Gebruik de HANDLEIDING bij dit werkblad · Titel interventie * 4 Samenvatting Eén A-4tje, max 600...

In de put, uit de put

Werkblad beschrijving interventie

Gebruik de HANDLEIDING bij dit werkblad

Werkblad, versie mei 2015

Dit is een gezamenlijk werkblad van de volgende kennisinstituten:

Titel interventie * 2

Colofon

Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie

Naam organisatie: Trimbos-instituut

E-mail: [email protected]

Telefoon: 030 – 297 11 00

Website (van de interventie):

Contactpersoon

Vul hier de contactpersoon voor de interventie in.

Naam : Suzanne Lokman

E-mail : [email protected]

Telefoon : 030-2971100

Referentie in verband met publicatie

Naam auteur interventiebeschrijving: Hester Duivis en Suzanne Lokman

Titel interventie: In de put, uit de put

Databank(en):

Plaats, instituut: Utrecht, Trimbos-instituut

Datum: 03-11-2016

Het werkblad is een invulformulier voor het maken van een interventiebeschrijving, geordend naar

onderwerp (doelgroep, doel, enzovoort). De onderwerpen volgen de criteria voor beoordeling.

De interventiebeschrijving is een samenvatting van de beschikbare schriftelijke informatie over de interventie

voor de bezoeker van de databanken effectieve interventies en voor de erkenningscommissie interventies.

De informatie is van belang voor de beoordeling van de kwaliteit, effectiviteit en randvoorwaarden van de

interventie.

Kijk bij het invullen in de handleiding die bij dit werkblad hoort.

mailto:[email protected]


Inhoud

Colofon .............................................................................................................................................................. 2

Inhoud ................................................................................................................................................................ 3

Samenvatting .................................................................................................................................................... 4 Korte samenvatting van de interventie .......................................................................................................... 4 Doelgroep ...................................................................................................................................................... 4 Doel ............................................................................................................................................................... 4 Aanpak ........................................................................................................................................................... 4 Materiaal ........................................................................................................................................................ 4 Onderbouwing ............................................................................................................................................... 4 Onderzoek ..................................................................................................................................................... 4

1. Uitgebreide beschrijving ......................................................................................................................... 6 Beschrijving interventie .................................................................................................................................. 6 1.1 Doelgroep .............................................................................................................................................. 6 1.2 Doel ..................................................................................................................................................... 7 1.3 Aanpak ................................................................................................................................................ 7

2. Uitvoering ................................................................................................................................................ 10

3. Onderbouwing ........................................................................................................................................ 13

4. Onderzoek ............................................................................................................................................... 15 4.1 Onderzoek naar de uitvoering ........................................................................................................... 15 4.2 Onderzoek naar de behaalde effecten .............................................................................................. 16

5. Samenvatting werkzame elementen ..................................................................................................... 19

6. Aangehaalde literatuur........................................................................................................................... 20

7. Praktijkvoorbeeld ................................................................................................................................... 23


Samenvatting Eén A-4tje, max 600 woorden

Korte samenvatting van de interventie – max 150 woorden

In de put, uit de put is een cursus voor volwassenen met depressieve klachten. Het doel van de cursus is het

verminderen of verhelpen van depressieve klachten, waarmee de kans op het ontstaan van een depressie

afneemt. In de put, uit de put is gebaseerd op de sociaal-leren theorie, cognitieve therapie en sociale

vaardigheidstraining. Inhoudelijk staat het leren van specifieke vaardigheden in zelfobservatie en

zelfverandering centraal. De aandacht gaat uit naar de gezondheid en de mogelijkheden van de deelnemer

en niet de depressie. In 6 bijeenkomsten komen verschillende thema’s aan bod: 1) denken, doen en voelen;

2) doen, denken en stemming; 3) denken en stemming; 4) positief leren denken, assertiviteit en stemming;

5) assertiviteit in de praktijk en; 6) winst behouden. Na 6 weken is er een terugkombijeenkomst. De cursus

kan zowel in groepsverband als zelfstandig (met eventuele ondersteuning) worden gebruikt.

Doelgroep – max 50 woorden De cursus is bedoeld voor volwassenen met een subklinische depressie. Subklinisch houdt in dat de cliënt

wel enkele depressieklachten heeft, maar dat deze niet voldoen aan de criteria van een depressieve

stoornis.

Doel – max 50 woorden In de put, uit de put heeft tot doel depressieve klachten bij volwassenen te verhelpen of te verminderen,

waarmee de kans op het ontstaan van een depressie afneemt.

Aanpak – max 50 woorden

In 6 bijeenkomsten en een terugkombijeenkomst na 6 weken leren cursisten vaardigheden en technieken

om hun depressieve klachten te verminderen. Cursisten leren wat depressieve klachten zijn, hoe deze

ontstaan en hoe deze te beïnvloeden zijn. Tussen de bijeenkomsten door maken cursisten

huiswerkopdrachten om de geleerde vaardigheden in de praktijk toe te passen.

Materiaal – max 50 woorden · Wilschut, N., Dijkstra, M., Ruiter, M., & Cuijpers, P. (2011) Handreiking voor coördinatoren en

cursusbegeleiders, met daarin het draaiboek van de Cursus.

· Cuijpers, P. & Wilschut, N. (2011) In de put uit de put. Zelf depressiviteit overwinnen. Cursusboek voor

deelnemers.

Onderbouwing – max 150 woorden Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau ‘Goed beschreven’.

Een depressie vermindert de kwaliteit van leven van het individu en zijn omgeving en gaat gepaard met aanzienlijke maatschappelijke kosten. Subklinische depressieve klachten zijn een belangrijke voorspeller van een depressie in het daarop volgende jaar (Cuijpers & Smit, 2004). Omdat een subklinische depressie zich goed laat beïnvloeden is het van belang deze tijdig te signaleren en preventieve interventies aan te bieden (Smit et al, 2001). Het verminderen of verhelpen van depressieve klachten draagt bij aan het voorkomen van depressie. Om depressieve klachten te verminderen of te verhelpen, en daarmee de kans op het ontstaan van een depressie te verminderen, leren volwassenen binnen de cursus In de put, uit de put verschillende vaardigheden, zoals ontspannen, plezierige activiteiten ondernemen, positief/constructief denken en sociale

vaardigheden. De technieken die hiervoor worden gebruikt zijn afkomstig uit verschillende, bij depressie(ve

klachten) effectief gebleken theorieën en methoden, zoals de sociaal leren theorie, cognitieve

gedragstherapie en de probleemoplossende therapie.

