeft ook aan dat omwille van de

bescherming van het algemeen belang en van de slachtoffers het verenigbaar kan

geacht worden in bepaalde gevallen het medisch beroepsgeheim te doorbreken.46

In het arrest Andersson tegen Zweden van 27 augustus 1997 van het Hof voor de

Rechten van de Mens stond de Zweedse wetgeving inzake medische

gegevensverstrekking ter discussie. In casu verwittigde de psychiater van mevrouw

Andersson uit vrees voor mogelijk gevaar vanwege haar geestesziekte de Raad voor de

kinderbescherming. Het Hof oordeelde dat de bepaling in de Zweedse wetgeving

(Socialtjänslagen, 1980:620) op grond waarvan het verstrekken van gegevens door

artsen aan de Zweedse Raad voor de kinderbescherming verplicht was, was toegestaan.47

DUIJST stelt dat de conclusie van het arrest kan zijn dat het EHRM de beslissing om

medische gegevens vrij te geven overlaat aan de lidstaten, mits er een wettelijke

regeling is en de wetgever kan motiveren waarom deze regeling noodzakelijk is in de

rechtsstaat.48

Uit de zaak M.S. tegen Zweden van 27 augustus 1997 van het Hof voor de Rechten van de

Mens kan worden afgeleid dat wetgeving die voorziet in een beperkte mededeling van


46 S. CALLENS, “De bekendmaking van gezondheidsgegevens door het gerecht aan de pers”, T.Gez. 1997-98, 323.

47 EHRM 27 augustus 1997, nr. 20022/92, Anne-Marrie Andersson/Zweden, http://hudoc.echr.coe.int.

48 W.L.J.M. DUIJST-HEERSTERS, Boeven in het ziekenhuis: een juridische beschouwing over de verhouding tussen het

medisch beroepsgeheim en de opsporing van strafbare feiten, Den Haag, Sdu uitgevers, 2005, 30.

17

medische persoonsgegevens aan een openbare instantie, met belangrijke beperkingen

en effectieve en adequate garanties tegen misbruik, artikel 8 EVRM niet schendt.49

De Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten

opzichte van de verwerking van persoonsgegevens (voortaan geciteerd als Wet

Verwerking Persoonsgegevens) is de implementatie van de Richtlijn 95/46 betreffende

de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van

persoonsgegevens en betreffende het vrij verkeer van die gegevens. De Wet Verwerking

Persoonsgegevens is er gekomen omwille van de negatieve gevolgen van het

geautomatiseerd verwerken van persoonsgegevens, zoals de ongecontroleerde

concentratie van gegevens, het ongecontroleerd gebruik van gegevens en de

ongecontroleerde overdracht van gegevens.50 Het uitgangspunt van de Wet Verwerking

Persoonsgegevens is dat niemand, zonder toestemming van de betrokkene, het recht

heeft om gegevensbanken te ontwikkelen en te exploiteren en dat iedereen over wie

persoonsgegevens worden opgeslagen een recht op inzage en, eventueel, correctie

heeft. Derden kunnen dergelijke gegevens pas raadplegen mits uitdrukkelijk akkoord

van de betrokkene.51

De Wet Verwerking Persoonsgegevens beschermt slechts een specifiek onderdeel van

het privéleven. Artikel 3, § 1 van de wet bepaalt dat: “Deze wet van toepassing is op elk

geheel of gedeeltelijk geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens, alsmede op elke niet-

geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens die in een bestand zijn opgenomen of die

bestemd zijn om daarin te worden opgenomen”.52

Artikel 1, § 3 van de Wet Verwerking Persoonsgegevens definieert het begrip bestand:

“Onder "bestand" wordt verstaan elk gestructureerd geheel van persoonsgegevens die volgens

bepaalde criteria toegankelijk zijn, ongeacht of dit geheel gecentraliseerd dan wel

gedecentraliseerd is of verspreid op een functioneel of geografisch bepaalde wijze”.53

Zowel een medisch dossier dat op papier, als een medisch dossier dat elektronisch wordt

bijgehouden, kan onder het toepassingsgebied van de wet vallen. Zo wordt een

verzameling van elektronische dossiers beschouwd als een geautomatiseerde

verwerking van persoonsgegevens. Klassieke, papieren, manueel aangelegde dossiers

49 W. VANDENHOLE, “E.H.R.M., 27 augustus 1997”, RW 1998-99, nr. 15, 511.

50 T. BALTHAZAR, Beroepsgeheim en privacy, Bijzondere Studie Gezondheidsrecht academiejaar 2011-2012.

51 K. RAES, Tegen betere wetten in. Een ethische kijk op het recht, Gent, Academia press, 2003, 149.

52 Art. 3, § 1 Wet Verwerking Persoonsgegevens.

53 Art. 1, § 3 Wet Verwerking Persoonsgegevens.

18

vallen onder het toepassingsgebied van deze wet indien het gaat om een gestructureerd

geheel dat bovendien volgens bepaalde criteria toegankelijk is.54

Artikel 7, § 1 van de Wet Verwerking Persoonsgegevens verbiedt de verwerking van

persoonsgegevens die de gezondheid betreffen. Artikel 7 § 2 bepaalt evenwel dat het

verbod om de in § 1 bedoelde persoonsgegevens te verwerken, evenwel niet van

toepassing in de volgende gevallen :

