‘Een van de belangrijkste facetten van goede radiojournalistiek is

emotie’

Afstudeerreflectie Fontys Hogeschool voor Journalistiek

Stijn Brands

Afstudeerrichting: Radio

Studentnummer: 2112179

Inhoudsopgave

Pagina

- Inleiding 3 - 4 - 5

- Emotie, wat is het 6 - 7

- Journalisten aan het woord

- Crit Pingen (L1) 8

- Frank Moonen (L1, BNR) 9 - 10

- Lex Bohlmeijer (Casa Luna) 11 – 12 – 13 - 14

- Anton de Goede (Holland Doc) 15 – 16 - 17

- Sebastiaan Timmerman (NOS Langs de Lijn) 18 – 19

- Paul Stoel (Coen en Sander Show) 20 - 21

- Reflectie 22 – 23 - 24

- Bronnen 25

Inleiding

2

Op het idee van het onderwerp voor dit reflectieproduct ben gekomen door een productie die ik zelf ooit gemaakt heb. Daarvoor moeten we terug naar voorjaar 2010. Ik mag wel zeggen dat ik toen in de hoogtijdagen van mijn studie Journalistiek verkeerde. Ik had zojuist het project Medium Extra succesvol afgerond en ik kreeg lovende woorden over het product waarmee ik dit had gedaan.

In het project Medium Extra was het de bedoeling dat ik vernieuwend aan de slag ging met het door mij gekozen medium radio. Een andere vorm, ander soort interview; eigenlijk was je heel erg vrij in de invulling van je opdracht. De opdracht luidde exact: ‘Je gaat 'een onderwerp met potentie' in lagen verder uitwerken. Dus diepgravend, origineel, met creatief geluid, sfeer, emotie, verrassend, kortom iets anders dan de doorsnee itempjes. Dat kan dus een portret zijn, een mini-docu, een complexe sfeerrepo...’.

Daarbij gaf radiodocent Clement Tonnaer aan dat je voor onderwerpen kon kijken naar gebeurtenissen uit het verleden die indruk op je gemaakt hebben. Daarbij kwam vrijwel meteen een gebeurtenis op uit mijn middelbare schoolperiode. Een meisje werd tijdens haar fietstocht naar school doodgereden door een vrachtwagen. Op die bewuste dag kwam ik net tien minuten later langs de plek van het ongeluk. Hoewel met twee vrachtwagens was getracht het zicht te belemmeren, was duidelijk te zien dat er een deken lag met daaronder een lichaam. Verdere details zal ik u besparen. Het voorval maakte in ieder geval indruk op mij; over die weg fietste ik iedere dag naar school en het was een schoolgenootje dat daar lag. Het verongelukte meisje kende ik niet, alleen van een pasfoto die in de dagen na het ongeluk op school ophing. Enfin, ik besloot deze gebeurtenis te gebruiken voor het project Medium Extra. Het eindresultaat was een reconstructie van de bewuste dag, verteld door vriendinnen en de ouders van het meisje.

Uiteindelijk ligt er een product waar ik tevreden mee ben. Het is een aangrijpend verhaal en op een gegeven moment uiten de emoties zich bij een van geïnterviewden: de vader van het meisje snikt. Toen deze snik er tijdens het interview uitkwam, was ik opgelucht. ‘Mijn productie is geslaagd’, denk ik. ‘Hiermee raak ik mensen, want ze horen iemand huilen.’ De snik heb ik dus in het verhaal terug laten komen. Verder heb ik er muziek onder gezet, waarbij ik bewust heb gezocht naar cello en/of zware pianomuziek. Hiermee wilde ik het verhaal zwaarder aanzetten en meer emotie proberen op te roepen bij de luisteraar.

De uiteindelijke beoordeling van Clement Tonnaer luidde als volgt: ‘Sober vertellen vader, moeder en een vriendin hun verhaal. Het laat de luisteraar niet onberoerd. Daarbij speelt de muziek een belangrijke rol. Stijn bespeelt de emoties en biedt tegelijk een rustpunt voor de luisteraar om zich te verplaatsen in wat deze mensen is overkomen en hoe ze hun leven weer hebben opgepakt. Heel bijzonder en terecht genomineerd voor de RVU-radioprijs.’

Want dat gebeurde ook nog. Ik stuurde het product in voor de RVU-Radioprijs (inmiddels NTR Radioprijs) en ik werd daadwerkelijk genomineerd voor de prijs.

In reacties vanuit mijn omgeving kreeg ik vaak te horen dat mensen emotioneel werden bij het horen van het verhaal. En dat kwam dus ook in de beoordeling naar voren; de emotie speelt een belangrijke rol. En ik was daar bewust mee bezig geweest, ik wilde mensen emotioneel raken.

Inmiddels ben ik twee jaar verder en nog altijd ben ik van mening dat emotie op de radio scoort. Emotie speelt mijns inziens een belangrijke rol in de radiojournalistiek. Emotie zorgt voor radio en radio zorgt voor emotie. Bij emotie denk ik aan de brok in de keel, natte oogjes, een lach en/of een hart dat sneller gaat kloppen. Als een bedrijf failliet gaat en een groot aantal werknemers komt op straat te staan, dan wordt er vaak een voxpop onder de werknemers gehouden. Ik denk dat dit wordt gedaan omdat deze mensen emotioneel kunnen reageren, en dat is wat mensen willen horen. De emotionele mensen zorgen voor boeiende radio. Maar in hoeverre wordt dit standpunt door

3

vakgenoten gedeeld? Wordt er bijvoorbeeld ’s morgens op de redactie bewust gekeken naar de emotionele lading van een onderwerp?

Daarnaast kunnen mensen die naar de radio luisteren emotioneel geraakt worden door een radioreportage. Is de journalist daar bewust mee bezig? Is de journalist er bewust op uit om emotie uit de geïnterviewde te persen? Komt er misschien ook gespeelde emotie bij kijken van de kant van interviewer? Maar is dit niet spelen met de werkelijkheid? Wordt het verhaal zwaarder aangezet door bijvoorbeeld het gebruik van muziek om maar emotie op te wekken bij de luisteraar? Is emotie van belang om de aandacht vast te houden?

Aan de hand van deze vragen en de stelling ‘Een van de belangrijkste facetten van goede radiojournalistiek is emotie’ ga ik op onderzoek uit in het werkveld.

Allereerst ga ik in deze reflectie in op het begrip emotie. Wat is emotie en kunnen journalisten daar bijvoorbeeld überhaupt wel invloed uitoefenen?

Vervolgens komen zes journalisten aan het woord. Omdat ik een breed beeld wil krijgen van de gedachtes over het gebruik van emotie in de radiojournalistiek, ga ik langs bij vijf deelgebieden in de radiojournalistiek: ‘hard nieuws’, nachtradio, de radiodocumentaire, sportjournalistiek en infotainment.

De zes journalisten die aan het woord komen geven hun mening over emotie in de radiojournalistiek aan de hand van een aantal deelonderwerpen:

- Het keuzeprocesWordt er in de redactievergadering bij de keuze om aan een onderwerp aandacht te besteden gelet op emotionele lading van een onderwerp? Waarschijnlijk, en daar ga ik van uit, speelt nieuwswaarde de belangrijkste rol in de onderwerpkeuze. Maar ik denk dat er ook nagedacht wordt over wat de luisteraar wil horen. En doordat je aandacht besteed aan onderwerpen die je luisteraar wil horen, speel je in op hun emotie. Daarnaast denk ik dat ook het radiofonische een grote rol speelt in het geheel. Door sfeergeluiden te gebruiken proberen journalisten hun reportage aantrekkelijker te maken om te luisteren. Volgens mij speel je daarmee in op de emotie van de luisteraar.

- De voorbereidingHoe bereiden journalisten een interview voor? Deze voorbereiding speelt mijns inziens een hele belangrijke in het thema emotie. In deze voorbereiding wordt de interviewkandidaat uitgezocht (je kunt voor iemand kiezen die makkelijk op de kast te jagen is), je voert eventueel een voorgesprek (waarin je misschien al afspreekt wat er gezegd wordt), stel je vragen op (waarbij je vragen kunt bedenken die emotie uitlokken) en bedenk je misschien wel een scenario (waardoor tijdens het opnemen effectbejag optreedt). Dit zijn allemaal factoren die in de voorbereiding een rol spelen.

- EffectbejagDe voorbereidingen zijn getroffen. Nu staat de journalist er alleen voor. Dit is het moment waarop je als journalist wil scoren. Je wilt een mooi verhaal dat voor de luisteraar aantrekkelijk is om te horen. Emoties kunnen hierin een grote rol spelen. Je kunt iemand uitlokken om te gaan schreeuwen, of te gaan huilen. Dat vindt de luisteraar mooi. In hoeverre is emotie het doel geworden van journalisten? En worden we als luisteraars niet gemanipuleerd omdat we alleen maar de extreme verhalen op de radio horen?

- StellingAls laatste leg ik de journalisten de stelling ‘Emotie is een van de belangrijkste facetten van radiojournalistiek’ voor.

4

Nadat de journalisten aan het woord zijn geweest sluit ik af met mijn eigen reflectie. Hierin vertel ik mijn mening over emotie in de radiojournalistiek en onderbouw ik mijn standpunt met de informatie die in dit reflectieproduct te vinden is.

Emotie, wat is het?

5

Voordat de journalisten over emotie gaan vertellen, is het handig om te weten wat er verstaan wordt onder emotie, hoe emoties ontstaan en of de journalisten er enige invloed op hebben. Daarbij kun je dus de vraag stellen of het inspelen van de journalisten op emotie nuttig is.

