20 ZORGVISIE MAGAZINE 6 juni 2012

REPORTAGE

Het einde van het verzorg ingshuisDoor het scheiden van wonen en zorg slinkt de sector van de verzorgingshuizen. Wat deze maatregel betekent, wordt nu zichtbaar. Zorgvisie ging kijken bij Erasmusheem in Haren dat volgend jaar dichtgaat, en nam de stand van zaken op in naburige krimp gemeenten.tekst Krista Kroon beeld Reed/Dennis Beek

dicht. Het scheiden van wonen en zorg

vanaf 2014 maakt dat cliënten met zorg-

zwaartepakket 1 en 2 huur gaan betalen,

en in de toekomstwaarschijnlijk ook

degenen met zzp 3 en 4. ‘Als mensen

moeten betalen voor de huisvesting,

zeggen ze: dán stel ik ook eisen’, verwacht

directeur Piet Schollema van Lentis

Vastgoed. ‘De kleine kamers en het geda-

teerde sanitair maken de verhuurbaar-

heid van Erasmusheem moeilijk. En als

we het gebouw zouden slopen en her-

bouwen, kunnen mensen de huur niet

betalen.’

Het geval van Erasmusheem staat niet op

zich. In het hele land worstelen zorgor-

ganisaties met hun verzorgingshuizen.

Ze proberen er verpleeghuisbewoners

binnen te halen – voor wie het verblijf

nog wel is inbegrepen in de vergoeding

– of het pand juist om te bouwen naar

‘gewone’ zorgwoningen. Het scheiden

van wonen en zorg betekent dat op ter-

mijn ‘het fenomeen verzorgingshuis

verdwijnt’, aldus Schollema. ‘Mensen

met een zwaardere zorgvraag komen

eerder in een verpleeghuis, degenen met

een lichte zorgvraag moeten zelf hun

huisvesting betalen: thuis of in speciale

huisvesting zoals een servicefl at.’

ConcurrentieDe modernere verzorgingshuizen kun-

nen vaak nog een tijdje mee voor ‘licht

verblijf’ van mensen met zzp 3 of 4.

Daarvoor willen ouderen wel huur beta-

len, al dekt die zelden de kosten. Schol-

lema: ‘Nieuwere huizen hebben vaak al

appartementen. Die lenen zich beter

voor het scheiden van wonen en zorg.’

Duidelijk is dat het gros van de verzor-

gingsplaatsen gaat verdwijnen. ‘Daarom

hebben wij gekeken welk gebouw in de

slechtste staat verkeerde én waar we

vanaf konden. Van Erasmusheem loopt

het huurcontract af.’

Verouderde, minder aantrekkelijke ver-

zorgingshuizen maken veelal plaats voor

verpleeghuizen. In het geval van Eras-

musheem was een doorstart als ver-

pleeghuis geen optie, omdat ook het

fi nanciële risico voor zorgaanbieders is

toegenomen. De overheid betaalt niet

meer de hele rekening voor gebouwen,

maar geeft een huisvestingsvergoeding

per cliënt. Een zorgorganisatie moet dus

In de hal van verzorgingshuis

Erasmusheem in Haren ver-

dringen ouderen zich rond de

uitstalling van de bloemenman.

Een vrouw wil zomaar weglo-

pen met een plant. ‘Nee, deze

heb ik net gekocht’, zegt een

kwiekere vrouw, die de pot voorzichtig

uit haar handen trekt. Het duurt even

voordat zij de ander heeft overtuigd van

haar gelijk.

‘Er wonen hier redelijk wat mensen met

beginnende dementie’, vertelt afdelings-

hoofd Reinetta Hesseling. De zorgvraag

van cliënten wordt steeds zwaarder en

dat wringt met de inrichting van het

35 jaar oude gebouw. De badkamertjes

zijn ontoegankelijk voor rolstoelen en

bedden kunnen niet door de gangen

rijden. Iemand die in een rolstoel zit,

moet in haar kamer op een postoel en

kan alleen douchen in een speciale bad-

kamer op de begane grond.