“a) wanneer de betrokkene schriftelijk heeft toegestemd in een dergelijke verwerking met dien

verstande dat deze toestemming te allen tijde door de betrokkene kan worden ingetrokken; de

Koning kan, bij een in Ministerraad overlegd besluit na advies van de Commissie voor de

bescherming van de persoonlijke levenssfeer, bepalen in welke gevallen het verbod om gegevens

betreffende de gezondheid te verwerken niet door de schriftelijke toestemming van de betrokkene

ongedaan kan worden gemaakt;

b) wanneer de verwerking noodzakelijk is met het oog op de uitvoering van de specifieke

verplichtingen en rechten van de verantwoordelijke voor de verwerking met betrekking tot het

arbeidsrecht;

c) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor de verwezenlijking van een doelstelling vastgesteld

door of krachtens de wet met het oog op de toepassing van de sociale zekerheid;

d) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor de bevordering en de bescherming van de

volksgezondheid met inbegrip van bevolkingsonderzoek;

e) wanneer de verwerking om redenen van zwaarwegend algemeen belang verplicht wordt door of

krachtens een wet, een decreet of een ordonnantie;

f) wanneer de verwerking noodzakelijk is ter verdediging van vitale belangen van de betrokkene of

van een andere persoon indien de betrokkene fysiek of juridisch niet in staat is om zijn

toestemming te geven;

g) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor het voorkomen van een concreet gevaar of voor de

beteugeling van een bepaalde strafrechtelijke inbreuk;

h) wanneer de verwerking betrekking heeft op gegevens die duidelijk door de betrokkene zijn

openbaar gemaakt;

i) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor de vaststelling, de uitoefening of de verdediging van

een recht in rechte;

j) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor doeleinden van preventieve geneeskunde of

medische diagnose, het verstrekken van zorg of behandelingen aan de betrokkene of een verwant,

of het beheer van de gezondheidsdiensten handelend in het belang van de betrokkene en de

gegevens worden verwerkt onder het toezicht van een beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg;

54 H. NYS, J. VAN DAMME en T. VAN DAMME, De patiënt, de huisarts en zijn dossier, Antwerpen, Intersentia, 2003, 159.

19

k) wanneer de verwerking noodzakelijk is voor het wetenschappelijk onderzoek en verricht wordt

onder de voorwaarden vastgesteld door de Koning bij een in Ministerraad overlegd besluit, na

advies van de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer”.55

Artikel 7 § 4 Wet Verwerking Persoonsgegevens voegt er nog aan toe dat:

“Persoonsgegevens betreffende de gezondheid mogen, behoudens schriftelijke toestemming van de

betrokkene of wanneer de verwerking noodzakelijk is voor het voorkomen van een dringend

gevaar of voor de beteugeling van een bepaalde strafrechtelijke inbreuk, enkel worden verwerkt

onder de verantwoordelijkheid van een beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg”.56

In de gevallen bepaalt in artikel 7, § 2, a) tot en met k) van de Wet Verwerking

Persoonsgegevens, waar persoonsgegevens betreffende de gezondheid verwerkt mogen

worden, moet de verwerking aldus steeds onder de verantwoordelijkheid van een

beroepsbeoefenaar in gezondheidszorg gebeuren, tenzij de betrokken patiënt zijn

schriftelijke toestemming gegeven heeft of tenzij men een dringend gevaar of een

strafrechtelijke inbreuk wil voorkomen.

2.7 Het delen van vertrouwelijke informatie

De traditionele interpretatie van de zwijgplicht vertrekt van de vooronderstelling dat

iedere hulpverlening naar het model van een bilaterale relatie moet worden opgevat,

hetgeen tot uiting komt in de formulering van artikel 458 Sw.57 In de gezondheids- en

welzijnszorg hebben zich de afgelopen decennia echter een aantal ontwikkelingen

voorgedaan die het beroepsgeheim in zijn traditionele vorm onder druk zetten.58 Als

gevolg van de verregaande ingewikkeldheid van ziektepatronen, welzijnsproblemen en

de gewijzigde hulpverleningsmethoden gebeurt hulpverlening vandaag de dag meer en

55 Artikel 7, § 2 Wet Verwerking Persoonsgegevens.

56 Artikel 7, § 4 Wet Verwerking Persoonsgegevens.

57 ETHISCHE COMMISSIE VLAAMS WELZIJNSVERBOND, Zorgvuldig omgaan met informatie-uitwisseling in het welzijnswerk.

Beroepsgeheim en informatiestromen in de hulpverlening, advies nr. 3, Brussel, 2005, 3,

http://www.vlaamswelzijnsverbond.be/files/page/ethicom/03%20ADVIES%203%20-%20beroepsgeheim%20-

%2020%20december%202005_2.pdf.


