Full text of "Bijdragen ter bevordering van het …Translate this...
If you can't read please download the document
Transcript of Full text of "Bijdragen ter bevordering van het …Translate this...
Full text of "Bijdragen ter bevordering van het onderwijs en de opvoeding, voor-namelijk met betrekking tot de ..."
Skip to main content
Search the history of over 327 billion web pages on the Internet.
search Search the Wayback Machine
Featured
texts All Texts latest This Just In Smithsonian Libraries FEDLINK (US) Genealogy Lincoln Collection Additional Collections
eBooks & Texts
Top
American Libraries Canadian Libraries Universal Library Community Texts Project Gutenberg Biodiversity Heritage Library Children's Library
Open Library
Public Lab Books to Borrow
Featured
movies All Video latest This Just In Prelinger Archives Democracy Now! Occupy Wall Street TV NSA Clip Library
TV News
Top
Animation & Cartoons Arts & Music Community Video Computers & Technology Cultural & Academic Films Ephemeral Films Movies
Understanding 9/11
News & Public Affairs Spirituality & Religion Sports Videos Television Videogame Videos Vlogs Youth Media
Featured
audio All Audio latest This Just In Grateful Dead Netlabels Old Time Radio 78 RPMs and Cylinder Recordings
Live Music Archive
Top
Audio Books & Poetry Community Audio Computers & Technology Music, Arts & Culture News & Public Affairs Non-English Audio Podcasts
Librivox Free Audiobook
Radio Programs Spirituality & Religion
Featured
software All Software latest This Just In Old School Emulation MS-DOS Games Historical Software Classic PC Games Software Library
Internet Arcade
Top
Community Software APK MS-DOS CD-ROM Software IPA Software Software Sites Tucows Software Library
Console Living Room
Shareware CD-ROMs CD-ROM Images ZX Spectrum Vintage Software DOOM Level CD ZX Spectrum Library: Games CD-ROM Software Library
Featured
image All Image latest This Just In Flickr Commons Occupy Wall Street Flickr Cover Art USGS Maps
Metropolitan Museum
Top
NASA Images Solar System Collection Ames Research Center
Brooklyn Museum
web texts movies audio software image logo Toggle navigation ABOUTCONTACTBLOGPROJECTSHELPDONATEJOBSVOLUNTEERPEOPLE
search
Search metadata Search text contents Search TV news captions Search archived web sites
Advanced Search
upload personSIGN IN
ABOUTCONTACTBLOGPROJECTSHELPDONATEJOBSVOLUNTEERPEOPLE
Full text of "Bijdragen ter bevordering van het onderwijs en de opvoeding, voor-namelijk met betrekking tot de ..."
See other formats
This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scannod by Google as part of a project
to make the world's books discoverablc onlinc.
It has survived long enough for the copyright to cxpirc and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and fmally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing lechnical restrictions on automated querying. We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each file is essential for informingpeopleabout this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countiies. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can'l offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full icxi of this book on the web
at |http: //books. google .com/l
Dit is ccn digitale kopie van een boek dat al generaties lang op bibliothcckpl anken heeft gestaan, maar nu zorgvuldig is gescand door Google. Dat
doen we omdat we alle boeken ter wereld online beschikbaar willen maken.
Dit boek is na oud dat het auteursrecht erop is verlopen, zodat het boek nu deel uitmaakt van het publieke domein. Een boek dat tot het publieke
domein behoort, is een boek dat nooit onder het auteursrecht is gevallen, of waarvan de wettelijke auteursrecht termijn is verlopen. Het kan per land
verschillen of een boek tot het publieke domein behoort. Boeken in het publieke domein zijn een stem uit het verleden. Ze vormen een bron van
geschiedenis, cultuur en kennis die anders moeilijk te verkrijgen zou zijn.
Aantekeningen, opmerkingen en andere kanttekeningen die in het origineel stonden, worden weergegeven in dit bestand, als herinnering aan de
lange reis die het boek heeft gemaakt van uitgever naar bibliotheek, en uiteindelijk naar u.
Richtlijnen voor gebruik
Google werkt samen met bibliotheken om materiaal uit het publieke domein te digitaliseren, zodat het voor iedereen beschikbaar wordt. Boeken uit het publieke domein behoren toe aan het publiek; wij bewaren ze alleen. Dit is echter een kostbaar proces. Om deze dienst te kunnen blijven leveren, hebben we maatregelen genomen om misbruik door commercile partijen te voorkomen, zoals het plaatsen van technische beperkingen op automasch zoeken. Verder vragen we u het volgende:
+ Gebruik de bestanden alleen voor niet-commercile doeleinden We hebben Zoeken naar boeken met Google ontworpen voor gebruik door individuen. We vragen u deze bestanden alleen te gebruiken voor persoonlijke en niet -commercile doeleinden.
+ Voer geen geautomatiseerde zoekopdrachten uit Stuur geen geautomatiseerde zoekopdrachten naar het systeem van Google. Als u onderzoek doet naar computervertalingen, optische tekenherkenning of andere wetenschapsgebieden waarbij u toegang nodig heeft tot grote hoeveelhe- den tekst, kunt u contact met ons opnemen. We raden u aan hiervoor materiaal uit het publieke domein te gebruiken, en kunnen u misschien hiermee van dienst zijn.
+ Laat de eigendomsverklaring staan Het "watermerk" van Google dat u onder aan elk bestand ziet, dient om mensen informatie over het project te geven, en ze te helpen extra materiaal te vinden met Zoeken naar boeken met Google. Verwijder dit watermerk niet.
+ Houd u aan de wet Wat u ook doet, houd er rekening mee dat u er zelf verantwoordelijk voor bent dat alles wat u doet legaal is. U kunt er niet van uitgaan dat wanneer een werk beschikbaar lijkt te zijn voor het publieke domein in de Verenigde Staten, het ook publiek domein is voor gebniikers in andere landen. Of er nog auteursrecht op een boek mst, verschilt per land. We kunnen u niet vertellen wat u in uw geval met een bepaald boek mag doen. Neem niet zomaar aan dat u een boek overal ter wereld op allerlei manieren kunt gebruiken, wanneer het eenmaal in Zoeken naar boeken met Google staat. De wettelijke aansprakelijkheid voor auteursrechten is behoorlijk streng.
Informatie over Zoeken naar boeken met Google
Het doel van Google is om alle informae wereldwijd toegankelijk en bruikbaar te maken. Zoeken naar boeken met Google helpt lezers boeken uit allerlei landen te ontdekken, en helpt auteurs en ui tgevers om een nieuw leespubliek te bereiken. U kunt de volledige tekst van dit boek doorzoeken
op het web via |http: //books .google .coml
/
BIJDRAGEI^
TBR nVO&DBRING VAM HET
p N D R W IJ S OPVOEDING,
yaoRiHAMELjK arsT bbtb.bk
KIIiG TOT 1)
LAGERE SCHOLEN
I u
H
N ,
II. D 9 i. i, 7/
:oxKo:
TE XBYDBN BIJ
D DU "MORTIER bn izQQN.
M n c c c ;c i^
Gedrukt te Lcyden ^ tex^ Boekdrukkeri} van
HBBDINCH en DU MORTIER.
gi' *
Educ B 2230 J .3
HARVARD OOUEOE LIBRARY.
FROMTHE
CHAIttJEB WiLUAM CUOT
FUflO
W A A M L IJ S T
o K K,
I N T E^ K N A E N,
OP HBT TWKKDB DBBL DES.
B II DRAGEN
TE& UVOJlDEIUNa VAN H^T
ONDERWAS EN DB OPVOEDINOf
VOORNAMELIJK HET BETREgRlNG TOT DE LAGERE 5CHLEN IN
If O L L A N p.
-" bfs ( V.) Mnkhandtlaar $ Haai-km^ Aken , ( H. v. ) Botkhandilaar te JVeitzaanm^ , Afbercfe ( ]0 Tsfeeie Lurmettftr in une der Dfm^
komefchekn te Amfteriam. Alient, (G. L. v.) B&ekhandeloMr te Leeuwaarden^ Ange, (}. Tei5ldre r) F. D. M.^ e Lid der Com
mhfie van Onderwijl 9oer het Dtfartement Jmfie^
landy te yimfierdamm iknflijo, (NO N Z., Onderwijzer ef di( Stadt 4f^.
menfckoel Letter B te Haariem. Appel , C H. dea ) Scboohnderwijzer te Freeiand.
XL DEJ|X. ^ A^V
t
4 >.:..*
BIJDRAGEI^r
TBR 9SVOU>BBJNG VAN HET
P N D E R W IJ S
feN UB
O P V O E D I N Gi
yOOR^AMELlJK IffBT BBTRBK* KING TOT D
LAGERE SCHOLE>J
I M
H
N a
IL D n .if y/
;oxKo:
T XBYDEN BIJ
D D "MORTIER ZN ZQQN.
M n c c c X i^
Oedrukt te Lcjden , ter Boekdrukken} van HBRDiNeH en du mortier.
m ^ ^'
M ' .
tf NAAMLIJST der'
Uug C Dt Commlsfie der Sctiool yau hefDpirtmiit '
dn ) der Maatfchappij : Tot Nt vin 't Algemen/ Hammendorp , (Huibeilt) Scioiomierwtjzer te Rjouerdam Heman , ( C. ) Schohnderwijzer te JVrmanihoof. Uemrt , ( O. A. v; ) Schaohnderwijsmr en yeor%ang&'
te *s Graveland* . *
Hendrikfen ^ ( ]\ > Boekhandelaar te Rotterdam. Heringa, (H.) Schoolonderwijzer te Leeuwaarden* Heringi Kuiper, (BO ^ D. JRf., te Rhoden. ... Hoefhamer, (Mr. H.) Lid der Commisfie van Onder-
Hf ijs voor het Departement Gelderland 4 en Jtjeftr der'
' Latijnfche Schooi 9 te Elhurgi Holverda, QG.) Schoolhouder te Raad, hij Dokkum* Hubep , ( J. L. ) Baljuw te Dronrijp. Hfinian, (} R.) Sch(folonderwij%er t Shehtereuy
. voor. het Schoolondrwijten-Gezelfehap. ^ Hutting, (J. ) Schoolonderwijzer te Gamwert* Jans , (. G.) SchoolonderwijMr t Ghenum. Jeune ,,( ^^ ) Oud -Commies bij het Ministerie ari
Binnenlandfch Zaken ^ te Amfterdam.
Intendant (De) Generaal van Binnenlandfch Zaken fa Holland.
}ong, (. de) Fransek eu Neder duitsch Kostfsheol * houder te H^oerden.
Jong , ( R. de ; SchooUnderwijter te Dokkum
Jon^hy (A. de) Schoolonderwijzer te Rotterdam^
Jonghof, (A* H.) Schoolonderwijzer te fVinzum.
Kampen. ( Het Onderwijzers Gezelfchap ti)
JCarsfenberg , ( L. A. ) Boekhandelaar ie Deventer^
Kasteel/ CJ-,v.) Boekhandelaar te Harderwijk.
Kate , ( J* ten ) F^ D^ M. , te Ni^rdbroek.
Kleneker, (A,^) Ondermeester te Rotterdam.
Klaver, Schoolhouder te Dronrijp,
Kieijnenbreugel , CJ^} Sohoolotiderwijzer te Loenfn^ .
