Geachte cliënt,

Voor u ligt de Perspectief 2017, waarin wij nader ingaan op onze (economische)

verwachtingen voor 2017.

Dit magazine is tot stand gekomen door de internationale samenwerking tussen de

beleggingsstrategen, analisten en portfoliomanagers van Theodoor Gilissen en hun collega's

bij KBL european private bankers.

Wij wensen u waardevolle inzichten en zijn in 2017 wederom graag uw kennispartner bij

vermogenszaken.

Welkom

Zoals u op de volgende bladzijden zult lezen, bevindt de wereldeconomie zich op een

kruispunt. Na een recente lichte verbetering, zal 2017 het begin inluiden van óf een

vertraging óf een lichte versnelling. Wij verwachten het laatste, door het herstel in de

industrie- en de energiesector, de hogere consumentenuitgaven en afnemende

bezuinigingen.

In Europa wijzen de voorlopende indicatoren op een groei van 1,5% op jaarbasis, vergelijkbaar

met 2016, hoewel veel zal afhangen van de verkiezingsresultaten in drie van de vijf grootste

economieën van de eurozone en van de aanhoudende gevolgen van de

Brexitonderhandelingen.

In de VS zal de regering Trump waarschijnlijk snel werk maken van belastinghervormingen en

infrastructuur- en defensie-uitgaven, wat de groei op middellange termijn zal stimuleren. Wij

verwachten dat de groei zal versnellen, van 1,6% in 2016 tot 2,4% in 2017.

Wij verwachten dat ondanks de voortdurende demografische uitdaging de Japanse

economische groei in 2017 1,2% zal bedragen. De Chinese economie bevindt zich weliswaar in

een overgangsfase, maar de groeicijfers blijven goed. Dit geldt ook voor de opkomende

markten, waar na jaren van stagnatie en achteruitgang de vooruitzichten eindelijk

verbeteren. Beleggers moeten rekening blijven houden met snelle omslagpunten.

"EEN UITDAGEND 2017 VOOR OBLIGATIEHOUDERS"

Vooral obligatiehouders kunnen zich opmaken voor een uitdagend 2017, omdat

Trumpenomics vrijwel zeker tot een stijgende rente zal leiden. Wij gaan uit van een

geleidelijke stijging van de rente die door het ruime monetaire beleid en lagere economische

groei wel onder historische niveaus zal blijven.

Wat de valuta betreft, hanteren wij voor de dollar een ongewijzigde bandbreedte van 1 tot

1,15 per euro. Voor de grondstoffengerelateerde valuta verwachten wij herstel. Wij sluiten af

met een overzicht van de voordelen van spreiding door middel van alternatieve strategieën.

Hoewel wij vertrouwen hebben in onze globale beleggingsstrategie, is het uiteraard

onmogelijk om de toekomst perfect te voorspellen, zeker voor een heel kalenderjaar. Om die

reden volgen wij alle ontwikkelingen op de voet en zullen wij regelmatig onze aanbevelingen

aanpassen aan de veranderende omstandigheden. De drie grootste risico s voor de

bewegingen op de financiële markten zijn de politieke ontwikkelingen, een terugval op de

obligatiemarkten en cyber attacks. Positieve verrassingen kunnen voortkomen uit een

verbeterende economie en een hogere winstgroei.

In ons beleggingsbeleid hebben wij een positief advies voor risicovollere beleggingen. Deze

omvatten aandelen, onroerend goed, grondstoffen, high yield en schulden uit opkomende

markten.

De vraag- en aanbodverhoudingen voor grondstoffen komen meer in evenwicht, waardoor

een verdere langzame prijsstijging aannemelijk is. In een periode van aantrekkende groei en

een oplopende inflatie presteren grondstoffen meestal goed. Daarbovenop komen extra

investeringen in infrastructuur die de vraag naar industriële metalen en olie ondersteunen.

Ook het voornemen van OPEC om de productie te verlagen zal ondersteunend werken voor de

olieprijzen.

Onroerend goed heeft te lijden van de oplopende rente maar een hogere groei en stijgende

vastgoedprijzen en huren bieden op termijn compensatie.

Verder zijn wij positief voor absolute return beleggingen en microfinanciering, waar een

stijgende rente positief doorwerkt. Wij leggen de nadruk op diversificatie*.

Voor aanvullende informatie hierover, kunt u uiteraard contact opnemen met uw private

banker.

* Grondstoffen, hedge funds, onroerend goed, absolute return en microfinanciering vallen onder “alternatieve beleggingen” en “niet traditionele obligaties” en worden daardoor niet opgenomen in portefeuilles die alternatieve en niet-traditionele beleggingen uitsluiten.

Het wereldwijde kruispunt?

Het opkomende protectionisme zou de wereldwijde handelsstromen en economieën

drastisch kunnen beïnvloeden. Wat kunnen beleggers doen in deze mogelijk onstabiele

tijden?

Aanhangers van globalisering benadrukken hoe de groei van de internationale handel tot een

enorme stijging van het wereldwijde inkomen per hoofd van de bevolking heeft geleid. Critici

van links tot rechts bestrijden dit door erop te wijzen dat de welvaart verre van gelijk is

verdeeld: meer dan 40% van de wereldwijde rijkdom wordt door 0,7% van de wereldbewoners

gecontroleerd.

Ontevredenheid over de globalisering was ook de drijvende kracht achter de keuze voor de

Brexit en de verrassende verkiezingsuitslag in de VS. In heel Europa zijn partijen die zich

afzetten tegen de gevestigde orde met een opmars bezig en mainstream aan het worden, met

name in landen als Zwitserland, Oostenrijk, Denemarken en Finland.

In de hele wereld groeit de aanhang van rechtse anti-elite partijen. Kroatië, Hongarije, Polen

en Slovenië zijn landen die nu een rechtse regering hebben. In Frankrijk, Duitsland en

Nederland krijgen de anti-establishment partijen steeds meer aanhang. Zelfs de

zachtmoedige Scandinaviërs voelen zich aangetrokken tot rechts.

India, de snelst groeiende economie ter wereld, heeft een Hindu-nationalist als president. En

in de Filipijnen heeft populist Rodrigo Duterte het presidentschap gewonnen door te beloven

op zijn manier orde op zaken te stellen.

HET VK IS DE BREXIT AAN HET VOORBEREIDEN. EN AMERIKA HEEFT TRUMP.

Hoewel het onmogelijk is om te voorspellen hoe deze bewegingen zich verder verspreiden en

groeien, is het goed nota te nemen van de bewering van de Franse econoom Thomas Piketty:

"Aan de basis van elke grote politieke opstand ligt een fiscale revolutie."

Ondanks bezorgdheid dat een overwinning van Trump tot een uitverkoop op Wall Street en

elders zou leiden, bleef het na de verkiezingen kalm op de aandelenmarkten. Sterker nog, de

Amerikaanse aandelenbeurzen bereikten nieuwe recordniveaus. Ondertussen bereikte de

dollar, aangejaagd door de stijgende obligatierente, zijn hoogste punt sinds 14 jaar.

Tot zover de korte termijn. Wat kunnen wij de komende 12 maanden verwachten?

Laten wij aannemen dat de aanstormende nationalisten weliswaar blijven groeien - maar dat

het Front National, Alternative für Deutschland en de PVV niet de premier leveren.

Laten wij ook aannemen dat er inderdaad handelsbarrières worden opgeworpen, om te

beginnen tussen de VS en landen waarmee het een groot handelstekort heeft, als China,

Mexico, Canada, Duitsland, Japan en Zuid-Korea. De regering-Trump kan misschien geen

tarieven van 45% over import uit China gaan heffen of 35% op Mexicaanse goederen, maar

hogere importheffingen zijn mogelijk.

Of dit soort maatregelen daadwerkelijk worden ingevoerd is een belangrijke vraag. Nog

belangrijker is hoe de andere partij zal reageren: China waarschuwde al dat het Amerikaanse

acties met gelijke munt zal terugbetalen. Een verdere vertraging van de wereldhandel lijkt in

dit scenario onvermijdelijk en dit betekent dat de zwakke groei van het wereldhandelsvolume

over de afgelopen vier jaar aanhoudt. In deze periode groeide het volume met nog geen 2%

per jaar, minder dan de helft van de gemiddelde groei in de afgelopen 30 jaar. Hierdoor is

economische groei in toenemende mate een weerspiegeling van de activiteit binnen

nationale grenzen in plaats van erbuiten.

"HET TOENEMEND GEBRUIK VAN ROBOTS KAN HET KOSTENVOORDEEL VAN DE

OPKOMENDE LANDEN UITHOLLEN"

"De Verenigde Naties waarschuwden onlangs dat "het toenemend gebruik van robots

in ontwikkelde landen het bestaande loonkostenvoordeel van de opkomende landen kan

uithollen. Voor de opkomende landen zouden de nadelige gevolgen groot kunnen zijn."

Een voorbeeld is het besluit van Adidas om een deel van de productie uit China naar

Duitsland over te brengen, omdat dit door de vooruitgang door robotgebruik rendabel is

geworden.

De sportartikelenfabrikant heeft onlangs in Ansbach, Duitsland zijn eerste gerobotiseerde

schoenenfabriek geopend. Het bedrijf heeft ook plannen om in andere markten zulke

fabrieken te openen, zodat klanten sneller bediend kunnen worden.

Reshoring-activiteiten zoals die van Adidas zullen echter vooral de winstgevendheid

verhogen, zonder veel banen te creëren, wat het protectionisme verder in de kaart speelt. Dit

is een van de eigenaardigheden van onze tijd: technologie vergroot de inkomensverschillen

en biedt tegelijkertijd een podium aan degenen die zich tegen deze trend verzetten. Ondanks

dat de zwakke grensoverschrijdende handel de wereldwijde groei niet zal ondersteunen,

verwachten wij dat de wereldwijde economische groei in 2017 door licht verbeterende

industrie- en dienstensector en hogere verwachte niveaus van de binnenlandse bestedingen

iets zal versnellen.

