Gouden Eeuw in Friesland, Wetenschap · Geschiedenis werkplaats, Noordhoff ... • De leerling kan...

Tresoar, Historisch Centrum Leeuwarden, Fries Museum en NHL

Hogeschool Leeuwarden

Gouden Eeuw in Friesland, Wetenschap

Bron 1: Adriaan Adriaansz. Metius, Preimum mobile: Astronomicae, sciographine, geographice et hydrographine (1631 Amsterdam)

HAVO-VWO klas 1-2

2

Inhoudsopgave

1. Inleiding p. 3

2. Doelgroep en structuur onderwijsmateriaal p. 4

3. Aansluiting bij schoolmethodes en p. 5-6 Canon van Nederland en Friesland

4. Leerdoelen p. 7-8

5. Voorbereiding en mogelijke lesopbouw p. 9 Les 1: p. 10-11 Les 2: p. 12-13 Les 3: p. 14-15 Les 4: p. 16-17 Les 5: p. 18-19 Les 6: p. 20

6. Resultaten p. 21

7. Meer weten over de Gouden Eeuw en de Gouden p. 22 Eeuw in Friesland?

8. Bronnenlijst p. 23-24

Colofon p. 25

3

1. Inleiding Hartelijk welkom bij het onderwijsmateriaal ‘Gouden Eeuw in Friesland, Wetenschap’ van de instellingen Tresoar, HCL, het Fries Museum en in samenwerking met de NHL Hogeschool. Met dit materiaal maken leerlingen op een wetenschappelijke, precieze en activerende manier kennis met aspecten van wetenschap in Friesland in de periode van de 17e eeuw. Aan de hand van bronmateriaal bestuderen leerlingen personen en instellingen die van belang zijn voor de wetenschap, specifiek in de Gouden Eeuw in Friesland.

Het thema ‘Gouden Eeuw in Friesland, wetenschap’ sluit aan op De Gouden Eeuw in Friesland, een onderwijsproject van de drie instellingen die hierboven genoemd worden. Een aantal bronnen en voorwerpen zijn dan ook te bekijken in de tentoonstellingen van de instellingen. Het onderwijsproject dient als voorbereiding op een bezoek aan de instellingen. Bovendien sluit het materiaal aan bij de kerndoelen van het vak geschiedenis voor het voortgezet onderwijs, diverse lesmethodes en de Canon van Nederland en Friesland.

Wij wensen u veel plezier met de Gouden Eeuw in Friesland, Wetenschap!

4

2. Doelgroep en structuur onderwijsmateriaal Het materiaal is verdeeld in een bronnenboek en een opdrachtenboek. Het is in twee versies beschikbaar: een versie voor klas 1 en 2 van het VMBO en een versie voor klas 1 en 2 voor HAVO en VWO. Het verschil zit hem in de formulering van teksten en de type opdrachten. Groep 8 van het basisonderwijs kan gebruik maken van de versie van het VMBO.

Om het materiaal zo goed mogelijk te laten aansluiten op de doelgroep is bij het maken van het materiaal regelmatig overleg geweest met mensen van de instellingen, docenten uit het werkveld en docenten van de lerarenopleiding Geschiedenis.

Gouden Eeuw in Friesland is een onderwijsproject van de drie instellingen Historisch Centrum Leeuwarden, Tresoar en Fries Museum. Het bestaat uit drie bezoeken aan drie instellingen op een dag. In het Fries Museum is een expositie. Bij het Historisch Centrum Leeuwarden lopen leerlingen een smartphonewandeling en in Tresoar doen ze onderzoek. Ter voorbereiding op en ter verwerking van de bezoeken is onderwijsmateriaal ontwikkeld. Gouden Eeuw in Friesland, Wetenschap is materiaal ter voorbereiding op de bezoeken. Met dit materiaal ontwikkelen leerlingen kennis en vaardigheden waarvan ze profijt zullen hebben tijdens hun bezoeken aan de drie instellingen. Verdere informatie over de tentoonstellingen zijn te vinden op de websites van Tresoar, Historisch Centrum Leeuwarden en het Fries Museum.

5

3. Aansluiting bij schoolmethodes en Canon van Nederland en Friesland

Geschiedenis werkplaats, Noordhoff

• 1 VMBO-KTG Hoofdstuk 6: Regenten en vorsten (1600-1700) Cursus 1 De Nederlandse Republiek Republiek - Gewest – Investeren – Kapitaal – Handelskapitalisme Cursus 3 Nederland en de wereld Atlas - Telescoop – Wereldeconomie Cursus 4 Arm en Rijk Stedelijke cultuur - Stilleven - Rembrandt

• 2 VMBO-T/Havo Hoofdstuk 2: Regenten en vorsten (1600-1700) §2.1 Machtshebbers in Europa Republiek §2.2 De Gouden Eeuw Handelskapitalisme – Stapelmarkt §2.4 Stedelijke cultuur in Nederland Gereformeerde kerk – Gewetensvrijheid §2.5 Wetenschap en techniek Academie – natuurwet – Wetenschappelijke revolutie

• 2 HAVO + VWO Hoofdstuk 1: Renaissance en Opstand 1500-1600 2e les: Renaissance Humanisme – Mentaliteit – Uitvinding van boekdrukkunst 3e les: Calvinisme - Kerkhervorming/Reformatie – Protestanten Hoofdstuk 3: Regenten en vorsten (1600-1700) 1e les: Machthebbers in Europa Republiek der 7 Verenigde Nederlanden – 7 Onafhankelijke staatjes/gewesten - Staten – Stadsbestuur