20

meer in de context van hulpverleningsteams in plaats van tussen de alleen optredende

hulp- en zorgverlener en de patiënt.59

Een manier waarop er een verbreding van de zwijgplicht plaatsvindt, is het delen van

vertrouwelijke informatie als gevolg van (multidisciplinaire) samenwerking.

Verschillende beroepsbeoefenaars werken hierbij in een (afgebakend) teamverband

samen om zo goed mogelijk de hulpvraag te beantwoorden.60

Oorspronkelijk gaf men een ruime interpretatie aan het begrip “gedeeld”

beroepsgeheim. Wanneer de patiënt expliciet of impliciet zijn wil te kennen gaf om

personen bij de behandeling te betrekken, dan mocht de arts informatie aan hen

overmaken. Als voorwaarde gold dat op deze personen een professionele of familiale

discretieplicht moest rusten. Enige tijd later begon men een restrictievere interpretatie

te geven aan het “gedeeld” beroepsgeheim. De arts kon daarbij enkel toevertrouwde

informatie delen met een andere arts, die in dezelfde mate door het beroepsgeheim is

gebonden.61

Vandaag neemt de rechtsleer aan dat er vier voorwaarden dienen vervuld te zijn opdat

de doorbreking van het beroepsgeheim op grond van het “gedeeld” beroepsgeheim

geoorloofd is.

Men is het er unaniem over eens dat de hulpverlener uitsluitend de aan hem

toevertrouwde informatie kan delen met andere, op dezelfde wijze door het

beroepsgeheim gebonden hulpverleners. Dit impliceert dat aan de

geheimhoudingsplicht dezelfde juridische sancties moeten zijn gekoppeld. Vandaag

wordt algemeen aangenomen dat elke beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg (o.a.

verpleegkundigen en paramedici) onder het toepassingsgebied van artikel 458 Sw. valt

en bijgevolg onderworpen is aan dezelfde juridische sancties.62

De tweede voorwaarde betreft het finaliteitscriterium. Het volstaat niet dat dat de

persoon met wie vertrouwelijke informatie wordt gedeeld eveneens gebonden is door


of dubbel leed?”, RW 2004-05, nr. 2, 41.

60 J. EBSKAMP en H. KROON, Beroepsethiek voor SPH, Baarn, HB uitgevers, 1997, 151-152.





21

het beroepsgeheim. Het geheim kan enkel gedeeld worden met beroepsbeoefenaars die

optreden met dezelfde doelstelling (hulp- of zorgverlening) en ten aanzien van dezelfde

patiënt. Algemeen kan men stellen dat alle handelingen ter uitvoering van eenzelfde

diagnose of indicatiestelling deel uitmaken van dezelfde behandeling en bijgevolg allen

hetzelfde doel hebben.63

Vervolgens geldt als derde voorwaarde dat gegevens maar mogen worden medegedeeld

voor zover ze noodzakelijk en pertinent zijn voor de hulpverlening aan de patiënt.

Diegene die de informatie ontvangt moet de gegevens ook nodig hebben voor de

uitvoering van zijn opdracht. Eventuele nuttigheid van de informatie is onvoldoende.

Hier ligt het onderscheid tussen “need to know” en “nice to know”.64

Als vierde en laatste voorwaarde geldt dat communicatie moet gebeuren met

uitdrukkelijke of stilzwijgende toestemming van de geheimgerechtigde of minstens

plaatsvinden in diens belang.65 Bij het “gedeeld” beroepsgeheim staat het belang van de

patiënt centraal. Het leerstuk van het “gedeeld” beroepsgeheim is een illustratie van de

relatieve opvatting van het beroepsgeheim daar aan het belang van de patiënt soms een

hogere waarde wordt toegekend dan aan de strikte toepassing van het beroepsgeheim

zoals omschreven in artikel 458 Sw. Zo kan het belang van de patiënt er in bestaan dat

door communicatie met een andere beroepsbeoefenaar de kwaliteit van de

hulpverlening verbetert. De overdracht van toevertrouwde informatie dient

noodzakelijk te zijn voor de kwaliteit en de continuïteit van de hulpverlening aan de

patiënt.66

In haar arrest van 13 maart 2012 erkende het Hof van Cassatie de leer van het “gedeeld”

beroepsgeheim, zij het dat het Hof van Cassatie niet alle voorwaarden die eerder in de

rechtsleer werden ontwikkeld vooropstelt. Het Hof van Cassatie oordeelde dat diegene

die tot het beroepsgeheim is gehouden artikel 458 Sw. niet overtreedt indien hij de