Onderzoek – max 100 woorden


In Nederland is een eerdere, langere versie van de groepsinterventie In de put, uit de put (en specifiek voor

55+) onderzocht. Het onderzoek liet zien dat deelnemers na de interventie minder depressieve klachten

hadden vergeleken met een controlegroep. Na 12 tot 14 maanden na de interventie bestond dit verschil nog

steeds bij de deelnemers die laag scoorden op depressieve klachten bij de start van het onderzoek.

Uit één onderzoek blijkt dat de cursus geen effect had op de incidentie van depressie 12 maanden na de

cursus. Een meta-analyse naar verschillende varianten van de cursus Omgaan met Depressie (waaronder In

de put, uit de put) toont dat deze cursus effectief depressieve klachten vermindert en het ontstaan van

depressies voorkomt.


1. Uitgebreide beschrijving

Beschrijving interventie

Het werkblad is ook geschikt voor een samenvattende beschrijving van complexe of samengestelde

interventies. Dit zijn interventies die uit twee of meer afzonderlijke onderdelen bestaan. Denk aan

interventies met aparte onderdelen voor verschillende doelgroepen, zoals een leefstijlinterventie die zowel

gericht is op de community als op de school als op de individuele docent. Of aan interventies met

verschillende modules die bij een doelgroep ‘op maat’ worden toegepast.

Naarmate er meer onderdelen zijn is het aan te bevelen de structuur visueel weer te geven in een schema.

Dit geldt met name voor de subdoelen en voor de aanpak van de interventie. Zie ook de aanwijzingen in de

handleiding.

1.1 Doelgroep

Uiteindelijke doelgroep – max 100 woorden

Wat is de uiteindelijke doelgroep van de interventie?

De cursus is bedoeld voor volwassenen met een subklinische depressie. Subklinisch houdt in dat de cliënt

wel enkele depressieklachten heeft, maar dat deze niet voldoen aan de criteria van een depressieve

stoornis.

De ernst van de depressieve klachten is vast te stellen met de Centre for Epidemiological Studies

Depression Scale (CES-D). Een score van 16 of hoger is indicatief voor de aanwezigheid van een klinische

depressie.

Intermediaire doelgroep – max 100 woorden

Zijn er intermediaire doelgroepen? Zo ja, welke?

Nee

Selectie van doelgroepen – max 250 woorden

Hoe wordt de (intermediaire)doelgroep geselecteerd? Zijn er contra-indicaties? Zo ja, welke?

Mensen die zich aanmelden voor de cursus worden eerst gescreend door

middel van een kennismakingsgesprek. Bij de beoordeling of iemand deel

kan nemen aan de cursus zijn de volgende inclusie- en exclusiecriteria richtinggevend.

Inclusiecriteria zijn:

• Gemotiveerd zijn om zelf iets aan de eigen klachten te veranderen

• Voldoende (intellectuele) capaciteiten bezitten om de cursus te volgen (zelfreflectie, zeker

abstractievermogen, huiswerk)

• Zelfstandig opdrachten kunnen uitvoeren

• In een groep kunnen functioneren (zich kunnen uiten en kunnen luisteren naar anderen)

Criteria om mensen uit te sluiten van deelname aan de cursus zijn:

• Ernstige depressies (een score van 45 of hoger op de CES-D is een indicatie van een mogelijk ernstige

depressie)

• Bipolaire stoornissen

• Dreigende suïcidaliteit of een crisissituatie

• Psychotische kenmerken of verslavingsproblemen

• Een andere psychiatrische aandoening op de voorgrond, bijvoorbeeld angststoornissen en obsessief-

compulsieve stoornissen

• Ernstige gehoorstoornissen of slechtziendheid

• Lees- en/of leermoeilijkheden


• Recent verlies van een dierbare en waarbij de depressieve periode deel is van het verwerkingsproces.

Medicatie gebruik is geen bezwaar voor deelname.

In de praktijk worden deze criteria als richtlijn gebruikt. Uiteindelijk is het aan cursusbegeleiders om in te

schatten of iemand de capaciteiten en de mogelijkheden heeft om aan de cursus deel te nemen.

Betrokkenheid doelgroep – max 150 woorden

Was de doelgroep betrokken bij de (door)ontwikkeling van de interventie, en op welke manier?

Bij de doorontwikkeling zijn de cursus In de put, uit de put voor volwassenen en de cursus In de put, uit de

put 55+ gecombineerd tot één interventie. Een van de aanleidingen voor deze samenvoeging was de

werkwijze van veel GGZ-instellingen in de praktijk. Zij gaven de cursus al jarenlang met succes voor één

leeftijdsgroep. Oftewel, de werkwijze van veel GZZ-instellingen is meegenomen in de doorontwikkeling.

Daarnaast heeft een van de auteurs van de handreiking en het cursusboek veel ervaring met de uitvoering

van de cursus in de praktijk. De einddoelgroep is niet bij de doorontwikkeling betrokken geweest.

1.2 Doel

Hoofddoel – max 100 woorden

Wat is het hoofddoel van de interventie?

In de put, uit de put heeft tot doel depressieve klachten bij volwassenen te verhelpen of te verminderen,

waarmee de kans op het ontstaan van een depressie afneemt.

Subdoelen – max 350 woorden

Wat zijn de subdoelen van de interventie? Indien van toepassing: welke subdoelen horen bij welke

intermediaire doelgroepen of subdoelgroep(en)?