VerhuurbaarheidEr moest dus iets gebeuren. En dat wordt

sluiting: halverwege volgend jaar gaat

deze locatie van zorgorganisatie Lentis

GEDWONGEN VERHUIZING

1

Het ene krimpgebied is

het andere niet: in Zuid-

Limburgse dorpen is er

nog voldoende vraag

naar zorgcentra.

juni 2012 ZORGVISIE MAGAZINE 6 21

behoorlijk zeker zijn van klandizie om in

een gebouw te investeren. Bij Eras-

musheem maakt de grote lokale concur-

rentie dat ongewis, vertelt directeur

Nienke Ybema van de ouderenzorgtak

van Lentis. In de buurt staan namelijk

nog drie zorgcentra. Ybema: ‘In Haren

hebben andere zorgorganisaties al een

mooi aanbod en heeft het minder meer-

waarde als wij er ook investeren. Dat

doen we eerder in andere gemeenten.’

ToekomstBijvoorbeeld in Eelde. Ook daar staat een

verzorgingshuis van Lentis dat in 2013

sluit. Op de plek van De Wieken komt na

sloop een zorgcentrum terug met ver-

pleeghuisplaatsen, aanleunwoningen en

een eerstelijnscentrum. Die combinatie

heeft de toekomst, verwacht Ybema. ‘We

weten nog niet precies hoe groot het

eerstelijnscentrum wordt, maar we

willen in elk geval iets neerzetten waar

we allebei plezier van hebben. We kun-

nen bijvoorbeeld samen met de fysiothe-

rapeut een recreatiezaal opzetten, waar

vrijwilligers ook mensen uit de wijk naar-

toe brengen. En we bekijken wat we

kunnen doen met kleine bedrijven, clubs

en de gemeente, zodat het voor mensen

uit de wijk aantrekkelijk is om er te ko-

men. Want het verzorgingshuis had een

belangrijke functie in het bieden van een

vanzelfsprekende structuur en sociale

contacten, waardoor mensen niet ver-

eenzamen.’

Niet elke buurt heeft echter voldoende

vraag naar een gezelligheidsfunctie. De

omgeving van Erasmusheem is een

lommerrijke laagbouwwijk waar welge-

stelde burgers wonen. ‘Die mensen

kunnen zichzelf prima redden en gaan

echt niet naar het restaurant van een

zorgcentrum’, voorspelt Schollema. ‘Je

moet vooraf bekijken wat je achterban is.’

UittochtEn dus valt het doek voor Erasmusheem.

In januari hebben bewoners, familie en

medewerkers het slechte nieuws te ho-

ren gekregen. Het personeel staat achter

het besluit, vertelt afdelingshoofd Hesse-

ling in haar kleine kantoor in het verzor-

gingshuis. ‘Dat was eigenlijk vreemd.

Natuurlijk doet het pijn, want we hebben

een fi jn team en we hebben net een heel

leuke waardering gekregen in het cliën-

tonderzoek. Maar wij merken elke dag

dat we in dit gebouw geen optimale zorg

kunnen bieden. En we weten nu tenmin-

ste waar we aan toe zijn. Er werd al tien

jaar gesproken over mogelijke nieuw-

bouw. Ook de bewoners wisten dat trou-

wens.’

Het maakte de schok er bij de bewo-

ners niet minder om. Bij de herinne- >

1 De uittocht uit verzorgingshuis Erasmusheem in Haren is begonnen. Er zijn al vijftien bewoners verhuisd.

2 en 3 De kamers in het 35-jaar oude gebouw zijn klein. De badkamers zijn ontoegankelijk voor rolstoelen en bedden kunnen niet door de gangen rijden.

2

3

‘In het hele land worstelen organisaties met hun verzorgingshuizen’

REPORTAGE

22 ZORGVISIE MAGAZINE 6 juni 2012

tisch en emotioneel bij te staan. Zo zijn

ze met bewoners en familie op excursie

geweest naar het grootste verzorgings-

huis in Haren. ‘Dan kom je de volgende

dag bij bewoners en zeggen ze meteen:

“Nou Th ea, ik vond het niks’”, vertelt Van

Ballegooy. ‘Elke dag vragen mensen:

“Weet je al iets?” Laatst zei iemand dat ze

naar een andere kamer wil als ze alleen

achterblijft op haar gang. Zodra je bij

mensen binnenkomt, gaat het erover.

Het is best zwaar.’

OnrustWordt het niet steeds ongezelliger voor

degenen die het licht uitdoen? Van Bal-

legooy: ‘Het valt tot nu toe reuze mee.

Een invaller was laatst verbaasd dat ons

team zoveel lol maakt. Maar het heeft

geen zin om met een grafgezicht rond te

lopen. Dat kun je ook niet maken tegen-

over de bewoners.’

