Fq 7o Ano Professor

81
7/27/2019 Fq 7o Ano Professor http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 1/81 CFQ Terra no Espaço Terra em Transformação CIÊNCIAS FÍSICO-QUÍMICAS – 7.º ANO Carlos Fiolhais Manuel Fiolhais Victor Gil  João Paiva Carla Morais Sandra Costa

Transcript of Fq 7o Ano Professor

Page 1: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 1/81

CFQTerra no EspaçoTerra em TransformaçãoCIÊNCIAS FÍSICO-QUÍMICAS – 7.º ANO

Carlos Fiolhais

Manuel Fiolhais

Victor Gil

 João Paiva

Carla Morais

Sandra Costa

Page 2: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 2/81

Í N D I C E

1. OBJECTIVOS DO CADERNO DE APOIO AO PROFESSOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

2. IMPORTÂNCIA DAS CIÊNCIAS NO CURRÍCULO DO ENSINO BÁSICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

3. COMPETÊNCIAS A DESENVOLVER PELOS ALUNOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

4. CALENDARIZAÇÃO POSSÍVEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

4.1 Calendarização anual . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64.2 Calendarização de médio prazo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

5. FICHAS DE DIAGNÓSTICO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

6. RECURSOS COMPLEMENTARES AO MANUAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

6.1 Textos de apoio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416.2 Notícias dos media . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476.3 Adivinhas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

7. UTILIZAÇÃO DAS TECNOLOGIAS DA INFORMAÇÃO E COMUNICAÇÃO . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

7.1 WebQuest – Capítulos 1 e 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

7.2 WebQuest – Capítulo 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 597.3 WebQuest – Capítulo 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 627.4 Descrição dos sítios da Internet  indicados no manual . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 667.5 Centros Ciência Viva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 727.6 Informações para exploração do software Celestia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

8. RESPOSTAS ÀS QUESTÕES INTERCALARES DO MANUAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

9. BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

Page 3: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 3/81

1 . O B J E C T I V O S D O C A D E R N O D E A P O I O A O P R O F E S S O R

O Caderno de Apoio ao Professor tem como objectivo fornecer informações e recursos complementares para aju-dar os professores que tenham adoptado o manual 7 CFQ . Os recursos aqui contidos pretendem auxiliar os docentes noensino dos temas «Terra no espaço» e «Terra em transformação», que integram o programa do 7.o ano da disciplina deCiências Físico-Químicas.

Este Caderno de Apoio ao Professor inicia-se destacando o papel das ciências no currículo do Ensino Básico,seguindo-se a discussão das competências específicas, cujo desenvolvimento se preconiza em domínios como oconhecimento, o raciocínio, a comunicação e as atitudes. Para um desenvolvimento das várias competências, é fun-damental que os alunos possuam determinados pré-requisitos.

Apresenta-se também neste Caderno de Apoio ao Professor uma possível calendarização das actividades lectivas.

Com o intuito de detectar a falta de pré-requisitos assim como as ideias prévias dos alunos sobre alguns conteú-dos a abordar, apresentam-se algumas fichas fotocopiáveis que poderão ser usadas pelo professor.

Incluem-se ainda alguns aprofundamentos e extensões, incluindo notícias de ciência divulgadas pelos media eum conjunto de adivinhas para os alunos sobre os temas abordados no programa.

Encontram-se também WebQuests , descrições dos sítios de Internet indicados no manual e pistas de exploraçãode software educativo na Internet .

O Caderno de Apoio ao Professor termina com a bibliografia.

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O2

Page 4: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 4/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 3

A ciência transformou e transforma o que pensamos sobre o mundo e sobre nós próprios.

É imprescindível que os jovens possuam «literacia científica», compreendendo as principais descobertas científi-cas e tecnológicas e as suas implicações sociais. O papel relevante da ciência e da tecnologia no dia-a-dia exige umapopulação com conhecimentos suficientes para entender e seguir debates sobre temas científico-tecnológicos e deci-dir sobre esse tipo de questões.

O conhecimento científico não se adquire simplesmente pela vivência de situações quotidianas pelos alunos. Énecessária uma intervenção planeada do professor, a quem cabe a responsabilidade de sistematizar o conhecimento,de acordo com o nível etário dos alunos e os programas escolares.

Segundo o Currículo Nacional do Ensino Básico , o ensino da ciência, neste nível de ensino, deve proporcionar

uma preparação inicial (a ser aprofundada no Ensino Secundário) e visa permitir aos alunos a possibilidade de:

• despertar a curiosidade acerca do mundo natural e criar um sentimento de interesse pela ciência;• adquirir uma compreensão geral e alargada das ideias importantes e das estruturas explicativas da ciência,

bem como dos procedimentos da investigação científica;• questionar o comportamento humano, bem como o impacto da ciência e da tecnologia no nosso ambiente e na

nossa cultura.

2 . I M P O R T Â N C I A D A S C I Ê N C I A S N O C U R R Í C U L O D O E N S I N O B Á S I C O

3 . C O M P E T Ê N C I A S A D E S E N V O L V E R P E L O S A L U N O S

O Currículo Nacional preconiza o desenvolvimento de competências específicas em domínios como o conheci-mento (substantivo, processual e epistemológico), o raciocínio, a comunicação e as atitudes. Este facto exige o envol-vimento dos alunos na aprendizagem, através das experiências que a escola lhes proporciona.

Os domínios que a seguir se mencionam (Tabela 1) não são compartimentos estanques e as sugestões apresen-tadas não esgotam um determinado domínio. As competências não devem ser consideradas cada uma por si, massim no seu conjunto. Desenvolvem-se em simultâneo e de uma forma transversal, na vivência das experiências edu-cativas, com graus de profundidade diferentes nos três ciclos de escolaridade.

Page 5: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 5/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O4

Tabela 1: Competências específicas para a literacia científica dos alunos no final do Ensino Básico(Currículo Nacional ).

Competências específicas para a literacia científica dos alunos no final do Ensino Básico

Substantivo – Sugere-se a análise e discussão de evidências, situações problemáticas, que permitam ao aluno adqui-rir conhecimento científico apropriado, de modo a interpretar e compreender leis e modelos científicos, reconhecendoas limitações da Ciência e da tecnologia na resolução de problemas, pessoais, sociais e ambientais.

Processual – Pode ser vivenciado através da realização da pesquisa bibliográfica, observação, execução de experiên-cias (individualmente ou em equipa), avaliação dos resultados obtidos, planeamento e realização de investigações,elaboração e interpretação de representações gráficas onde os alunos utilizem dados matemáticos.

Epistemológico – Propõe-se a análise e debate de relatos de descobertas científicas, nos quais se evidenciem êxitos e

fracassos, formas de trabalho e persistência de diversos cientistas, influências da sociedade sobre a Ciência, possibi-litando ao aluno confrontar, por um lado, as explicações científicas com as do senso comum e, por outro, as relaçõesentre a ciência, a arte e a religião.

Sugerem-se, sempre que possível, situações de aprendizagem centradas na resolução de problemas, com interpreta-ção de dados, formulação de hipóteses, planeamento de investigações, previsão e avaliação de resultados, estabele-cimento de comparações, realização de inferências, generalização e dedução. Tais situações devem promover opensamento de uma forma criativa e crítica, relacionando evidências e explicações, confrontando diferentes perspec-tivas de interpretação científica, construindo e, ou analisando situações alternativas que exijam a proposta e a utiliza-ção de estratégias cognitivas diversificadas.

Apela-se à implementação de experiências educativas onde o aluno desenvolva atitudes inerentes ao trabalho em

ciência, como sejam a curiosidade, a perseverança e a seriedade no trabalho, o questionamento dos resultados obti-dos, a reflexão crítica sobre o trabalho efectuado, a flexibilidade para aceitar o erro e a incerteza, a reformulação dotrabalho, o desenvolvimento do sentido estético, de modo a apreciar a beleza dos objectos e dos fenómenos físico--naturais, o respeito pela ética científica e a avaliação do seu impacto na sociedade e no ambiente.

Propõem-se experiências educativas que incluem o uso da linguagem científica, mediante a interpretação de fontesde informação diversas com distinção entre o essencial e o acessório, a utilização de modos diferentes de representaressa informação, a vivência de situações de debate que permitam o desenvolvimento das capacidades de exposiçãode ideias, defesa e argumentação, o poder de análise e de síntese e a produção de textos escritos e/ou orais onde seevidencie a estrutura lógica do texto. Sugere-se que estas experiências educativas contemplem também a partilha deinformação, a apresentação dos resultados de pesquisa, utilizando, para o efeito, meios diversos, incluindo as novastecnologias da informação e comunicação.

    C    O    N    H    E    C    I    M    E    N    T    O

    C    O    M    U    N    I    C    A    Ç     Ã    O

    A    T    I    T    U    D

    E    S

    R    A    C    I    O    C     Í    N    I    O

Para desenvolver as competências definidas, o ensino das ciências nos três ciclos do ensino básico está organizado emquatro temas: «Terra no espaço», «Terra em transformação», «Sustentabilidade na Terra» e «Viver melhor na Terra».

Nesta perspectiva, apresentam-se, de seguida, as competências a desenvolver nos alunos para os temas «Terra noespaço» e «Terra em transformação» no âmbito da disciplina de Ciências Físico-Químicas e a respectiva classificação.

Trata-se de uma estrutura de planificação que inclui os recursos do manual e do Caderno de Actividades associado.

Page 6: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 6/81

4 . C A L E N D A R I Z A Ç Ã O P O S S Í V E L

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 5

O início do ano lectivo implica um acentuado trabalho de planificação e calendarização por parte do professor.O facto de se elaborar um plano é tão importante como reformulá-lo ao longo do ano lectivo, se tal for necessário.Uma aula deve «acontecer», ser viva e dinâmica, tendo em conta a trama complexa de inter-relações humanas, a

diversidade de interesses e as características dos alunos, não podendo ser um decalque rígido do que está no papel.Mas tal não implica que se perca o fio condutor proporcionado por uma planificação. Significa, sim, que o plano deveser flexível ao ponto de permitir ao professor inserir novos elementos, mudar de rumo, se assim o exigirem as neces-sidades do momento.

Sem prejuízo de um certo grau de salutar flexibilidade curricular, apresenta-se a seguir uma calendarização quepode servir de base à planificação anual do professor.

O estudo das Ciências Físico-Químicas no 7.o ano de escolaridade desenvolve-se ao longo de 37 semanas, comuma carga semanal de duas aulas, a que corresponde um total de 74 aulas de 45 minutos cada. Destas, apenas 64

aulas contemplam o desenvolvimento programático proposto, ficando as restantes 10 aulas agrupadas na categoria«Actividades complementares/situações imprevistas», onde se inserem aulas e/ou situações imprevistas, a ser geri-das pelo professor tendo em conta as características da turma e as aulas de avaliação.

Page 7: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 7/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O6

    A    C    /    I

    F    i   c    h   a    d    i   a   g   n    ó   s   t    i   c   o

    I   n   t   r   o    d   u   ç    ã   o

    O    b   s   e   r   v   a   ç    ã   o    d   o   c    é   u

    C   o   m   o

   e   v   o    l   u    i   u   o   n   o   s   s   o   c   o   n    h   e   c    i   m   e   n  -

   t   o    d   o

    U   n    i   v   e   r   s   o   a   o    l   o   n   g   o    d   o   t   e   m   p   o

    O   q   u   e    h    á   p   a   r   a   a    l    é   m    d   o   s    i   s   t   e   m   a

   s   o    l   a   r

    D   a    T   e   r   r   a   p   a   r   a   o   e   s   p   a   ç   o   :    d    i   s   t    â   n  -

   c    i   a   s   n   o    U   n    i   v   e   r   s   o

    O   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r

    F    i   c    h   a    d    i   a   g   n    ó   s   t    i   c   o

    O   q   u   e    f   a   z    d   a    T   e   r   r   a   u   m   p    l   a   n   e   t   a

   c   o   m   v    i    d   a

    C   o   n   s

   e   q   u    ê   n   c    i   a   s    d   o   m   o   v    i   m   e   n   t   o

    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o    d   a    T   e   r   r   a

    C   o   n   s

   e   q   u    ê   n   c    i   a   s    d   o   m   o   v    i   m   e   n   t   o

    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o    d   a    T   e   r   r   a

    A    L   u

   a   v    i   s   t   a    d   a    T   e   r   r   a   :   a    f   a   c   e

   o   c   u    l   t   a    d   a    L   u   a   e   a   s    f   a   s   e   s    d   a    L   u   a

    A    L   u   a   e   o    S   o    l   v    i   s   t   o   s    d   a    T   e   r   r   a   :

   e   c    l    i   p   s   e   s

    M   o   v    i   m   e   n   t   o   s   n   o    U   n    i   v   e   r   s   o   :   v   e    l   o  -

   c    i    d   a    d

   e   e   t   r   a    j   e   c   t    ó   r    i   a

    M   o   v    i   m   e   n   t   o   s   n   o    U   n    i   v   e   r   s   o   :    f   o   r  -

   ç   a   s   g

   r   a   v    í   t    i   c   a   s

    T   a   r   e    f   a    2 .    1

    0

    P   e   s   o

   e   m   a   s   s   a

    M   a   g   n   e   t    i   s   m   o   t   e   r   r   e   s   t   r   e

    F    i   c    h   a    d    i   a   g   n    ó   s   t    i   c   o

    I   n   t   r   o    d   u   ç    ã   o

    A   g   r   a

   n    d   e   v   a   r    i   e    d   a    d   e    d   e   m   a   t   e   r    i   a    i   s

    S   u    b   s

   t    â   n   c    i   a   s   e   m    i   s   t   u   r   a   s    d   e

   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s

    T    i   p   o   s

    d   e   m    i   s   t   u   r   a   s

    T   a   r   e    f   a    3 .    4

    T   r   a   n   s

    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s    f    í   s    i   c   a   s   e   t   r   a   n   s  -

    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   q   u    í   m    i   c   a   s    d   a   m   a   t    é   r    i   a

    T   a   r   e    f   a    3 .    6

    T   a   r   e    f   a    3 .    7

    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s  –

    I

    T   a   r   e    f   a    3 .    9

    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s  –

    I    I

    T   a   r   e    f   a    3 .    1

    1

    S   e   p   a   r   a   r   a   s   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s    d   e   u   m   a

   m    i   s   t   u

   r   a

    T   a   r   e    f   a    3 .    1

    2

    T   a   r   e    f   a    3 .    1

    3

    T   r   a   n   s    f   o   r   m   a   r   u   m   a   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a

   n   o   u   t   r

   a   s  –

    I

    T   a   r   e    f   a    3 .    1

    5

    T   r   a   n   s    f   o   r   m   a   r   u   m   a   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a

   n   o   u   t   r

   a   s  –

    I    I

    T   a   r   e    f   a    3 .    1

    7

    F    i   c    h   a    d    i   a   g   n    ó   s   t    i   c   o

    I   n   t   r   o    d   u   ç    ã   o

    E   n   e   r

   g    i   a   e   t   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e

   e   n   e   r   g

    i   a   e   n   t   r   e   s    i   s   t   e   m   a   s

    O   s   t    i   p

   o   s    f   u   n    d   a   m   e   n   t   a    i   s    d   e   e   n   e   r   g    i   a   :

   e   n   e   r   g

    i   a   c    i   n    é   t    i   c   a   e   e   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l

    T   a   r   e    f   a    4 .    2

    T   r   a   n   s

    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   e   n   t   r   e   e   n   e   r   g    i   a

   p   o   t   e   n   c    i   a    l   e   e   n   e   r   g    i   a   c    i   n    é   t    i   c   a

    F   o   n   t   e

   s    d   e   e   n   e   r   g    i   a

    P   r   o   c   e

   s   s   o   s    d   e   t   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e

   e   n   e   r   g

    i   a   :   c   a    l   o   r ,   r   a    d    i   a   ç    ã   o   e   t   r   a    b   a    l    h   o

    T   a   r   e    f   a    4 .    7

    T   a   r   e    f   a    4 .    8

    T   r   a   n   s

    f   e   r    ê   n   c    i   a   s    d   e   e   n   e   r   g    i   a   e   m

   a   p   a   r   e

    l    h   o   s   e    l    é   c   t   r    i   c   o   s

    C   o   n   s

   e   r   v   a   ç    ã   o   e    d   e   g   r   a    d   a   ç    ã   o    d   e

   e   n   e   r   g

    i   a

Semana1

Semana2

Semana3

Semana4

Semana5

Semana6

Semana7

Semana8

Semana

910

Semana11

Semana12

Semana13

Semana14

Semana15

Semana16

Semana17

Semana18

Semana19

Semana20

Semana21

Semana22

Semana23

Semana24

Semana25

Semana26

Semana27

Semana28

Semana29

Semana30

Semana31

Semana32

Semana33

Semana34

Semana35

Semana36

Semana37

••

•••

••

•••

••

••

••

• ••

••

• ••

••

•••

••

••

••

••

••

•••

••

••

••

•••

• ••

••

•••

• ••

•••

••

••

4.1 CALENDARIZAÇÃO ANUAL

Page 8: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 8/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 7

4.2 CALENDARIZAÇÃO DE MÉDIO PRAZO«A Terra no espaço» – Universo

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c

   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o

   n   t   e    ú    d   o   s

    1 .    1

    O   q   u   e   e   x    i   s   t   e

   n   o    U   n    i   v   e   r   s   o

    O   q   u   e   v   e   m   o   s   n   o   c    é   u

   n   o   c   t   u   r   n   o    ?

    E   q   u   e    h    á   p   a   r   a   a    l    é   m    d   e

    M   a   r   t   e    ?

    O   q   u   e   s    ã   o   c   o   m   e   t   a   s    ?

    E   m   e   t   e   o   r   o   s    ?

    O   q   u   e   s    ã   o   e   s   t   r   e    l   a   s

   c   a    d   e   n   t   e   s    ?

   •    T    i   p   o   s    d

   e   a   s   t   r   o   s   :   e   s   t   r   e  -

    l   a   s ,   p    l   a

   n   e   t   a   s ,   s   a   t    é    l    i   t   e   s ,

   a   s   t   e   r    ó    i    d   e   s   e   c   o   m   e   t   a   s

   •    C   o   r   p   o   s

    l   u   m    i   n   o   s   o   s   e    i    l   u  -

   m    i   n   a    d   o

   s

   •    P    l   a   n   e   t

   a   s   r   o   c    h   o   s   o   s   e

   g   a   s   o   s   o   s

   •    P    l   a   n   e   t

   a   s    i   n   t   e   r    i   o   r   e   s   e

   e   x   t   e   r    i   o   r   e   s

   •    T    i   p   o   s    d   e   m   e   t   e   o   r    ó    i    d   e   s   :

   m   e   t   e   o   r   o   s   e   m   e   t   e   o   r    i   t   o   s

   •    D   e    f    i   n    i   r   e   s   t   r   e    l   a ,   p    l

   a   n   e   t   a   e   s   a   t    é    l    i   t   e .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e   p    l   a   n   e   t   a   s ,   e   s   t   r   e    l   a   s   e   s   a   t    é    l    i  -

   t   e   s .

   •    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   c   o   r   p   o    l   u   m    i   n   o   s   o    d   e   c   o   r   p   o    i    l   u   m    i   n   a  -

    d   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r ,   p   o   r   o   r    d   e   m

   c   r   e   s   c   e   n   t   e ,

   o   s   t   r    ê   s   p    l   a   n   e  -

   t   a   s   m   a    i   s   p   r    ó   x    i   m   o   s

    d   a    T   e   r   r   a .

   •    D   e    f    i   n    i   r   a   s   t   e   r    ó    i    d   e .

   •    L   o   c   a    l    i   z   a   r   a   c    i   n   t   u   r   a

    d   e   a   s   t   e   r    ó    i    d   e   s   n   o   s    i   s   t   e   m   a

   s   o    l   a   r .

   •    C    l   a   s   s    i    f    i   c   a   r   o   s   p    l   a   n   e   t   a   s    d   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r   e   m

   r   o   c    h   o   s   o   s   e   g   a   s   o   s   o

   s .

   •    C    l   a   s   s    i    f    i   c   a   r   o   s   p    l   a   n   e   t   a   s    d   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r   e   m

    i   n   t   e   r    i   o   r   e   s   e   e   x   t   e   r    i   o   r   e   s ,   t   e   n    d   o   e   m   c   o   n   t   a   a

   s   u   a   p   o   s    i   ç    ã   o   n   o   s    i   s

   t   e   m   a   s   o    l   a   r .

   •    D   e    f    i   n    i   r   c   o   m   e   t   a .

   •    D   e    f    i   n    i   r   m   e   t   e   o   r    ó    i    d   e .

   •    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   m   e   t   e   o   r   o   s    d   e   m   e   t   e   o   r    i   t   o   s .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   a   s   «   c    h   u

   v   a   s    d   e   e   s   t   r   e    l   a   s   »   p   o   r   c    h   u  -

   v   a   s    d   e   m   e   t   e   o   r   o   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   o   r    i   g   e   m    d

   a   c    h   u   v   a    d   e   m   e   t   e   o   r   o   s .

   •    E   x   p    l    i   c   a   r   o    f   e   n    ó   m   e

   n   o    d   a   s   c    h   u   v   a   s    d   e   m   e   t   e   o  -

   r   o   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   a   a   t   m

   o   s    f   e   r   a   t   e   r   r   e   s   t   r   e   c   o   m   o   u   m

   e   s   c   u    d   o   p   r   o   t   e   c   t   o   r    d   e   m   e   t   e   o   r   o   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   s   c   o   n   s   e

   q   u    ê   n   c    i   a   s    d   a   c   o    l    i   s    ã   o    d   e

   m   e   t   e   o   r    i   t   o   s   c   o   m   a   s   t   r   o   s   r   o   c    h   o   s   o   s    d   o   s    i   s   t   e   m   a

   s   o    l   a   r .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   c   o   n   s   t    i   t   u    i

   ç    ã   o    d   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    1 .    1

    (   p    á   g

 .    1    8    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1 .    1

    1    (   p    á   g .    4

    2    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1   e    3    (   p    á

   g .    4

    6    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1 ,    2 ,

    4   e

    5    (   p    á   g   s .    4   e    5    d   o

    C   a    d   e   r   n   o

    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   s    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    1 .    9

   e    1 .    1    0    (   p    á   g .

    4    1    d   o   m   a  -

   n   u   a    l    ) .

   •    A   c   t    i   v    i    d   a

    d   e   n .   o

    1    (   p    á   g .

    9    d   o

    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o   s   u

    b   s   t   a   n   t    i  -

   v   o .

   •    R   a   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o   c   e   s  -

   s   u   a    l .

   •    C   o   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

Page 9: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 9/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O8

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m   p   e   t

    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C

   o   n   t   e    ú    d   o   s

    P   o   r   q   u   e   r   a   z    ã   o   o   s   e   r    h   u   m   a   n   o

   s   e    i   n   t   e   r   e   s   s   o   u   e    i   n   t   e   r   e   s   s   a

   p   e    l   a   a   s   t   r   o   n   o   m    i   a    ?

