Tweemaandelijkse uitgave Protestantse Gemeente Wassenaar • nr. 27 • augustus/september ’16 • www.pkn-wassenaar.nl

GemeentenieuwsNieuwe Stijl

ProtestantseGemeenteWassenaar

In dit nummerPagina 3:Nieuwe kerkenraadLyda Nell, Paul Koster, Jacqueli-ne Rijsdijk en Pim Visser vormen de commissie die op zoek gaat naar leden voor de nieuw te formeren kerkenraad.

Pagina 4:Bijzondere kerkdienstElke tweede zondag van de maand is er in Leiderdorp een dienst voor mensen met een verstandelijke beperking. De diaconie ondersteunt het.

Pagina 4:Pastor Duinstede“Ik maak gebruik van muziek om contact te maken met mensen,” zegt pastor Elly den Herder van woonzorgcentrum Duinstede. Een interview.

Pagina 7:Muziekdiensten DorpskerkIn de zomermaanden zijn er op za-terdag promenade- en orgelconcer-ten. En eenmaal per maand is er op zondagmorgen een muziekdienst.

Pagina 6:PoëzierouteDick den Ouden maakte een zo-merse avondwandeling en raakte in gesprek met ruisende bomen, naar aanleiding van een gedicht van Fetze Pijlman.

Wordt wakkerCoot van Doesburgh

Wordt wakker want de zon komt op.Zij warmt de rode rozenknopen brengt het licht weer terug op aard.Dat is het opstaan meer dan waard.

Sta op en warm je aan die gloed.Zie deze dag weer tegemoet.Verheug je op wat komen zal.Wees onderdeel van het heelal.

Al zijn we nog zo nietig klein.Vandaag zal nu de onze zijn.in ‘t eigen leven zijn we groot.Door wat het zonlicht ons steeds bood.

Uit: Licht - 100 liedjes voor iedereen

Tweegesprek tussen dominees over sport als religie

“Sport bevat veel religieuze elementen”Heeft sport in onze wereld de rol van de godsdienst overgenomen? Uw verslaggevers, dominee Kees Mos en dominee Jilles de Klerk, dachten hierover na en spraken er over. In deze uitgave van het kerkblad de neerslag van het gesprek dat zij hadden in, hoe kan het ook anders, strandpaviljoen Sport aan de Wassenaarse Slag.

Door Jilles de Klerk en Kees Mos

Het zal u niet ontgaan zijn: dit is een zomer vol sport. Terwijl de voetballers tijdens het EK nog hun balletje trapten, klommen de wielrenners op de fiets voor hun ronde van Frankrijk. Ondertussen werden op Wimbledon de tennisrac-kets uit het foedraal gehaald, begonnen in Amsterdam Europese atleten met speerwerpen, hoogspringen en hardlo-pen en racete de nieuwe nationale held Max Verstappen met duizelingwekkende snelheden en groot succes zijn rondjes in Spanje en Engeland. En toen moest het hoogtepunt nog komen: de Olympische Spelen in Rio de Janeiro.

AlomtegenwoordigHet wordt allemaal verslagen op radio, televisie en het wereldwijde web. Zo is de sport alomtegenwoordig, een eigen-schap die in de klassieke theologie slechts aan God werd toegekend. Al dit sportgeweld is de aanleiding voor een tweegesprek tussen Kees Mos en Jilles de Klerk.Kees: “Ik heb wat boekjes nageslagen

Op zoek naar nieuwe kerkenraadsledenDe afgelopen weken zijn vier informa-teurs, die samen de zogeheten advies- en benoemingscommissie (ABC-team) vor-men, druk geweest met de voorbereidin-gen voor de invulling van elf sleutelfunc-ties in een nieuw te vormen kerkenraad van de Protestantse Gemeente Was-senaar. Er zijn profielschetsen opgesteld en tijdschema’s voor de vele gesprekken gemaakt.

>> Lees verder op pagina 3

uit de tijd van mijn predikantsopleiding. Boekjes over kerk en vrije tijd en dat soort onderwerpen. Weet je wat het opvallende is? In geen enkele daarvan kwam het onderwerp kerk en sport of religie en sport voor. Dat zou nu toch anders zijn. De aandacht voor en popu-lariteit van sport is ongekend. Een kennis verzuchtte laatst: ‘Ik heb nog helemaal niet gesport deze week!’ Je zou willen dat we zo over de kerk spraken: ‘Och gut, ik ben er al een week niet geweest! Ik moet er nodig weer naar toe!’”Jilles: “Vroeger noemden we de kerk-dienst een ‘godsdienstoefening’. Die aanduiding hoor je nauwelijks meer. De gedachte was: in de kerk oefen je je in het geloof. Daar moet je dus regelmatig

zijn. Wil je geloof soepel, fit en gezond blijven, dan vraagt dat om training.”

VervoeringKees: “Dat spreekt mij wel aan. Maar het is een aspect van geloven dat op de achter-grond is geraakt. Alle nadruk ligt nu op de beleving. We willen iets ervaren, geraakt en ontroerd worden. Ik denk dat een evenement als The Passion daarom ook zo aanslaat. Het wordt massaal bezocht en bekeken. Mensen beleven daar veel aan en doen dat ook nog collectief. Dat heeft het met sportevenementen gemeen. Het brengt ons als toeschouwers in vervoering.”

>> Lees verder op pagina 3

Jilles de Klerk (links) en Kees Mos

Boven v.l.n.r.: Lyda Nell en Paul Koster, onder v.l.n.r.: Pim Visser en Jacqueline Rijsdijk

Prot

esta

ntse

Gem

eent

e W

asse

naar

2

ColofonDit informatieblad is een uitgave van de Protestantse Gemeente Wassenaar en verschijnt eenmaal per twee maanden.