EmotieAllereerst maar eens kijken wat er onder emotie verstaan wordt. Psycholoog Nico Frijda omschrijft het als volgt: ‘Men weet over het algemeen dat men een emotie heeft; men weet niet altijd waarom, en waar ze precies door wordt veroorzaakt; en als men het weet, is het een constructie, een hypothese, zoals de hypotheses die men maakt over de emoties van iemand anders. Alleen zo nu en dan -wanneer de gebeurtenissen plotseling of urgent zijn en het moeilijk is ermee om te gaan, wanneer de controle faalt of wordt opgegeven - legt het subject zich erop vast een bepaalde transactie te bewerkstelligen, te onderhouden of te veranderen, of wordt hij gedwongen zich zo vast te leggen of laat hij de transactie varen. Dan barst de volledige, paradigmatische emotie los, overt of inwendig, en heeft het subject ‘een’ emotie.’ (Frijda, 2005, p. 498)

Frijda zegt dus dat we weten dat we een emotie hebben, maar dat we verder alleen maar kunnen gissen waardoor we precies geraakt worden. Als een gebeurtenis heel plotseling gebeurt, of indruk maakt, dan ontstaat er een emotie. Volgens psycholoog Paul Ekman heb je op het moment dat deze emotie ontstaat, geen controle meer over je lichaam. ‘Emoties zenden signalen uit, veranderingen in onze expressies, stem en lichaamshouding. We kiezen niet voor deze veranderingen; ze gebeuren gewoonweg. We beleven emoties als ons overkomend, niet als door ons verkozen.’ (Ekman, 2008, p. 36)

Emotie bij interviewkandidaatVolgens Ekman kunnen we emotie dus niet reguleren. Dat komt omdat die emoties aangestuurd worden door automatische taxateurs. En deze automatische taxateurs reageren zodra er iets gebeurt dat ooit van invloed is geweest op je leven. ‘Onze automatische taxatiemechanismen zijn krachtig, voortduren speurend buiten onze bewuste aandacht om, alert op de thema’s en hun variaties van de gebeurtenissen die relevant zijn geweest voor ons overleven. Om een computermetafoor te gebruiken: de automatisch taxateurs tasten onze omgeving af op alles wat lijkt op wat is opgeslagen in onze emotiewaakzaamheidsdatabase, die deels is ingevoerd door onze biologie, via natuurlijke selectie, en deels door onze individuele ervaring.’ (Ekman, 2008, p. 45)

Waar je als journalist dus voor zou moeten zorgen is dat je, als je bij iemand emoties wilt uitlokken, moet inspelen op gebeurtenissen die grote invloed hebben gehad op iemands leven. Zodra je daar over begint komen er bij je gast emoties los die hij of zijn niet kan tegenhouden. Ekman onderbouwt deze uitspraak met een onderzoek. Samen met collega Robert Levenson gebruikte hij een herinneringstaak om emoties op te wekken en om de expressie en fysiologische reacties te bestuderen. Hieruit blijkt dat ingrijpende gebeurtenissen uit het verleden veel emoties opwekken. ‘Het gros van de mensen lijkt gretig om een vroeger emotioneel voorval te herhalen en te herbeleven. Geef ze er de kans toe en het gebeurt vrijwel onmiddellijk voor een aantal, zo niet voor alle emoties. Soms veroorzaak het eenvoudigweg vertellen over een emotionele episode dat we de emotie helemaal opnieuw beleven’ (Ekman, 2008, p. 48,49).

Emotie bij luisteraarBij je interviewkandidaat kun je dus emoties uitlokken door in te spelen op ingrijpende gebeurtenissen uit het verleden. Maar kun je ook inspelen op de emoties van de luisteraar? Ik heb geen literatuur kunnen vinden over de invloed van audio op emoties. Het onderzoek is eigenlijk voor gespitst op de expressie van emoties. Zoals hierboven beschreven ontstaan zo’n emotionele expressies door te praten over ingrijpende gebeurtenissen.

6

Het blijkt moeilijk te onderzoeken of je kunt inspelen op de emoties van een luisteraar. Psycholoog Paul Ekman omschrijft het als volgt: ‘Kunnen we veranderen wat onze emoties uitlokt? Het is moeilijk deze vragen te beantwoorden omdat we niet in het hoofd van een individu kunnen kijken om antwoorden te vinden. Noch kunnen we altijd de juiste antwoorden vinden door mensen eenvoudigweg te vragen waarom of wanneer ze emotioneel worden. Er zijn technieken die hersenactiviteit afbeelden, zoals functionele Magnetische Resonantie Imaging (fMRI). Hierbij wordt het hoofd in een magnetische spoel geplaatst en worden per periode van twee of drie seconden beelden geproduceerd van de actieve hersendelen. Helaas is dat te lang om te onderzoeken hoe emoties beginnen, omdat deze vaak in minder dan een seconde aanvangen. En zelfs als fMRI de juiste tijdsresolutie had, zou deze methode weinig inzicht geven omdat ze alleen identificeert welke hersendelen actief zijn, en niet waaruit de activiteit bestaat.’ (Ekman, 2008, p. 34)

Invloed uitoefenen op de emoties van de luisteraar blijkt dus moeilijk, omdat je niet weet waardoor bepaalde emoties ontstaan. Toch kun je een luisteraar wel degelijk emotioneel raken. Dat heeft te maken met ons empathisch vermogen. ‘Wij kunnen allemaal de emoties voelen die anderen voelen, emoties empathisch voelen. Door getuige te zijn van de emotionele reactie van iemand anders. Ze kunnen die van een totale vreemde zijn en die vreemde hoeft niet eens in onze nabijheid te verkeren. We kunnen die persoon op de televisie zien of in een film, of over hem lezen in de krant of een boek. Ik veronderstel dat geschreven taal in onze psyche wordt omgezet in sensaties, beelden, geluiden, geuren of zelfs smaken, en wanneer dit gebeurt worden de voorstellingen door de automatische taxatiemechanismen behandeld als elke andere gebeurtenis om emoties op te wekken.’ (Ekman, 2008, p. 50) Door ons inlevingsvermogen maken we dus beelden in ons hoofd. Die beelden kunnen emotie opwekken. Als je als journalist dus de emoties van een geïnterviewde goed verwerkt, kun je dus beelden in hoofden van luisteraars creëren die invloed hebben op de emoties van de luisteraar.

Volgens Vingerhoets, hoogleraar Klinische Psychologie, speelt de omgeving ook een grote rol in je beleving van emotie. “Er is vaak sprake van emotionele besmetting. Het ligt er maar net aan hoe een eerste persoon reageert. Als die zegt ‘wat een huilebalk’ hebben andere eerder het idee dat ook te denken.”

DoelgroepAd Vingerhoets richt zich in zijn onderzoek specifiek op de emotie huilen. Als je als journalist echt op de gevoelens wil inspelen, dan kun je het best als doelgroep de oudere vrouw nemen volgens Vingerhoets. “Vrouwen hebben meer empathisch vermogen dan mannen. Daarnaast geldt: hoe ouder hoe emotioneler. Dat gaat door tot je tachtigste. De logische verklaring daarvoor is is dat de leefwereld van de mens steeds groter wordt. Je zet nazaten op de wereld, je leert meer mensen kennen gedurende je leven, dus meer mensen worden belangrijk voor je. Als je ouder wordt ga je ook meer huilen om positieve dingen, dat ze iets mooi vinden. Dat vind je niet bij jongeren.” Dus wil een grote groep luisteraars emotioneel raken, dan kun je dit het beste doen door je product te maken voor de doelgroep oude vrouwen.

Overigens kun je volgens Vingerhoets het makkelijkst emotie bij iemand uitlokken door hem aan het lachen te maken. “Huilen doet de man een keer per maand, vrouwen huilen vier keer per maand. Lachen doe je een aantal keer per dag. Om iemand aan het huilen te krijgen heb je een heel krachtig verhaal nodig.”

Hard nieuws: L1 NieuwsCrit Pingen

7

Crit Pingen (53) werkt sinds 2006 voor L1 als Chef Nieuwsdienst Radio en Televisie bij L1. Daarvoor heeft hij tien jaar voor RTL gewerkt; voor het RTL Nieuws en voor RTL Z. Pingen volgde zijn journalistiekopleiding aan de Hogeschool van Utrecht.

“Als de emotie functioneel is, dan moet het er in. Bij bijvoorbeeld de sluiting van een bedrijf of als een trein ontspoort is. Bij moord en doodslag ben ik daarin wat terughoudender. Dan ben ik niet geïnteresseerd in mening van voxpopuli. Waarom moet de man van op de hoek vertellen hoe het gebeurd

is. Daarover wil ik deskundigen horen.”

“Hoe je met emotie moet omgaan vind ik een heel moeilijke vraag. Als Nedcar dichtgaat dan kan er emotie in, want dan wil ik een werknemer horen zeggen: ‘Het is verdorie al de vijfde keer, nu zit ik weer in onzekerheid.’ Dat vind ik iets toevoegen omdat het helder maakt dat zo’n mededeling voor sommige mensen heel moeilijk kan zijn. Dat wil je dan van die mensen zelf horen. Toch merk ik steeds meer dat emotie belangrijker wordt dan de feitelijke nieuwsgaring. De journalistiek wordt meer populisme, amusement, variété. Ik als oude rot heb daar moeite mee. Het heeft te maken met het feit dat het ‘harde nieuws’ snelheid heeft gekregen door internet. Het nieuws gaat zo ontzettend snel. Daarom gaan de andere media, zoals krant en radio, op zoek naar achtergronden, naar persoonlijke verhalen. Ik merk daarin wel het verschil tussen jong en oud. De jeugd heeft er veel minder moeite mee om emotie te gebruiken, daar worden ze mee opgevoed.”

KeuzeprocesPingen geeft aan dat bij L1 de nieuwswaarde de belangrijkste reden is in de onderwerpkeuze. Toch wordt er wel degelijk met een schuin oog gekeken naar de emotie die het oplevert. Die emotie zit vooral in de persoonlijke verhalen. Pingen: “Als de persoonlijke verhalen iets toevoegen, moet je proberen om ze in het radio-item te krijgen. Dat wil dus niet zeggen dat het volk vraagt en wij draaien. Daar heb je wel een verantwoordelijkheid in. Je moet heel helder kijken waar het wel bij past en waar niet. Dat is ook je vak als journalist. Overigens zijn de persoonlijke verhalen er de afgelopen jaren steeds meer ingeslopen. Je ziet tegenwoordig veel verhalen die ‘uit het leven gegrepen’ zijn. De serieuzere pers pikt die verhalen nu ook op.”