   •    C   o   n   s   t   e    l   a   ç    õ   e   s

   •    C    l   a   s   s    i    f    i   c   a   r   o   s    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s   a   s   t   r   o   s    d   o   s    i   s   t   e   m   a

   s   o    l   a   r ,   e   o   u   t   r   o   s   c

   o   r   p   o   s ,   e   m    l   u   m    i   n   o   s   o   s   o   u    i    l   u   m    i  -

   n   a    d   o   s .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d

   e   c   o   r   p   o   s    l   u   m    i   n   o   s   o   s   e    i    l   u   m    i   n   a  -

    d   o   s    d   o   n   o   s   s   o    d    i   a  -   a  -    d

    i   a .

   •    R   e   a    l    i   z   a   r   p   e   s   q   u    i   s   a   s   e   s   e    l   e   c   c    i   o   n   a   r    i   n    f   o   r   m   a   ç    ã   o

   e   m    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s    f   o   n   t   e   s ,   n   e   s   t   e    d   o   m    í   n    i   o .

   •    A   p   r   e   s   e   n   t   a   r   c   o   r   r   e   c   t   a   m   e   n   t   e   o   s   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s    d   a   s

   s   u   a   s   p   e   s   q   u    i   s   a   s .

   •    A   s   s   o   c    i   a   r   o    i   n    í   c    i   o    d   o   e   s   t   u    d   o    d   a   a   s   t   r   o   n   o   m    i   a    à

   n   e   c   e   s   s    i    d   a    d   e    d   e

   c   o   n   s   t    i   t   u    i   r   c   a    l   e   n    d    á   r    i   o   s   e   c   a   r  -

   t   a   s   c   e    l   e   s   t   e   s .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r   c   o   n   s   t   e    l   a   ç    ã   o   o   c   o   n    j   u   n   t   o    d   e   e   s   t   r   e  -

    l   a   s   q   u   e   s   e   e   n   c   o

   n   t   r   a   m   n   a   m   e   s   m   a    d    i   r   e   c   ç    ã   o   n   o

   c    é   u ,

   e   m    b   o   r   a   m   u    i   t   o   a    f   a   s   t   a    d   a   s   u   m   a   s    d   a   s

   o   u   t   r   a   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e

   a   s    f   o   r   m   a   s    d   a   s   c   o   n   s   t   e    l   a   ç    õ   e   s

   s    ã   o    i   m   a   g    i   n    á   r    i   a

   s   e   t   r   a    d   u   z   e   m   a   s   c   r   e   n   ç   a   s ,   o   s

   m   e    d   o   s   e   a   s   e   s   p   e   r   a   n   ç   a   s    d   e   p   o   v   o   s   a   n   t    i   g   o   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e

   p   o   v   o   s   c   o   m   c   u    l   t   u   r   a   s    d    i    f   e   r   e   n  -

   t   e   s   a   t   r    i    b   u    í   a   m    d

   e   s    i   g   n   a   ç    õ   e   s    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s   a   u   m   a

   m   e   s   m   a   c   o   n   s   t   e    l   a

   ç    ã   o .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   n   o   c

    é   u   n   o   c   t   u   r   n   o   a   s   c   o   n   s   t   e    l   a   ç    õ   e   s

    U   r   s   a    M   a    i   o   r ,    U   r   s   a    M   e   n   o   r   e    C   a   s   s    i   o   p   e    i   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   a   e   s

   t   r   e    l   a    P   o    l   a   r   p   e   r   t   e   n   c   e    à   c   o   n   s   t   e  -

    l   a   ç    ã   o    U   r   s   a    M   e   n

   o   r .

   •    D   e   s   c   r   e   v   e   r   c   o   m

   o    l   o   c   a    l    i   z   a   r   a   e   s   t   r   e    l   a    P   o    l   a   r   a

   p   a   r   t    i   r    d   a    U   r   s   a    M

   a    i   o   r   n   o   c    é   u .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e

   t   o    d   a   s   a   s   e   s   t   r   e    l   a   s   s   e   m   o   v   e   m

   n   o    U   n    i   v   e   r   s   o .

   •    Q   u   e

   s   t    õ   e   s   :

  –    1 .    2    (   p    á   g .

    1    8    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    2    (   p    á   g .

    4    6    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    4    (   p    á

   g .    5    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i  -

   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e

    f   a    1 .    1

    (   p    á   g .

    1    8    d   o   m   a  -

   n   u   a    l    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n

   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    R   a   c    i   o   c    í   n    i   o .

Page 10: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 10/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 9

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m   p   e   t

    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    C   o   m   o   e   v   o    l   u    i   u   o   n   o   s   s   o   c   o   n    h   e  -

   c    i   m   e   n   t   o    d   o    U   n    i   v   e   r   s   o   a   o    l   o   n   g   o

    d   o   t   e   m   p   o    ?

    C   o   m   o   c   o   n    h   e   c   e   m   o   s   o    U   n    i   v   e   r   s   o    ?

   •    T   e   o   r    i   a   s   g   e   o   c    ê   n   t   r    i   c   a

   e    h   e

    l    i   o   c    ê   n   t   r    i   c   a

   •    L   u   z

   v    i   s    í   v   e    l   e    i   n   v    í   s    i   v   e    l

   •    I   n    d    i   c   a   r   p   o   r   q   u   e

   m   o   t    i   v   o   a    f   o   r   m   a    d   a   s   c   o   n   s   t   e    l   a  -

   ç    õ   e   s   s   e   a    l   t   e   r   a   a

   o    l   o   n   g   o    d   o   s   t   e   m   p   o   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   a    f    í   s    i   c   a   n   a   s   c   e   u   a   p   e   n   a   s   n   o   s    é   c   u    l   o

    X    V    I    I .

   •    I   n    d    i   c   a   r    G   a    l    i    l   e   u    G   a    l    i    l   e    i   c   o   m   o   u   m    d   o   s   c   r    i   a    d   o   r   e   s

    d   a    f    í   s    i   c   a .

   •    D   e   s   c   r   e   v   e   r ,   e   m    l    i   n    h   a   s   g   e   r   a    i   s ,   a   t   e   o   r    i   a   g   e   o   c    ê   n  -

   t   r    i   c   a   e   a   t   e   o   r    i   a    h   e    l    i   o   c    ê   n   t   r    i   c   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r    C   o   p    é   r   n    i   c   o   e    G   a    l    i    l   e   u   c   o   m   o    d   e    f   e   n   s   o   r   e   s

    d   a   t   e   o   r    i   a    h   e    l    i   o   c    ê   n   t   r    i   c   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s   c   o   n   t   r    i    b   u   t   o   s    d   e    G   a    l    i    l   e   u   p   a   r   a   o   r   e    f   o   r  -

   ç   o    d   a   t   e   o   r    i   a    h   e    l    i   o   c    ê   n   t   r    i   c   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u

   e   a   c   o   n   s   t   r   u   ç    ã   o    d   o   c   o   n    h   e   c    i  -

   m   e   n   t   o   c    i   e   n   t    í    f    i   c   o

   s   e    f   a   z    l   e   n   t   a   m   e   n   t   e   e    é   c   o   n    d    i  -

   c    i   o   n   a    d   a   p   o   r   r   a

   z    õ   e   s    d   e   o   r    d   e   m

    i    d   e   o    l    ó   g    i   c   a ,

   c   u    l   t   u   r   a    l ,   e   c   o   n    ó   m

    i   c   a   e   p   o    l    í   t    i   c   a .

   •    R   e   a    l    i   z   a   r   p   e   s   q   u    i   s   a   s   n   e   s   t   e    d   o   m    í   n    i   o   e   s   e    l   e   c   c    i   o  -

   n   a   r    i   n    f   o   r   m   a   ç    ã   o   e   m    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s    f   o   n   t   e   s .

   •    A   p   r   e   s   e   n   t   a   r   c   o   r   r   e   c   t   a   m   e   n   t   e   o   s   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s    d   a   s

   s   u   a   s   p   e   s   q   u    i   s   a   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s   v    á   r    i   o   s   m   e    i   o   s   u   t    i    l    i   z   a    d   o   s   p   e    l   a   s   a   g    ê   n  -

   c    i   a   s   e   s   p   a   c    i   a    i   s   p

   a   r   a   o    b   t   e   r    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   s   o    b   r   e   o

    U   n    i   v   e   r   s   o   :   n   a   v   e   s

   t   r    i   p   u    l   a    d   a   s   e   n    ã   o   t   r    i   p   u    l   a    d   a   s   e

   t   e    l   e   s   c    ó   p    i   o   s .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e   m    i   s   s    õ   e   s   t   r    i   p   u    l   a    d   a   s   e   n    ã   o   t   r    i  -

   p   u    l   a    d   a   s    j    á   r   e   a    l    i   z   a    d   a   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s    i   g   n    i    f    i

   c   a    d   o    d   a   s   s    i   g    l   a   s    N    A    S    A ,

    E    S    A   e

    I    S    S .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a   a   n    á    l    i   s   e    d   a    l   u   z   e   m    i   t    i    d   a

   p   e    l   a   s   e   s   t   r   e    l   a   s

   n   o   s    d    á    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   s   o    b   r   e

   e   s   t   e   s   a   s   t   r   o   s .

   •    Q   u   e

   s   t    õ   e   s   :

  –    1 .    1    3

   e    1 .    1

    4    (   p    á   g .

    4    2    d   o   m   a  -

   n   u   a    l    )   ;

  –    6    (   p    á   g .

    4    7    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1    0   e

    1    1    (   p    á   g .

    7    d   o    C   a    d   e   r   n   o

    d   e    A

   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e

    f   a   s    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    1 .    2

    (   p    á   g .

    2    7    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e

   s   t    õ   e   s   :

  –    1 .    1    3

   e    1 .    1

    4    (   p    á   g .

    4    2    d   o   m   a  -

   n   u   a    l    )   ;

  –    4   e

    5    (   p    á   g .

    4    6    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    6    (   p    á   g .

    4    7    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1    2   e

    1    3    (   p    á   g .

    8    d   o    C   a    d   e   r   n   o

    d   e    A

   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e

    f   a   s    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    1 .    4

   e    1 .    5

    (   p    á   g .

    2    7    d   o   m   a  -

   n   u   a    l    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n

   t   o   e   p    i   s   t   e   m   o  -

    l    ó   g    i   c   o .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o   p   r   o   c   e   s   s   u   a    l .

   •    C   o   m   u   n    i   c   a   ç    ã

   o .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n

   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    R   a   c    i   o   c    í   n    i   o .

Page 11: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 11/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O10

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m   p   e   t

    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C

   o   n   t   e    ú    d   o   s

    O   q   u   e    h    á   p   a   r   a   a    l    é   m    d   o   s    i   s   t   e  -

   m   a   s   o    l   a   r

    E   x    i   s   t   e   m   o   u   t   r   a   s   g   a    l    á   x    i   a   s   p   a   r   a

   a    l    é   m    d   a   n   o   s   s   a    ?    P   o    d   e   m   o   s

   o    b   s   e   r   v    á  -    l   a   s    ?

    E   o   q   u   e   e   x    i   s   t   e   p   a   r   a   a    l    é   m    d   e

    A   n    d   r    ó   m   e    d   a    ?

    C   o   m   o   e   v   o    l   u    i   u   o    U   n    i   v   e   r   s   o    ?

   •    T    i   p   o   s    d   e   t   e    l   e   s   c    ó   p    i   o   s

   •    G   a    l    á   x    i   a

   •    F   o   r   m   a   s    d   a   s   g   a    l    á   x    i   a   s

   •    E   n   x   a   m

   e    d   e   g   a    l    á   x    i   a   s

   •    Q   u   a   s   a

   r

   •    B   u   r   a   c   o   n   e   g   r   o

   •    B    i   g    b   a   n   g

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e

   a   s   e   s   t   r   e    l   a   s   e   m    i   t   e   m    l   u   z   v    i   s    í   v   e    l

   e    l   u   z    i   n   v    i   s    í   v   e    l .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e    l   u   z

   p   o    d   e   s   e   r   c   a   p   t   a    d   a   p   o   r   v    á   r    i   o   s

   t    i   p   o   s    d   e   t   e    l   e   s   c

    ó   p    i   o   s   :   t   e    l   e   s   c    ó   p    i   o   s   t   e   r   r   e   s   t   r   e   s

    (   e   n   t   r   e   e    l   e   s   o   s   r   a    d    i   o   t   e    l   e   s   c    ó   p    i   o   s    )   e   t   e    l   e   s   c    ó   p    i   o   s

   e   s   p   a   c    i   a    i   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   a   a

   t   m   o   s    f   e   r   a   t   e   r   r   e   s   t   r   e   c   o   m   o   u   m   a

    j   a   n   e    l   a   a    b   e   r   t   a    à    l   u   z   v    i   s    í   v   e    l   e    i   n   v    i   s    í   v   e    l    (   m    i   c   r   o   o   n  -

    d   a   s ,   o   n    d   a   s    d   e   r    á    d    i   o ,

   u    l   t   r   a   v    i   o    l   e   t   a ,

   e   t   c .    ) .

   •    J   u   s   t    i    f    i   c   a   r   p   o   r   q

   u   e   m   o   t    i   v   o   o   s   t   e    l   e   s   c    ó   p    i   o   s   t   e   r  -

   r   e   s   t   r   e   s   n    ã   o   c   a   p   t   a   m   t   o    d   o   o   t    i   p   o    d   e    l   u   z .

   •    D   e    f    i   n    i   r   g   a    l    á   x    i   a .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r    V

    i   a    L    á   c   t   e   a ,

   o   u   s    i   m   p    l   e   s   m   e   n   t   e

    G   a    l    á   x    i   a ,

   a   g   a    l    á   x    i   a   a   q   u   e   p   e   r   t   e   n   c   e   m   a    T   e   r   r   a   e

   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r .

   •    S    i   t   u   a   r   o   s    i   s   t   e   m   a

   s   o    l   a   r   n   a    V    i   a    L    á   c   t   e   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a    f   o   r   m   a    d   a   n   o   s   s   a    G   a    l    á   x    i   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s   n   o   m   e

   s   e   a   s    f   o   r   m   a   s    d   e   g   a    l    á   x    i   a   s   p   r    ó  -

   x    i   m   a   s    d   a    V    i   a    L    á   c   t   e   a .

   •    A   t   r    i    b   u    i   r   a    d   e   s    i   g

   n   a   ç    ã   o    d   e   e   n   x   a   m   e    d   e   g   a    l    á   x    i   a   s

   a   u   m   g   r   u   p   o    d   e   g

   a    l    á   x    i   a   s .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r    G   r   u   p   o    L   o   c   a    l   o   e   n   x   a   m   e    d   e   g   a    l    á  -

   x    i   a   s   a   q   u   e   a    V    i   a

    L    á   c   t   e   a   p   e   r   t   e   n   c   e .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a    G   a    l    á   x    i   a   r   o    d   a   e   m   t   o   r   n   o    d   o

   s   e   u   c   e   n   t   r   o .

   •    D   e    f    i   n    i   r   q   u   a   s   a   r .

   •    D   e    f    i   n    i   r    b   u   r   a   c   o   n

   e   g   r   o .

   •    D   e    f    i   n    i   r    b    i   g    b   a   n   g

 .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r    b    i   g    b   a   n   g   a   t   e   o   r    i   a   q   u   e   e   x   p    l    i   c   a   o

    i   n    í   c    i   o    d   o    U   n    i   v   e   r   s   o .

   •    Q   u   e

   s   t    õ   e   s   :

  –    1 .    4

    (   p    á   g .

    2    7    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1 .    1    2

    (   p    á   g .

    4    2    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    7    (   p    á   g .

    4    7    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    6 ,    7 ,

    8   e    9    (   p    á   g   s .    6   e    7    d   o

    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    Q   u   e

   s   t    ã   o   :

  –    1 .    5

    (   p    á   g .

    2    7    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e

    f   a   :

  –    1 .    3

    (   p    á   g .

    2    7    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n

   t   o   e   p    i   s   t   e   m   o  -

    l    ó   g    i   c   o .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o   p   r   o   c   e   s   s   u   a    l .

   •    C   o   m   u   n    i   c   a   ç    ã

   o .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n

   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    R   a   c    i   o   c    í   n    i   o .

Page 12: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 12/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 11

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m   p   e   t

    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C

   o   n   t   e    ú    d   o   s

    1 .    2

    D   a    T   e   r   r   a   p   a   r   a   o   e   s   p   a   ç   o   :

    d    i   s   t    â   n   c    i   a   s   n   o    U   n    i   v   e   r   s   o

    E   m   q   u   e   u   n    i    d   a    d   e   s    d   e   c   o   m   p   r    i  -

   m   e   n   t   o   s   e   m   e    d   e   m   a   s    d    i   s   t    â   n  -

   c    i   a   s   n   o    U   n    i   v   e   r   s   o    ?

    Q   u   a    l    é   a   u   n    i    d   a    d   e    d   e   c   o   m   p   r    i  -

   m   e   n   t   o   a   p   r   o   p   r    i   a    d   a

   p   a   r   a   m   e    d    i   r    d    i   s   t    â   n   c    i   a   s   n   o   s    i   s  -

   t   e   m   a   s   o    l   a   r    ?

    E   q   u   a   n    d   o   q   u   e   r   e   m   o   s   m   e    d    i   r

    d    i   s   t    â   n   c    i   a   s    à   s   e   s   t   r   e    l   a   s ,   q   u   a    l    é

   a   u   n    i    d   a    d   e    d   e   c   o   m   p   r    i   m   e   n   t   o

   a   p   r   o   p   r    i   a    d   a    ?

    Q   u   a    i   s   s    ã   o   a   s    d    i   m   e   n   s    õ   e   s    d   a

    V    i   a    L    á   c   t   e   a    ?

    A   q   u   e    d    i   s   t    â   n   c    i   a   e   s   t   a   m   o   s    d   o

   c   e   n   t   r   o    d   a    V    i   a    L    á   c   t   e   a    ?

   •    U   n    i    d   a

    d   e   s    d   e    d    i   s   t    â   n   c    i   a

   e   m   a   s

   t   r   o   n   o   m    i   a   :   u   n    i    d   a    d   e   s

   a   s   t   r   o   n

    ó   m    i   c   a   s ,   a   n   o   s  -    l   u   z   e

   p   a   r   s   e   c

   s

   •    V   e    l   o   c    i    d   a    d   e    d   a    l   u   z

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e

   a   s   g   a    l    á   x    i   a   s   s   e   a    f   a   s   t   a   m   u   m   a   s

    d   a   s   o   u   t   r   a   s   e ,   c

   o   n   s   e   q   u   e   n   t   e   m   e   n   t   e ,

   o    U   n    i   v   e   r   s   o

   e   s   t    á   e   m   e   x   p   a   n   s    ã   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a    i    d   a    d   e    d   o    U   n    i   v   e   r   s   o .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   o    U   n    i   v   e   r   s   o    d   e   v   e   s   e   r    i   n    f    i   n    i   t   o .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d

   e   u   n    i    d   a    d   e   s    d   e    d    i   s   t    â   n   c    i   a   u   t    i    l    i  -

   z   a    d   a   s   n   o    d    i   a  -   a  -

    d    i   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   s   u   n    i    d   a

    d   e   s    d   e    d    i   s   t    â   n   c    i   a   u   t    i    l    i   z   a    d   a   s   e   m

   a   s   t   r   o   n   o   m    i   a   :   u   n    i    d   a    d   e   s   a   s   t   r   o   n    ó   m    i   c   a   s ,   a   n   o   s  -    l   u   z

   e   p   a   r   s   e   c   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s    i   g   n    i    f    i   c   a    d   o    d   e    1    U    A   e    d   e    1   a   n   o  -    l   u   z .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   q   u   a   n   t   o   s   q   u    i    l    ó   m   e   t   r   o   s   c   o   r   r   e   s   p   o   n    d   e    1    U    A

   e    1   a   n   o  -    l   u   z .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   r   e    l   a   ç    ã

   o   e   n   t   r   e   o   a   n   o  -    l   u   z   e   a   u   n    i    d   a    d   e

   a   s   t   r   o   n    ó   m    i   c   a   e   o

   a   n   o  -    l   u   z   e   o   p   a   r   s   e   c .

   •    C   o   n   v   e   r   t   e   r    d    i   s   t    â

   n   c    i   a   s   e   x   p   r   e   s   s   a   s   e   m   q   u    i    l    ó   m   e  -

   t   r   o   s ,   e   m   a   n   o   s  -    l   u   z   e   u   n    i    d   a    d   e   s   a   s   t   r   o   n    ó   m    i   c   a   s   e

   v    i   c   e  -   v   e   r   s   a .

   •    E   x   p   r    i   m    i   r    d    i   s   t    â   n   c

    i   a   s   e   m   a   n   o   s  -    l   u   z ,   e   m   u   n    i    d   a    d   e   s

   a   s   t   r   o   n    ó   m    i   c   a   s   o   u   e   m   p   a   r   s   e   c   s   e   v    i   c   e  -   v   e   r   s   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   u   n    i    d   a    d

   e    d   e    d    i   s   t    â   n   c    i   a   m   a    i   s   a    d   e   q   u   a    d   a

   n   u   m   a    d   e   t   e   r   m    i   n   a

    d   a   s    i   t   u   a   ç    ã   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   v   a    l   o   r ,

   e   o   r   e   s   p   e   c   t    i   v   o   s    i   g   n    i    f    i   c   a    d   o ,

    d   a

   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e    d   a    l   u

   z   n   o   v    á   c   u   o   e   n   o   a   r .

   •    C   a    l   c   u    l   a   r   a    d    i   s   t    â

   n   c    i   a   p   e   r   c   o   r   r    i    d   a   p   e    l   a    l   u   z   n   u   m

   c   e   r   t   o    i   n   t   e   r   v   a    l   o    d

   e   t   e   m   p   o .

   •    C   o   n   c    l   u    i   r   q   u   e   a   s    i   m   a   g   e   n   s   q   u   e   c   a   p   t   a   m   o   s    d   e

   t   u    d   o   o   q   u   e   e   x    i   s   t   e    d    i   s   t   a   n   t   e   n   o    U   n    i   v   e   r   s   o   s    ã   o

    i   m   a   g   e   n   s    d   o   p   a   s   s   a    d   o .

   •    Q   u   e

   s   t    õ   e   s   :

  –    1 .    6 ,    1 .    7   e    1 .    8

    (   p    á   g .    3    3    d   o   m   a  -

   n   u   a    l    )   ;

  –    1 .    1    5

   a    1 .    2

    0    (   p    á   g .

    4    3    d   o   m   a  -

   n   u   a    l    )   ;

  –    8   e    9    (   p    á   g .

    4    7    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1   a    7    (   p    á   g   s .    1    0   e    1    1    d   o    C   a  -

    d   e   r   n

   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e

    f   a    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    1 .    1    1

    (   p    á   g .