Subdoelen

Het verminderen of verhelpen van depressieve klachten wordt mogelijk door het zich eigen maken van

verschillende inzichten, vaardigheden en technieken. Na afloop van deelname aan de cursus In de put, uit

de put beschikt de cursist over:

• Inzicht in het ontstaan van depressieve klachten en het verband tussen denken, doen en voelen.

• Technieken om beter te ontspannen.

• Technieken om meer plezierige activiteiten te ondernemen en te plannen.

• Technieken om piekeren te verminderen.

• Vaardigheid in constructief denken: het opsporen van gedachten die de stemming verslechteren en deze

veranderen in gedachten die de stemming verbeteren.

• Vaardigheid in het omgaan met problemen die mogelijk worden ondervonden in contacten met anderen.

• Meer assertiviteit door gedachten en gevoelens te uiten, op te komen voor zichzelf en daarbij rekening te

houden met anderen.

• Vaardigheid om het geleerde in de cursus vast te houden in de toekomst.

1.3 Aanpak

Opzet van de interventie – max 200 woorden

Hoe is de opzet van de interventie en wat is de omvang (duur, aantal contacten – indien van toepassing)?

Voeg eventueel een schema toe als bijlage.

De cursus In de put, uit de put bestaat uit 6 wekelijkse bijeenkomsten van 2 uur en een

terugkombijeenkomst na 6 weken.

De volgende onderwerpen aan de orde (in deze volgorde):

• Wat is depressiviteit

• Denken, voelen, doen en stemming


• Doen, denken en stemming

• Denken en stemming

• Positief leren denken, assertiviteit en stemming

• Assertiviteit en andere sociale vaardigheden

• Resultaten vasthouden

Inhoud van de interventie – max 1200 woorden

Welke concrete activiteiten worden uitgevoerd en -eventueel- in welke volgorde? Geef geen uitputtende

beschrijving van activiteiten; het is voldoende als de lezer zich een beeld kan vormen van wat er gedaan

wordt en hoe dit gedaan wordt.

Indien van toepassing per onderdeel samenvatten. Vergeet niet aandacht te besteden aan de werving.

Bij interventies op maat: geef aan wat op basis van welke criteria wanneer wordt uitgevoerd. Geef ook aan

wat minimaal moet worden uitgevoerd om de gestelde doelen te behalen.

Achtereenvolgens behandelt de cursus In de put, uit de put de volgende onderwerpen:

0. Depressiviteit

Ter voorbereiding lezen de cursisten informatie over wat een depressie is, hoe het ontstaat en hoe

het in stand blijft. Aan bod komt wat de belangrijkste problemen zijn die met depressiviteit te maken

hebben. Elke cursist kan voor zichzelf bepalen welke problemen voor hem/haar een rol spelen.

1. Denken, doen en voelen en uw stemming

De cursisten maken kennis met de theorie waarop de cursus gebaseerd is (o.a. het Denken-Voelen-

Doen model). Ook gaat het over de relatie tussen plezierige activiteiten en stemming. De cursist

leert wat verschillende soorten plezierige activiteiten zijn en manieren om meer plezierige activiteiten

te ondernemen.

2. Denken, doen en uw stemming

Cursisten leren meer plezierige activiteiten kiezen, plannen en doen. Tevens krijgen ze inzicht in de

relatie tussen denken en hun stemming. Het ontdekken van eigen (niet-helpende) gedachten en

negatieve, niet-helpende denkpatronen komt daarnaast aan de orde.

3. Denken en uw stemming

Er is nogmaals aandacht voor de relatie tussen denken en stemming, Cursisten leren niet-helpende

denkpatronen te doorbreken en krijgen technieken om helpende gedachten te vermeerderen en

piekeren te stoppen.

4. Positief leren denken, assertiviteit en uw stemming

Cursisten gaan verder aan de slag met de technieken voor meer positieve, helpende gedachten. Ze

krijgen inzicht in (hun eigen) assertiviteit en wat opkomen voor jezelf voor rol kan spelen in de

omgang met andere mensen.

5. Assertiviteit in de praktijk en andere sociale vaardigheden

Cursisten leren hoe ze assertief kunnen zijn.

6. Winst behouden

Cursisten worden zich bewust hoe ze het geleerde in de toekomst kunnen vasthouden, wat

mogelijke signalen zijn voor terugval en hoe voorbereiding op belangrijke levensgebeurtenissen

mogelijk is..

Opdrachten

Na elke bijeenkomst zijn er opdrachten waar de cursist thuis mee aan de slag gaat. Daarbij zijn er een aantal

extra opdrachten gegeven voor cursisten die iets dieper op bepaalde onderwerpen en vaardigheden willen

ingaan. Elke week komt de "Hoe voel ik me per dag"-opdracht terug. Hierbij geeft de cursist elke dag met

een cijfer aan hoe hij/zij zich die dag voelt, met eventueel daarbij een toelichting. Met deze opdracht kan een

cursist zijn/haar stemming meten en wordt eventuele vooruitgang inzichtelijk gemaakt. Tijdens de cursus

worden cursisten aangespoord om eenmaal uitgevoerde oefeningen gedurende en na afloop van de cursus

te blijven herhalen. Aan het begin van elke bijeenkomst is er aandacht voor de huiswerkopdrachten en de in

de praktijk geoefende vaardigheden.


Geadviseerd wordt om bijeenkomst 1, 2 en 3 wekelijks en bijeenkomst 4, 5 en 6 om de week te houden. Op

deze wijze krijgt de cursist langer de tijd om zich de stof en de vaardigheden eigen te maken en hiermee in

het eigen leven aan de slag te gaan.


2. Uitvoering

Materialen – max 200 woorden

Welke materialen zijn beschikbaar voor de uitvoering, werving en evaluatie van de interventie?

Cursistenboek In de put uit de put. Zelf depressiviteit overwinnen

Te verkrijgen via de webwinkel van het Trimbos-instituut. Kosten: €31,10 (prijs 2016)

In de put uit de put. Zelf depressiviteit overwinnen

Een handreiking voor coördinatoren en begeleiders van de cursus in de put uit de put

Te verkrijgen via de webwinkel van het Trimbos-instituut. Kosten: €39,95 (prijs 2016)

Locatie en type organisatie – max 200 woorden

Waar kan de interventie uitgevoerd worden en welk(e) soort(en) organisatie(s) kan/kunnen de interventie

uitvoeren?