2e les: Nederland en Europa Gouden Eeuw–Grachtengordel – Handelskapitalisme – Amsterdam = stapelmarkt – Stapelgoederen

3e les: Europa en de wereld Tijd van regenten en vorsten – Wereldeconomie – Familiebedrijf Blaeu: kaartenmakers –

4e les: Stedelijke cultuur in Nederland Gedogen – Gereformeerden – Gewetensvrijheid – Schilderkunst – 1580-1620: 100.000 immigranten uit Zuidelijke Nederlanden naar Republiek – Vluchtelingen zorgen o.a. voor Gouden Eeuw: kooplieden

6

MEMO, Malmberg

• 2 VMBO + HAVO Introductie ‘Atlas Major’ van Blaeu (1662), de wereld in kaart 1e les: Handelsstad Amsterdam Wereldhandel – Handelskapitalisme – Wereldeconomie – Amsterdamse Beurs - Antwerpen

3e Les: Een bijzondere eeuw (over bloeiperiode van kunst en wetenschap) Schilderijen - Rembrandt van Rijn – Schilderijen van dagelijks leven – Dichters – Galileo Galilei – Isaac Newton – Filosofen – Spinoza – Nieuwe uitvindingen en technieken – Christiaan Huygens

4e les: Een bestuur zonder vorst Onafhankelijke Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588) – Gewestelijke Staten - Staten-Generaal te Den Haag – Regenten – Calvinisme – Statenbijbel

Canon van Nederland

• De Republiek • Hugo de Groot (wetenschap) • De Atlas Major van Blaeu (alles in kaart brengen)

Canon van Friesland

• De universiteit yn Frjentsjer

7

4. Leerdoelen Algemene leerdoelen:

• De leerling verwerft kennis en inzicht in historische structuren en processen die ten grondslag liggen aan de hedendaagse samenleving.

• De leerling kan specifieke vaardigheden en benaderingswijzen toepassen in het omgaan met historische informatie en bronnenmateriaal.

• De leerling kan verklaringen geven voor historische gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen.

• De leerling kan kenmerken uit de geschiedenis van Friesland, en met name Leeuwarden, van de Gouden Eeuw benoemen.

• De leerling leert de omgeving van Leeuwarden te gebruiken om historisch inzicht te verwerven van de Gouden Eeuw in Friesland.

• De leerling verwerft kennis over en krijgt waardering voor aspecten van cultureel erfgoed (historische voorwerpen) van de Gouden Eeuw in Friesland.

Specifieke leerdoelen:

• De leerling kan benoemen wat de nieuwe manier van denken uit de 17e eeuw is. • De leerling kan het belang van de Universiteit van Franeker uiteenzetten voor Friesland

in de Gouden Eeuw. • De leerling kan zich verplaatsen in de handelingen van de dief door een

dagbroekfragment te schrijven over de bewuste dag van de diefstal. • De leerling kan zich verplaatsen in de handelingen van een rechercheur in de ‘cold case’

van de Universiteit van Franeker. • De leerling kan uiteenzetten wat Franciscus de Geest een wetenschapper maakt in de

Gouden Eeuw in Friesland. • De leerling kan zelf een klein bloemenboek samenstellen. • De leerling kan aan de hand van oud-Nederlandse teksten het belang benoemen van de

tuin van Theodorus Saeckma. • De leerling kan uiteenzetten welke onderdelen Adriaan Adriaansz. Metius en Maerten

Boelema de Stomme wetenschappers uit de Gouden Eeuw in Friesland maakt. • De leerling kan een stilleven samenstellen en schilderen, tekenen of fotograferen. • De leerling kan het belang van een rariteitenkabinet voor rijke burgers in de 17e eeuw

benoemen. • De leerling kan een eigen rariteitenkabinet samenstellen en deze presenteren. • De leerling kan uiteenzetten wat wetenschap in de Gouden Eeuw in Friesland inhoudt

aan de hand van ten minste drie kenmerken. • De leerling kan beargumenteren wat het belang is van de wetenschappelijke revolutie in

de 17e eeuw voor de huidige tijd. • De leerling kan zich als expert opstellen over een persoon of instelling uit de lessenserie

door zich te laten interviewen en zelf te interviewen.

Kerndoelen:

• Kerndoel 36: De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een beargumenteerd standpunt in te nemen en te verdedigen, en daarbij respectvol met kritiek om te gaan.

• Kerndoel 37: De leerling leert een kader van tien tijdvakken te gebruiken om gebeurtenissen, ontwikkelingen en personen in hun tijd te plaatsen. De leerling leert hierbij

8

over kenmerkende aspecten van het volgende tijdvak: tijd van regenten en vorsten (1600 – 1700). De leerling leert daarbij in elk geval de relatie te leggen tussen de gebeurtenissen en ontwikkelingen in de 20e eeuw en hedendaagse ontwikkelingen. De vensters van de canon van Nederland (en Friesland) dienen als inspiratiebron voor de behandeling van de tijdvakken.

• Kerndoel 40: De leerling leert historische bronnen te gebruiken om zich een beeld van een tijdvak te vormen of antwoorden te vinden op vragen, en hij leert daarbij ook de eigen cultuurhistorische omgeving te betrekken.