Kli*'
rNTEREKAREf. ^'
ftliefoot ,' C ! F* ) nderwijset der Franfchc Dpam" - dfentsfikol te Oostzaandami * Koer, (P. H.) Onderwijzer te Amfierdam. Kot , ( J. ) Sckoolivderwipier te fFestzaandark. Kooten , ( G. v. ) ^* ^- ^* > ^ Lid der Commtifie vdn Onderwijs year hit Departement Maatiand^ -te Der^ . drecht ^ ' '
Korff > ( J. F, ) Ud der Commisfie van Onderwijt ver 't het Dipariemtit friesland- f te'Oude'^ B^itoop -
K.OVIWC ( J.v.d.) Jr. , Scholnderwijzer in den Hadg Kremer^ (H.) Schooicnderwijzer te Zuidkm. - MroD, Q\.'j Skvitmdeniijnefraan de Buitnfluis^ ' Kuiperi , < C. W. ) Boekhandelaar te Seheonkayen. Kuipers , C JO Eerfie Onderwijzer hij de Defartemkti \ Leer' en Kwiekfcinel te Groningen^ L*ngi&* C ! H*' d ) Boekhandelaar te Deventer. Leyden , ( F. van ) van Westbarendrecht. Ineyden. ( D PteatfelVk^: ScholMiimIsfief re > 7
Leyden. (Het Gezelfchap Schoolonderw^reri , onde' -ite Zinfffreuk: Par lihlen.'de ld Jeunetf^ te> - Leeuwaarden. ( De Piaatrelijke Scboolcommlsfie tery Leunep , {,>t Wed. J. M. va) Boekhandelaar te Ank
fterdam. JLeotarrf, () Ondermeester in de Departement^ " fchool te Rotterdam. Linden, (J. v. d*) F. />. M.y en Lid det Commit]t
van Onderwijl vo(^ het Departement Gelderland^ ti ' Zutphen.'
i^oQ^tii (A.) P^ Z.v Boekhandelaar te Haaflem Los, (G.) P. Z, ^ Kottfchoolhouder te Schiedam^ iJfctoi, C J- R ) ScHoolindrwljzer ie Brhavf Maanen, (Mr. C. F. v.) Prefident van het Keizerlijk
Geregtshofran ffoliandy in den Haag. t^oLsAxits^ (De Plastfelijke Schoolcommisfie te) '- 'i Maat-
ma NAAMLtJSit h%k
NMtrchappy ( De ) Tot Nut vtn 't Algemeem ,' ' Manen (!) A* Z*, l,id der Cemmisfieyan OnJkf'^
wijs voor ffi bpOrtement Utrecht ^ ie Rkeeftetu ^arsfiim d der Flaatfelijke Schoolcommisjii
te Koeverden* Schluiter^ (H. G.) Lid der Commisfie vah Ondrwlji { vot hH Departement Utrecht ^ te Amr^oort. ' Scholma, (D.) Scbaolonderwijzr op de Leek. Scholten, (H. ) Sckoolndrwijzr te Edtmi Schoonhoven, ( J- v.) Boekhandelaar te Utrecht; Sernirier, (J. F*) Lid der Commisfie van Onderwij ^or het Departement Overijsfely te Zwol. Siegenbeek, (M) Hoogleeraar te Ledden. Sijpeftein, (W.) te Asfnde^t. Sijtnna^ (P; G;) Schoolhouder t Mafum: Simons, (A.) F. D. M, eri Lid der Commifie van
Onderwijs voor het Departement Utrecht^ te Thamen
aan den UiihaoYnr. Smit, (JO voor het Seholonderwijzirs^Cezelfcbap t
Nieuwolda
^* Smit i
IN E EKN ARE W.
^mic , ( C.) y. D. f. en U4 der C^mmisfie vun Qfff
derwijs voor het Landfchap Drenthe , te MefpeU^ Cmiu (^m* IL) SchaohnderwUr w (^oerzanfer /f
Ameijde Spaaq, (J* C.) Sehfioknd^rwijzer te fyestfHaas. Sparendam. (Het Plaatfelijk Schoolbefhiur te) SpyK^nnan, (Q. },) Sfihoohfiderwijzfir in het IFeetf
kuil te Zwol. Spoelftra, (B-) Ud der Commisfie van Onderwijl
voor htt Dtpfirtement Maasland^ in den Ha^g^ ^fc^tme^fer , ( J, ) te ff^ormerveer. Stengb , C W. v. d.^ te Lejden. Stevens, () Schoolonderwijzer te Sevenaar^ '
ftofeer, (H.> Onderwijzer in de Dspartementt Lur*
en Kweekfchool te Groningen. Stralen, (M|[. H. J. v.) in 4en Hotg. Swan, (A. v.d.) Onderwijzer in kot fTefsAuis der
Vereenigde Doopsgezinden te Amfterdam. Sweben, (HO Bpekhandeiahr te ^chtedam^ Swinderen , ( Mr. Th. v. ) Lid der Commisfie van On* . derwijs voor het Departement Groningen , te Cronin^
gen.
Texel, (Het P^atfelk JSchoolbeftmir van) Thicmcy (H. C. A.) Boekhandelaar 'teZutphen. Thomasfen , ( H. JO l>id der Cqmmijifi^ van Onderwijl . yoor het D^epartemqnt Gelderland^ f e Lochem. Thuijnzing, (P.) Boekhandelaar te RjDtterd.am^ Jimmer, (C.) Boekhandelaar te Amfterdam. Tinga, (E.) Hoogleeraar ^ en Lid der Commisfie van Onderwijs voor h0t Departement Groninf^en^ te Gre^ . ningen.
Jdnckens, (Mr. )) Lid der Commisfie. van OnderwJjt . yoor het Departement Overijsfel^ te IFestevelde^
Tuuk, (G. V. d.) F. D. M.\'te"Blkum, . .
XS NAAML9S T dei.
fieriam. Veen 9 (Dirk vtn der) iSf^ Schoicderwijzir u
tiaartem* Veen, C^ vai der) ScMonderwijzr te FaJien*.
hrgf
* *
foortf Veenhoven , ( H. ) Shooknierw$jz0r te Qmmen. Verbiwiw, (W.) Boekhandelaar te Gouda. Vermfinde en Zonen ^ C^O Boekhandelaars te Hoom^ Vet , C T. d^ ) Schoohnderwijzer te Larfgeraar. Vis , ( J* y ScheohndervHjzer 'te Sloten. Visfer, (H.) Franzck en Nedgrduit%(A Kostfckoolkouder
te Abcoude. Visfer, (H. W, C. A.) F. D, M.^ en Lid der Com*
whfie van Onderwijs voor het Departement Friesland,^
te IJfhrechtum. Vletter, (W. C. de) Sch^olond^rwijzcr te Rotter-
dam. Vlfert,' Cjo^ V- f*) Sehoolonderwijzr in het Burger^
fFeeshuis tfi Amfierdam. Vries, (Mr. Th. de) Lid der Commisfie van Onderwijl
voor het Departement Am/lellandf te Edam. Vriesland. (De Prefekt van het Depaiteraejit ) Vrie^and. (Het SchooIondrwiJzers-GezelTchap in hejC
derde Schooldistrict van ) Walree ( ] v. ) e|i Co^p- , Boekhandelaars te Haar*
tem. Weezel, (S G.) Schoohnderwijzer te fFasfenaar. Weldijk, ( J.) V.D.M.^ en Lid der Commisfie van
Onderwijs voor het Departement Maasland ^ teGoudap Well, (W. van der) Stads Sffhoglond^rwijzer t^ Ath
fier dam.
Wenot
UTeiielEtlMicb f (C. J.) OlfS SerttHi Uj *i9 MB^
nifierie yan Binnenlandfche Zaken te AmfirdMm. lUTertz, (CO Lid hr'Cuifmisfh ysm Onderwij$ imf<
het 'Departement jtMfieUandy te Amfterdam. Westdongenukel. (Het Seboolonderwyzart - Cfcil-
fchap te) . Wester, (H.) Ud der Commisfie van Onderwijs veer het Departement Groningen 9 in de Oude Pekei-Aa* ^esterbaan, C^- W.) >1 D. f., te Amfterdam, "Westei - Bems. ( O9 Prefekc van bet Depanemem van
de)' ' ' / ' '
Westerhofy (K.) ScheelHderwif^er tjt ^Neerdmfoide. Westerhoven, (C*) Boekhandeiaar te Emkden. Wiarda, ( P.) Beekhandeiaar te Leeuwaarden. lITieiandt, (]. Tadema) Secretaris in Utingeradeei en Lid der Cemmisfie van Onderwijl voor het Defar' tement yirieiland. Wis:more Q.) Schoolhouder te Leeitwaar^n Wderhik, (O OndrmeeiHr'te Voorfchoten. '^itlage, (H. G.) Ondermeester in de Leerfchool de% Amfterdamfchen Eerfien Departement^ der Maat" fchappij : Tot Nut van 't Algemeen. Woeldaren , ( H. W. van ) F. Z). AT, , en Lid der Com^ misfie van Onderwijl voor het Departement Gelder^ iaed^ te *s Heerenherg^ Woudftra, (A.) Schooiohderwijzer te Dalen* Wouters t C W^ ) Boekhandelaar te Groningen oete, (Q. de) Schoolonderwijzer te Loosduinen Zoeterwotide. (Het Gemeentebcftuur van) Zuidema, (W.) Boekhandelaar te Groningen. Zoiderzee. (De Prefekc van het Departement vait de)
Zuichof, (J. JO Schoolonderwijz^ te Fisyliet.
21
U? NAAMlrlJfT SB. I^^^KENARN.
r
Ztttpheo, (A. Vf) Binmnfader in het .fFeethuis t
Gorincl^m^ Zw^n , C Jan ) S^kooknderwiper U Leyderthrp. Zwart , ( R. J. > SchoohnierwiJTur te Ballingweer^
B IJ D R A. G E N
TBR BEVORDERING VAN HET
ONDERWIJS *
EN DB
OPVOEDING,
VOORNAMELIJK MET BETREK- KING TOT UB-
LAGERE SCHOLEN
I N
H. O
N D.
II. D B B tf
ONDERWAS BN OPVOEDING.
wmm^mtm^^mk^r^mmtmm^m^^'
*
TE LEYDEN BIJ
D. DU MORTIER en ZOON*
M D C C C X I.
Gedrukt te Leyden , ter Boekdmkkerij van
HBRDINGH en du BfORTIER.
* t
rr
\. . .
' N ^
r
I
i
;/
f
\
', i
:")
\ 'f
/-
V "
..: :-i 7^ 'i
t
I ,
.'I
T f
f V
t
:
,.*4 '
<
f*
^ k
1
I. N H O
TAN HIT -
TWEEDE D E E L.,
ONDERWIJS EN OPVOEDING.
]^cn}ge.algemeeneCrqndflelliDgea^ waarop men bij
de opvoeding* Toomameitjk letteamoet lUadz.!
Avondgerpiekkexu ,.' hl. aj^MS
Godaclui^n over het eeirfte onderwijs der kinde-^
ren. ...... * W. 41
Iets ovcT het Rekenen en over eene wijze om deil jdnderen het . leeren der tafel van vermenigvul- diging gemakkelijker te maken* . bL 47 Iets over het . onderwijs in het fchniven. bl. .55 OveiL Woordverklaringen , als veiffl:tndsoefening n Aofie voor Taalonderwijs itr de Scholen ten platten Lande. . ^ * . . bL 6a Onderwijs- eo Opvoedkundige wenken, bh 71, 3*9. ver de noodige bepaling der grenzen van het onderwijs' op de Dorpsfcholen. . . . bli 7J Een voorbeeld 5 hoe men kinderen bij het onder- Wijsiri ht rekenen tot denken kan opleiden, bl' 8i Aanleiding,' hoe Onderwijzers hunne 'leerlipgcii aangaande de onderhouding vav- het leven en vali de gezondlieid onderrigten kunnen. % bl. 97 Iets over het. onderwijs in de Natuurlijke Ger fchiedenis. ... , . bl. 109
Aanmerkingen iover vroegere algemeene bemoeijini' gen ter bevondering van Qnderwijs en Opvoe- : ding in. Holland. . *; .. 4- v . bh 113 Verhaidclinl; ^ over de voordeden' en gebreken vat de openbare en huisfelijke opvoeding , tegen rdlr ' kander vergeleken.. . . t het ligchaam , m de yerflandelijke en in d*'
aedel^ke opvoeding, welke bdde tich bpakn iM^
de 2ki, en wel dei eerfte tot bet verftand n de^
Isatfle tot den wiU Van elk derzelve BUen'w)'
bkr de hoofilpunten opgeven, en znlks niet al-^'
Imd ten gebruiken yan lk ouder en 0pyaeder$^ ;
- JL D. 0N|>. BM OF V. A AMtt
% ALCEME^ft M.01^1)STELLnfGKlV
maar ook ten dienfte der fchoolonderwlj^ers , aftf jf 1^ ; }i)pi|fip ,l9aciingtn. geeo^^ini: I0K^19\ Vim- men te letten op hetgeen derzelver opvoeding be treft, gdgk zulks in vroegere (tukjes deaer Bij^ dragen meermalen (^Bseitel^ is aangewezen ge- worden* Wat dan aanbelangt
L De UgcharheUJke^opvoedUg.