Bedrijven met een sterke binnenlandse basis zouden daardoor betere vooruitzichten moeten

hebben dan bedrijven die afhankelijk zijn van internationale handel . Extra investeringen in

de infrastructuur zullen op termijn de bouwsector stimuleren, maar sectoren als defensie,

"oude" energie, mijnbouw, geneesmiddelen en verzekeringen zouden ook kunnen profiteren

van Trump. Na jaren in het slop te hebben gezeten, kunnen de grondstoffen verder herstellen.

In het door ons verwachte scenario zullen conjunctuurgevoelige aandelen het beter doen dan

defensieve. Hoewel de vooruitzichten voor vastrentende waarden uitdagend zijn, vinden wij

inflatiegerelateerde obligaties aantrekkelijk, vooral door de inflatieverwachtingen in de VS.

Uiteraard is het onmogelijk om precies te voorspellen wat de toekomst zal brengen. Als er een

aspect is dat de wereld van vandaag verenigt, is het de bijna permanente staat van

onzekerheid waarin wij leven.

De wereld in 2017

De wereldeconomie bevindt zich op een kruispunt. 2017 zal het begin inluiden van of een

vertraging of een lichte versnelling. Wij verwachten het laatste, vanwege het herstel in

de industrie- en de energiesector, de hogere consumentenuitgaven en de afnemende

bezuinigingen. Recent verbeterden de economische indicatoren al en het beleid van

Trump kan voor extra stimulans zorgen.

De wereldwijde groei bedraagt sinds 2012 iets meer dan 3%, ruim onder het gemiddelde van

de tien jaar daarvoor. De onderliggende oorzaken van deze aanhoudende zwakte liggen voor

de hand: een verouderende en krimpende bevolking in de ontwikkelde markten,

gecombineerd met een lage productiviteitsgroei.

Bescheiden groeicijfers in Europa en in de Verenigde Staten bieden geen troost, zoals blijkt uit

het recente stemgedrag. De algemene frustratie over de stand van zaken in de wereldwijde

economie heeft tot veel vingerwijzen geleid; eerst naar de banken, toen naar regeringen en

grote bedrijven, en nu naar centrale banken en politici.

Hoewel de centrale banken een raamwerk hebben opgezet om de economische ontwikkeling

te stimuleren, is de effectiviteit hiervan na een aantal jaren van zeer lage en soms zelfs

negatieve rentestanden, afgenomen.

De centrale banken van Washington tot Frankfurt worden vaak als schuldigen

aangewezen voor de negatieve depositorentes waarvan individuele spaarders en

pensioenfondsen de dupe zijn. Aangezien de rente in de afgelopen 30 jaar gestaag daalde, is

het niet helemaal terecht om de monetaire autoriteiten als zondebok aan te wijzen voor de

huidige stand van zaken. De noodzaak om geld te 'drukken', levert echter weerstand op van de

bevolking.

Politieke partijen spelen in op de aversie tegen globalisering, immigratie, het monetaire

beleid en inkomensongelijkheid. Politici van regerende partijen werden in het defensief

gedrukt en reageerden onverwacht door persoonlijke consequenties aan referenda te

verbinden zoals Cameron en Renzi dat deden.

Nu er de komende maanden in een aantal Europese landen verkiezingen zijn, zullen we zien

hoe machtig het politieke populisme echt is geworden. Aangezien de potentiële negatieve

gevolgen van de keuze voor de Brexit en de verkiezing van Trump voorlopig nauwelijks

voelbaar zullen zijn, is het niet onwaarschijnlijk dat de Europese kiezers de status quo zullen

afwijzen.

In de loop der jaren leidde de groei van de wereldhandel tot een enorme stijging van de

buitenlandse investeringen, hogere arbeidsmobiliteit en hogere groei van de

wereldeconomie. De afgelopen jaren waren de voordelen van wereldhandel echter steeds

minder zichtbaar: door de bereikte omvang van de ontwikkelde economieën , waren de

groeicijfers minder spectaculair.

Nu kunnen nieuwe digitale technologieën tot verdere afname van de werkgelegenheid leiden

en het concept van globalisatie veranderen. De verwachte digitalisering van de dienstensector

zal een grote impact hebben. Ook innovatieve technologieën als 3D-printen hebben

vergelijkbare gevolgen voor de logistieke sector en de maakindustrie.

De opkomst van online-winkelen en de "deel-economie" - aangevoerd door Airbnb, Lyft en

Uber - hebben het moeilijker gemaakt om aan economische output een juiste waarde toe te

kennen. Met het veranderen van de wereldeconomie, moeten de methodes om het nationaal

inkomen en productiviteit te meten mee veranderen.

Eerdere data worden nu vaker en forser herzien dan voorheen. Veel internetdiensten en

informatie zijn gratis met een neerwaartse invloed op de inflatie en op de economische

omvang.

Hoewel Trump voorlopig een onzekere factor kan zijn en het wereldwijde schuldenniveau met

225% van het BBP hoog is, verwachten wij een lichte versnelling in de globale groei en een

geleidelijk toenemende inflatie. Als Trump eerder pragmatisch dan demagogisch blijkt en hij

de bestaande handelsovereenkomsten niet radicaal omgooit, zal de wereldwijde groei

profiteren van lagere belastingen en hogere infrastructuurinvesteringen vooral wanneer

nog meer landen volgen met groeistimulerende maatregelen. Daarmee onstaat wel een risico

DE BELANGRIJKSTE FUNDAMENTALS VERTONEN TEKENEN VAN VERBETERING

De belangrijkste fundamentals vertonen nu al tekenen van verbetering. De schuldniveaus

blijven zorgwekkend, maar ze liggen gemiddeld lager dan in 2008. Daarbij komt dat schuld

tegenwoordig niet meer is gelinkt aan andere financiële producten, zoals het geval was ten

tijde van Lehman Brothers.

Investeringen zijn de afgelopen jaren afgenomen, de overcapaciteit teruggebracht en de

vooruitzichten voor de energiesector zijn verbeterd - wat tot verwachtingen leidt dat de

investeringen weer gaan aantrekken. De olieprijs bevindt zich immers ver boven hun recente

dieptepunten, vraag en aanbod zijn weer meer in evenwicht. Het consumentenvertrouwen is

verbeterd en overheden zijn meer bereid om uitgaven te doen. Daarom verwachten wij dat

het opkoopprogramma van centrale banken in 2018 zijn hoogste niveau zal bereiken. De ECB

kondigde al aan dat vanaf april de omvang van het opkoopprogramma wordt verlaagd.

Vooral de verwachte herkapitalisatie van de banken zal voor een doorbraak kunnen zorgen.

Onderzoek wijst uit dat een toename van de solvabiliteit van de Europese banken tot een

verbetering van de Europese economie zal leiden, dankzij het grotere vertrouwen van de

samenleving en meer kredietverlening.

Naast de verwachte lichte wereldwijde groei zijn er nog alternatieve scenario's voor 2017: een

nog sterkere groei dankzij succesvolle stimuleringsprogramma's, of juist het

tegenovergestelde, namelijk een wereldwijde recessie.

Hoewel wij dat laatste scenario minder waarschijnlijk achten, zou een van de volgende

gebeurtenissen tot een forse groeivertraging kunnen leiden: politieke ontwikkelingen die een

bedreiging vormen voor de eurozone, een harde landing van de Chinese economie of de

onhoudbare hoge Chinese schuldenlast, grote wijzigingen in de buitenlandse

investeringsstromen, scherpe bewegingen in de olieprijs, gebrek aan controle van de centrale

banken en een onverantwoord beleid van de regering Trump.

Europa

Voor de komende 12 maanden zal de economische groei in de eurozone licht afzwakken

maar relatief gunstig blijven. De groei in het VK kan daarentegen bijna halveren

2016 was weer een goed jaar voor Europa in de eurozone bedroeg de groei rond de 1,6% en

2% in het VK. Niet in de laatste plaats als gevolg van de uitkomst van het Brexit-referendum

bleef het VK wel achter bij de vooruitzichten. De eurozone presteerde ondanks de vele

politieke schermutselingen in lijn met de verwachtingen.

De voorlopende indicatoren wijzen voor 2017 op een groeistabilisatie op 1,5%. Na de verkiezing

van Donald Trump is er sprake van toenemende onzekerheid over de gevolgen van zijn

plannen voor Europa, waar, net als in de VS, het maatschappelijk klimaat steeds verder

uiteenloopt.

In Europa zal dus veel afhangen van de verkiezingsresultaten in drie van de vijf grootste

economieën van de eurozone en van de te verwachten terugval door de Brexit.

Zowel het consumenten- als het ondernemingsvertrouwen zijn vrij sterk. De sterke

exportvraag, een aanhoudend zwakke euro en stijgende consumentenbestedingen in een

aantal Europese landen steunen de groei. Ook de geleidelijk verbeterende

arbeidsmarktomstandigheden in Spanje, de snelst groeiende economie in Europa, en de

stijgende lonen in Duitsland, Europa's grootste economie, zorgen voor verbetering.

De rente en dus de financieringslasten blijven laag, wat gunstig is in de strijd tegen één van

de grote problemen van de eurozone: het gebrek aan private investeringen. Groter

vertrouwen in de toekomstige ontwikkelingen zouden tot hogere investeringen moeten

leiden, maar het grote aantal risicofactoren in 2017 maakt dit nog weinig waarschijnlijk. Het

recente compromis over de verlenging en verhoging van Jean-

investeringsplan zal zeker helpen, op voorwaarde uiteraard dat er voldoende

investeringsplannen zijn en dat deze de middelen krijgen. Tot 2022 zou ten minste 630

miljard euro worden vrijgemaakt om de investeringen in Europa te stimuleren.

Hoewel de Brexituitslag, tegen de verwachtingen in, de groei in de tweede helft van 2016 niet

noemenswaardig heeft gedrukt, zal dit in 2017 hoogstwaarschijnlijk wel het geval zijn. Mocht

Theresa May in maart 2017 artikel 50 van het EU-verdrag inroepen, dan zal dit, zodra de

officiële onderhandelingen met de EU beginnen, tot politieke en economische botsingen

leiden.

