Toolkit internationalisering primair onderwijsHandreiking voor school­besturen en schoolleiders

Gezamenlijk product van de PO-Raad en EP-Nuffic

2 EP-Nuffic – internationalising education

COLOFON

PO-Raad De PO-Raad is de vereniging die de belangen behartigt van de schoolbesturen in het basisonderwijs, speciaal basisonderwijs en (voortgezet) speciaal onderwijs. De PO-Raad ondersteunt de leden en zet zich in voor de ontwikkeling van de sector. Daarbij zijn vier thema’s leidend: verbinding (over het richten van voorzieningen op de belangen van kinderen); innovatie en ict (over de mogelijkheden van techno-logische vernieuwing); kennis en onderzoek (over goed onderwijs en leraren in een academische omgeving); het bestuur als motor (over de professionalisering van schoolbesturen).

EP-Nuffic: Internationalising EducationEP-Nuffic is hét expertise- en dienstencentrum voor internationalisering in het Nederlandse onderwijs. Van primair en voortgezet onderwijs tot beroepsgericht en hoger onderwijs en onderzoek. EP-Nuffic is het resultaat van een fusie tussen het Europees Platform en de Nuffic, organisaties die sinds jaar en dag werken aan internationalisering. EP-Nuffic gaat vanuit het hoofdkantoor in Den Haag en elf kantoren wereldwijd uiteraard door met het inspireren en ondersteunen van het Nederlandse onderwijs.

© 2015 EP-Nuffic en PO-RaadTekst: Myrna Feuerstake en Eline Wassens, met dank aan Mirjam Andringa, Margriet Platzer-Maarsingh, Janice Wierenga en Wendy Zonneveld (klankbordgroep)Redactie: Petra DamFoto’s: Wilco van Dijen, Jan Heijman (p. 9), Ageeth Verbruggen (p. 10)Vormgeving en druk: nr58 / total communication

Voorwoord 3Introductie 41 Internationalisering in het primair onderwijs 5 Vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto) 6 Internationaal georiënteerde leerinhouden 7 Uitwisseling over de grens 9 Internationale beleidsontwikkelingen 122 Professionalisering 143 Subsidiemogelijkheden 154 Wilt u meer weten? 17

BIJLAGEN1 Stappenplan invoering internationalisering 182 Format beleidsplan bestuur 193 Format beleidsplan school 214 De coördinator internationalisering; de spil in het geheel 23

Inhoudsopgave

Toolkit internationalisering primair onderwijs 3

Voorwoord

EP-Nuffic en de PO-Raad hechten beide veel belang aan internationalisering in het primair onderwijs. Samen maken wij ons sterk om u hierin te ondersteunen.

De kinderen van nu groeien op in een wereld die niet stopt bij de landsgrens. Het onderwijs heeft de belangrijke taak hun leerlingen kennis te laten maken met de internationale en interculturele samenleving. De leerlingen van nu worden wereldburgers. De scholen in het primair onderwijs spelen hier al in toenemende mate op in.

Deze groeiende aandacht voor internationalisering leidt bijvoorbeeld tot vragen als ‘Wat willen wij onze leerlingen meegeven?’, ‘Wat is daarbij de kerntaak van mijn school?’, ‘Waar vind ik informatie over internationalisering in het basisonderwijs?’. Op de vele vragen bestaan niet altijd pasklare antwoorden; er bestaat geen receptenboek. We staan echter ook niet met lege handen.

Speciaal voor bestuurders, schoolleiders en coördinatoren internationalisering in het basisonderwijs hebben we een Toolkit internationalisering samengesteld, welke gevuld is met tools die elders beproefd zijn en die u aan kunt wenden in de specifieke context van uw school.

Deze toolkit probeert u antwoord te geven op de vragen die u heeft. Omdat het een digitale publicatie is, is het relatief eenvoudig deze aan te vullen met nieuwe tools die u in de praktijk waardevol vindt.

Jindra Divis Rinda den BestenDirecteur EP-Nuffic Voorzitter PO-Raad

4 EP-Nuffic – internationalising education

Introductie

Door internationalisering de kwaliteit van het onderwijs versterken.

Internationaliseren in het basisonderwijs is samen met de leerlingen ‘over grenzen heenkijken’, zodat hun wereld wordt vergroot. Door leerlingen op jonge leeftijd te laten kennismaken met de internationale en interculturele samenleving, krijgen zij een breder perspectief en worden de leerlingen toegerust op het functioneren in deze samenleving. Door internationalisering wordt de professionalisering van de leerkrachten bevorderd en het curriculum op scholen verrijkt. Internationaliseren is niet een ‘extraatje’, maar een noodzakelijke bouwsteen om kwalitatief goed onderwijs te geven.

Internationalisering in het primair onderwijs is in ontwikkeling. Jaarlijks groeit het aantal scholen dat internationaal georiënteerde onderwijsactiviteiten aanbiedt. Met name het vroeg vreemdetalen-onderwijs neemt een enorme vlucht. Ruim 1.100 basisscholen bieden vanaf groep 1 een vreemde taal aan, waarvan 90% kiest voor het Engels (bron: Jaaroverzicht 2013, Europees Platform).

Internationalisering kan zowel betrekking hebben op beleidsontwikkelingen als op de inrichting van het onderwijs zelf. Internationalisering kan heel kleinschalig plaatsvinden en eventueel later verder uit gebreid worden. Als schoolbestuur en/of schooldirecteur kunt u zelf een keuze maken hoe het in uw beleidsplan past en welke opvattingen en activiteiten daarbij passen.

INTERNATIONALISERING IS TE ONDERSCHEIDEN IN VIER DOMEINEN:• vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto)• internationaal georiënteerde leerinhouden• uitwisseling over de grens• internationale beleidsontwikkelingen

In deze toolkit vindt u per domein een korte beschrijving en welke rol u als schoolbestuur en/of school directeur daarin kunt spelen. In de kaders vindt u extra informatie over het betreffende onderwerp, voornamelijk van belang voor de schooldirecteuren. Met deze ‘handleiding’ heeft u alle belangrijke informatie rondom internationalisering in het primair onderwijs in huis en kunt u of een van uw medewerkers vanuit deze basis verdere stappen ondernemen.