Troti? tomen twee'dfngen in aanmerking, ni* mclijk de ligchamelijke yermosens en' derzelver ge^ bruik. . '
1.) Hef jncT\rch^jk Ifechwm beeft ti^^e ver- mogens; eeii van gewaarwording en een van be weging, Dqojc hL eerfte woj-dt ^u de ziel elke voortklling medegedeeld, welke door middel vaa de uiterlpe zinnen is opgenomen. Het laatfte dient den mensch, om 'zqhe Itgchaamsdeelen, 'door middel van fpieren en pezen , geregeld en mei^t^ iH f W ritoft vtgheid tB'lsumien b^wegeo. - ^ '.
}dii>. peao luacfiten auttig e vgefaniikea , ik w btilkftt tfoe Brtier deztl^ in sn mensch zl|hv h/^. HkMr V% fifeliikt ia tot tanhoiifietidei^^ zwh tm MbeUi.. n. ism M. ittensch voof 4ea aiw* faAi.Qdig .ttl hebben^,^ zfii|r4uKjdi iit^ >6M dkM wtd^s apvfiedn , d9 zhlmc||^;^ w^r;hie|:U iedeiSUngeKtwlei' V(Md{^I!||t:aUNf^.:liiQ^ aar ze
t&Q^fMW fJNt^t 4s I]lQ0^.^8llko.^berkttte3reii g(H;.rvJlB^sitHub i^tvMi dr}:^den .e:
VBtfia A ^^Kia.u - .i! .tip*
WB4itirt wt oFvomM;
opvoeders bdioeven flccbis t iiiUtMen MTio te TerfelHtlR, baar u IcMen n Intr geene liW derpafen is den wcf te legfen Deae nidMoi 8fo hoofidstkcl^ de voigendei:
jiO Een getond ea nfttHUrl^ ^oelflL R^ voedfel is gezond , wanneer bet dcior witAonf de behoorlqke r^hdd of door toebereidiag dt ver- ciscfate venecrbaariscjd verkregen hteft. ^ Het StttnurUik, wanneer hg,
^
GEDACHTEN
OVER H t
B R S 't E ONDERWIJS
h E k
1^ I N D REN,
ttEDEGBDBBLD DOOR EEN ERVAREN OPVOBXH
N ONDERWIJZER*
jj at de eerfte denkbeelden , welke een kirid ^^erkrijgt, voor hetzelve van zeer veel gewigt! zijn , - dat deze eerfte denkbeelden , gedurende het geheele leven , p dcszrffs denk - en handelwijze in- vloed hebben, daarin ftmmen alle opvoedkundi- gen overeen. Maar vraagt mcTl, Wdke de eerfld denkbeelden zijn, die men een kind behoort bij te brengen, dan loopen hunne gevoelens zeer iilt eeri.
IL D. OND. EN OP v^ D B^
4& GfiACHTEN OVER fiT EERSTE
Ik zal het wagen te dezen opzigte mijne ge daebten vooi te 'dragen, welke fl!et zo zeef dl vrucht van veel lezens , maar veeleei: die van ei- gen nadenken en opmerken zijn*
2aken dacht ik , beftonden et , voor dat r teekenen waren om die zaken af te beelden of nan te dufden, en gewaarwordingen leg^ deil grond tot denkbeelden en denken ; gtvolgclijk moet het kind eerst de zakea leeren kennen, eer men het met de teekenen kan bekend maken; bet moe^ eent gewaatwoidingen hebben , voor het zich vojfteJlingen of denkbeelden zal kun neu vormen voor het zal kunneri denken*
Wijders bemerkte ik, dat^ wanneer ik kinde* ten dnamei van bij ien btkencjr, voyrwefpen, b. V. die van deze en gene inlandfche vogelen oem- ^fMVt weinig kidrults op be aniakien, To^ de ik hun daaiedtegen zoodanife vogelen, dan drongen zij zich om mij heen, verheugden zich daar over en deden mij allerlei vragen; die nog iiet vragen konden, ftrckten de handen uit en faven hunne vreugde^ door eenig geluid te ken- aen;^ Hierdoor vftid ik ten aenemate overtuj^ct, dac bet eerde onderwijs, waartoe 4e Schepper . den mensch btftemd iiceft, bcfbat, in ticni met de natuur bekend te maken. Door de bekendma* kkig met de natuur verlla ik geenszins het noemcil tr namen van de vortbrengfelen der natuur, noch derzelver rai^fchikking oi afbeeldingen ^ maar ^t kennen dezer voortbrengCden zelve^
Ik betrad derhs^ve deza weg^ welken 6od
f
M0SrW1]I bBft MUtmtAM* 49
\
ii^ Hl de natiHb: voorlbkrirf , tt deed ifit op de rlgeidt Wlj2 t
Vddfe^ftt tooide ik gedttteiid eisiti|;n tp den kindtim cseige Aeicn 9 deitrijl ft ki hec alge- m&A hl} alten benkrft^ , dit 29 datiiin het meeste betaog ftelden. Ik liee fien sgge ; wat ilj daafaafi pmn^kten^ Veegde b hUnne waar nentingM de tfiijnen , veth&tdde hwa , \iAt ik fSm d leVtnswje ^ van het rotCel en >ftn de fcha 'SlSkhid f nmtighid tt dieren nt^ en l^faatfte neren Jiet eene dit een ander , ten einde lj knden pfporcn, waarin dexe van elkander Verfehilten of ook waarirt zij met elkartdelr overeen ' komen; Vervolgens befehouwde ik met hen d plantbn , en daarvan niet alleen de bladeti , maar ook de bloemen, en derzelveir deeln, n ztiit hun al- les , wat ik daarvan wist.- l4u ging ik over tot 8e delflloSeh en handelde miA de2e op dezelfde Wl^se. Einderijk bezocht ik mt hen d wrkplaat* ien der ftindwtrkers en ktinsteiiaah, eri inaakt hen met de doffen^ Welke dbot dezelVe bearbeid Wordtt j dl bok met hunne behandeling van dezelve en met de daartde gebezigde werktuigen bekend.
Op deze wijze hebben de Itiitdeieti ^ met W^lke ik mij ldns b^ig hield;
1. ) etien rijken voorraad fA ware fi jisie denkbeelden pgedtan.
ft:} Zijn zij tegen eene menigte- dwalitigen be Bod gebleven^ Welke zith^ ctobr cn on derwljs ; dat ehkel oat woorden mede- iHMd wordt 9 lioodiTetidig in de ziel
> Dl ?cS^
SDACHTEN OTBR HET ESMT
vestigen moeten , naardien het kind , waiH neer het het teeken der zaak hoort , uh vorens het de zaak heeft keren kennen zichzelven het beeld daartoe moet vorpep , het welk in de meeste gevallen dwalingen y of denkbeelden doet ontdaan , die met d& voorgeftelde zaak geenszins oVereenftemmen.' 3^) Zijn zly langs den eenvoudigften weg van zamengevatte denkbeelden , of zulke die te*, vens het onderwerp en de hoedanig^ieid vatt iets te kennen geven, tot afgetrokk^e denkbeelden , 1>. v. van de voorftelling van eenen ooijevasu* en van eenen kemphaan , tot het denkbeeld van eenen fteltenloopet , of het vogelen* foc^ met zeer lange pooten , - \ en van dat vogelenfoorc en dat der water* vogels , tot ht denkbeeld van Vgel in het : algemeen ,- geleid geworden ; waarvan zy verder door het denkbeeld van vogcl^ yisch , infckt enz tot het zeer afgetrokken denkbeeld van disr komen. 4. ) Daar deze w^ze van onderrigt geheel voor de teedere zid berekend is , worden daar- door geen9zins de vennogens overfpannen, en kunnen zij de te meer ingefpannen won dei^9 wanneer de jaren komen , die tot n^eer aanhoudenden en meer mopijeUpcen arbeid* bef^emd zijn. 2
5#).Is het tastbaar 3 hoe zeer door zjulk on- derwijs, het oog geoefend wordt ,. en daH do; kinderea eene ipeer dan gewt)|ie vaar-
ifiorw
NSEILWIJS DKH KIN0ERSN. *^ ff
tfighdd erlangeQ , om de kleinfle verrcfaei- denheden der dingen , waaraandopr diiizende anderen niet gedacht wordt op re merken. .
6/> Daardoor wordt aan de kioderen eon geest van opmerkzaamheid, en geoe&ndheid.'*ia ' het waarnemen en opmeifcen bggebragr.
7.) Is hun door de kennis der riatimr eene onuiq)utbare bron van vreugde geopend, dewql zg hg iedere' fchrede voorwerken aantreffen , wier oorzaak , gefteldheid en oc^merk 29 weten op te geven. ^,
i.) Vkye'ik mij, dat kinderen, die op ^ooda* fig eene rw^ het eerfte ondetrigt verkregen hebben , zich in het toekomende wt ^^le ver legenbeden zullen weten te helpen, en in (laat zullen zijn, om menigvuldige midde^ len ter verbetering van unnen toeftand te vinden, wyl het bekend i,' dat d natuur tallooze, of jn het geheel niet, of niet 1)ehoorlljk gebruikte- fchlttei 'bevat , welke den genen noodzakelijk ten deel moeten yallen, die de t)ekwaamheid bezitten, om dezelve te vindent
Op grond van het voorgaande wensch ik, dat deze wijze van onderrlgt dlgemeen moge inge vperd worden, en zich zelfs tot in de kleinfte fcholen moge uitbreiden. Mijn wensch en zelfs mijne verwachting deswegens ru.9ten op de vol^ ^nde gronden;
D 3 lO Mc
/
^
ff CKOAcwnu dm. nr mtm onderwijs.
!) Men kan skh gem voorwerp voordel- len, waamn de liebvtnnogens der kin- deiCA gepaster kanoen geoefend worden, dtn ian t foortbrengfelen der oatuur. :
d} Wijl de natuur aUcrwcgBn aangetroffen . MTOrdt, soo vindt men ook xnneral de vereiscfate fioffiea of voorwerpiin tot ^it oi^derrigt
$) Dk.onderw^ is xeer gsmakkdgk* . Wan* neer de opderwgn^r mh e^tiig^ boeken over de nttttiqrllike biatorie tnfehaft, eelf de ;situur mee opmerkzaioifaeiid gftdelfaft , daags te wm eante^eni , f wgt bij den VQlgp^^ 4Rg n ifijvJtWffelielingen piotim wil) ^ yicb daartoe betioorlljk VQarbtmdtp (dan 2al l^ aicbt m verloop
. van fmmSf im^^ w ^yn eig^pe yer- bneirae , kuiHligbedeB , ids oo)^ ov#r zijne bekwaamheid^ om de^elye aAO^ancteien me de e dMlM. verwpn(d)$n/
f
^ " .iiJi i i sB^
.1
JETS
.v#
411
E T 9
11^ B K E N B N BV or&R SBzm wqm om dbn xinor^
)iT UERBN DER TAFEL VAM VBV. MftNiOWLDIOlNO 0MAKULiJ[ U& TB aUBBV*
D
e rcltenkunde is cene dier wetenfcliappen ^ Vrelke in het algemeen nuttig en onontbeerlijk zyn. Zi] is den kleinflen winkelier Z90Wl als deji frootften bankier, den armen zofxvftX nis den rijr ken, en dea land- en ambachtsman zooNvel al^ dcBy gekerdcn onmisbaar. DagJiks. , ja iedet ogehbKk zijn wij in de gelegeniKid niet. alleen^ xnaar zt]k in de noodzakel^khcid om van hei tekenen gebruik te maken. . Vele. weffngcriirte huishodingea en vele aaazenlijke familicn heb^ ben bunnen bloeijenden welvaart grotcnJcels aan ccae goede rekenkunde' te danken. Z^ voorkomt vele verlegenheden en neemt dus vdc zorgcit ^^Si daar integendeel fomtijds vele hui&Tioudin- gen, gcheele' familici), J\ ganfche Haten in vcrva^ geraken, wijl de inkomsten t\\ uitgaven niet bc- l^oorlijk berekend, en d^ behoeften en wenfcheiv gcci)%ins daarnaar bepaald, worden. Bovcntlicri
D 4 heeft
^. OVER HET LEEREN DER TAPEl.
heeft derzelver beoefening nog vele andere en gewig- tige voordellen. Zij 'oefent 's menfchen denkvermo- gen en regelt en fcherpt het oordeel , zoowel van den jeugdigen leerlmg als y^u dan vohvasfen man. Met regt wordt daarom in vele fcholen van het re- ken veel>wcrk gfcaakt, en is het niet dan tot oi- berekenbaar nadeel van zeer vele kinderen , dat er op andere fcholen. dus verre bgkans niet om, ge-* dacht Wordt.