Helaas voor het VK is het onrealistisch om de EU- immigratieregels opnieuw te

heronderhandelen en tegelijk de vrijhandel met de EU en het bankenpaspoort te behouden,

omdat de EU wil voorkomen dat door te soepele voorwaarden andere landen het Britse

voorbeeld zullen willen volgen. Daarom verwachten wij dat de Britse economische groei in

2017 zal halveren en iets onder de 1% zal uitkomen.

De naderende verkiezingen in grote landen van de eurozone zorgen ook voor een aantal

potentiële risico's. Zoals is gebleken in 2016 valt er niets uit te sluiten. In Nederland zal na de

verkiezingen in maart het huidige aantal parlementszetels van 12 van de, rechtse, anti-

immigratie en eurosceptische PVV mogelijk flink groeien. Bij de Franse verkiezingen in

april/mei is het niet de verwachting dat Marine Le Pen van het Front National president

wordt. Het lijkt waarschijnlijker dat de pro-Europese en ondernemersvriendelijke François

Fillon de verkiezingen zal winnen.

Bij de parlementsverkiezingen in Duitsland komen er mogelijk zes nieuwe partijen bij,

waarbij de meest waarschijnlijke uitkomst een voortzetting van de brede coalitie onder

Angela Merkel is. Niettemin valt niet uit te sluiten dat een "rood-rood-groene" coalitie de

meerderheid krijgt, wat tot grote veranderingen kan leiden.

HET IS ONWAARSCHIJNLIJK DAT VERKIEZINGEN IN 2017 LEIDEN

TOT GROTE VERSCHUIVINGEN IN COALITIES

Ondanks de grote risico's die de verkiezingen in deze landen met zich meebrengen, is het

onwaarschijnlijk dat dit in 2017 tot enorme verschuivingen in de coalities leidt.

De risico's voor Italië, een van de meest kwetsbare grote economieën zijn aanzienlijk. De BBP-

groei zal waarschijnlijk onder de 1% blijven. Het land heeft de hoogste schuldenratio van de

grote Europese landen, een kwetsbare bankensector en waarschijnlijk komen ook hier

(vervroegde) verkiezingen . De stagnatie in Italië en mogelijk ook elders is een probleem.

Verder zijn er in Frankrijk ook structurele hervormingen nodig. De al doorgevoerde

arbeidsmarkthervormingen hebben een positief effect gehad, maar er is meer nodig.

Een onderliggend probleem bij de hervormingen in sommige landen is het voldoen aan het

Europese groei- en stabiliteitspact. Zo heeft de Franse regering bijvoorbeeld drie jaar geleden

aangekondigd om tot 2017 het structurele tekort van -1% tot +0,5% om te buigen. In 2015

daalde dit echter tot -2%, en in 2017 zal dit waarschijnlijk niet verbeteren. Zoals gebruikelijk

heeft dit niet tot het opleggen van sancties geleid.

Tegelijkertijd wordt in Duitsland, met zijn sterke consumentenbestedingen en exportpositie,

de roep om verdere fiscale stimulerende maatregelen luider. Toch lijkt het niet waarschijnlijk

dat Minister van financiën Wolfgang Schäuble gehoor zal geven aan de wens van een groot

aantal landen om grote overheidsgefinancierde investeringsprojecten te doen.

VERSCHUIVING VAN MONETAIRE NAAR FISCALE STIMULUS MOEIZAAM

Niettemin kan de toenemende druk op de eurozone om meer uit te geven tot enkele

concessies leiden. Een verschuiving van monetaire naar fiscale stimulus lijkt echter

onwaarschijnlijk en Draghi blijft er dus alleen voor staan.

In het algemeen lijkt het soepele ECB-beleid - het aanhoudend nul- tot negatieve rentebeleid

en de kwantitatieve verruiming - niet alleen de inflatie, maar ook de kredietverstrekking te

stimuleren. Afhankelijk van een verdere verbetering van deze factoren, lijkt een verdere

afbouw van dit beleid realistisch.

Hoewel de ECB een conjunctureel herstel kan ondersteunen, kan ze niet de Europese

structurele problemen oplossen.

Het huidige economische, politieke en sociale klimaat is kwetsbaar en een bron van een groot

aantal potentiële risico's die tot neerwaartse aanpassingen in de groeiverwachtingen zouden

kunnen leiden.

De Verenigde Staten

De groeiversnelling van de Amerikaanse economie zal doorzetten en voor 2017 wordt een

groei van 2,4% verwacht. Het beleid van de regering Trump zou een ondersteunende

factor moeten zijn - tenzij de aankomend president een wereldwijde handelsoorlog

ontketent

De economische vooruitzichten voor de Verenigde Staten zijn sinds afgelopen zomer verder

verbeterd; de lonen zijn gestegen en het herstel van de sectoren industrie en energie

ondersteunen de toch al positieve fundamentals. In het derde kwartaal is de economie met

ruim 3% gegroeid, de hoogste groei sinds twee jaar, terwijl de export steeg en de

voorraadinvesteringen weer opveerden.

De huidige opwaartse cyclus is begin 2009 van start gegaan en houdt langer aan dan het

historisch gemiddelde - afgezien van de periodes van aanhoudende groei die in 1969 en 2001

zijn begonnen.

De cyclus mag dan ongebruikelijk lang duren, tot nu toe was het herstel ook ongebruikelijk

vlak. Dit was echter deels te wijten aan structurele factoren als de demografische

ontwikkeling en de productiviteit. We verwachten dan ook dat de groei aanhoudt en zelfs zal

versnellen, van 1,6% in 2016 tot 2,4% in 2017.

In januari 2017 wordt de meest protectionistische president sinds Herbert Hoover

geïnaugureerd. Hoover, die in de periode 1929-33 president was, had de beruchte Smoot-

Hawley Act goedgekeurd, waardoor over ca. 20.000 categorieën importgoederen

importbelasting werd geheven en er een wereldwijde handelsoorlog in gang werd gezet.

Uiteraard is het mogelijk dat Trump, die nooit enig politiek ambt heeft bekleed, geen Hoover

zal blijken. Van belang hierbij is dat hij de bestaande handelsovereenkomsten weliswaar fel

heeft bekritiseerd, vooral NAFTA, en dat hij de Brexit heeft toegejuicht als "een grote

overwinning", maar naar verwachting zal Trump deze overeenkomsten eerder gaan

heronderhandelen dan ze botweg op te zeggen. Ook is het onwaarschijnlijk dat de felle

uitspraken die hij tijdens de campagne deed over China en Mexico, waar de aangekondigde

muur inmiddels is afgezwakt tot een hek, tot een volledige ontmanteling van deze belangrijke

handelsrelaties zal leiden.

Ondanks de meerderheid van de Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden en in de

Senaat, kan Trump op de meeste gebieden niets beginnen zonder goedkeuring van het

Congres. Daarom zal hij waarschijnlijk minder radicaal blijken dan nu wordt gevreesd. Om

dezelfde reden is Trump wel in een betere positie dan zijn voorganger om groeistimulerende

maatregelen als hogere infrastructuurinvesteringen door te voeren.

Hoe dan ook, de vooruitzichten voor de VS zijn voor de kortere termijn nu aan al aan het

verbeteren. In 2015 en 2016, daalden de energiegerelateerde investeringen fors, maar voor

2017 lijken investeringen waarschijnlijker. Verder wijzen de trends op de arbeidsmarkt, in de

kredietverstrekking en in de sectoren industrie en diensten op een aanhoudende groei.

In 2016 zijn de consumentenuitgaven al toegenomen en deze zullen naar verwachting goed

blijven. Betere werkgelegenheidsscijfers, hogere lonen, lager schuldenniveaus en minder

huizen die onder water staan zullen het gegroeide consumentenvertrouwen en de

consumentenuitgaven verder doen toenemen.

Voor het Amerikaanse bedrijfsleven is er echter het risico dat de loonstijgingen zullen

versnellen, nu de arbeidsmarkt tekenen van krapte begint te vertonen. Door de stijgende

kosten zouden de winstmarges onder druk kunnen komen. Omzetgroei en lagere

bedrijfsbelastingen kunnen dit negatieve effect vooralsnog meer dan compenseren.

De regering Trump zal waarschijnlijk snel werk maken van belastinghervormingen en

infrastructuur- en defensieuitgaven, wat de groei op middellange termijn zou kunnen

stimuleren. Verder kan de repatriëring van buitenlandse bedrijfswinsten leiden tot hogere

binnenlandse herinvesteringen, dividenduitkeringen en hogere belastinginkomsten. De kans

op oververhitting van de economie neemt daarmee toe.

Anderzijds kunnen handelsbarrières, streng immigratiebeleid en een stijgende

begrotingstekort de groei en waarschijnlijk het algemene sentiment schaden. Hoe dan ook,

Trumps visie van "America First" zal moeilijk te realiseren zijn, omdat als gevolg van de

gestegen dollar vergelijkbare reshoring-initiatieven aan kracht hebben ingeboet.

WIJ VERWACHTEN DAT DE FEDERAL RESERVE IN 2017 DE RENTE TEN MINSTE

TWEE KEER ZAL VERHOGEN

We verwachten dat, om de inflatie te beteugelen en het monetair beleid te normaliseren, de

Federal Reserve in 2017 de rente ten minste twee keer zal verhogen. Als de regering onder

Trump begrotingen en schulden te veel laat oplopen, of handelsbarrières opwerpt waardoor

inflatie wordt geïmporteerd, kunnen er meer renteverhogingen komen.

Historisch gezien is de gemiddelde verhoging in een periode van monetaire verkrapping meer

dan 400 basispunten, maar dat is nu gezien de lage groei en inflatie onwaarschijnlijk. Daarbij

wordt het beeld vertekend doordat al verkrapping heeft plaatsgevonden omdat de eerdere

kwantitatieve verruiming is stopgezet. We verwachten dat de Fed zal laten doorschemeren

haar obligatieportefeuille weer af te willen bouwen en vervolgens af zal wachten hoe de

markten hierop reageren, alvorens een besluit te nemen.