9

5. Voorbereiding en mogelijke lesopbouw Het werken met het bronnen- en opdrachtenboek vult ongeveer 6 lessen van een uur. Om tijd te besparen kunnen de opdrachten ook als huiswerk gemaakt worden. De kans is groot dat sommige activerende opdrachten, zoals opdracht 6f, 7c en 8 veel tijd vergen. Daarom is een blokuur voor sommige lessen aan te raden (bijvoorbeeld 3,4 of 5). U kunt ook besluiten om een aantal 1-uurs lessen te geven en een of twee keer een blokuur. Leerlingen kunnen dan werk inhalen van vorige lessen of vooruit werken. Bovendien kunt u een selectie maken van de opdrachten door leerlingen een keuzemogelijkheid te geven in de grotere opdrachten. De ene leerling voelt zich immers meer aangetrokken tot een bepaalde opdracht, dan een andere leerling. Op deze manier kan tijd bespaard worden en ingespeeld worden op de verschillende leerling-typen. Wel is het van belang dat opdracht 1, 7 en 8 in zijn geheel door iedereen gemaakt worden. Dit betreffen namelijk introductieopdrachten en eindopdrachten die van belang zijn voor het kunnen verwerken van nieuwe kennis. De eerste opdracht schetst de historische context van het verhaal, de laatste twee opdrachten sluiten het onderwerp weer af. Het is belangrijk voor aanvang van de lessen een aantal zaken voor te bereiden. Een goede voorbereiding voorkomt vaak organisatorische problemen. Eerst volgen een aantal algemene tips, daarna per les een aantal suggesties. Algemene tips:

• Allereerst: bronnenboek en opdrachtenboek uitprinten voor iedere leerling. • Voordat u het project begint, maak een beslissing over de boeken: nemen leerlingen de

boeken mee naar huis of neemt u de boeken in en deelt u ze per les weer uit? • Maak voordat u begint met het project een beslissing over de werkwijze. Werken

leerlingen individueel aan de vragen? In tweetallen of in groepjes? Wanneer wel en wanneer niet? De opdrachten kunnen samen gemaakt worden, ook al heeft het individueel maken van de opdrachten de voorkeur met het oog op het verwerken van de stof. De activerende opdrachten kunnen in samenwerkingsverband worden gemaakt. Wij raden hierbij wel aan dat leerlingen samenwerken in de vorm, maar dat iedere leerling een eigen product aflevert.

• Controleer voor aanvang van de les of computers werken wanneer die nodig zijn. • Controleer iedere les of leerlingen zowel hun bronnen- als opdrachtenboek mee hebben.

Het is aan te raden eventueel wat werkbladen extra te kopiëren zodat leerlingen altijd aan de slag kunnen.

• Voor vrijwel iedere les heeft u bij de inleiding een computer met projector nodig. Zorg ervoor dat u van te voren checkt of de apparatuur werkt.

Mogelijke lesopbouw Het materiaal gaat uit van 6 lessen van een uur. Globale indelingen van de lessen vind u hieronder. Voor het bespreken van de opdrachten is een antwoordmodel van het opdrachtenboek bij iedere les opgenomen. Zoals eerder aangegeven, is het mogelijk de grotere opdrachten niet allemaal te maken, maar leerlingen zelf de keuze hierin te laten maken. Bijvoorbeeld dat iedere leerling drie grote opdrachten doet. Het is raadzaam te zorgen dat alle opdrachten verspreid worden over de leerlingen. Hierdoor is niet iedere leerling met dezelfde opdracht bezig. Hieronder volgen suggesties voor passende onderdelen per les.

10

Les 1: Introductie en Wetenschappelijke revolutie Voorbereiding

• Bereid van te voren een knallende opening voor. Hiermee pakt u direct de aandacht voor het project en wordt de nieuwsgierigheid van leerlingen gewekt.

Introductie Het lesuur start met een pakkende opening. Mogelijkheden hiervoor zijn:

• Vergelijking maken met alles geloven wat een ander zegt (voor 1600). Voorbeeld: ‘’Als s nu zeg, alle zwanen zijn wit of de aarde is plat, geloven jullie dat dan? Waarom niet? Dit komt doordat jullie logisch nadenken en pas geloven wanneer je iets ziet. Dat komt dankzij de wetenschappelijke revolutie van de zeventiende eeuw.’’

• Afbeeldingen laten zien van de wetenschap (slingeruurwerk, universiteit Franeker, voorkant boekje Adriaan Adriaansz. Metius e.d.)

• Leerlingen iets wetenschappelijks van toen en iets van nu laten benoemen. Hoe zijn we ooit begonnen met uitvinden en de wetenschap?

Daarna volgt een inleiding van tien minuten. Tijdens de inleiding maakt u duidelijk dat de leerlingen de komende zes lessen bezig gaan met de Gouden Eeuw in Friesland, Wetenschap. Het gaat specifiek over Friesland en af en toe is er een kleine uitstap naar de Nederlanden in het algemeen. Leerlingen krijgen een bronnenboek en een opdrachtenboek. Hierop schrijven zij hun naam en klas. Nogmaals, het is aan u om te beslissen alle boeken na de les in te nemen of leerlingen het werk zelf te laten meenemen. Maak verder duidelijk dat de lessen aansluiten op een bezoek aan de drie instellingen en dat kennis die leerlingen verwerven met de lessen, nodig zijn om de bezoeken goed af te leggen. Inleiding tot algemene leerstof Gouden Eeuw U laat de klas een deel van de aflevering 3: Wetenschap van de NTR zien (http://goudeneeuw.ntr.nl/glossy/#/overzicht/wetenschap/). Van 15.30 min tot 17.05min. Het gaat het over het maken van de anatomische les van Rembrandt. Zelfstandig werken De leerlingen gaan nu zelfstandig aan het werk met de bronnen en vragen. Ze lezen de inleiding en maken opdracht 1. Wanneer ze klaar zijn, werken ze door aan opdracht 2. Doornemen van de bronnen en opdrachten U bespreekt opdracht 1 met onderstaand antwoordmodel: a. Boek, meetlat, passer, winkelhaak b. Voor: luisteren naar de kerk – Uitgaan van de wetten van Aristoteles – In de bijbel lezen hoe het zit Tegen: Uitgaan van je gevoel – Oprichting van universiteiten – Onderzoeken doen en logisch nadenken. c. De nieuwe manier van denken wordt ondersteund op universiteiten. Hier krijgen studenten les van de beste hoogleraren om zelf kritisch na te denken en onderzoeken te doen. d. Voorheen luisteren mensen naar de kerk, nu gaan ze zelf op onderzoek uit. De kerk is bang dat mensen dingen ontdekken die ingaan tegen wat de kerk zegt.