Oplage:1.650 exemplaren

Redactieadres:Protestantse Gemeente WassenaarKerkelijk bureauSchoolstraat 42242 KH Wassenaargemeentenieuws@pkn-wassenaar.nlwww.pkn-wassenaar.nl(070) 511 40 68

Openingstijden kerkelijk bureau:Maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van 9.00-12.00 uur

Rekeningnummers:NL50 FVLB 0699 8411 19t.n.v. Protestantse Gemeente te Wassenaar (kerkelijke bijdrage en collectebonnen)

NL95 RABO 0128 0850 02t.n.v. Diaconie Protestantse Gemeente Wassenaar (diaconale giften en giften kerkwebradio)

NL57 FVLB 0635 8167 25t.n.v. Protestantse Gemeente Wassenaar inzake kerkblad voor een vrijwillige bijdrage

Redactie en redactieraad:Nelleke van Duijn, Henk Hogewoning (eindredactie), Rick van Keulen, Jilles de Klerk, Marianne Mewissen, Kees Mos en Maarten Steenbakker

Redactionele ondersteuning:Ellen van der Vis en Ina van der Plas

Post voor de redactie:gemeentenieuws@pkn-wassenaar.nl of per post naar het kerkelijk bureau (zie boven)

Realisatie en druk:Station Drukwerk, Katwijk

(advertenties)

ad64/31.indd 2 22-02-12 16:24

Liesbeth Köhlenbergtu inon twerp- en adv iesburo

te l . 070 5140 660

www. l koh lenberg tu inen .n l

Ook dit jaar verzorgenwij graag uw aangiften.

KAAS EN DELICATESSEN

EUROFROMAGEElke dinsdag op demarkt in Wassenaar!

Wekelijkse en maandelijkse activiteitenActiviteit Locatie Contactpersoon

Maandagavond Wekelijks

Cantorij 19.30-21.30 uur

Kievietkerk mw A. Jansen-Kot T (0252) 222 259

Dinsdagochtend Wekelijks

Openstelling kerk 10.30-12.30 uur

Dorpskerk/Stiltecentrum mw K. Taal T (070) 511 12 49

Woensdagochtend Wekelijks

Ochtendgebed 10.00 uur

Kievietkerk mw Sh. Keilholz T (070) 517 52 09

Woensdagmiddag (september t/m mei)1x per twee weken*

Altijd Welkom, 14.30-16.30 uur

Messiaskerk mw G. van Kesteren T (070) 514 46 33

Woensdagavond Wekelijks (start 24 augustus)

Cantorij, 20.00-22.00 uur

Dorpskerk R. Jansen T (0252) 222 259

Woensdagavond Wekelijks

Cantorij, 19.30 uur

Messiaskerk C. van Delft T (071) 401 24 20

Vrijdagochtend 2e vrijdag van de maand

Zangmorgen, 10.30-11.30 uur

Van Ommerenpark mw N. van Duijn T (070) 511 62 15

Vrijdagmiddag Wekelijks

Viering, 16.00 uur Duinstede mw H. Postma T (070) 754 33 33

Vrijdagavond Wekelijks

Weeksluiting, 19.00 uur

Sophieke Huis/Theaterzaal ds. J.A.D. van der Boon T (070) 517 11 48

Vrijdagavond Wekelijks*

Rejoice, 19.30-20.30 uur

Messiaskerk J. van den Akker T (070) 517 97 90

Vrijdagavond (1 x per drie weken)*

Plexat (12-15 jaar), 21.00-22.30 uur

Messiaskerk F. Hart E f.a.hart@casema.nl

* Zie voor de data het programmaboekje en/of de website www.pkn-wassenaar.nl

Bijzondere activiteiten Activiteit Locatie Contactpersoon

Zaterdagen 6 t/m 20 augustus

Promenadeconcerten16.00-16.30 uur

Dorpskerk mw F. Gunneman T (070) 511 06 74

Zaterdagen 27 augus-tus t/m 24 september

Orgelconcerten, 16.00-17.00 uur

Dorpskerk mw F. Gunneman T (070) 511 06 74

Zaterdagen 6 t/m 20 augustus

Openstelling kerk, 13.00-16.00 uur

Dorpskerk Stichting Monument Dorpskerk en wijkkerkenraad Dorpskerk

Zaterdag 10 september Open Monumentendag Dorpskerk Eduard Op ’t LandtT (070) 511 74 68

Dinsdag t/m donder-dag 27 t/m 29 sept

Bazaar: inleveren goederen, 19.00-20.30 uur

Messiaskerk Peter van Ede 06-11 34 37 97 Hilde Westera 06-12 71 00 44

Vrijdag 30 september Bazaar: bekijken spullen, 18.30-19.30 uur

Messiaskerk Peter van Ede 06-11 34 37 97 Hilde Westera 06-12 71 00 44

Vrijdag 30 september Bazaar: veiling, 19.30 uur Messiaskerk Peter van Ede 06-11 34 37 97 Hilde Westera 06-12 71 00 44

Zaterdag 1 oktober Bazaar, 10.00-16.00 uur Messiaskerk Peter van Ede 06-11 34 37 97 Hilde Westera 06-12 71 00 44

Prot

esta

ntse

Gem

eent

e W

asse

naar

3

Net als vorig jaar kunnen leden van de drie wijkkerken deze zomer vanaf hun vakantieadres een kaart of foto sturen van een kerk, bij wijze van groet aan de gemeente. In 2015 leverde dat een keur aan creatieve inzendingen op, zowel via de post als per mail aan het kerkelijk bureau en de scriba’s van de wijkkerkenraden. We zijn benieuwd naar het resultaat van dit jaar. Zie voor de adressen van de kerken pagina 8 bij de kerkdiensten. Mailen kan naar: info@pkn-wassenaar.nl.

STERK IN VERHUIZEN.