informatie meedeelt aan anderen die optreden met eenzelfde doelstelling en ten

aanzien van dezelfde opdrachtgever. De mededeling moet bovendien noodzakelijk en

pertinent zijn voor de opdracht van de geheimhouder.67





65 T. BALTHAZAR, “Het gedeeld beroepsgeheim is geen uitgesmeerd beroepsgeheim”, T.Gez. 2004-05, afl. 2, 144.



67 Cass. 13 maart 2012, nr. P.11.1750.N.

22

Het Hof van Cassatie stelt niet expliciet voorop dat de derde ook moet gehouden zijn tot

het beroepsgeheim. Door deze voorwaarde weg te laten wordt de leer van het “gedeeld”

beroepsgeheim volgens DIERICKX en BEULENS ook toepasbaar op situaties waarin er sprake

is van een afgeleid beroepsgeheim. Zo zou dit de mededeling van informatie betreffende

de gezondheid van de patiënt van de arts naar een secretaresse kunnen legitimeren.68

Het Hof sprak zich eveneens niet uit over de al dan niet vereiste toestemming van de

geheimgerechtigde en of de overdracht moet plaatsgrijpen in diens belang. M.i. ging het

Hof van Cassatie niet in op al de door de rechtsleer gestelde voorwaarden daar geheel

andere feiten aan de basis lagen van dit arrest. De rechtsleer beschrijft de voorwaarden

voor het delen van informatie in medische context, terwijl het hier een overdracht van

informatie tussen magistraten betrof.

De theorie van het “gedeeld” beroepsgeheim is een figuur sui generis, die geen steun

vindt in de tekst van artikel 458 Sw. Het begrip “gedeeld” beroepsgeheim of “het delen

van het beroepsgeheim” komt als zodanig in geen enkele wettelijke bepaling voor. Toch

zijn er in een aantal wetteksten en deontologische codes verwijzingen naar het gedeeld

beroepsgeheim opgenomen. Zo legt artikel 13 Wet Uitoefening Geneeskunst aan de arts

de verplichting op om op verzoek of met akkoord van de patiënt aan de

beroepsbeoefenaar (arts, verpleegster, tandarts of paramedicus) die het onderzoek of

de behandeling verderzetten, alle nuttige en noodzakelijke geneeskundige of

farmaceutische inlichtingen betreffende de patiënt mee te delen.69

De Code geneeskundige plichtenleer geeft de arts in een limitatief aantal gevallen de

toelating om bepaalde inlichtingen te verschaffen aan een andere arts. In deze

bepalingen kan men een aantal toepassingsvoorwaarden van het “gedeeld”

beroepsgeheim terugvinden zoals het noodzakelijkheidscriterium en de instemming

van de patiënt. Er wordt echter nergens uitdrukkelijk toepassing gemaakt van het

gedeeld beroepsgeheim. De Franse Code de déontologie médical bevat daarentegen

verscheidene toepassingsvoorbeelden van het “gedeeld” beroepsgeheim en in de

toelichting verwijst men er ook expliciet naar.70

68 A. DIERICKX en J. BEULENS, “Het gedeeld beroepsgeheim erkend door het Hof van Cassatie”, T.Gez. 2012-13, afl.

2, 152-153.





23

PUT en VAN DER STRAETE maken een onderscheid tussen het “gedeeld” en het

“gezamenlijk” beroepsgeheim, waarbij de leer van het “gezamenlijk” beroepsgeheim

slechts een aanvulling is op de leer van het “gedeeld” beroepsgeheim. Het verschil

tussen het “gedeeld” en het “gezamenlijk” beroepsgeheim is dat bij het “gezamenlijk”

beroepsgeheim het beroepsgeheim op het team van hulpverleners als dusdanig rust in

plaats van op elk teamlid afzonderlijk, hetgeen impliceert dat er tussen de teamleden

onderling geen “beroepsgeheimgrenzen” bestaan, zodat alle voor de hulpverlening

relevante informatie vrij kan circuleren binnen het team.71 De hulpverleners kunnen in

het geval van het gezamenlijk beroepsgeheim dan de nodige informatie over de patiënt

in het team delen, zonder daar telkens de toestemming van de patiënt voor te vragen.

Doordat het team afgebakend en herkenbaar is, is het voor alle betrokkenen duidelijk

voor wie dit gezamenlijk beroepsgeheim geldt.72 Onder een daadwerkelijk afgebakend

team vallen vanzelfsprekend die eenheden die bij wet of besluit zijn aangewezen als

team zoals de Centra voor Leerlingenbegeleiding en de Vertrouwenscentra

Kindermishandeling. Ook hulpverleners die de facto als team samenwerken, kunnen

gezamenlijk beroepsgeheim hebben. In dit geval moet men een inhoudelijk criterium

hanteren en kijken naar de intensiteit van de samenwerking. Het is essentieel dat het

samenwerkingsverband zich naar de patiënt toe als team profileert.73

Volgens DIERICKX en BEULENS dient de door de rechtsleer ontwikkelde theorie van het