11

e. Eigen antwoord. Mogelijkheden zijn: de kerk en de wetenschap staan nog steeds tegenover elkaar. Vaak probeert de wetenschap een bewijs te vinden waarom de kerk ongelijk heeft, bijvoorbeeld het ontstaan van de wereld. Evaluatie Nadat de leerlingen zelfstandig hebben gewerkt en de opdrachten zijn besproken, houdt u een klassikale evaluatie van vijf tot tien minuten. In de evaluatie kunt u te weten komen wat leerlingen met behulp van de bronnen daadwerkelijk hebben geleerd tijdens de les. Eventueel neemt u de boeken van leerlingen weer in.

12

Les 2: Universiteit van Franeker en Cold Case Voorbereiding

• Bepaal vooraf of leerlingen zelfstandig informatie opzoeken over de ‘Cold Case’ op Facebook of de blog van Tresoar of dat u de websites klassikaal bespreekt. Zorg er in ieder geval voor dat wanneer u kiest leerlingen zelfstandig te laten werken, er computers (werkend) aanwezig zijn in het lokaal. Wanneer u kiest voor klassikaal bespreken, zorg dan voor een werkende computer en projector.

• Leerlingen werken met bijlage 1 & 2. Kopieer eventueel extra bladen voor diegene waarvan het werk niet in een keer lukt.

• Het is aan te raden voor les 3 met leerlingen alvast opdracht 4g door te nemen. Hierbij maken leerlingen een tekening van een bloem. Hiervoor dient u een duidelijke instructie te geven dat leerlingen twee bloemen opzoeken en meenemen voor de volgende les.


• Weet iemand al wat hij of zij gaat studeren later? Wie wilt er uitvinder worden? Wat wil je uitvinden? Hoe komen we aan alle uitvindingen van tegenwoordig? Wanneer ontstond bijvoorbeeld de bril, de verrekijker, de telescoop e.d.?

Inleiding U laat de klas de volgende aflevering van de Canon van Friesland zien: http://www.youtube.com/watch?v=oTTHii7vIHo 11&30 – Universiteit Frjentsjer – Kanon fan de Fryske Skiednis Let goed op: het filmpje is in het Fries! Mochten leerlingen geen Fries spreken, dan raden wij aan het filmpje af en toe stilzetten en te bespreken wat er allemaal verteld is. Zelfstandig werken De leerlingen gaan nu zelfstandig aan het werk met de bronnen en vragen. Ze lezen de bronnen en maken opdracht 2. Wanneer ze klaar zijn, werken ze door aan opdracht 3. Doornemen van de bronnen en opdrachten U bespreekt opdracht 2 met onderstaand antwoordmodel: a. Door de Nederlandse Opstand zijn de meeste mensen protestants geworden. Er zijn snel predikanten nodig die mensen vertellen over het geloof. Theologie moeten studenten studeren om predikant te worden. b. Om colleges te volgen van goede hoogleraren en om zijn kennis met andere wetenschappers te delen. c. Hij vindt de verrekijker uit. Hij wil dingen ver weg onderzoeken en daarvoor heeft hij een instrument als een verrekijker nodig. Hij maakt deze zelf door te experimenteren. d. 1-4-5-2-3 e. Om wetenschappelijke ideeën vanuit het buitenland naar Friesland te halen. Bovendien zorgt een universiteit vol studenten voor aanzien van het gewest. f. 2 g. Hoogleraren drinken zelf ook graag een glaasje. Zij worden ook niet zo snel berecht, dus knijpen ze een oogje toe bij studenten.

13

h. Eigen antwoord. Mogelijkheden zijn: tegenwoordig drinken studenten ook erg veel. Het oudste café mag dan wel in Franeker staan, overal drinken studenten liters weg. Wellicht voor die tijd dronken de studenten van de Franeker universiteit ook veel. Daarna bekijkt u samen met de klas het volgende filmpje: http://www.youtube.com/watch?v=q1x7p3rm-P0 Cold Case Franeker Het gaat over de ‘Cold Case’ van de gestolen Franeker boeken. Na het filmpje werken leerlingen zelfstandig verder aan opdracht 3. Zelfstandig werken De leerlingen gaan nu zelfstandig aan het werk met de bronnen en vragen. Ze lezen de bronnen en maken opdracht 3. Wanneer ze klaar zijn, werken ze door aan opdracht 4. U begeleidt de leerlingen bij het maken van de opdrachten. Bij het rapport zal begeleiding zeker gewenst zijn. Doornemen van de bronnen en opdrachten U bespreekt opdracht 3 en laat een aantal leerlingen hun onderzoeksrapport en/of dagboekfragment presenteren. Antwoordmodel: a. De nieuwe bibliothecaris controleert bij zijn aanstelling de catalogus. Er blijken 122 boeken te vermissen die wel op de lijst staan, maar niet in de bibliotheek te vinden zijn. b. De boeken liggen aan kettingen vast. Om 122 boeken los te maken is veel tijd nodig. c. Eigen antwoord. Mogelijkheden: om de boeken te verkopen, om de boeken langer te kunnen gebruiken, omdat iemand boos is op de universiteit en daarom de boeken steelt. d. Bij de resultaten kunt u letten op netheid, volledigheid, aannemelijkheid. e. Bij de resultaten kunt u letten op netheid, volledigheid, aannemelijkheid en inleving van de student in de tijd en plaats. Evaluatie Nadat de leerlingen zelfstandig hebben gewerkt en de opdrachten zijn besproken, houdt u een klassikale evaluatie van vijf tot tien minuten. In de evaluatie kunt u te weten komen wat leerlingen met behulp van de bronnen daadwerkelijk hebben geleerd tijdens de les.