    4    1    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n

   t   o   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n

   t   o   p   r   o   c   e   s   s   u   a    l .

   •    R   a   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o   m   u   n    i   c   a   ç    ã

   o .

Page 13: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 13/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – CIÊN CIAS F ÍS ICO-QUÍMICAS – 7. o AN O12

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r

    i   e   n   t   a

    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a

    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z

    d   e

    )

    C   o   m   p   e   t

    ê   n   c

    i   a   s

    A   c   t    i   v

    i    d   a

    d   e   s

    C

   o   n   t   e

    ú    d   o   s

    1 .    3

    O   s

    i   s   t   e   m   a   s   o

    l   a   r

    C   o   m   o   s   e    f   o   r   m   o   u   o   s    i   s   t   e   m   a

   s   o    l   a   r    ?

    O

   q   u   e    d    i   s   t    i   n   g   u   e   e   n   t   r   e   s    i   o   s

   p    l   a   n   e   t   a   s    d   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r    ?

   •    M   o   v    i   m

   e   n   t   o   s    d   e   t   r   a   n   s    l   a  -

   ç    ã   o   e    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o

   •    P   e   r    í   o    d

   o   s    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o   e

    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o

   •    V   e    l   o   c    i    d   a    d   e   o   r    b    i   t   a    l

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   m    é   t   o    d   o    d   e   t   r    i   a   n   g   u    l   a   ç    ã   o   c   o   m   o   u   m

    d   o   s   p   r   o   c   e   s   s   o   s

   u   t    i    l    i   z   a    d   o   s   p   a   r   a   m   e    d    i   r    d    i   s   t    â   n  -

   c    i   a   s   e   n   t   r   e   a    T   e   r   r   a   e   a   s   t   r   o   s   p   r    ó   x    i   m   o   s .

   •    C   o   n   s   t   r   u    i   r   u   m   a   e

   s   c   a    l   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a   s   e   s   t   r   e    l   a   s ,   q   u   e   c   o   n   s   t    i   t   u   e   m

   u   m   a   c   o   n   s   t   e    l   a   ç    ã

   o ,   n    ã   o   s   e   e   n   c   o   n   t   r   a   m

   p   r    ó   x    i   m   a   s

   u   m   a   s    d   a   s   o   u   t   r   a   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   c   o   n   s   t    i   t   u    i   ç    ã   o    d   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r .

   •    E   x   p    l    i   c   a   r   a    f   o   r   m   a

   ç    ã   o    d   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   a   m

   a   s   s   a    d   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r   e   s   t    á

   p   r   a   t    i   c   a   m   e   n   t   e   t   o

    d   a   c   o   n   c   e   n   t   r   a    d   a   n   o    S   o    l .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o    S   o    l   e    J    ú   p    i   t   e   r   c   o   m   o   o   s    d   o    i   s   a   s   t   r   o   s    d   e

   m   a    i   o   r   m   a   s   s   a    d   o

   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r .

   •    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   m   o   v    i   m   e   n   t   o    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o    d   e   m   o   v    i  -

   m   e   n   t   o    d   e   r   o   t   a   ç    ã

   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e    V    é

   n   u   s   e    U   r   a   n   o   s    ã   o   o   s    ú   n    i   c   o   s

   p    l   a   n   e   t   a   s    d   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r   q   u   e   t    ê   m

   m   o   v    i  -

   m   e   n   t   o    d   e   r   o   t   a

   ç    ã   o   c   o   n   t   r    á   r    i   o   a   o   s   e   n   t    i    d   o    d   e

   r   o   t   a   ç    ã   o    d   a    T   e   r   r   a

 .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a    f   o   r   m   a

    d   a   s    ó   r    b    i   t   a   s    d   e   s   c   r    i   t   a   s   p   e    l   o   s

   p    l   a   n   e   t   a   s   e   m

   t   o   r

   n   o    d   o    S   o    l .

   •    E   n   u   m   e   r   a   r   a   s   c   a

   r   a   c   t   e   r    í   s   t    i   c   a   s   c   o   m   u   n   s   a   t   o    d   o   s

   o   s   p    l   a   n   e   t   a   s    d   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r .

   •    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   p   e   r    í   o

    d   o    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o    d   e   p   e   r    í   o    d   o

    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o .

   •    A   s   s   o   c    i   a   r   o   v   a    l   o

   r    d   o   p   e   r    í   o    d   o    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o    d   e

   u   m   p    l   a   n   e   t   a    à    d   u

   r   a   ç    ã   o    d   o   a   n   o .

   •    A   s   s   o   c    i   a   r   o   v   a    l   o   r    d   o   p   e   r    í   o    d   o    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o    à

    d   u   r   a   ç    ã   o    d   o    d    i   a .

    C   o   n   s   t   r   u   ç    ã   o    d   e   m   o    d   e    l   o   s   :

   •    T   a   r   e

    f   a    1 .    7

    (   p    á   g .

    3    3    d   o   m   a  -

   n   u   a

    l    )   ;

   •    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   n .   o

    3    (   p    á   g .

    1    6

    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a  -

    d   e   s    ) .

   •    Q   u   e

   s   t    õ   e   s   :

  –    1 .    9

    (   p    á   g .

    3    9    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1    1    (   p    á   g .

    4    7    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    1 .    1

    0    (   p    á   g .

    3    9    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1 .    2

    1    (   p    á   g .

    4    4    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1 ,    2

   e    4    (   p    á   g   s .

    1    3   e    1    4    d   o

    C   a    d

   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n

   t   o   p   r   o   c   e   s   s   u   a    l .

   •    R   a   c    i   o   c    í   n    i   o .

Page 14: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 14/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 13

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m   p   e   t

    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C

   o   n   t   e    ú    d   o   s

    O   q   u   e   c   a   r   a   c   t   e   r    i   z   a   o    S   o    l ,   o   s

   a   s   t   e   r    ó    i    d   e   s   e   o   s   c   o   m   e   t   a   s    d   o

   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r    ?

   •    P    l   a   n   e

   t   a   s   t   e   r   r   e   s   t   r   e   s   e

    j   o   v    i   a   n   o   s

   •    N   u   v   e   m

    d   e    O   o   r   t   e    C    i   n   t   u   r   a

    d   e    K   u    i   p   e   r

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   a   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e   o   r    b    i   t   a    l   c   o   m   o   u   m   a

   c   a   r   a   c   t   e   r    í   s   t    i   c   a    d   e   u   m   p    l   a   n   e   t   a .

   •    R   e    l   a   c    i   o   n   a   r   a   v   e

    l   o   c    i    d   a    d   e   o   r    b    i   t   a    l    d   o   s   p    l   a   n   e   t   a   s

   c   o   m   a   s   u   a    d    i   s   t    â   n   c    i   a   a   o    S   o    l .

   •    E   n   u   m   e   r   a   r   o   s   v    á

   r    i   o   s   p   a   r    â   m   e   t   r   o   s   e   m   q   u   e    d    i    f   e  -

   r   e   m   o   s   p    l   a   n   e   t   a   s

 .

   •    E   s   t   a    b   e    l   e   c   e   r   r   e    l   a   ç    õ   e   s   e   n   t   r   e   v   a    l   o   r   e   s    d   e   u   m   a

   m   e   s   m   a   g   r   a   n    d   e   z   a .

   •    C    l   a   s   s    i    f    i   c   a   r   o   s   p

    l   a   n   e   t   a   s    d   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r   e   m

   t   e   r   r   e   s   t   r   e   s   e    j   o   v    i   a   n   o   s .

   •    P   e   s   q   u    i   s   a   r ,   s   e    l   e   c   c    i   o   n   a   r   e   a   p   r   e   s   e   n   t   a   r    i   n    f   o   r   m   a  -

   ç    ã   o   s   o    b   r   e   a   s   c   a

   r   a   c   t   e   r    í   s   t    i   c   a   s    d   e   u   m    d   a    d   o   p    l   a  -

   n   e   t   a .

   •    C   o   n   s   t   r   u    i   r   u   m   a   e

   s   c   a    l   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   o    S   o    l    é   o   m   a    i   o   r   a   s   t   r   o    d   o   s    i   s   t   e   m   a

   s   o    l   a   r .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   o    S   o    l ,   o   s   a   s   t   e   r    ó    i    d   e   s   e   o   s   c   o   m   e   t   a   s

   p   o   s   s   u   e   m   p   e   r    í   o    d

   o    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o   e    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   o   p   e   r    í   o    d   o    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o    d   o   e   q   u   a    d   o   r

    d   o    S   o    l    é   m   a    i   o   r

   q   u   e   o   p   e   r    í   o    d   o    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o   e   m

    l   o   c   a    i   s   p   r    ó   x    i   m   o   s

    d   o   s   r   e   s   p   e   c   t    i   v   o   s   p    ó    l   o   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   s   v    á   r    i   a   s   p   a   r   t   e   s   q   u   e    é   p   o   s   s    í   v   e    l    d    i   s   t    i   n  -

   g   u    i   r   q   u   a   n    d   o   u   m

   c   o   m   e   t   a   s   e   a   p   r   o   x    i   m   a    d   o    S   o    l .

   •    R   e    f   e   r    i   r   a   s   r   e   g    i    õ

   e   s    d   e   o   n    d   e   p   r   o   v    ê   m   o   s   c   o   m   e  -

   t   a   s   :    N   u   v   e   m    d   e    O

   o   r   t   e    C    i   n   t   u   r   a    d   e    K   u    i   p   e   r .

   •    L   o   c   a    l    i   z   a   r   a    N   u   v   e   m    d   e    O   o   r   t   e   a    C    i   n   t   u   r   a    d   e    K   u    i  -

   p   e   r   e   m   r   e    l   a   ç    ã   o   a   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a    f   o   r   m   a    d   a    ó   r    b    i   t   a    d   e   s   c   r    i   t   a   p   o   r   u   m

   c   o   m   e   t   a   e   m   t   o   r   n   o    d   o    S   o    l .

   •    Q   u   e

   s   t    ã   o   :

  –    1 .    2    4

    (   p    á   g .

    4    4    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e

    f   a    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    1 .    8

    (   p    á   g .

    3    9    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e

   s   t    õ   e   s   :

  –    1 .    2    2

   e    1 .    2

    3    (   p    á   g .

    4    4    d   o   m   a  -

   n   u   a    l    )   ;

  –    3    (   p

    á   g .

    1    3    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

Page 15: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 15/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O14

«A Terra no espaço» – Planeta Terra

    Q   u   e   s   t    ã   o

   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c

   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o    d   e   v   e

   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú

    d   o   s

    2 .    1

    A    T   e   r   r   a   e   o   s    i   s  -

   t   e   m   a   s   o    l   a   r

    O   q   u   e    f   a   z    d   a    T   e   r   r   a   u   m

   p    l   a   n   e   t   a   c   o   m   v    i    d   a    ?

    P   o   r   q   u   e    h    á   a   t   m   o   s    f   e   r   a    ?

    D   e   q   u   e    d   e   p   e   n    d   e   a

   t   e   m   p   e   r   a   t   u   r   a    d   a

    T   e   r   r   a    ?

   •    F   a   c   t   o   r   e   s   q

   u   e    d   e   t   e   r  -

   m    i   n   a   m   a   e

   x    i   s   t    ê   n   c    i   a

    d   e   v    i    d   a   n   a

    T   e   r   r   a

   •    F   a   c   t   o   r   e   s   q

   u   e    d   e   t   e   r  -

   m    i   n   a   m   a   e

   x    i   s   t    ê   n   c    i   a

    d   e   a   t   m   o   s    f   e   r   a

   •    E    f   e    i   t   o    d   e

   e   s   t   u    f   a   e

    b   u   r   a   c   o    d   e

   o   z   o   n   o

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s    f   a   c   t   o   r   e   s   q   u   e    f   a   z   e   m    d   a    T   e   r   r   a   u   m   p    l   a   n   e   t   a

   c   o   m   v    i    d   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   m   a   s   s   a   e   o   t   a   m

   a   n    h   o    d   e   u   m   p    l   a   n   e   t   a   c   o   m   o

   o   s    f   a   c   t   o   r   e   s    d   e   t   e   r   m    i   n   a   n

   t   e   s   p   a   r   a   a   e   x    i   s   t    ê   n   c    i   a    d   e

   a   t   m   o   s    f   e   r   a   e   r   e   s   p   e   c   t    i   v   a   c

   o   m   p   o   s    i   ç    ã   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s    f   a   c   t   o   r   e   s   q   u   e    d   e   t   e   r   m    i   n   a   m   a   t   e   m   p   e   r   a   t   u   r   a

   a   m   e   n   a    d   o   p    l   a   n   e   t   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   o   p   a   p   e    l   p   r   o   t

   e   c   t   o   r    d   a   c   a   m   a    d   a    d   e   o   z   o   n   o

   r   e    l   a   t    i   v   a   m   e   n   t   e    à   s   r   a    d    i   a   ç    õ

   e   s   u    l   t   r   a   v    i   o    l   e   t   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   q   u   e   s   e   e   n   t   e   n    d   e

   p   o   r    b   u   r   a   c   o    d   e   o   z   o   n   o .

   •    D   e   s   c   r   e   v   e   r   o   e    f   e    i   t   o    d   e   e   s   t   u    f   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   s   c   o   n   s   e   q   u    ê   n   c    i   a   s    d   a    d    i   m    i   n   u    i   ç    ã   o    d   a   c   a   m   a  -

    d   a    d   e   o   z   o   n   o   e    d   o   e    f   e    i   t   o    d   e   e   s   t   u    f   a   e   x   c   e   s   s    i   v   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s    f   a   c   t   o   r   e   s    h   u   m   a   n   o   s   q   u   e   e   s   t    ã   o   n   a   o   r    i   g   e   m

    d   a    d    i   m    i   n   u    i   ç    ã   o    d   a   c   a   m   a    d

   a    d   e   o   z   o   n   o   e   n   o   e   x   c   e   s   s    i   v   o

   e    f   e    i   t   o    d   e   e   s   t   u    f   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s   o    b    j   e   c   t    i   v   o   s    d   o    P   r   o   t   o   c   o    l   o    d   e    Q   u    i   o   t   o .

   •    R   e   a    l    i   z   a   r   p   e   s   q   u    i   s   a   s   e   s   e

    l   e   c   c    i   o   n   a   r    i   n    f   o   r   m   a   ç    ã   o   e   m

    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s    f   o   n   t   e   s ,   n   e   s   t   e    d   o   m    í   n    i   o .

   •    Q   u   e   s   t    õ

   e   s   :

  –    2 .    1

   e    2 .    2

    (   p    á   g .

    5    5    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    2 .    2

    7    (   p

    á   g .

    9    3    d   o   m   a  -

   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ

   e   s   :

  –    1    (   p    á   g .

    9    8    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1    (   p    á   g .    1

    8    d   o    C   a    d   e   r   n   o

    d   e   a   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o   s   u    b   s  -

   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o   p   r   o  -

   c   e   s   s   u   a    l .

   •    C   o   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

Page 16: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 16/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 15

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    C   o   n   s   e   q   u    ê   n   c    i   a   s    d   o   m   o   v    i  -

   m   e   n   t   o    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o    d   a

    T   e   r   r   a

    P   o   r   q   u   e    h    á    d    i   a   e   n   o    i   t   e    ?

    P   o   r   q   u   e   «   n   a   s   c   e   »   e   s   e

   «   p    õ   e   »   o    S   o    l    ?

    P   o   r   q   u   e   v   e   m   o   s   a   s   e   s   t   r   e  -

    l   a   s   m   u    d   a   r   e   m    d   e   p   o   s    i   ç    ã   o

   n   o   c    é   u   n   o   c   t   u   r   n   o    ?

    C   o   m   o

   n   o   s

   p   o    d   e   m   o   s

   o   r    i   e   n   t   a   r   p   e    l   o    S   o    l    ?

    C   o   n   s   e   q   u    ê   n   c    i   a   s    d   o   m   o   v    i  -

   m   e   n   t   o    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o    d   a

    T   e   r   r   a

   •    M   o   v    i   m   e   n   t   o    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o

   •    P   e   r    í   o    d   o    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o

   •    C   o   n   s   e   q

   u    ê   n   c    i   a   s

    d   o

   m   o   v    i   m   e

   n   t   o    d   e   r   o   t   a  -

   ç    ã   o    d   a    T   e   r   r   a

   •    M   o   v    i   m   e   n   t   o    d   e   t   r   a   n   s  -

    l   a   ç    ã   o

   •    P   e   r    í   o    d   o

    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o

   •    C   o   n   s   e   q

   u    ê   n   c    i   a   s

    d   o

   m   o   v    i   m   e   n   t   o    d   e   t   r   a   n   s  -

    l   a   ç    ã   o    d   a

    T   e   r   r   a

   •    A   p   r   e   s   e   n   t   a   r   c   o   r   r   e   c   t   a   m

   e   n   t   e   o   s   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s    d   a   s   s   u   a   s   p   e   s   q   u    i   s   a   s .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   o   m   o   v    i   m   e

   n   t   o    d   e   u   m   a   s   t   r   o ,

   e   m   t   o   r   n   o    d   o   s   e   u

   e    i   x   o ,

   p   o   r   m   o   v    i   m   e   n   t   o

    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o .

   •    D   e    f    i   n    i   r   p   e   r    í   o    d   o    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o    d   e   u   m   a   s   t   r   o   c   o   m   o   o    i   n   t   e   r   v   a    l   o

    d   e   t   e   m   p   o   q   u   e   e    l   e    d   e

   m   o   r   a   a   c   o   m   p    l   e   t   a   r   u   m   a   v   o    l   t   a   c   o   m   p    l   e  -

   t   a   e   m   t   o   r   n   o    d   o   s   e   u   e

    i   x   o .

   •    E   n   u   m   e   r   a   r   a   s   c   o   n   s   e   q

   u    ê   n   c    i   a   s    d   o   m   o   v    i   m   e   n   t   o    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o    d   a

    T   e   r   r   a .

   •    E   x   p    l    i   c   a   r   a   s   u   c   e   s   s    ã   o

    d   o   s    d    i   a   s   e    d   a   s   n   o    i   t   e   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s   e   n   t    i    d   o    d   o

   m   o   v    i   m   e   n   t   o    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o    d   a    T   e   r   r   a .

   •    I   n   t   e   r   p   r   e   t   a   r   o   m   o   v    i   m

   e   n   t   o   a   p   a   r   e   n   t   e    d   o    S   o    l   e    d   a   s   e   s   t   r   e    l   a   s .

   •    E   x   p    l    i   c   a   r   p   o   r   q   u   e   m   o

   t    i   v   o   a   e   s   t   r   e    l   a    P   o    l   a   r    é   a    ú   n    i   c   a   e   s   t   r   e    l   a

   q   u   e   p   a   r   e   c   e    f    i   x   a   n   o   c

    é   u   n   o   c   t   u   r   n   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   c   o   m   o   v   a   r    i   a   a

   s   o   m    b   r   a    d   e   u   m   c   o   r   p   o   a   o    l   o   n   g   o    d   o    d    i   a .

   •    E   x   p    l    i   c   a   r   a   v   a   r    i   a   ç    ã   o

    d   o   c   o   m   p   r    i   m   e   n   t   o    d   a   s   o   m    b   r   a    d   e   u   m   a

   v   a   r   a    d   u   r   a   n   t   e   o    d    i   a .

   •    D   e   s   c   r   e   v   e   r   u   m   m    é   t   o    d   o   p   a   r   a   n   o   s   o   r    i   e   n   t   a   r   m   o   s   a   p   a   r   t    i   r    d   o    S   o    l .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   r   e    l    ó   g    i   o    d   e

    S   o    l   c   o   m   o   u   m    i   n   s   t   r   u   m   e   n   t   o   c   u    j   o    f   u   n  -

   c    i   o   n   a   m   e   n   t   o   s   e    b   a   s   e

    i   a   n   a   v   a   r    i   a   ç    ã   o    d   a   p   o   s    i   ç    ã   o    d   a   s   o   m    b   r   a

    d   e   u   m   a   v   a   r   a .

   •    C   o   n   s   t   r   u    i   r   u   m   r   e    l    ó   g    i   o

    d   e    S   o    l .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   o   m   o   v    i   m   e   n

   t   o    d   e   u   m   a   s   t   r   o ,

   e   m   t   o   r   n   o    d   o    S   o    l ,   p   o   r

   m   o   v    i   m   e   n   t   o    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o .

   •    D   e    f    i   n    i   r   p   e   r    í   o    d   o    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o    d   e   u   m   a   s   t   r   o   c   o   m   o   o    i   n   t   e   r  -

   v   a    l   o    d   e   t   e   m   p   o   q   u   e

   e   s   t   e    d   e   m   o   r   a   a   c   o   m   p    l   e   t   a   r   u   m   a   v   o    l   t   a

   c   o   m   p    l   e   t   a   e   m   t   o   r   n   o    d

   o    S   o    l .

   •    E   n   u   m   e   r   a   r   a   s   c   o   n   s   e   q

   u    ê   n   c    i   a   s    d   o   m   o   v    i   m   e   n   t   o    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o

    d   a    T   e   r   r   a .

   •    T   a   r   e    f   a    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    2 .    1

    (   p    á   g .

    5    5    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   :

  –    2 .    2

    (   p    á   g .

    5    5    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    2 .    3

   e

    2 .    4

    (   p    á   g .

    5    5

    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    6    (   p    á   g .

    9    8    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   :

  –    2 .    3

    (   p    á   g .

    5    5    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o   c   e   s   s   u   a    l .

   •    R   a

   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o

   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

   •    A   t    i   t   u    d   e   s .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o   c   e   s   s   u   a    l .

   •    R   a

   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o

   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

Page 17: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 17/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O16

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    P   o   r   q   u   e    h    á   e   s   t   a   ç    õ   e   s    d   o

   a   n   o    ?

    P   o   r   q   u   e   v   a   r    i   a   o   a   q   u   e   c    i  -

   m   e   n   t   o    d   a    T   e   r   r   a   n   a   s

    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s   e   s   t   a   ç    õ   e   s    d   o

   a   n   o    ?

    P   o   r   q   u   e    é    d    i    f   e   r   e   n   t   e   o

   c    é   u   n   o   c   t   u   r   n   o   a   o    l   o   n   g   o

    d   o   a   n   o    ?

    O    S   o    l   «   n   a   s   c   e   »   s   e   m   p   r   e   a

    E   s   t   e   e   «   p    õ   e  -   s   e   »   s   e   m   p   r   e

   a    O   e   s   t   e    ?