Pingen is geen groot voorstander van deze persoonlijke verhalen. “Vooral op televisie zie ik het veel. De nieuwsprogramma’s pikken er bij ieder onderwerp een voorbeeld uit, zodat het verhaal menselijk wordt.” Als voorbeeld noemt Pingen nieuws dat gaat over het verdwijnen van steunkousen uit het basispakket van de zorg. “Dan wordt er iemand thuis geïnterviewd over z’n steunkousen. Die vrouw staat dan symbool voor iedereen die steunkousen draagt. Maar dat is onzin, want iedere mevrouw met steunkousen heeft een apart probleem. Maar in de journalistiek moet je tegenwoordig scoren. Je ontkomt er niet aan, je moet mee doen.”

Volgens Pingen speelt de luisteraar een grote rol in wat de journalisten uit een interview laten horen. De klant is min of meer koning. “Je moet iets uit het interview pikken dat blijft hangen. Bij een nieuwsitem van vier minuten kan geen enkele luisteraar meer navertellen wat het punt was.”

Frank Moonen

8

Frank Moonen (34) werkt bij de Limburgse omroep L1 zowel als verslaggever van de nieuwsredactie als de sportredactie. Daarnaast is hij Limburg-correspondent voor BNR. Moonen heeft gestudeerd aan de Fontys Hogeschool voor Journalistiek in Tilburg.

“Nieuwsitems moeten hapklare brokken zijn. Het moet snacknieuws zijn. We hebben sinds kort een nieuwe radioprogrammering bij L1 en van ons worden nu kortere items verwacht. We moeten meer met quotes werken en meer duiding aan de verhalen geven. Dat geeft aan dat het belangrijk is dat

je het verhaal inhoudelijk vertelt, maar dat je het ook leuk brengt. Dat leuk brengen doe je onder andere met behulp van emoties. Je moet de juiste mix vinden tussen informatie en ontspanning. Je kunt mensen niet eindeloos informeren, al zouden sommigen dat willen. Anderen willen weer alleen muziek en dat kan ook weer niet.”

Vanuit zijn correspondentschap voor BNR merkt Moonen wel dat er verschil zit tussen de regionale en landelijke omroep. “Nieuwsitems bij BNR zijn meer op de inhoud gericht dan bij L1. Als ik een onderwerp aandraag over een ernstige gebeurtenis, maar deze gebeurtenis is eigenlijk geen landelijk nieuws, dan hoeven ze het niet. Bij de regionale omroep ligt de drempel van wat nieuws is denk ik wat lager. Door deze lagere drempel kom je eerder bij onderwerpen waar het niet echt om het keiharde nieuws gaat, maar meer om het verhaal er omheen, de sfeer. Het item moet dan meer leuk zijn dan nieuwswaardig. Bij BNR moet het juist meer inhoudelijk zijn en minder sfeer. Daarnaast moet je het Limburgse nieuws begrijpelijk maken voor heel Nederland en daar moet je vaak meer uitleg bij geven. Dan heb je al minder tijd voor leuke quotes of sfeer. Het is belangrijker dat je het item snapt.”

Moonen sluit zich aan bij Pingen voor wat betreft de keuze voor een onderwerp: de nieuwswaarde is het belangrijkste. Maar er speelt ook nog een ander belangrijk aspect mee in die onderwerpkeuze bij L1. Moonen: “Bij een reportage speelt het radiofonische een grote rol. Dan is het onderwerp misschien wat minder nieuwswaardig, maar dan heb je wel leuke sfeer en geluiden. Dan is het wel belangrijk dat er sfeer en emotie in het verhaal zit. Naast de ‘hard nieuws’ items horen ook deze reportages thuis in de nieuwsuitzending.” Ook al zeggen Pingen en Moonen het dus niet zo hardop, ook in de ‘hard nieuws’ journalistiek speelt emotie in de onderwerpkeuze, al dan niet onbewust, wel degelijk een rol.

Voorgesprek Voordat Moonen begint met een interview, geeft hij weinig prijs aan de geïnterviewde. Met voorbedachten rade zo blijkt, want zo kan hij beter op de emotie inspelen. “Mensen vragen mij wel eens: ‘Welke vragen ga je stellen.’ Dan zeg ik: ‘Dat weet ik ook niet. Dat ligt aan jouw antwoorden.’ Je moet niet teveel prijsgeven van te voren, want dan kun je mensen verrassen. Als je alle vragen al meteen oplepelt kan iemand zich voorbereiden, dan krijg je voorgekauwde antwoorden. Ik werk overigens ook niet met een vragenlijstje, want dan luister je niet naar de antwoorden, dan kijk je alleen naar volgende vraag. Dan vergeet je misschien door te vragen op iets heel belangrijks.”

EffectbejagIn zijn interviewmethode blijkt Moonen enigszins uit te zijn op effectbejag. Hij heeft een scenario in zijn hoofd van de antwoorden van de geïnterviewde. Om dat gewenste antwoord te krijgen, stelt hij dezelfde vraag mogelijk wel eens drie keer tijdens een interview. “Je moet het niet te makkelijk opgeven. Maar op een gegeven moment houdt het natuurlijk wel op. Als het na drie keer vragen nog niet eruit komt dan moet je er verder ook niet naar vragen.” En ook de keuze voor personen bij een reportage lijkt gebaseerd op een soort van effectbejag. “Bijvoorbeeld als een voetbalteam net is gedegradeerd, dan ga ik wel naar de supporter die bijna aan het janken is. Dat vind ik functionele emotie. Natuurlijk zoek ik dan de extreme gevallen op, je zoekt

9

altijd naar extreme gevallen in de journalistiek. Dat levert de mooiste items op.” En zodra Moonen zo’n extreem geval gevonden heeft, doet hij ook zijn best om de emoties bij de geïnterviewde op gang te brengen. “Vaak wek je door door te vragen emotie op. Als iemand net iets schokkends heeft meegemaakt, bijvoorbeeld getuige was bij een moord, of net is ontsnapt uit brandend huis, dan moet je dat wel proberen op te wekken. Zo’n gebeurtenis is de dagelijkse gang van zaken, het gebeurt in het gewone leven ook. Daar mogen wij toch verslag van doen.”

Goede productieIn het beeld dat Frank Moonen heeft van een goede productie, speelt de emotie ook een rol. “Een goede productie moet inhoudelijk goed zijn, maar er moet ook genoeg afwisseling in zitten. Die afwisseling bereik je door sfeer. Die sfeer kan van alles zijn, bijvoorbeeld omgevingsgeluiden of boze reacties. Muziek kan ook sfeer zijn. Die afwisseling moet er in zitten om het aantrekkelijk te houden voor de luisteraar.”

StellingHoewel Moonen aangeeft wel op emotie uit te zijn, is hij het opmerkelijk genoeg niet eens met de stelling ‘Een van de belangrijkste facetten van goede radiojournalistiek is emotie’. “Nee, sowieso niet het belangrijkste. De boodschap is altijd het belangrijkste. Emotie is ook niet één van de belangrijkste facetten.”

Nachtradio: Casa LunaLex Bohlmeijer

10

Lex Bohlmeijer (53) werkt zeven jaar als presentator bij het nachtradioprogramma Casa Luna van Radio 1. Ongeveer eenmaal per week presenteert Bohlmeijer voor de NCRV het live-programma dat tussen 0.00 uur en 2.00 uur wordt uitgezonden. Voordat hij bij Casa Luna aan de slag ging presenteerde Bohlmeijer radioprogramma’s die veelal over kunst en cultuur gingen. Hij heeft geen journalistieke opleiding; hij heeft literatuurwetenschappen gestudeerd.

“Natuurlijk zit er emotie in een verhaal, of gaat het over emotie, of roept het dat op. Maar emotie is niet mijn primaire goal, ik ben op zoek naar een verhaal. Voor mijn gevoel ben ik niet bewust op zoek naar tranen. Ik denk niet: ‘Als er gehuild wordt is het goed, dan hebben we het goed gedaan.’ Die tranen zeggen nog helemaal niks. Voor hetzelfde geld zijn ze op heel goedkope manier tot stand gebracht. Ik merk wel vaak bij andere radiojournalisten dat ze hun interview echt heel goed vinden als er gehuild wordt. Dat komt omdat we voor een groot deel amusement bedrijven. Er is nog heel weinig echte journalistiek waarvan ik vind dat het die naam ook echt verdient.”

KeuzeprocesBohlmeijer geeft aan dat in de keuze voor een gast de actualiteit altijd voorop staat. “Er moet altijd een link zijn met wat we nieuws noemen. Vaak heeft dit te maken met bekende Nederlanders. Voor mij persoonlijk hoeft dat niet. Ik kan heel goed mensen interviewen die ik nog niet ken. Ik interview eigenlijk liever mensen die ik niet ken, want bij bekende Nederlanders ken je in bijna alle gevallen het verhaal al. Wat rest is dat je op zoek gaat naar een geheim van deze bekende Nederlander. Dat is effectbejag vind ik. Dan krijg je sensatie; je gaat iets proberen te ontdekken van iemand omdat hij bekend is, terwijl het de vraag is of het geheim van belang is. Ik heb daar niet zoveel mee.”

VoorbereidingBohlmeijer heeft een duidelijke visie over hoe je in de voorbereiding te werk moet gaan. “Ik vind het veel beter als je het voorgesprek door iemand anders laat doen. Als je zelf al contact hebt gehad met de interviewkandidaat, ga je dat in uitzending nog eens na proberen te doen, maar dan is het niet vers meer. Dan ben je minder nieuwsgierig. Eigenlijk ben je dan al gehandicapt. Bij mij voert een redacteur het voorgesprek en verzamelt informatie. Daar krijg ik dan een verslag van. Ik wil dat de redacteur me een beeld geeft van de mens achter de persoon die ik ga interviewen. Het is belangrijk dat je daar goed van op de hoogte bent, want je kunt het best contact met iemand maken als je vanaf het begin raak weet te schieten.” Volgens Bohlmeijer kom je zo vanzelf over nieuwe onderwerpen te spreken. “Al die interviews die voorbereid worden door voorafgaande interviews aan te reiken vind ik hopeloos. Dan heb je alle antwoorden al op je vragen en dan ga je iets doen wat iemand anders al gedaan heeft. Daarom doe ik ook geen voorgesprek. Ik word gek als ik de antwoorden al zou weten. Als je binnen het proces dat jij aan het voeren bent, het interview, contact maakt op een integere manier, dan kom je vanzelf op andere terreinen terecht.”