Toolkit internationalisering primair onderwijs 5

1 Internationalisering in het primair onderwijsDe behoefte aan meer internationaal georiënteerd onderwijs wordt steeds groter. Als schoolbestuur of directeur kunt u hier een belangrijke rol in spelen, bijvoorbeeld door het te entameren, draagvlak te creëren en het te faciliteren (financieel en/of personeel), om zo internationalisering kwalitatief en duurzaam in het strategisch beleidsplan te verankeren. Als schoolbestuur of directeur wilt u dat de leerwinst van uw leerlingen gewaarborgd blijft. Daarnaast is er een rol voor het bestuur weggelegd om internatio nalisering af te stemmen met de besturen van de voortgezet onderwijsscholen in uw omgeving.

Binnen internationalisering onderscheiden wij vier domeinen: vroeg vreemdetalenonderwijs (vvto), internationaal georiënteerde leerinhouden, uitwisseling over de grens en internationale beleids-ontwikkelingen. De praktijk wijst uit dat het starten met één domein na verloop van tijd vaak leidt tot het ondernemen van activiteiten uit de andere domeinen. Als startpunt wordt er in veel gevallen voor vroeg vreemdetalenonderwijs gekozen.

De heer Carel Laenen, bestuurslid Katholieke Scholenstichting Utrecht:

“Het Nederlands taalgebied is relatief klein, dus van oudsher is het voor ons noodzakelijk om meerdere talen te beheersen. Nu we tegenwoordig in het dagelijks leven steeds meer Engels om ons heen horen, is kennis van deze taal onontbeerlijk.”

TIP: NODIG VOORTGEZET ONDERWIJS SCHOLEN BIJ U OP SCHOOL UIT. LAAT ZE ZIEN WELKE

INTER NATIONALISERINGSACTIVITEITEN UW SCHOOL ALLEMAAL ONDERNEEMT EN INITIEER VERDER

OVERLEG OVER DE DOORLOPENDE LEERLIJN.

6 EP-Nuffic – internationalising education

Vroeg vreemdetalenonderwijs ( vvto >> )

Kennis van vreemde talen opent de deur naar andere landen en is een basisvoorwaarde voor een goede en effectieve omgang met andere culturen.

Scholen die eerder beginnen met het aanbieden van een vreemde taal dan wettelijk verplicht1 is, worden vvto-scholen >> genoemd. Inmiddels bieden ruim 1.100 scholen deze vorm van onderwijs (bron: Jaar overzicht 2013, Europees Platform). De meeste scholen kiezen voor Engels en starten vanaf groep 1. Integrale kindcentra nemen in deze ontwikkeling ook vaak de 2- tot 4-jarigen mee.

Het Europees Platform heeft een landelijke standaard voor Engels >> ontwikkeld met eisen ten aanzien van het programma en de leerkracht. Goed geschoolde leerkrachten zijn voor het slagen van het programma van groot belang. Scholing kan zowel in Nederland als in het buitenland gevolgd worden (zie hoofdstuk 2).

De heer Carel Laenen, bestuurslid KSU:

“Wij stimuleren en faciliteren vvto, maar het is nog geen verplichting voor al onze scholen. De trend is wel dat uiteindelijk elke school binnen ons bestuur vvto aan zal bieden. Van de 24 scholen zijn er nu 7 onderweg naar gecertificeerd vvto en dit zullen er alleen maar meer worden.”

Om de kwaliteit op de scholen te bewaken zijn er drie, door het Europees Platform erkende, kwaliteits-keurmerken >>, het keurmerk ‘Drietalige scholen’ (voor de scholen in Friesland), het keurmerk ‘TalenT’ en het keurmerk ‘EarlyBird’. Dat betekent dat uw school gecertificeerde vvto-scholen kunnen worden. Inmiddels is er ook een start gemaakt met tweetalig primair onderwijs >> , waarbij 30-50% van de onder-wijstijd in een vreemde taal gegeven wordt.

Er zijn ook basisscholen die voor Frans, Duits of Spaans >> kiezen. Voor Spaans moet u echter ontheffing aanvragen bij het Ministerie van OCW2.

De heer Paul Groot, directeur Enschedese Schoolvereniging:

“ Uiteindelijk zou iedere vvto-school een keurmerk moeten behalen. Veel scholen profileren zich met Engels, maar het is moeilijk te doorgronden wat ze nu exact doen. Met een keurmerk is dit duidelijk; deze scholen voldoen aan de Landelijke Standaard vvto.”

1 Wet Primair Onderwijs, artikel 9, lid 1d >> 2 Op grond van Wet Primair Onderwijs, artikel 9, lid 11. De aanvraag kunt u sturen naar: Directeur Primair Onderwijs, Postbus 16375,

2500 BJ Den Haag. Een kopie van de brief die u van het ministerie ontvangt, geldt als ontheffingsbewijs.

TIP: OM VROEG VREEMDETALENONDERWIJS >> GOED IN TE VOEREN, IS EEN IMPLEMENTATIEPLAN

ONONT BEERLIJK. HET PLAN KAN DIENEN ALS STURINGSDOCUMENT EN GEBRUIKT WORDEN BIJ DE AANVRAAG

VAN VERSCHILLENDE SUBSIDIES. HET GOED UITROLLEN EN VERDIEPEN VAN HET PROGRAMMA KOST EEN

SCHOOL DRIE Á VIER JAAR. EEN STAPPENPLAN OM VERANTWOORD VVTO IN TE VOEREN VINDT U OP DE

WEBSITE VAN EP-NUFFIC.