“gezamenlijk” beroepsgeheim te worden genuanceerd. Het Hof van Cassatie stelde in

haar arrest van 13 maart 2012 immers dat de mededeling noodzakelijk en pertinent

moet zijn voor de opdracht van de geheimhouder. Dit terwijl op grond van de

ontwikkelde theorie van het “gezamenlijk” beroepsgeheim de geheimhouder niet alleen

noodzakelijke informatie kan meedelen aan een derde, maar ook informatie die

ogenschijnlijk irrelevant en slechts misschien nuttig is. Het Hof van Cassatie legitimeert

deze theorie volgens hen ook niet.74 M.i. is dit een te verregaande interpretatie van het

arrest van het Hof van Cassatie van 13 maart 2012 en is het in de toekomst niet

uitgesloten dat het Hof zich vooralsnog uitspreekt over de leer van het “gezamenlijk”

beroepsgeheim. Bovendien is het m.i. evident dat er ten aanzien van een


72 ETHISCHE COMMISSIE VLAAMS WELZIJNSVERBOND, Zorgvuldig omgaan met informatie-uitwisseling in het welzijnswerk.

Beroepsgeheim en informatiestromen in de hulpverlening, advies nr. 3, Brussel, 2005, 12,

http://www.vlaamswelzijnsverbond.be/files/page/ethicom/03%20ADVIES%203%20-%20beroepsgeheim%20-

%2020%20december%202005_2.pdf.



74 A. DIERICKX en J. BEULENS, “Het gedeeld beroepsgeheim erkend door het Hof van Cassatie”, T.Gez. 2012-13, afl.

2, 152.

24

hulpverleningsteam, dat duidelijk afgebakend en herkenbaar ten aanzien van de patiënt

optreedt, en waarbij het voor alle betrokken partijen duidelijk is voor wie dit

“gezamenlijk” beroepsgeheim geldt, minder strenge criteria gelden.

De problematiek van de overdracht van informatie tussen collega’s of tussen

beroepsbeoefenaars van verschillende disciplines in de gezondheidszorg kan naast de

benadering op grond van het “gedeeld” beroepsgeheim, ook op basis van de criteria

voor de geoorloofde verwerking van persoonsgegevens worden onderzocht.75

De Wet Verwerking Persoonsgegevens verklaart het proportionaliteitbeginsel76 en het

finaliteitbeginsel77 van toepassing. Ook de bijzondere voorwaarden van artikel 5 van de

Wet Verwerking Persoonsgegevens zijn van toepassing. Verwerking is slechts

geoorloofd indien deze gebeurt op grond van de toestemming van de betrokkene of

indien de verwerking noodzakelijk is voor het bereiken van de doeleinden die in artikel

5 worden opgesomd (uitvoering van een overeenkomst, wettelijke verplichting,

vrijwaring van vitaal belang van de betrokkene of vervulling van een taak van openbaar

belang).78

Bij de overdracht van confidentiële informatie is het essentieel om na te gaan of de

persoon aan wie deze informatie overgedragen wordt deze wel nodig heeft voor de

vervulling van zijn of haar opdracht en of deze overdracht wel te verenigen is met het

doel waarvoor de informatie oorspronkelijk werd ingezameld.79

Uit het voorgaande blijkt dat de wetgeving, rechtspraak en rechtsleer geen eenvormige

voorwaarden vooropstellen die preciseren in welke gevallen het delen van

vertrouwelijke informatie mogelijk is. Dit is niet enkel een theoretisch probleem maar

het brengt in de praktijk heel wat rechtsonzekerheid met zich mee. In de toekomst

zouden hulpverleners dan ook beter moeten worden geïnformeerd over het “gedeeld”

beroepsgeheim stelt Geert Decraemer (psycho-pedagogisch consulent bij CLB GO!

Brussel). Het delen van informatie kan immers een belangrijke stap voorwaarts

betekenen in het hulpverleningsproces, maar hulpverleners weten in de praktijk niet

altijd onder welke voorwaarden het delen van informatie kan.80


76 Art. 4, § 1, 3° Wet Verwerking Persoonsgegevens.

77 Art. 4, § 1, 2° Wet Verwerking Persoonsgegevens.


79 Ibid.

80 Interview met Geert Decraemer, psycho-pedagogisch consulent bij CLB GO! Brussel.

25

In Nederland voorziet men een uitzondering op de zwijgplicht bij

informatieverstrekking aan de “functionele eenheid”. Hiermee bedoelt men de groep

van personen die rechtstreeks bij de behandeling van een patiënt betrokken is. Aan hen

mag de arts indien, zonder dat de patiënt daar expliciet toestemming voor geeft, de

informatie verstrekken die deze personen voor een goede uitoefening van hun beroep

nodig hebben. Tot de functionele eenheid kunnen ook niet gezondheidswerkers

(bijvoorbeeld maatschappelijk werkers) behoren. In sommige gevallen zal op grond van

deze uitzondering enige informatie over de patiënt aan de politie optredend als

hulpverlener worden verstrekt.81 Zo treedt de politie op als hulpverlener indien zij de

familie waarschuwt wanneer iemand een ongeval is overkomen.82

81 KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Arts en politie, Utrecht, 2000, 5,

http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Arts-en-politie-2000.htm.