Trump, die zichzelf beschreef als een "voorstander van lage rente", heeft al laten weten dat hij

Fed-voorzitter Janet Yellen aan het eind van haar termijn in 2018, zal vervangen, omdat hij de

voorkeur geeft aan een meer op regels gebaseerd beleid. Wat er in de tussentijd ook gebeurt,

Yellen zal vrijwel zeker niet aftreden, omdat dit het beeld van een onafhankelijke en

geloofwaardige Fed zou ondermijnen. Bovendien kan Trump het ruime beleid van Yellen wel

eens heel hard nodig hebben.

Japan

Shinzo Abe en de Bank of Japan hebben enig succes geboekt met de verbetering van de

concurrentiepositie van het land. Niettemin zal de vergrijzing een zware hypotheek

blijven leggen op de langetermijn-vooruitzichten van Japan

Japans' demografische probleem blijft uiteraard de grootste uitdaging voor de toekomst van

het land. De bevolking krimpt en vergrijst, de beroepsbevolking neemt verder af waardoor de

druk op de toch al kwetsbare Japanse economie alleen maar verder toeneemt.

De economische groei zal hierdoor laag blijven, waardoor premier Shinzo Abe's inspanningen

om de beroepsbevolking te vergroten en de bedrijfsdynamiek te verbeteren van groot belang

zijn. Naar verwachting zullen belastingverlagingen worden doorgevoerd om

nieuwe industrieën te stimuleren. Nu de arbeidsparticipatiegraad zijn bovengrens bereikt, is

de overheid actief op zoek naar buitenlandse werknemers, met name in de technologiesector.

Het aantal buitenlandse werknemers zal tot 2025 naar verwachting jaarlijks met 10%

toenemen. Meer hervormingen op de arbeidsmarkt zijn waarschijnlijk. Voor het eerst

besteedt de Japanse regering

Japanners volgens dat onderzoek zo Ondanks technologie-

initiatieven is er in Japan een verrassend gebrek aan geavanceerde instrumenten om het

nationaal inkomen te meten. Voorlopige gegevens moeten vaak drastisch bijgesteld worden.

WIJ VERWACHTEN IN 2017 EEN BBP-GROEI VAN 1,2%

Voor 2017 verwachten wij een BBP-groei van 1,2%, een toename ten opzichte van de 1% in 2016.

Die 1% is hoger dan de eerder verwachte 0,7%, omdat een eerste herziening van de

meetmethode al heeft plaatsgevonden. Uitgaven aan onderzoek en ontwikkeling worden nu

meegenomen, hetgeen al gebruikelijk is in andere landen. Ongeveer de helft van de

groeitoename in 2017 is toe te schrijven aan de verhoogde overheidsuitgaven. Medio 2016 is er

een meerjarig fiscaal stimuleringsprogramma ter waarde van 45 miljard dollar van start

gegaan. Verder zal de binnenlandse vraag waarschijnlijk toenemen doordat de lonen stijgen

en de voedselprijzen stabiliseren. Ook is de negatieve rente de aanjager van het herstel van de

verkoop van duurzame consumptiegoederen en woningen.

De Bank of Japan (BoJ) doet wat ze kan om de economie aan te jagen, maar het is geen

makkelijke taak. Het effect van de monetaire ondersteuning is bijvoorbeeld aan het afnemen.

Door de recente ommekeer in het beleid van verhoging van de geldhoeveelheid naar

beïnvloeding van de rentecurve, verwachten we dat de centrale bank in 2017 haar

opkoopprogramma van ¥80 biljoen gaat afbouwen. Deze wijziging is namelijk slecht te

combineren met het opkoopprogramma van Japan. Immers, wanneer de rente onder de

doelstelling komt, zou de BoJ gedwongen kunnen zijn de inkopen stop te zetten of zelfs

obligaties uit te geven.

Al met al zal de groei in Japan laag blijven, doordat de vergrijzende en krimpende bevolking

eventuele economische vooruitgang teniet zal doen.

China

Hoewel de Chinese economie zich in een overgangsfase bevindt, blijven de groeicijfers

goed. Een overzicht van de belangrijkste voorgenomen hervormingen

China blijft de grootste snelgroeiende economie ter wereld. Het is dus belangrijk de

economische, politieke en sociale ontwikkelingen nauwkeurig te volgen. China bevindt zich

zoals bekend in een overgangsfase. De transitie van een economie die in sterke mate

afhankelijk is van industrie en export naar een op diensten- en consumptie gebaseerd stelsel

kost tijd en zal niet zonder forse turbulentie tot stand komen.

De Chinese leiders richten zich op het wegwerken van onevenwichtigheden in de economie,

zoals te hoge schuldenniveaus en een potentiële vastgoedzeepbel. Vooral de situatie op de

vastgoedmarkt wordt door de daling van de Chinese aandelenmarkt steeds zorgwekkender en

dit wordt nog versterkt doordat binnenlandse beleggers fors inzetten op onroerend goed.

Hierdoor kwamen er strengere regels voor vastgoedkredieten en transacties, die de groei al

iets afremmen.

Verder zijn de bedrijfsschulden omhooggeschoten, waardoor Beijing gedwongen is bepaalde

bedrijven niet meer te financieren en strenge maatregelen te nemen, voornamelijk bij

bedrijven die eigendom zijn van de staat.

Hoewel het Chinese bedrijfsleven met hoge schuldenniveaus te kampen heeft, ziet de centrale

regering dit niet als een gevaar en zou ze als geldschieter in laatste instantie kunnen

fungeren, zoals al het geval is voor strategisch belangrijke bedrijfsobligaties.

Zelfs nu de overcapaciteit wordt teruggebracht, blijft de groei op een hoog niveau. In de

eerste negen maanden van 2016 bedroeg de groei 6,7%.

De yuan kreeg dit jaar de status van internationale reservemunt en werd onderdeel van het

mandje speciale trekkingsrechten (SDR's) van het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Dit is

een duidelijk teken van het toenemende gewicht van China voor de algemene wereldwijde

vooruitzichten, hoewel de yuan dit jaar juist minder vaak als handelsvaluta is gebruikt..

Opkomende markten

Na jaren van stagnatie en achteruitgang zijn de vooruitzichten voor de opkomende

markten eindelijk omgebogen. Maar hoe lang zal dit aanhouden?

De marktinefficiënties nemen af, zoals blijkt uit de afnemende tekorten op de lopende

rekening. Hoewel niet alle opkomende markten hetzelfde zijn en sommige economieën zelfs

stagneren, verbeterden de vooruitzichten verder.

De gemiddelde inflatie daalt. Daarom kunnen meerdere centrale banken kiezen voor

renteverlagingen. Lagere rentes zouden goed zijn voor extra investeringen die nodig zijn om

de infrastructuuruitgaven te stimuleren. De opkomende landen hebben dit nodig om de

aanbodkant te verbeteren en meer in het algemeen om knelpunten terug te dringen.

Wat de internationale handel betreft, hebben landen als Taiwan en Zuid-Korea, die lange tijd

als "kanarie in de kolenmijn" werden beschouwd, stijgende exportvolumes. Ook Azië's

grootste exportland China heeft te lijden gehad van de lagere wereldwijde vraag en

presenteerde gedurende bijna het gehele jaar dalende exportcijfers.

In Latijns-Amerika was het geleidelijke herstel van de grondstoffenprijzen behulpzaam. De

aanhoudende hervormingen in landen als Argentinië, Brazilië, Colombia en Peru dragen

verder bij tot meer beleggersvertrouwen.

Uiteraard is het zo dat het herstel vanuit een lage beginpositie komt. Op dit moment is er in

Brazilië nog geen sprake van groei, maar het begint aan te trekken. De bedrijfswinsten

bevinden zich ook weer in een opwaartse trend.

In Zuid-Afrika schrikt de politieke instabiliteit beleggers nog steeds af. Dit is ook het geval in

Turkije, waar het regime steeds autocratischer wordt en een groot tekort op de lopende

rekening samengaat met geringe valutareserves. Hierdoor is de economische toekomst van

het land onzeker.

DE VOORUITZICHTEN ZIJN VOOR HET EERST SINDS JAREN POSITIEF

Niettemin zijn de vooruitzichten voor de opkomende markten voor het eerst sinds jaren

positief. Wel blijven de landen kwetsbaar voor dollarontwikkelingen. Mocht de dollar ten

opzichte van de valuta uit deze landen verder stijgen, dan zou dit tot aanhoudende dalingen

van de activa in de opkomende landen kunnen leiden. Als dat gebeurt, zullen buitenlandse

investeerders waarschijnlijk snel hun posities liquideren.

Aandelen

Ook dit jaar verwachten wij voor de aandelenmarkten snelle en forse omslagpunten.

Politieke ontwikkelingen, de aandelenwaarderingen en de duur van de huidige

economische cyclus maken de beleggingscategorie kwetsbaar voor schokken. Wij zijn

voorzichtig positief voor aandelen, door gunstige winstverwachtingen.

De fiscale initiatieven verlengen de economische cyclus maar vergroten ook de kans op een

zogenoemd - scenario. Dit houdt in dat een extra economische impuls gevolgd

wordt door een recessie. Die recessie kan voorkomen worden als het bedrijfsleven nieuwe

kansen ziet en de productiviteitsgroei toeneemt.

Na de eindejaarsrally zijn wij nog voorzichtig positief voor aandelen. De oplopende rente en

de gestegen aandelenkoersen maken aandelen ten opzichte van obligaties weliswaar relatief

iets minder aantrekkelijk dan eerder in 2016, maar de lage rentestanden en de aantrekkende

omzet- en winstgroei steunen de aandelenkoersen. Onderliggend verbeteren de economische

ontwikkelingen. In de winstontwikkeling zien wij een omslagpunt, nadat de winsten de

laatste kwartalen onder druk stonden. Herstel van de energiesector, verbetering in de

omzetten en meer bij ondernemingen door een licht oplopende inflatie

zorgen voor winstherstel.