Maar zfi} het rekenen de opgegevene voordee* Jen waarjijk te waeg. brengen, dan moet het gron- dig geleerd, wd gekend en rcgt gebruikt vror* den. En zoude dit wel zelfs in de fcholen , waar het voor het overige dadelijk beoefend wordt, aljgemeen het geval zi;n? hieraan twijfelen wij. Schoon ieder onderwijzer, welke het rekenen in zijne fchool onderw^sr, volgens z\jne meening, 3aarin op d beste wijze te werk gaat , zoo weet ieder kundig beoordeelaar , hoe 'averegts , op- |)ervlakkig en werktuigelijk 'dit "nq^ pp veie Ibhon len gefchiedt. Het i^ waar^ velen ' meenen , dat tet werktuigelijk rekenen volftrelcr' behoort vooraf te gr.an., en eerst door grpndig onderwijs moet gevolgd .worden. Maar zoude deze mcening wel op goede gronden of ervaring rteuncn? Zou zulk een werktuigelijk onderwijs iels kunnen toebren- gen tot verligting n veraangenaming van het leeren* rekenen. Wij menen van neen. Want welk kind ^al iets met lust verrigten', waarvan het niets begrijpt of verftaat ? Hoe zal men op die wijze met eenige mogelijkheid de opgegevene nuttige bedoelingen der rekenkundige oejfeningen berei-
ken f
\
VA^ vEKtmmavmjoamC
41
kn? W^ gelooven, dat het moeiieliike , bet ^Ik ifi t^ec leiden reekena gelegen i$, juist hierdooc ]vqr4t verqor2^kt;.ea dat, soo de onderwijsers in. hor rel^^nen ied^r kind eerst duideiyi^ de gtoot den yopr* elke bewerking , van welken aan), die ook w^a^n 0)oge , deden befeifcn , zij , na de eer* fte begi|ifelen ;e hebben doorloopen 9 met . ver-t ^qndering :;Qu4en PQt\wrtn ^ van welke hezame ilit\;er^, jen. dan .nadenkemlB onderw^^li l ftaat ftellen, dm daarvti, ^volgens d^ bij^oihi dere omfluidigheden , waai3iaar> hy mh moet re-.- gdeti, zootVefiiii) kan., op T:?5iirfthp.ol gfferftilv. te ttaken; "Tem eind^ Juerin?:faeer gereg^d.t kuraieh zijn, zulleo.' wij ^dzelve in -df VQjgpnd^
I I
tekemk m h^b sttotkomcnih yoorwerfen ^^
ftckanBn^ beboeif^ gmnc yerUaring.
m m zeker ^ dat bet ]wx be&peaien d^r (]eev
. Itn fan en v^Qorwecp, fact 'kennen vaa de eifBn^
AMpped, van Iwt nut en gebrnik van hetzelve t
eo der qAe Mteweqmq vijin het aanvasifcdi^
{Mderw^ moc iiiOBabeQ; maar hoe droog e^
vervelend en hoe iAittek>os tevens sou- het Sn t
iPftinecr een Qttdenryzer zich bemoeijeii wilde
mi t, kindden defgelljk^ i^oorden , wellce ^vnin
nd^ke voemiffpea beteel^eneny te Veilaren; t()
aeer daio? hieibij, eigenli^ gefprokent niec een^
fM 9rl^afing ^f bepaltog , maar Ikchtf eena
cflifchri^g plaats \mh. Een oitdarrilfser , Qd9;|ceiyke ep nuttige Qnderrigt oveiv fbieiiii^ W V)^r hu met ben in zulke fijn^ pndeifcheidingen treden wilde Voof den landp mn i 19 1^ algemeen yoQV ie^ pngeoefendea f||9 9 Moe nienigte uitdrukkingen , die hij al{^ fO&cHKW 4^^Ui:)e beteeken|s hebbei^de aann|Bein)t en gebruikt, zoo dat hij zich nH een9 Ti^ h Itetensaaak van loaken ^ denzelven aan i vr haar min nuttige 9 iiaken te beftpden en- dien kostbared t^ aldus voor haar niinder vruchtbaar te maken-, iah die, ondeir eene betero inrigting van het os* derw^ , t6u hebben kunnen i}tu
M'g dunkt ^ deze ^nkoi iulka ieAi genoeg 1^ om ieder tb overtuigen ^ dat' cen naauie keurige bepaling va4 het oiiderw^s tes aanzieb der dorpsfcholeh hoog noodzakelijk i* Maar wit tn boeveel moet er dan geleerd worden? Welke ji|n de grenzen , diq liien niet overtredm n)ag?.
luier mensch moet door het onderwijs tot eol teen^ch gevormd worden, d* u :tne vermbgenk ioeten ontwikkeld en geoefend worden; boveiH "dka met hi} als burger die kennis en bekwaam- tieden etlangen; welke hem. tot het oefenen vai ign beroep In ftaat ftellen Volgens deze be^ ^aUiigen is het, dat roeh de onderwerpen zidi trachten op te geven , welke op de lagere fchoh Ha in het algemeen , en op de Dorpsfcholen bt bijzdiider behreri ondarwezen te worden , ea idzo aan het onderwijs zelf 9' op dete fcholen t feVen, zljae gepaste grenzen zal zoeken tfiellen*
Wanneer tten zich de beftemrairig 4er kinderen;, Vre&e in de dorpsfcholen' ndefWeizad worden^ ^orftett^ h dkarnaaif' uit den grootcn ftfaat dr inettfetielpe kennis datgene neemt 4 hetwelk de bnd/ttgd vglftrekt hAoti dan tiepaikdit zic^h^
Fa ovef
ByPALINGSir D& CRBRZBN VAN HBt
,6^r het. algemeen geAomen nsar ^iti^ne' m^
'Hing', tot het Yolgende^ mmd^k: aanleiding toC'
opmerken^, ontwikkeling en oeining des vei^
dards, leze^ fchrig^en, itberjien en een gepaft;
cmdenrijs^ in den Godsdienst. Dit fcbijnt weinig
te zifn , maac het is meer , dan mogelqk velen
'denken; het is genoeg en zoo veel, als juist
noodig is om deze fchelen aan bare boofdbeftent*
naing te doeg beantwoorden. Het is-zekef , dat
de woorden ter bepaling dc^ onderwerpen in
:.verfdiilknde besiiwi)8 w UB DOM sschwxm; t fj
bekwaam ondsrW^zAf sich Torle^e tot taot 2a menfkUen van een keboorlgk aantal uitgoverkte yerftandsoefeningan van vurfchillenden aard, ia ene* iijstematifchiB volgorde, ten einde ^ijM me- deofiderw^aeren in ftaat te (feilen om dit gewigtig gedeelte van hunnen poat naar waarde te faumea vervullen. Intusrchen verwijzen vi} de ondenv^^ zers naar de eerfte afileelingen dtr Schoolboeken,, p de Algemeene BpeksoMjat , voor elk der drit Uasfen, ter oefening der terandavermogens op* gegeven, ea prijta wij bep difartoe bljzonderitjk aah'^bet' wqkjc. van j; a. r Utan, Foc4fcl roar het kimkrjk ')i^fini ^ hart^ . , _. r
Tot btt tweidedek dea ondcrrigt fiefale.ik ket iezen^ waarbij btf mede v^ op het hoe en: j^a aankomt* Schoon beide dcse punten van groot gewigt z^n, kan ik achter isier aU^d ovcf^ het laattteihandeteni : . ...;.,.
: Dit lezen mMt ed kaa. al liet onderwijs, in wetesTchappd^e^bsirtighedefi ^ ftet^ lekenen uitgo^ sosderd, overtol^'sakra , waove^ iaar de \tsi^ bOieken vQor,.de^litekog(iei co Qok.igci^ltelSkf voor' de middelfte klatfftf daartoe op^etiel^k wordem ingerigt , ho^danigr er v^beidene. en daammlei^ zeer goede voorhanden en ook op de gsmelde Bqqi kenlijst vermeld zijn. Deze boeken behooren diui daq;ene van de verrchlUeBde wetenTchappen te be- vatten.^ Welke voor den ftand dee. landmans alt ccne b^oefte ktn gisiekend woiden^ De onder^ Y^ierpen , welke dq ftof voor deze Iccstaeken zoiudeu poten uitmaken ^ beftaan in de volgende^ / Ten ee^a^* Uit de Natuurkua^ dat gene , het IKlk voQX den lanen poodig ia te weten, om'
?$ vr
. t
|f BE|uaRiBqsK'aT(mif0Bif7Air mr
vr9 h :a]le> bjgdtef gbrim ea iiuitig te kn?
aeit. Jcven^ Ckok eeifl bekliQlt>t]iSv*hemelk9tu)ils be*,
koo^ide inhotid.tan ceo der.hoodftukten t^.iyo^
. Vcinro]ge9is . ^ne l^cfthrljviog der aan^e , jclMei^
fper.korc; de werrlddeelen dte volken vitn Eufopa ^>
pndec iab^tondtrhfiden t>inf rent.. dezelve te trtdta^
T|n hbt Videriand iets meer en van het Deptvv
tipqieni, wfoii] men woont y het meest, ^ .
. Verder eenige kennis van de ftaatsrq;eling , en
tene beknopte 'aanleiding tor ile: kennis van c^
wetten des lands in opsig^^tot) d^n Landman* . .
W^ders iets. tut de \
^Voorts tet ^i^femeene it de Natnuri^ke Ge^
Ichiednis , (S vnn het bijMh^ere alleen datge.
ne, hetw^ den Lan4mati noodzaken^ en be^
lmgi*yk is: .ab belchrljvingen yin votll .
k n hoe kan men dan fUe t^heneh noi^ ioen, welke getallen voordellen? . iC. Getalteekenen d getalmerken.
O. l^oe veel g^jifanerken gebruikt nen g woonlijk, om alle mogelijke getallen $ hoe gvot ig ook wezea mogen, mi te drukken t
O. Welke gedaante hbben 2ljf Schrijf 26 eens op de lei, en onder ^c^elve-, hot zij uitge^ ffrofean wQf^ea^ .
K. 09 i> ^9 3 4v 5f ^>* Nul, een, twee, drl, vier, vijf, ats^
2even, acht, n^en^ ^
O. Zou het nu, waniier wij vaii date gtal* iBerken^' gebruik wilden maken, hetzelfde zfyi^ waar w$ de eealiedcpi, waar 4^' tieoen, wiar d* honderden, enz. plaatfen?
K. Dat kan ik hiet denkeD
O WtTom iett
JP. Als wij ze nu eena zoo en dan wedeif anders plaatflen , zouden wij ze gemakkelijk kua- nen verwarreni
O Dat U ook iA^; maar weet gij dan , in wel* ke orde men dezelve op elkander laat volgen ? 1 K. Noi, dat weet Ik niet^
O. Dan zal Hendrik het u wel eens vertellen.
Hendrik. Op de eerfte plaats van de regter oac de liatcorliand , ftdt nireken der
zelve kart brefigeni)
}fog iets over de hoofdregelen der Rekenkunde*
o. Hoe veel cuben of teerlingen liggen hier p a tfel?