Met een scenario werkt Bohlmeijer niet. “Ik weet niet wat er gaat komen. Daardoor word ik juist in mijn nieuwsgierigheid geprikkeld. Als ik alles van tevoren zou weten, zou ik kunnen structureren, maar dan heeft het voor mij geen enkele zin meer, dan sla ik dood. Ik mis dan mijn belangrijkste drijfveer: nieuwsgierigheid.” Toch weet Bohlmeijer dat deze methode in het ‘harde nieuws’ niet zal werken. “Dan heb je drie minuten en moet je afspreken welke vragen je stelt. Dat lijkt me overigens verschrikkelijk om te doen. Het heeft iets doortrapts, maar je hebt er allebei belang bij om in die drie minuten over te dragen wat je kwijt wil. Daarom zijn veel van de gesprekken die je op de radio hoort voorgekookt”, meent Bohlmeijer.

11

“Mijn streven van de laatste jaren is: interviews zijn ontmoetingen met mensen en je probeert dichter bij het andere mens te komen door goede vragen te stellen. Ik probeer dichter bij zijn leven, bij zijn ziel en persoonlijkheid te komen. Je begint tegenover elkaar zonder veel kennis van de ander en je mag hopen dat je na een uur dichter bij de ander bent gekomen. Dat is een hele lage ambitie of pretentie, maar het is onderhevig aan zoveel regels en wetten. Hoe kun je nu in driekwartier pretenderen iets over een ander te weten te komen. Daar moet je heel voorzichtig in zijn. Dat proces van kijken of het lukt om dichter tot elkaar te komen, daar zit spanning op. Als die spanning er niet is, is het interview mislukt. Dat is volgens mij de basis van of een luisteraar wordt meegenomen in het verhaal of niet; is er spanning. Kun je dat als vorm van emotie beschouwen? Nieuwsgierigheid natuurlijk wel. Is dat een emotie? Als dat zo is dan is dat mijn primaire drijfveer. Nieuwsgierigheid. Dat is wat ik doe. Ik ben ongehoord nieuwsgierig. En dus wil je ook dat de luisteraar dingen ontdekt. Dat ie in zijn nieuwsgierigheid geprikkeld wordt.”

EffectbejagBohlmeijer constateert dat het effectbejag zeer zeker aanwezig is in de journalistiek wereld. “Er zijn wel journalisten waar ik me aan erger, omdat ze uit zijn op emotie als einddoel, om iemand aan het huilen te krijgen.” Zelf zegt Bohlmeijer daar niet mee bezig te zijn. “Ik zou het eerder vermijden dan dat ik erna op zoek ga. Wat ik wil is dat het verhaal helder is. Natuurlijk wil ik weten wat een gebeurtenis met iemand gedaan heeft, maar dan meer in de filosofische zin: wat betekent de gebeurtenis voor iemands leven. Die vraag stel ik niet in de hoop dat iemand gaat huilen, maar echt uit nieuwsgierigheid. Ik ben echt benieuwd wat het met iemand doet en hoe iemand verder leeft. Ik wil niet mijn visie bevestigen. Ik wil meegenomen worden door iemand anders, die werkelijk anders is. Dat is waarom je journalistiek ook bedrijft; om het arsenaal van inzichten in hoe mensen zijn te vergroten. Dat het verdrietig is, dat haalt je de koekoek, dat is duidelijk.” Bohlmeijer gaat dus op zoek naar de ziel van iemand. Het lijkt er op dat hij daarmee inspeelt op de emoties van iemand. “Natuurlijk, bij de ziel zit inderdaad emotie. Maar het is ook niet zo dat het weg hoeft te blijven. De mens in volledigheid is ook een emotionele mens, dus die emoties doen mee. Maar eigenlijk kun je niet veel met emoties. Wat moet je er over vragen? Je was boos. Hoe voelde dat dan. Je bent er snel over uitgepraat.”

Toch blijkt Casa Luna in te spelen op de emotie. “We proberen de sfeer in de studio zwaarder aan te zetten door de setting. Er staan luie stoelen en zitjes. We zitten tegenover elkaar met microfoons op ons hoofd. Niet aan studiotafel maar bij een elektrisch openhaardje. Soms ga ik wel eens op de grond zitten. Dat doe ik heel bewust om het hele decorum te doorbreken. Je zakt een niveau lager in officieel zijn.” En ook in zijn vraagstelling probeert Bohlmeijer op de emotie in te spelen. “Ik vind het heel prettig als er gelachen wordt, maar een van belangrijkste reden daarvoor is om te weten of je contact hebt. Want dat is een van eerste dingen die ik wil bereiken: contact. Als ik dichterbij bij iemands ziel wil komen moet ik eerst dat contact bewerkstelligen. Een van de signalen dat je dichter bij iemands ziel komt is dat je samen lacht. Het is natuurlijk ook een bizarre situatie: je vraagt een wildvreemde de hemd van het lijf. Dus je bent ook bezig om de situatie te normaliseren. Lachen helpt dan om te ontspannen. Emotie is dan een instrument en niet zozeer een einddoel.”

Echter, het lukt Bohlmeijer niet altijd om contact te maken. Een oplossing om dat dan toch te bewerkstelligen is om aan iemand te gaan trekken om er emoties uit te krijgen. Dat Bohlmeijer daar niet mee bezig is blijkt uit het volgende voorbeeld. “Er was eens een priester te gast in de uitzending. Het lukte me niet echt om contact te maken en toen kwamen we bij het onderwerp Pasen uit. Ik vroeg hem wat Pasen voor hem betekende. Hij zei: ‘Dat betekent door de duister naar het licht gaan en toch weer verder kunnen leven. In een put zitten en toch uitweg vinden.’ Toen zei ik, totaal onvoorbereid: ‘Heb je dat zelf wel eens meegemaakt?’ Dat is een hele directe vraag. Hij zei: ‘ja.’ Toen ik vroeg wat er gebeurd was, zei hij: ‘Ik wil wel over persoonlijke dingen praten, maar..’ En toen schoot hij weg. Toen dacht ik: hij wil dus niet. Het doet te veel pijn. Er zit emotie. Je weet dat verhaal goed is, omdat hij emotioneel reageert en het niet wil vertellen. Toen heb ik het nog een keer

12

gevraagd. Toen vertelde hij een deel van het verhaal, maar het duistere deel niet. Hij verdomde het om zijn zwakke kant te laten zien. Dat heb ik ook onder woorden gebracht. Ik zei: ‘Ik merk dat je terughoudend bent als het gaat over persoonlijke ervaringen.’ Hij zei: ‘Op zich niet, maar in dit geval wel.’ En toen heb ik het gelaten, terwijl ik me zat af te vragen wat ik moest doen. Moest ik aan hem gaan sjorren om het verhaal er uit te trekken met het gevaar dat ik op jacht ben naar emotie? Of moet ik het er bij laten, hem respecteren. En tot dat moment was het geen goed interview, het was echt niet goed. Dit was het omslagpunt en ik ben niet aan hem gaan sjorren. Ik baalde er heel erg van, maar ik respecteerde hem. Maar ik had het al vriendelijke geprobeerd en heel confronterend. Eigenlijk vroeg ik hem: ‘Je hebt pijn gehad, vertel me maar.’ Om twee uur was toen de uitzending afgelopen en toen vertelde hij het verhaal wel. Hij wilde het verhaal dus wel vertellen, maar niet in het openbaar.”

Collega’s zijn lovend over de actie van Bohlmeijer. Toch denkt hij dat lang niet iedere journalist gehandeld zou hebben zoals hij. “Achteraf kreeg ik van collega’s te horen dat ze dat het een goede keuze vonden dat ik hem in zijn waarde gelaten had, maar ik denk dat heel veel journalisten dat niet gedaan zouden hebben. Frénk van der Linden zou hem hard hebben ondervraagd. Maar je moet je dan afvragen hoe integer je bent, in hoeverre je de wensen van de gast moet respecteren, hoe belangrijk die emoties zijn. Hij geeft heel duidelijk aan dat hij het niet onder woorden wil brengen. En je weet dat het er zit. Eigenlijk is het interview dan mislukt. Ik vind dat ik een goede keuze gemaakt heb en dat daardoor het interview mislukt is. Ik vind het respect voor mijn gast belangrijker, mijn eigen integriteit. Misschien als ik nog één vraag gesteld had en die had de goede formulering gehad, dan was het verhaal gekomen. Maar ik had zijn vertrouwen niet, vanaf het begin niet. Hij was het bewustzijn nog niet kwijt dat hij voor 200.000 mensen zat te praten.”

Door zijn werkwijze ontstaan er volgens Bohlmeijer wel emoties bij de luisteraars, vooral spanning. “Je bouwt spanning op vanuit grote onwetendheid. Je werkt in een bepaalde structuur waardoor aan het einde het verhaal in elkaar valt. Maar dat betekent niet dat ik bepaalde vragen bewust uitstel. Wat je als luisteraar thuis meemaakt, is in wezen ook het proces dat ik meemaak. Ik ben er in getraind om wat de luisteraar zich thuis afvraagt meteen te verwoorden in een volgende vraag. Ik kijk daarom ook niet op papier, maar luister naar de antwoorden en stel daarop de vervolgvraag. Ik ben er van overtuigd dat mensen thuis dan met je meegaan, omdat ze in zelfde schuitje zitten. Ik weet natuurlijk meer dan de luisteraar thuis, maar ik wil niet dat de luisteraar thuis dat gevoel heeft.” Heel af en toe maakt Bohlmeijer wel gebruik van die extra informatie. “Als er iets heel ernstigs gebeurd is in het leven van iemand waarvan je weet dat het ter sprake zal komen, dan moet je afwegen wanneer je het prijs gaat geven. Daar zit wel de vraag van spanning in: hoe maak ik het zo spannend mogelijk.”