Traditionele bedrijfsmodellen staan onder druk en lopen risico op een aanzienlijke verstoring.

Ze worden voorbijgestreefd door krachtige nieuwe modellen op basis van digitalisering, die

flexibeler blijken en daardoor uiteindelijk winstgevender.

Een goed voorbeeld is Walmart, een van de grootste bedrijven ter wereld, met een jaaromzet

van rond de USD 500 mld. Het historische succes van het bedrijf is gestoeld op de belofte van

"elke dag lage prijzen", waarin het is geslaagd dankzij een meedogenloos beheer van de

toeleveringsketen, waaronder het aanmoedigen van Amerikaanse producenten om de

productie naar lagekostenlanden te verplaatsen.

ONLINE-MARKTLEIDERS HEBBEN EEN 'ASSET-LIGHT' BENADERING

Een van de onderscheidende kenmerken die de online-marktleiders gemeen hebben is hun

'asset-light' benadering: Amazon is maar één voorbeeld. Een ander toonaangevend

internetbedrijf is Facebook, dat in tegenstelling tot de New York Times, geen buitenlandse

correspondenten hoeft in te huren. Uber laat taxibedrijven ver achter zich zonder één enkele

auto te kopen, laat staan een vloot te beheren en Airbnb, dat bezig is marktleider in de

wereldwijde hotelbusiness te worden, heeft nog nooit één enkel bed opgemaakt. Deze "jonge"

bedrijven zijn gebaseerd op volledig nieuwe modellen.

Binnen aandelen hebben wij een voorkeur voor Amerikaanse en Japanse aandelen. De

waarderingen van Amerikaanse aandelen zijn met een koers/winstverhouding van nog geen

17 en een aantrekkende winstgroei niet buitensporig, hoewel kwetsbaar. De recente

afzwakking van de yen en de aantrekkende Aziatische economieën zijn positief voor de

Japanse exporteurs.

De Amerikaanse aandelenkoersen bevinden zich op recordhoogtes, de waarderingen zijn

relatief hoog maar de marges verbeteren. De opkomst van marktdeelnemers die op nieuwe

technologieën en baanbrekende bedrijfsmodellen zijn gebaseerd, bevinden zich in de VS en

steunen de koersen. Bovendien kan de repatriëring van de winsten leiden tot extra

investeringen, dividendverhogingen en inkoop van eigen aandelen. De omgekeerde koers-

winstverhouding, het rendement op aandelen, ligt nog duidelijk boven de rente op

bedrijfsobligaties. Indien de winsten van het nationaal inkomen worden genomen en de reële

rente zijn de waarderingen bovendien minder extreem. Trump kan de bedrijfscyclus

voorlopig verlengen.

Van groot belang is Trumps voornemen om de huidige vennootschapsbelasting van 35% tot

15% te verlagen, waarbij tegelijk het aantal bedrijven dat in aanmerking komt voor een van de

laagste percentages, wordt verhoogd, wat de hervestiging van bedrijven in de VS ondersteunt.

Als dit doorgaat, zou dat de winst per aandeel van bedrijven in een groot aantal sectoren fors

kunnen stimuleren.

Meer in het algemeen

De huidige trend wijst uit dat bedrijven met een sterke binnenlandse basis betere

vooruitzichten hebben dan bedrijven die afhankelijk zijn van internationale handel of buiten

de VS gegenereerde winst. Extra investeringen in de infrastructuur zullen de bouwsector

stimuleren, maar ook sectoren als defensie, energie, mijnbouw, geneesmiddelen en

verzekeringen zouden van het beleid van Trump moeten profiteren.

De financiële dienstverlening is sinds de verkiezingen al sterk opgelopen. Verdere

outperformance hangt af van de plannen voor minder regelgeving en vooral van de

renteontwikkeling. Waarschijnlijke verliezers zijn de sectoren hernieuwbare energie, export,

niet-duurzame consumptiegoederen en gezondheidszorg.

Wat Europa betreft, zet onze benadering, die het midden houdt tussen top-down en bottom-

up, ertoe aan ons te richten waardeaandelen en meer conjuntuurgevoelige sectoren als

materialen en de industriële sector. Wij zijn nog wat terughoudend voor Europese aandelen,

maar zien wel meer mogelijkheden. Dit standpunt is gebaseerd op positieve

grondstoffenprijsontwikkelingen, licht toenemende inflatie, reële basiseffecten en

verbeterende consumentenindicatoren. De waarderingen zijn aantrekkelijk en de winsten

verbeteren en worden geholpen door de zwakke euro. Aanhoudend politieke spanningen

houden ons echter voorzichtig.

Tegelijkertijd zou de rentecurve moeten versteilen, wat een positief effect zou moeten hebben

op bank- en verzekeringsaandelen, hoewel de operationele winst kwetsbaar zal blijven. De

versteilende curve zou ook de sectorrotatie weg moeten drijven uit de defensieve,

overgekochte en dure segmenten naar sectoren met een hogere waarde en een hoger risico.

Ten slotte, nu is gebleken dat monetair beleid een steeds minder effectief instrument blijkt

om de economie te stimuleren, is er een duidelijk fiscaal beleid nodig om de investeringen te

stimuleren. Dit ondersteunt onze sterke voorkeur voor meer conjunctuurgevoelige

grondstoffengerelateerde segmenten, ten koste van de defensieve sectoren.

Gezien de matige groei en het matige bedrijfs- en consumentenvertrouwen, lijkt er niet veel

reden om in Japanse aandelen te beleggen. Wij hebben echter recent ons advies verhoogd. De

winstontwikkelingen verbeteren doordat Japanse ondernemingen hun kostenbasis snel

verlagen en daarmee kan het rendement op het geïnvesteerde vermogen duidelijk

verbeteren. Japanse ondernemingen doen het beter als de dollar aantrekt en de economische

groei in de VS versnelt. Bovendien is de nadruk op aandeelhouderswaarde groot.

De TOPIX is op basis van de waarderingsratio's en risicopremies aantrekkelijk. Met de

aanhoudende steun van de Japanse centrale bank, aanhoudende investeringen door

pensioenfondsen en mogelijk meer aankopen door huishoudens met veel cash, kan de

winstgroei in 2017 verder aantrekken.

GLOBAAL GEZIEN ZIJN WE LICHT POSITIEF VOOR AANDELEN

Ondanks de steeds beter wordende macro-economische vooruitzichten, zijn we licht

onderwogen voor aandelen van opkomende markten wat de weerspiegeling vormt van de

heterogene aard van deze markt. In de meeste opkomende markten is er niettemin sprake

van positieve trends - met inbegrip van stabielere valuta- wat blijkt uit goede

vertrouwenscijfers en een hogere importvraag, waardoor de winst per aandeel in 2017 met

dubbele cijfers zou kunnen groeien. De alsmaar stijgende USD en de stijgende Amerikaanse

rente zouden een nadelig effect kunnen blijven hebben op beleggingen in opkomende

markten.

Potentiële risicofactoren voor aandelen zijn oplopende rentestanden, verdere ontbinding van

de EU en veel politieke onrust. Vanwege dit risico op onverwachte gebeurtenissen en de

oprukkende digitalisering, verwachten wij voor 2017 een verdergaande verstoring van de oude

modellen en hoogstwaarschijnlijk een forse marktvolatiliteit.

Onze favoriete (Nederlandse) aandelen

Ahold Delhaize, ASM International, BAM Groep, TKH Group, Schlumberger

AHOLD DELHAIZE

Zowel aandeelhouders als klanten zullen vanaf 2017 de vruchten plukken van de

krachtenbundeling tussen Ahold en Delhaize waarvoor in 2016 de basis gelegd is. De fusie, die

nodig is om aan de scherpe concurrentie met name in de Amerikaanse markt het hoofd te

bieden, leidt tot meer dan EUR 500 miljoen netto kostenvoordelen en tot een breder

assortiment voor de klant. De besparingen komen overeen met 0,8% van de omzet en zullen

ingezet worden om de winstmarges (in Amerika rond 4%) te verhogen en de marktpositie te

verstevigen. Daarbij wordt Ahold Delhaize geholpen door de stijgende werkgelegenheid en

koopkracht van de consument in de VS waar 2/3 van de omzet wordt behaald. De

aandeelhouder zal hier ook van profiteren omdat de hogere winst en grotere vrije kasstroom

via dividenden en inkoop van aandelen worden doorgegeven. De kruisbestuiving tussen de

online activiteiten (Bol.com) en de supermarktverkopen neemt toe en versnelt de

verschuiving naar op maat gerichte klantbenadering (via internet en apps). De solide

financiële positie en verwachte dubbelcijferige winstgroei per aandeel maken Ahold Delhaize

een aantrekkelijke propositie met als koersdoel EUR 23.

ASM INTERNATIONAL

Semiconductors worden laag voor laag opgebouwd. Iedere laag (substraat) wordt met etsen

en belichten bewerkt tot een patroon. Het aanbrengen van laag is precisiewerk en moet

steeds nauwkeuriger. Atomic Layer Deposition (ALD) is een manier om dat heel nauwkeurig te

doen en de vraag naar deze machines neemt toe. ASM International verwacht zelfs dat de

markt voor ALD in 2018/2019 verdubbelde ten opzichte van 2015. Het bedrijf behaalt het

grootste deel van de omzet in ALD en heeft een leidende marktpositie in het segment.

Momenteel speelt er een sterke consolidatieslag in de sector. Een eerdere poging van Applied

Materials om ASM International over te nemen liep stuk in 2008, maar er blijft altijd een kans

bestaan dat een andere speler probeert toe te slaan.