K. Daar zijn er acht.
O* Wanneer ik bij deze acht nog- vier culea voeg , welke verandering hebben dezelve dan dn- drgaan,, hoe ved cubn zijn r nd iri het geheel?
O. Is dan het getal grooter of kleiner gewor- den 9 dan het geweest is ?
K. Grooter*
. . Welke veraiviering heb ik dan het getal t doen ondergaan, toen ik er 4 bijvoegde f
K. Gi) hebt het getal 8 vergroot? .
O. Wat kttnt gij nu uit dit voorbeeld le tn?'Op welke wijze, kam men in de eerfte plaatr ten g^l veranderen?
iT. Men kan hetzelve grooter maken.
L D. OND. KN op v. G O.'
p HOS MBN KINDSRBN BIJ HT RBKKNEIf
0 Maar wanneer ik van de 8 cuben i weg* neem , welke verandering ondergaat dan het getal 8 f
K Het wordt kleiner gemaakt-
0 Op welk eene wij^e kan men dus te tweede een getal veranderen?
K* Een getal kan kleiner gemaakt worden*
O. Zeg mij nu nog eens in het geheel^ hoe een getal kan veranderd worden?
K. Het kan grooter en ook kleiner gemaakt worden*
. O. Over beide gevallen^ zuUcn wij nu nog wat uitvoeriger net elkander fpreken , en wel vooreerst over bet vergrooten van een getal* Neem eens enige cuben in de band ^ ik zal er ook eenige opnemen. Hoe veel hebt g^ er?
K Tm.
O. Ik heb er drie , en hoe veel liggen er no^ op de tafel?
X. Tien*
O. Wanaeef gv nu uwe ze$ en ik de drie cv* ben , wette & in de teind beb^ hg de tien op de tafel liggen 9 welke verandering ondergaat dan het getal lo?
Het 15 grooter gewonden.,
O. Wanneer gij de getallen i o, 6 en 3 .met dkander vergelijkt wlk een onderfcheid merkt gij dan in dezelve op?
jT. Dat zij niet even groot zyn.
O. Wdke bijzonderheid heeft er dus plaats ttn aanzien van de getallen , welke ik bijeen ge' voegd heb, om het getal 10 te vergrooten?
Het zijn getallen van verfchillende groottiv
O.
TOT DSlfUlf U OrtEIDtlf . pi
O. Wdk gccallen kan mcrt Atxs Toorecrst bij en tdkn, om een gtooter getti te verkrijgen?
^ Octatlen van verfchillende grootte*
O. Weet gij ^ hoe dexe wgac , vri getiflicn t versrooten, beet?
iT. Neeii, dat weet ik niet^
O. Men noemt bet adderen ot menteerii De jetallen van verfchillende grootte, welke za mengeteld worden hecten ftimmerndc grootb^ den , en bet getal dat uit het zamentcUen onti /laat, beet de fom. Aan welke getallen denkt gij nu , wanneer ik Tpreek van fummerends groof^ heden?
T. Aan de getallen van verrchiiletide grootte^ welke bq het adderen zamengeteld wordem
O. Wat verftaat gi) door de fom?
JT Het geOLl, di^t uit het zamemliit delf fummerende grootheden voortkomt*
O. Maar wat denkt gij^ 2ou mn illeeri gf tallen van ongelijke grootte bgeen kunnen voegen 1
jr. Neen, ook van gelijke |rootte&
O. Oeef daarvan een Voorbeeld ?
Jr Ik kan ook 6 , 6 en ( bQ ecil voe^h*
O. p welk eene wijze kunnen wg dus td tweede een getal ^ergrooten?
K. Door. daarbij getalkn van dezelfde gtoti te Voegen.
O. Of, dat om het evn !^ , door en of nieer- xhden hetzelfde getal daarbij te voegen, of liever door bet getal ^If enige mal^ te nemri ^ ed -dit noemt men maMplscerer^ of vermenigvuldigen; Bet getal ^ dat men eenige maieii neemt ^* heet Mul*
ya HOE ^fN KINDEREN Bij HET REKENEN
dplicindus , het getal , dat aantoont , hoe teel maldn, Multiplicator terwijl dat gene, Welk uil deze twee getallen , die ook .Fa&oren heeten , voortkomt, het produ); genoemd wordt. Hoe heet nu het getal, dat in de vermenigruldiging een of meermalen genomen wordt?
X. Multiplicandus. . O. Hoe het getal, dat aanwijst hoe veel ms^ len zulks gefchiedt?
JT. Multiplicator.
O. En dat gene einddijk , Welk uit de!ze beide Faftoren voorkopK?
K. Produft.
O. Goed. Hebt gij nu ok nog ennen' kan en ter behouding der gezond* beid daaraan gewennett moiet.
c.) Zindelijkheid des tigchaOms. Dit is etf zeer gewigtig punt , waarbij ' de onder\yzer de fchoonfte gelegenheid heeft, Oto d kindereft voor menige nattigheid te waarfchuwen, en hen tot eene gepaste zindelijkheid aan te nioedigen. Men herinnere hun, welk eenen walg ons een on* zindelqk en moriig mensch op het eerfte gezigt inboezemt. Doch men brnge hun ook onder hee oog, hoe. hoogst nadeelig de onreinheid voor dd gezondheid zij , en hoe men integendeel zijne ge* zondheid behoudt en bevordert^ wanneer men
zicf
OMTRENT DE GEZONDHEID T ONDSIUIIOTSN. H>i
2icb vm de jetigd af ^ aan zindelijkheid des lig chaams gewed heeft. 2jch dagelijks te wasTchen , sich (Ukwijls^ wanneer men daartoe gelegenheid heeft i te baden, zich dacgd^s te kammen , or- deiyk en zindelijk op d klejcderen en in het Iralihouden te zijn; dit alles ftelle men hun als tenen noodzakeUjken pligt voor, welken z*^ nim-; mer moten verwaarloozen;
d*^ Zuivere en gezendc iucht. Hierbij zegge men den kinderen, hoe onontbeerlijk zuivere eii gezonde lucht zij; ter onderhouding of bewiiring (ddr gezondheid* De onderwar make hen op- merkzaam op de gewoonte van vele lieden , di hunne gezondheid benadeelen , door in, hunri enge woingen zod vele onzuivere en bedorvene lucht in te ademen f voornamelijk in de koudere jaar* getijden 9 wanneer zij gemeenlijk deuren en ven* llcrs zorgvuldig toehouden, daardoor d zuivere bttkenlucht affluiten, en door rilerei zaken, di zif voor de vorst ot vocht bewaren willen, nog meer bederven* Men fpore de kinderen aan , om door het openen der deuren en vehfters, zelfs aiidden in den winter^ de onreine dampen eii vitwafemingen te verdrijven , en daardoor d Verflerkende en frisfche lucht den toegang t bpenen*
r.) Behprtijke rust en /loop. be onderwijl ier toone den kinderen bet weldadige des daaps i en hoe noodzakelijk dezelve ter onderhouding dei levens en .der gezondheid zij ; maar hij vergetc look niet, om hun voor te (lellen en te verkla-
U*D OND EN OP V; H XCD
J6 AAlftlDDfO) HOe B SOtfOOLJG
teii 5 dkt te yeel en te weimg rust en flaitp voot de geroirdbrid nadeielig zij. In het eexft* genl i^rorrir de gewondheid vcr2Wi*t, want -door. tl vl rust en nAp verdikt jtich bet hloed j beder* .veti de fnppen en iJe menach wordt tfaag m Vadzfg. Maar ook in fat laatlle geval heeft da gezondheid vee! te lijden , dewijl oits ligchaatn , zal het vrolijk en fterk blgveii , na gadatien tf beid eene gecvenredigde rust en ultli^anning eischt.
f. ) Arbeidzaamheid en ligciaamstei^egihg^ Ooit ik' bevele de onder v^ijzer zijne leerlingen aan ^ ali zeer werkzame en voortreffelijke middelen net b- ivaring en vcrfterking der gezondheid. Wat maakt in liet algemeen de landlieden zoo fterk en ge- jond? ~ Hanne werkzaamheid! Deze verfteikf het ligchaam des landmans, kruidt zQne fpiJA^n, bezorgt hem een genisten tn vasten flaap en maakt hem opgeruimd en vrolijk.
^) Kuischheid. Een zeer gewigtig, echter zeer kieich punt , waarover men niet dan met bijna yorZigUgheid. Bij dit punt waaHchuW* sxien defl kinderen liefderijk, dat 2|j*^door geene
oflffo^Bii^id of 4ow gwim iAoliri} kim U^ ira of lutinna .ewwUirid. Tcbacka* in9f9il ' 14$Q feggt hun hoc sunigt menrch^a , (toM:; zifib mnoodig' in gevaar te.faeievto, hoe. menige jonci Beden ^ door moedtfiUig ep oavoiorcitftig. Uim* men , door >het o|rtieffeQ vui iMes^f :\^ thufljnf kracht^ te boven gatnt dooi^ flatn en liffrpen door wh mot daiifca te verhitteoL dcm^^iMM onTooragtigqi kouden drmik at.ciBiii-ftvlie ytfr bitting eDz hsnne gezondiieid. gno0td|kg beifi^ dedd hebbes y ten einde 'zij daofuit leeven'fooii 2igg te z^n, om niet door 4ig^ifcbiiU;j^Hn gezoodbetd t$ vtrftoieti >: . /;jj:./() i.. w...
f. ) /fe/ vermijden yan; hcvig9 gemotiiiikwejghi^ gen* Hoe zeer deze de ge^i^ondheid fchadca:, en het menfchelijk leven verkorten, moet de ondcr- wijzer ook geenszins in gebreken blijven zijnen leerlingen te verklaren. Overdrevene bczorgheiil, gramfchap, toom, baat, nijd, fchrik, bijgeloof, vrees enz. zijn de erglle v^anden van ons wel- zijn en de grootfte Terflooi^ers onzer tevreden** heid. 21ch daarvoor te . hoeden , ia de pligt van pik, die zijne gezondheid, al3 een dierbaar ge fchenk van God, bewaren wil. Godsdienst, en een onwankelbaar vertrouwen op de Goddelijk^ voorzienigheid, en bevrijding van bijgeloof zijn de werl^aamfte middelen, die ons tegen hevige . hartstQgten beveiligen.