   •    R   e    l   a   c    i   o   n   a   r   a   s   u   c   e   s   s

    ã   o    d   a   s   e   s   t   a   ç    õ   e   s    d   o   a   n   o   c   o   m   o   m   o   v    i  -

   m   e   n   t   o    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o

   e   a    i   n   c    l    i   n   a   ç    ã   o    d   o   e    i   x   o    d   a    T   e   r   r   a .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r ,   n   u   m   a   r   e

   p   r   e   s   e   n   t   a   ç    ã   o   e   s   q   u   e   m    á   t    i   c   a    d   o   m   o   v    i  -

   m   e   n   t   o    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o    d   a    T   e   r   r   a ,

   a   s   p   o   s    i   ç    õ   e   s   :   s   o    l   s   t    í   c    i   o   s    d   e

    J   u   n    h   o   e    D   e   z   e   m    b   r   o   e

   o   s   e   q   u    i   n    ó   c    i   o   s    d   e    M   a   r   ç   o   e    S   e   t   e   m    b   r   o .

   •    A   s   s   o   c    i   a   r   c   a    d   a   e   q   u    i   n    ó   c    i   o   e   s   o    l   s   t    í   c    i   o   a   o    i   n    í   c    i   o    d   e   u   m   a

   e   s   t   a   ç    ã   o    d   o   a   n   o .

   •    R   e    l   a   c    i   o   n   a   r   a   e   x    i   s   t    ê   n

   c    i   a    d   e   a   n   o   s    b    i   s   s   e   x   t   o   s   n   a    T   e   r   r   a   c   o   m   o

   s   e   u   p   e   r    í   o    d   o    d   e   t   r   a   n   s

    l   a   ç    ã   o .

   •    R   e    l   a   c    i   o   n   a   r   a    i   n   c    l    i   n   a   ç    ã   o    d   o   e    i   x   o    d   a    T   e   r   r   a   c   o   m   a    d   e   s    i   g   u   a    l  -

    d   a    d   e    d   o   s    d    i   a   s   e    d   a   s

   n   o    i   t   e   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r ,   p   a   r   a   c   a    d   a    h

   e   m    i   s    f    é   r    i   o ,

   e   m   q   u   e   s   o    l   s   t    í   c    i   o   o   c   o   r   r   e   o

    d    i   a   m   a    i   s    l   o   n   g   o   e   o   m

   a    i   s   c   u   r   t   o .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   o   s   e   q   u    i   n    ó

   c    i   o   s   c   o   m   o   o   s    d    i   a   s    d   o   a   n   o   e   m   q   u   e   o   s

    d    i   a   s   e   a   s   n   o    i   t   e   s   t    ê   m

   a   m   e   s   m   a    d   u   r   a   ç    ã   o   e   m   t   o    d   o   o   p    l   a   n   e   t   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   v   a   r    i   a   ç    ã   o    d   a   a    l   t   u   r   a    d   o    S   o    l   n   o    h   e   m    i   s    f    é   r    i   o    N   o   r   t   e   e

    S   u    l   a   o    l   o   n   g   o    d   o   a   n   o .

   •    R   e    l   a   c    i   o   n   a   r   a   v   a   r    i   a   ç    ã   o    d   o   c   o   m   p   r    i   m   e   n   t   o    d   a   s   o   m    b   r   a    d   e

   u   m   a   v   a   r   a   a   o    l   o   n   g   o

    d   o   a   n   o ,

   n   o   m   e   s   m   o   p   o   n   t   o    d   a    T   e   r   r   a ,

   c   o   m   a   a    l   t   u   r   a    d   o    S   o    l .

   •    R   e    l   a   c    i   o   n   a   r   a   v   a   r    i   a   ç    ã   o    d   a   a    l   t   u   r   a    d   o    S   o    l   a   o    l   o   n   g   o    d   o   a   n   o

   c   o   m   o   m   a    i   o   r   o   u   m   e   n

   o   r   a   q   u   e   c    i   m   e   n   t   o    d   e   u   m    l   o   c   a    l .

   •    E   x   p    l    i   c   a   r   a    d    i    f   e   r   e   n   ç   a    d   e   t   e   m   p   e   r   a   t   u   r   a   s   r   e   g    i   s   t   a    d   a   s   n   o

    V   e   r    ã   o   e   n   o    I   n   v   e   r   n   o   n

   o   s    h   e   m    i   s    f    é   r    i   o   s    N   o   r   t   e   e    S   u    l .

   •    R   e    l   a   c    i   o   n   a   r   o   a   p   a   r   e

   c    i   m   e   n   t   o    d   e   n   o   v   a   s   c   o   n   s   t   e    l   a   ç    õ   e   s   a   o

    l   o   n   g   o    d   o   a   n   o   c   o   m   o

   m   o   v    i   m   e   n   t   o    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o    d   a    T   e   r   r   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   o    S   o    l   «   n   a   s   c   e   »   e   x   a   c   t   a   m   e   n   t   e   a    E   s   t   e   e   s   e   «   p    õ   e   »

   e   x   a   c   t   a   m   e   n   t   e   a    O   e   s   t   e   a   p   e   n   a   s   n   o   s   e   q   u    i   n    ó   c    i   o   s .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    2 .    5

    (   p    á   g .

    6    1    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    2 .    2

    2   e    2 .    2

    3    (   p    á   g .

    9    2    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    2 .    2

    4   a    2 .    2

    6    (   p    á   g .

    9    3    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   :

  –    2 .    4

    (   p    á   g .

    6    1    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    2 .    6

   e

    2 .    7

    (   p    á   g .

    6    1

    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

  –    5    (   p    á   g .

    9    8    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    3    (   p    á   g .

    9    8    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    2 ,

    3   e    4    (   p    á   g .

    2    0    d   o    C   a  -

    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

Page 18: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 18/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 17

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    A    L   u   a   v    i   s   t   a    d   a    T   e   r   r   a   :

   a    f   a   c   e   o   c   u    l   t   a    d   a    L   u   a   e

   a   s    f   a   s   e   s    d   a    L   u   a    ?

    P   o   r   q   u   e   v   e   m   o   s   s   e   m   p   r   e

   a   m   e   s   m   a    f   a   c   e    d   a    L   u   a    ?

    P   o   r   q   u   e    h    á    f   a   s   e   s    d   a

    L   u   a    ?

    A    L   u   a   e   o    S   o    l   v    i   s   t   o   s    d   a

    T   e   r   r   a   :   e   c    l    i   p   s   e   s

    Q   u   a   n    d   o    h    á   u   m   e   c    l    i   p   s   e

    d   a    L   u   a    ?

   •    M   o   v    i   m   e

   n   t   o    d   e   t   r   a   n   s  -

    l   a   ç    ã   o   e   r   o   t   a   ç    ã   o

   •    P   e   r    í   o    d   o

    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o

   e   r   o   t   a   ç    ã   o

   •    F   a   s   e   s    d   a

    L   u   a

   •    S   o   m    b   r   a

   e   p   e   n   u   m    b   r   a

   •    E   c    l    i   p   s   e    d   a    L   u   a

   •    T    i   p   o   s

    d   e

   e   c    l    i   p   s   e   s

    l   u   n   a   r   e   s   :   t   o   t   a    i   s ,

   p   a   r  -

   c    i   a    i   s   e   p

   e   n   u   m    b   r   a    i   s

   •    I   n    d    i   c   a   r   c   o   n   s   e   q   u    ê   n   c    i   a

   s    d   a    i   n   e   x    i   s   t    ê   n   c    i   a    d   e   a   t   m   o   s    f   e   r   a   n   a    L   u   a .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r   c   o   n   t    i   n   e   n   t   e   s   a   s   z   o   n   a   s   c    l   a   r   a   s   o    b   s   e   r   v   a    d   a   s   n   a

    L   u   a   e   p   o   r   m   a   r   e   s   a   z   o

   n   a   s   e   s   c   u   r   a   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   o   s   m   a   r   e   s   c   o   r   r   e   s   p   o   n    d   e   m   a   p    l   a   n    í   c    i   e   s   e   o   s   c   o   n  -

   t    i   n   e   n   t   e   s   a   m   o   n   t   a   n    h   a

   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r    G   a    l    i    l   e   u   c   o   m

   o   o   p   r    i   m   e    i   r   o   c    i   e   n   t    i   s   t   a   a   o    b   s   e   r   v   a   r   a

    L   u   a   c   o   m   u   m   t   e    l   e   s   c    ó   p    i   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s   n   o   m   e   s    d   o

   s   p   r    i   m   e    i   r   o   s   a   s   t   r   o   n   a   u   t   a   s   a   p    i   s   a   r   s   o    l   o

    l   u   n   a   r .

   •    C   a   r   a   c   t   e   r    i   z   a   r   o   m   o   v    i   m   e   n   t   o    d   e   r   o   t   a   ç    ã   o   e    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o    d   a

    L   u   a .

   •    E   x   p    l    i   c   a   r   p   o   r   q   u   e   m   o   t    i   v   o   a    L   u   a   v    i   r   a   s   e   m   p   r   e   a   m   e   s   m   a    f   a   c   e

   p   a   r   a   a    T   e   r   r   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   n   o   m   e   s    d   e   a    l   g   u   m   a   s   m    i   s   s    õ   e   s    d   e   e   x   p    l   o   r   a   ç    ã   o    d   a    L   u   a .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   a   s    f   a   s   e   s    d   a    L   u   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a    f   o   r   m   a    d   a   r   e   g    i    ã   o    d   a    L   u   a   q   u   e    é    i    l   u   m    i   n   a  -

    d   a   s   e   a    l   t   e   r   a   a   o    l   o   n   g   o    d   o   m   o   v    i   m   e   n   t   o    d   e   s   t   e   a   s   t   r   o   e   m

   t   o   r   n   o    d   a    T   e   r   r   a .

   •    E   x   p    l    i   c   a   r   c   a    d   a   u   m   a    d

   a   s    f   a   s   e   s    d   a    L   u   a .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r   s   o   m    b   r   a   u   m   a   r   e   g    i    ã   o   t   o   t   a    l   m   e   n   t   e   e   s   c   u   r   a .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r   p   e   n   u   m    b

   r   a   u   m   a   r   e   g    i    ã   o   p   a   r   c    i   a    l   m   e   n   t   e    i    l   u   m    i   n   a    d   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   e   m   q   u   e    f   a   s   e    d   a    L   u   a   p   o    d   e   o   c   o   r   r   e   r   u   m   e   c    l    i   p   s   e    d   a    L   u   a .

   •    C   a   r   a   c   t   e   r    i   z   a   r   o   s   e   c    l    i   p   s   e   s   t   o   t   a    i   s ,   p   a   r   c    i   a    i   s   o   u   p   e   n   u   m    b   r   a    i   s

    d   a    L   u   a .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   n   u   m   e   s   q   u   e   m   a   o   t    i   p   o    d   e   e   c    l    i   p   s   e    l   u   n   a   r   q   u   e

   p   o    d   e   o   c   o   r   r   e   r   e   m    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s   p   o   s    i   ç    õ   e   s .

   •    R   e   a    l    i   z   a   r   p   e   s   q   u    i   s   a   s   e   s   e    l   e   c   c    i   o   n   a   r    i   n    f   o   r   m   a   ç    ã   o   e   m    d    i    f   e   r   e   n  -

   t   e   s    f   o   n   t   e   s .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    2 .    8

    (   p    á   g .

    6    9    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    2    (   p    á   g .

    9    8    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1 ,

    2   e    3    (   p    á   g .

    2    0    d   o    C   a    d   e   r  -

   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    Q   u   e   s   t    ã   o   :

  –    4    (   p    á   g .

    2    0    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   s   :

  –    2 .    5

    (   p    á   g .

    6    9    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   n .   o

    4    (   p    á   g .

    2    2    d   o

    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    Q   u   e   s   t    ã   o   :

  –    5    (   p    á   g .

    2    0    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   :

  –    2 .    1

    4    (   p    á   g .

    9    1    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   :

  –    2 .    6

    (   p    á   g .

    6    9    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    2 .    7

    (   p    á   g .

    6    9    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b

   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o

   c   e   s   s   u   a    l .

   •    R   a   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o

Page 19: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 19/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O18

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    Q   u   a   n    d   o    h    á   u   m   e   c    l    i   p   s   e

    d   o    S   o    l    ?

    M   a   s   c   o   m   o    é   q   u   e   a    L   u   a ,

   m   u    i   t   o   m   e   n   o   r    d   o   q   u   e   o

    S   o    l ,   p   o    d   e   e   n   c   o    b   r    i  -    l   o    ?

    P   o   r   q   u   e   n    ã   o    h    á   e   c    l    i   p   s   e   s

   e   m   c   a    d   a    L   u   a   c    h   e    i   a   e   e   m

   c   a    d   a    L   u   a   n   o   v   a    ?

    O   q   u   e   s    ã   o   t   r    â   n   s    i   t   o   s   p    l   a  -

   n   e   t    á   r    i   o   s    ?

    2 .    2

    M   o   v    i   m   e   n   t   o   s

   e    f   o   r   ç   a   s

    M   o   v    i   m   e   n   t   o   s   n   o    U   n    i   v   e   r   s   o   :

   t   r   a    j   e   c   t    ó   r    i   a   e   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e

    O   q   u   e    é   a   t   r   a    j   e   c   t    ó   r    i   a    ?

   •    E   c    l    i   p   s   e    d   o    S   o    l

   •    T    i   p   o   s    d   e

   e   c    l    i   p   s   e   s   s   o  -

    l   a   r   e   s   :   t   o

   t   a    i   s ,   p   a   r   c    i   a    i   s

   e   a   n   u    l   a   r   e   s

   •    T   r    â   n   s    i   t   o   s

   •    T   r   a    j   e   c   t    ó   r    i   a

   •    T    i   p   o   s    d   e

   t   r   a    j   e   c   t    ó   r    i   a   s   :

   r   e   c   t    i    l    í   n   e

   a   s   e   c   u   r   v    i    l    í  -

   n   e   a   s

   •    A   p   r   e   s   e   n   t   a   r   c   o   r   r   e   c   t   a

   m   e   n   t   e   o   s   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s    d   a   s   s   u   a   s   p   e   s  -

   q   u    i   s   a   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   e   m   q   u   e    f   a   s   e    d   a    L   u   a   p   o    d   e   o   c   o   r   r   e   r   u   m   e   c    l    i   p   s   e    d   o    S   o    l .

   •    C   a   r   a   c   t   e   r    i   z   a   r   o   s   e   c    l    i   p   s   e   s   t   o   t   a    i   s ,   p   a   r   c    i   a    i   s   o   u   a   n   u    l   a   r   e   s    d   o    S   o    l .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r ,   n   u   m   e   s   q   u   e   m   a ,

   o   t    i   p   o    d   e   e   c    l    i   p   s   e   s   o    l   a   r   v    i   s   u   a    l    i  -

   z   a    d   o   p   o   r    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s   o    b   s   e   r   v   a    d   o   r   e   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   p   o   r   q   u   e   m   o   t    i   v   o   a    L   u   a   «   t   a   p   a   »   o    S   o    l    d   u   r   a   n   t   e   u   m

   e   c    l    i   p   s   e   s   o    l   a   r .

   •    I   n    d    i   c   a   r   m   e    d    i    d   a   s    d   e   p   r   e   v   e   n   ç    ã   o   n   a   o    b   s   e   r   v   a   ç    ã   o    d   e   e   c    l    i   p   s   e   s

   s   o    l   a   r   e   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   s   c   o   n    d    i   ç    õ   e   s   n   e   c   e   s   s    á   r    i   a   s   p   a   r   a   q   u   e   o   c   o   r   r   a   u   m

   e   c    l    i   p   s   e    d   o    S   o    l   o   u    d   a

    L   u   a .

   •    D   e    f    i   n    i   r   t   r    â   n   s    i   t   o    d   e   u

   m   a   s   t   r   o .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e   t   r    â

   n   s    i   t   o   s   p    l   a   n   e   t    á   r    i   o   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   a    i   m   p   o

   r   t    â   n   c    i   a    d   a   o    b   s   e   r   v   a   ç    ã   o    d   e   t   r    â   n   s    i   t   o   s

   p    l   a   n   e   t    á   r    i   o   s   n   a    d   e   t   e   c

   ç    ã   o    d   e   p    l   a   n   e   t   a   s   e   x   t   r   a  -   s   o

    l   a   r   e   s .

   •    C    l   a   s   s    i    f    i   c   a   r   u   m   e   c    l    i   p   s   e   s   o    l   a   r   c   o   m   o   u   m   t   r    â   n   s    i   t   o    d   a    L   u   a .

   •    D   e    f    i   n    i   r   t   r   a    j   e   c   t    ó   r    i   a .

   •    C    l   a   s   s    i    f    i   c   a   r   a   s   t   r   a    j   e   c   t    ó   r    i   a   s   e   m   r   e   c   t    i    l    í   n   e   a   s   e   c   u   r   v    i    l    í   n   e   a   s .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e   t   r   a

    j   e   c   t    ó   r    i   a   s   c   u   r   v    i    l    í   n   e   a   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   t   r   a    j   e   c   t    ó   r    i   a    d   e   s   c   r    i   t   a   n   o   e   s   p   a   ç   o   p   e    l   o   s   v    á   r    i   o   s

   a   s   t   r   o   s    d   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o

    l   a   r .

    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    4    (   p    á   g .

    9    8    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    6   a    9    (   p    á   g   s .

    2    1   e    2    2    d   o

    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o

   c   e   s   s   u   a    l .

   •    R   a   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

Page 20: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 20/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 19

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    O   q   u   e    é   a   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e    ?

    O   q   u   e    é   a   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e

   m    é    d    i   a    ?

   •    V   e    l   o   c    i    d   a

    d   e

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   o   t    i   p   o    d   e

   t   r   a    j   e   c   t    ó   r    i   a    d   e   s   c   r    i   t   a   p   o   r   u   m   c   o   r   p   o   e   m

    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s   s    i   t   u   a   ç    õ   e   s

 .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   a   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e    é   u   m   a   g   r   a   n    d   e   z   a    f    í   s    i   c   a   v   e   c   t   o   r    i   a    l .

   •    C   a   r   a   c   t   e   r    i   z   a   r   a   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e    d   e   u   m   c   o   r   p   o   e   m    d    i   r   e   c   ç    ã   o ,

   s   e   n  -

   t    i    d   o   e   v   a    l   o   r .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s    i   g   n    i    f    i   c   a    d   o

    f    í   s    i   c   o    d   e   c   a    d   a   u   m   a    d   a   s   c   a   r   a   c   t   e   r    í   s   t    i  -

   c   a   s    d   a   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e .

   •    R   e   p   r   e   s   e   n   t   a   r   o   v   e   c   t   o   r   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e    d   e   u   m   c   o   r   p   o   e   m    d    i    f   e  -

   r   e   n   t   e   s   p   o   n   t   o   s    d   a   s   u   a   t   r   a    j   e   c   t    ó   r    i   a   r   e   c   t    i    l    í   n   e   a .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   o   v   e   c   t   o   r   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e   q   u   e   t   r   a    d   u   z   u   m   a    d   a    d   a

   s    i   t   u   a   ç    ã   o .

   •    R   e   p   r   e   s   e   n   t   a   r   o   v   e   c   t   o   r   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e   q   u   e   t   r   a    d   u   z   u   m   a    d   a    d   a

   s    i   t   u   a   ç    ã   o .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   n   o

   m   o   v    i   m   e   n   t   o    d   a    T   e   r   r   a   e   m   t   o   r   n   o    d   o    S   o    l

   a   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e   e   s   t    á   s   e

   m   p   r   e   a   m   u    d   a   r    d   e    d    i   r   e   c   ç    ã   o .

   •    D   e    f    i   n    i   r   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e   m

    é    d    i   a   c   o   m   o   o   q   u   o   c    i   e   n   t   e   e   n   t   r   e   a    d    i   s  -

   t    â   n   c    i   a   p   e   r   c   o   r   r    i    d   a   e   o

   t   e   m   p   o   g   a   s   t   o   a   p   e   r   c   o   r   r    ê  -    l   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   s   u   n    i    d   a    d   e   s    d

   e    d    i   s   t    â   n   c    i   a   e    i   n   t   e   r   v   a    l   o    d   e   t   e   m   p   o   n   o    S    I .

   •    I   n    d    i   c   a   r   u   n    i    d   a    d   e   s    d   e

    d    i   s   t    â   n   c    i   a   e    d   e    i   n   t   e   r   v   a    l   o    d   e   t   e   m   p   o

    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s    d   a   s    d   o    S    I .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a    d    i   s   t    â   n   c    i   a   p   e   r   c   o   r   r    i    d   a   c   o   r   r   e   s   p   o   n    d   e   a   o

   c   o   m   p   r    i   m   e   n   t   o    d   a   t   r   a    j   e   c   t    ó   r    i   a    d   e   s   c   r    i   t   a .

   •    C   o   n   v   e   r   t   e   r   o   v   a    l   o   r    d   e   u   m   a    d    i   s   t    â   n   c    i   a   e   x   p   r   e   s   s   a   e   m   u   n    i    d   a  -

    d   e   s   a   s   t   r   o   n    ó   m    i   c   a   s   e   m

   q   u    i    l    ó   m   e   t   r   o   s .

   •    D   e   t   e   r   m    i   n   a   r   o   p   e   r    í   m   e

   t   r   o    d   e   u   m   a   c    i   r   c   u   n    f   e   r    ê   n   c    i   a .

   •    D   e   t   e   r   m    i   n   a   r   a   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e   m    é    d    i   a    d   e   u   m   c   o   r   p   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   u   n    i    d   a    d   e    d   e

   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e   e   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e   m    é    d    i   a   n   o    S    I .

   •    I   n    d    i   c   a   r   u   n    i    d   a    d   e   s    d   e

   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e   e   v   e    l   o   c    i    d   a    d   e   m    é    d    i   a   q   u   e

   n    ã   o   s   e    j   a   m    d   o    S    I .

   •    Q   u   e   s   t    ã   o   :

  –    2 .    1

    3    (   p    á   g .

    7    3    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    2 .    1

    0   e    2 .    1

    3    (   p    á   g .

    7    3    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

  –    2 .    2

    8   a    2 .    3

    0    (   p    á   g .

    9    3    d   o

   m   a   n   u   a    l    )

  –    2 .    3

    1    (   p    á   g .

    9    4    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    7   a    9    (   p    á   g .

    9    9    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1   a    4    (   p    á   g .

    2    3    d   o    C   a    d   e   r   n   o

    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   s   :

  –    2 .    8

   e

    2 .    9

    (   p    á   g .

    7    3

    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

Page 21: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 21/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O20

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    M   o   v    i   m   e   n   t   o   s   n   o    U   n    i   v   e   r  -

   s   o   :    f   o   r   ç   a   s

    O   q   u   e   s    ã   o    f   o   r   ç   a   s    ?

    Q   u   e   t    i   p   o   s    d   e    f   o   r   ç   a   s

   e   x    i   s   t   e   m

   n   o    d    i   a  -   a  -    d

    i   a    ?