14

Les 3: Franciscus de Geest en het florilegium Voorbereiding

• Bepaal vooraf of leerlingen zelfstandig het filmpje over het florilegium bekijken of dat u het filmpje klassikaal bespreekt. Zorg er in ieder geval voor dat wanneer u kiest leerlingen zelfstandig te laten werken, er computers (werkend) aanwezig zijn in het lokaal. Wanneer u kiest voor klassikaal bespreken, zorg dan voor een werkende computer en projector. Het klassikaal bekijken en bespreken raden wij aan. Kies hiervoor een aantal momenten uit het filmpje en bespreek in een onderwijsleergesprek wat leerlingen zien en hoe dit samenhangt met de inhoud van het project. Deze voorkeur vloeit voort uit het feit dat er in het filmpje Italiaans gesproken wordt en niet is ondertiteld. Dit maakt het voor leerlingen weinig interessant om zelfstandig te bekijken (zie 7. mogelijke lesopbouw)

• Leerlingen tekenen deze les twee bloemen na en zoeken op internet naar de Nederlandse en Latijnse naam. Eventueel kan dit laatste in een afrondende les ook gebeuren.

• Leerlingen werken met bijlage 3. Kopieer eventueel extra bladen voor diegene waarvan het werk niet in een keer lukt.

• Het is aan te raden voor les 4 met leerlingen alvast opdracht 6f door te nemen. Hierin stellen leerlingen een eigen stilleven samen en moeten hiervoor spullen meenemen. Hiervoor dient u een duidelijke instructie te geven. Ook moeten leerlingen een fotocamera meenemen.


• Verzamelt iemand in de klas ook iets? Waarom doe je dat? Is dat ook wetenschappelijk te noemen? Waarom wel of niet? Waarom zou iemand bloemen gaan verzamelen en tekenen? Wat is hier wetenschappelijk aan?

Inleiding U laat de klas het volgende filmpje over het florilegium zien. http://www.youtube.com/watch?v=z1bWXTMwj2k Aboca Museum – Hortus Amoenissimus... Di Franciscus de Geest Let goed op: het filmpje is in het Italiaans! Geef dit ook aan naar de leerlingen en vertel hierbij dat het toch belangrijk is het filmpje te kijken: zo krijgen ze een beter beeld wat er in het boek te vinden is en waarom het zo een bijzonder boek is. Wij raden aan stukken van de film te bekijken (wanneer bijvoorbeeld afbeeldingen uit het boek te zien zijn) en het filmpje af en toe stilzetten en te bespreken wat er allemaal verteld is. Zelfstandig werken De leerlingen gaan nu zelfstandig aan het werk met de bronnen en vragen. Ze lezen de bronnen en maken opdracht 4a t/m f. Wanneer ze klaar zijn, werken ze door aan opdracht 5. Doornemen van de bronnen en opdrachten U bespreekt opdracht 4 met onderstaand antwoordmodel: a. Het is een bloemenboek van 271 bladzijden vol met geschilderde bloemen met de Nederlandse en Latijnse namen erbij en waar de bloem gevonden is. b. Franciscus schildert zowel mooie bloemen als wilde bloemen uit de omgeving en er zijn maar weinig florilegia bekend die zo mooi en volledig zijn als het florilegium van Franciscus. c. Florilegium van de auteur Franciscus de Geest, gemaakt in 1688.

15

d. In de tuinen verzamelen burgers de bloemen om de wonderen der natuur te onderzoeken, te laten zien aan anderen en over de discussiëren. e. Hij schildert zijn bloemen op een zeer precieze manier na. Daarvoor heeft hij heel goed moeten kijken en onderzoeken hoe de bloemen eruit zien. f. Zeker meer dan een half miljoen euro. Zelfstandig werken De leerlingen gaan nu zelfstandig aan het werk met opdracht 4g. Wanneer ze klaar zijn, werken ze door aan opdracht 5. U begeleidt de leerlingen bij het maken van hun eigen bloemenboek of tekening. Doornemen van de bronnen en opdrachten U bekijkt opdracht 4g en bespreekt er een aantal met de klas. Bij de resultaten kunt u letten op netheid, volledigheid, aannemelijkheid en creativiteit. Evaluatie Nadat de opdrachten zijn besproken, houdt u een klassikale evaluatie van vijf tot tien minuten. In de evaluatie kunt u te weten komen wat leerlingen met behulp van de bronnen daadwerkelijk hebben geleerd tijdens de les.

16

Les 4: Theodorus Saeackma en Maerten Boelema de Stomme Voorbereiding

• Bereid deze les goed voor door de Oud-Nederlandse teksten door te nemen en zelf de opdrachten een keer te maken (met name de vertaalopdrachten). Dit helpt bij het begeleiden van leerlingen bij deze, toch wat lastigere, opdrachten.

• Leerlingen maken bij Maerten Boelema de Stomme de vragen d t/m f van opdracht 6. De volgende les maken ze a t/m c. Maak dit goed duidelijk aan leerlingen.