Doordat In de put, uit de put zowel in de vorm van een groepscursus als individueel te volgen is, kunnen

verschillende type organisaties de cursus aanbieden. De huisartsenzorg heeft een belangrijke taak in de

aanpak van lichte, psychische klachten en is daarmee een uitermate geschikte plek voor de uitvoering van In

de put, uit de put. Ook GGZ-instellingen kunnen de cursus aanbieden, alhoewel het budget voor preventie bij

steeds meer van deze instellingen er niet of beperkt (meer) is. Voorbeelden van andere type instellingen die

de cursus aanbieden, zijn: een bibliotheek, buurt-/wijkhuis, algemeen maatschappelijk werk of thuiszorg,

Stichting Welzijn Ouderen of verzorgingshuizen.

Opleiding en competenties van de uitvoerders – max 200 woorden

Wie zijn de uitvoerders en welke opleiding en competenties hebben zij nodig?

De cursus wordt bij voorkeur door twee begeleiders gegeven. De volgende eisen wat betreft kennis en

vaardigheden van cursusbegeleiders worden in de handreiking genoemd:

· Professional met HBO- of universitair opleidingsniveau

· Onderschrijven van en kunnen werken met de cognitief gedragstherapeutische principes van de cursus

· Een coachende rol kunnen aannemen, in plaats van de rol van therapeut

Als er ouderen deelnemen, is het van belang dat de begeleiders affiniteit hebben met deze groep. Verder

zijn kennis van de fysieke, psychologische en sociale gevolgen van het ouder worden en ervaring in het

werken met ouderen van ten minste een van de begeleiders onontbeerlijk. Begeleiders moeten er rekening

mee houden dat de presentatie van onderwerpen bij ouderen meer tijd in beslag neemt.

Kwaliteitsbewaking – max 200 woorden Hoe wordt de kwaliteit van de interventie bewaakt?

De handreiking voor coördinatoren en begeleiders van de cursus bevat een bijlage met een checklist voor de

kwaliteit van de uitvoering van de cursus. Deze checklist, gebaseerd op het model van de Stichting

Harmonisatie Kwaliteitsbeoordeling in de Zorgsector (HKZ), omvat de volgende aspecten:

• Het primaire proces (werving) / eerste contact / aanmelding / kennismakingsgesprek

/ uitvoering van de cursus / eindevaluatie / nazorg

• Beleid en organisatie

• Cursuscoördinator- en begeleiders

• Locatie en cursusmateriaal

• Onderzoek en ontwikkeling

• Beheer van de cursistengegevens

Tevens is er een logboek als bijlage opgenomen, waarin cursusbegeleiders de

volgende informatie kunnen vastleggen:

· Algemene informatie over de cursus

· Informatie over de cursisten (aanwezigheid, huiswerk gemaakt en scores op de CES-D op verschillende

momenten)


· Belangrijke gebeurtenissen tijdens bijeenkomsten

· Evaluatieformulier voor cursusbegeleiders.

Beide instrumenten kunnen de coördinatoren en begeleiders gebruiken voor

kwaliteitsbewaking van de uitvoering van de cursus binnen de eigen instelling/

organisatie. Alle GGZ-instellingen die de interventie uitvoeren hebben een HKZ erkenning.

Randvoorwaarden – max 200 woorden

Wat zijn de organisatorische en contextuele randvoorwaarden voor een goede uitvoering van de interventie?

De checklist in de bijlage van de handreiking geeft een overzicht van alle te regelen zaken voor de uitvoering

van de groepscursus. In hoofdlijnen gelden de volgende randvoorwaarden:. draagvlak binnen de eigen

organisatie, samenwerking met andere betrokken intern dan wel extern, materiele voorzieningen

(cursusruimte, materialen voor deelnemers, etc.) en voldoende tijd voor het organiseren en uitvoeren van de

cursus.

De cursus is een vorm van geïndiceerde depressiepreventie en daarvoor geldt dat die voor deelnemers

onder het verzekerd pakket van de ziektekostenverzekering valt.

Klik hier als u tekst wilt invoeren.

Implementatie – max 200 woorden

Is er een systeem voor implementatie? Geef een samenvatting.

In de handreiking voor coördinatoren en begeleiders van de cursus In de put, uit de put staat uitgebreide

informatie over de praktische zaken en vragen voor diegenen die de cursus willen gaan

organiseren. De handreiking bevat een draaiboek die cursusbegeleiders kunnen gebruiken

voor de uitvoering van de cursus In de put, uit de put. Per cursusbijeenkomst staat er in het draaiboek een

programma met adviezen voor cursusbegeleiders. Daarnaast gebruiken cursusbegeleiders dezelfde

materialen als de cursisten: de cursusmap.

Kosten – max 200 woorden

Wat zijn de kosten van de interventie? Benoem daarbij de personele (in aantallen uren) en de materiële

kosten.

De kosten van de interventie zijn onder te verdelen in de volgende kostenposten

(2016):

Materiaal:

Handreiking coördinatoren en begeleiders €39,95

Cursusmap volwassenen €31,10

Twee-daagse training voor begeleiders: € 580,00

Personele kosten (= uurtarief cursusbegeleider maal hieronder aangegeven tijdsinvestering)

Globale tijdsinvestering:

Werving: 20 uur

Voorbereiding: 8 uur per begeleider (24 uur per begeleider indien de training nog gevolgd dient te

worden)

Werving 20 uur

Kennismakingsgesprekken: 12 uur per begeleider (uitgaande van 12 deelnemers, gemiddeld 1 uur

per deelnemer).

Uitvoering cursus voor korte variant: 28 uur per begeleider

(4 uur per bijeenkomst x 6 bijeenkomsten en 1 terugkombijeenkomst)

Administratieve zaken: 4 uur per begeleider

De eerste keer dat de cursus georganiseerd wordt, kost dit meestal extra tijd. Cursusbegeleiders moeten

getraind en ingewerkt worden en er moeten vaak extra inspanningen voor de werving gedaan worden.