   •    F   o   r   ç   a

   •    F   o   r   ç   a   s    à

    d    i   s   t    â   n   c    i   a   s   e

    f   o   r   ç   a   s   p   o   r   c   o   n   t   a   c   t   o

   •    F   o   r   ç   a   s

   e    l    é   c   t   r    i   c   a   s   e

    f   o   r   ç   a   s   m

   a   g   n    é   t    i   c   a   s

   •    F   o   r   ç   a   g   r   a   v    í   t    i   c   a

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e   s    i   t   u   a   ç    õ   e   s    d   o    d    i   a  -   a  -    d

    i   a   e   m   q   u   e   a   c   t   u   a   m

    f   o   r   ç   a   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   u   m

   a    f   o   r   ç   a   r   e   s   u    l   t   a    d   a    i   n   t   e   r   a   c   ç    ã   o   e   n   t   r   e

    d   o    i   s   c   o   r   p   o   s .

   •    E   n   u   m   e   r   a   r   o   s   e    f   e    i   t   o   s    d   a   a   c   t   u   a   ç    ã   o    d   e    f   o   r   ç   a   s   n   o   s   c   o   r   p   o   s .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r    d    i   n   a   m    ó   m   e   t   r   o   o   a   p   a   r   e    l    h   o   q   u   e   m   e    d   e   o   v   a    l   o   r

    d   e   u   m   a    f   o   r   ç   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   u   n    i    d   a    d   e    S    I

    d   e    f   o   r   ç   a .

   •    T   r   a   ç   a   r   o   v   e   c   t   o   r    f   o   r   ç   a

   n   u   m   a    d   a    d   a   s    i   t   u   a   ç    ã   o .

   •    C   a   r   a   c   t   e   r    i   z   a   r   u   m   v   e   c   t   o   r    f   o   r   ç   a .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   o   v   e   c   t   o   r    f   o   r   ç   a   q   u   e   t   r   a    d   u   z   u   m   a    d   a    d   a   s    i   t   u   a   ç    ã   o .

   •    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r    f   o   r   ç   a   s    à    d

    i   s   t    â   n   c    i   a    d   e    f   o   r   ç   a   s   p   o   r   c   o   n   t   a   c   t   o .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e    f   o   r

   ç   a   s    à    d    i   s   t    â   n   c    i   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a

   s    f   o   r   ç   a   s   e    l    é   c   t   r    i   c   a   s   e   m   a   g   n    é   t    i   c   a   s

   p   o    d   e   m   s   e   r   r   e   p   u    l   s    i   v   a

   s   o   u   a   t   r   a   c   t    i   v   a   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a    i   n   t   e   n   s    i    d   a    d   e    d   a    f   o   r   ç   a   m   a   g   n    é   t    i   c   a   e   n   t   r   e

    í   m   a   n   e   s    é   t   a   n   t   o   m   a    i   o   r   q   u   a   n   t   o   m   e   n   o   r    f   o   r   a    d    i   s   t    â   n   c    i   a   e   n   t   r   e

    í   m   a   n   e   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   n   e

   m   t   o    d   o   s   o   s   o    b    j   e   c   t   o   s   m   e   t    á    l    i   c   o   s   s    ã   o

   a   t   r   a    í    d   o   s   p   o   r    í   m   a   n   e   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   m   e   t   a    i   s   q   u   e   s

    ã   o   a   t   r   a    í    d   o   s   p   o   r    í   m   a   n   e   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   u   m   a    f   o   r   ç   a   g   r   a   v    í   t    i   c   a    é   s   e   m   p   r   e    d   e   n   a   t   u   r   e  -

   z   a   a   t   r   a   c   t    i   v   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a    f   o

   r   ç   a   g   r   a   v    í   t    i   c   a    é   u   n    i   v   e   r   s   a    l .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   a    f   o   r   ç   a

   g   r   a   v    í   t    i   c   a   e   x   e   r   c    i    d   a   p   e    l   a    T   e   r   r   a   s   o    b   r   e

   u   m   c   o   r   p   o   e   s   t    á   s   e   m   p

   r   e    d    i   r    i   g    i    d   a   p   a   r   a   o   c   e   n   t   r   o    d   a    T   e   r   r   a .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    2 .    1

    4   e    2 .    1

    5    (   p    á   g .

    8    1    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    2 .    3

    3    (   p    á   g .

    9    4    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    5    (   p    á   g .

    2    4    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    2 .    3

    2    (   p    á   g .

    9    4    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    2 .    1

    0    (   p    á   g .

    7    6    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    2 .    1

    6    (   p    á   g .

    8    1    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    2 .    3

    5    (   p    á   g .

    9    4    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    6    (   p    á   g .

    2    4    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o

   c   e   s   s   u   a    l .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   e   p    i   s   t   e   m   o    l    ó   g    i   c   o .

   •    R   a

   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o

   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

Page 22: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 22/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 21

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    P   o   r   q   u   e   r   o    d   a   m   o   s   p    l   a   n   e  -

   t   a   s   e   m   v   o    l   t   a    d   o    S   o    l    ?

    P   o   r   q   u   e   n    ã   o   c   a    i   a    L   u   a

   p   a   r   a   a    T   e   r   r   a    ?

    P   o   r   q   u   e   e   x    i   s   t   e   m   m   a   r    é   s    ?

    P   e   s   o   e   m   a   s   s   a

    O   q   u   e    é   o   p   e   s   o    d   e   u   m

   c   o   r   p   o    ?

    D   e   q   u   e    d   e   p   e   n    d   e   o   p   e   s   o

    d   e   u   m   c   o   r   p   o    ?

    Q   u   a    l    é   a   r   e    l   a   ç    ã   o   e   n   t   r   e

   p   e   s   o   e   m   a   s   s   a    ?

   •    P   e   s   o

   •    V   e   r   t    i   c   a    l    d   o    l   u   g   a   r

   •    R   e    l   a   ç    ã   o

   p   e   s   o  –   m   a   s   s   a

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a   s    f   o   r   ç   a   s   g   r   a   v    í   t    i   c   a   s   a   c   t   u   a   m   e   n   t   r   e   q   u   a    i   s  -

   q   u   e   r    d   o    i   s   c   o   r   p   o   s   c   o   m

   m   a   s   s   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a   s    f   o   r   ç   a   s   g   r   a   v    í   t    i   c   a   s   a   c   t   u   a   m   s   e   m   p   r   e   a   o   s

   p   a   r   e   s ,   t   e   n    d   o   o   m   e   s   m   o

   v   a    l   o   r   e    d    i   r   e   c   ç    ã   o   m   a   s   s   e   n   t    i    d   o   s   o   p   o   s   t   o   s .

   •    A   s   s   o   c    i   a   r   a   a   c   ç    ã   o    d   a

    f   o   r   ç   a   g   r   a   v    í   t    i   c   a   n   o    U   n    i   v   e   r   s   o    à    f   o   r   m   a

   a   r   r   e    d   o   n    d   a    d   a    d   o   s   a   s   t   r   o   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   o   m   o   v    i   m   e   n   t   o    d   e   t   r   a   n   s    l   a   ç    ã   o    d   o   s   a   s   t   r   o   s

    d   e   m   e   n   o   r   m   a   s   s   a   e   m

   t   o   r   n   o    d   o   s    d   e   m   a    i   o   r   m   a   s   s   a   s   e    d   e   v   e    à

   a   c   ç    ã   o    d   e    f   o   r   ç   a   s   g   r   a   v    í   t    i   c   a   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   p   o   r   q   u   e   m   o   t    i

   v   o   a    L   u   a   n    ã   o   c   a    i   p   a   r   a   a    T   e   r   r   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   s   e

   a    L   u   a   n    ã   o    f   o   s   s   e   a   t   r   a    í    d   a   p   e    l   a    T   e   r   r   a

   p   a   s   s   a   r    i   a   a    d   e   s   c   r   e   v   e   r   u   m   a   t   r   a    j   e   c   t    ó   r    i   a   r   e   c   t    i    l    í   n   e   a .

   •    R   e    l   a   c    i   o   n   a   r   a   e   x    i   s   t    ê   n   c    i   a    d   e   m   a   r    é   s   c   o   m   a   a   c   ç    ã   o    d   a    f   o   r   ç   a

   g   r   a   v    í   t    i   c   a   e   x   e   r   c    i    d   a   p   e    l   a    L   u   a   e   p   e    l   o    S   o    l .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   o   p   e   s   o    é   u   m   a    f   o   r   ç   a   g   r   a   v    í   t    i   c   a .

   •    D   e    f    i   n    i   r   p   e   s   o .

   •    D   e    f    i   n    i   r   v   e   r   t    i   c   a    l    d   o    l   u

   g   a   r .

   •    C   a   r   a   c   t   e   r    i   z   a   r   o   v   e   c   t   o   r   p   e   s   o .

   •    R   e   p   r   e   s   e   n   t   a   r   o   v   e   c   t   o

   r   p   e   s   o   e   m    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s   s    i   t   u   a   ç    õ   e   s .

   •    E   n   u   m   e   r   a   r   o   s    f   a   c   t   o   r   e   s

    d   e   q   u   e    d   e   p   e   n    d   e   o   p   e   s   o    d   e   u   m   c   o   r   p   o .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   o

   p   e   s   o    d   e   u   m   c   o   r   p   o    d    i   m    i   n   u    i   c   o   m   o

   a   u   m   e   n   t   o    d   a    d    i   s   t    â   n   c    i   a    d   o   c   o   r   p   o   a   o   c   e   n   t   r   o    d   a    T   e   r   r   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   o   p   e   s   o    d   e   u   m   c   o   r   p   o   a   u   m   e   n   t   a   c   o   m   a   m   a   s   s   a .

   •    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   p   e   s   o    d   e   m

   a   s   s   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   o   p

   e   s   o   e   a   m   a   s   s   a   s    ã   o   g   r   a   n    d   e   z   a   s    d    i   r   e   c  -

   t   a   m   e   n   t   e   p   r   o   p   o   r   c    i   o   n   a    i   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   v   a    l   o   r    d   a   c   o   n   s   t   a   n   t   e    d   e   p   r   o   p   o   r   c    i   o   n   a    l    i    d   a    d   e   e   n   t   r   e

   o   p   e   s   o   e   a   m   a   s   s   a    d   e   u   m   c   o   r   p   o    à   s   u   p   e   r    f    í   c    i   e    d   a    T   e   r   r   a .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    2 .    1

    7    (   p    á   g .

    8    1    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    9    (   p    á   g .

    2    5    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   n .   o

    5    (   p    á   g .

    2    6    d   o

    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    2 .    1

    1    (   p    á   g .

    8    1    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    2 .    1

    8    (   p    á   g .

    8    9    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    7    (   p    á   g .

    2    4    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    2 .    3

    6   e    2 .    3

    7    (   p    á   g .

    9    4    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    ã   o   :

  –    2 .    1

    9    (   p    á   g .

    8    9    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

Page 23: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 23/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O22

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    Q   u   a    l   s   e   r    á   o   p   e   s   o    d   e   u   m

   c   o   r   p   o   n   o   s   o   u   t   r   o   s   p    l   a   n   e  -

   t   a   s    ?

    P   o   r   q   u   e   «    f    l   u   t   u   a   m   »   o   s

   a   s   t   r   o   n   a   u   t   a   s   n   o   e   s   p   a   ç   o    ?

    M   a   g   n   e   t    i   s   m   o   t   e   r   r   e   s   t   r   e

   •    I   m   p   o   n    d   e

   r   a    b    i    l    i    d   a    d   e

   •    C   a    l   c   u    l   a   r   o   p   e   s   o    d   e   u   m   c   o   r   p   o    à   s   u   p   e   r    f    í   c    i   e    d   e   o   u   t   r   o   p    l   a   n   e   t   a .

   •    C   o   n   s   t   r   u    i   r   u   m    d    i   n   a   m    ó   m   e   t   r   o   r   u    d    i   m   e   n   t   a   r .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   o   s

   a   s   t   r   o   n   a   u   t   a   s   n    ã   o   e   s   t    ã   o   a    f    l   u   t   u   a   r   n   o

   e   s   p   a   ç   o .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   s   o    b   r   e   o   s   a   s   t   r   o   n   a   u   t   a   s   a   c   t   u   a   u   m   a    f   o   r   ç   a

   g   r   a   v    í   t    i   c   a .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e   s    i   t   u   a   ç    õ   e   s   n   a    T   e   r   r   a   o   n    d   e   s   e   p   o   s   s   a   e   x   p   e  -

   r    i   m   e   n   t   a   r   a   s   e   n   s   a   ç    ã

   o   q   u   e   o   s   a   s   t   r   o   n   a   u   t   a   s   t    ê   m   q   u   a   n    d   o

   e   s   t    ã   o   n   o   e   s   p   a   ç   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   s   c   o   n   s   e   q   u    ê

   n   c    i   a   s   p   a   r   a   o   s   e   r    h   u   m   a   n   o    d   a   p   e   r   m   a  -

   n    ê   n   c    i   a   n   o   e   s   p   a   ç   o   e   m

    i   m   p   o   n    d   e   r   a    b    i    l    i    d   a    d   e .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e   e   x

   p   e   r    i    ê   n   c    i   a   s   q   u   e   a   c   t   u   a    l   m   e   n   t   e   s   e   r   e   a    l    i  -

   z   e   m   n   o   e   s   p   a   ç   o .

   •    P   e   s   q   u    i   s   a   r   e   s   e    l   e   c   c    i   o   n   a   r    i   n    f   o   r   m   a   ç    ã   o   e   m    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s    f   o   n  -

   t   e   s ,   s   o    b   r   e   e   s   t   e   t   e   m   a

 .

   •    A   p   r   e   s   e   n   t   a   r   c   o   r   r   e   c   t   a

   m   e   n   t   e   e   e   m    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s    f   o   r   m   a   t   o   s   o   s

   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s    d   a   s   s   u   a   s

   p   e   s   q   u    i   s   a   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a    b    ú   s   s   o    l   a   c   o   m   o   u   m    i   n   s   t   r   u   m   e   n   t   o   c   u    j   o    f   u   n   c    i   o   n   a  -

   m   e   n   t   o   s   e    b   a   s   e    i   a   n   a    i   n   t   e   r   a   c   ç    ã   o   m   a   g   n    é   t    i   c   a   e   n   t   r   e   a   r   e   s  -

   p   e   c   t    i   v   a   a   g   u    l    h   a   e   a    T   e   r   r   a .

   •    C   o   n   s   t   r   u    i   r   u   m   a    b    ú   s   s   o

    l   a .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    2 .    2

    0   e    2 .    2

    1    (   p    á   g .

    8    9    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    2 .    3

    8    (   p    á   g .

    9    4    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1    1    (   p    á   g .

    9    9    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1    0    (   p    á   g .

    2    5    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   :

  –    2 .    1

    2    (   p    á   g .

    8    9    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    1    2    (   p    á   g .

    9    9    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

  –    8    (   p    á   g .

    2    4    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   s    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    2 .    1

    5   e    2 .    1

    6    (   p    á   g .

    9    1    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   s   :

  –    2 .    1

    3    (   p    á   g .

    8    9    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    2 .    1

    4    (   p    á   g .

    9    1    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    2 .    3

    9   e    2 .    4

    0    (   p    á   g .

    9    5    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1    0    (   p    á   g .

    9    9    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o

   c   e   s   s   u   a    l .

   •    R   a   c    i   o   c    í   n    i   o .

Page 24: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 24/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 23

«Terra em transformação» – Materiais

    Q   u   e   s   t    ã   o

   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e

    ú    d   o   s

    S   e   g   u   r   a   n   ç   a   n   o    l   a    b   o  -

   r   a   t    ó   r    i   o

    Q   u   e   m   a   t   e   r    i   a    l   s   e   p   o    d   e

   e   n   c   o   n   t   r   a   r   n   u   m    l   a    b   o   r   a  -

   t    ó   r    i   o    d   e   q   u    í   m    i   c   a    ?

    Q   u   a    i   s   s    ã   o   o   s   s    í   m    b   o    l   o   s

    d   e   s   e   g   u   r   a   n   ç   a   e   o   s   c   u    i  -

    d   a    d   o   s   a   t   e   r   n   o   m   a   n   u  -

   s   e   a   m   e   n   t   o    d   e   p   r   o    d   u   t   o   s

   q   u    í   m    i   c   o   s    ?

    Q   u   a    i   s   a   s   r   e   g   r   a   s    d   e

   s   a    b   e   r   e   s   t   a   r    /   t   r   a    b   a    l    h   a   r

   n   u   m

    l   a    b   o   r   a   t    ó   r    i   o    d   e

   q   u    í   m    i   c   a    ?

    3 .    1

    A   g   r   a   n    d   e   v   a   r    i   e  -

    d   a    d   e    d   e   m   a   t   e   r    i   a    i   s

    C   o   m   o    é   q   u   e   a   q   u    í   m    i   c   a

   a    j   u    d   a   a   c   o   m   p   r   e   e   n    d   e   r

   o   m   u   n    d   o   m   a   t   e   r    i   a    l    ?

    C   o   m   o   r   e   c   o   n    h   e   c   e   r   a

   e   n   o   r   m   e   v   a   r    i   e    d   a    d   e    d   e

   m   a   t   e   r    i   a    i   s    ?

   •    M   a   t   e   r    i   a    l

    d   e    l   a    b   o   r   a  -

   t    ó   r    i   o

   •    S    í   m    b   o    l   o   s    d   e   s   e   g   u  -

   r   a   n   ç   a

   •    R   e   g   r   a   s    d   e

   s   e   g   u   r   a   n   ç   a

   •    M   a   t   e   r    i   a    i   s

   n   a   t   u   r   a    i   s   e

   a   r   t    i    f    i   c    i   a    i   s

   •    M   a   t    é   r    i   a   s  -   p   r    i   m   a   s

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   m   a   t   e   r    i   a    l    d   e

    l   a    b   o   r   a   t    ó   r    i   o   m   a    i   s   c   o   m   u   m .

   •    M   a   n   u   s   e   a   r   m   a   t   e   r    i   a    l    d   e

    l   a    b   o   r   a   t    ó   r    i   o   e   m   s   e   g   u   r   a   n   ç   a .

   •    E    f   e   c   t   u   a   r    l   e    i   t   u   r   a   s   e   m   a   p   a   r   e    l    h   o   s    d   e   m   e    d    i    d   a .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   e    i   n    d    i   c   a   r   o   r   e   s   p   e   c   t    i   v   o   s    i   g   n    i    f    i   c   a    d   o    d   o   s   s    í   m  -

    b   o    l   o   s    d   e   p   e   r    i   g   o   m   a    i   s   c

   o   m   u   n   s   p   r   e   s   e   n   t   e   s   n   a   s   e   m    b   a    l   a  -

   g   e   n   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a    l   g   u   m   a   s   r   e   g   r   a

   s   p   a   r   a   a   u   t    i    l    i   z   a   ç    ã   o ,

   e   m   s   e   g   u  -

   r   a   n   ç   a ,

    d   o   m   a   t   e   r    i   a    l    d   e    l   a    b   o   r   a   t    ó   r    i   o .

   •    A   p    l    i   c   a   r   r   e   g   r   a   s    d   e   s   a    b   e   r   e   s   t   a   r    /   t   r   a    b   a    l    h   a   r   n   u   m    l   a    b   o   r   a  -

   t    ó   r    i   o .

   •    R   e    l   a   c    i   o   n   a   r   a   s   p   e   c   t   o   s    d   o   q   u   o   t    i    d    i   a   n   o   c   o   m   a   q   u    í   m    i   c   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e    é   e   n   o

   r   m   e   a   v   a   r    i   e    d   a    d   e    d   e   m   a   t   e   r    i   a    i   s

   q   u   e   n   o   s   r   o    d   e    i   a   m .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e   m   a   t   e   r    i   a    i   s   n   a   t   u   r   a    i   s   e   a   r   t    i    f    i   c    i   a    i   s .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e   m   a   t    é   r    i   a   s  -   p   r    i   m   a   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a   s   m

   a   t    é   r    i   a   s  -   p   r    i   m   a   s   s    ã   o   r   e   c   u   r   s   o   s

    l    i   m    i   t   a    d   o   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   a   n   e   c   e   s   s    i    d   a    d   e    d   e   r   e   u   t    i    l    i   z   a   r   e   r   e   c    i   c    l   a   r   o   s

   m   a   t   e   r    i   a    i   s .

   •    A   p   r   e   s   e   n   t   a   r   o   s   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   s    f   e    i   t   a   s   n   e   s   t   e

   c   o   n   t   e   x   t   o .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    F    i   c    h   a    d   e   t   r   a    b   a    l    h   o   n .    °

    7

    (   p    á

   g .

    2    8    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    A   c

   t    i   v    i    d   a    d   e   n .    °

    6    (   p    á   g .

    3    0

    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i  -

    d   a    d   e   s    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    3 .    2

   e    3 .    4

    (   p    á   g .    1

    0    9 ,

    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    3 .    2

    4

    (   p    á   g .    1

    5    6

    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    F    i   c    h   a    d   e   t   r   a    b   a    l    h   o   n .    °

    8

    (   p    á

   g .

    3    2    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    3 .    1

    (   p    á   g .    1

    0    9    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   n .    °

    7    (   p    á   g .

    3    3

    d   o

    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a  -

    d   e   s    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o   c   e   s   s   u   a    l .

   •    A   t    i   t   u    d   e   s .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o   c   e   s   s   u   a    l .

Page 25: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 25/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O24

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    3 .    2

    S   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s

   e

   m    i   s   t   u   r   a   s    d   e   s   u    b   s   t    â   n  -

   c    i   a   s    C   o   m   o   s   e   p   o    d   e

    i   n    d    i   c   a   r   s   e   u   m   m   a   t   e   r    i   a    l    é

   u   m   a   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   o   u   u   m   a

   m    i   s   t   u   r   a    d   e   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s    ?

    T   e   r    á   o   t   e   r   m   o   «   p   u   r   o   »   o

   m   e   s   m   o   s    i   g   n    i    f    i   c   a    d   o   n   a

   q   u    í   m    i   c   a   e   n   a    l    i   n   g   u   a   g   e   m

   q   u   o   t    i    d    i   a   n   a    ?

    3 .    3

    T    i   p   o   s    d   e   m    i   s   t   u   r   a   s

    P   o   r   q   u   e    é   q   u   e   u   m   p    i   n   t   o   r

    d   a   c   o   n   s   t   r   u   ç    ã   o   c    i   v    i    l    j   u   n   t   a

   «    d    i    l   u   e   n   t   e   »    à   s   t    i   n   t   a   s    ?

   •    S   u    b   s   t    â   n

   c    i   a   s   e   m    i   s   t   u  -

   r   a   s    d   e   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s

   •    S    i   g   n    i    f    i   c   a    d   o    d   o   t   e   r   m   o

   «   p   u   r   o   »

   •    M    i   s   t   u   r   a   s    h   o   m   o   g    é  -

   n   e   a   s ,    h   e

   t   e   r   o   g    é   n   e   a   s   e

   c   o    l   o    i    d   a    i   s

   •    S   o    l   u   ç    ã   o ,

   s   o    l   u   t   o   e   s   o    l  -

   v   e   n   t   e

   •    S   o    l   u   ç    õ   e

   s   c   o   n   c   e   n   t   r   a  -

    d   a   s   e    d    i    l   u    í    d   a   s

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   a   e   x    i   s   t    ê   n   c    i   a    d   e   v    á   r    i   a   s   c    l   a   s   s    i    f    i   c   a   ç    õ   e   s    d   o   s

   m   a   t   e   r    i   a    i   s .