• Vooraf aan deze les verzamelen leerlingen voorwerpen voor hun stillevenschilderij. Deze maken ook deze les. Materialen hiervoor (schildersspullen e.d.) dient u deze les bij u te hebben.


• Het is aan te raden voor les 4 met leerlingen alvast opdracht 7c door te nemen. Hierin stellen leerlingen een eigen rariteitenkabinet samen en moeten hiervoor spullen mee te nemen. Hiervoor dient u een duidelijke instructie te geven.


• Wie heeft er een tuin? Wat staat er zoal in? • Theodorus aan Franciscus linken door afbeelding met tulpen (uit het florilegium) te laten

zien uit de tuin van Theodorus. • U laat de plattegrond van Leeuwarden van Schotanus uit 1664 zien.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Beschrijving_van_Heerlijkheydt_van_Friesland_door_Bernardus_Schotanus_%C3%A0_Sterringa_uitgegeven_in_1664_leeuwarden.JPG/1280px-Beschrijving_van_Heerlijkheydt_van_Friesland_door_Bernardus_Schotanus_%C3%A0_Sterringa_uitgegeven_in_1664_leeuwarden.JPG (google: leeuwarden schotanus 1664, wikipedia pagina pakken, vierde van links op de eerste rij). U bespreekt met de klas of zij verschillen en overeenkomsten met de plattegrond van Leeuwarden nu zien (google maps).

Inleiding Kort aangeven dat leerlingen vandaag werken met opdracht 5 en opdracht 6d t/m e. Zelfstandig werken De leerlingen gaan nu zelfstandig aan het werk met de bronnen en vragen. Ze lezen de bronnen en maken opdracht 5 en 6d t/m e. Wanneer ze klaar zijn, werken ze door aan opdracht 7a, b. Doornemen van de bronnen en opdrachten U bespreekt opdracht 5 en 6d t/m e met onderstaand antwoordmodel: Opdracht 5: a. Een tuin met bloemen, tuinhuis e.d. b. Groot stuk grond, twee mooie zomerhuizen, bloementuin, bomen en planten c. God d. Dat er prachtige bloemen in de tuin van Theodorus groeien die het verwonderen waard zijn en dat Gods zegen op de tuin rust.

17

e. f. Hij is er in diverse soorten en ruikt erg goed. Daarom wordt hij ook graag gebruikt in parfums. Opdracht 6d t/m e: d. Hij schildert levenloze voorwerpen zoals tafels met ontbijtstukken of etenswaren. e. Hij schildert de stoffen van de voorwerpen zeer nauwkeurig. Hij steekt veel tijd in het zo precies mogelijk weergeven van de voorwerpen. Zo lijken zijn schilderijen net foto’s. Zelfstandig werken De leerlingen gaan nu zelfstandig aan het werk met opdracht 6f. Wanneer ze klaar zijn, werken ze door aan opdracht 7a,b,d,e,f. U begeleidt de leerlingen bij het maken van hun eigen stilleven. Doornemen van de bronnen en opdrachten U bekijkt opdracht 6f en bespreekt er een aantal met de klas. Bij de resultaten kunt u letten op netheid, volledigheid, aannemelijkheid en creativiteit. Evaluatie Nadat de opdrachten zijn besproken, houdt u een klassikale evaluatie van vijf tot tien minuten. In de evaluatie kunt u te weten komen wat leerlingen met behulp van de bronnen daadwerkelijk hebben geleerd tijdens de les.

18

Les 5: Adriaan Adriaansz. Metius, Rariteitenkabinet en afsluiting Voorbereiding

• Vooraf aan deze les verzamelen leerlingen voorwerpen voor hun rariteitenkabinet. Deze maken en presenteren ze ook deze les. Materialen hiervoor (knutselspullen) dient u deze les voor de hand te hebben.

• Leerlingen werken met bijlage 5. Kopieer eventueel extra bladen voor diegene waarvan het werk niet in de les af is.


• Wat maakt iemand een wetenschapper? Welke kenmerken? • Wie verzamelt er iets? Edelstenen, dierenkaartjes, Suske & Wiske strips? Waarom doe je

dat? • Waarom zou iemand in de Gouden Eeuw iets verzamelen? Verschilt dat met waarom

mensen nu dingen verzamelen? • Waar vinden we tegenwoordig veel verzamelingen? (Museum)

Inleiding Kort aangegeven dat leerlingen vandaag werken met opdracht 6a t/m c en opdracht 7. Zelfstandig werken De leerlingen gaan nu zelfstandig aan het werk met de bronnen en vragen. Ze lezen de bronnen en maken opdracht 6a t/m c en opdracht 7a,b,c,e,f, g. Wanneer ze klaar zijn, werken ze door aan het afronden van de opdrachten. Opdracht 7d komt in het tweede deel van deze les. Doornemen van de bronnen en opdrachten U bespreekt opdracht 6a t/m c en 7a,b,c,e,f, g met onderstaand antwoordmodel: Opdracht 6a t/m c: a. God b. Mensen luisteren niet meer naar de kerk of wat God vertelt via de Bijbel. Ze gaan zelf op onderzoek uit. c. Hij is hoogleraar en zelfs Decartes bezoekt zijn colleges. Opdracht 7a,b,c,e,f, g: a. Het gaat om het verzamelen van voorwerpen om deze vervolgens goed te bestuderen en met anderen over te praten. b. Een rariteitenkabinet geeft vooral aanzien, zeker als het kostbare voorwerpen uit andere landen bevat, zoals schelpen. Door de voorwerpen goed te bekijken, soms samen met anderen, willen burgers de wereld om hen heen begrijpen en in kaart brengen. c. Wetenschappers, schilders, verzamelaars, hoogleraren e.d. e. Goed te kijken, uit te proberen en logisch na te denken. f. Zo komen we te weten op welke manieren en waarom mensen hoe de wetenschap is ontstaan en waarom de kerk en wetenschap nu nog steeds op gespannen voet met elkaar staan. g. Eigen antwoord. Zelfstandig werken