Na deze onderrigting zegge de ondqrwijzer wij* dcrsi
$ Datm^q niettcgendaande ecne zorgvuldige
H % itt-
iflbehtnMin^ dezer levensregelen, wasivdopr metf vle ziekeb-vftn zich i^i^wijderen * hui^ ech- ter zoncCer . njne fchuld tot ziekten vervallen kan y Hs door ongezond weder^ aanftekeQde ziekr te en andere kwalen , die niet altijd te vermeden e^n. Hij make het dan den kinderen tot eeneq hei merkzaamhdd van het kind , zoo dat men haar Wt b^oeft op te wekken^ Het . houdt 4e ziel ds kinds beftendiger bezig dan het onderwys ^ dat enkel van de zijde des vaders of des mees- ters komt 9 en h^t geft twetinaal gelijk voordeeU fiz dat ik gezegd heb: de vlieg heeft zts poo- ien p .vraag ik liever : hoe veel pooten heeft dQ vlieg ? Vertel ik hen ^ns ^ hoe oud de vosfen wor-. ^en, 'waar zij . yigh ophouden ^ welk voedfel zg ;ebruiken enz* dan l^oor ik hen mede aan , on^ Ie lagers verder daarna 'te vragen , waardoor ik teir^nbg hoor 9 hetgene ik te voren niet wist* 'tiet 'opzettelijk onderwijs wordt bi| mij door ondervindingen voorbereid, Wanneer ik met m^nQ kipderen wandel ', maak ik hen opmerkzaam op de vogelen , derzelver n^t^n enz* , en ontmoo- ten WQ hier of daar eene mnagex'ie , dan doQ ik hen alles na^uwkeurig bezien, opdat zjj zich in ftaat zouden (Wlleq, om bij onze te huiskomst alles , wat z^j gezien en opgenierkt hebben , iede^ naar zijne vermogens , mede te deelen. Na hunn^ vertelling vermeerder of verbeter ik , naar mat het zulks vordert. Meestentyda zijn de voorwer-^ , pen', waarover wij fpreken 9 hen van nabij be- ^end, als de kiy: het paard enz Spieken w!S
van'
MATtlUIJKE aSSCBSKbiniB . ^ Jm
Vati t>tanteo9 dan fijn het dfe^ntrdke In dm tttin 9 voor het fauli ^ of op -den weg gevteAa nvordem V^en wij eene ifienwt bloeta ^ du teoetea de kinderen de plaats onthouden ^ vauf c9 gedaan heA 9 en tnij z^^gen, of ai} ook op Hdetepkatftn tulte bloemen vinden^ IMbirQ Vergeld w^ TeribheMene gtitgkroonige ld t^ fell^ aijnd toorwerpen met elkander; Dilm^ vraag ikt wdke e^n de grootfie en, iMko^ kleinfle vieiVoetige dieren , visfchen ^ vogelen , in lekten? en^f Noem eenige dieren, welke hoor-k nen hebben ; eenige vogels , welke men in de ka- mers houdt; infekten, die den mensch kwellen) gewaSien , welke den mensch tot roedfel Verftrek ken, enz* Zulke vragen laat ik telkens door an deren afWisfelen 9 teti einde de opmerkzaamheid beflendig werkzaam te doen Zijn, en hen tot waarnemingen en onderzoekingen op te leiden*
Door de kennis der Naturvootwerpen , die ons van nabij omringen , bekomen zij het voordeel , om de nattiuf zdve om raad te vragen , wanneer hev iets onduidelqk voorkomt , of wanneer z^ zich in eene onzekerheid bevinden.
2oo behandelen wij veffcheidene voorwerpen der natuur , zonder aan eenig boek te denken. t>e pfamten, iet welke wij ons in den omftreek bekend maakten, die wij van de eerde ontkie* ming af, tot derzelver vollen wasdom , des mor- gens en des avonds in regen en zonnefchijn be- zochten, van uit de weide in den tuin, en uit den tuin in oene' pot zetteden , die wij met de
iii trtii hst ondrw; mmvMixmi* titstiti
.]ii[nd;betisteden^ ttet ht potlood meer in eens afiedcenden; welker bloeifem en .vruchten w'^ '.ontleedden.^ wier fteel wij doorfneden, ^ deze planten hebben wij beter loeren kennen $ daA ceoig boek over de Kruidkunde ons dexelve kan voordellen. Wanneer wij deze gebruiken , is het alleen: om de ladjnfche en franfche nameof, al^ jnede om de vreemde planten , welke met de onst VM een geOaote zijn te leersn keonen^
ONPERWIJS N OPVOEDING.
o V E B.
VROEGERE ALGEMEENE BEMOEIJINGEN
T^Vl, BKVQ&QERINO VAN .
ONDERWIJS EN OPVOEDING HOLLAND^
U
it hetgeen thans met 200 veer ijver ' aan da* algemeene verbeterirrg va het onderwijs en de 'op* voeding der vaderlandfche jeti^d zoo bij gefchrif- ten als door werkelijke bemoeijingen gearbdd wordt , als ook uit de velerlei pogingen , welke van alle zijden worden aangewend 9 om de alge- meene belangftelling voor beide deze gewigtige on* derwerpen meer en meer op te wekken en uit te breiden , zoude men ligtelgk tot het vermoeden geraken , dat deze behngen , te allen t^de en al* lerwege even gewigtig voor de huisgezinnen 9 als ^ het zijn voor dea welvaart der volkejra en
IL D. QNDt XN OfV^ ] f^
114 VROEGBRB ^EMOEIJINGEN OMTRl^NT
Rijten ia yroegere. d^gen geheel ov^- het hoofd gezien of althans van minder aanbelang gerekend werden, dan in den tegenwoordigen tijd.
Zoodanig eene gevolgtrekking zoude intusfchen ten hoogde ongegrond wezen , en , ware ze wet- tig 9 tot oneer onzer natie, in eene groote ftry- digheid liaan met de zucht onzer voorouders ter l)eyordering van alles wat goed eQ lofwaardig is , en inzonderheid met derzelyr liefde voor hunne kiaderen en aiet. hunne overige bekmgftelling in derzelyeir welzijn en in het genot van huisfelijk geluk, hetvjrelfc nimmer wast op den grond, waar de ppyoeding der kinderen y^rwaadoosd of ver* keerd behandidd wordt.
Maar zulk eene gevolgtrekking ^oude ook on^ billijk zijn; want, zop ergens, levert dit Land, van de yrpegere. tijden af aan , de meest treffende blijken op niet ^leen van algemeene belangftelling in de onderwijzing en opvoeding der jeugd , ma^ tevens, hetgeen nog meer, zegt, yan algemoene* bemqeijingcn' ter )}evordering yan dezelve.
Er wordt Qechts q^ne oppervlakkige kennis van 4en flaat yan ns Land, ton aanzien v^n het on ^eswijs, gevorderd, ^ 4asu^van overtuigd te wor* den* Ceen ftad , van hoe grooten of kleinen om trek ze zyn moge, if et, of in dezelve worden Ichotlen en andere inrigdngen gevonden, gefchikt ter y^ryulling yan de yerlchillende behpieften der jeugd van alle (landen te dezen opzigte. Voor ^i^ , welke zioh aan de geleerdheid voorhebben te wijden , zijn gevestigd Latyi^fche Sgho^en , welr if/f3l l^^Ao^en zoo Yfei te^ tmon tyde door dc^
ONDERWIJS BN OPVOSINO IH HOLLAND* it5
meest bekwame en in bet vak der letteren h^ roemd geworden mannen zijn bekleed gonrorden, als er uit deze fcholen achtereenvolgende mat>- cen zijn ontllaan, die bun vaderland en der ge^ leerde wereld tot fteun en fieraad verftrekt heb& ben. Voorts zijn er Kostfcholen zoo voor dt eene als voor de andere fckfe , en voornamelijk beftemd ter volledige opvoeding van jong lieden^ als mede ter hunner ondervrijzing in hetgeen tot eene befchaafde opvoeding gerekend wordt te be- lioorpn. Wijders zijn er de gewone Nederduk ftlie dngfchqlen , ger(;hikt om de kinderen nit dea Burgerdand de eeide beginfeien van befchaafdheid bij te brengen , en einddijk de zoogenaamde arm^ fcholen, zoo in de liefdadige gedichten, als bui^ ten dezelve , aangelegd om de kinderen van armen en behoeftigen , in het lezen fchfijven en rekenen , ten voor hunnen (land behoorlijk onderrigt te doeor erlangen.
Ook vergenoegde men zich niet met het nonleggeti van zoodanige inrigtingen aan te moedigen en te bevorderen; men leide daartoe allerwege uit (l6v delijke kasfen , pf , waar deze ontoereikende waren , uit distriAelijke of provintiale fondfen aanzien^ Ipe fommen te koste ; en hieraan is het ^ dat alle de Latijnfche fcholen, als mede de armfcho^ Icn, zoo in als buiten de Godshuizen, geheel en ^ , als ook verfcheiden kostfcholen gedeeltelijk hun aanwezen en voortduring verfchuldigd zi}n.
Eene gelijke ^org voor de onderwijzing de
jeugd verfpreidde zich over geheel het platte
Und^ zoodat er gaen doip^ hoe k^in ook^ m
-^ Ia xuai^
Il6 VKOBGERE BEMOEIJINGEN OMITRENT
naauweliyks een gehucht of boerfchap van eenig luinbelang gevonden worit , waar niet eene fchooi gevestigd werd, om de landjeugd in de eerde beginfelen van kennis te onderwijzen , * en zulks , waar de dorpskasfen hiertoe niet genoegzaam wa-* ren, onder meerdere of mindere onderfchraging uit algemeene fondfen, ter befchikking van Dis- triten of de Proyintien zelve.
Reeds dit kort overzigt moet ten voldoend* bewijze yerftrekken van het gezegde omtrent de algemeene bevordering en aanmoediging , welk het onderwijl en de opvoeding der jeugd , reeds in vroegere dagen., hier te lande ondervonden heb-? ben, en om dit bewijs volkomen te maken, be- hoeft er fl^Tits hijgevQegd te worden, d^t yerrie de meestqn de^ ppgenoen^de inrigtingen vaa oi\-. 4erwijs reed^ yan zee^ vroege dlag^eekeaing zjijn en, met uitzondering alleen van de Kostfcholent^ reeds voor meer dan twee eeuwen tot (^d go-, bragt zijn geworden,
Dan er zijn nog blijken vun eenen andoren ^arid die de algemeene bezorgdheid , welke , ook iq vroegere eeywep , hier. te Lande , voor de onder- wijzing en opvoeding der jeugd, gedrageq werd, in het helderst daglicht ftcUen. Men bedoelt niet zoo ^eer het ontwerpen ^n gedurig uitbrei- den en vernieuwen van Stedelijke c Gemeente^? lijke Reglementen vooy de fcholen van onderfQhei-^ den aanleg, als fchier onafl(;heide]jgk VAn derzel*, vee oprigting; men beoiogt inzonderheid de alge- gemeene Cewestelijke verordeningen betrekkelijk de. IVholpa yaa y$rfph?iden 99xi, jj ixK d?a lOQP vaa
de
NDSRWIJS N OPVOEDtNO IN HOLLAND* II7
de zeventiende efi achttiende eeuw vastgedeld (*) Welke die niet alleen ten doel badden de rgtige en getrouwe waarneming vail den Schoolonder Wi)2erspo8t te regelen en te verzekeren, maar te t^ens velerlei bepfalingen en Voorfthriften behelzen omtrent het onderwijs aelve, de inrigting er van, het getrouw bezoeken der ftholen ^oor d jeugd en dergelijke.
Leiden op deze wij^e d Bfturdefs dezer Lan* n op etu allezins krachtdadige tvrijze hunnd 2org en belangftellihg aan den dag, ten aanziea
Tan de goede en geregelde onderwijzing der jeugd hunner gewesten, niet minder vertoonden zich^ in de j^enoeiiide eeuWn , de:^e zelfde bezorgdheid onder de algemene en gewestelijke Kerkvergade- ringen dezer Landen, aan welke, volgens de iu
rig-
( * ) Zoo als di vdor ie Latijnfche Scholen in he Gewen van Holland^ door de toenmalige Stacen dier Provintle, van i Otobr 162$^ die voor de lagerd Scholen in de zoogenoemde Generdliteits -> hndn^ door de Stilten Genetaal , van 14 Maart i^ leerdfaeid ^ en du gtenzitS uit hoofde van hmr* iien aankg, geroepen om bevorderlijk te zfgn aaai t belangen der jengd.
Naauwelijhs had dfe Haarlmfche Maitfchapi^ van Wetenfcbppen , de eerfte van dezen aard , de fn DTis Vadcrlartd werd opgerigt even na de helft Ier toorgaande eenw, eenige vastheicf gekregen , o(
M 8
ift VRQEGERX BEAlOSgiNGE^ OMTRl^NT
2ij fchreef in het jaar 1761 eene Prijsvraag uit
ever de tigchamclijkc^ en in 1763 eene dergelijke
, over d zedelijke opvoeding der kinderen y van
' vrelke de eerfte doof den Franfehen Geleerden
BALLEXSESD C*), alsmede door den federt aibm beroemd geworden Hoogleeraar petru* CAMPRR (f) beantwoord werd , en op welke laat- ile de toenmalige Secretaris der Berltjnrche Ak- demie s. formey (S), den gouden eerprijs be- aaldle, terwijl aan nog vier andereL verhandelin gen ovef hetzelfe onderwerp ieder eene zilveren medaille wefd toegewezen. Ook nog vervol- gens gaf dezelfde Maatfcliappij onderfcheiden vra- gen op, hetzelfde onderwerp, het zij in zijnen geheelen omvang , het zij eenig gedeelte er van bfr' treffende^
^ t^^ ^^26 Verhandeling, atn welke de gouden ees* penning werd toegekend, was oorfpronkelijk gefchret ven iH de Franfche taal , en is , benevens de Holland- fche vertaling, gedrukt In &et Vil. Deel i. $tuk def Ferhandelingen , uitgegeven, door dete Maatfchappijm Te Haarlem blJ j. fi'oscH, 1763. Ct) Deze Verhandeling, aanwelkeeeneziIvcreMci 'daille wer^l toegewezen, wtis oorfptonkelijk gefcfare^ ven in de Latijnfche taal, en is, benevens de Hol- kndfch vertaling, ter zeilder plaatfe gedrukt.