BAM GROEP

2017 is het jaar dat BAM Groep echt met een schone lei kan beginnen: alle projecten uit de

die zijn aangenomen voordat de acceptatiecriteria in 2014 werden

verscherpt zijn nu afgerond. Marktomstandigheden verbeteren bijna over de hele linie met

hogere investeringen in woningbouw en infrastructuur. Intern is de organisatie opgeschoond

en is de beheersing van het werkkapitaal sterk verbeterd. Het management heeft zich

duidelijk gecommitteerd aan het bereiken van een winstmarge voor belasting van meer dan

2% (range 2-4%) in de komende jaren, een aanzienlijke verbetering ten opzichte van de 1,3%

over 2016. De Brexit heeft de koers van het aandeel onder druk gezet, maar zoals het er nu

uitziet gaat de overheid in het VK additioneel in infrastructuur investeren, het specialisme

van BAM in dat land. Aan de aandeelhouder zal bij een winstherstel ook gedacht worden met

een dividend pay-out van 40%. Ons koersdoel bedraagt EUR 5,40.

TKH GROUP

TKH Group heeft de afgelopen jaren de winsten en winstmarges jaarlijks weten te verbeteren.

Dit kwam voort uit een verbreding van de productenportefeuille met veel investeringen in

innovatie. Deze trend zal na een iets lager resultaat in 2016 gecontinueerd kunnen worden.

Robotisering van productieprocessen, onshoring (terughalen van productie naar Europa),

vergrijzing en beveiliging zijn trends waarop de onderneming met maatwerksystemen

inspeelt. Koppeling van deze systemen (zoals aan het internet om

productiegegevens vast te leggen is voor klanten tegenwoordig cruciaal. TKH opereert in

marktsegmenten met hoge toetredingsdrempels door de noodzaak van continue

productvernieuwing, het hoge klantspecifieke karakter en steeds meer de koppeling tussen

levering en onderhoud van de systemen. Ons koersdoel voor deze solide groeionderneming is

EUR 39.

INTERNATIONAAL: SCHLUMBERGER

Schlumberger verleent hoogwaardige technische diensten aan de olie-industrie. Aangezien

de olie-industrie in de afgelopen jaren fors heeft bezuinigd als gevolg van de lage olieprijs

heeft Schlumberger zwaar te lijden gehad. De omzet is met tientallen procenten gedaald,

maar het bedrijf wist vrijwel ieder kwartaal nog een positieve vrije kasstroom te behalen. De

investeringen in de olie-industrie zijn in twee à drie jaar tijd ruimschoots gehalveerd tot USD

340 miljard. Hoe langer de investeringen laag blijven, hoe sterker de olieprijs op termijn

herstelt. Gezien het huidige voorzichtige herstel in de investeringscyclus zal Schlumberger in

2017 waarschijnlijk alweer ruimte krijgen om de prijzen te verhogen. De kans om mooi

bedrijf tegen een relatief lage prijs aan te schaffen komt maar weinig voor.

Vastrentende waarden

Vanwege het volatiele klimaat moeten obligatiehouders zich opmaken voor een

uitdagend 2017. Trumpenomics zal tot een opwaartse trend in de rente leiden.

Doordat de meeste officiële rentetarieven zich op het laagste peil ooit bevinden en de meeste

centrale banken op grote schaal obligaties opkopen, daalden de marktrentes in de loop van

2016 verder. Na het Brexit-referendum daalde de rente op Duitse 10-jaarsobligaties zelfs tot

onder de 0%.

Beleggers die negatieve rentes wilden vermijden kozen voor meer kredietrisico in bedrijfs- en

hoogrentende obligaties, waardoor de risico-opslagen op deze obligaties verkrapten. In Europa

werd deze beweging versterkt doordat de ECB in het kader van haar

obligatieopkoopprogramma sinds juni voor circa 10 miljard per maand aan bedrijfsobligaties

opkoopt.

Als gevolg hiervan daalde de risico-opslag op bedrijfsobligaties tot lage niveaus: sommige goed

aangeschreven bedrijven werden zelfs betaald om geld te lenen, doordat ze obligaties met een

negatieve rente konden verkopen. Opkomende markten zagen ook veel belangstelling, doordat

beleggers op jacht naar rendement terugkeerden naar die ze jarenlang gemeden

hadden.

2017 ZOU VOOR BELEGGERS IN OBLIGATIES EEN STUK LASTIGER KUNNEN WORDEN.

In de VS zal de rente naar verwachting verder stijgen onder de regering-Trump. In Europa zal

de markt rekening moeten houden met het vooruitzicht dat de ECB het

obligatieopkoopprogramma langzaam maar zeker gaat afbouwen. Dit kan later in het jaar een

negatieve impact hebben op bedrijfsobligaties. Ook zal de hogere inflatie, die toe zal nemen

doordat het effect van de lagere olieprijzen uit de jaarvergelijking verdwijnt, de rente

opstuwen. Wij verwachten dat de markten een moeilijker jaar voor de boeg hebben.

Wij zien nog wel kansen voor specifieke categorieën. Hoogrenderende obligaties profiteren van

het herstel van grondstof-gerelateerde bedrijven. Daarnaast hebben veel bedrijven

langlopende financiering aangetrokken in de afgelopen jaren. Het faillissementspercentage zal

naar verwachting afnemen.

Obligaties van financiële instellingen vinden wij ook aantrekkelijk gewaardeerd. Regulering

voor deze obligaties zal iets soepeler worden, de trend van kapitaalsversterking zet verder door

en financiele instellingen kunnen profiteren van de hogere rente en steilere rentecurve.

De opkomende markten kunnen door de mogelijke impact van Trump op de handelsrelaties

ook een volatiel jaar tegemoetzien. In november leidde dit al tot een uitverkoop. We blijven

echter positief over dit segment, omdat verbeterd toezicht, sterkere binnenlandse economieën

en grote valutareserves de opkomende markten deels beschermen. Wij houden hier een

voorkeur voor beleggingen met een korte looptijd en in harde valuta.

Wij vinden alternatieve obligatiestrategieën, zoals absolute return, microfinanciering, een

aantrekkelijke aanvulling op de vastrentende portefeuille.

Alternatieve beleggingen

Nu de rente zich op historisch lage niveaus bevindt, beschouwen beleggers aandelen

steeds meer als het enige alternatief. Ze zouden echter ook alternatieve strategieën

kunnen overwegen om van de voordelen van spreiding te profiteren.

In een klimaat van lage rente, waarin obligaties nog weinig aantrekkingskracht hebben, is het

begrijpelijk dat beleggers zich meer op aandelen richten. Deze trend zou de traditionele

spreidingsstrategie tussen obligaties en aandelen kunnen ondermijnen.

Tegelijkertijd is het zo dat wanneer de rente fors stijgt, sommige beleggers weer in obligaties

willen stappen. Dit zou tot een zorgwekkende kettingreactie kunnen leiden.

Een stijgende rente zou leidt tot lagere obligatiekoersen , terwijl de ontstane uitstroom tot

dezelfde situatie bij aandelen zou leiden. Er zou dan geen spreidingsvoordeel meer zijn tussen

de twee beleggingscategorieën.

Hier komen alternatieve beleggingen in beeld. Hun beperkte correlatie met de traditionele

beleggingscategorieën maakt deze categorie in een volatiel klimaat aantrekkelijk. Door een

deel van een gespreide portefeuille in een combinatie van absolute-returnstrategieën te

beleggen, kunnen beleggers mogelijk toch rendement genereren.

WIJ GEVEN DE VOORKEUR AAN FONDSEN DIE NAUWELIJKS GECORRELEERD ZIJN

MET DE AANDELEN- EN OBLIGATIEMARKTEN.

Onze huidige voorkeur ligt bij aandelenmarktneutrale, fusie-arbitrage en absolute-return

obligatiestrategieën. Een aandelenmarkt-neutrale strategie elimineert de richting van de

markt, ofwel technisch gesproken de beta. Voor elke dollar die in het ene aandeel 'long' wordt

belegd, wordt er een dollar 'short' in het andere belegd. Long betekent beleggen in aandelen

met koerspotentieel, short betekent het op termijn verkopen in aandelen die te hoog zijn

gewaardeerd. Hierdoor wordt het rendement bij dit type strategie gestuurd door het verschil

tussen het long-aandeel en het short-aandeel, ongeacht het rendement van de sector.

Anderzijds richten fusie-arbitrage fondsen zich op omstandigheden waarin financiering

goedkoop is en waardoor fusie & overname worden gefaciliteerd. Fusie-arbitragespecialisten

willen profiteren van het verschil tussen de koers van het aandeel en de hogere

overnameprijs, door het aandeel van het over te nemen bedrijf met een korting op de

overnameprijs te kopen.

Indien en wanneer de overname doorgang vindt, zullen de aandelenkoersen convergeren,

waardoor het ondergewaardeerde aandeel winst genereert. Het voor de hand liggende risico

is dat als de deal afketst, het aandeel keldert. Dit risico kan echter worden beperkt door de

portefeuille over een groot aantal overnameplannen te spreiden, wat in het huidige goede

klimaat voor fusies eenvoudig is.

Absolute-return obligatiestrategieën beogen te profiteren van afwijkende waarderingen op

de obligatiemarkten door toepassing van een combinatie van macro- en micro-economische

en technische analyse. Gewoonlijk beleggen zij long en short in allerlei soorten overheids- en

bedrijfsobligaties, in zowel ontwikkelde als opkomende markten. Sommige managers

gebruiken ook valuta om rendement te genereren of risico's te spreiden, met potentieel geen

of negatieve rentegevoeligheid.

Absolute-return obligatiestrategieën zullen profiteren van de sterk afwijkende waarderingen

op de obligatiemarkt als de rente blijft stijgen.

Grondstoffen

In 2015 waren grondstoffen nog de slechtst presterende beleggingscategorie, maar nu

trekken ze eindelijk weer aan

Na vijf jaar van gestage dalingen en forse consolideringen in de sector, zijn er nu tekenen dat

zich een kentering begint af te tekenen. Dankzij het groeiende evenwicht tussen vraag en

aanbod, zijn de prijsvooruitzichten voor 2017 verbeterd.

Wat zijn de aanjagers van deze positieve trend?