19

De leerlingen gaan nu zelfstandig aan het werk met opdracht 7d. U begeleidt de leerlingen bij het maken van hun eigen rariteitenkabinet. Doornemen van de bronnen en opdrachten U bekijkt opdracht 7d en bespreekt er een aantal met de klas. Bij de resultaten kunt u letten op netheid, volledigheid, aannemelijkheid, creativiteit en presentatietechnieken. Evaluatie Nadat de opdrachten zijn besproken, houdt u een klassikale evaluatie van vijf tot tien minuten. In de evaluatie kunt u te weten komen wat leerlingen met behulp van de bronnen daadwerkelijk hebben geleerd tijdens de les.

20

Les 6 Expert en afronding Voorbereiding

• In deze afrondende les maken leerlingen de opdrachten af. Een computerlokaal is daarom aan te raden zodat leerlingen over allerlei middelen beschikken om de opdrachten te kunnen voltooien.


Aan het einde van deze les evalueert u met de klas het project. Stel van te voren een aantal punten op waarover u het wilt hebben. Bijvoorbeeld: inhoud, proces, werkhouding e.d. Introductie en inleiding Dit is het laatste lesuur ter voorbereiding aan een bezoek aan de drie instellingen. Leerlingen maken alle opdrachten af. Aan het einde evalueert u samen met de klas het project en bereidt u de klas voor op het bezoek aan het Historisch Centrum Leeuwarden, Tresoar en het Fries Museum. Zelfstandig werken De leerlingen gaan nu zelfstandig aan het werk met opdracht 8 en het afronden van het project. Doornemen van de bronnen en opdrachten U bespreekt opdracht 8 en vraagt een aantal voorbeelden van interviewvragen en antwoorden. Bij deze opdracht is het belangrijk dat u goed toezicht houdt op het leerproces en het leerrendement. U kunt feedback geven op de vragen die gesteld worden, de werkhouding, tempo en inzet die getoond worden. U kunt enkele vragen aan het einde klassikaal bespreken met de klas. Op deze elementen kunt u bekijken of de opdracht voldoende is gemaakt. Evaluatie Nadat de opdrachten zijn besproken, houdt u een klassikale evaluatie van vijf tot tien minuten. In de evaluatie kunt u te weten komen wat leerlingen met behulp van de bronnen daadwerkelijk hebben geleerd tijdens de les. U kunt er ook voor kiezen leerlingen te laten werken aan het afronden van de opdrachten en de evaluatie na het museumbezoek te plannen. Zo kunt u het project en het museumbezoek combineren tot een grote evaluatie waaruit zal blijken hoeveel leerlingen hebben geleerd. Ook kunt u er zo achterkomen of het project aansluit op de tentoonstelling en hoe leerlingen deze aansluiting ervaren hebben.

21

6. Resultaten Of de leerling daadwerkelijk wat heeft geleerd, blijkt uit de evaluatie aan het einde van de lessen en na het bezoek aan de instellingen. Wij raden aan na het museumbezoek nog een les in te plannen om het geheel te evalueren.

22

7. Meer weten over de Gouden Eeuw en de Gouden Eeuw in Friesland? Er is door de tentoonstellingen veel informatie beschikbaar gemaakt om meer te weten te komen over de Gouden Eeuw in Friesland. Niet alleen op het gebied van wetenschap, maar ook over geloof, kunst, landschap en water. Om u voor te bereiden op het project en op het museumbezoek, of puur omdat u het leuk vindt, volgen hieronder een aantal boeken en websites met informatie. Bekijk ook vooral de bronnenlijst waar de informatie van dit materiaal vandaan komt. Boeken:

• H. Goedhoop en K Zandvliet, De Gouden Eeuw (2012 Zutphen) Kijk ook op www.goudeneeuw.nl voor bijbehorende afleveringen, krant, jeugdafleveringen en glossy.

• Jos M.M Hermans, Goffe Jensma, Jacob van Sluis e.a., De Franeker universiteitsbibliotheek in de zeventiende eeuw (2007 z.p.)

Websites:

• http://goudeneeuw.ntr.nl/krant/ NTR serie Gouden Eeuw: krant en afleveringen volwassenen

• http://goudeneeuw.ntr.nl/glossy/ NTR serie Gouden Eeuw: glossy en afleveringen kinderen/jongeren

• http://tresoar.nl/ Tresoar: Wetenschap en Onderzoek: Gouden Eeuw in Friesland

• http://www.historischcentrumleeuwarden.nl/ Historisch Centrum Leeuwarden: Leeuwarden in de Gouden Eeuw in 3D

• http://www.friesmuseum.nl/ Fries Museum: Oud geld: ons kent ons in de Gouden Eeuw

• http://www.10x10leeuwarden.nl/goudeneeuw Honderd bijzonderheden uit de Leeuwarden historie

23

8. Bronnenlijst Literatuur:

• H. Goedhoop en K Zandvliet, De Gouden Eeuw (2012 Zutphen) Kijk ook op www.goudeneeuw.nl voor bijbehorende afleveringen, krant, jeugdafleveringen en glossy.

• Jos M.M Hermans, Goffe Jensma, Jacob van Sluis e.a., De Franeker universiteitsbibliotheek in de zeventiende eeuw (2007 z.p.)