Toolkit internationalisering primair onderwijs 7

Internationaal georiënteerde leerinhouden

Internationaal georiënteerde leerinhouden zijn methodes waar internationalisering geïntegreerd is met andere vakinhouden. Ze bieden scholen de gelegenheid het curriculum te verrijken, te profileren en zich als schoolteam te professionaliseren.Alle scholen worden geacht aandacht te besteden aan internationale aspecten in zaakvakken. Internatio-nalisering maakt namelijk expliciet deel uit van de kerndoelen3. Daarnaast hebben de scholen de wette-lijke plicht een aanbod te hebben dat een bijdrage levert aan actief burgerschap en sociale integratie (wereldburgerschap). Naast het reguliere aanbod dat besloten ligt in de methodes voor wereldoriëntatie, is er een groot aanbod van thematische lespakketten, leskisten en handreikingen voor projecten op het terrein van internationalisering. Denk daarbij ook aan de verschillende ontwikkelingshulpprojecten waaraan basis-scholen mee kunnen doen.

Een curriculum dat specifiek aansluit op internationale oriëntatie is: Het International Primary Curricu-lum >> . Het IPC is een curriculum voor kinderen van 4 tot 12 jaar, gericht op de creatieve en zaakvakken. Het curriculum geeft ook een internationaal perspectief; het helpt de kinderen verbanden te leggen tussen het geleerde en hoe dit toegepast kan worden in eigen land en kijkt tevens naar het perspectief van mensen in andere landen.

Mevrouw Yvonne den Haan, locatie directeur Eglantier, IPC-school Delft:

“Het grote voordeel van IPC is dat alles geïntegreerd plaatsvindt. Je kunt echt de diepte ingaan met een bepaald onderwerp, zo ver als je zelf wilt. Nu willen we IPC en onze Engelse lessen verder integreren, dan is het perfect!”

3 Zie hiervoor de kerndoelen >> “Oriëntatie op jezelf en de wereld"

TIP: U KUNT OOK AANDACHT BESTEDEN AAN DE VERSCHILLENDE CULTUREN DIE ER BIJ U OP SCHOOL OF IN UW

WIJK AANWEZIG ZIJN, DOOR BIJVOORBEELD EEN GASTSPREKER UIT TE NODIGEN.

• www.samsam.net >>Scholen kunnen zich gratis abonneren op het tijdschrift Samsam, dat zeven keer per jaar uitkomt. In maart biedt samsam ook een interactieve webexpeditie aan en de school krijgt elk jaar een dvd. Alle materialen zijn gratis en laten de leerlingen kennismaken met kinderen uit andere landen. De materialen zijn geschikt voor kinderen van 9 tot 14 jaar.

• www.edukans.nl >> (project scholen voor scholen)Met Scholen voor Scholen haalt u geld op voor beter onderwijs in Afrika, India of Peru. U kiest zelf voor welk Edukans-project u actie voert. U kunt met de hele school een actie organiseren, met alleen uw klas, een leerjaar of bijvoorbeeld alleen met de onder- of bovenbouw. Edukans ondersteunt uw actie met actiematerialen, leskisten en presentaties.

• Plan Nederland >> Plan Nederland biedt verschillende gratis lespakketten aan waarin de leerlingen kennismaken met het leven van hun leeftijdsgenoten in ontwikkelingslanden.

• Unesco >>UNESCO coördineert het VN-thema Education for all, kent een netwerk van UNESCO-scholen en vraagt aandacht voor laaggeletterdheid, duurzaamheid en intercultureel leren. Op de Unesco site vindt u lesmateriaal over het Werelderfgoed.

Welke activiteiten u ook kiest, zorg voor integratie met het bestaande curriculum. Hierdoor wordt internationalisering geen ‘extraatje’ maar onderdeel van het reguliere schoolprogramma. Sluit zoveel mogelijk aan bij de (bestaande) projecten op school en ga op zoek naar mogelijkheden om er een internationale component aan toe te voegen.

In het document ‘Internationaliseringsactiviteiten in het basisonderwijs’ vindt u concrete lesideeën met betrekking tot internationalisering.

Leermiddelen zijn bijvoorbeeld te vinden op:

8 EP-Nuffic – internationalising education

Toolkit internationalisering primair onderwijs 9

Uitwisseling over de grens

Uitwisseling biedt zowel leerlingen als leerkrachten de kans om in contact te komen met een school in het buitenland. Door samenwerking met een school uit een ander land leert men over andere culturen en gewoonten, essentieel in deze globaliserende en multiculturele samenleving. Hiervoor is het nood-zakelijk een partnerschool te vinden die met dezelfde inzet en intentie werkt >> . Een uitwisseling is bij uitstek geschikt in combinatie met vvto. De leerlingen kunnen met leeftijdgenootjes hun tweede taal direct betekenisvol toepassen. Een uitwisseling kan zowel virtueel als fysiek plaatsvinden, zowel tussen leer-lingen, leerkrachten, schoolleiders als schoolbestuurders.

Uitwisseling (virtueel)Internationale uitwisseling gebeurt vaak via ict. Scholen regelen dit zelf rondom eigen contacten of sluiten zich aan bij netwerken. Een bekend netwerk is eTwinning >>. Dit is een online community voor scholen in 32 Europese landen. Via eTwinning kunnen leerlingen met leeftijdsgenoten in het buitenland mailen, chatten en skypen, of ze werken online samen aan projecten. Leerkrachten kunnen materiaal en methodes uitwisselen en kunnen zo nieuwe ideeën opdoen.

Mevrouw Mirjam Andringa, bovenschools coördinator internationalisering, stichting Radius:

“Om ouders goed te informeren organiseren wij ouderavonden waar een leerkracht en een paar leerlingen met ‘uitwisselings ervaring’ gastsprekers zijn. Tijdens het verblijf in het buitenland openen we een Facebookpagina waar de leerkrachten de ouders op de hoogte kunnen houden. Ouders waarderen dit heel

erg en reageren ook vaak.”