VERLENGDE HOGE KLEI 60 - WASSENAAR - HOLLAND

WWW.VANEDE.COM - T. (070) 511 34 26

SINDS 1923SINDS 1923

Stuur de kerk een kaart

>> Vervolg van pagina 1

Tweegesprek over sport als religie

>> Vervolg van pagina 1

Nieuwe kerkenraadsledenDe commissie die profielen opstelt voor de nieuwe kerkenraadsleden, bestaat uit Lyda Nell, Paul Koster, Pim Visser en Jacqueline Rijsdijk. Lyda Nell verte-genwoordigt de Kievietkerk. Zij is daar gedoopt, heeft er belijdenis gedaan en is er getrouwd. Zij is al jaren actief kerken-raadslid. Paul Koster vertegenwoordigt de Messiaskerk. Na zijn huwelijk in 2005 is hij tot voor kort actief geweest binnen de kerkenraad in diverse functies. Hij vindt het belangrijk dat er een goede en toekomstbestendige kerkgemeenschap is in het dorp, waar huidige en toekomstige generaties hun inspiratie blijven vinden en hun geloof kunnen opbouwen. Beiden zijn bekend binnen de Wassenaarse kerkgemeente.

Jacqueline Rijsdijk vertegenwoordigt de Dorpskerk. Zij is thans actief lid van de Leidse Binnenstadsgemeente. Deze gemeente heeft ruim twintig jaar geleden eenzelfde proces van samenvoeging van wijkkerkenraden meegemaakt. Jacque-line heeft vroeger gekerkt in de Messias-

kerk en is getrouwd in de Dorpskerk. Pim Visser tenslotte is als adviseur verbonden aan het project Toekomst PGW.

Nieuwe kerkenraadDe commissie vindt het belangrijk dat er een enthousiast en kundig kerkenraads-team wordt gevormd, waarbij gestreefd wordt naar een combinatie van vernieu-wing en continuïteit. Dit is allebei nodig. In juli voert de commissie gesprekken met de predikanten, de voorzitters van de colle-ges en de wijkkerkenraden om zo te horen welke ideeën er leven ten aanzien van de bemensing van de nieuwe kerkenraad. In augustus zullen er gesprekken plaatsvin-den met de kandidaten.

Eind augustus wil de commissie haar advies aan de algemene kerkenraad uitbrengen. Dat is een behoorlijk ambitieus tijdpad, maar dat moet ook. Het is namelijk de bedoeling om tijdens de gezamenlijke kerkdienst van 25 september de leden van de nieuwe kerkenraad te bevestigen.

Jilles: “Over vervoering gesproken. Sporthelden (maar ook popartiesten) lijken op de heiligen van vroeger. Ze worden aanbeden en verafgood. De prestaties van Sven Kramer en Dafne Schippers brengen mensen in extase. We identificeren ons met ‘onze’ sporters. Niet elf spelers maar ‘wij’ hebben gewonnen of verloren. In stadions wordt gejuicht en gezongen, bewonderd en bejubeld. Aanbidding en vervoering, de lofzang en de plaatsver-vanging: het zijn stuk voor stuk religi-euze elementen.”

Mohammed AliKees: “Er zijn inderdaad opvallende parallellen. Sport als een soort religie. Daarnaast heb je de religie ín de sport. Hardlopers en voetballers die voor de wedstrijd een kruisje slaan. Er zijn ook sporters die hun sport als het dienen van God beleven en beschouwen. De onlangs overleden bokser Mohammed Ali was daar een voorbeeld van. En je vindt het ook bij evangelische sporters, die hun overwinning aan God opdragen en Hem er voor danken.” Jilles: “Ik heb daar eerlijk gezegd weinig mee. Dan vraag je God om de overwin-ning? De tegenstander in de baan naast je doet hetzelfde, maar er kan er maar één winnen… Wat is dat anders dan God voor je karretje spannen?”Kees: “Op het EK voetbal zag ik een scheidsrechter ná de wedstrijd een kruisje slaan. Als een soort uiting van dankbaarheid dat de wedstrijd goed was verlopen.” Jilles: “Dat heeft al iets meer mijn sym-pathie.”

Friet met mayonaiseKees: “Bij religieuze elementen in de sport kun je ook nog aan andere dingen denken. Topsporters brengen grote offers. Hun sport vraagt totale toewij-ding en volledige overgave. Voor hen geen friet met mayonaise. Niet te laat naar bed. Geen familiefeestjes maar op trainingskamp. Het offer en de overgave zijn belangrijke godsdienstige noties. Overigens geldt dit voor wie de sport beoefenen. Voor de toeschouwers is sport toch vooral vermaak. Vermaak is in onze samenleving een steeds grotere rol gaan spelen. Door de toename van welvaart en van vrije tijd. Misschien legt de kerkdienst het daarom af tegen de sportwedstrijd. Bij de laatste vermaken mensen zich beter.”

Jilles: “Bij zo’n evenement als The Passion gaan die twee samen. Het is een combinatie van verdieping en vermaak. Misschien is het ook daarom zo populair. De roep om afwisseling in de kerkdiensten past ook in dit beeld. En het gegeven dat bijzondere kerkdiensten vaak beter bezocht worden. De gewone, vertrouwde gang, de routine en bekende wegen: die worden minder gewaar-deerd. We beleven er minder aan. We raken er niet (snel) van in extase. Terwijl veel mensen daar wel naar op zoek zijn.”