82 KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Arts en politie, Utrecht, 2000, 7,

http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Arts-en-politie-2000.htm.

27

Hoofdstuk 3 Uitzonderingen op de

geheimhoudingsplicht

3.1 De in artikel 458 Sw. bepaalde uitzonderingen

Zowel de wetgeving als de rechtspraak voorzien in een aantal uitzonderingen op de

geheimhoudingsplicht. Hier worden de belangrijkste uitzonderingen besproken die

relevant zijn voor de beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg.

Artikel 458 Sw. bevat twee uitzonderingen op het beroepsgeheim waarbij het

bekendmaken van toevertrouwde geheimen geen aanleiding geeft tot een

strafrechtelijke sanctie. Deze uitzonderingen betreffen de getuigenis in rechte of voor

een parlementaire onderzoekscommissie en de wettelijke verplichting tot

bekendmaken.

3.1.1 Getuigenis in rechte

Wie wordt opgeroepen om te getuigen en verklaring af te leggen omtrent feiten

waarvan hij kennis heeft, is verplicht daaraan gevolg te geven.83

Om niet te getuigen in rechte moet er een wettelijke reden zijn. Zo bepaalt artikel 929

Ger. W. dat als wettige reden onder meer wordt beschouwd het beroepsgeheim waarvan

de getuige bewaarder is.84 In strafzaken ligt de plicht om te getuigen vervat in artikel 80

Sv. Dit artikel bepaalt dat hij die gedagvaard wordt om als getuige te worden gehoord,

gehouden is te verschijnen en aan de dagvaarding te voldoen. Voor strafprocedures

wordt het inroepen van het beroepsgeheim niet uitdrukkelijk in de wet vermeld. Artikel

83 Cass. 15 mei 1985, Arr. Cass. 1984-85, 1261.

84 J. STEVENS, “Het beroepsgeheim van de advocaat en dat van de geneesheer”, T.Gez. 2002-03, afl. 1, 4.

28

2 Ger. W. bepaalt evenwel dat alle regels van het Gerechtelijk Wetboek van toepassing

zijn op alle rechtsplegingen, tenzij er sprake is van onverenigbaarheden.85

Uit artikel 458 Sw. volgt dat geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid,

apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of

beroep kennis dragen van geheimen die hen zijn toevertrouwd niet gestraft worden

indien ze geheimen bekendmaken wanneer ze worden geroepen om in rechte (of voor

een parlementaire onderzoekscommissie) getuigenis af te leggen.86

Onder getuigenis in rechte verstaat men zowel het verhoor als getuige voor de

onderzoeksrechter als voor de vonnisgerechten. Indien de onderzoeksrechter een

persoon verzoekt om een geschreven verklaring af te leggen wordt dit beschouwd als

een getuigenis in rechte.87 Met een getuigenis in rechte wordt het overleggen van

stukken (zoals een overlijdensattest of een medisch dossier) gelijkgesteld.88

Het advies van 6 februari 2002 van de nationale raad van de Orde van Geneesheren

betreffende vermoeden van kindermoord, herhaalt het principe dat onder een

getuigenis in rechte het verzoek van de onderzoeksrechter om een verklaring af te

leggen kan begrepen worden. In casu wou de onderzoeksrechter naar aanleiding van

het aantreffen van het levenloos lichaam van niet-geïdentificeerd pasgeboren kind aan

een aantal geneesheren een brief richten met als verzoek hem alle voor het onderzoek

nuttige gegevens, waaronder de identiteit van de moeder, mee te delen.89

Sinds de Wet van 30 juni 1996 werd de getuigenis voor parlementaire

onderzoekscommissies die over de bevoegdheden van een onderzoeksrechter

beschikken als uitzondering op het beroepsgeheim erkend.90

Het opsporingsonderzoek, dit is het onderzoek onder leiding van de procureur des

Konings of zijn substituten dat het gerechtelijk onderzoek voorafgaat, heeft een


86 Artikel 458 Strafwetboek.

87 Cass. 15 mei 1985, Arr. Cass. 1984-85, 1261.

88 S. VAN OVERBEKE, “Het beroepsgeheim van de geneesheer en de overlegging van stukken”, RW 1995-96, nr.

35, 1207.

89 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/vermoeden-van-kindermoordberoepsgeheim.

90 Artikel 10 van de wet van 30 juni 1996 tot wijziging van de wet van 3 mei 1880 op het parlementair

onderzoek en van artikel 458 van het Strafwetboek, BS 16 juli 1996.