In de eerste plaats neemt de industrie toe in zowel de ontwikkelde als de opkomende

markten, met name in Azië. Ten tweede lijkt het erop dat de centrale banken vrijwel alle

mogelijkheden voor verruimend monetair beleid opgebruikt hebben. Daarom dringen ze er

nu op aan dat de overheden fiscale maatregelen nemen en de infrastructuuruitgaven moeten

verhogen. Dit zijn gunstige ontwikkelingen voor de vraagkant naar grondstoffen.

Tegelijkertijd zijn producenten meer bereid om de productie te beperken. Vanaf 1 januari

zullen diverse OPEC-landen, vooral Saudi-Arabië, en zelfs non-OPEC landen de productie

beperken. Als de productie echt wordt verminderd, zal dit verdere steun voor de olieprijs

betekenen.

Olie is een belangrijk onderdeel van de productiekosten van grondstoffen als metalen en

landbouwproducten. Wij verwachten daarom een prijsstijging voor veel grondstoffen. De

koersen van industriële metalen zullen door productieverlagingen als gevolg van uitgestelde

investeringen door mijnbouwbedrijven, ook stijgen. De Chinese staalproducenten, die goed

zijn voor de helft van de wereldwijde output, verlagen nu eindelijk ook hun productie.

Er zijn niettemin risico's voor het huidige herstel. Een forse vertraging van vooral de Chinese

vastgoedmarkt, zou tot een afname van de vraag naar bouwmaterialen en andere

grondstoffen leiden.

In het algemeen is het evenwicht tussen vraag en aanbod, dat nog verder wordt ondersteund

door de toegenomen investeringsstromen van beleggers, in 2017 nog gunstiger . Om te

kunnen profiteren van de grondstoffenmarkt en voor een evenwichtige portefeuille is het

daarom belangrijk om gespreid te beleggen in grondstoffen.

Valuta

De dollar zal naar verwachting in een gelijke bandbreedte als in 2016 blijven bewegen.

Grondstoffengerelateerde valuta kunnen herstellen

Wij verwachten dat de dollar in een bandbreedte van 1,00 tot 1,15 ten opzichte van de euro zal

blijven bewegen. Tegenover een hogere rente, een hogere economische groei en oplopende

inflatie staat een verslechtering van het tekort op de lopende rekening, die de dollarbeweging

kan beperken. De Japanse yen wordt gesteund door het grote overschot op de lopende

rekening. Dit overschot speelt met name in periodes van hoge risicoaversie een rol in de steun

aan de yenkoers. Recent daalde de yen ten opzichte van de dollar mede door het effect van

Trump en de oplopende rente in de VS.

In het VK daarentegen is juist sprake van een fors tekort op de lopende rekening, wat zijn tol

heeft geëist op het Britse pond. De Britse munt heeft sinds het Britse besluit de EU te willen

verlaten met een sterke waardedaling te kampen. De macro-economische en politieke

ontwikkelingen blijven een enorm drukkend effect hebben op de munt.

Hogere grondstoffenprijzen waren in het eerste halfjaar een stimulans voor de

grondstoffengerelateerde valuta. Dankzij de aanhoudende groei in China, verwachten we dat

2017 een goed jaar voor deze munten zal zijn.

Afgezien van valuta van landen die met binnenlandse problemen te kampen hebben (de Zuid-

Afrikaanse rand, de Turkse lira), zouden grondstoffengerelateerde valuta het goed moeten

doen. Dit vooruitzicht is echter gebaseerd op de aanname dat de afbouw door de Fed zeer

geleidelijk zal plaatsvinden en eventuele handelsbeperkingen gering zullen zijn.

Uiteindelijk is het zo dat de vooruitzichten voor de Chinese economie veruit de grootste

risicofactor vormen voor onze valuta-prognoses.

Droom: wanneer rijdt iedere auto elektrisch?

Het concept van de elektrische auto is al meer dan een eeuw oud, maar nog steeds blijft

de vraag wanneer de schone elektrische auto (BEV) de auto met verbrandingsmotor (ICE)

vervangt. Naarmate de technologie verbetert en problemen zoals klimaatverandering en de opwarming

van de aarde de krantenkoppen domineren, wordt deze kwestie steeds belangrijker. Ook voor

beleggers die op zoek zijn naar kansrijke beleggingsmogelijkheden.

Tot nu toe zijn de drie factoren die de voortgang van de BEV beperken: kosten, bereik (afstand

per rit) en de prestaties van de batterij. Nieuw onderzoek suggereert dat deze obstakels

sneller dan we denken worden overwonnen. Dit maakt dat de elektrische auto-industrie

mogelijk een veelbelovende belegging is voor de nabije toekomst.

KOSTEN VAN ELEKTRISCH AUTORIJDEN

Eén van de overwegingen bij het kopen van een nieuwe auto kopen is voor de meeste mensen

het prijskaartje. Maar niet alleen de initiële aankoopprijs is belangrijk, er wordt meer en meer

gekeken naar het totale kostenplaatje bij het bepalen van welke auto. Een auto die te koop

staat voor kan bijvoorbeeld veel duurder uitpakken dan een auto van 30.000,

wanneer factoren zoals brandstofverbruik, wegenbelasting en de motor slijtage in

aanmerking worden genomen. Op dit moment kan een elektrische auto op kosten niet

concurreren met een traditionele auto als gevolg van de lage olieprijs. In 2012 waren de totale

kosten van een Toyota Prius echter 15% lager dan een vergelijkbaar benzine auto. Op dat

moment was de prijs van olie meer dan $ 125 per vat. Sindsdien is de prijs van olie gedaald tot

onder de $ 50 per vat, waarmee deze beweging vervaagde.

De onvoorspelbare schommelingen in de olieprijs maken het moeilijk om de toekomstige

elektrische auto verkopen te voorspellen. Een lage olieprijs is duidelijk negatief voor deze

categorie terwijl een verder stijgende prijs van olie wind in de rug zou betekenen.

Momenteel zijn er een aantal prikkels in heel Europa om de consument te stimuleren

elektrische auto's te kopen. Deze prikkels bestaan voornamelijk uit belastingverlagingen en

belastingvrijstellingen in Oostenrijk of Duitsland, en bonussen en premies voor de kopers van

elektrische auto's in Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Met ingang van 2021 zijn

autofabrikanten in Europa verplicht om de CO2-uitstoot van verder te verminderen. Dit

stimuleert mainstream autofabrikanten om te investeren in hun elektrische aanbod.

Overheidssubsidies kunnen elektrische auto's tot 25% goedkoper maken dan vergelijkbare

benzinevoertuigen. Inclusief brandstof- en exploitatiekosten moet dit leiden tot 33% lagere

kosten voor een elektrische auto in vergelijking met een zelfde benzineauto.

ACCU RANGE

Als subsidies wereldwijd zouden worden geïntroduceerd en de prijs van elektrische auto's

over de hele linie zou dalen, dan nog zou dat voor sommige consumenten niet genoeg reden

zijn om de overstap te maken. Dit omdat zij er van overtuigd zijn dat elektrische auto's kortere

afstanden af kunnen leggen in vergelijking met traditionele Het bereik van de

meeste elektrische auto's is op dit moment ongeveer 200 km ten opzichte van 500 tot 600 km

voor een standaard benzine voertuig. Een belangrijke factor hierbij is de geografische locatie

en het doel van het voertuig gebruik. In Nederland reist 80% van de bestuurders minder dan

50 km per dag en 95% rijdt minder dan 100 km per dag. Dezelfde Nederlandse bestuurder

rijdt gemiddeld 12 ritten per jaar die langer zijn dan 160 km. Sommige automobilisten houden

echter nog steeds het gevoel dat een range van 160 km onvoldoende is. Naar aanleiding

hiervan menen elektrische auto fabrikanten dat de productie van elektrische voertuigen met

een 300km batterij bereik een goed compromis is om de consument te bewegen over te

stappen. Batterij fabrikanten werken daarom gestaag door aan de ontwikkeling van kleine

batterijen die krachtig genoeg om aan de 300km range te voldoen zonder prijsopdrijvend

effect.

Elektrische auto accu's variëren sterk in veiligheidsprestaties, kosten, specifiek vermogen

en levensduur. Bovendien variëren de prestaties van alle batterijen onder verschillende

klimatologische omstandigheden, een bron van zorg voor de consument op bepaalde locaties.

Een batterij in een auto in ultrazonnig Spanje slaat minder energie op in vergelijking met

hetzelfde voertuig gereden op de wegen van een (koeler) Denemarken. Bovendien hebben

lithium-ion batterijen een beperkte levensduur. Een element dat de restwaarde van een

elektrische auto vaak lager ligt dan van een vergelijkbare benzineauto. Voor veel

consumenten is dit een additionele factor om de koop van een elektrische auto uit te stellen.

NIEUW ONDERZOEK EN TECHNOLOGIEËN

Wetenschappers aan de Stanford University in de VS geloven dat ze aan de vooravond staan

van een revolutie in de elektrische auto, die maakt dat het mainstream maken van elektrisch

rijden eerder zal zijn dan tot nu toe verwacht. Zonder hier in te technische details te gaan, laat

de studie zien dat er een nieuw silicium anode materiaal ontwikkeld wordt dat, toegevoegd

aan lithium-ion batterijen, zorgt voor een duidelijk langere levensduur van de accu. Ook zou

het de omvang van de batterij verkleinen en de kosten van de accu reduceren, waardoor de

economische schaal zou kunnen kantelen in het voordeel van de elektrische auto.

Lithium-luchtbatterij zijn een andere nieuwe veelbelovende technologie. In dit model,

gebruikt de lithiumbatterij lucht(zuurstof) om een elektrische stroom op te wekken. In theorie

kan deze batterij meer energie genereren dan benzine in een traditionele verbrandingsmotor.

Als dit realiteit wordt, zou het een echte game-changer in de ontwikkeling van elektrische

voertuigen zijn. Dit elimineert dan namelijk de grootste hindernis: de kosten. De verwachting

is echter dat deze technologie de komende 10 jaar nog niet klaar is. Als dit gebeurt, dan stijgt

de groei en populariteit van elektrische voertuigen vermoedelijk exponentieel.