MonnikKees: “Ja, maar die twee moet je niet tegen elkaar uitspelen. Dat vind ik in de aanduiding ‘godsdienstoefening’ voor de kerkdienst nu juist zo aardig. Wie in vervoering wil raken, zal moeten oefe-nen. Oefenen, iedere dag weer. Daarin lijkt de topsporter op de geestelijke, de monnik. De monnik leeft volgens de vaste regels van de orde. In het klooster heerst discipline. Iedere dag weer hetzelfde ritme, dezelfde gang, hetzelfde ritueel. Wil je een mystieke ervaring hebben, wil je de omgang met God vinden, dan moet je van discipline weten en die op kunnen brengen.” Jilles: “Zoals ook een muziekstuk zwoe-gen en zweten vraagt. Alleen als je zulk oefenen opbrengt, kun je het voor elkaar krijgen dat je niet alleen maar noten speelt, maar muziek maakt. De dirigent Jaap van Zweden vertelde dat hij ooit bij een stuk in trance raakte. Hij ging zo volledig in de muziek op, dat de muziek zichzelf ging spelen. Hij stond voor het or-kest, hij dirigeerde, maar had de ervaring gedirigeerd te worden. De muziek zelf voerde de regie. Zonder keihard dage-lijks oefenen had hij die ervaring nooit opgedaan.”

In tranceKees: “De karmeliet Kees Waaijman zegt in een mooi artikel over voetbal en spiritualiteit iets dergelijks. Hij schrijft: ‘De kunst in al het zwoegen en zweten is jezelf te vergeten, als in een dans. Sommige begenadigde voetballers hebben dat. Van Persie kan in een on-navolgbare beweging de tegenstander op het verkeerde been zetten en er dan ineens vandoor zijn. Dan verandert het geconcentreerde zwoegen plotseling in een flow. Het is alsof de geest zich meester maakt van iemand. Alles lijkt te lukken. Zonder berekening – als in trance – worden beslissingen genomen. De bal, die uit zichzelf niets doet, niet beweegt als jij hem niet raakt, doet zijn werk. Alsof de bal zelf de beweging bepaalt en de dans leidt. Zulke momenten zijn ook in het geestelijk leven van grote waarde. Ascese wordt mystiek. Genade neemt de overhand over inspanningen.’ De extase, de vervoering is het summum, maar tegelijk toegift. Het vraagt om training, maar maakt zich tegelijkertijd los van het zwoegen en zweten en overstijgt het.” Jilles: “Dat is inderdaad een prachtige vergelijking. Oefening baart (soms) kunst, in de sport, maar ook in de godsdienst.” Kees: “Nog een andere overeenkomst is: je kunt over godsdienst en sport heel lang praten, maar je moet het gaan doen om het te beleven. Zullen wij na al dit gepraat daarom even een balletje trappen?” Jilles: “Eh, ik heb de laatste tijd erg wei-nig geoefend.”Kees: “Dat geeft niet. Ook van mijn spel raak je waarschijnlijk niet direct in extase.” Jilles: “Lijkt me toch beter als ik mijn debuut nog even uitstel en nu om de rekening vraag.”Kees: “Oké, laten we die dan sportief en eerlijk delen.”

Prot

esta

ntse

Gem

eent

e W

asse

naar

4

(advertenties)

ALLE AANDACHT

VOOR AFSCHEID

NAAR WENS EN

HERINNERING

Oostdorperweg 151 2242 NJ Wassenaar S070 514 61 00 info@omen-uitvaartzorg.nl www.omen-uitvaartzorg.nl

EDWARD KARDOL

INFORMATIEPUNT VOOR HET:• BESPREKEN VAN UITVAARTEN• REGISTREREN VAN UITVAARTWENSEN • DEPOSITO EN UITVAARTVERZEKERINGEN• GEDENKTEKENS - URNEN - SIERADEN• UITVAARTKISTEN

FACILITEITEN VOOR HET VERZORGEN VAN:• UITVAARTEN • OVERLEDENEN• OPBARINGEN • CONDOLEANCES• AFSCHEIDSBIJEENKOMSTEN• MEMORIALS

Gesprek met Elly den Herder-Michielsen, geestelijk verzorger Duinstede

“Ik maak gebruik van muziek om in contact te komen met mensen”Elly den Herder-Michielsen is parttime pastor in woonzorgcentrum Duinstede in Wassenaar. In het contact met mensen gaat ze op zoek naar hun persoonlijke geloofs- en inspiratiebronnen. Lukt dat niet in een gesprek, bijvoorbeeld bij dementerenden, dan maakt ze gebruik van haar viool of een cd. “Muziek roept soms herinneringen op.”

Door John Mewissen

Elly ontvangt me voor een gesprek in de kapel van Duinstede. Mijn oog valt op het fraaie kistorgel dat vaak in de Messiaskerk gebruikt mocht worden voor uitvoeringen op hoogtijdagen. “Mijn man bespeelt het als ik voorga. Hij werkt op het Konink-lijk Conservatorium. Ik zelf heb na twee jaar viool te hebben gestudeerd aan het Sweelinck Conservatorium te Amsterdam, gekozen voor een studie Frans en daarna psychologie, maar muziek speelt nog steeds een belangrijke rol in mijn leven.”Elly doceerde tot 2009 psychologie aan de Christelijke Hogeschool Ede. Daarna ging ze theologie en geestelijke verzor-

ging studeren. Vervolgens deed ze de masteropleiding theologie en geestelijke verzorging aan de Universiteit Utrecht. Nu is ze ouderenpastor in een wijkge-meente van de PKN in Leiden. En bijna vier jaar is zij samen met een collega verantwoordelijk voor de geestelijke verzorging van bewoners in Duinstede. Elly is er niet alleen voor kerkmensen of gelovigen van protestantse huize. Beide geestelijk verzorgers in het huis zijn er in principe voor iedereen. Haar collega Tho-mas van Driel heeft een rooms-katholieke achtergrond, Elly een protestantse.