Websites:

• Aboca Museum – Hortus Amoenissimus... di Franciscus de Geest (2011) http://www.youtube.com/watch?v=z1bWXTMwj2k (bezocht op 1 juni 2013)

• Aboca Museum – Presentazione dell’Hortus amoenissimus all’Accademia dei Georgofili di Direnze (2012)

http://www.youtube.com/watch?v=ihXiU_MsCyM (bezocht op 1 juni 2013)

• Biblioteca nationale centrale di Roma (datum onbekend) http://193.206.215.10/piante/mano/tavoli/mano1-4d.htm (bezocht op 28 maart 2013)

• Cold Case nr 4: Boeken van de Franeker Universiteit (datum onbekend) http://coldcasetresoar.blogspot.nl/p/boeken-van-de-franeker-universiteit.html (bezocht op 14 juni 2013)

• Cold Case Facebook (datum onbekend) https://www.facebook.com/ColdCaseTresoar

(bezocht op 14 juni 2013)

• Friese topstukken (datum onbekend) http://topstukken.friesmuseum.nl/#/alle-friese-topstukken/museumstukken/extern?id=friesmuseum_fries-museum_S02008-0 (bezocht op 14 juni 2013)

• G.H. van de Graaf, Buitenlandse studenten aan de universiteit van Franeker (1992)

http://groniek.eldoc.ub.rug.nl/FILES/root/1992/III_92/Buistuaande_3/article.pdf (bezocht op 3 mei 2013)

• Jacob van Sluis, De grote diefstal uit de Franeker universiteitsbibliotheek, 1648 (datum

onbekend) http://images.tresoar.nl/pers/foto/Het%20verhaal%20van%20de%20diefstal%201648.pdf (bezocht op 14 juni 2013)

• M.H.H. Engeles, Bibliotheek Herborn en academiebibliotheek Franeker (2004) http://home.wanadoo.nl/m.bourgonjen/HerbornFraneker/bibliotheek.htm \ (bezocht op 14 juni 2013)

24

• M.H.H. Engels, Theodorus Saeckma’s buiten verkocht 1675 (2009) http://home.wanadoo.nl/mpaginae/TS/004hofTheod.htm (bezocht op 14 juni 2013)

• M.H.H. Engels, Saeckma uit en thuis (2005) http://home.wanadoo.nl/mpaginae/Woning/Saeckmahuis.htm (bezocht op 14 juni 2013)

• M.H.H. Engels, W. Eekhoff 1866: Descartes te Franeker en Leeuwarden in 1629, 1635-

1637 (2006) http://home.wanadoo.nl/m.bourgonjen/Descartes/Eekhoff.htm#m (bezocht op 14 juni 2013)

• M.H.H. Engels, W. Eekhoff 1866: Descartes te Leeuwarden en Leeuwarden in 1629, 1635-1637 (2006) http://home.wanadoo.nl/m.bourgonjen/Descartes/Eekhoff.htm (bezocht op 14 juni 2013)

• Nieuw Nederlands Biografisch Woordenboek (NNBW), Boelens (1912)

http://www.historici.nl/retroboeken/nnbw/#source=2&page=100&accessor=accessor_index&size=800 (bezocht op 13 mei 2013)

• Op zoek naar de gestolen boeken van de Franeker universiteit (datum onbekend) http://www.tresoar.nl/mmtresoar/main/nieuws_volledig.jsp?nieuwsitem=39913&stylesheet=nieuws.css&lang=nl (bezocht op 14 juni 2013)

• Speciale collecties Bibliotheek Wageningen UR; Facsimile Florilegium Cadeau (2012) http://specialecollecties.blogspot.nl/2012/07/de-bibliotheek-is-verblijd-met-een.html (bezocht op 8 april 2013)

• Universiteit van Franeker (2013) http://www.franekeruniversiteit.nl/geschiedenis (bezocht op 5 mei 2013)

• Van der Aa (1874) http://www.historici.nl/retroboeken/vdaa/#source=aa__001biog20_01.xml&page=8&accessor=search_in_text&accessor_href=search_in_text%2Findex_html%3Fsearch_term%253Austring%253Autf-8%3Dtheodorus%2520saeckma%26source_id%3D&size=800

(bezocht op 13 mei 2013)

• Wytse Vellinga, De vergeten glorie van een universiteit (nov. 2011) http://www.geschiedenisbeleven.nl/Artikelen/Geschiedenis/De_vergeten_glorie_van_een_universiteit/

(bezocht op 5 april 2013)

25

Colofon © 2013 Dit onderwijsmateriaal is eigendom van Tresoar, Historisch Centrum Leeuwarden, Fries Museum en NHL Hogeschool.

Zo veel mogelijk is getracht de eventuele rechthebbenden van de afbeeldingen te achterhalen. Rechthebbenden die in dit verband niet zijn benaderd wordt verzocht zich met de instellingen in verbinding te stellen. Concept en teksten Ayla Zierikzee Projectleiding Gouden Eeuw in Friesland Mariska de Boer, Fries Museum, Leeuwarden Jan van Zijverden, Fries Museum, Leeuwarden Yteke van der Vegt, Historisch Centrum Leeuwarden, Leeuwarden Binne Reitsma, Tresoar, Leeuwarden Herman Maring, NHL Hogeschool, Leeuwarden Simon van der Wal, NHL Hogeschool, Leeuwarden

Gouden Eeuw in Friesland, Wetenschap · Geschiedenis werkplaats, Noordhoff ... • De leerling kan...

Documents

Transcript of Gouden Eeuw in Friesland, Wetenschap · Geschiedenis werkplaats, Noordhoff ... • De leerling kan...