ManipulatieIn het tweede uur van Casa Luna kunnen luisteraars bellen om hun verhalen te vertellen op de radio. Bohlmeijer vertelt dat deze verhalen van te voren gefilterd worden. Op de vraag of dit niet manipulatie is omdat we alleen de extreme verhalen te horen krijgen, antwoordt Bohlmeijer ontkennend: “Het hoeft niet extreem te zijn, helemaal niet. We kiezen voor zinvolle, leuke, gewone verhalen. Als er maar verhaal in zit. Soms zit dat in iets heel kleins.” Bohlmeijer is het met me eens dat hiermee wel wordt ingespeeld op de emoties van de luisteraar. “De verhalen gaan vaak over hele emotionele dingen zoals de dood en eenzaamheid. Maar dat ga ik dan niet uitmelken. Ik geef ze de ruimte om hun verhaal kwijt te kunnen. Die mensen hebben een enorme behoefte om hun verhaal te vertellen. Dat is ook nachtradio. Deze verhalen horen bij het eenzame van nacht, mensen die slapeloos zijn, die liggen te worstelen met hun gedachtes. Dat zijn vaak mensen die uitgespuwd door de maatschappij, ze zijn verdreven naar de marge en dan kom je in de nacht terecht.”

Stelling

13

Met de stelling is Bohlmeijer het niet eens. “Daar ga ik niet in mee, dat vind ik te gemakkelijk. Ik zou in plaats van emotie het woord nieuwsgierigheid willen gebruiken. Echte nieuwsgierigheid vind ik veel belangrijker. Die emotie komt vanzelf wel, die moet je gewoon laten. Overigens vind ik dat de journalisten veel meer entertainer zijn geworden, de luisteraar een goed gevoel willen bezorgen. Dat merk je vooral op televisie. Televisie is echt op zoek naar emotie, radio is veel meer gespitst op informatieoverdracht. Op televisie is emotie het eindpunt. Maar emotie is veel meer een startpunt.”

Radiodocumentaire: Holland DocAnton de Goede

14

Anton de Goede (56) is eindredacteur van de VPRO voor het documentaireprogramma Holland Doc op Radio 1. Daarnaast is hij presentator van het cultuurprogramma De Avonden (Radio 6) en interviewer voor het programma Het Marathoninterview (Radio 1).In 1983 maakte De Goede zijn eerste dingen voor de radio. Een journalistieke opleiding heeft De Goede niet gehad. Hij is een autodidact zoals hij zelf zegt. Hij haalde zijn Atheneum diploma net niet en werd daarop boekverkoper in Amsterdam. Daar ontmoette hij radiomakers en schrijvende pers, waarna hij eerst is gaan schrijven en later radio gaan maken.

“Laat ik voorop stellen: interviewen is intuïtieve bezigheid. Ik ben er geloof ik niet op uit om emotie op te roepen. Een interview vergelijk ik met het volgende: iemand heeft een cadeau voor de interviewer en luisteraars en als interviewer moet ik de geïnterviewde helpen om dat cadeau uit te pakken. Dat daar emoties bij vrijkomen, dat zal zeker zo zijn, maar daar ben ik ben niet op uit.”

“Het interessante is ook: ik heb in een uitzending nog nooit iemand horen huilen, terwijl je als luisteraar daar dan ook geëmotioneerd van wordt. Maar volgens mij is het zo dat op het moment dat iemand gaat huilen, dat het dan vreemd genoeg niet meer werkt. Ik heb ooit een scenarioschrijver horen vertellen: je kunt in een toneelstuk, documentaire of film iemand laten zeggen dat ie heel bedroefd is, maar dat heeft minder effect dan wanneer je het droevige op een andere manier duidelijk maakt. Een voorbeeld: iemand zit aan een tafel in heel treurige woonkamer in een uitzichtloze situatie. Dan kijkt diegene de camera in en zegt lachend: ‘ik ben eigenlijk heel tevreden’. Dat heeft, paradoxaal genoeg, een treuriger effect dan wanneer je hem zou zien huilen. Het verhaal moet eigenlijk via een omweg verteld worden. Maar heel veel journalisten doen het anders. Die maken documentaires waarin je mensen hoort snikken. De maker denkt dan: wat goed, deze man zit te huilen, wat heerlijk, nu is documentaire gelukt. Ik ben daar niet voor. Dat vind ik een beetje goedkoop.”

KeuzeprocesAnders dan bij de overige journalistieke genres, staat bij Holland Doc niet zozeer de actualiteit voorop in de onderwerpkeuze. “Over het algemeen doen we wat we zelf denken dat goed is. Af en toe evalueren we de onderwerpen met de hoofdredacteuren en kijken we of het past bij de zender. Dan bespreken we onderwerpen als: moeten we niet actueler zijn, moeten we niet jonger zijn, zit de luisteraar hier op te wachten. Maar meestal denk je daar pas achteraf over na.”

Bij Het Marathoninterview, waarin een gast drie uur lang geïnterviewd wordt, is de gast van groot belang volgens De Goede: “Sommige mensen zeggen drie uur interviewen nooit interessant blijft. Ik vind dat juist ontzettend leuk, alleen moet je er wel de juiste gasten voor uitnodigen. Ik zou voor Het Marathoninterview bijvoorbeeld niet Job Cohen vragen, want die is al zovaak aan het woord geweest. Dan moet je al heel diep gaan denken hoe je met iemand die al zo vaak geïnterviewd is nog een nieuw gesprek kan voeren.” Volgens De Goede moet je daarom ook niet bekende Nederlanders interviewen omdat ze bekende Nederlander zijn. “Heel vaak hoor ik interviews waarvan ik me afvraag wat de interviewer wil weten. Dan zijn ze blij dat ze een bekende Nederlander in de studio hebben. Maar dan is het juist het vak van een journalist om vragen te verzinnen die niet eerder gesteld zijn. Uitzoeken wat nog niemand heeft onderzocht, dat is heerlijk, maar dat gebeurt lang niet altijd goed.” Daarom vindt De Goede dat je je gasten zorgvuldig moet uitkiezen. “Je moet zoeken naar onderwerpen en gasten waar jouw nieuwsgierigheid ligt. Vervolgens ga je dan bedenken hoe je uit deze man of vrouw de informatie kan halen die je bevredigt.” Om die informatie uit iemand te krijgen speelt de voorbereiding een belangrijke rol volgens De Goede. “Als je een schrijver gaat interviewen, zorg dan dat je zijn boek gelezen hebt. Dat is tegenwoordig vaak niet het geval. Dat vind ik eigenlijk heel gênant.

Effectbejag

15

Voordat De Goede een interview in gaat heeft hij altijd een scenario in zijn hoofd, maar dat wil niet zeggen dat hij er daarom alles aan gaat doen om dat scenario werkelijkheid te laten worden. “Je hebt als interviewer altijd een lijn voor ogen, je moet altijd een vorm bedenken van te voren. Maar tegelijkertijd moet je die lijn ook kunnen loslaten. Je moet dan tijdens het interview aanvoelen hoe iemand in elkaar zit.”

Dat De Goede wel degelijk op zoek gaat naar emoties blijkt wel uit een documentaire die hij ooit maakte met schrijver Heere Heeresma. “Heeresma zou ooit boek een boek schrijven over zijn ervaringen als kind in Amsterdam-Zuid tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat boek kwam er maar niet, er was een emotionele barrière om dat boek te schrijven. Toen heb ik hem uitgenodigd om met hem terug naar die buurt te gaan. Hij voelde er wel wat voor, maar aarzelde. Het heeft uiteindelijk twee jaar geduurd voordat ik het opgenomen heb. Van te voren dacht ik: hij moet niet terug naar het geboortehuis gaan voordat ik er met hem sta, want als hij het huis voor het eerst sinds lange tijd weer ziet komen de herinneringen boven. Toen hij langskwam voor het interview zei hij: ‘Ik ben vanochtend terug geweest naar de buurt.’ Mijn eerste reactie was: ‘Dat is jammer, want dat had ik nou juist willen opnemen.’ Later begreep ik dat, omdat het zo emotioneel lag, hij het nodig had om daar eerst zelf te kijken en na te denken over wat hij ging vertellen. Het werd uiteindelijk een van de mooiste interviews die ik ooit gemaakt heb. En het lag in dit geval helemaal niet aan mijn interviewtechniek, maar mijn rol was dat ik op het juiste moment heb voorgesteld om daar opnames te maken. Daarnaast lagen mijn verdienste er ook in dat ik hem de rust gunde om er over na te denken. Verder hoefde ik alleen de microfoon onder zijn neus te houden en met hem mee te lopen door de straten.”

Het lijkt erop, omdat hij terug gaat naar de plek van Heeresma’s jeugd, dat De Goede emoties wil oproepen. De Goede ontkent dat echter. “Ik was niet op zoek naar emoties. Mijn gedachte was, omdat hij had aangekondigd had dat hij ooit nog eens een boek ging schrijven over zijn jeugd, dat er een verhaal in hem zat dat er uit moest. En wat zou het mooi zijn als ie dat vertelde voor ie de pijp uit ging. Natuurlijk weet ik dat het een emotioneel verhaal is en dat het met emoties gepaard zal gaan. Maar ik neem hem mee terug in de hoop dat zijn herinneringen terug komen.” Daarnaast speelt volgens De Goede het medium een belangrijke rol. “Ten eerste is het radio. Wat het mooi maakt is dat je op een plek bent en niet voor de zoveelste keer in studio zit. Bij een documentaire wil je naar buiten, geluiden horen, dat maakt het gelijk mooier, alsof je er bent. En dan terug gaan met iemand naar plek is beproefde formule, dat zorgt er ook voor dat de herinnering gaat spelen.” De Goede blijft bij zijn standpunt dat dit niet de emoties opzoeken is. “Je zoekt de verhalen op. Met die verhalen komt emotie mee. En natuurlijk is het dan prachtig, dat wanneer iemand door zijn emoties op dreef raakt, je het verhaal vertelt dat ie nog nooit vertelt heeft.”