   •    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s    d   e   m    i   s   t   u   r   a   s    d   e   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s .

   •    C    l   a   s   s    i    f    i   c   a   r   m   a   t   e   r    i   a    i   s

   e   m   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s   o   u   m    i   s   t   u   r   a   s .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   o   s   c   o   m   p   o

   n   e   n   t   e   s   m   a    i   s   e   m   e   n   o   s   a    b   u   n    d   a   n   t   e   s    d   e

   u   m   a   m    i   s   t   u   r   a   a   p   a   r   t    i   r    d   a   a   n    á    l    i   s   e    d   o   r   e   s   p   e   c   t    i   v   o   r    ó   t   u    l   o .

   •    D   e   t   e   r   m    i   n   a   r   a   m   a   s   s   a   o   u   a   p   e   r   c   e   n   t   a   g   e   m    d   e   u   m    d   a    d   o   c   o   m   p   o  -

   n   e   n   t   e   n   u   m   a   a   m   o   s   t   r   a

   a   p   a   r   t    i   r    d   a   a   n    á    l    i   s   e    d   o   r   e   s   p   e   c   t    i   v   o   r    ó   t   u    l   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s    i   g   n    i    f    i   c   a    d   o

    d   o   t   e   r   m   o   «   p   u   r   o   »   e   m   q   u    í   m    i   c   a .

   •    D    i    f   e   r   e   n   c    i   a   r   a   t   e   r   m    i   n

   o    l   o   g    i   a   u   t    i    l    i   z   a    d   a   n   o   q   u   o   t    i    d    i   a   n   o   c   o   m   a

   u   t    i    l    i   z   a    d   a   e   m   c    i    ê   n   c    i   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a   e

   x    i   s   t    ê   n   c    i   a    d   e    i   m   p   u   r   e   z   a   s   e   m   s   u    b   s   t    â   n  -

   c    i   a   s   o   u   a    d   e    l    i    b   e   r   a    d   a

   a    d    i   ç    ã   o    d   e   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s   p   o    d   e   s   e   r   u   m   a

   v   a   n   t   a   g   e   m .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   a   m   o   s   t   r   a   s   e   m   q   u   e   a   e   x    i   s   t    ê   n   c    i   a    d   e    i   m   p   u   r   e   z   a   s

   o   u   a   a    d    i   ç    ã   o    d   e   o   u   t   r   a

   s   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s    é   v   a   n   t   a    j   o   s   a .

   •    A   p   r   e   s   e   n   t   a   r   o   s   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   s .

   •    C   a   r   a   c   t   e   r    i   z   a   r   m    i   s   t   u

   r   a   s    h   o   m   o   g    é   n   e   a   s ,

    h   e   t   e   r   o   g    é   n   e   a   s   e

   c   o    l   o    i    d   a    i   s .

   •    C    l   a   s   s    i    f    i   c   a   r   u   m   c   o   n    j   u   n   t   o    d   e   m    i   s   t   u   r   a   s   e   m    h   o   m   o   g    é   n   e   a   s ,

    h   e   t   e   r   o   g    é   n   e   a   s   e   c   o    l   o

    i    d   a    i   s .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e   m    i   s   t   u   r   a   s    h   o   m   o   g    é   n   e   a   s ,    h   e   t   e   r   o   g    é   n   e   a   s   e

   c   o    l   o    i    d   a    i   s .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   a   s   m    i   s   t   u   r   a

   s    h   o   m   o   g    é   n   e   a   s   p   o   r   s   o    l   u   ç    õ   e   s .

   •    U   t    i    l    i   z   a   r   c   o   r   r   e   c   t   a   m   e   n   t   e   o   s   t   e   r   m   o   s   :   s   o    l   u   ç    ã   o ,

   s   o    l   u   t   o ,

   s   o    l  -

   v   e   n   t   e ,

   s   o    l   u   ç    ã   o   c   o   n   c   e   n   t   r   a    d   a ,

   s   o    l   u   ç    ã   o    d    i    l   u    í    d   a   e   s   o    l   u   ç    ã   o

   s   a   t   u   r   a    d   a .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    3 .    5

   e    3 .    6

    (   p    á   g .

    1    1    3    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    3 .    2

    5   e    3 .    2

    6    (   p    á   g   s .

    1    5    6   e

    1    5    7    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    F    i   c    h   a    d   e   t   r   a    b   a    l    h   o   n .    °

    9

    (   p    á   g .

    3    4    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    3 .    3

    (   p    á   g .

    1    1    3    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   n .   o

    8    (   p    á   g .

    3    5    d   o

    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    3 .    7

   e

    3 .    8

    (   p    á   g .    1

    2    1

    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    3 .    2

    7 ,

    3 .    2

    8   e    3 .    2

    9    (   p    á   g .

    1    5    7

    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    F    i   c    h   a    d   e   t   r   a    b   a    l    h   o   n .    °

    1    0

    (   p    á   g   s .    3    6   e    3    7    d   o    C   a    d   e   r   n   o

    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    3 .    4

    (   p    á   g .    1

    2    0    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    R   a

   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o

   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o

   c   e   s   s   u   a    l .

   •    R   a

   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o

   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

Page 26: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 26/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 25

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

   •    C   o   m   p   o   s    i   ç    ã   o   q   u   a   n   t    i   t   a  -

   t    i   v   a    d   e   u   m   a   s   o    l   u   ç    ã   o

    3 .    4

    T   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s

    f    í   s    i   c   a   s   e   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a  -

   ç    õ   e   s

   q   u    í   m    i   c   a   s

    d   a

   m   s   t    é   r    i   a

    O   q   u   e    d    i   s   t    i   n   g   u   e   e   s   s   a   s

   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s    ?

   •    T   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s    f    í   s    i  -

   c   a   s   e   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s

   q   u    í   m    i   c   a   s

   •    M   u    d   a   n   ç

   a   s    d   e   e   s   t   a    d   o

    f    í   s    i   c   o

   •    E   x   p   r    i   m    i   r   a   c   o   m   p   o   s    i   ç    ã   o   q   u   a   n   t    i   t   a   t    i   v   a    d   e   u   m   a   s   o    l   u   ç    ã   o   e   m

   g    /   c   m    3   o   u   g    /    d   m    3 .

   •    E    f   e   c   t   u   a   r   c    á    l   c   u    l   o   s   s    i   m

   p    l   e   s   r   e    l   a   t    i   v   o   s    à   c   o   m   p   o   s    i   ç    ã   o   q   u   a   n   t    i   t   a  -

   t    i   v   a   e   x   p   r   e   s   s   a   e   m   m   a

   s   s   a    d   e   s   o    l   u   t   o   p   o   r   v   o    l   u   m   e    d   e   s   o    l   u   ç    ã   o .

   •    P   r   e   p   a   r   a   r    l   a    b   o   r   a   t   o   r    i   a

    l   m   e   n   t   e   s   o    l   u   ç    õ   e   s   a   q   u   o   s   a   s   a   p   a   r   t    i   r    d   e

   u   m   s   o    l   u   t   o   s    ó    l    i    d   o   e   p

   o   r    d    i    l   u    i   ç    ã   o .

   •    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   q   u   a    l    i   t   a   t    i   v   a   m   e   n   t   e   s   o    l   u   ç    õ   e   s   c   o   n   c   e   n   t   r   a    d   a   s    d   e

    d    i    l   u    í    d   a   s .

   •    A   p    l    i   c   a   r   r   e   g   r   a   s    d   e   s   a

    b   e   r   e   s   t   a   r    /   t   r   a    b   a    l    h   a   r   n   u   m    l   a    b   o   r   a   t    ó   r    i   o .

   •    P   a   r   t    i    l    h   a   r   e    d    i   s   c   u   t    i   r   o

   s   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s   o    b   t    i    d   o   s   n   a   s   a   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    l   a    b   o   r   a   t   o   r    i   a    i   s   r   e   a    l    i   z   a    d   a   s .

   •    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   t   r   a   n   s    f   o   r   m

   a   ç    õ   e   s    f    í   s    i   c   a   s    d   e   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   q   u    í  -

   m    i   c   a   s .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   q   u    í   m    i   c   a   s   e   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s

    f    í   s    i   c   a   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   a    i   m   p   o   r   t    â   n   c    i   a    d   a   s   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   q   u    í   m    i   c   a   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s    d    i    f   e   r   e   n

   t   e   s   e   s   t   a    d   o   s    f    í   s    i   c   o   s    d   a   m   a   t    é   r    i   a   e

   m   u    d   a   n   ç   a   s    d   e   e   s   t   a    d   o

 .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   e   m   s    i   t   u   a   ç    õ   e   s    d   o   q   u   o   t    i    d    i   a   n   o   a   m   u    d   a   n   ç   a    d   e

   e   s   t   a    d   o   q   u   e   o   c   o   r   r   e .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a   s

   m   u    d   a   n   ç   a   s    d   e   e   s   t   a    d   o   s    ã   o   e   x   e   m   p    l   o   s

    d   e   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s    f    í   s    i   c   a   s .

   •    E   x   e   c   u   t   a   r   a   s   t    é   c   n    i   c   a

   s    l   a    b   o   r   a   t   o   r    i   a    i   s    d   e    d    i   s   s   o    l   u   ç    ã   o ,

   p   e   s   a  -

   g   e   m   e   e   v   a   p   o   r   a   ç    ã   o    à

   s   e   c   u   r   a .

   •    A   p    l    i   c   a   r   r   e   g   r   a   s    d   e   s   a

    b   e   r   e   s   t   a   r    /   t   r   a    b   a    l    h   a   r   n   u   m    l   a    b   o   r   a   t    ó   r    i   o .

   •    P   a   r   t    i    l    h   a   r   e    d    i   s   c   u   t    i   r   o

   s   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s   o    b   t    i    d   o   s   n   a   s   a   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    l   a    b   o   r   a   t   o   r    i   a    i   s   r   e   a    l    i   z   a    d   a   s .

   •    T   a   r   e    f   a    3 .    5

    (   p    á   g .

    1    2    1    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   n .    °

    9    (   p    á   g .

    4    0

    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a  -

    d   e   s    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    3 .    9

   e    3 .    1

    0    (   p    á   g .

    1    2    7    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    3 .    3

    0    (   p    á   g .

    1    5    7    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    F    i   c    h   a    d   e   t   r   a    b   a    l    h   o   n .    °

    1    1

    (   p    á   g .

    4    1    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    3 .    6

    (   p    á   g .

    1    2    5    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    3 .    7

    (   p    á   g .

    1    2    6    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   :

  –    3 .    8

    (   p    á   g .

    1    2    7    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   n .    °

    1    0    (   p    á   g .

    4    2

    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a  -

    d   e   s    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    R   a   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

Page 27: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 27/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O26

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    3 .    5

    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   s   u    b   s  -

   t    â   n   c    i   a   s  –    I

    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s

   r   e   c   o   r   r   e   n    d   o   a   p   r   o   p   r    i   e    d   a  -

    d   e   s    f    í   s    i   c   a   s .

    Q   u   a    l   p   e   s   a   m   a    i   s ,   u   m   q   u    i  -

    l   o   g   r   a   m   a    d   e   c    h   u   m    b   o   o   u

   u   m   q   u    i    l   o   g   r   a   m   a    d   e   a    l   g   o  -

    d    ã   o    ?

   •    D   e   n   s    i    d   a    d   e

   •    P   o   n   t   o    d   e

    f   u   s    ã   o

   •    P   o   n   t   o    d   e

   e    b   u    l    i   ç    ã   o

   •    D   e    f    i   n    i   r    d   e   n   s    i    d   a    d   e .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s    i   g   n    i    f    i   c   a    d   o

    d   a    d   e   n   s    i    d   a    d   e    d   e   u   m   m   a   t   e   r    i   a    l .

   •    O   r    d   e   n   a   r   m   a   t   e   r    i   a    i   s   p   o   r   o   r    d   e   m   c   r   e   s   c   e   n   t   e    d   e    d   e   n   s    i    d   a    d   e .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   u   n    i    d   a    d   e   e   m   q   u   e   s   e   e   x   p   r    i   m   e   a   m   a   s   s   a   v   o    l    ú   m    i   c   a .

   •    C   a    l   c   u    l   a   r   a    d   e   n   s    i    d   a    d   e    d   e   u   m   m   a   t   e   r    i   a    l .

   •    E    f   e   c   t   u   a   r   c    á    l   c   u    l   o   s    d   e

   m   a   s   s   a   o   u    d   e   v   o    l   u   m   e    d   e   u   m   a   a   m   o   s  -

   t   r   a   c   o   n    h   e   c    i    d   a   a   s   u   a

    d   e   n   s    i    d   a    d   e   e   m   a   s   s   a   o   u   v   o    l   u   m   e .

   •    D   e   t   e   r   m    i   n   a   r    l   a    b   o   r   a   t   o

   r    i   a    l   m   e   n   t   e   a    d   e   n   s    i    d   a    d   e    d   e   m   a   t   e   r    i   a    i   s

   s    ó    l    i    d   o   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a    d   e   n   s    i    d   a    d   e   a    j   u    d   a   a   c   a   r   a   c   t   e   r    i   z   a   r   u   m   a

   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a    d   e   n   s    i    d   a    d   e    d   e   u   m   m   a   t   e   r    i   a    l   n    ã   o    d   e   p   e   n  -

    d   e    d   a   s   u   a    f   o   r   m   a   e   t   a

   m   a   n    h   o .

   •    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   p   o   n   t   o    d   e    f   u   s    ã   o ,

   p   o   n   t   o    d   e   s   o    l    i    d    i    f    i   c   a   ç    ã   o   e   p   o   n   t   o

    d   e   e    b   u    l    i   ç    ã   o .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   o   p   o   n   t   o    d   e    f   u   s    ã   o   e    d   e   e    b   u    l    i   ç    ã   o   s    ã   o   p   r   o  -

   p   r    i   e    d   a    d   e   s   q   u   e   p   e   r   m

    i   t   e   m    i    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s ,   s   e   n    d   o

   c   r    i   t    é   r    i   o   s    d   e   p   u   r   e   z   a    d

   a   s   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   e   m   q   u   e   e   s   t   a

    d   o    f    í   s    i   c   o   s   e   e   n   c   o   n   t   r   a   u   m   a   s   u    b   s   t    â   n  -

   c    i   a ,

   a   u   m   a    d   a    d   a   t   e   m

   p   e   r   a   t   u   r   a ,

   c   o   n    h   e   c    i    d   o   s   o   s   s   e   u   s   p   o   n   t   o   s

    d   e    f   u   s    ã   o   e    d   e   e    b   u    l    i   ç

    ã   o .

   •    C   o   n   s   t   r   u    i   r   g   r    á    f    i   c   o   s   t   e   m   p   e   r   a   t   u   r   a   v   e   r   s   u   s   t   e   m   p   o   a   p   a   r   t    i   r    d   e

    d   a    d   o   s   r   e   g    i   s   t   a    d   o   s   n   u

   m   a   t   a    b   e    l   a .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   e   m    d    i    f   e   r   e

   n   t   e   s   r   a   m   o   s    d   e   u   m   g   r    á    f    i   c   o   q   u   e   t   r   a    d   u   z

   a   v   a   r    i   a   ç    ã   o    d   a   t   e   m   p   e

   r   a   t   u   r   a    d   e   u   m   a   a   m   o   s   t   r   a   n   o   t   e   m   p   o ,

   o   s

   e   s   t   a    d   o   s    f    í   s    i   c   o   s   e   m   q

   u   e   s   e   e   n   c   o   n   t   r   a   a   a   m   o   s   t   r   a .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    3 .    1

    1 ,

    3 .    1

    2   e    3 .    1

    3    (   p    á   g .

    1    3    3

    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    3 .    3

    1 ,

    3 .    3

    2 ,

    3 .    3

    3   e    3 .    3

    4

    (   p    á   g   s .

    1    5    7

   e

    1    5    8

    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    F    i   c    h   a    d   e   t   r   a    b   a    l    h   o   n .    °

    1    2

    (   p    á   g .

    4    4    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    3 .    9

    (   p    á   g .

    1    3    0    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   s    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    3 .    1

    0   e    3 .    1

    1    (   p    á   g .

    1    3    3    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

   •    T   a   r   e    f   a   s   :

  –    3 .    2

    1   e    3 .    2

    2

    (   p    á   g .

    1    5    5    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   n .    °

    1    1    (   p    á   g .

    8

    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a  -

    d   e   s    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o

   c   e   s   s   u   a    l .

   •    R   a   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

Page 28: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 28/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 27

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    Q   u   a    l    é   o   p   a   p   e    l    d   o   a   n   t    i  -

   c   o   n   g   e    l   a   n   t   e   q   u   e   s   e   m    i   s  -

   t   u   r   a

   n   a

    á   g   u   a

    d   o   s

   r   a    d    i   a    d   o   r   e   s    d   o   s   a   u   t   o   m    ó  -

   v   e    i   s    ?    Q   u   a    l    é   o   p   a   p   e    l    d   o

   s   a    l   a    d    i   c    i   o   n   a    d   o   a   o   g   e    l   o

   n   a   s   e   s   t   r   a    d   a   s    ?

    3 .    5

    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   s   u    b   s  -

   t    â   n   c    i   a   s  –    I    I

    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s

   r   e   c   o   r   r   e   n    d   o   a   p   r   o   p   r    i   e    d   a  -

    d   e   s   q   u    í   m    i   c   a   s .

    C   o   m   o    d    i   s   t    i   n   g   u    i   r   s   u    b   s  -

   t    â   n   c    i   a   s   p   e    l   a   s   s   u   a   s   p   r   o  -

   p   r    i   e    d   a    d   e   s   q   u    í   m    i   c   a   s    ?

    3 .    6

    S   e   p   a   r   a   r   s   u    b   s   t    â   n  -

   c    i   a   s   p   r   e   s   e   n   t   e   s   n   u   m   a

   m    i   s   t   u   r   a

   •    T   e   s   t   e   s   q

   u    í   m    i   c   o   s

   •    S   e   p   a   r   a   ç

    ã   o   m   a   g   n    é   t    i   c   a

   •    E   x   t   r   a   c   ç    ã   o   p   o   r   s   o    l   v   e   n   t   e

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   s   e   u   m   a   a   m   o   s   t   r   a    f   o   r   q   u    i   m    i   c   a   m   e   n   t   e   p   u   r   a ,

    d   u   r   a   n   t   e   u   m   a   m   u    d   a   n

   ç   a    d   e   e   s   t   a    d   o    f    í   s    i   c   o ,

   a   s   u   a   t   e   m   p   e   r   a   t   u  -

   r   a   p   e   r   m   a   n   e   c   e   c   o   n   s   t   a   n   t   e .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   a   e   x    i   s   t    ê

   n   c    i   a    d   e    i   m   p   u   r   e   z   a   s   n   u   m   a   a   m   o   s   t   r   a   s   e

   t   r   a    d   u   z   n   u   m   a    d    i   m    i   n   u    i   ç    ã   o    d   o   p   o   n   t   o    d   e   s   o    l    i    d    i    f    i   c   a   ç    ã   o   e   n   u   m

   a   u   m   e   n   t   o    d   o   p   o   n   t   o    d   e   e    b   u    l    i   ç    ã   o .

   •    C    l   a   s   s    i    f    i   c   a   r   u   m   a   a   m   o

   s   t   r   a   e   m   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   o   u   m    i   s   t   u   r   a   a   p   a   r  -

   t    i   r    d   a   a   n    á    l    i   s   e    d   e   u   m

   g   r    á    f    i   c   o   t   e   m   p   e   r   a   t   u   r   a   v   e   r   s   u   s   t   e   m   p   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e    d   u   r   a   n   t   e

   u   m   a   m   u    d   a   n   ç   a    d   e   e   s   t   a    d   o   c   o   e   x    i   s   t   e   m ,

   s    i   m   u    l   t   a   n   e   a   m   e   n   t   e ,    d   o    i   s   e   s   t   a    d   o   s    f    í   s    i   c   o   s .

   •    A   p   r   e   s   e   n   t   a   r   o   s   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   s .

   •    P   a   r   t    i    l    h   a   r   e    d    i   s   c   u   t    i   r   o

   s   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s   o    b   t    i    d   o   s   n   a   s   a   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

   e   x   p   e   r    i   m   e   n   t   a    i   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a    l   g   u   n   s   e   n   s   a    i   o   s   q   u    í   m    i   c   o   s   u   s   a    d   o   s   n   a    i    d   e   n   t    i    f    i   c   a   ç    ã   o

    d   e   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s .

   •    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s   a   p   a   r   t    i   r    d   a   s    d    i    f   e   r   e   n   ç   a   s    d   e   c   o   m   p   o   r  -

   t   a   m   e   n   t   o   q   u    í   m    i   c   o .

   •    A   p    l    i   c   a   r   r   e   g   r   a   s    d   e   s   e

   g   u   r   a   n   ç   a   n   a   m   a   n    i   p   u    l   a   ç    ã   o    d   e   s   u    b   s   t    â   n  -

   c    i   a   s    i   n    f    l   a   m    á   v   e    i   s .

   •    A   p   r   e   s   e   n   t   a   r   o   s   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   s .

   •    P   a   r   t    i    l    h   a   r   e    d    i   s   c   u   t    i   r   o

   s   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s   o    b   t    i    d   o   s   n   a   s   a   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

   e   x   p   e   r    i   m   e   n   t   a    i   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   o   s

   p   r   o   c   e   s   s   o   s    f    í   s    i   c   o   s    d   e   s   e   p   a   r   a   ç    ã   o    d   e

   c   o   m   p   o   n   e   n   t   e   s    d   e   m    i   s   t   u   r   a   s    d   e   v   e   m   s   e   r   a    d   e   q   u   a    d   o   s   a   o   t    i   p   o

    d   e   m    i   s   t   u   r   a .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s   t    é   c   n    i   c   a   s    d   e   s   e   p   a   r   a   ç    ã   o .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    F    i   c    h   a    d   e   t   r   a    b   a    l    h   o   n .    °

    1    3

    (   p    á   g .

    5    0    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    3 .    1

    2    (   p    á   g .

    1    3    3    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   n .    °

    1    2    (   p    á   g .

    1    5    1

    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    3 .    1

    4   e    3 .    1

    5    (   p    á   g .

    1    4    1    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    3 .    3

    5   e    3 .    3

    6    (   p    á   g .

    1    5    8    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

   •    R   a

   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o

   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o   c   e   s   s   u   a    l .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o

   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

Page 29: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 29/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O28

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    C   o   m   o   s   e   p   a   r   a   r    d   o    i   s   s    ó    l    i  -

    d   o   s   o   u   u   m   s    ó    l    i    d   o    d   e   u   m

    l    í   q   u    i    d   o    ?