Erasmusheem maakt in elk geval nog

geen uitgestorven indruk. In de conver-

satiezaal is een groepje dames aan het

naaien en de stoelen voor de repetitie

van het Erasmuskoor staan al klaar.

Hesseling: ‘Er zitten inmiddels bijna

meer vrijwilligers dan bewoners bij het

naaien en het koor wordt steeds kleiner.

Maar we houden alle activiteiten in

stand.’

Het afdelingshoofd houdt de pers weg

bij de bewoners. Te confronterend,

vindt ze. ‘Het is vervelend als mensen

er steeds naar vragen. Ik vind het ook

niet fi jn als mensen informeren wat ik

nou ga doen. Ik wil straks gewoon de

deur sluiten achter de laatste bewoner

en dan verder zien.’ De dochter van

een bewoonster op de eerste verdie-

ping wil daarentegen best wat vertel-

len. Ze vindt het ‘heel jammer’ dat

Erasmusheem dichtgaat. ‘Het geeft

toch onrust. De verzorgende van mijn

moeder is zonder iets te zeggen weg-

gegaan en er is steeds ander personeel.’

Haar moeder blijft tot nu toe redelijk

kalm onder de verhuizing: ‘Ik weet niet

of ze het echt begrijpt. Ze schrok wel

toen ze hoorde dat ze nu naar een

verpleeghuis moet. Ze heeft ooit gere-

valideerd in een verpleeghuis waar ze

met anderen op een kamer lag en dat

vond ze vreselijk. Ze was juist zo blij

toen ze hier kon komen wonen.’ �

ring aan de informatiebijeenkomsten

laat het afdelingshoofd haar stem dalen.

‘Dat waren heel emotionele avonden.

Logisch, je ontneemt mensen hun veilige

omgeving. Ze hebben hier hun vrienden

en vriendinnen, ze kennen de verzor-

genden en die kennen hen. Het is eigen-

lijk het ergste wat je cliënten kunt vertel-

len: dat ze weg moeten.’

‘De mensen waren echt geschokt’, zegt

eerstverantwoordelijk verzorgende Th ea

van Ballegooy, die ook is aangeschoven.

Vier maanden later is de uittocht in volle

gang. Mensen uit Erasmusheem krijgen

voorrang bij andere Lentis-locaties. Ook

de naburige zorgorganisaties

zijn van goede wil, maar ze hebben soms

lange wachtlijsten. Vijftien van de zestig

bewoners zijn inmiddels vertrokken, net

als negen medewerkers. Elke week is er

wel een afscheid. Onder de achterblij-

vers is de opheffi ng het gesprek van de

dag. Het afdelingshoofd zet extra verzor-

genden in, zodat zij naast het dagelijkse

werk tijd hebben om de mensen prak-

4 t/m 8 De bewoners zijn geschokt dat ze weg moeten. Ze hebben het allemaal erg naar hun zin in het verzorgingshuis

‘De mensen zijn niet zozeer boos, wel verdrietig’

4

6

>

juni 2012 ZORGVISIE MAGAZINE 6 23

8

7

5

DUBBELE KRIMPDe krimp van de verzorgingshui-zensector komt extra hard aan in dunbevolkte gemeenten waar ook de bevolking slinkt. Voor een verzorgingshuis dat sluit komt niet altijd iets nieuws in de plaats. Dat ligt uiterst gevoelig.

Kleine dorpenSommige dorpen in Oost-Gro-ningen moeten het binnenkort stellen zonder verzorgings- of verpleeghuis. ‘Met name voor de locaties in kleine dorpen, waar ook nog krimp is, zul je moeten kijken naar een ander soort voor-ziening dan zo’n hele instelling met een eigen infrastructuur en de nodige kosten’, zei woord-voerder Margriet Smith van Zon-nehuisgroep Noord vorig jaar te-gen RTV Noord. Aanleiding was de leegstand in verzorgingshuis Menterne in Wagenborgen. Het blijkt een precair onderwerp: Zonnehuisgroep Noord ziet des-gevraagd af van een gesprek met Zorgvisie. De sluiting van zorg-centra in krimpgebieden ligt ‘su-pergevoelig’, weet Diet Hensums, senior adviseur wonen en zorg bij KAW architecten en adviseurs. Zij heeft onderzoek gedaan naar verouderd vastgoed in krimpge-meenten en heeft voor het Ae-des-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg (KCWZ) net een brochure geschreven over zorg in kleine dorpen. ‘Er verdwijnen toch al