ManipulatieVolgens De Goede is er geen sprake van manipulatie in de radiojournalistiek. “Ik denk dat niemand een documentaire gaat maken met het idee dat ie een mooi emotioneel verhaal gaat vertellen. Het is natuurlijk wel mooi als radio emoties opwekt, maar je bent er niet naar op zoek. Je streeft er wel naar dat mensen luisteren naar wat je maakt. Misschien worden de mensen wel een beetje voor de gek gehouden omdat de journalist weet hoe bepaalde dingen werken. Maar als journalist ben je altijd na aan het denken over hoe je de mededeling het best uit kan laten komen.” In de radiodocumentaire laat je die mededeling volgens De Goede het best naar voren komen door allemaal kleine spanningsboogjes te creëren. “ De radiodocumentaire is gebaseerd op stukjes die niet langer zijn dan tweeënhalve minuut. Het is een spel van ritme en tijd. Hoelang kun je het spannend houden. En daarom is zo’n spanningsboog ontzettend belangrijk. De radiodocumentaire bestaat uit kleine blokjes die elk een spanningsboog hebben, waar overheen een grotere boogje rust, wat dan weer een spanningsboog aan het hele verhaal geeft.” Dan lijkt het er dus op dat De Goede met die spanning emoties op wil wekken bij de luisteraar. De Goede kan zich toch wel vinden in dat standpunt. “Dan blijkt toch dat emotie misschien de kern is van de radiodocumentaire.”

16

Een goede productieHet belangrijkste om een productie te laten slagen is volgens De Goede dat je je aandacht erbij houdt in een interview. “De kern van een goed interview is dat je goed luistert naar wat iemand zegt. Je moet al je aantekeningen en voorbereidingen vergeten als iemand tegenover je zit en nadenken over hoe je door iemands ijdelheid kunt prikken.” Om door die ijdelheid heen te prikken heb je volgens De Goede twee methodes. “Je hebt de interviewmethode gebaseerd op de psychoanalytische gedachte, waarin wordt uitgegaan van de gedachte dat iemand gevormd wordt door zijn leven. Als je broertje bijvoorbeeld in je jeugd is overleden, dan heeft dat invloed op de rest van je leven. Je gaat op zoek naar de roots van iemand. Ischa Meijer was daar een held in. Hij ging bijna op een Freudiaanse manier op zoek naar de persoonlijke geschiedenis van iemand. Hij zou binnen twintig minuten vragen wie je vader en moeder zijn en uit wat voor gezin je komt. Dat maakte het vaak emotioneel. In de jaren zeventig groeide dat uit tot mode in de journalistiek. Journalisten gingen psychologie bedrijven.” De Goede merkt dat veel journalisten deze methode nog steeds toepassen. “Tien jaar geleden werd geroepen: je moet het vooral persoonlijk maken. Dat is toen enorm doorgeschoten. Als ik tegenwoordig een interview in VK Magazine lees, en er staat een interview in met een actrice, dan lees ik binnen drie alinea’s dat ze vrijgezel is, gescheiden enzovoorts. Dan vraag ik me af waarom ik dat in godsnaam moet weten. Vertel me iets over toneel. Maar de oplagecijfers zijn belangrijk en er zijn blijkbaar meer lezers die de persoonlijke verhalen interessant vinden. De klant is koning.”

De andere interviewmethode ontdekte De Goede dankzij Joris Luyendijk. “Luyendijk zei: ‘Al die interviews waarin teruggegaan wordt naar jeugd van iemand, daar heb ik genoeg van. Als ik de baas van ABN Amro interview, wil ik weten hoe deze man problemen oplost. Vragen naar zijn vak. Wie zijn ouders zijn interesseert me niet’.” Een echte voorkeur voor een methode heeft De Goede niet. “De ene methode is niet beter dan ander. Het hangt er van af wat je van te voren voor analyse maakt. Bij Het Marathoninterview moet je het persoonlijke verhaal niet vermijden. Als je drie uur lang met iemand praat en het gaat niet over het persoonlijke leven van iemand dan heb je iets niet goed gedaan. De luisteraar wil in die tijd ook iets over het persoonlijke leven horen.”

StellingMet de stelling is De Goede het in eerste instantie niet helemaal eens. “De formulering klopt eigenlijk niet. Je bedoelt waarschijnlijk ‘Een van de belangrijkste elementen van radiojournalistiek is emotie opwekken’. Als je het zo invult dan onderschrijf ik de stelling wel. Je hoort allemaal hele lieve gesprekjes op de radio waar weinig mis mee is, maar het is vaak zo saai. Ik zeg daarom vaak ook tegen documentairemakers: ‘Laten we de saaiheid proberen te bestrijden.’ Probeer mensen te vinden waarbij je meteen aan de lippen hangt. Soms kan dat een grappig accent zijn, maar het zijn vaak mensen die enthousiasmerend praten over iets. Dat is eigenlijk wel een vorm van emotie opwekken. Je kan ook als interviewer iemand proberen minder saai te maken, zoeken naar zijn of haar gevoel voor humor. Eerst iemand proberen te ontspannen en dan de saaiheid bestrijden. Humor is belangrijk. En enthousiasme. Humor is een emotie. Dus eigenlijk moet ik je helemaal gelijk geven aan het eind van het gesprek. Emotie is een van de belangrijkste facetten van radiojournalistiek.”

Sportjournalistiek: NOS Langs de LijnSebastiaan Timmerman

Sebastiaan Timmerman (35) is sinds 1999 verslaggever en commentator bij NOS Langs de Lijn op Radio 1. Hij houdt zich vooral

17

bezig met wielrennen en schaatsen. In de zomer zit Timmerman achterop de motor in het wielerpeloton van de Tour de France voor Radio Tour de France (Radio 1). Voordat Timmerman bij Langs de Lijn ging werken, werkte hij onder meer nog voor RTV Rijnmond. Timmerman is afgestudeerd aan de School voor Journalistiek in Utrecht.

“Emotie speelt een belangrijke rol in de radiojournalistiek. Ik koppel emotie aan sfeer. Op de radio is het belangrijk dat je een bepaalde sfeer overbrengt. Dat kan spanning zijn, maar een saaie emotie kan misschien net zo spannend klinken op radio als je het goed weet te vertellen. Als je kijkt naar saaie wielerwedstrijd en je weet dat op juiste manier over te brengen, hoeft dat niet te betekenen dat het saai radio is. Ik maak het spannender door met mijn stem te variëren in een verslag. Je kunt heel sec zeggen: ‘Het is een saaie wedstrijd’. Maar je kunt ook zeggen: ‘Dit ís me een sááie wedstrijd’. De stem is dus heel belangrijk, want daarmee speel je met de sfeer en dus met emotie die je probeert over te brengen. Emotie en sfeer gaan hand in hand. Jack van Gelder is bijvoorbeeld een emotionele verslaggever en hij brengt daardoor altijd een bepaalde sfeer op de radio. Er zijn mensen die het te ver vinden gaan, anderen vinden het geweldig en zetten speciaal voor hem de radio aan. Of je het niks vindt of wel, zijn manier van verslaggeving brengt hij wel sfeer over op de radio.”

Volgens Timmerman is beeldend vertellen de basis van radio:“Door te vertellen wat je ziet moeten mensen zelf een inbeelding kunnen maken van de sfeer. Het is net als een boek, daar beelden mensen zich ook van alles bij in. Dat is bij radio in feite ook zo.”

KeuzeprocesBij Langs de Lijn staat volgens Timmerman de actualiteit bovenaan in de onderwerpkeuze, maar ook het radiofonische speelt een grote rol. “Ik kan niet ontkennen dat ook gekeken wordt of iets goed kan klinken op de radio. We zullen eerder naar een motorcrosswedstrijd gaan dan naar een damwedstrijd. Je hoort maar heel weinig over dammen op de radio. Dat heeft met geluid te maken. Het is een denksport dus er gebeurt zichtbaar veel minder. Daardoor is het een sport die heel moeilijk over te brengen is. Vorig jaar was ik bijvoorbeeld bij een BMX wedstrijd. Dat is bij uitstek radiofonische sport. Het is snel, je hebt geluid van de speakers, je kunt mooi beschrijven welke sprongen ze maken, valpartijen. Het is heroisch. Er is enorme veel sfeer en de daarbij behorende emotie levert mooi geluid op. Ik probeer altijd heel veel geluid op te nemen. Hoe meer omgevingsgeluiden en achtergrondgeluiden, hoe mooier ik de reportage vind worden. Het geluid houdt de aandacht vast, de luisteraar kan er een beeld bij vormen. Zo’n motorcrosswedstrijd is natuurlijk leuker en mooier om te luisteren als het verpakt is in een leuke reportage.” Die geluiden worden er volgens Timmerman niet gebruikt om een vooraf bedoelde emotie op te wekken, het is geen manipulatie. “Je kiest een bepaalde invalshoek bij je verhaal. Je laat daarbij het geluid horen dat daarbij hoort. Maar dat wil niet zeggen dat dat de enige mogelijke invalshoek is, maar het is wel een afspiegeling van wat er gebeurt is.”

Behalve naar de mogelijke sfeergeluiden zoekt Timmerman ook een spreker zorgvuldig uit. “Ik kan niet ontkennen dat iemand die welbespraakt is vaker op radio en televisie te horen en zien is dan iemand die dat niet is. Dat is eenmaal zo. Welbespraaktheid is handig voor radio. Bij straatinterviews die ik deed voor Radio Rijnmond koos ik toch vaak voor degene die hun mening het beste overbrachten. Daar wordt de luisteraar door geraakt. Iemand die zijn verhaal emotioneel vertelt, die zijn argumenten heel sterk weet neer te zetten, dat slaat natuurlijk meer aan dan iemand die een heel wollig verhaal vertelt.” Dat betekent niet dat Timmerman iemand gaat voeden om hem bijvoorbeeld boos te maken. “Dat is tegen mijn natuur in. Iemand kan een mening of boodschap hebben en ik vind het leuk als hij of zij die uitdraagt, maar ik zal niemand woorden in de mond gaan leggen. Dat vind ik niet netjes. Ik zal eerder proberen om een open vraag te stellen dan te zeggen: ‘Dat was een belachelijke beslissing’.”