Hoe is de relatie met de collega-medewerkers van Duinstede?“In een verpleeghuis zijn de medewer-kers fulltime bezig met de lichamelijke gezondheid, de medische zorg, de fysieke en sociale behoeftes van de bewoners. Er wordt veel van hen gevraagd. De themalessen geestelijke verzorging die wij soms geven aan verpleegkundigen, verzorgenden en managers blijken vaak een eye-opener te zijn voor mensen die geen binding hebben met de kerk. Ze gaan anders kijken naar de bewoners. Ze krijgen ook oog voor hun geestelijke behoeftes. Ieder mens heeft behoefte aan zingeving. Ouderen hebben vooral behoefte aan verbondenheid, maar ook aan troost, omgaan met verdriet en terug-kijken op hun leven.” De geestelijk verzorger met een aanstel-ling voor maar zes uur, is erg op zichzelf

aangewezen en moet zelf het initiatief voor contact nemen. Collega-geestelijk verzorgers met wie ervaringen uitgewis-seld en bij wie ideeën getoetst kunnen worden, treft Elly in de vakgroep geeste-lijke verzorgers binnen de grote instelling Florence waar Duinstede deel van uit-maakt. Elly neemt daar actief aan deel en schreef namens de vakgroep een artikel voor het magazine van Florence. Tijdens haar studie heeft zij een wetenschappe-lijk onderzoek verricht over de betekenis van muziek bij mensen met dementie, dat in een wetenschappelijk blad is gepubli-ceerd. “Schrijven doe ik altijd!”

Is het werk veranderd in de loop van de tijd?“Het beleid is erop gericht om mensen zo lang mogelijk thuis te laten wonen. Pas wanneer hun geestelijke of fysieke

Diaconia

Een bijzondere kerkdienstElke tweede zondag van de maand, met uitzondering van de maanden juli en augustus, wordt in de Dorpskerk te Leiderdorp een bijzondere kerkdienst gevierd; een kerkdienst voor en met mensen met een verstandelijke beperking. En dat al sinds 1972. Echt een viering om te ervaren. Hoog tijd om dit initiatief aan u voor te stellen.

Al ruim voor aanvang van de kerkdienst arriveren de enthousiaste bezoekers, die vaak worden gebracht door bus, taxi of vrijwilliger. Met een welkomstwoord van de voorganger begint de kerkdienst, waarna ook alle luisteraars thuis via de kerktelefoon of het internet met een luid “Goedemiddag allemaal” worden begroet.

De dienst is begonnenVanaf het prille begin is gezocht naar de voor de doelgroep meest aansprekende invulling van de dienst. Na een aantal jaren van zoeken is de huidige vorm min of meer tot standaard verheven. De belangrijkste kenmerken van de kerkdienst zijn de eenvoud en de voortdurende interactie tussen voorganger en bezoekers, waarbij een belangrijk uitgangspunt is een vaste liturgie en volgorde. De diensten moeten voor deze doelgroep een herkenbare structuur hebben. Zij moeten weten wat ze kunnen verwachten, zowel in de orde van de dienst als wat betreft hun eigen betrokkenheid.

Cadeau van GodDe diensten hebben een open en warm karakter. Weliswaar heeft de doelgroep een beperking, maar daarentegen zijn zij puur en eerlijk in hun reacties. Dat geeft voor iemand die deze diensten voor het eerst bezoekt, mogelijk een wat ongeordende aanblik, maar als je naar de bezoekers kijkt, wordt duidelijk dat zij blij zijn om de dienst mee te maken. Voordat de voorganger met de preek begint, mag een van de mensen een cadeautje uitpakken. In dit cadeau zit altijd de Bijbel ingepakt. Het cadeau van God voor ons allen. Tijdens de vertelling wordt geanimeerd gereageerd op het Bijbelverhaal, dat gevolgd wordt door een rondgang met muziekinstrumenten door de kerk. De sambaballen, belletjes en kleppers begeleiden het gezang, een echte lofprijzing voor de Heer. Het slotgebed wordt besloten met het gezamenlijk opzeggen van het Onze Vader, terwijl de grote kerkklok luid over het dorp galmt.De diensten zijn een waardevolle aanvulling op de reguliere diensten die in Leiden en omliggende gemeenten worden gehouden. De deur staat open voor iedereen, voor jong en oud, met of zonder beperking. Iedereen wordt dan ook van harte uitgenodigd om deze hartverwarmende kerkdienst eens mee te maken.

Sinds dit jaar wordt in de Wassenaarse protestantse kerken gecollecteerd voor dit bijzondere doel. Zie www.gehandicaptendienst.nl voor meer informatie.

Prot

esta

ntse

Gem

eent

e W

asse

naar

5

(advertenties)

Een vertrouwd gezicht in Wassenaar & Voorschoten

Wanneer u in uw directe omgeving te maken krijgt met een overlijden, kunt u - 24 uur per dag - contact met ons opnemen

www.dehorstenuitvaartverzorging.nl

info@dehorstenuitvaartverzorging.nl

Wassenaar: tel. 070 - 514 43 45 (24 uur per dag)

Voorschoten: tel. 071 - 561 08 00 (24 uur per dag)

De Horsten Uitvaartverzorging, Postbus 1011, 2240 BA Wassenaar

Column | Marleen Barth

Idealen In een samenleving die ontkerkelijkt en individualiseert, blijken mensen onver-minderd behoefte te hebben aan zingeving. Betekenis willen geven aan ons leven, aan lijden en geluk, en dat samen met anderen doen: kennelijk is dat net zo’n vitale menselijke behoefte als eten, drinken en een dak boven je hoofd.

In mijn vak, de politiek, zijn er mensen die een uitgesproken afkeer hebben van grote verbindende verhalen. Onze premier Mark Rutte bijvoorbeeld. “Mensen zijn niet gebaat bij grootse vergezichten, we moeten doen wat we hebben afgesproken en resultaten leveren,” twitterde hij na het Brexit-referendum. Het laatste ben ik met hem eens: politici moeten betrouwbaar zijn.