Uitwisseling (fysiek)Fysieke uitwisseling biedt scholen de kans om te professionaliseren en profileren. Bovendien krijgen de leerlingen de kans om zich onder te dompelen in een nieuwe cultuur. Het kan voor de sector als

10 EP-Nuffic – internationalising education

geheel waardevolle informatie bieden en bruikbare oplossingen aanleveren voor problemen waar scholen wereldwijd mee worstelen. En ook niet onbelangrijk: uitwisselingsprogramma’s werken zeer stimulerend voor leer-krachten om internationalisering in het onderwijs vorm te geven.Via het netwerk eTwinning kunnen uw scholen op zoek gaan naar Europese collega’s voor fysieke uitwisseling.

Scholen kunnen ook een stapje verder gaan en kiezen voor een schoolpartnerschap >>. In een schoolpartnerschap werken leerlingen en leerkrachten samen aan een project. Binnen het project vinden er over en weer bezoeken en/of uitwisselingen plaats.

De heer Jan Heijman, directeur de Horn, Wijk bij Duurstede:

“Na de uitwisseling hoorde ik van ouders: “We hebben een ander kind teruggekregen. Van tevoren was ze erg onzeker, ze heeft iets overwonnen door zonder ons weg te gaan. Daarvoor doen we het.”

Een ander voorbeeld van een internationaliseringsprogramma voor onderwijsprofessionals is Edukans Werelddocent / Edukans Schoolleider >>. Leerkrachten en schoolleiders gaan dan naar een ontwikkelingsland en ontdekken alle ins en outs van het lokale onderwijs. Het doel is om zowel het onderwijs in ontwikkelingslanden als in Nederland te verrijken. De kwaliteit van het onderwijs in de ontwikkelings landen neemt toe, terwijl het onderwijs in Nederland internationaliseert.Vanuit EP-Nuffic worden diverse leerlingenactiviteiten, nascholing voor leerkrachten en schoolpartnerschappen gesubsidieerd (zie hoofdstuk 3). Belangrijk is bestuurlijke kaders te scheppen en doelen te stellen, zodat de uitwisselingen tot voldoende ontwikkelingen leiden binnen het schoolbestuur en/of binnen de school. Mobiliteit is niet het doel, maar een waardevol instrument om de doelen in uw beleidsplan te bereiken!

De heer Jan Heijman, directeur de Horn, Wijk bij Duurstede:

“De eerste keer uitwisselen is ontzettend spannend voor iedereen, ook voor de leerkrachten. Als je kiest om te gaan uitwisselen, doe het dan vaker: Hoe vaker je gaat, hoe leuker en gemakkelijker het wordt. Als de gastschool het goed heeft geregeld, hoef je alleen maar mee te lopen, te kijken en te genieten.”

TIP: EEN UITWISSELINGSREIS NAAR HET BUITENLAND IS ZOWEL VOOR DE LEERLINGEN ALS HUN OUDERS

EEN HELE BELEVENIS. BELANGRIJK IS OUDERS ZEER GOED TE INFORMEREN EN TE BETREKKEN BIJ DE VOOR-

BEREIDINGEN.

Toolkit internationalisering primair onderwijs 11

e Twinning >>Met eTwinning kunt u direct beginnen, er zijn geen voorwaarden en het is kosteloos, met een gratis servicedesk voor vragen. Indien gewenst kan het e Twinning team van EP-Nuffic ook voorlichting op uw school geven. Bekijk voor een eerste kennismaking met eTwinning het volgende filmpje: https://vimeo.com/104958192 >>

Cambridge English pen friends >>Via deze site kunt u een partnerschool zoeken om zelfgemaakte briefkaarten, rondom een thema, met elkaar uit te wisselen. Zodra u zich heeft aangemeld (kosteloos) en een partnerschool heeft gevonden, krijgt u een ‘Penfriend Activity Pack’ toegestuurd met een lesbrief, een poster, certificaten en een brief die u naar de partnerschool kunt sturen. Daarna kunt u aan de slag en uiteraard ook andere uitwisselingsactiviteiten organiseren met email, video, skype, et cetera.

Schoolsonline >>Schoolsonline is een website waarop je een schoolpartner kunt vinden van de British Council. U kunt zich hier kosteloos registreren en op zoek gaan naar een schoolpartner in het buitenland. Op deze site vindt u ook verschillende lesideeën en suggesties rondom burgerschapsvorming en internationalisering.

Toolkit internationalisering primair onderwijs 11

12 EP-Nuffic – internationalising education

Internationale beleidsontwikkelingen

WAT KUNNEN WE LEREN VAN DE LANDEN OM ONS HEEN?Door ‘over grenzen heen te kijken’, kan er op bestuurs- en directieniveau veel geleerd worden van onderwijservaringen uit het buitenland. Het volgen van internationale beleidsontwikkelingen levert vaak waardevolle informatie en bruikbare oplossingen op, die zorgen voor een kwaliteitsverbetering van het onderwijs. Op de website van Neth-ER >> kunt u dossiers lezen met betrekking tot internationalisering en Europees beleid. Overweeg ook om zelf intervisie te plegen (job shadowing) in het buitenland of een internationale conferentie bij te wonen. Voor beide is onder bepaalde voorwaarden subsidie beschikbaar via Erasmus+ (hoofdstuk 3). Ook voor het aangaan van strategische partnerschappen kunt u subsidie krijgen (hoofdstuk 3, Erasmus+ Key Action 2).

De heer Jack van de Logt, bestuursvoorzitter Conexus, Nijmegen:

“In het kader van de 21st century skills volgen wij alle ict-ontwikkelingen in het buitenland op de voet. Zo zijn er uitstapjes geweest naar het Microsoft lab in Brussel en Silicon Valley in San Francisco. We hebben daar scholen en bedrijven bezocht. Deze studiereizen hebben geleid tot nieuw ict-beleid op onze scholen.”