29

buitengerechtelijk karakter. Tijdens dit onderzoek kan men niet verplicht worden te

getuigen en is men bijgevolg niet strafbaar.91

Onder getuigenis in rechte wordt aldus niet begrepen het afleggen van verklaringen aan

politie of parket.92 Wie gehouden is door het beroepsgeheim mag geen verklaringen,

noch vertrouwelijke documenten aan hen bezorgen.93 Het advies van 8 mei 2010 van de

nationale raad van de Orde van Geneesheren betreffende het onderzoek door de politie

in ziekenhuizen bepaalt eveneens in die zin dat: “Behoudens wettelijke uitzonderingen zijn

de personen gebonden door het medisch beroepsgeheim dus verplicht te zwijgen voor de

politieambtenaren of de leden van het openbaar ministerie die inlichtingen verzamelen in het

kader van het vooronderzoek”.94

Bij de bespreking van het beroepsgeheim van de verpleegkundige geeft CARELS

uitdrukkelijk aan dat de verpleegkundige tegenover politie of Rijkswacht door de

zwijgplicht is gebonden. Stellen politie en Rijkswacht vragen, dan kan de

verpleegkundige best antwoorden dat zij zich tot de geneesheer-diensthoofd moeten

wenden. Deze zal dan oordelen wat hem, deontologisch gezien te doen staat. Wanneer

Rijkswacht of politie verzoeken om de patiënt rechtstreeks te mogen ondervragen

wordt dezelfde werkwijze aangeraden.95

Zowel in Nederland als in Frankrijk geldt een andere regeling dan in België. Daar hebben

artsen, die worden opgeroepen om te getuigen, zowel een spreekrecht ten aanzien van

de politie als ten aanzien van het gerecht.

Zo kan een arts in Frankrijk in het kader van een strafrechtelijke procedure, mits

voorafgaandelijke schriftelijke uitnodiging, gehoord worden door de politie. Ten

aanzien van de politie geldt hetzelfde regime als de getuigenis in rechte. De arts kan

aldus beslissen om niet te spreken. Hij heeft een spreekrecht maar geen spreekplicht.

Hij mag echter geen toelichting geven over de gezondheidstoestand van de patiënt.96


92 R. DIERKENS, “Beroepsgeheim en recht”, Vl.T.Gez. 1986-87, 267.

93 Antwerpen 25 november 1995, RW 1994-95, 25.

94 http://www.ordomedic.be/nl/adviezen/advies/medisch-geheim-tegenover-de-politiediensten-in-

ziekenhuizen.

95 A. CARELS, “Het beroepsgeheim van de verpleegkundige”, Vl.T.Gez. 1986-87, 336.

96 C. MANOUIL en M. BENILLOUCHE, “Regards croisés sur le secret médical face aux juridictions répressives”,

Petites affiches 15 juin 2009, nr. 118, 20.

30

In Nederland geeft het “verschoningsrecht” de arts het recht om zich tegenover de

rechter(-commissaris) te verschonen van het afleggen van een getuigenis of het

beantwoorden van vragen indien hij door te spreken zijn beroepsgeheim zou

schenden.97 In Nederland kan de arts het verschoningsrecht ook tegenover een agent en

Officier van Justitie inroepen.98

De houder van het beroepsgeheim heeft in België het recht om naar aanleiding van zijn

getuigenis in rechte geheimen bekend te maken. Maar net zo goed heeft hij het recht

om te zwijgen en de hem toevertrouwde informatie geheel of gedeeltelijk niet te

onthullen. De houder van het geheim heeft aldus zowel een spreekrecht en een

zwijgrecht.99

Artikel 63 Code geneeskundige plichtenleer bepaalt eveneens in die zin: “De voor de

gerechtelijke overheid gedagvaarde geneesheer mag weigeren getuigenis af te leggen over door

het beroepsgeheim gedekte feiten, door zich te beroepen op dit beroepsgeheim”.100

De niet-strafbaarheid heeft niet tot gevolg dat de betrokken persoon ook bevrijd is van

zijn plicht de deontologie van zijn beroep na te leven. Indien hij door te getuigen in

rechte zijn deontologie miskent, loopt hij het risico op een tuchtsanctie.101

De geheimhouder oordeelt zelf en niet de patiënt over de opportuniteit van het zwijgen

of spreken. Zo bepaalt het Hof van Cassatie in haar arrest van 15 maart 1948: “Celui qui

est appelé à témoigner en justice au sujet d’un fait couvert par le secret professionnel, peut révéler

le fait s’il estime devoir le faire, et ne peut être contraint à parler s’il croit devoir garder le

secret”.102

97 P.J.W. DE BRAUW (ed.), Het medisch beroepsgeheim, Baarn, Ambo, 1988, 38; KONINKLIJKE NEDERLANDSE

MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Beroepsgeheim en politie/justitie, Utrecht, 2012, 18,

http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Handreiking-beroepsgeheim-en-politiejustitie-2012-

1.htm.

98 KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Beroepsgeheim en politie/justitie,

Utrecht, 2012, 18, http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Handreiking-beroepsgeheim-en-

politiejustitie-2012-1.htm.