Dat mensen niet gebaat zijn bij grootse vergezichten, daar ben ik het zeer mee oneens. Mensen hebben wél baat bij grootse vergezichten van de politiek. Nu de kerken steeds leger worden, zoeken mensen naar zingeving in muziek, in sport, maar ook bij de politiek. Als politici niet verhalen van hun idealen, dan wordt de stroom van zingeving en betekenis voor veel burgers wel erg smal. Vertellen over je dromen maakt je als politicus kwetsbaar, zeker in de ruwe politieke cultuur van vandaag de dag. Maar zonder die verhalen verwordt onze democratie al te makkelijk tot schraal management. Politiek moet in mijn ogen meer zijn; ze moet mensen perspectief bieden.

Bovendien: we zien dat partijen als de PVV en het Front National in Frankrijk wel in termen van idealen hun kiezers aanspreken. Daarmee weten zij mil-joenen mensen te mobiliseren. Als democratische, gematigde politici grote waarden als vrijheid, solidariteit en rechtvaardigheid niet benoemen, dan laten zij het vervullen van de behoefte aan zingeving over aan partijen die floreren bij angst, wantrouwen en verdeling. Zoals Martin Luther King ooit zei: ”Om het kwaad op de wereld te laten regeren, volstaat het dat goede mensen niets doen”. Daarom zoek ik als politicus inspiratie in Psalm 30: 13: “Mijn ziel zal voor u zingen en niet zwijgen”.

Marleen Barth is lid van de Eerste Kamer voor de PvdA en inwoner van Was-senaar

gezondheid sterk is verslechterd, komen zij in het verpleeghuis. Dan is contact niet altijd meer mogelijk of met grote inspan-ning. Dan zoek ik naar andere wegen, door middel van het muziekpastoraat.”

Wat is muziekpastoraat?“Het gaat niet om concerten. Het is geen muziektherapie. Ik maak gebruik van muziek om te proberen met mensen in contact te komen en bij hen aan te sluiten. Sommigen leven op bij het horen van bijvoorbeeld Psalm 23 of bij het horen van een mooi gedicht. Ik speel viool of gebruik een cd. Ik houd van klassieke muziek en ook van weemoedige joodse of zigeunermuziek. Deze muziek roept soms herinneringen op.” Via het levensverhaal van mensen komt Elly hun persoonlijke geloofs- of inspi-ratiebronnen op het spoor. Elly werkt met bezinningsgroepen van maximaal tien personen. Ze merkt bij zichzelf dat naarmate zij dit werk langer doet, het

accent steeds meer verschuift van de muziek naar het gesprek. In haar beleving is ieder mens een spiritueel wezen met geestelijke behoeftes. Ook met demente mensen die nog maar moeilijk te berei-ken zijn, is contact mogelijk – door de muziek, maar meer nog door de liefde, het respect, het open staan voor de ander. Ze schetst de economische en de medische visie op de mens. Zijzelf maakt zich sterk voor de Bijbelse visie op de mens als relationeel wezen die niet kan zonder de liefde en aandacht van en voor de medemens.

Elly den Herder: ‘‘Ieder mens heeft behoefte aan zingeving’’

BoerderijdienstDe jaarlijkse kerkdienst op de boerderij, georganiseerd door de wijkgemeente van de Kievietkerk op 3 juli, was weer een groot succes. In deze dienst, die over reizen ging, namen wij afscheid van de kinderen die de kindernevendienst verlieten. Voor de allerjongsten was er een yogales en in de stal zagen de oudere kinderen een vogelshow met echte roofvogels. Na afloop van de dienst genoot iedereen van een lunch en was er gelegenheid om de melk-robot te bezichtigen. Peter en Lucia: hartelijk dank voor de gastvrijheid en tot volgend jaar.

Foto

AN

P / M

artij

n Be

ekm

an

Prot

esta

ntse

Gem

eent

e W

asse

naar

6

Dat was pas een mooie uitvaart.Maar hoe regel je zoiets?

Van muziek tot rouwauto: in Monuta Uitvaartwens kunt u al uw wensen vastleg-gen. Kijk op monuta.nl of bel ons voor een afspraak.

Bij Monuta in Leiden denken we graag met u mee.

Bel 071 - 521 32 31Monuta Van der LuitWillem de Zwijgerlaan 179, Leiden

Bel 071 - 573 08 30Monuta ‘t Leidse Huys & SoekGitstraat 1, Leidenwww.monuta.nl

Zomerzondagavondwandeling langs Wassenaarse poëzieroute

In gesprek met ruisende bomen“Misschien zou een hedendaagse Thora voor de stad moeten luiden: gedenk uw parken, de longen van de stad – dat gij die heiligt! Dan komt de sabbat vanzelf. Tijd is immers Gods geschenk aan de ruimte.”

Door Dick den Ouden

Het was niet bovenstaand citaat uit het blad In de waagschaal (themanummer De

stad) dat mij op een zomerse zondagavond naar het park dreef. Hoewel ik de uit-spraak van Peter Verbaan onderschreef, was de directe aanleiding dat de Wasse-naarse poëzieroute weer met een gedicht was uitgebreid. In het park, tussen Clema-tislaan en Parklaan, was de tekst van een gedicht van Fetze Pijlman aangebracht. Pijlman, nog steeds een bekende naam bij veel Wassenaarders: in de jaren zes-tig was de vader van de dichter predikant

van de Bloemcamplaankerk. Het gedicht bleek te zijn aangebracht in glas en maakt deel uit van een kunstig object.

Onder de bomenVrienden zijn het, bomendie gesprekken met je voerenje gedachten laten gaanals hun bladerenhet licht laten schommelen.Het zijn je vrienden, bomen.Hun schaduw leggen zeals een arm om je heenals je alleen wilt zijnen niet alleen wilt zijn.