Op basis van 12 deelnemers komt de totale tijdsinvestering op 63 uur voor een cursusbegeleider die zich

nog helemaal moeten inwerken en 47 uur voor vervolgcursussen.


3. Onderbouwing

Probleem – max 400 woorden

Voor welk probleem of (mogelijk) risico is de interventie ontwikkeld? Omschrijf aard, ernst, spreiding en

gevolgen.

Een vijfde (18.7%) van alle Nederlanders krijgt ooit in zijn leven een depressie. Jaarlijks heeft 5,2% van de

gehele bevolking een depressieve stoornis. In 2009 waren dat in totaal 546.500 volwassenen (De Graaf et

al., 2010). Daarnaast zijn er jaarlijks circa 1,3 miljoen mensen met een subklinische depressie – mensen die

wel last hebben van depressieve klachten maar niet voldoen aan de diagnostische criteria van een klinische

depressie (Romijn et al., 2008).

Depressie komt voor in alle lagen van de bevolking. Wel kunnen een aantal risicogroepen worden

onderscheiden. Zo komt een depressieve stoornis bijna twee keer zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen.

In 2011 had 13,1% van de mannen van 18-64 jaar ooit in het leven een depressieve stoornis. Voor de

vrouwen was dit 24,3% (De Graaf et al., 2010). Op jongere leeftijd is er een kleiner risico op een depressieve

stoornis (De Graaf et al., 2010). Verder is de prevalentie van depressie relatief hoog onder

bevolkingsgroepen met een lage SES (laag opleidingsniveau, laag inkomen, geen betaalde baan)

vergeleken met groepen met een hoge SES (De Graaf et al., 2010). Van de volwassenen tussen de 18 en

64 jaar met alleen lagere school heeft 7,6% een depressieve stoornis, vergeleken met een jaarprevalentie

van 5,2% voor alle inwoners van Nederland in dezelfde leeftijdsgroep (De Graaf et al., 2010).

Mensen met een subklinische depressie hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van een

depressieve stoornis (Cuijpers & Smit, 2004). De aanwezigheid van depressieve klachten is de belangrijkste

voorspeller van een depressieve stoornis. Een opeenstapeling van risicofactoren bij eenzelfde individu

verhoogt het risico op depressie aanzienlijk (Romijn et al., 2008). Voorbeelden van risicofactoren zijn:

cognitieve stoornissen, gebrek aan of verlies van sociale contacten, lichamelijke ziekten, en functionele

beperkingen (Djernes, 2006).

Oorzaken – max 400 woorden

Welke factoren veroorzaken het probleem of (mogelijk) risico?

Er bestaat niet één oorzaak van depressie; het gaat altijd om een combinatie van elkaar

beïnvloedende determinanten van zowel biologische, sociale als psychologische aard. Smit (2007)

beschrijft dat onder andere met de volgende factoren volwassenen zich kunnen beschermen tegen

het ontstaan van depressie:

Begrip, kennis van depressie en wat eraan gedaan kan worden

Een gevoel van controle, het versterken van de interne locus of control

Het plannen van en deelnemen aan plezierige activiteiten

Zelfinzicht, een realistische zelfwaardering en zelfvertrouwen

Goede interpersoonlijke relaties

Let op: dit onderdeel hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op niveau ‘Goed beschreven’.

Aan te pakken factoren – max 200 woorden

Welke factoren pakt de interventie aan en welke onder 1.2 benoemde (sub)doelen horen daarbij?

· Begrip, kennis van depressie en wat eraan gedaan kan worden

• Inzicht in het ontstaan van depressieve klachten en het verband tussen denken, doen en voelen.

• Vaardigheid in constructief denken: het opsporen van gedachten die de stemming verslechteren en

deze veranderen in gedachten die de stemming verbeteren.

· Een gevoel van controle, het versterken van de interne locus of control

• Technieken om beter te ontspannen.

• Technieken om meer plezierige activiteiten te ondernemen en te plannen.


• Technieken om piekeren te verminderen.

· Het plannen van en deelnemen aan plezierige activiteiten

· Zelfinzicht, een realistische zelfwaardering en zelfvertrouwen

· Goede interpersoonlijke relaties

• Vaardigheid in het omgaan met problemen die mogelijk worden ondervonden in contacten met

anderen.

• Meer assertiviteit door gedachten en gevoelens te uiten, op te komen voor zichzelf en daarbij

rekening te houden met anderen.

• Vaardigheid om het geleerde in de cursus vast te houden in de toekomst.


Verantwoording – max 1000 woorden

Maak aannemelijk dat met deze aanpak ook daadwerkelijk de doelen bij deze doelgroep bereikt kunnen

worden.

In de put, uit de put is een preventieve cursus met het doel depressieve klachten bij volwassenen te

verhelpen of te verminderen en daarmee de toename van klachten dan wel een depressieve stoornis te

voorkomen. Deze cursus is gebaseerd op de Amerikaanse cursus Coping with Depression, die reeds op

vele manieren is toegepast en uitgebreid is onderzocht op effectiviteit (Haringsma, 2006). Cuijpers et al

(2009) beschrijven in een artikel de geschiedenis van deze cursus en 25 gecontroleerde gerandomiseerde

en vergelijkende onderzoeken naar de Coping with Depression-cursussen. Uit dit artikel blijkt dat deze

cursus effectief is in het verminderen van depressieve klachten en het voorkomen van het ontstaan van een

depressie in verschillende doelgroepen en settings (waaronder volwassenen en ouderen in Nederland). Wat

betreft de opzet, de gebruikte theorieën, technieken en methoden, en de volgorde van de verschillende

onderdelen/onderwerpen, komt de cursus In de put, uit de put overeen met de Coping with Depression

Course. De teksten en voorbeelden zijn aangepast aan de Nederlandse doelgroep.