    Q   u   e   m    é   t   o    d   o   s    d   e   s   e   p   a  -

   r   a   ç    ã   o   p   o    d   e   m   o   s   u   t    i    l    i   z   a   r

   p   a   r   a   s   e   p   a   r   a   r   o   s   o    l   v   e   n   t   e

    d   e   u   m   a   s   o    l   u   ç    ã   o    ?

    Q   u   e   m    é   t   o    d   o   s    d   e   s   e   p   a  -

   r   a   ç    ã   o   p   o    d   e   m   o   s   u   t    i    l    i   z   a   r

   p   a   r   a   s   e   p   a   r   a   r    d   o    i   s    l    í   q   u    i  -

    d   o   s    ?

    3 .    7

    T   r   a   n   s    f   o   r   m   a   r   u   m   a

   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   n   o   u   t   r   a   s  –    I

    T   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s

   p   o   r

   a   q   u   e   c    i   m   e   n   t   o .

    C   o   m   o    i    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   o   o   x    i  -

   g    é   n    i   o   r   e   s   u    l   t   a   n   t   e

    d   a

    d   e   c   o   m   p   o   s    i   ç    ã   o    d   o    ó   x    i    d   o

    d   e   m   e   r   c    ú   r    i   o    ?

   •    F    i    l   t   r   a   ç    ã   o

   •    E   v   a   p   o   r   a   ç    ã   o    d   o   s   o    l  -

   v   e   n   t   e

   •    C   r    i   s   t   a    l    i   z   a   ç    ã   o

   •    C   e   n   t   r    i    f   u   g   a   ç    ã   o

   •    D   e   c   a   n   t   a

   ç    ã   o

   •    D   e   s   t    i    l   a

   ç    ã   o   s    i   m   p    l   e   s

   •    D   e   s   t    i    l   a   ç    ã   o    f   r   a   c   c    i   o   n   a    d   a

   •    C   r   o   m   a   t   o

   g   r   a    f    i   a

   •    T   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   q   u    í   m    i  -

   c   a   s   p   o   r   a   c   ç    ã   o    d   o   c   a    l   o   r

   •    U   t    i    l    i   z   a   r   t    é   c   n    i   c   a   s    d   e

   s   e   p   a   r   a   ç    ã   o    d   o   s   c   o   m   p   o   n   e   n   t   e   s    d   e   m    i   s  -

   t   u   r   a   s    h   e   t   e   r   o   g    é   n   e   a   s

   e    h   o   m   o   g    é   n   e   a   s   e   m    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s   e   s   t   a  -

    d   o   s    f    í   s    i   c   o   s .

   •    I   n   t   e   r   p   r   e   t   a   r   a   s   e   p   a   r   a   ç    ã   o   p   o   r    d   e   s   t    i    l   a   ç    ã   o .

   •    P   a   r   t    i    l    h   a   r   e    d    i   s   c   u   t    i   r   o

   s   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s   o    b   t    i    d   o   s   n   a   s   a   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    l   a    b   o   r   a   t   o   r    i   a    i   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   e   x

    i   s   t   e   m   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   q   u   e   o   c   o   r   r   e   m

   p   o   r   a   c   ç    ã   o    d   o   c   a    l   o   r .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r   t   e   r   m    ó    l    i   s   e   u   m   a   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    ã   o   q   u    í   m    i   c   a   p   o   r

   a   c   ç    ã   o    d   o   c   a    l   o   r .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   q   u    í   m    i   c   a   s   p   o   r   a   c   ç    ã   o    d   o

   c   a    l   o   r .

   •    E   s   c   r   e   v   e   r   a   e   q   u   a   ç    ã   o

    d   e   p   a    l   a   v   r   a   s   q   u   e   t   r   a    d   u   z   u   m   a   t   r   a   n   s    f   o   r  -

   m   a   ç    ã   o   q   u    í   m    i   c   a   p   o   r   a   c   ç    ã   o    d   o   c   a    l   o   r .

   •    P   e   s   q   u    i   s   a   r   e   s   e    l   e   c   c    i   o

   n   a   r    i   n    f   o   r   m   a   ç    ã   o   e   m    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s    f   o   n   t   e   s .

   •    A   p   r   e   s   e   n   t   a   r   c   o   r   r   e   c   t   a

   m   e   n   t   e   e   e   m    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s    f   o   r   m   a   t   o   s   o   s

   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s    d   a   s   s   u   a   s

   p   e   s   q   u    i   s   a   s .

   •    P   a   r   t    i    l    h   a   r   e    d    i   s   c   u   t    i   r   o

   s   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s   o    b   t    i    d   o   s   n   a   s   a   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    l   a    b   o   r   a   t   o   r    i   a    i   s .

  –    F    i   c    h   a    d   e   t   r   a    b   a    l    h   o   n .    °

    1    4

    (   p    á   g .

    1    5    2    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    3 .    1

    3    (   p    á   g .

    1    3    8    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    3 .    1

    4    (   p    á   g .

    1    4    0    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

   •    T   a   r   e    f   a    3 .    1

    5    (   p    á   g .

    1    4    1    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   n .   o

    1    2    (   p    á   g .

    5    1

    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a  -

    d   e   s    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    3 .    1

    6   e    3 .    1

    7    (   p    á   g .

    1    4    7    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    3 .    3

    7    (   p    á   g .

    1    5    8    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    F    i   c    h   a    d   e   t   r   a    b   a    l    h   o   n .    °

    1    5

    (   p    á   g .

    5    3    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    3 .    1

    6    (   p    á   g .

    1    4    4    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    3 .    1

    7    (   p    á   g .

    1    4    7    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   n .    °

    1    4    (   p    á   g .

    5    4

    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

Page 30: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 30/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 29

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    3 .    7

    T   r   a   n   s    f   o   r   m   a   r   u   m   a

   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   n   o   u   t   r   a   s  –    I    I

    T   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s

   p   o   r

   a   c   ç    ã   o   m   e   c    â   n    i   c   a

    T   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s

   p   o   r

   e    f   e    i   t   o    d   a   e    l   e   c   t   r    i   c    i    d   a    d   e

    T   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s

   p   o   r

   e    f   e    i   t   o    d   a    l   u   z

   •    T   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   q   u    í  -

   m    i   c   a   s   p   o   r   a   c   ç    ã   o   m   e  -

   c    â   n    i   c   a

   •    T   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   q   u    í  -

   m    i   c   a   s   p

   o   r   a   c   ç    ã   o    d   a

   e    l   e   c   t   r    i   c    i    d   a    d   e

   •    T   r   a   n   s    f   o   r

   m   a   ç    õ   e   s   q   u    í  -

   m    i   c   a   s   p   o

   r   a   c   ç    ã   o    d   a    l   u   z

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   e   x

    i   s   t   e   m   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   q   u   e   o   c   o   r   r   e   m

   p   o   r   a   c   ç    ã   o    d   a   c   o   r   r   e   n   t   e   e    l    é   c   t   r    i   c   a ,

    d   a    l   u   z   e   p   o   r   a   c   ç    ã   o   m   e   c    â  -

   n    i   c   a .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   q   u    í   m    i   c   a   s   p   o   r   a   c   ç    ã   o    d   a

   c   o   r   r   e   n   t   e   e    l    é   c   t   r    i   c   a ,    d   a    l   u   z   e   p   o   r   a   c   ç    ã   o   m   e   c    â   n    i   c   a .

   •    E   s   c   r   e   v   e   r   a   e   q   u   a   ç    ã   o

    d   e   p   a    l   a   v   r   a   s   q   u   e   t   r   a    d   u   z   u   m   a   t   r   a   n   s    f   o   r  -

   m   a   ç    ã   o   q   u    í   m    i   c   a   p   o   r   a   c   ç    ã   o    d   a    l   u   z ,    d   a   c   o   r   r   e   n   t   e   e    l    é   c   t   r    i   c   a   o   u

   p   o   r   a   c   ç    ã   o   m   e   c    â   n    i   c   a .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r   e    l   e   c   t   r    ó

    l    i   s   e   u   m   a   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    ã   o   q   u    í   m    i   c   a   p   o   r

   a   c   ç    ã   o    d   a   e    l   e   c   t   r    i   c    i    d   a    d   e .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r    f   o   t    ó    l    i

   s   e   u   m   a   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    ã   o   q   u    í   m    i   c   a   p   o   r

   a   c   ç    ã   o    d   a    l   u   z .

   •    P   e   s   q   u    i   s   a   r   e   s   e    l   e   c   c    i   o   n   a   r    i   n    f   o   r   m   a   ç    ã   o   e   m    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s    f   o   n  -

   t   e   s .

   •    A   p   r   e   s   e   n   t   a   r   c   o   r   r   e   c   t   a

   m   e   n   t   e   e   e   m    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s    f   o   r   m   a   t   o   s   o   s

   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s    d   a   s   s   u   a   s

   p   e   s   q   u    i   s   a   s .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    3 .    1

    8 ,

    3 .    1

    9 ,

    3 .    2

    0 ,

    3 .    2

    1   e    3 .    2

    2

    (   p    á   g .

    1    5    3    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    3 .    3

    8   e    3 .    3

    9    (   p    á   g .

    1    5    8    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

   •    F    i   c    h   a    d   e   t   r   a    b   a    l    h   o   n .    °

    1    5

    (   p    á   g .

    5    3    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    3 .    1

    8    (   p    á   g .

    1    5    0    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

   •    T   a   r   e    f   a    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    3 .    1

    9   e    3 .    2

    0    (   p    á   g .

    1    5    3    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   n .    °

    1    4    (   p    á   g .

    5    4

    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a  -

    d   e   s    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

Page 31: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 31/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O30

«Terra em transformação» – Energia

    Q   u   e   s   t    ã   o

   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b

    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o    d   e

   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m   p   e   t    ê   n   c

    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e

    ú    d   o   s

    4 .    1

    E   n   e   r   g    i   a   e   t   r   a   n   s  -

    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e   e   n   e   r   g    i   a

   e   n   t   r   e   s    i   s   t   e   m   a   s

    O   q   u   e    é    (   e   n    ã   o    é    )   a

   e   n   e   r   g    i   a

    O   q   u   e   a   c   o   n   t   e   c   e    à   e   n   e   r  -

   g    i   a   e   x    i   s   t   e   n   t   e   n   o   s   c   o   r  -

   p   o   s    ?

    E   m

   q   u   e   u   n    i    d   a    d   e   s   s   e

   m   e    d   e   a   e   n   e   r   g    i   a   t   r   a   n   s  -

    f   e   r    i    d   a   e   n   t   r   e   s    i   s   t   e   m   a   s    ?

    4 .    2

    O   s   t    i   p   o   s    f   u   n    d   a  -

   m   e   n   t   a    i   s    d   e   e   n   e   r   g    i   a   :

   e   n   e   r   g    i   a   c    i   n    é   t    i   c   a   e

   e   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l

   •    E   n   e   r   g    i   a

   •    S    i   s   t   e   m   a

   •    F   o   n   t   e   e   r   e   c   e   p   t   o   r    d   e

   e   n   e   r   g    i   a

   •    T   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a

    d   e

   e   n   e   r   g    i   a

   •    T    i   p   o   s    f   u   n    d   a   m   e   n   t   a    i   s

    d   e   e   n   e   r   g    i   a

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e   s    i   t   u

   a   ç    õ   e   s    d   o    d    i   a  -   a  -    d

    i   a   e   m   q   u   e   a

   e   n   e   r   g    i   a   s   e   m   a   n    i    f   e   s   t   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a   s   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s   n    ã   o   s    ã   o   e   n   e   r   g    i   a ,

   m   a   s

   c   o   n   t    ê   m   e   n   e   r   g    i   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a   e   n   e

   r   g    i   a   n    ã   o    é   u   m   a    f   o   r   ç   a ,

   m   a   s   q   u   e

   p   o    d   e   s   e   r   t   r   a   n   s    f   e   r    i    d   a

    d   e   u   m   c   o   r   p   o   p   a   r   a   o   u   t   r   o   p   o   r

   a   c   ç    ã   o    d   e    f   o   r   ç   a   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   s    ã   o   a

   s    f   o   r   ç   a   s   q   u   e    f   a   z   e   m   m   o   v   e   r   u   m

   c   o   r   p   o   e   n    ã   o   a   e   n   e   r   g    i   a .

   •    D   e    f    i   n    i   r   s    i   s   t   e   m   a .

   •    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r    f   o   n   t   e    d   e   r   e   c

   e   p   t   o   r .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   e   m   s    i   t   u   a   ç    õ   e   s   c   o   n   c   r   e   t   a   s   a    f   o   n   t   e   e   o   r   e   c   e   p  -

   t   o   r    d   e   e   n   e   r   g    i   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a   e   n   e   r   g    i   a   n    ã   o   s   e   c   r    i   a   n   e   m   s   e    d   e   s  -

   t   r    ó    i ,   m   a   s   s   e   t   r   a   n   s    f   e   r   e   e   n   t   r   e   s    i   s   t   e   m   a   s .

   •    R   e   p   r   e   s   e   n   t   a   r   a   e   n   e   r   g    i   a

   p   o   r    E .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   u   n    i    d   a    d   e    d   e   e   n   e   r   g    i   a   n   o    S    I .

   •    C   o   n   v   e   r   t   e   r   u   m   v   a    l   o   r    d   e

   e   n   e   r   g    i   a   e   x   p   r   e   s   s   o   e   m   c   a    l   o   r    i   a   s

   e   m    j   o   u    l   e   s   e   v    i   c   e  -   v   e   r   s   a

 .

   •    D   e   t   e   r   m    i   n   a   r   o   v   a    l   o   r    d   e   e   n   e   r   g    i   a   c   o   n   t    i    d   a   n   u   m   a    d   a    d   a

   a   m   o   s   t   r   a    d   e   p   r   o    d   u   t   o   a    l    i   m   e   n   t   a   r ,   a   p   a   r   t    i   r    d   a   a   n    á    l    i   s   e    d   o

   r    ó   t   u    l   o    d   a   r   e   s   p   e   c   t    i   v   a   e   m    b   a    l   a   g   e   m .

   •    C   a    l   c   u    l   a   r   a   e   n   e   r   g    i   a    d    i   s

   s    i   p   a    d   a   n   a   p   r    á   t    i   c   a    d   e   e   x   e   r   c    í   c    i   o

    f    í   s    i   c   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s    d   o    i   s   t    i   p   o   s

    f   u   n    d   a   m   e   n   t   a    i   s    d   e   e   n   e   r   g    i   a   q   u   e

   e   x    i   s   t   e   m   :   e   n   e   r   g    i   a   c    i   n    é   t    i   c   a   e   e   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l .

   •    Q   u

   e   s   t    õ   e   s   :

  –    4 .    2

    0    (   p    á   g .

    2    1    2    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1    (   p    á   g .

    5    5    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c

   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    Q   u

   e   s   t    õ   e   s   :

  –    4 .    1   e    4 .    2

    (   p    á   g .

    1    6    9    d   o

   m   a

   n   u   a    l    )   ;

  –    4 .    2

    2    (   p    á   g .

    2    1    2    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1   e

    2    (   p    á   g .    2    1    8    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    2   e    3    (   p    á   g .

    5    5    d   o    C   a    d   e   r  -

   n   o

    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    Q   u

   e   s   t    õ   e   s   :

  –    4 .    3

    (   p    á   g .

    1    6    9    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    4 .    2

    2    (   p    á   g .

    2    1    2    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    4 ,

    5   e    6    (   p    á   g   s .    5    5   e    5    6    d   o

    C   a

    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a

   r   e    f   a   :

  –    4 .    1    (   p    á   g .

    1    6    9    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o

 .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o   c   e   s   s   u   a    l .

   •    R   a   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o

 .

   •    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o   c   e   s   s   u   a    l .

Page 32: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 32/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 31

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    D   e   q   u   e    d   e   p   e   n    d   e   a   e   n   e   r  -

   g    i   a

   c    i   n    é   t    i   c   a

    d   e

   u   m

   c   o   r   p   o    ?

    D   e   q   u   e    d   e   p   e   n    d   e   a   e   n   e   r  -

   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l   g   r   a   v    í   t    i   c   a

    d   e   u   m   c   o   r   p   o    ?

    H    á   o   u   t   r   a   s    f   o   r   m   a   s    d   e

   e   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l   a    l    é   m

    d   a   e   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l

   g   r   a   v    í   t    i   c   a    ?

    E   s   e   u   m   c   o   r   p   o   n    ã   o   t    i   v   e   r

   n   e   m

   e   n   e   r   g    i   a   c    i   n    é   t    i   c   a

   n   e   m   e   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l

   n    ã   o   t   e   r    á   n   e   n    h   u   m   a   e   n   e   r  -

   g    i   a    ?

   •    E   n   e   r   g    i   a   c    i   n    é   t    i   c   a

   •    E   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l

   •    E   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l   g   r   a  -

   v    í   t    i   c   a

   •    E   n   e   r   g    i   a

   p   o   t   e   n   c    i   a    l

   e    l    á   s   t    i   c   a

   •    E   n   e   r   g    i   a    i   n   t   e   r   n   a

   •    A   s   s   o   c    i   a   r   a   e   n   e   r   g    i   a

   c    i   n    é   t    i   c   a   a   o   m   o   v    i   m   e   n   t   o    d   e   u   m   c   o   r   p   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s    f   a   c   t   o   r   e   s    d

   e   q   u   e    d   e   p   e   n    d   e   a   e   n   e   r   g    i   a   c    i   n    é   t    i   c   a    d   e

   u   m   c   o   r   p   o .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a

   e   n   e   r   g    i   a   c    i   n    é   t    i   c   a   a   u   m   e   n   t   a   c   o   m

   a

   m   a   s   s   a   e   a   v   e    l   o   c    i    d   a    d

   e .

   •    D   e    f    i   n    i   r   e   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l   c   o   m   o   u   m   t    i   p   o    d   e   e   n   e   r   g    i   a   q   u   e

   e   s   t    á   a   r   m   a   z   e   n   a    d   a   n   o

   s   c   o   r   p   o   s   e   p   r   o   n   t   a   a   m   a   n    i    f   e   s   t   a   r  -   s   e   n   a

    f   o   r   m   a    d   e   e   n   e   r   g    i   a   c    i   n

    é   t    i   c   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a   e

   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l   g   r   a   v    í   t    i   c   a   e   s   t    á   a   s   s   o  -

   c    i   a    d   a    à   s    f   o   r   ç   a   s   g   r   a   v    í   t    i   c   a   s   e   x   e   r   c    i    d   a   s   s   o    b   r   e   u   m   c   o   r   p   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s    f   a   c   t   o   r   e   s    d   e   q   u   e    d   e   p   e   n    d   e   a   e   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l

   g   r   a   v    í   t    i   c   a    d   e   u   m   c   o   r   p

   o .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a   e   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l   g   r   a   v    í   t    i   c   a   a   u   m   e   n   t   a

   c   o   m   a   m   a   s   s   a   e   a   a    l   t   u   r   a .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   e   m   s    i   t   u   a   ç    õ   e   s   c   o   n   c   r   e   t   a   s   q   u   e   t    i   p   o    f   u   n    d   a   m   e   n   t   a    l

    d   e   e   n   e   r   g    i   a   s   e   m   a   n    i    f   e   s   t   a   e   c   o   m   o   v   a   r    i   a .

   •    R   e    l   a   c    i   o   n   a   r   a   s   e   n   e   r   g    i   a   s   c    i   n    é   t    i   c   a   s   o   u   p   o   t   e   n   c    i   a    i   s    d   e   c   o   r   p   o   s .

   •    A   s   s   o   c    i   a   r   a   e   n   e   r   g    i   a

   e    l    á   s   t    i   c   a    à    d   e    f   o   r   m   a   ç    ã   o    d   e   u   m   c   o   r   p   o .

   •    C   o   n   c    l   u    i   r   q   u   e   q   u   a   n   t   o   m   a    i   o   r    f   o   r   a    d   e    f   o   r   m   a   ç    ã   o    d   o   c   o   r   p   o

   m   a    i   o   r   s   e   r    á   a   s   u   a   e   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l   e    l    á   s   t    i   c   a .

   •    A   s   s   o   c    i   a   r   a   e   n   e   r   g    i   a   p

   o   t   e   n   c    i   a    l   e    l    á   s   t    i   c   a    à    f   o   r   ç   a   e    l    á   s   t    i   c   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   u   m   c   o   r   p   o   p   o   s   s   u    i   e   n   e   r   g    i   a   a   n    í   v   e    l   m    i   c   r   o   s   c    ó   p    i   c   o .

   •    D   e    f    i   n    i   r   e   n   e   r   g    i   a    i   n   t   e   r

   n   a .

   •    R   e   a    l    i   z   a   r   p   e   s   q   u    i   s   a   s   e   s   e    l   e   c   c    i   o   n   a   r    i   n    f   o   r   m   a   ç    ã   o   e   m    d    i    f   e   r   e   n  -

   t   e   s    f   o   n   t   e   s .

   •    A   p   r   e   s   e   n   t   a   r   c   o   r   r   e   c   t   a

   m   e   n   t   e   e   e   m    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s    f   o   r   m   a   t   o   s   o   s

   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s    d   a   s   s   u   a   s

   p   e   s   q   u    i   s   a   s .

   •    T   a   r   e    f   a    4 .    2

    (   p    á   g .

    1    7    3    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    4 .    4

   e    4 .    5

    (   p    á   g .

    1    7    7    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    4 .    2

    3    (   p    á   g .

    2    1    2    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    3    (   p    á   g .

    2    1    8    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    7 ,

    8   e    9    (   p    á   g   s .    5    6   e    5    7    d   o

    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    4    (   p    á   g .

    2    1    8    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    4 .    6

    (   p    á   g .

    1    7    7    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1    1    (   p    á   g .

    5    7    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    4 .    3

    (   p    á   g .

    1    7    7    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    R   a

   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o

   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

Page 33: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 33/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O32

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    4 .    3

    T   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s

   e   n   t   r   e   e   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n  -

   c    i   a    l   e   e   n   e   r   g    i   a   c    i   n    é  -

   t    i   c   a

    E   a   e   n   e   r   g    i   a   c    i   n    é   t    i   c   a    d   e

   u   m   c   o   r   p   o   p   o    d   e   t   r   a   n   s    f   o   r  -

   m   a   r  -   s   e   e   m   e   n   e   r   g    i   a   p   o  -

   t   e   n   c    i   a    l   g   r   a   v    í   t    i   c   a    ?

    T   a   m    b    é   m    h    á   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a  -

   ç    ã   o    d   e   e   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n  -

   c    i   a    l   e    l    á   s   t    i   c   a   e   m   e   n   e   r   g    i   a

   c    i   n    é   t    i   c   a    ?    E   o   c   o   n   t   r    á   r    i   o    ?

    4 .    4

    F   o   n   t   e   s    d   e   e   n   e   r   g    i   a

    Q   u   e    f   o   n   t   e   s    d   e   e   n   e   r   g    i   a

   r   e   n   o   v    á   v   e    i   s   e   x    i   s   t   e   m    ?