BomentaalBomen die gesprekken met je voeren? Ik luisterde en hoorde de bladeren ruisen in het schommelende avondlicht. “Rui-sen” is de taal van bomen en van water: het ruisende beekje, de ruisende zee, ruisende bladeren. En soms, in een kos-tuumdrama, ruist een victoriaanse japon over het scherm. “Ruisen” is een gevoelig woord, het nadert de stilte, het heeft iets liefelijks. Het is een woord waarmee je voorzichtig moet omgaan. Het klinkt mij al snel te zoetig in de oren: “Er ruist langs de wolken een lieflijke naam” of: “Gouden harpen hoor ik ruisen, wierookgeur stijgt naar omhoog.”Nee, dan liever het woordgebruik van J.W. Schulte Nordholt, die het in zijn berij-ming van Psalm 72 tweemaal laat ruisen:

Dan ruist op alle bergen vrede,heil op der heuv’len top.

En in strofe 5:Het veld zal blinken van het koren.Men zal het als een woudZelfs op de bergen ruisen horen,Het ganse land is goud.Goudgeel, ruisend koren.

Dat doet denken aan het bekende oogst-lied van de dichter Staring, dat op de la-gere school klassikaal werd gezongen:

Sikkels klinken, sikkels blinkenRuisend valt het graan

Het zijn nostalgische versregels uit een voorbije tijd.

MoerbeitoppenDe dominee-dichters uit de negentiende eeuw zijn vaak verguisd. Maar Nicolaas Beets wist het woord ruisen zijn volle la-ding te geven:De moerbeitoppen ruischten;God ging voorbij;Neen, niet voorbij, hij toefde,Hij wist wat ik behoefde,En sprak tot mij;

Zelfs de kritische Gerrit Komrij beoordeel-de het als een “van begin tot eind smette-loos vers”. Ook de priester-dichter Guido Gezelle liet het in een van zijn gedichten ruisen:

O! ’t ruisen van het ranke riet!o wist ik toch uw droevig lied! wanneer de wind voorbij u voerten buigend uwe halmen roert,

Maar ditmaal is het oordeel van Komrij minder lovend:O! ’t ruisen van het ranke riet!Uw herrie maakt me kierewiet.

Op mijn terugweg naar huis liep ik nog even langs de vijver in het park. Ik hoorde het ranke riet ruisen. Waren de rietsten-gels in gesprek met de bomen? Fetze Pijl-man heeft gelijk: bomen zijn vrienden die gesprekken met je voeren en je aan het denken zetten.

Open MonumentendagOp zaterdag 10 september wappert de vlag van Open Monumentendag ook op de Dorpskerk.

Tijdens dit jaarlijkse evenement op de tweede zaterdag in september zijn duizenden monumenten in Nederland gratis toegankelijk, inmiddels al bijna dertig jaar. Op deze manier willen de organisatoren (stichting Open Monumentendag en BankGiro Loterij) ons cultureel erfgoed zichtbaar maken aan een breed publiek.

ThemaBijna een miljoen mensen maakt gebruik van deze mogelijkheid. Het thema dit jaar is: iconen en symbolen.

Prot

esta

ntse

Gem

eent

e W

asse

naar

7

Gericht naar uw persoonlijke wensen

Verzorgen van en hulp bij verzekeringen en deposito’s

Diverse uitvaartcentra beschikbaar, o.a. ‘Sorghvliet’,

Groot Hertoginnelaan,’s-Gravenhage

KantoorJan van Nassaustraat 110

’s-Gravenhage

Tel. (070) 350 7000 (dag en nacht)

info@engelenenspoor.nl www.engelenenspoor.nl

Adv. 128x193.indd 1 23-02-2012 13:29:51

Vragenvan lezers

VraagIs al die aandacht voor Luther in het komende reformatiejaar, dat in oktober begint, niet wat overdreven? Luther was toch ook maar een kind van zijn tijd?

Antwoord van Kees Mos

Dat laatste is zeker juist. Het gistte al decennialang in Europa. Wie kent niet het droeve lot van Johannes Hus? Wie heeft niet de Navolging van Christus van Thomas à Kempis gelezen? Wie heeft niet van de Broeders des Gemene Levens uit Zwolle en Deventer gehoord? Maar zij schreven en spraken nog vóór de boekdrukkunst werd uitgevonden. Toen Luther in 1517 zijn 95 stellingen aan de deur van de slotkapel te Wittenberg vastspijkerde, kwamen zijn gedachten dankzij de uitvinding van Gutenberg en Coster binnen de kortst mogelijke tijd miljoenen verontruste Europeanen onder ogen. Met alle gevolgen van dien. Bovendien zei Luther het puntiger en scherper dan alle andere reformatoren voor hem. In die zin leek hij wel een beetje op onze eigen Abraham Kuijper. Die beschikte ook over de gave om de volksmassa met een enkel woord en beeld in beweging te zetten.

Een vraagteken kan zeker ook worden gezet bij de promotie van 500 jaar reformatie door de PKN, een toch overwegend calvinistische kerk. Het lijkt erop dat de PKN dit vijfde eeuwfeest mede gebruikt om zich in de samenleving te profileren. Dat doet het belang van de reformatie voor het verloop van de geschiedenis in de eeuwen daarna geen recht. Ook wordt dan vergeten dat de reformatie onmiddellijk door de contra-reformatie is opgevolgd.

Nog een heel ander vraagteken bij alle belangstelling voor Luther wordt terecht gezet door degenen die wijzen op zijn latere ontwikkeling als kerkvorst. Zowel de boerenstand als de joden kregen het dankzij de stellingname van Luther zwaar te verduren. Van radicale vernieuwer werd Luther aan het eind van zijn leven op vele punten een aartsconservatief denker en bestuurder. Opnieuw, met alle gevolgen van dien. Desalniettemin is het verheugend om te zien dat er wereldwijd zoveel belangstelling voor dit eeuwfeest is. Bestudering van de (kerk)geschiedenis schenkt immers altijd nieuwe vergezichten.