99 A. DASSEN, “Kindermishandeling en het beroepsgeheim van de geneesheer”, RW 1973, nr. 20, 936.

100 http://www.ordomedic.be/nl/code/hoofdstuk/beroepsgeheim-van-de-geneesheer.

101 F. BLOCKX, Het beroepsgeheim in de deontologie en in het strafrecht: een begrippenanalyse, Gent, Larcier, 2011, 336.

102 P. VAN NESTE, “Kan het beroepsgeheim nog absoluut genoemd worden”, RW 1977-78, nr. 20, 1288.

31

Het verzoek of de instemming van de patiënt om te getuigen of om stukken over te

leggen verplicht de hulpverlener niet tot spreken.103 Ook de Nederlandse Hoge Raad is

dezelfde mening toegedaan.104

De weigering om te spreken is onderworpen aan een controle van de gerechtelijke

macht.

Zo bepaalt het Hof van Cassatie in haar arrest van 23 juni 1958: “Het behoort aan de rechter

om na te gaan of, op grond van de verzamelde bewijselementen, het stilzwijgen in acht genomen

door de geneesheer die ertoe geroepen wordt voor het gerecht te getuigen, niet van zijn doel

afgewend wordt, en door het geheim karakter van de feiten nopens dewelke hij verhoord wordt,

gerechtvaardigd is”.

In casu ging het om twee artsen, die gedaagd waren om te getuigen in verband met een

procedure, ingesteld tegen een collega, die beschuldigd werd kompressen in de buik van

zijn patiënt te hebben achtergelaten. De kompressen werden door beide artsen,

getuigen, achteraf ter gelegenheid van een operatie ontdekt.105

Dit arrest bracht een ommekeer in de bestaande toestand daar voorheen werd aanvaard

dat de geneesheer alleen te oordelen had over de draagwijdte van zijn beroepsgeheim.106

De rechter zal in concreto moeten nagaan of het beroepsgeheim niet wordt afgewend

van de “maatschappelijke noodzaak waarin het zijn verantwoording vindt”.107 Hiermee

wordt niet alleen het algemeen belang maar evenzeer het patiënten beschermend

karakter van het beroepsgeheim bedoeld. Zo kan de rechter de weigering om te

getuigen of om stukken over te leggen verwerpen, ingeval de weigering ingaat tegen de

belangen van de patiënt.108

103 Cass. 29 oktober 1991, Arr. Cass. 1991-92, 162; Cass. 23 augustus 1986, Arr. Cass. 1986-87, 96.

104 KONINKLIJKE NEDERLANDSE MAATSCHAPPIJ TOT BEVORDERING DER GENEESKUNST, Beroepsgeheim en politie/justitie,

Utrecht, 2012, 20, http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie/Handreiking-beroepsgeheim-en-

politiejustitie-2012-1.htm.



107 Cass. 18 juni 1992, RW 1992-93, 616; Cass. 29 oktober 1991, Arr. Cass. 1991-92, 162.

108 Cass. 29 oktober 1991, Arr. Cass. 1991-92, 162.

32

In de praktijk zal het oneigenlijk en onrechtmatig karakter van het inroepen van het

beroepsgeheim een bijzonder moeilijke en soms onmogelijke opgave voor de rechter

inhouden daar het de rechter niet kan kijken door de bril van de arts.109

VERMEERSCH verdedigt de stelling dat de patiënt de ware beheerder is van het

beroepsgeheim. Het medisch beroepsgeheim is niet iets wat het artsenkorps toebehoort

maar is een recht van de patiënt tegenover diegenen die hem behandelen.110 Bij de

afweging of het recht om te zwijgen niet wordt afgewend van zij doel, dient de rechter

m.i. bij het zich beroepen op het zwijgrecht in het geval van een medische

aansprakelijkheidsprocedure jegens hem, in ieder geval te besluiten tot een

ongeoorloofde weigering tot spreken. Zwijgen in het kader van

aansprakelijkheidsprocedure kan in dit geval immers nooit aanzien worden als zijnde in

het belang van de patiënt.

In Nederland neemt men eveneens aan dat het verschoningsrecht niet absoluut is. De

Hoge Raad neemt aan dat in “zeer uitzonderlijke omstandigheden” het belang van de

waarheidsvinding moet prevaleren boven de belangen die het beroepsgeheim beoogt te

beschermen. De Hoge Raad onderscheidt volgende drie situaties: 1° de patiënt (of diens

vertegenwoordiger) wordt verdacht van een strafbaar feit, 2° de arts wordt verdacht

van een strafbaar feit dat niet tegen zijn cliënt is gericht, maar waarbij het wel

noodzakelijk is dat wordt beschikt over onder het

Het beroepsgeheim en de mogelijke rol van ......een arts verdacht van een misdrijf, de rol van het...

Documents

Transcript of Het beroepsgeheim en de mogelijke rol van ......een arts verdacht van een misdrijf, de rol van het...