Zelfs als er een grote doorbraak komt die de geschetste obstakels wegneemt, dan nog zal het

een behoorlijke tijd duren voor de auto met verbrandingsmotor uitgerangeerd is. Met de

huidige olieprijzen en subsidies, wordt verwacht dat in 2020 slechts 5% tot 10% van de auto's

die wereldwijd worden verkocht elektrisch zal zijn. Dit is nog steeds een zeer gering deel van

de totale auto-industrie. Met klimaatverandering zo hoog op de agenda komen politici echter

verder onder druk te staan om nieuwe wetgeving in te voeren en de productie van elektrische

voertuigen te subsidiëren. Dit zou kunnen betekenen dat er zich in deze sector in de komende

drie tot vijf jaar mooie investeringsmogelijkheden voor zullen doen.

Duurzaamheidscriteria krijgen steeds meer aandacht bij het samenstellen van de

aandelenportefeuille. Dit komt enerzijds door de toenemende zorgen van beleggers over

klimaatverandering, anderzijds raken beleggers er inmiddels steeds meer van overtuigd

dat rekeninghouden met duurzaamheidscriteria geen rendement hoeft te kosten.

Duurzaam beleggen levert niet alleen extra sociaal maatschappelijk rendement op, maar ook

extra financieel rendement.

Bij duurzaam beleggen wordt vaak alleen gedacht aan het milieu, maar ook sociale zaken en

het bestuur voldoende handelt in belang van alle belanghebbenden binnen de onderneming

en zelfs de diversiteit van het personeelsbestand van bedrijven zijn zaken waar steeds vaker

naar wordt gekeken.

Er komen de laatste jaren steeds meer fondsen op de markt die inspelen op de groeiende

behoefte om duurzaam te beleggen, maar de diversiteit van de fondsen is groot. Zo zijn er

fondsen die slechts niet duurzame ondernemingen zoals producenten van clustermunitie en

fondsen selecteren slechts de meest duurzame bedrijven. Dit kunnen thema fondsen zijn

zoals bijvoorbeeld waterfondsen, maar het kunnen ook fondsen zijn met een breed gespreide

aandelenportefeuille. Een deel van deze fondsen worden actief beheerd en proberen hun

benchmark te verslaan. Er zijn ook fondsen die een duurzame index zo goed mogelijk

proberen te volgen. De kosten in deze passieve fondsen zijn over het algemeen lager.

INDEXFONDSEN THEODOOR GILISSEN MEEST DUURZAME IN HUN CATEGORIE

Theodoor Gilissen heeft al jarenlang een drietal passieve duurzame fondsen namelijk het

Sustainable World Index Fund, het Sustainable Europe Index Fund en het Sustainable North

America Index Fund. Deze fondsen zijn opgenomen in de duurzame beheerportefeuille van de

bank en zijn ook voor onze niet-beheer cliënten te verkrijgen. De kosten van de fondsen zijn

laag en fondsenbeoordelaar Morningstar classificeert de fondsen als meest duurzaam in zijn

categorie.

Je kunt bij het selecteren van de aandelenportefeuille niet alleen rekening houden met de

duurzaamheidscriteria, je kunt ook de dialoog aangaan met ondernemingen waarin je belegt

te stemmen op een aandeelhoudersvergadering (proxy voting). Engagement en proxy voting

vormen steeds vaker onderdeel van het duurzaamheidsbeleid van een duurzaam

beleggingsfonds.

Verwacht mag worden dat duurzaam beleggen de komende jaren verder aan populariteit zal

toenemen en dat ook dat het aantal duurzame beleggingsfondsen zal toenemen.

Tegelijkertijd is te verwachten dat over een aantal jaren duurzaamheid geen beleggersthema

meer zal zijn maar dat het gebruiken van duurzaamheidscriteria bij beleggingsbeslissingen

standaard zal zijn. Zo zullen beleggers door rekening te houden met duurzaamheidscriteria

ook een bijdrage leveren aan een duurzame samenleving.

In het oog springende veranderingen vanaf 2017

Op Prinsjesdag zijn de nieuwe Belastingplannen gepresenteerd. Eén onderdeel van deze

plannen is de aangrijpende aanpassing van de box III heffing. Daarnaast is het straks

niet meer mogelijk om pensioen in eigen beheer op te bouwen voor de DGA. En ook de

schenkingsmogelijkheden voor de eigen woning veranderen. Wij lichten graag het een

en ander toe.

BOX 3-HEFFING VERANDERT INGRIJPEND

Met ingang van 1 januari 2017 wordt het fictieve rendement afhankelijk van de omvang van

het vermogen gesteld. Het forfaitaire rendement blijft belast tegen 30%. De volgende staffels

zullen, na toepassing van de vrijstelling van 25.000 per belastingplichtige, worden

ingevoerd:

AFSCHAFFING VAN PENSIOEN IN EIGEN BEHEER

Met ingang van 2017 is het voor de DGA niet meer mogelijk om pensioen in eigen beheer op te

bouwen.

De wetgeving rondom pensioen in eigen beheer is zeer complex. Naast een ingewikkelde

pensioenberekening zijn er, als gevolg van de lage rente, grote verschillen tussen de fiscale en

commerciële waarde van de pensioenverplichting ontstaan. Op dit verschil zit een zogeheten

waardoor de DGA beperkt is in het doen van dividenduitkeringen vanuit de BV

aan privé.

In het wetsvoorstel wordt de DGA in eerste instantie de mogelijkheid geboden om de

commerciële pensioenverplichting zonder fiscale consequenties af te stempelen naar de

(lagere) fiscale waarde. Dit resulteert erin dat de DGA van voornoemde is

bevrijd, waardoor er (mogelijk) meer ruimte komt voor het doen van dividenduitkeringen.

Vervolgens wordt de DGA een tweetal mogelijkheden geboden:

1. Afkoop van pensioen in eigen beheer

2. Omzetting in een oudedagsverplichting

Optie 1. Afkoop van pensioen in eigen beheer

In 2017, 2018 en 2019 kunnen de fiscale waarde van hun pensioenverplichting met een

aanzienlijke korting afkopen. De navolgende kortingsstaffel is voorgesteld:

De volledige pensioenverplichting zal (na toepassing van voornoemde korting) worden belast

met loon- c.q. inkomstenbelasting. Er is geen revisierente verschuldigd en er komt geen

betalingsregeling. Het bedrag dat netto resteert ontvangt de DGA in privé en kan op

verschillende manieren worden aangewend. De DGA kan bijvoorbeeld besluiten om dit

bedrag te beleggen in privé dan wel om het (terug) te storten in de BV.

Optie 2. Omzetting in een oudedagsverplichting

Mocht u niet kunnen of willen kiezen voor afkoop van het pensioen in eigen beheer is de

oudedagsverplichting geïntroduceerd. Evenals bij afkoop van het pensioen wordt eerst de

commerciële pensioenverplichting (onbelast) afgestempeld naar de lagere fiscale waarde,

waardoor de dividendklem vervalt.

Als u vervolgens voor de oudedagsverplichting kiest dan blijft het vermogen in de BV. Verdere

opbouw van pensioen is dan niet mogelijk. Wel zal de pensioenverplichting jaarlijks met een

rente worden verhoogd. De reservering moet vanaf AOW-gerechtigde leeftijd door de BV

gedurende 20 jaren gelijkmatig worden uitgekeerd. Deze uitkeringen zullen dan regulier in

de belastingheffing worden betrokken.

Toestemming partner vereist

Om van voornoemde mogelijkheden gebruik te kunnen maken is de toestemming van de

(gewezen) partner vereist. In geval uw (gewezen) partner toestemming verleent dan dient te

worden beoordeeld of de (gewezen) partner moet worden gecompenseerd voor het verlies

aan (zelfstandige) aanspraken. Mocht uw (gewezen) partner niet instemmen dan zullen de

opgebouwde pensioenrechten (zowel commercieel als fiscaal) worden bevroren en

afgewikkeld volgens het huidige belastingregime. De blijft in dat geval

bestaan.

SCHENKING VOOR DE EIGEN WONING

Vanaf 1 januari 2017 keert de verhoogde vrijstelling voor schenkingen met betrekking tot de

eigen woning opnieuw tot 100.000 terug. Ditmaal niet tijdelijk zoals in 2013 en 2014, maar

deze vrijstelling wordt voor onbepaalde tijd in de wet opgenomen. Ten opzichte van de vorige

regeling zijn er wel een aantal in het oog springende wijzigingen.

Zo is er een leeftijdsbeperking ingevoerd en geldt de vrijstelling enkel voor verkrijgers tussen

18 jaar en 40 jaar. De schenker hoeft overigens niet de ouder te zijn, maar geldt bijvoorbeeld

ook bij schenkingen van opa, oma, ooms, tantes en anderen. Achtergrond van deze regeling is

dat de verkrijger per schenker slechts eenmaal in zijn leven gebruik kan maken van de

verhoogde vrijstelling eigen woning. In situaties waarin het kind al eerder van zijn/haar

ouders een schenking heeft ontvangen waarvoor een beroep is gedaan op een verhoogde

vrijstelling is zeer complex overgangsrecht geformuleerd. Mogelijk dat u in dat geval in 2016

nog actie dient te ondernemen om gebruik te kunnen maken van de verhoogde vrijstelling in

2017. Mocht dit in uw situatie spelen dan adviseren wij u om z.s.m. contact op te nemen met

uw financieel /fiscaal adviseur.

HET IS NU WACHTEN OP DE EERSTE KAMER

De Eerste Kamer zal voornoemde wetsvoorstellen uit het Belastingplan 2017 behandelen en

hierover op 20 december a.s. stemmen. Als het Belastingplan 2017 door de Eerste Kamer wordt

aangenomen, dan zullen voornoemde wetswijzingen per 1 januari 2017 in werking treden.

De maatregelen treden per 1 januari 2017 in werking, advies is om contact op te nemen

met uw (fiscaal) adviseur!