Effectbejag

18

In de sportjournalistiek zou je verwachten dat er sprake is van effectbejag. We kennen immers de schreeuwende sportcommentators. Volgens Timmerman wordt er niet zo geschreeuwd om meer emotie bij de luisteraar op te roepen. Hij maakt een wielerwedstrijd dan ook niet spannender dan dat ie is. “Ik vind dat je daar altijd mee op moet passen, omdat je in deze tijd bijna altijd gecontroleerd kan worden en gecontroleerd wordt door de beelden die op televisie te zien zijn. Dus de tijd van Theo Koomen die er een heel verhaal bij verzon, die tijd is wel voorbij. In de tijd van Koomen kon het omdat hij minder gecontroleerd kon worden door beeld. Wat hij deed was meer entertainment dan keiharde journalistiek. Dat entertainmentgehalte zie je nog wel enigszins terug in Radio Tour. Als je dat vergelijkt met Langs de Lijn, dan is radio Tour iets meer entertainment. In Radio Tour zit iets meer muziek en bijvoorbeeld een quiz. Dat is bij Langs de Lijn ondenkbaar. Dat komt omdat we met Radio Tour de zomerse sfeer in Frankrijk proberen over te brengen. Toch blijft de inhoud boven de sfeer staan.”

Timmerman is, zoals hij eerder aangaf, voor Radio Tour vooral bezig met sfeer overbrengen. Dit doet hij vooral door om zich heen te kijken en te beschrijven wat hij ziet. “Ik zit achter op de motor en ben een aanvulling voor de hoofdverslaggever die aan de finish zit met de beelden. Om van toegevoegde waarde te zijn moet je zoveel mogelijk vertellen over de omgeving en bijzondere dingen die je hebt gezien. Daarnaast vertel ik over hoe bijvoorbeeld een wielrenner in de kopgroep er uit ziet, hoe hij op zijn fiets zit, hoe hij beweegt, de kleuren van de shirts.” Overdrijfwoorden probeert Timmerman daarbij niet te gebruiken. “Het is spielerei. Wielercommentator Jacques Chapel zei altijd: ‘Vertel als je iets mooi vindt waarom het mooi is. Probeer het te beschrijven.’ Een prachtig heuvelachtig landschap zegt niet genoeg. Chapel gaf me ook als tip mee om je stem als hulpmiddel te gebruiken om te laten merken dat iets heel spannend is. Chapel zelf kon ook gewoon rustig een verhaal vertellen, maar als het spannend werd ging hij, zonder te zeggen dat het spannend werd, sneller praten en ging de intonatie de hoogte in. ” Hoewel Timmerman zich bewust is van de spanning die hij met zijn stem wil overbrengen, betekent dit niet dat hij de emoties veinst. “Daar zit geen gespeelde emotie bij. Doordat je in koers zit, met de fans om je heen en je zit de hele dag dicht op de renners, wordt het al snel spannender dan het op televisie overkomt.”

Emotie speelt dus volgens Timmerman een grote rol in de radiojournalistiek. Deze emotie is vooral van belang om de aandacht vast te houden. “Ik kreeg laatst een van leukste complimenten die ik ooit gehad heb. Iemand zei dat hij speciaal in de auto was blijven zitten om het eind van een schaatswedstrijd te horen. Dat is het mooiste compliment dat je kunt krijgen, want dat betekent dat je de sfeer en spanning, maar ook de journalistieke inhoud weet over te brengen op een luisteraar.”

StellingIn de stelling kan Timmerman zich wel vinden. “Emotie speelt een grote rol, maar het is niet dé belangrijkste. Het belangrijkste is journalistieke afweging. Maar de emotie is wel een van de argumenten die erna komt om te besluiten om ergens wel of niet naartoe te gaan

Infotainment: Coen en Sander ShowPaul Stoel

Paul Stoel (26) werkt nu zo’n tweeënhalf jaar als redacteur/producer voor de Coen en Sander Show op 3FM. Hij is een van de vier personen die het programma maakt. Hij studeerde journalistiek, maar heeft de

19

opleiding (nog) niet afgemaakt. Hij heeft bij BNN de interne radio-opleiding gevolgd, waarna hij bij de Coen en Sander Show belandde.

“In de Coen en Sander Show speelt emotie een hele belangrijke rol. Het gaat dan vooral om de emoties lachen en gezelligheid. Ik denk dat emotie een van de belangrijkste onderdelen van radio maken is. Emotie is eigenlijk het hele trucje. Ik vind het zelf bijvoorbeeld heel leuk om te horen dat mensen verrast zijn. Emoties ontstaan doordat er onverwachte dingen gebeuren. En dat proberen we dan ook te doen met de Coen en Sander Show; onverwachte dingen laten gebeuren.”

“ Je kunt je afvragen of de Coen en Sander Show journalistiek is, maar we behandelen wel actuele onderwerpen. Voordeel van de Coen en Sander Show is dat we echt alles kunnen maken, we kunnen alles vragen. Als je iets doet wat niet door de beugel kan, dan krijg je dat wel weer van de luisteraars te horen. Coen en Sander roepen wel eens iets dat luisteraars choqueert, dat floept er dan uit, en daar worden mensen dan kwaad over. Via de sms krijg je dat dan wel te horen. Coen en Sander zijn heel eerlijk op radio. Als ze een fout maken zeggen ze ook: ‘Dat had ik niet moeten zeggen’. Dan kun je het wel maken.”

KeuzeprocesPaul Stoel geeft dus al bij voorbaat aan dat emotie een grote rol speelt in de Coen en Sander Show. Dat zie je dan ook terug in de onderwerpkeuze. “We maken een lijstje met onderwerpen waarbij we denken dat het leuke radio oplevert. Als ik naar onderwerpen zoek, kijk ik altijd of het grappig is. De ene keer is het groter nieuws dan de andere keer. Het gaat alle kanten op, dat maakt de Coen en Sander Show. In ons achterhoofd houden we altijd de luisteraar, wat die leuk en interessant vindt om te horen. We doen veel op gevoel. We bellen vaker met politici, maar dan gaan we niet heel inhoudelijke vragen stellen. Het gaat wel over politiek, maar het zijn meer gesprekken waar mensen om kunnen lachen. Bijvoorbeeld over een lamp die van het plafond kwam in de Tweede Kamer. We krijgen dan vaak leuke reacties van luisteraars en daar maak je toch het programma voor.”

VoorbereidingIn de keuze voor mensen die in de uitzending gebeld worden speelt de emotionele kant van de interviewkandidaat mee. “We bellen bijvoorbeeld wel eens met Peter R. de Vries, omdat hij nog wel eens emotioneel wil reageren. Hij zorgt voor een ongemakkelijke situatie op de radio. Dat levert dan spannende radio op, dat is leuk.” In het voorgesprek wordt daarom ook al rekening gehouden met die mogelijke leuke radio. “Veelal spreken we alleen met iemand een tijd af waarop we bellen en zeggen we over welk onderwerp het gaat en verder niks. Dat levert spannende radio op, want de geïnterviewde weet niet precies waar ie aan toe is. Op die manier krijg je de meest spontane gesprekken in de uitzending. Daardoor lijkt me meer emotie vrij te komen en zo proberen we mensen aan het lachen of juist kwaad te maken.”

Volgens Stoel kun je dan niet spreken van manipulatie, terwijl er eigenlijk wel wordt ingespeeld om een vooraf bedachte emotie op te roepen. “Het is wat je verwacht bij zo’n soort programma.” Coen en Sander zijn dus uit op effectbejag. Stoel heeft daar totaal geen moeite mee. “Emotie is van groot belang om de aandacht vast te houden. Zonder emotie wordt het saai en haken luisteraars af. Als iets lang duurt en je niet kunt lachen of nieuwsgierig wordt door een interessante uitspraak, dan doe je het volgens mij niet goed.” Die emoties lijken ten koste te gaan van de inhoud. “We maken vooral een gezellig programma. Als je de radio aanzet zijn Coen en Sander je vriendjes in de file. We zijn niet buitengewoon kritisch, want het moet vooral gezellig zijn.”

De succesformule zit hem volgens Stoel vooral in het feit dat er bij Coen en Sander sprake is van echte emotie. “Je merkt volgens mij altijd heel snel als mensen acteren. Coen en Sander zijn eigenlijk altijd geïnteresseerd in de mensen die ze bellen. Je kunt natuurlijk gesprekken gaan voeren met iemand waar je eigenlijk niks van wil weten, maar dat straalt op het gesprek af. Coen en Sander zijn

20

een van de weinige dj’s die zelf ook heel erg meedenken met de inhoud van het programma. Ik hoor wel eens gesprekken op andere zenders waarbij ik denk dat de presentator er niet helemaal achter staat, er te weinig van af weet. Dat levert geen leuke gesprekken op. Maar bij ons gebeurt dat eigenlijk nooit, puur omdat Coen en Sander bij de redactievergadering aanwezig zijn. Dat doen lang niet alle dj’s.” StellingMet de stelling is Stoel het niet helemaal eens. “Wat mij betreft is emotie hét belangrijkste facet van radio. Het moet iets met je doen. Als je er niet vrolijk of nieuwsgierig van wordt, dan ga je de volgende keer ook niet meer luisteren. Als je de radio aanzet, zet je hem aan om vermaakt te worden.”

Reflectie

De stelling die aan de basis ligt voor dit reflectieproduct is ‘Een van de belangrijkste facetten van goede radiojournalistiek is emotie’. In de voorgaande hoofdstukken ben ik op onderzoek geweest in de journalistieke wereld om te horen hoe journalisten omgaan met emotie. In dit hoofdstuk geef ik mijn visie op de stelling.

21

Voordat ik aan dit reflectieproduct begon, was ik van mening dat emotie een van de belangrijkste, misschien wel het belangrijkste facet van radio was. Je wilt verhalen maken die mensen niet onberoerd laten. Dit bereik je door in te spelen op de emotie. Die emotie speelt dan vooral een rol in de programma’s waar langere interviews centraal staan. In het ‘hard nieuws’ moet er daarentegen minder ingespeeld worden op de emotie. Natuurlijk, je hoort altijd in de nieuwsuitzendingen de schreeuwende quotes, maar het belangrijkste is dat je informatie overbrengt.