C $ ) De Verhandeling van dan Heer fokbiey was eok oorfpronkelijk gefchreven ia de Franfche taal, en wordt, benevens eene HoUandfche venaling er van, gevonden m de Werken van dezelfde ^tatfchppy-r I3L Deel I. Scukr
ONDBRWIJS EN OPVOKDINO IN HOLLAND, tf
Dit voorbeeld werd weldra door het Zeeuwsch Genootfchap der Wetenfchappen , mede niet lang m deszelfs oprigting , gevolgd , fchrijvende hetzel- ve in den jare 1779 eene prqsvrage uit^ aangaan* de de fiodige verbeteringen der gcwom Neder* didtfche Scholen ter meerdere befchaving der Na^ tk. Aan deze vraag viel gelijk geluk ten deel, als aan die, over gelijkfoortige onderwerpen d&or de Haarlemfche Maatfchappij opgegeven. Vele antwoorden werden op dezelve ontvangen en daar mi aan dt verhandeling van den toenmaligen Hoog- leeraar te Middelburgs k. j. krom, de meeste verdienste toegekend. Deze en* nog twee andere verhandelingen, op dezelfde vrage ingekomen, als mede nog eene verzameling van aanmerkingen ea nalezingen van den Leidfchen Hoogleeraar g. j. i^AHUis, daartoe betrekkelijk, werden door het Genootfchap in nen afzonderlijken bundel uitga* geven ().
Groot was de goedkeuring , waarmede deze bun- del ontvangen werd , en groot is het nut geweast ^ door deze welgefchreven verhandelingen gedicht^ inzonderheid door het eerst de aandacht gevestigd te he&ben op de vele en grove gebreken , welke in het lager Schoolwezen dezer landen plaats gre- pen, en door allengskens het verlangen op te wekken om in deze gebreken krachtdadig te voor* zien. Zelfs maken wij geene zwarigheid om te neggen, dat men, onder andere medewerkende oorzaken , aan deze verhandelingen in eene aan-
zien- C*) Te Middtihurg by p. gillissen, x;8x*
I5
iift VilEG^RX BftMOIJINGEN OMTRENT
s
!fcinlijke mate te danken heeft de pogingen ^ wel- ke federt zgn aangewend tei* verbetering van het- 2elve Schoolwezen , als fiiede de heilzame uitweHc* fekn , welke deze pogingen aireede op eene zo zeer iii Met oog loopende wijze ten nutte der Hot* landfche jeugd gehad hebben eti dagelijks meer en meer hebben;
Ook nog een geleerde Maatfchapf)!} , namelijk liet Provinciaal trechtsch Genootfchap van kun* den en wetcnfchappen , trok zich , cenige jaren la- ter, het belang der opvoeding aan en fchref in I790 eene PrijsVrage it over dd roor cri nadtt* Un der openbare en huisfelijke opvoedihg tegen eU 'lander vergeleken^ met uitnoodiging tevens om ifulk eene wijze van opvoeding op te geven, die de voordeden van beide bezitten, en dcrzlver wederzijdfche nadeelen vermijden zou; een onder- tverp j hetwelk voorwaar alle aandacht -verdient ^ en inzonderheid bij de toen nog meer algemeed plaats hebbende gewoonte van aan zijne kinderen i door tusfchenkomst van eenen Gouverneur of Gou* vcrnante , eene huisfelijke opvoeding te doen geven.
Ook deze vraag werd met welgevallen htvan-' ^en, en lokte dan ook vele pennen uit om te dingen naar den prijs , en om zich , bij deze ge* legenheid, ware het mogelijk, verdienste! Qk bij de jeugd en her vaderland te inakeh. Eene be- knopte, maar zeer fchoone en zaakfiike verhan* deling, geheel en alleen met het laatfte ddwit gefchreven, droeg den eereprljs weg, en werd benevens verfcheidene andere geplaatst in het Achtfte deel der tverken vsi^hec genozfide Gt^
ONftA WTJS EN OPTOBDING hv HOLLAN^. 133
tiootfchap. Daar ik fttnks op deze verhandeling nl te rug komen, zal ik er, om de draad dezer aanmerkingen n|et af te breken , hi^ ter plaati niet meer van zeggen*
Op deze wijze leiden , reeds in vroegere jaren , en zelfs in vroegere eeuwen, mannen van allerlei iland en betrekkingen, hunne hoogde belangfleU ling in de zaak van het onderwijs en de opvoe* ding der jeugd, hier te lande, aan den dag; en is het dan te verwonderen , dat , zoo dra er een Genootfchap ontftond, hetwelk zich bijzonderlijk ten doel ftelde de befchaving van den zoogenoem^t -den gemecnen man, en zulks inzonderheid doo^ te werken' aan de verbetering van het onderwijs in de fcholen en van de opvoeding der jeugd in de kuisgezinnen , dit Genootfchap weldra eenen aK gemeenen en buitengewoon grooten toeloop vond , en , bij de gelukkige voortzetting van deszclfs nuu ge werkzaamheden^ denzelven al meer en meet Verwierf.
Wie gevoelt niet , dat ik hier bedoele de Maat-^ Teh^pij voor acht en twintig jaren in ons Land opgerigt i onder den titel : Tof Nut van V ^Ige* meen , aan welken titel dezelve , zoo door het uit^ ^ven van de nuttigde gefchriften , als door andere doeltreffende werkzaamheden , deeds ten vollen beantwoordde , en nog dagelyks voortgaat te beantwoorden.
Daar het hier het oogmerk niet zoo zeer is de latere pogingen ter bevordering van de onderwijl zing en opvoeding der jeugd op te halen , moeten Wij w OQChoudes meer uit te wijden in .hergeeft
1%6 yHOEGKRE BEBIQEIJINOXy OAfTRSNT
bebben ; en men zal er zich weinig over verwon* deren , dat de algemeene verbetering der lagere fcholen, met den aanvang dezer eeuw door hcc Gouvernement krachtdadig aangevangen en bij voortduring even ;;eer onderfteund , zoo algemeen a& goedkeuring verworven en zoo fpocdigen en gewenschten voortgang gemaakt heeft ^ d^t ze dooy ^Ue de deeten vnn dit land en zelfs tot in de fcholen der kleinfte gehuchten aanvankelijk i^ doorgedrongen*
Zonder het voorafgegane zoude het laatfte ge* heel onverklaarbaar zijn ; \7ant waar zag men im* mer, gelgk zulks; hier te lande het geval wa3 binnen den tyd van negen of tien jaren ( '^ ) eene zoo geheele omkeering daarftellen in eene zaak, waarin ledereen betrokken is waaraan zoo velen wegens verouderde gewoonten en vooroordeeleq ilaafachtig verkleefd waren 9 en waarvoor dus hiy* na iedereen moe^t gewonnen worden , om er zull^ eenen opgang aan te bezorgen, als haar dadelijl; ten deel viel. Al|e zedelijke hervormingen gaan anders langzaam en fchoorvoetende voort, maar bier waren weinige jaren genoeg om. ze teweeg te brengen en te vestigen, hetwelk wel aan d^q e^nen kant voor de deugddijklieid der zaak zelve en van de wij^e, waarop ze werd aangevangen ^^ in^g pleiten 9 mav ook bezwaarlijk ^nd^re verkla^
riuK
() De eerlle algemeiene Schoolwet werd vastge- fteld den 15. JuniJ 1801 , en vervolgens nader gewij- zigd bij eene tweede van 2^ Julij 1803 ^ en bi) eene derde v;^n s Apnl i8o5.
ONBER\^JS N OPVOBPINO IN UQLUIND. tf
m
sfiig kan vinden dan in vootargegane voorbereid ding dezer zoo gewigtige. hervonqing , als die yan het lager Schoolwe^n te regt gerekend wordt te zijn
Te midden van den gunftigen voortgang, web ke het eigenlijk gezegd Lagere Schoolwezen inge volge der aangewezen voorbereidingen en der jongilo bemoeijingen van bet Gouvernement, ge^ maakt hebben , (leken de andere birigtingen ter onderwijzing ca opvoeding der jeugd bij de ei*' geniij^e lagere fcbolen, l^ide over bet algemeen genomen, dus verre nog zeer af. En dit is te ineer te beklagen, daar die foort^n van fcholcn^ welke dus verre in dien yerbeterdein ftaat van ons Schoolwezen het minst deelden , bet zij dan n^ het verlaten der eigenlijk lagere fcholep, het zii van den aanvang af aan, bezocht worden door kindqren en jonge lieden , wier opleiding , uit hoofde van den werkkring , waartoe zij wordetf opgekid, of yan den ftand, dien zo in de maat Ichappij ftaaq te bekleeden , te volkomener be^ hoorde te zijn, en daar, \^egens de nog gebreke* kige inrigting dier fcholen van hoqgeren aanleg, de jonge lieden gevaar loopen di^r ten eenemale 4e vruchten te verliezen , welke zij op eeue ver^ b^eterde Ugere fpbool aanvankel^k hadden inge- oogst.
Intu^fch^n , dit 19 geenszins het gevolg van nim- mer op de veelvuldige gd>reken in die andere in*^ ingtingen van onderwijs en opvoeding oplettendt fe zijn gemaakt gewor4^. Gelijk de bovenge*- Qoemdft yerhHn^eiingon , uitgegeven door bet
Zecuwsch
ir M
SftS VROSGERE BEMOEIJINGBN OMTRENT '
2eeuwsch Gcnootfchap van Wetanfchappen , zich bij uitfluitiog bepaalden tot de gebreken der lagere fcholen en de middelen aan de hand gaven om dezelve te verminderen of geheel weg te nemen 9 zoo waren die, welke door het Utrechtsch Ger BQOtfcbap van Kunden en Wetenfchappen wep* den in het licht gegeven , en daaronder inzonder- heid die, welke den gouden eerprijs werd waar- dig gekeurd, bij uitfluiting gerigt op de hoogere inrigthigen van onderwas en opvoeding in ons land; en werden de gebreken van dezelve en- de hulpmiddelen om ze weg te nemen , althans om ze aanmerkelQk te verminderen, aldaar niet min overtuigend en bondig aangewezen , dan zulks ten aanzien der eigenlijk gezegde lagere fcholen in de Verhandelingen van het Zeeuwsch Genootfcbap^ gefchied was geworden.
Desniettemin viel aan de Verhandelingen van het Utrechtsoh Oenootfchap dus verre niet die gewenschte uitwerking ten deel , welke aan die van het Zeeuwfche , ten gevolge van eenen za- menloop van gunftige omftandigheden , reeds itf zulk eene ruime mate mogten te beurt vallen. Het is hier de plaats niet om daarvan verder de oorzaken aan te wijzen , maar ht kan geen twij^ fel lijden, of het bleef altijd wenfchelijk, dat de eigenlijk gezegde lagere fcholen , hier te lande veelal bezocht door de jeugd uit alle (landen , vooraf hare zoo noodige hervorming , althans aanvanko lijk , mogten ondergaan hebben , voor en aleer men zich om de fcholen van minder of meerder hoo geren aanleg met ernst hekqmmerde, dewijl eerst
ONDERWIJS SN OJ^VOEBINQ IN HOLLAND. 1^9
tlsdaii mtt vracht op dezlven gelijke hervorming zoiide. kunnen tot ftahd gebragt en bij voortdu* ring ftdande geboodetl wotden.