De in de cursus gebruikte methodieken zijn voornamelijk gebaseerd op de sociaal leren theorie (Bandura

1977). Deze theorie gaat ervan uit dat depressie en depressieve klachten samengaan met een afname in

plezierige activiteiten en een toename in onplezierige interacties tussen de persoon en zijn/haar

omgeving(Lewinsohn e.a. 1979). Gedachten en gevoelens zijn, net als gedrag, volgens deze theorie

aangeleerd. Iemand met depressieve klachten heeft disfunctionele manieren van denken en voelen

aangeleerd. Door het aanleren van andere manieren van denken en doen kunnen ook de depressieve

klachten afnemen.

Technieken die in de cursus gebruikt worden zijn, naast de sociaal leren theorie, ontleend uit de cognitieve

therapie van Beck (Beck, 1979), sociale vaardigheidstraining (Sanchez, Lewinsohn & Larson, 1980; Teri &

Leitenberg, 1979; Zeiss, 1977) en de probleemoplossende therapie (McLean & Hakstian,1979). De meeste

technieken zijn gebaseerd op elementen uit cognitieve gedragstherapeutische inzichten. Cognitieve

gedragstherapie is gericht op het verduidelijken van de relatie tussen gedachten, gevoelens en gedrag, het

ontdekken en veranderen van negatieve denkpatronen en het stimuleren van het ondernemen van meer

(plezierige) activiteiten (Gerrits, 2007). Het idee achter de cognitieve gedragstherapie is dat je door het

veranderen van de cognities (gedachtenpatronen) en/of het gedrag van een persoon de gevoelens van deze

persoon ook kan beïnvloeden. Uit vergelijkend onderzoek naar bovengenoemde therapieën bleek dat deze

behandelvormen allemaal even effectief zijn in het verhelpen en/of verminderen van depressieve klachten

(Lewinsohn, 1984).



4. Onderzoek

4.1 Onderzoek naar de uitvoering – max 600 woorden Wat is op basis van het beschikbare onderzoek bekend over de uitvoering van de interventie?

Beschrijf kort welke onderzoeken zijn gedaan en wat daarvan de uitkomsten waren. Stuur bij het indienen

van het werkblad de volledige publicatie van ieder genoemd onderzoek mee.

Beschrijf per onderzoek:

a) De titel, auteurs, organisatie en jaar van uitgave (indien gepubliceerd)

b) Het type onderzoek, de onderzoeksmethode en de omvang van het onderzoek

c) Een samenvatting van de meest relevante uitkomsten met betrekking tot inzicht in de mate waarin

activiteiten zijn uitgevoerd volgens plan, het bereik van de interventie, de waardering en ervaring van

de uitvoerders en doelgroep, succes- en faalfactoren, en -indien beschikbaar- de uitvoerbaarheid, de

randvoorwaarden en de omgevingsvariabelen.

Implementatie van de cursus Omgaan met depressie in de preventieve geestelijke gezondheidszorg.

Resultaten van de tussentijdse evaluatie.

Auteurs: Voordouw & Kramer

Jaar: 2001.

In de periode 1999-2001 vond er een evaluatie en monitor plaats naar het Implementatieproject van de

cursus In de put, uit de put. Dit vond plaats aan de hand van vragenlijsten, die werden toegestuurd aan alle

ambulante/geïntegreerde GGZ-instellingen. De cursus voor volwassenen en de cursus voor ouderen zijn

ieder met een aparte vragenlijst geëvalueerd. De respons voor de volwassenencursus was 89% (=49

vragenlijsten). Voor de ouderencursus was dit 85% (=46 vragenlijsten). Als belemmerende factoren bij de

start met of voortzetting van de cursus kwamen de volgende aspecten naar voren:

andere prioriteiten voor het inzetten van beschikbare capaciteit

andere activiteiten voor mensen met depressieve klachten (bij de volwassencursus). Voor zover

bekend betreft het hier activiteiten die door de instellingen zelf zijn ontwikkeld en die goed lopen.

ontevredenheid over de cursus

problemen met de werving

te weinig personeel

Bevorderende factoren die werden genoemd bij het starten of voortzetten van de cursus zijn:

de omvang van de depressieproblematiek

aansluiting van de cursus past binnen het preventiebeleid van de instelling

de vraag die er is naar dergelijke cursussen

pluspunten van de cursus: de effectiviteit, de goede inhoud, de positieve ervaringen elders, het

aanbod voor een groep, het groepswerk en het plezier dat de cursusbegeleiders hebben in het

geven van de cursus.

de beschikbaarheid van cursusmateriaal, trainingen en ondersteuning vanuit het

Implementatieproject

Kenmerken van de cursussen die in 1999 zijn gegeven:

55 volwassenencursussen, uitgevoerd door 27 GGZ-instellingen: Bij de volwassenen cursus zijn er

in totaal 531 deelnemers gestart, waarvan 442 deelnemers de hele cursus hebben afgemaakt. Dat

betekent dat gemiddeld 17% van de volwassenen voortijdig stopte.

52 ouderencursussen, uitgevoerd door 30 GGZ-instellingen.. Bij de 55+ cursus ging het om 453

deelnemers bij aanvang en 380 deelnemers bij afronding van de cursus. Oftewel, gemiddeld 14%


van de 55+-ers makte de cursus niet af. Dit is laag ten opzichte van gegevens die bekend zijn uit de

therapeutische setting.