INVOERINGSSTRATEGIEHet is, net als bij vele andere onderwijsvernieuwingen, noodzakelijk om vooraf een heldere visie op internationalisering te hebben. Wat verstaan wij, als bestuur of school, onder internationalisering? Wat betekent dit voor onze scho(o)l(en)? Wat levert het onze leerlingen op? Wat willen we? Wat is mogelijk? Is het financieel haalbaar om internationalisering aan alle leerlingen aan te bieden, of vragen we bijvoor-beeld een hogere ouderbijdrage?Stel een werkgroep internationalisering aan om hierover van gedachten te wisselen en een analyse te maken van de mogelijkheden en de eventuele knelpunten. Vervolgens is het belangrijk om draagvlak te creëren, denk hierbij aan de bestuurders, directeuren, GMR, MR en leerkrachten. Binnen het schoolbestuur zijn er vaak al scholen bezig met internationaal georiën-teerde leeractiviteiten of met vvto. Gebruik deze voortrekkers om hun ervaringen met de andere school directeuren te delen.Daarna kan een beleidsplan geschreven worden, gerelateerd aan de missie en visie van het school bestuur of van de school (zie voor stappenplan op bestuurs- of schoolniveau, bijlage 1).

TIP: GA EEN KEER ‘GLUREN BIJ DE BUREN’ EN LAAT UW TEAM EEN KIJKJE NEMEN OP SCHOLEN DIE AL ENIGE TIJD

BEZIG ZIJN MET INTERNATIONALISERING.

Toolkit internationalisering primair onderwijs 13

BELEIDSPLANOm internationalisering een structureel onderdeel van het onderwijsprogramma van uw scho(o)l(en) te maken, is een beleidsplan internationalisering onmisbaar. In het beleidsplan laat u zien welke doelen het schoolbestuur of de school zichzelf stelt ten aanzien van internationaliseren en hoe u deze doelen wil bereiken. Een beleidsplan biedt houvast en geeft een overzicht van concrete punten waaraan de komende jaren gewerkt gaat worden.

Voor verschillende internationaliseringsroutes en -programma’s is een beleidsplan een voorwaarde, dan wel een middel om het doel uit te werken. Hierbij kunt u denken aan vvto en de subsidieprogramma’s Erasmus+ en Vios.

TIP: VOLG IN LINE >> DE KOSTELOZE MODULE ‘SCHRIJVEN VAN EEN BELEIDSPLAN INTERNATIONALISERING’.

DEZE IS WELISWAAR GESCHREVEN VOOR HET VOORTGEZET ONDERWIJS, MAAR OOK BRUIKBAAR VOOR HET

PRIMAIR ONDERWIJS.

Een format voor een beleidsplan internationalisering op bestuursniveau vindt u in bijlage 2 >> . Een format voor een beleidsplan internationalisering op schoolniveau vindt u in bijlage 3 >> .

EEN COÖRDINATOR INTERNATIONALISERINGAls u er met elkaar voor kiest om internationalisering op uw scho(o)l(en) een van de speerpunten van beleid te laten zijn, is het zeer aan te bevelen om tijd, geld en middelen vrij te maken om een coördinator internationalisering aan te stellen.

Op bestuursniveau kan de coördinator dan alle scholen binnen het bestuur faciliteren. Naast het aanvragen van de verschillende subsidies, die door de directeuren als zeer tijdrovend worden ervaren, kan hij/zij scholen ondersteunen bij het opnemen van internationalisering in het curriculum en de kwaliteit bewaken en borgen. Ook kan de coördinator een rol spelen in de contacten met het voortgezet onderwijs als het gaat om de doorlopende leerlijn. In bijlage 4 >> vindt u een uitgebreide takenbeschrijving.

Mevrouw Mirjam Andringa, bovenschools coördinator internationalisering, stichting Radius:

“Het aanvragen van subsidies, het zoeken naar en overleggen met partnerscholen en het organiseren van uitwisseling tussen de leerlingen is veel en specialistisch werk. Ik neem dit werk uit handen van de school directeuren. Mijn rol is ook om de kwaliteit te bewaken.”

TIP: OP SCHOOLNIVEAU KAN DE COÖRDINATOR DE KWALITEIT VAN HET PROGRAMMA BEWAKEN EN BORGEN.

DAARNAAST KAN HIJ/ZIJ BIJ UITWISSELING DE CONTACTEN ONDERHOUDEN, STUDIEDAGEN ORGANISEREN,

ET CETERA. OP VEEL BASISSCHOLEN DIE VOOR VROEG VREEMDETALENONDERWIJS KIEZEN, IS EEN VVTO-

COÖRDINATOR AANWEZIG. OM AAN DE LANDELIJKE STANDAARD VVTO TE VOLDOEN, WORDT ER VAN DE

SCHOOL MEER GEVRAAGD MET BETREKKING TOT INTERNATIONALISERING. DIT KAN NATUURLIJK OOK BIJ DE

VVTO- COÖRDINATOR WEGGEZET WORDEN. IN BIJLAGE 4 >> VINDT U EEN UITGEBREIDE TAKENBESCHRIJVING.

14 EP-Nuffic – internationalising education

2 Professionalisering

Om internationalisering goed vorm te kunnen geven zijn enthousiaste en kundige schoolleiders en leerkrachten een voorwaarde. Zij kunnen deelnemen aan internationale conferenties, speciale thema-cursussen, talencursussen en studiereizen om hun kennis en vaardigheden te vergroten. Ook kunnen zij lid worden van onder andere onderstaande netwerken die zich bezighouden met internationalisering in het onderwijs.

NETWERKEN/INTERNATIONALE CONFERENTIESEuropean School Heads Association ( ESHA >> )De European School Heads Association is de Europese schoolleidersvereniging. De ESHA heeft als doel de uitwisseling van kennis en kunde tussen Europese schoolleiders te bevorderen en het European Leadership Network op te bouwen. Als u lid bent van de Algemene Vereniging voor Schoolleiders (AVS), bent u automatisch ook lid van de European School Heads Association. Voor de leden wordt een keer in de twee jaar een grote (driedaagse) conferentie georganiseerd. Behalve de conferentie staan ook school-bezoeken en culturele excursies op het programma.