Bedriegen wij ons niet , to id nu 4 na dat de Schoolwet van 3 April i8o5 betvkkelijk het La^ gere Schoolwezen in volkomiie werking geko men is, en evta daardoor de gronden zijn ge* legd geworden om den goeden uitflsg eener her-* vorming van de overige inrigtingcn van onder*. v/ijs en opvoeding te verzekeren , de gdchikte tijd giekomeo, om de aandacht van alle, die in eene goede opleiding der jeugd,. het zg pligtshal^ hec zij uit eigen aandrang, virozenlp: b^latig ftellen^ te vestigen op hetgeen deze inrigci>n gQbrk liigs hebben en op hetgeen gedaan zottde.komieri worden ter verbetering vtfn dezelve^ >
Hiertoe fcheen n niets gefishikter , dln gtbniik te maken van den arbeid vin eenen ongenoem- den, doch; blijkerid de wgze, waarop h^ zQn taak. volvoerde 4 voor dezelve bijzonder bere* kenden Schr^er, tererd en bekrachtigd door- de loffelijkfte goedkenring eener flttozienlijk vqr^ gadering vacn Mannen ,' alle2!ins geregttgd (m i; dergcl^e zaken uit()raak te doen^ en onderno^ men en bekroond in eenen tijd , dat de a^invang/ der tegenwoordige fchoolbervorming nog Verre af. n zelfs geenszins te voorzien was
Dit gaf aanleiding, ^^^ >^" ^^ Direfteureij van ht Uttecbtsch Genoot fthap van KunOen eni Wetcnfchappett' de Vrijheid verzocht , om van de door hetzelve bekroonde exi in der tijd uitgege- ven Verhandeling ever de yoorr en nadecltn der..
IL D. OND. EN opv. R ^^
^ftbare en Auis/eU/hs opvoeding ^ in dit Maaail- werk gdbrtiik te nxqpm maken. n het is , m het gunftig verkrijgea van toeftemiuiig datctoe , K^aarvoot W9 b^ desen onzen cfpnl^kesi d&fik betuigiuif > dat wij bet genoegeo mogen heb^ beti de Yerandeling , onder .zoodanige iukoiv tingen tii Uei terandedngen ^ als de veranderde l^deir enr heft opftd selve fchenen te vorderen , mdak NMamec:aan het publiefc op nieuws tr Ie 16/^ ea entnitigie overweging aan te bieden. \ Bebalire de daarvoor reeds aangewezen redenen 4 flttflndett^: te meer ona te kunnen veroorloven^ efl 2oo^ig^y Tchoon reeds in onze taal gedrukt^ Ank in dit MModvMilc over te nemen ^ daar hetzelve ^ ai iQttls :.lidiietering van dezelve reeds vroeger hebben willetl medewerken , eji ook nu weder aan het Provin^ iaal Utrecht sch Genoot fchap van Konjien en Wt^ Unf^afpen,^ \itV9f^ alsnu ieder uitnoodigt, om den beften we^; na te fporen en aan te wijzen waarlangs eenc ^oede opyoeding kan verkregen worden.
Alle regtgeaarde ouders , of die derzelyer plaats bekleeden, hebben tot oogmerk, hunne kinderen zoo op te voeden , dat zij deugdzame , nuttige en aangename leden der Maatfchappij kunnen woC' in Ter bereiking van dit doelwit, worden ver- fchillende wegen ingeflagen; de q betrouwt de opvoeding zijner kinderen grootendeels aan de openbare Scholen ; de ander meent veiUgcr w^ in t flaan, niet tot dat zelfde einde binncn's huis aan zyne kinderen een onderwijzer en opvoeder toe te .voegen: beide wegen zijn met distelen en 96rhen 'bzaiii, en daarom is de Vrage v^n het loffelijk Gteiitfehap zeer gepast ;
^, '^Veike ^X^t van opvoeding is de meest' ver- ' kiesUjte? 'enc openbare of eeiie hulsft
ptjL opwmAKmn hktissblijxi owttxDmo i||
,9 ii^ef Welke lijn de voordeden en gebse* y, ken Tan die bddef Is er eene wijze vaa y. Opvoeding ^ welke de voordeelen van bei* ^ den 9 met uitQuitiiig vn derxclvcr nadee M len, bevtt?
O^ deze pordeelkundlge Vrgge waag ik het^ naar mijn vermogen, een antwoord in ie sea den 9 onder bet ernstig verzoek van aeer op oalj* ne welmeenendheid 9 dan op nupe bekwatmbeiA' in het fchrijven te willen acbt geven m$ verce^ kerd handende dat het in dezen meer te doen is om zaken , dan om fieiilijkfaeid van voor dragt.
Ik zal de orde volgen, welke de vrgge ^elvo
^lan de hand g^eft, en dus onderzodcen,
In de eerde plaats, welke de voordeden, en
welke d$ gebreken van d^ openbare Scholen
zyn.
Ten tweede , welke de voordeelen , en welke de
gebreken van de Huisfelijke Opvoedmg z^ n in de derde J^\^fs , het eenifs aiddel voor dragen, dat, naar myne gedachten, geTchiKt is , om de voordeden van beide , mtt uitflui* ^g vm der^elver gebreken , 9 vereemgen^
K4 SEIU
^ I
f35 irOpR]ELBN (N GeBRBSUf *
^E;^TE AFP5ELING.
- Het is buiten twijfel , dat in de opgegeven yraag door de openbare opvoeding te verdaan i^ de opvoeding in fcholen, en het is dus over dz , dat , ih de eerlle plaats het onderzoek zal moeten gaan,
De fcholen^^die hier voornamelijk in aanmer- king komen , zijn de halve en heele Kostfchoen t benevens de Latijnfche fcholen ().
ALGEMEBNE VOORDEBLEN DER OFVOK*
DING IN SCHOLEN.
* *
Dewijl eene fchool^ waar vele kinderen te za^ 9iei} zyn > niet lii eenige orde gehouden noch met
vrucht
( * ) Daar de vraag de geheele opvoeding der jonge lieden bedek , kwamen de gewone dag- en avond- fcholen hier minder in aanmerking en waren 4^ze ok, In dn tijd, dat deze 'Verhandeling gefchrve^ 'werd, npg zoo 'algemeen in den meest vervallen en t^n aanzien van opvoeding zoo zeer ontoeseik^nden (hiat , dat ^e nlqt verdienden hie;r genoemd t.worden*^ De. keus van den Schrijver, ten aanzien der fcholen, dle^ hij meende te moeten beoordeelen , getuigt dus even zeer van zyne oordeelkunde , als van zyne overtui- ging aangaande de onbeduidendheid der gewone dag- n avondfcholen van zijijen tijd ter opvoeding 'der, jeugd. H9d hij thans gefchreven , zoo zoude hij er. meer dan in het voorbijgaan vai^ hebben ^efproken.
Aanm^ van den RjsdaeuK*
BIR OPNBAft. BN HOISftBUJKX GBMAKEK. IJ?
vrucht bezocht kan worden zonder vastgefteldo wetten, welke ftiptdgk moeten wrden nageko- men, leeren de kinderen zich op de fcholen, waar zulke wetten ftand grepen en gehandhaafd worden, gewennen aan tegel orde en gehoov ^aamheid.
Zij leeren ontzag en eerbied hebben voor dege** nen, die over heii gefield zijn.
Zij zien de belooning, die den goeden en vF^ tgen te beurt valt, en de ftraflfe, die deutrq^ cn den ongeboorzaroen overkomt, . . :.
Het is in de Tcholen noodzakelijk , dat de (ba& fen het misdrijf fpoedig volgen , waardoor dezelve te dieperen indruk nalaten , terwijl bovendien de vree$ vooir eene fchanddijke ftraf dikwijls onein- dig grootere uitwerking heeft , dan veelvuldige en de ernstigfle beftraffingen. Door dit een en an* der worden dikwerf kwade hebbeiijkhden , die in het ouderlijk huis niet dan met veel moeite kun* nen verbeterd worden , op de fcholen binnen zeer konen tijd gelieel overwonnen en te ondec gebragt*
De kinderen leeren met andere kinderen omgaat^ en wel zonder eenig onderfcheid van rang; en wijl kinderen niet gewoon zijn eikanderen te vlci- jen of elkander te ontaien , leeren zij zich gewen* nen, hunnen wil dikwQls te moeten buigen naar dien van anderen.
Zij leeren eikanderen behulpzaam zijn , en wor- den gevoelig, niet alleen aan blaken van vriend- fchap , maar zijn ook zeer dikwijls aangedaan over de Ui^iae wederwaardigheden , die hunne
K 5 me-
i'3& vooOOMtzm XV 'GvmzssM
jDedeoMdEkeren overkomeii : welke newarisfaeid qi daanii( onifpruitend^ gevoeligheid de. bron van Vde deogdcQ kan worden.
Nog. ef n ander groot ^oordeel , dat dp fcholen Wibrengen, en dat bij eene andere opvoeding niet dan seer gebr^kig k^ verkregen worden^ is de (^wkking der eerzucht* Wanneer yerfchei- den kinderen cenerlei taak hebben, kan het niet misfeD , ;foo 29 niet van a|le gevoel of venno feaa ontbloot zijn, of de zucht om uit te mun* ten bekruipt hen ongevoeUg; zt| beijveren zieh, om hunne medemakkeren voorbij te ftreyen, en wanneer zf de eerfte plaatfen bekomen hebben , fpannen zg alle krachten in, om die te behou^ den* Deze opgewekte eer^^ucht wel beduur^ wor dende , doet meerdere uitwerking , dan alle ver^ maningen* Heeft z$ eena wortelen 'gefcboten ^ 900 behoeft een kind niet lange^ tot leeren te worden aangezet; het heeft dan eenen prikkel ia siph zelven , die niet behoeft gefcheipt te wordeu^
9](IZ0NDEiaK VOORIXE^LEN VAN DB HALVS. ' tv HEALB KOSTSCHOi^EN^
Behalye de algem^ene yoordeelen, kunn^, d^ halve en hede Kostfcbolen nog verfcbeidenc bsij- ^oudere bezitten^
Wd ingerigt zijnde , zoo gewennen er zich de kinderen aan vastgeftdde tijden, om zich bezig te houden, als ook aiin bepi^llde tijden van ult* fpanning, van opftaan, liaar bed gaan en in het geheel aan een gei^^ ge^4 leve^ cu l^ggeQ dus niet
>BR onvPM nvimm tvvBUMo. 19
m
liiken denkbeeld, mtar ook de hebbd^cfaeid nn orde en ene gelgkrorwge ]^veB|wi)2e.
Zq loeren mgevotOg bogrijpeD boe veel nitt fen enkele dag kaq aaid>iien ^ irtqoper die wd befteed -wordt.
Een ander groot vooidefl der fCoatfiphoka ia gdegen in bet a|ir van den maaltijd.
Hkr zim de kinderen geeoe overdaad w^ar* toe in de bnizen bunner oudere, van wat ftaat of tang dezehren ook zijn, dikwerf w ?d te veel gtelegoibeid gegeven wordt.
Hier hebben zij gezonde fpijzen ^ in weinig fchotelen opgedischt
Hier loopen 25 geen gevaar, ivaoneer de eet- last reeds verzadigd is, door lekkernijen aangezet te worden , om de maag te overladen , en de tee* dere ingewanden voor altijd te bederven.
Hier kragen zij dagelijks geen wijn , en voonil geen fijne wijnen , dat doodd^k vergif vQor jongs kinderen.
Hkr ondervinden zg, dat men, bij eeaen g VO&DEELSN SN GeBUUM
wordt sga sg echter neest altoos atn {rota vooroordeelen onderhevig. De kinderen die al- tgd lieuwsgierig 9 en gemeenlek ftil en gehoor- 2aam zgn wanneer hon iets vreemds verhaald wordt, luisteren met alle aandacht naar de vertel* Jkgen f die men om hen zoet te houden , met voUe mate Opdischt.