Gegevens over deelnemers aan de cursus:

Zestien verschillende GGZ-instellingen hebben in totaal gegevens verzameld van 136 volwassenen

deelnemers (gemiddelde leeftijd: 44 jaar, 72,8% vrouw) en 105 55+ deelnemers (gemiddelde leeftijd: 63,5

jaar, 71,4% vrouw) verzameld. Ruim 70% van de deelnemers loopt langer dan een jaar met de klachten rond

en meer dan 80% heeft al eerder een behandeling gehad voor psychische of sociale problemen. Zowel bij

de volwassenen als 55+ zijn de depressie klachten na afloop van de cursus significant gedaald (p


significant groter effect gevonden van de groepsinterventie op negatieve gedachten (ATQ: t=-2.16,

p=.033, ES=0.39), leuke activiteiten (PES: t=-2.06, p=.042, ES=0.33), zelfwaardering (NPV-ZW: t=-

2.19, p=.031, ES=0.33), sociale vaardigheden (SIG: t=-2.79, p=.006, ES=0.33) en de frequentie van

sociale steun (SSL-I: t=-2.16, p=.033, ES=0.29). Op de lange termijn werd er een significante

vermindering waargenomen van de subklinische klachten, zoals gemeten met de BDI, zowel na 6

maanden (F(1,85)=9.30, p=0.003) als na 1 jaar (F(1,85)=4.62, p=0.034). Deze positieve effecten op

de lange termijn bleken zich alleen voor te doen bij deelnemers die laag scoorden op de BDI bij de

voormeting (


depressie. Tweeëndertig studies voldeden aan de inclusiecriteria. Deze studies omvatten een totale

onderzoekspopulatie van 6214 deelnemers waarvan 3312 in de interventiegroepen en 2902 in de

controlegroepen.

C. De IRR was 0,79 (95% CI: 0,69 – 0,91), wat wijst op een afname van de incidentie van depressie

met 21% in de interventiegroepen vergeleken met de controlegroepen. Het niveau van heterogeniteit

was laag (I2 = 24%). Conclusie: de preventie van depressie lijkt uitvoerbaar en kan bijdragen aan

het voorkómen dan wel uitstellen van het ontstaan van een depressieve stoornis.

Let op: dit onderdeel (4.2) hoeft niet ingevuld te worden voor erkenning op de niveaus ‘Goed beschreven’ en

‘Goed onderbouwd’.


5. Samenvatting werkzame elementen

Wat zijn de werkzame elementen van deze interventie waardoor de gestelde doelen bij de doelgroep

gerealiseerd worden? Geef een puntsgewijs overzicht van de belangrijkste werkzame elementen van de

interventie. Denk daarbij aan inhoudelijke en praktische elementen.

Max 250 woorden

Door kennis over het ontstaan van depressie krijgt de deelnemer tijdens de cursus vertrouwen en controle

over het eigen gedrag en daarmee over de depressie. Cursisten krijgen daarmee een duidelijke verklaring

voor de depressieve klachten en de boodschap dat zij daar zelf iets aan kunnen doen. Dit inzicht blijkt een

belangrijke component van effectieve interventies gericht op depressieve klachten (Lewinsohn et al, 1984).

Aanleren of versterken van sociale vaardigheden: cursisten leren verschillende sociaal

vaardigheidstechnieken die het zelfvertrouwen en de interpersoonlijke relaties versterken. De assertiviteit

wordt verhoogd door gedachten en gevoelens te uiten, op te komen voor zichzelf en daarbij rekening te

houden met anderen. Dit werkt bevorderend voor de interpersoonlijke relaties en heeft een positief effect op

depressieve klachten (Lewinsohn et al, 1979).

Controle leren uitoefenen op eigen gedrags- en denkpatronen die van invloed zijn op zijn depressieve

klachten. Door te leren ontspannen, om meer plezierige activiteiten te ondernemen en om het piekeren te

verminderen. Op deze manier wordt dus het gevoel van controle vergroot en daardoor neemt het

zelfvertrouwen toe. Dit zijn technieken uit de cognitieve gedragstherapie en de sociaal leren theorie.

Leren herkennen van eigen denkpatronen (zelfinzicht): leren opsporen van gedachten die de stemming

verslechteren en deze te veranderen in gedachten die de stemming verbeteren (Lewinsohn et al, 1984).



6. Aangehaalde literatuur

Maak een alfabetische lijst van alle in deze beschrijving aangehaalde literatuur en gebruik hiervoor de APA-

normen (variant met kleine letters, zie aanwijzingen in de handleiding).

Allart, E., Hosman, C.M.H., Hoogduin, C.A.L., Schaap, G.P.D.R. (2003). The Coping With Depression

Course: Short-Term Outcomes and Mediating Effects of a Randomized Controlled Trial in the Treatment of

Subclinical Depression. Behavior Therapy, 34, 381-396

Allart, E., Hosman, C.M.H., Hoogduin, C.A.L., Schaap, G.P.D.R. (2007). Prevention of depression in

subclinically depressed adults: Follow-up effects on the ‘Coping with Depression’ course. Journal of Affective

Disorders, 97, 219–228

American Psychiatric Association (2001). Beknopte handleiding bij de diagnostische criteria van de DSM-IV-

TR. Lisse: Zwets & Zeitlinger.

Bandura, A. (1977). Social learning theory. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall.

Beck, A. T., Rush, A. J., Shaw, B. F., & Emery, G. (1979). Cognitive Therapy of Depression. New York:

Wiley.

Cuijpers, P., & Smit, F. (2004). Sub threshold depression as a risk indicator for major depressive disorder: A

systematic review of prospective studies. Acta Psychiatrica Scandinavica, 109, 325-331.

Cuijpers, P., Muñoz, R.F., Clarke, G.N. & Lewinsohn, P.M. (2009). Psychoeducational treatment and

prevention of depression: The “Coping with Depression” course thirty years later. Clinical Psychology

Review, 29, 449-458.

Cuijpers, P, van Straten A, van Schaik A, Andersson G. (2009). Psychological treatment of depression in

primary care: a meta-analysis. British Journal of General Practice, 59, 51–60.

Cuijpers, P., Huibers, M., Ebert, D.D., Koole, S.L., Andersson, G. (2013). How much psychotherapy is

needed to treat depression? A metaregression analysis. Journal of Affective Disorders, 149, 1-13.

Cuijpers, P. & Wilschut, N. (2014) In de put uit de put. Zelf depressiviteit overwinnen. ThiemeMeulenhoff.

Amersfoort.

Djernes, J.K (2006). Prevalence and predictors of depression in populations of elderly: A review. Acta Psychiatr. Scand 113, 372–87.

De Graaf, R., ten Have, M., van Dorsselaar, S. (2010) De psychische gezondheid van de Nederlandse

bevolking. NEMESIS-2: Opzet en eerste resultaten. Trimbos-instituut. Utrecht.