World Education Forum ( WEF >> )Het World Education Forum is in mei 2011 opgericht. De missie van het WEF is om het aantal kinderen dat toegang heeft tot onderwijs te vergroten. Zij willen regeringen in de hele wereld aanspreken op hun verantwoordelijkheden; zij moeten onderwijs toegankelijk maken voor alle kinderen in hun land. Scholen en onderwijsorganisaties kunnen het WEF sponsoren en zich bij hun netwerk aansluiten. Iedere twee jaar organiseert WEF een internationale conferentie in Den Haag. Tijdens deze conferentie worden de activiteiten besproken die zijn opgezet om het aantal kinderen dat toegang heeft tot onderwijs te vergroten. Ook wordt er gekeken hoe landen presteren op het gebied van onderwijs voor ieder kind.

NASCHOLING EN BEGELEIDINGZowel in Nederland als in het buitenland wordt door verschillende instanties nascholing en begeleiding >> op het gebied van internationalisering, taalvaardigheid en taaldidactiek aangeboden. Voor nascholing is subsidie aan te vragen (zie hoofdstuk 3).

STUDIEREIZENStudiereizen zorgen ervoor dat er letterlijk ‘over de grens’ gekeken wordt. In het buitenland zien we vaak (onderwijskundige) ontwikkelingen waarmee je als schoolbestuurder, schoolleider of leerkracht je voordeel kunt doen. Het is ook goed om te zien dat wij het in Nederland nog niet zo slecht doen en het zeker niet zo slecht hebben. Een grote aanbieder van educatieve studiereizen voor bestuurders en schoolleiders is de Algemene Vereniging voor Schoolleiders (AVS). Op de website >> van AVS vindt u een overzicht van alle reizen die zij elk schooljaar aanbieden. De AVS factureert de kosten van de studiereis en alle toeslagen als ‘nascholing’. Hiervoor kunt ook de € 2.000 aan professionaliseringsgelden voor school-leiders (CAO-PO) aanwenden.

TIP: GOOGLEN OP ‘STUDIEREIZEN’ LEVERT EEN GROOT AANTAL AANBIEDERS OP.

3 Subsidiemogelijkheden

Bij EP-Nuffic kunt u verschillende subsidies aanvragen. Hiermee kunt u een deel van de uitvoering van uw internationaliseringsbeleid bekostigen. Er zijn twee subsidies beschikbaar:Vios (Nederlandse overheid) en Erasmus+ (Europese Commissie).

VIOS >>Wilt u met uw leerlingen en/of leraren een uitwisseling ondernemen of wilt u vvto of een internatio-naliserend onderwijsconcept invoeren? Dan kunt u de Vios-subsidie (verankering van internationale oriëntatie en samenwerking) aanvragen.

Met deze subsidie kunt u de volgende onderdelen deels bekostigen:• leerlingenmobiliteit >> : voor samenwerking of uitwisseling van leerlingen met leerlingen

van een buitenlandse partnerschool;• lerarenmobiliteit >> : nascholing in het buitenland van leraren, maar ook schoolleiders

en lerarenopleiders. Ook studiereizen vallen hieronder; • stages >> : voor studenten van de lerarenopleidingen;• Curriculumontwikkeling, waaronder: talen >> : voor de invoering van vvto (scholing en materiaal); internationalisering van het curriculum >> : voor de invoering van een internationaliserend

onderwijsconcept; nieuwe initiatieven >> : voor uw eigen initiatieven die verankering van internationalisering in uw beleid bevorderen.

Voor alle activiteiten geldt dat het in dienst moet staan van de verankering van internationalisering in uw curriculum. De Vios-regeling kent een doorlopende deadline tot uiterlijk 2 maanden voor de start van de activiteit. Aanvragen met betrekking tot curriculumontwikkeling dient u in tot 1 juli. Meer informatie en de deadlines zijn te vinden op de website >> .

Toolkit internationalisering primair onderwijs 15

16 EP-Nuffic – internationalising education

ERASMUS+ >>Erasmus+ is het Europese subsidieprogramma voor onderwijs, jeugd en sport. Met dit programma kan uw school een subsidie aanvragen voor mobiliteitsprojecten waarbinnen leerkrachten een cursus in het buitenland volgen. De subsidie dekt (een deel van) de reis-, verblijf- en cursuskosten. U kunt binnen Erasmus+ ook subsidie aanvragen voor internationale samenwerkingsprojecten.

Er zijn twee ‘key actions’: • Key Action 1: Mobiliteit voor personeel >> Deze ‘Key Action’ biedt financiering voor projecten die de kennis en vaardigheden van uw leerkrachten vergroten, door te leren en les te geven binnen Europa. Deze subsidie kunt u als school eenmaal per jaar aanvragen voor nascholing, bijvoorbeeld in verband met het invoeren van vvto. Meer informatie en de strikte deadline zijn te vinden op de website >> .

• Key Action 2: Strategische partnerschappen >>Met strategische partnerschappen worden internationale samenwerkingsprojecten bedoeld. U werkt met buitenlandse partners gedurende 2 of 3 jaar aan een gezamenlijk project. Deze subsidie kunt u als school of als bestuur eenmaal per jaar aanvragen. Meer informatie en de strikte deadline zijn te vinden op de website >> .

De adviseurs Erasmus+ van EP-Nuffic bieden ondersteuning bij het doen van een aanvraag voor Erasmus+. Aanvragers kunnen desgewenst gebruik maken van een telefonisch consult, algemene voorlichtingsbijeenkomsten en persoonlijke adviesgesprekken.