zoveel voorzieningen. De laatste houvast dat je in je dorp kunt blij-ven wonen, is voor deze genera-tie ouderen het verzorgingshuis. Zorgaanbieders die kleine verzor-gingshuizen sluiten, gedwongen door bedrijfseconomische rede-nen, krijgen het ongeloofl ijk voor de kiezen. Alles wat je zegt, is niet goed, tenzij je zegt dat de locatie openblijft. Maar het is een feit dat je in dunbevolkte gebie-den maar op een enkele plek een verpleeghuis kunt overhouden. Je hebt toch zestig tot tachtig bewoners nodig om dat levens-vatbaar te maken.’

VerdrietigHet ene krimpgebied is het ande-re niet: in Zuid-Limburgse dorpen is er nog voldoende vraag naar zorgcentra. ‘Dat we verzorgings-huizen helemaal moeten sluiten doet zich bij ons niet voor. On-danks de krimp is het in deze re-gio toch dichter bevolkt’, zegt bestuursvoorzitter Jos Meijerink van MeanderGroep. Ook binnen Oost-Groningen zijn er verschil-len. Zo komen er in kleine kernen in de gemeente Pekela ‘klein-schalige zorgunits’ met verpleeg-huisplaatsen en zorgwoningen, vertelt wethouder Wmo Hennie Hemmes. ‘Zelfs in kleine dorpen als Bellingwolde en Nieuwolda. Tenminste, dat is het plan.’In Ulrum, gemeente De Marne, verdwijnt het verzorgingshuis

Asingahof wel. Dorpelingen die zware zorg behoeven, zullen moeten verhuizen naar Leens, drie kilometer verderop. Aan-vankelijk zou in Ulrum een zorg-centrum met aanleunwoningen komen, vertelt wethouder wel-zijn en zorg Harm Evert Waal-kens. ‘Maar er is onvoldoende draagvlak aan de vraagkant. Over tien, vijftien jaar zul je heb-ben gebouwd voor de leegstand. Dat helpt niet om dorpen vitali-teit te geven. We willen mensen helpen om thuis te blijven wo-nen, maar op enig moment zijn de grenzen bereikt.’De PvdA-bestuurder weet dat het verdwijnen van voorzienin-gen een gevoelig thema is. ‘Als je als wethouder een school sluit, is het einde van je politieke carrière bijna in zicht. Het bijstel-len van ambities doet niet alleen fi nancieel pijn, maar raakt ook de ziel van het dorp. Ik was laatst bij een inwoner van 97 jaar, die zei: “Ik hoef straks toch niet te verkassen als ik iets man-keer?” Maar dat gaat dus wel ge-beuren. De mensen zijn niet zo-zeer boos, wel verdrietig.’

AlternatievenHet helpt niet om het onderwerp dood te zwijgen, vindt Waalkens: ‘Kom op! Wij hebben een op-dracht en dat is niet het ontken-nen van krimp. Als bestuurders zullen we samen met de burgers

op zoek moeten naar nieuwe vor-men van zorgen voor elkaar. Het gaat er allereerst om het welbe-vinden van onze inwoners te ver-groten en zorg kan daarbij on-dersteunend zijn.’Ulrum staat in de KCWZ-brochure als voorbeeld van een dorp waar bewoners alternatieven bedenken voor het verzorgingshuis dat dichtgaat. In Ulrum kopen ze het monumentale verzorgingshuis om er een woon- en werkpand van te maken waar ook ouderen goed kunnen wonen. In Warff um plannen de inwoners een hofach-tig complex met ouderenwonin-gen en een ontmoetingsruimte. Auteur Hensums hoopt met deze voorbeelden andere dorpen te inspireren. ‘Ik wil laten zien: het kán wel. Want het gaat op som-mige plekken nog absoluut niet. Ik vind de dorpen die het redden ongeloofl ijk knap. Dit zijn gebie-den waar mensen wonen met vaker dan gemiddeld een laag inkomen, een lage opleiding en weinig netwerken. Juist van deze mensen vraag je nu om volko-men regie te nemen over hun oude dag.’

Zorg door dorpskracht. Nieuwe zorgconcepten in krimpende dorpen is een uitgave van het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg en is te bestellen via www.kcwz.nl.