Heeft u ook een vraag? Stuur deze naar de redactie (zie colofon).

Muziek in de DorpskerkDe promenadeconcerten op de zaterdagmiddagen in juli en augustus in de Dorpskerk, gaan in september naadloos over in orgelconcerten op dezelfde dag en tijd (zaterdag 16.00 uur). En voor wie nog meer muziek wil horen, zijn er nu ook maandelijks muziekdiensten op zondagmorgen in de Dorpskerk.

In april zong de jonge bariton Job Hu-batka op zondagmorgen in de Dorpskerk. In mei was het de beurt aan het Pancras Consort uit Leiden met ondermeer Ho-

wells’ Prayer for the Peace of Jerusalem. Eind juni schalde de Posaune van de jonge trombonist Adriaan van der Louw door de kerk en op 24 juli waren Maarten Boonstra (orgel) en Berdine van Bemmel (dwarsfluit) aan de beurt. Op zondag 11 september is er een muziekdienst met gi-tarist Marc Lezwijn. Aan de invulling van de muziekdiensten in de maanden daarna wordt gewerkt. Met de ook regelmatig terugkerende cantatediensten kan met recht worden beweerd dat er muziek zit in de Dorps-kerk.

Kinderkunst in de Messiaskerk Vóór de zomervakantie waren leerlingen van de Herenwegschool (groep 2 en 5) te gast in de Messiaskerk voor een speurtocht. Tijdens de speurtocht bekeken ze een tentoonstelling over de jonge David, waarvoor de jeugd van de Messiaskerk in juni kunstwerken maakte. Ook leerlingen van de Deylschool en de Bloemcampschool hebben tekeningen en collages voor de expositie gemaakt. De kinderkunsttentoonstelling is nog de hele maand augustus te zien in de Messiaskerk.

Prot

esta

ntse

Gem

eent

e W

asse

naar

8

ProtestantseKerk

Tweemaandelijkse uitgave Protestantse Gemeente Wassenaar • nr. 27 • augustus/september ’16 • www.pkn-wassenaar.nl

ProtestantseGemeenteWassenaar

Redactioneel

ZingevingHet woord zingeving valt een paar keer in diverse artikelen in dit nummer. Zo laat pastor Elly den Herder van woon-zorgcentrum Duinstede in het interview met haar op pagina 4 optekenen dat elk mens behoefte heeft aan zingeving, ook als mensen oud en dementerend zijn. In de column van gastschrijfster en sena-tor Marleen Barth op bladzijde vijf staat iets soortgelijks: ‘Mensen zoeken naar zingeving in muziek, in sport, maar ook bij de politiek, zeker nu de kerken steeds leger worden.’

Zonder zingeving wordt het leven erg smal. En juist hierin kan de kerk voor-zien. Het gat in de markt zogezegd. Het bruggetje naar de commissie Toekomst PGW is hiermee snel gemaakt. Met de benoeming van een viertal informateurs is een nieuwe stap in het veranderings-proces gezet. Zij zijn momenteel op zoek naar geschikte kerkenraadsleden die vanaf september zitting nemen in een vernieuwde kerkenraad, met continuïteit en vernieuwing als leidend principe.

Onderdeel van het werk van de infor-mateurs is het opstellen van profielen waaraan deze kerkenraadsleden dienen te voldoen. Ik heb de profielen niet ge-zien, maar het zou me niet verbazen als hierin woorden staan over hoe zij kunnen bijdragen aan het vinden van de broodno-dige zingeving.

Henk Hogewoning

KerkdienstenDorpskerk, Plein 3, tel. 070 - 511 35 20 | ds. J.A.D. van der Boon, tel. 070 - 517 11 48Kievietkerk, Oranjelaan 2, tel. 070 - 517 97 24 | ds. J.M. de Klerk, tel. 070 - 889 03 33Messiaskerk, Zijllaan 57, tel. 070 - 511 55 82 | ds. N.K. Mos, tel. 071 - 542 62 74

Alle kerkdiensten beginnen om 10.00 uur, tenzij anders aangegeven.Kijk voor actuele informatie over de kerkdiensten op de website: www.pkn-wassenaar.nl

Dorpskerk Kievietkerk Messiaskerk

Zondag 7 augustus ds. J.A.D. van der Boon ds. B. Hengeveld (Huizen) ds. N.K. Mos

Zondag 14 augustus dhr H.A.M. Prins(Wassenaar)

ds. A.C. Kooijman (Oegstgeest) mw ds. H. van Gosliga(Hazerswoude)

Zondag 21 augustus dr. G.P.Th. Bosma ds. J.M. de Klerk ds. N.K. Mos

Zondag 28 augustus ds. A.J. Keuning (Amsterdam) ds. N.K. Mos ds. J.M. de Klerk

Zondag 4 september ds. J.A.D. van der Boon ds. J.M. de Klerk ds. N.K. Mos

Zondag 11 september ds. J.A.D. van der BoonMuziekdienst met Marc Lezwijn (gitaar)

ds. G.C. van de Kamp (Delft) Dienst van Woord en Tafel

ds. J.D.W. Eerbeek (Den Haag)

Zondag 18 september mw ds. M.A. Bezemer (Wassenaar)

ds. J.M. de Klerk ds. N.K. Mos

Zondag 25 september ds. J.A.D. van der Boon* ds. J.M. de Klerk* ds. N.K. Mos*

* Onder voorbehoud vanwege eventuele gezamenlijke kerkdienst

Het volgende nummer......verschijnt in de laatste week van september

Gezinsdienst MessiaskerkTijdens een gezinsdienst op zondag 26 juni in de Messiaskerk werden de kunst-voorwerpen onthuld die sinds die dag te zien zijn op de kinderkunsttentoonstelling over David in dezelfde kerk. Tijdens de dienst maakten kinderen muziek voor de aanwezige kerkgangers.