4 Wilt u meer weten?

Deze toolkit bevat veel materiaal en informatie van EP-Nuffic en van de PO-Raad. Meer informatie kunt bij hen opvragen via:

EP-NufficBezoekadres:Kortenaerkade 112518 AX Den Haag

Postadres:Postbus 297772502 LT Den Haag

T 070 4 260 260 www.epnuffic.nl >> info@epnuffic.nl >>

PO-RaadBezoekadres:Aidadreef3561 GE Utrecht

PostadresPostbus 852463508 AE Utrecht

T 030 31 00 933www.poraad.nl >>info@poraad.nl >>

Toolkit internationalisering primair onderwijs 17

18 EP-Nuffic – internationalising education

Bijlage 1Stappenplan invoering internationaliseringSTAPPENPLAN INVOERING INTERNATIONALISERING VOOR SCHOOLBESTUREN1 Draagvlak creëren onder schoolleiders en ouders (GMR).2 Zet voorbereidingsgroep op. Taken voorbereidingsgroep: a. Toetsen of internationalisering bij de visie en de missie van het schoolbestuur past. Zo niet, dan

dienen de visie en de missie bijgesteld te worden. Pas hier ook uw strategisch beleidsplan op aan. b. Voorbereidingsgroep maakt stappenplan met: i. Doelstellingen en beoogde resultaten met bijbehorend tijdpad en financiële onderbouwing. ii. Verschillende activiteiten die nodig zijn om doelstelling te bereiken. iii. Hoe en door wie de activiteiten moeten worden beheerd (denk hierbij aan het aanstellen van

een bovenschools coördinator internationalisering). iv. Scholing en communicatie. v. Analyse van mogelijke knelpunten.3 Schrijven van een beleidsplan (zie bijlage 2). Het beleidsplan kan dienen als onderlegger voor uw

strategisch beleidsplan. 4 Implementatie.5 Procesbewaking (let op tijd, kosten en kwaliteit) en (minimaal) halfjaarlijkse evaluatie,

eventuele bijstelling van beleid en bekostiging.

STAPPENPLAN INVOERING INTERNATIONALISERING VOOR SCHOOLLEIDERS1 Draagvlak creëren onder het schoolbestuur, de leerkrachten en de ouders (MR).2 Zet werkgroep op, bij voorkeur met iemand van directie als voorzitter.

Taken werkgroep: a. Toetsen of internationalisering bij de missie en visie van de school past. Zo niet, dan dienen

de visie en de missie bijgesteld te worden. Pas hier ook uw schoolplan en schoolgids op aan. b. Voorbereidingsgroep maakt stappenplan met: i. Doelstellingen en beoogde resultaten met bijbehorend tijdpad en financiële onderbouwing. ii. Verschillende activiteiten die nodig zijn om doelstelling te bereiken. iii. Hoe en door wie de activiteiten moeten worden beheerd (denk hierbij aan het aanstellen

van een coördinator internationalisering, of breng het onder bij een vvto-coördinator). iv. Scholing en communicatie. v. Analyse van mogelijke knelpunten.3 Schrijven van een beleidsplan (zie bijlage 3).

Het beleidsplan kan dienen als onderlegger voor uw jaarplan en schoolplan. 4 Implementatie.5 Procesbewaking (let op tijd, kosten en kwaliteit) en een evaluatie per kwartaal,

eventuele bijstelling van beleid en bekostiging.

Toolkit internationalisering primair onderwijs 19

Bijlage 2Format beleidsplan bestuur INLEIDINGWaarom wordt dit beleidsplan geschreven? Wat is de definitie van internationalisering voor uw bestuur? Voor welke periode geldt het beleidsplan?

1 Visie/missie bestuur• Wat is de visie en missie van het schoolbestuur? • Welke relatie ligt er met internationalisering?

2 Doelstellingen• Welke doelstellingen met betrekking tot internationalisering streeft het bestuur na op de gebieden kennis, vaardigheden en attitude?

3 Beleidskeuzes• Start met een korte beschrijving van de bestaande situatie. Beschrijf hierna de beleidskeuzes voor de korte (na 2 jaar) en lange (na 4 jaar) termijn en het waarom.

4 Organisatie van de internationalisering• Welke personen en scholen zijn betrokken bij het internationaliseringsbeleid en de uitvoering? • Wordt er een coördinator internationalisering aangesteld? Wat zijn de taken en bevoegdheden? Facilitering?• Hoe is het overleg georganiseerd?• Hoe past internationalisering in de dagelijkse gang van zaken op de scholen?• Wat zijn de voornaamste ontwikkelpunten rond de organisatie van internationalisering op uw scholen?• Welke maatregelen/activiteiten zijn er nodig om de gestelde doelstellingen te bereiken? Geef prioritering aan. Wie is hiervoor verantwoordelijk?

5 Kwaliteitsbewaking• Hoe wordt de kwaliteit van internationalisering bewaakt? Welke instrumenten? Welke procedures?• Wie is er verantwoordelijk voor de kwaliteitsbewaking?• Wat is de rol van de coördinator internationalisering?• Wat is de rol van de schoolleiders?

6 Ict• Hoe wordt ict ingezet?• Wat zijn de gedragscodes?• Welke middelen worden er gebruikt voor communicatie tussen leerlingen (bijvoorbeeld bij

uitwisselingen)?• Zijn er voldoende technische voorzieningen?• Is scholing van de leerkrachten gewenst?

20 EP-Nuffic – internationalising education

7 Informatie en public relations• Hoe vindt de communicatie zowel intern als extern plaats?• Hoe is de informatie over internationalisering op de website van het schoolbestuur geregeld?• En op de websites van de scholen?• Wat doet het schoolbestuur om instanties, bedrijven, organisaties (de gemeente?) bij internationali-

sering te betrekken?• Hoe worden de ouders van (toekomstige) leerlingen geïnformeerd over internationalisering?

8 Scholing en netwerkvorming• Hoe worden de coördinator en de schoolleiders en leerkrachten geschoold in Nederland en daarbuiten? Denk aan scholing in de vreemde taal die vanaf groep 1 aan de leerlingen gegeven wordt, de vakdidactiek of scholing bij het omgaan met cultuurverschillen op het gebied van de onderwijssystemen in de verschillende landen, de dagelijkse schoolpraktijk, het dagelijkse leven.

9 Financiering• Hoe wordt internationalisering gefinancierd? • Wat is de bijdrage van het bestuur, de scholen en welke subsidies worden aangevraagd?• Wordt er een eigen bijdrage van de leerlingen gevraagd?

10 Evaluatie en afronding• Wanneer wordt het beleidsplan geëvalueerd en door wie?• Wie is verantwoordelijk voor eventuele bijstellingen?