Gerrits, R.S., Zanden, R.A.P. van der (2007a). Gripopjedip online. Een CGT preventiecursus in een chatbox.

Kinder- en Jeugdpsychotherapie, 34, 58-70.

Gerrits, R.S., Zanden, R.A.P. van der, Visscher, R.F.M., & Conijn, B.P. (2007b). Master your mood online: A

preventive chat group intervention for adolescents. Australian e-journal for the Advancement of Mental

Health, 6,1-11.

Goodman, S.H., & Gotlib, I.H. (1999). Risk of psychopathology in the children of depressed mothers: a

developmental model for understanding mechanisms of transmission. Psychopathological review, 106, 458-

490.


Haringsma, R, Engels, G.I., Cuijpers, P. & Spinhoven, Ph. (2006). Effectiveness of the Coping With

Depression (CWD)course for the older adults provided by community-based mental health care system in

the Netherlands: a randomized controlled field trial. International Psychogeriatrics, 18, 307-325.

Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ (2005). Multidisciplinaire richtlijn

depressie. Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van volwassen cliënten met een depressie. Utrecht:

Trimbosinstituut.

Lewinsohn, P.M., & Talkington, J. (1979). Studies on the measurement of unpleasant events and relations

with depression. Applied Psychological Measurement, 3, 83-101.

Lewinsohn, P.M., Youngren, M.A., & Grosscup, S.J. (1979). Reinforcement and depression. In R.A. Depue

(red.) The psychobiology of depressive disorders: Implications for the effects of stress. New York: Academic

Press.

Lewinsohn, P.M., Antonucci, D.O., Breckenridge, J.S., & Teri, L. (1984). The coping with depression course.

Eugene: Castalia Publishing Company.

McLean, P.D., & Hakstian, A.R. (1979). Clinical depression: Comparative efficacy of outpatients treatments.

Journal of Consulting and Clinical Psychology, 47, 818-836.

Meijer, S., Smit, F., Schoemaker, C., Cuijpers P. (2006). Gezond verstand: evidence-based preventie van

psychische stoornissen. De Bilt: RIVM, centrum Volksgezondheid Toekomst Verkenningen en Trimbos-

instituut, centrum Preventie en Kortdurende Interventie.

Nieuwsma, J.A, Trivedi, R.B, McDuffie, J, Kronish, I, Benjamin, D, Williams, J.W. (2012). Brief

Psychotherapy for Depression: A Systematic Review and Meta-Analysis. International Journal of

Psychiatry in Medicine 43, 129–151.

Romijn, G., Ruiter, M. & Smit, F. (2008). Meer effect met depressiepreventie? Strategieën voor

publieksvoorlichting, vroegherkenning en terugvalpreventie. Utrecht: Trimbos-instituut.

Sanchez, V.C., Lewinsohn, P.M., & Larson, D. (1980). Assertion training: Effectiveness in the treatment of

depression. Journal of Clinical Psychology, 36, 526-529.

Smit, F., Sambeek, D., van, Bohlmeijer, E., & Cuijpers, P. (2001). Factsheet Preventie. Depressie. Utrecht:

Trimbos-instituut.

Smit, F., Cuijpers, P., Oostenbrink, J., Batelaan, N., Graaf, R. de, & Beekman, A. (2006). Costs of nine

common mental health disorders: Implications for curative and preventive psychiatry. Journal of Mental

Health and Economics, 9, 193-200.

Smit, F. (2006). Prevention of Depression (Dissertation). Departments of Psychiatry and Clinical Psychology,

VU University medical centre, Amsterdam. Smit, F. (2007) Factsheet Preventie. Preventie van depressie.

Utrecht: Trimbos-instituut.

Spek, V., Nyklícek, I., Smits, N., Cuijpers, P. Riper, H. Keyzer, J., Pop, V. (2007). Internet-based cognitive

behavioural therapy for subthreshold depression in people over 50 years old: A ramdomized controlled

clinical trial. Psychological Medicine, 37, 1797-1806.

Spek, V., Cuijpers, P., Nyklícek, I., Smits, N., Riper, H., Keyzer, J., Pop, V. (2008). One-year follow-up

results of a randomized controlled clinical trial on internet-based cognitive behavioral therapy for

subthreshold depression in people over 50 years old. Psychological Medicine, 38, 635-640.


Teri, L., & Leitenberg, H. (1979). Assertion training in the treatment of depression in a community mental

health center. Paper presented at the Association for the Advancement of Behavior Therapy.

Voordouw, I., & Kramer, J. (2001). Implementatie van de cursus Omgaan met depressive in de preventieve

geestelijke gezondheidszorg. Resultaten van de tussentijdse evaluatie. Utrecht: Trimbos-instituut.

Wilschut N., Dijkstra, M., Ruiter, M., Cuijpers, P. (2011). In de put, uit de put. Zelf depressiviteit overwinnen.

Een handreiking voor coördinatoren en begeleiders van de cursus voor volwassenen van 18 jaar en ouder.

Utrecht: instituut.

Zeiss, A.M. (1977). Interpersonal behavior problems of the depressed: A study of outpatient treatment.

Dissertation Abstracts International, 38, 28950-28956B.

Zoonen, K. van, Buntrock, C., Ebert, D. D., Smit, F., Reynolds III, C. F., Beekman, A. T. F. & Cuijpers, P.

(2014). Preventing the onset of major depressive disorder: A meta-analytic review of psychological

interventions. International Journal of Epidemiology, 43, 318-329.


7. Praktijkvoorbeeld

Beschrijf, indien beschikbaar, in max. 600 woorden een praktijkvoorbeeld van de uitvoering van de

interventie: hoe was de situatie voor, tijdens en na de interventie?

Klik hier als u tekst wilt invoeren.

Gebruik de HANDLEIDING bij dit werkblad · Titel interventie * 4 Samenvatting Eén A-4tje, max 600...

Documents

Transcript of Gebruik de HANDLEIDING bij dit werkblad · Titel interventie * 4 Samenvatting Eén A-4tje, max 600...