Hard nieuws is emotieWat me verbaasde tijdens het onderzoek is dat emotie in de ‘hard nieuws’ journalistiek eigenlijk een hele grote rol speelt. Dat begint al in de onderwerpkeuze. Crit Pingen geeft aan dat de persoonlijke verhalen steeds meer aandacht krijgen. De persoonlijke verhalen bevatten altijd gebeurtenissen die mensen emotioneel hebben geraakt. En nadat het onderwerp al dan niet op basis van emoties is gekozen, wordt er in het proces dat daarop volgt verder op de emoties ingespeeld volgens Frank Moonen. Hij speelt bijvoorbeeld zijn vragen bewust niet door, omdat hij zo mensen wil verrassen, emotie wil laten optreden.

Vroeger was dat wel anders blijkt uit een voorbeeld dat hoogleraar Ad Vingerhoets me gaf: “In 1981 huilde voor het eerst een politicus (Hans Wiegel tijdens het grote verkiezingsdebat) op televisie in een interview. De journalist wist niet wat hem overkwam, die bood zijn excuses aan. Tegenwoordig wordt er ingezoomd op de tranen van iemand!” Maar het is wel waar je mee scoort. Zoals in het hoofdstuk ‘Emotie, wat is het’ beschreven staat, hebben we als mens een heel groot inlevingsvermogen. De nieuwsprogramma’s spelen daar op in door de persoonlijke verhalen te laten horen. Ik vind dit zorgelijk, want dat betekent dat de journalisten bezig zijn met een vorm van manipulatie. Ze willen een vooraf bedoelde emotie laten optreden door verrassende vragen te stellen. Daarmee ga je volgens mij voorbij aan het belangrijkste doel van de ‘hard nieuws’ journalistiek: informatieoverdracht.

EffectbejagHoewel de journalisten die ik gesproken heb bijna allemaal van zichzelf zeggen dat ze niet bewust op zoek gaan naar emoties, lijkt dat wel het geval te zijn. Zo is bij Casa Luna de setting belangrijk. Ze willen dat iemand zich thuis voelt, relaxed. En Anton de Goede neemt bijvoorbeeld Heere Heeresma mee terug naar zijn vroegere buurt. Dat is inspelen op emotie, je wilt oude herinneringen naar boven laten komen. Sebastiaan Timmerman speelt in op de emotie door sfeer over te brengen, precies te beschrijven wat hij ziet. Wat ik merk is dat de grootste angst die de journalisten hebben, is dat ze bang zijn dat hun producties saai worden. Anton de Goede zegt letterlijk tegen documentairemakers: ‘Laten we de saaiheid proberen te bestrijden.’

Maar deze saaiheid betekent dus dat journalisten constant op zoek zijn naar spanning. Het moet spannend zijn om naar te luisteren, anders haakt de luisteraar af. Dit betekent denk ik dat inhoudelijke verhalen steeds minder aandacht krijgen.

De enige die echt openlijk toegeeft dat emotie een belangrijke rol speelt is Paul Stoel van de Coen en Sander Show. Dat had ik wel verwacht, maar toch verbaasde het me dat ze echt constant bezig zijn met emotie oproepen. In ieder gesprek moet er gelachen worden. Een heel goed voorbeeld van effectbejag. Maar zoals Paul Stoel zegt is het wat je verwacht bij zo’n programma, mensen luisteren hier naar om geamuseerd te worden.

De klant is koningDe klant is eigenlijk op alle journalistieke deelgebieden koning. Alle journalisten geven aan dat ze interessante radio voor de luisteraars willen maken. Of ze dat nu doen door gebruik te maken van emotionele sprekers of door sfeergeluiden, dat maakt niet veel uit. Het is te begrijpen dat de journalisten maken wat de luisteraar wil horen, want je wil dat je product beluisterd wordt. De

22

makkelijkste manier om er voor te zorgen dat je product wordt beluisterd is door in te spelen op de emotie en dat wordt dus ook gretig gedaan. Overigens merk ik ook in literatuur die ik gelezen heb dat mensen die emotie ook wel verwachten in interviews. Bob de Groof vertelt in zijn boek ‘Een doeltreffend radio- en televisie-interview’ het volgende:‘Welke fragmenten is een interviewer geneigd om in de montagekamer te houden?

- Wanneer u met het gezag/de kennis van de eerste betrokkene/autoriteit/deskundige/getuige spreekt.

- Wanneer u een persoonlijk standpunt inneemt.- Wanneer uw formulering een kwaliteit heeft die bij het citeren verloren zou gaan

(emotie/humor/woordgebruik/beeldende kracht).’

De interviewkandidaat wordt hiermee dus al voorbereid op de handelswijze van de journalist. Als je je verhaal goed tot zijn recht wil laten komen, moet je ervoor zorgen dat je uitspraken kwaliteiten hebben die bij het citeren verloren zouden gaan.

Ik hoorde Luuk Koelman in Lunch op Radio 1 het volgende vertellen. “Als mensen mij vragen ‘Goh , ik wordt straks geïnterviewd door een journalist, waar moet ik aan denken?’. Dan is mijn antwoord altijd: ‘Denk er aan dat de journalist een heel ander doel heeft dan jijzelf als geïnterviewde. En het wil wel eens voorkomen dat journalisten hun gesprekspartner er in luizen.” De samenleving gaat er dus van uit dat de journalist op zoek is naar emotie.

Mening bijgesteldHoewel ik gemerkt heb dat emotie een hele grote speelt in eigenlijk alle journalistieke deelgebieden, is mijn mening over het gebruik van emotie wel bijgesteld. Vooral het verhaal van Lex Bohlmeijer overtuigde me. Tranen kunnen op een hele goedkope manier tot stand gebracht worden en dat betekent dus niet dat je productie dan goed is. Waar ik in het begin dacht dat emotie het doel moet zijn, dat je daardoor een goed product krijgt, is die visie nu bijgesteld. Ik kan me vinden in de visie van Bohlmeijer, die zegt dat emotie niet het eindpunt moet zijn. Het is het startpunt. En dat klopt denk ik. Als je op de emotie inspeelt is dat het begin van een goed verhaal. Iemand mee terug nemen naar de plek van een emotionele gebeurtenis is natuurlijk inspelen op de emotie, maar door deze emoties komen de verhalen op gang. Daardoor komt iemand misschien op verhalen die hij nog nooit verteld heeft. Daarbij moet je dan niet bewust op die emotie gaan inspelen. Je belangrijkste drijfveer moet nieuwsgierigheid zijn.

Anton de Goede zegt dat een documentaire minder effect heeft wanneer je zegt dat iemand bedroefd is, dan wanneer je die bedroefdheid op een of andere manier uitbeeld. De kunst is dus dat je een spanning moet creëren. Je moet iemand niet aan het huilen maken, maar je moet die emotie voelbaar maken. De luisteraar in spanning houden is natuurlijk een emotie, maar een ander soort emotie dan huilen en lachen.

Feit is dat de journalistiek meer en meer entertainment is geworden. Zoals Van Kralingen het zegt: ‘Mensen willen geïnspireerd worden, verbaasd, geraakt, geëmotioneerd en onderhouden. Ze willen dat bedrijven, overheden, steden en instellingen bijdragen aan een plezierig en zinvol leven. Bijdragen aan hun dromen en verlangens. Mensen zijn fanatiek op zoek naar emoties, dat is de lifestyle van de 21ste eeuw. Producten en diensten maar ook maatschappelijke projecten moeten (en kunnen) stijlvoller, attractiever, aangenamer.’ (Van Kralingen & Van Kralingen, 2010, p. 24)

En dat wordt alleen maar erger. Want emoties gaan op den duur ook vervelen, dus zal de intensiteit moeten toenemen. Ik verwacht dus dat emotie alleen maar een grotere rol in de journalistiek gaat spelen de komende jaren. Zaak is dat we als journalisten hier op een goede manier mee omgaan. Is emotie dan een van de belangrijkste facetten van goede radiojournalistiek? Ik denk het wel. Maar deze emotie moet zich uiten in spanning. We moeten proberen spanning op te roepen bij de

23

luisteraar, maar we moeten bij de interviewkandidaat niet bewust op zoek gaan naar emoties. We moeten op zoek naar verhalen. Daar gaan emoties mee gepaard en die moeten we ook niet uit de weg gaan, maar deze emoties zijn het startpunt van mooie verhalen. Niet het eindpunt zoals ik vooraf dacht.

BronnenGeschreven bronnen:

Frijda, N. (2005). De emoties. Een overzicht van onderzoek en theorie. Amsterdam: Bert Bakker.

Ekman, P. (2008). Gegrepen door emoties. Wat gezichten zeggen. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds.

24

Pieters, W (2009). Gevoel voor Kennis. Jaarboek kennissamenleving. Amsterdam: Uitgeverij Aksant.

Groof, B. de (2003). Een doeltreffend radio- of televisie-interview. Apeldoorn: Garant.

Kralingen, R. van, & Kralingen, R. van (2010) Emotionele innovatie: De opmars van de emotieconsumptie. Amsterdam: Pearson Education Benelux.

Audio bronnen:

Luuk Koelman, columnist, over ‘image journalistiek achteruit gegaan’, Radio 1 Lunch, 16 april, rond 13.30 uur.

Anton de Goede interviewt Heere Heeresma, Het Marathoninterview, 27 augustus 1993.

Lex Bohlmeijer interviewt Dominee Bos, Casa Luna, 6 april 2012.

Mondelinge bronnen:

Ad Vingerhoets – Tilburg University, hoogleraar klinische psychologie, emoties en welbevinden. Specialisme huilen en stress - telefonisch interview 17 april 2012.

Sebastiaan Timmerman – verslaggever NOS Langs de Lijn, NOS, Radio 1 - Telefonisch interview 11 april 2012.

Anton de Goede - eindredacteur Holland Doc Radio, VPRO, Radio 1 - telefonisch interview 6 april 2012.

Lex Bohlmeijer - presentator Casa Luna, NCRV, Radio 1 – Delft, 16 april 2012.

Paul Stoel – redacteur Coen en Sander Show, BNN, 3FM - Telefonisch interview 6 april 2012.

Crit Pingen – eindredacteur radio en televisie, L1 – Maastricht, 10 mei 2012.

Frank Moonen – verslaggever L1 radio – Maastricht, 10 mei 2012

25