Toolkit internationalisering primair onderwijs 21

Bijlage 3Format beleidsplan school InleidingWaarom wordt dit beleidsplan geschreven? Wat is de definitie van internationalisering voor uw school? Voor welke periode geldt het beleidsplan?

1 Visie/missie school• Wat is de visie en missie van uw school? • Welke relatie ligt er met internationalisering? • Is er een relatie met de visie en missie van uw schoolbestuur?

2 Doelstellingen• Welke doelstellingen met betrekking tot internationalisering streeft de school na op de gebieden kennis, vaardigheden en attitude?

3 Beleidskeuzes• Beschrijf hier de beleidskeuzes voor de korte (na 2 jaar) en lange (na 4 jaar) termijn en het waarom. Start met een korte beschrijving van de bestaande situatie. Wie is verantwoordelijk voor de uitvoering?

4 Organisatie van de internationalisering• Welke personen zijn betrokken bij het internationaliseringsbeleid en de uitvoering?• Wordt er een coördinator internationalisering aangesteld? Wat zijn de taken en bevoegdheden? Facilitering?• Hoe is het overleg georganiseerd?• Hoe past internationalisering in de dagelijkse gang van zaken op school?• Hoe zorgt u voor inbedding van internationalisering in uw schoolcurriculum?• Hoe wordt de leeropbrengst verspreid binnen de school en verankerd voor de toekomst?• Wat zijn de voornaamste ontwikkelpunten rond de organisatie van internationalisering op uw

school?• Welke maatregelen/activiteiten zijn er nodig om de gestelde doelstellingen te bereiken? Geef prioritering aan.• Wie is hiervoor verantwoordelijk?

5 Kwaliteitsbewaking• Hoe wordt de kwaliteit van internationalisering bewaakt? Welke instrumenten? Welke procedures?• Wie is er verantwoordelijk voor de kwaliteitsbewaking?• Wat is de rol van de coördinator internationalisering?• Wat is de rol van de schoolleider?

22 EP-Nuffic – internationalising education

6 Ict• Hoe wordt ict ingezet? • Wat zijn de gedragscodes? • Welke middelen worden er gebruikt voor communicatie tussen leerlingen (bijvoorbeeld bij

uitwisselingen)?• Zijn er voldoende technische voorzieningen? • Is scholing van de leerkrachten gewenst?

7 Informatie en public relations• De communicatie over internationalisering moet zowel intern als extern plaatsvinden.

Intern:• Hoe communiceert u in school over op handen zijnde projecten? • Wie is er verantwoordelijk voor de communicatie?• Hoe worden de ouders van (toekomstige) leerlingen geïnformeerd over internationalisering?• Is er een duidelijk zichtbare plek op school waar internationalisering ook zichtbaar is voor leerlingen en ouders?

Extern:• Hoe en door wie wordt er gezorgd voor externe informatie?• Hoe wordt bezoek aan en van buitenlandse partnerscholen zichtbaar gemaakt binnen de eigen

school en in de eigen gemeente?• Hoe is de informatie over internationalisering op de website van de school geregeld? • Wat doet de school om instanties, bedrijven, organisaties (de gemeente?) bij internationalisering

te betrekken?

8 Scholing en netwerkvorming• Hoe worden de coördinator en de schoolleiders en leerkrachten geschoold in Nederland en daar- buiten? Denk aan scholing in de vreemde taal die vanaf groep 1 aan de leerlingen gegeven wordt, de vakdidactiek of scholing in het omgaan met cultuurverschillen op het gebied van de onderwijs systemen in de verschillende landen, de dagelijkse schoolpraktijk, het dagelijks leven.

9 Financiering• Hoe wordt internationalisering gefinancierd? • Wat is de bijdrage van het bestuur, de school en welke subsidies worden aangevraagd?• Wordt er een eigen bijdrage van de leerlingen gevraagd?

10 Evaluatie en afronding• Wanneer wordt het beleidsplan geëvalueerd en door wie?• Wie zet de volgende activiteiten vast in het jaarplan?• Wie is verantwoordelijk voor eventuele bijstellingen?

Toolkit internationalisering primair onderwijs 23

Bijlage 4 De coördinator internationalisering; de spil in het geheel Taken coördinator internationalisering (bovenschools): • Schrijft in opdracht van het College van Bestuur het beleidsplan internationalisering.• Bewaakt de afspraken die zijn gemaakt in het beleidsplan.• Verwerft kennis op het gebied van internationalisering.• Deelt kennis met de schoolleiders en de eventuele (vvto) coördinatoren.• Stimuleert de directeuren om aan internationaliseringsactiviteiten mee te doen.• Helpt de directeuren internationalisering in te bedden in het schoolcurriculum.• Stimuleert het onderwijzend personeel om scholing te volgen op het gebied van

internationalisering.• Onderhoudt de internationale contacten.• Is op de hoogte van internationale programma’s, subsidiemogelijkheden en projecten.• Is het aanspreekpunt voor de scholen als het gaat om subsidieaanvragen en het zoeken van

partnerscholen en ondersteunt de scholen hierin.• Onderhoudt de contacten met het voortgezet onderwijs als het gaat om de doorgaande leerlijn.

Taken coördinator internationalisering (op schoolniveau):• Schrijft in opdracht van de directeur het beleidsplan internationalisering.• Bewaakt de afspraken die zijn gemaakt in het beleidsplan.• Verwerft kennis op het gebied van internationalisering.• Deelt kennis met het schoolteam.• Ondersteunt de leerkrachten bij de internationaliseringsactiviteiten.• Zorgt voor een optimale informatievoorziening.• Helpt de directeur internationalisering in te bedden in het schoolcurriculum.• Stimuleert de leerkrachten om scholing te volgen op het gebied van internationalisering.• Onderhoudt de internationale contacten.• Is op de hoogte van internationale programma’s, subsidiemogelijkheden en projecten.• Is het aanspreekpunt als het gaat om subsidieaanvragen en het zoeken van partnerscholen

en ondersteunt het team en de directeur hierin.• Onderhoudt de contacten met het voortgezet onderwijs als het gaat om de doorgaande leerlijn.