   •    T   r   a   n   s    f   o

   r   m   a   ç    õ   e   s    d   e

   e   n   e   r   g    i   a

   •    F   o   n   t   e   s   r   e   n   o   v    á   v   e    i   s   e

   n    ã   o   r   e   n   o

   v    á   v   e    i   s

   •    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   t   r   a   n   s    f   o   r   m

   a   ç    ã   o    d   e   t   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e   e   n   e   r   g    i   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   n   a

   q   u   e    d   a    d   e   u   m   c   o   r   p   o   a   s   u   a   e   n   e   r   g    i   a

   p   o   t   e   n   c    i   a    l   g   r   a   v    í   t    i   c   a   s

   e   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   e   m   e   n   e   r   g    i   a   c    i   n    é   t    i   c   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e ,

   s   e   a   r   e   s    i   s   t    ê   n   c    i   a    d   o   a   r    f   o   r    d   e   s   p   r   e   z    á   v   e    l ,   a

   e   n   e   r   g    i   a   t   o   t   a    l    d   o   s    i   s   t   e   m   a   s   e   c   o   n   s   e   r   v   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   n   o

   m   o   v    i   m   e   n   t   o   a   s   c   e   n    d   e   n   t   e    d   e   u   m   c   o   r   p   o

   a   e   n   e   r   g    i   a   c    i   n    é   t    i   c   a   s   e   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   e   m   e   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r ,   n   a   q   u   e    d   a   e   n   o    l   a   n   ç   a   m   e   n   t   o    d   e   u   m   c   o   r   p   o ,

   o   s

   p   o   n   t   o   s    d   a   t   r   a    j   e   c   t    ó   r    i   a   e   m   q   u   e   :

  –   a   e   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l    é   m    á   x    i   m   a   e   m    í   n    i   m   a   ;

  –   a   e   n   e   r   g    i   a   c    i   n    é   t    i   c   a

    é   m    á   x    i   m   a   e   m    í   n    i   m   a .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   e   m   s    i   t   u   a

   ç    õ   e   s   c   o   n   c   r   e   t   a   s   a   s   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   e

   t   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a   s    d   e   e   n

   e   r   g    i   a   q   u   e   o   c   o   r   r   e   m .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e ,   s   e

   n    ã   o    f   o   r    d   e   s   p   r   e   z    á   v   e    l   a   r   e   s    i   s   t    ê   n   c    i   a    d   o

   a   r ,   a   e   n   e   r   g    i   a   m   e   c    â

   n    i   c   a   n    ã   o    é   c   o   n   s   t   a   n   t   e   p   o    i   s   p   a   r   t   e    é

   t   r   a   n   s    f   e   r    i    d   a   p   a   r   a   a   v    i   z    i   n    h   a   n   ç   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e ,

   s   e   a   r   e   s

    i   s   t    ê   n   c    i   a    d   o   a   r   n    ã   o    f   o   r    d   e   s   p   r   e   z    á   v   e    l ,   a

   e   n   e   r   g    i   a    i   n    i   c    i   a    l    d   o   c   o   r   p   o    é    i   g   u   a    l    à   s   o   m   a    d   a   s   u   a   e   n   e   r   g    i   a

    f    i   n   a    l   c   o   m   a   e   n   e   r   g    i   a   t   r   a   n   s    f   e   r    i    d   a   p   a   r   a   a   v    i   z    i   n    h   a   n   ç   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   p   o    d

   e   m   o   c   o   r   r   e   r   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s    d   e   e   n   e   r  -

   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l   e    l    á   s   t    i   c

   a   e   m   c    i   n    é   t    i   c   a   e   v    i   c   e  -   v   e   r   s   a .

   •    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r    f   o   n   t   e    d   e

   e   n   e   r   g    i   a   r   e   n   o   v    á   v   e    l    d   e   n    ã   o   r   e   n   o   v    á   v   e    l .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e    f

   o   n   t   e   s    d   e   e   n   e   r   g    i   a   r   e   n   o   v    á   v   e    l   e   n    ã   o

   r   e   n   o   v    á   v   e    l .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    4 .    7

   e    4 .    8

    (   p    á   g .

    1    8    3    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    4 .    2

    5    (   p    á   g .

    2    1    2    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   :

  –    4 .    4

    (   p    á   g .

    1    8    3    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    4 .    9

   e    4 .    1

    0    (   p    á   g .

    1    8    9    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    4 .    2

    6   e    4 .    2

    7    (   p    á   g .

    2    1    3    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    R   a

   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o

   c   e   s   s   u   a    l .

   •    R   a

   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o

   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

Page 34: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 34/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 33

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    Q   u   e   t   r   a   n   s    f   o   r   m   a   ç    ã   o   e

   t   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a   s    d   e   e   n   e   r  -

   g    i   a   o   c   o   r   r   e   m   n   u   m   a   c   e   n  -

   t   r   a    l    h    i    d   r   o   e    l    é   c   t   r    i   c   a    ?

    Q   u   e    f   o   n   t   e   s    d   e   e   n   e   r   g    i   a

   n    ã   o   r   e   n   o   v    á   v   e    i   s   e   x    i   s  -

   t   e   m    ?

    4 .    5

    P   r   o   c   e   s   s   o   s    d   e   t   r   a   n   s  -

    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e   e   n   e   r   g    i   a   :

   c   a    l   o   r ,   r   a    d    i   a   ç    ã   o   e   t   r   a  -

    b   a    l    h   o

    O   q   u   e   a   c   o   n   t   e   c   e   q   u   a   n    d   o

   c   o    l   o   c   a   m   o   s   e   m   c   o   n   t   a   c   t   o

    d   o    i   s   c   o   r   p   o   s   a   t   e   m   p   e   r   a  -

   t   u   r   a   s    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s    ?

   •    T   e   m   p   e   r   a

   t   u   r   a

   •    C   a    l   o   r

   •    E   q   u    i    l    í    b   r    i   o   t    é   r   m    i   c   o

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   a   s   e   n   e   r   g    i   a   s   r   e   n   o   v    á   v   e    i   s   e   n    ã   o   r   e   n   o   v    á   v   e    i   s    d   e

   a   c   o   r    d   o   c   o   m   a   s   u   a    f   o

   n   t   e .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   s   t   r   a   n   s    f   o   r   m

   a   ç    õ   e   s   e   t   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a   s    d   e   e   n   e   r   g    i   a

   q   u   e   o   c   o   r   r   e   m   n   u   m   a   c

   e   n   t   r   a    l   t   e   r   m   o   e    l    é   c   t   r    i   c   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   s   v   a   n   t   a   g   e   n   s   e    d   e   s   v   a   n   t   a   g   e   n   s    d   a   u   t    i    l    i   z   a   ç    ã   o    d   e

   e   n   e   r   g    i   a   s   r   e   n   o   v    á   v   e    i   s

   e   n    ã   o   r   e   n   o   v    á   v   e    i   s .

   •    C   o   n   s   t   r   u    i   r   u   m   p   e   q   u   e   n   o   m   o    d   e    l   o    d   e   u   m   a   c   e   n   t   r   a    l   e    ó    l    i   c   a .

   •    R   e   a    l    i   z   a   r   p   e   s   q   u    i   s   a   s   e   s   e    l   e   c   c    i   o   n   a   r    i   n    f   o   r   m   a   ç    ã   o   e   m    d    i    f   e   r   e   n  -

   t   e   s    f   o   n   t   e   s .

   •    A   p   r   e   s   e   n   t   a   r   c   o   r   r   e   c   t   a

   m   e   n   t   e   e   e   m    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s    f   o   r   m   a   t   o   s   o   s

   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s    d   a   s   s   u   a   s

   p   e   s   q   u    i   s   a   s .

   •    E   n   u   m   e   r   a   r   o   s   p   r   o   c   e   s   s   o   s   a   t   r   a   v    é   s    d   o   s   q   u   a    i   s   s   e   t   r   a   n   s    f   e   r   e

   e   n   e   r   g    i   a   e   n   t   r   e   s    i   s   t   e   m

   a   s   :   c   a    l   o   r ,   r   a    d    i   a   ç    ã   o   e   t   r   a    b   a    l    h   o .

   •    R   e    l   a   c    i   o   n   a   r   a   t   e   m   p   e

   r   a   t   u   r   a    d   e   u   m   c   o   r   p   o   c   o   m   a   a   g    i   t   a   ç    ã   o

   t    é   r   m    i   c   a    d   o   s   r   e   s   p   e   c   t    i   v   o   s   c   o   r   p    ú   s   c   u    l   o   s .

   •    I   n    d    i   c   a   r   t    i   p   o   s    d   e   t   e   r   m

    ó   m   e   t   r   o   s .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r   c   a    l   o   r   o   p   r   o   c   e   s   s   o    d   e   t   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e   e   n   e   r  -

   g    i   a   e   n   t   r   e   c   o   r   p   o   s   a    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s   t   e   m   p   e   r   a   t   u   r   a   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e ,   n   a

   t   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e   e   n   e   r   g    i   a   p   o   r   c   a    l   o   r ,   o

   c   o   r   p   o   a   m   a    i   o   r   t   e   m   p   e   r   a   t   u   r   a   c   e    d   e   e   n   e   r   g    i   a   a   o    d   e   m   e   n   o   r

   t   e   m   p   e   r   a   t   u   r   a .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   a   t   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e   e   n   e   r   g    i   a   c   e   s   s   a   q   u   a   n  -

    d   o   o   s    d   o    i   s   c   o   r   p   o   s   e

   m   c   o   n   t   a   c   t   o   p   a   s   s   a   m   a   t   e   r   a   m   e   s   m   a

   t   e   m   p   e   r   a   t   u   r   a .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    5   e    6    (   p    á   g .

    2    1    9    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1    3   e    1    4    (   p    á   g   s .    5    8   e    5    9    d   o

    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    4 .    1

    6    (   p    á   g .

    2    1    1    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   s    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    4 .    5

   e    4 .    6

    (   p    á   g .

    1    8    9    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   n .    °

    1    5    (   p    á   g .

    6    1

    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    4 .    1

    2   a    4 .    1

    4    (   p    á   g .

    1    9    7    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    4 .    2

    9    (   p    á   g .

    2    1    3    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    4 .    7

    (   p    á   g .

    1    9    2    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o

   c   e   s   s   u   a    l .

   •    R   a

   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o

   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

Page 35: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 35/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O34

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    C   o   m   o   s   e   t   r   a   n   s    f   e   r   e   a

   e   n   e   r   g    i   a   p   o   r   c   a    l   o   r   n   o   s

   s    ó    l    i    d   o   s ,

    l    í   q   u    i    d   o   s   e   g   a  -

   s   e   s    ?

   •    C   o   n    d   u   ç    ã

   o   t    é   r   m    i   c   a

   •    C   o   n    d   u   t    i   v

    i    d   a    d   e   t    é   r   m    i   c   a

   •    C   o   n   v   e   c   ç

    ã   o

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r   e   q   u    i    l    í    b   r    i   o   t    é   r   m    i   c   o   a   s    i   t   u   a   ç    ã   o   e   m   q   u   e   o   s

   c   o   r   p   o   s   e   m   c   o   n   t   a   c   t   o

   t    ê   m   a   m   e   s   m   a   t   e   m   p   e   r   a   t   u   r   a .

   •    E   x   p    l    i   c   a   r   o   q   u   e   s   u   c   e    d   e   a   n    í   v   e    l   m    i   c   r   o   s   c    ó   p    i   c   o    d   u   r   a   n   t   e   u   m   a

   t   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e   e   n   e   r   g    i   a   p   o   r   c   a    l   o   r   a   t    é   s   e   a   t    i   n   g    i   r   o   e   q   u    i    l    í  -

    b   r    i   o   t    é   r   m    i   c   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   s   g   r   a   n    d   e   z   a

   s    f    í   s    i   c   a   s    d   e   q   u   e    d   e   p   e   n    d   e   a   e   n   e   r   g    i   a

   t   r   a   n   s    f   e   r    i    d   a   p   o   r   c   a    l   o   r   :   m   a   s   s   a ,

    d    i    f   e   r   e   n   ç   a    d   e   t   e   m   p   e   r   a   t   u   r   a   e

   t    i   p   o    d   e   m   a   t   e   r    i   a    l .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s    d   o    i   s   m   e   c   a   n    i   s   m   o   s    d   e   t   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e   e   n   e   r   g    i   a

   p   o   r   c   a    l   o   r   :   c   o   n    d   u   ç    ã   o

   t    é   r   m    i   c   a   e   c   o   n   v   e   c   ç    ã   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   a   c   o   n    d   u   ç    ã   o   t    é   r   m    i   c   a   s    ó   o   c   o   r   r   e   e   m   s    ó    l    i    d   o   s   e   a

   c   o   n   v   e   c   ç    ã   o   e   m    l    í   q   u    i    d

   o   s   e   g   a   s   e   s .

   •    D   a   r   e   x   e   m   p    l   o   s    d   e    b   o   n   s   e   m   a   u   s   c   o   n    d   u   t   o   r   e   s   t    é   r   m    i   c   o   s .

   •    D   e   s   c   r   e   v   e   r   o   m   e   c   a   n    i   s   m   o    d   a   c   o   n    d   u   ç    ã   o   t    é   r   m    i   c   a .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r   c   o   n    d   u   t    i   v    i    d   a    d   e   t    é   r   m    i   c   a    d   e   u   m   m   a   t   e   r    i   a    l   a

   g   r   a   n    d   e   z   a   q   u   e   n   o   s    i   n    d    i   c   a   s   e   o   m   a   t   e   r    i   a    l    é    b   o   m   o   u   m   a   u

   c   o   n    d   u   t   o   r .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   q   u   a   n   t   o   m   a    i   o   r    f   o   r   a   c   o   n    d   u   t    i   v    i    d   a    d   e   t    é   r   m    i   c   a    d   e

   u   m   m   a   t   e   r    i   a    l   m   e    l    h   o   r

   c   o   n    d   u   t   o   r   e    l   e   s   e   r    á .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   m   a   t   e   r    i   a    i   s    b   o   n   s   e   m   a   u   s   c   o   n    d   u   t   o   r   e   s    d   e   c   a    l   o   r

   p   o   r   c   o   m   p   a   r   a   ç    ã   o    d   o   s   r   e   s   p   e   c   t    i   v   o   s   v   a    l   o   r   e   s    d   e   c   o   n    d   u   t    i   v    i    d   a  -

    d   e   t    é   r   m    i   c   a .

   •    E   x   p    l    i   c   a   r   p   o   r   q   u   e   e   x

   p   e   r    i   m   e   n   t   a   m   o   s   s   e   n   s   a   ç    õ   e   s    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s

    d   e   q   u   e   n   t   e   e    f   r    i   o   q   u   a   n    d   o   t   o   c   a   m   o   s   e   m   m   a   t   e   r    i   a    i   s    d    i    f   e   r   e   n  -

   t   e   s    à   m   e   s   m   a   t   e   m   p   e   r   a   t   u   r   a .

   •    D   e   s   c   r   e   v   e   r   o   m   e   c   a   n    i   s   m   o    d   e   c   o   n   v   e   c   ç    ã   o .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   n   a

   c   o   n    d   u   ç    ã   o   t    é   r   m    i   c   a   o   s   c   o   r   p    ú   s   c   u    l   o   s

   a   p   e   n   a   s   s   e   a   g    i   t   a   m ,   e   n   q   u   a   n   t   o   n   a   c   o   n   v   e   c   ç    ã   o   s   e   m   o   v   e   m   e

   o   r    i   g    i   n   a   m   c   o   r   r   e   n   t   e   s   a

   s   c   e   n    d   e   n   t   e   s   e    d   e   s   c   e   n    d   e   n   t   e   s .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    4 .    9

   e    4 .    1

    0    (   p    á   g .

    1    9    7    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

   •    T   a   r   e    f   a    4 .    1

    7    (   p    á   g .

    2    1    1    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    4 .    3

    0   e    4 .    3

    1    (   p    á   g .

    2    1    3    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    8    (   p    á   g .

    2    1    9    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    6   e    8    (   p    á   g   s .

    6    3   e    6    4    d   o

    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a    4 .    8

    (   p    á   g .

    1    9    6    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    5   e    7    (   p    á   g .

    6    4    d   o    C   a    d   e   r   n   o

    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

Page 36: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 36/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 35

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    C   o   m   o   s   e   t   r   a   n   s    f   e   r   e   a

   e   n   e   r   g    i   a   p   o   r   c   a    l   o   r   n   o   s

   s    ó    l    i    d   o   s ,

    l    í   q   u    i    d   o   s

   e

   g   a   s   e   s    ?

   •    R   a    d    i   a   ç    ã   o

   •    T   r   a    b   a    l    h   o

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   e   m   s    i   t   u

   a   ç    õ   e   s   c   o   n   c   r   e   t   a   s   q   u   a   n    d   o   o   c   o   r   r   e   o

   m   e   c   a   n    i   s   m   o    d   e   c   o   n    d   u   ç    ã   o   t    é   r   m    i   c   a   o   u    d   e   c   o   n   v   e   c   ç    ã   o .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r   r   a    d    i   a   ç    ã   o   o   p   r   o   c   e   s   s   o    d   e   t   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e

   e   n   e   r   g    i   a   a   t   r   a   v    é   s    d   a   p   r   o   p   a   g   a   ç    ã   o    d   a   r   a    d    i   a   ç    ã   o   e    l   e   c   t   r   o   m   a   g  -

   n    é   t    i   c   a   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   n   o   p   r   o   c   e   s   s   o    d   e   t   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e   e   n   e   r   g    i   a

   p   o   r   r   a    d    i   a   ç    ã   o   n    ã   o    é

   n   e   c   e   s   s    á   r    i   a   a   e   x    i   s   t    ê   n   c    i   a    d   e   u   m   m   e    i   o

   m   a   t   e   r    i   a    l   e   n   t   r   e   a    f   o   n   t   e   e   o   r   e   c   e   p   t   o   r .

   •    A   s   s   o   c    i   a   r   a   e   m    i   s   s    ã   o    d   e   r   a    d    i   a   ç    ã   o   p   o   r   u   m   c   o   r   p   o    à   r   e   s   p   e   c   t    i   v   a

   a   g    i   t   a   ç    ã   o   t    é   r   m    i   c   a    d   o   s   s   e   u   s   c   o   r   p    ú   s   c   u    l   o   s .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   n   a

   t   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e   e   n   e   r   g    i   a ,

   p   o   r   r   a    d    i   a  -

   ç    ã   o   o   u   c   a    l   o   r ,   a   e   n   e

   r   g    i   a    i   n   t   e   r   n   a    d   o   c   o   r   p   o   q   u   e   a   r   e   c   e    b   e

   a   u   m   e   n   t   a .

   •    C   o   n   s   t   r   u    i   r   u   m    f   o   r   n   o   s

   o    l   a   r .

   •    E   n   u   m   e   r   a   r   m   e    d    i    d   a   s   p

   a   r   a   c   o   n   s   t   r   u   ç    ã   o    d   e   u   m   a   c   a   s   a   e   c   o    l    ó   g    i  -

   c   a   t   a    i   s   c   o   m   o   o   r    i   e   n   t   a   ç    ã   o ,

   v   e   g   e   t   a   ç    ã   o   e   n   v   o    l   v   e   n   t   e ,

   m   a   t   e  -

   r    i   a    i   s   p   a   r   a   r   e    d   u   z    i   r   p   e   r    d   a   s   p   o   r   c   o   n    d   u   ç    ã   o .

   •    E   x   p    l    i   c   a   r   o    f   u   n   c    i   o   n   a   m

   e   n   t   o    d   e   u   m    f   o   r   n   o   s   o    l   a   r .

   •    R   e   a    l    i   z   a   r   p   e   s   q   u    i   s   a   s   e   s   e    l   e   c   c    i   o   n   a   r    i   n    f   o   r   m   a   ç    ã   o   e   m    d    i    f   e   r   e   n  -

   t   e   s    f   o   n   t   e   s .

   •    A   p   r   e   s   e   n   t   a   r   c   o   r   r   e   c   t   a

   m   e   n   t   e   e   e   m    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s    f   o   r   m   a   t   o   s   o   s

   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s    d   a   s   s   u   a   s

   p   e   s   q   u    i   s   a   s .

   •    D   e   s    i   g   n   a   r   p   o   r   t   r   a    b   a    l    h   o   o   p   r   o   c   e   s   s   o    d   e   t   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e

   e   n   e   r   g    i   a   p   o   r   a   c   ç    ã   o    d   e    f   o   r   ç   a   s .

   •    C   a    l   c   u    l   a   r   o   t   r   a    b   a    l    h   o   r   e   a    l    i   z   a    d   o   p   o   r   u   m   a    f   o   r   ç   a   e   m   s    i   t   u   a   ç    õ   e   s

   c   o   n   c   r   e   t   a   s .

   •    I    d   e   n   t    i    f    i   c   a   r   e   m   s    i   t   u   a   ç    õ   e   s   c   o   n   c   r   e   t   a   s   q   u   a   n    d   o   o   c   o   r   r   e   t   r   a   n   s  -

    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e   e   n   e   r   g    i   a   p   o   r   c   a    l   o   r ,   r   a    d    i   a   ç    ã   o   o   u   t   r   a    b   a    l    h   o .

   •    T   a   r   e    f   a   :

  –    4 .    1

    1    (   p    á   g .

    2    0    1    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    ã   o   :

  –    1    5    (   p    á   g .

    6    0    d   o    C   a    d   e   r   n   o    d   e

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   :

  –    4 .    1

    2   e    4 .    1

    3    (   p    á   g .

    2    0    1    d   o

   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    4 .    1

    7    (   p    á   g .

    2    0    1    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    4 .    2

    8    (   p    á   g .

    2    1    3    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    7    (   p    á   g .

    2    1    9    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    9   e    1    0    (   p    á   g .

    6    4    d   o    C   a    d   e   r   n   o

    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

Page 37: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 37/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O36

    Q   u   e   s   t    ã   o   o   r    i   e   n   t   a    d   o   r   a

    O    b    j   e   c   t    i   v   o   s

    (   o   a    l   u   n   o

    d   e   v   e   s   e   r   c   a   p   a   z    d   e    )

    C   o   m

   p   e   t    ê   n   c    i   a   s

    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s

    C   o   n   t   e    ú    d   o   s

    4 .    6

    T   r   a   n   s    f   e   r    ê   n   c    i   a    d   e

   e   n   e   r   g    i   a   e   m    a

   p   a   r   e  -

    l    h   o   s   e    l    é   c   t   r    i   c   o   s

    P   o   t    ê   n   c    i   a   e    l    é   c   t   r    i   c   a

    C   o   m   o   c   a    l   c   u    l   a   r   o   v   a    l   o   r

    d   e   e   n   e   r   g    i   a   «   g   a   s   t   a   »   n   u   m

   a   p   a   r   e    l    h   o   e    l    é   c   t   r    i   c   o    ?

    R   e   n    d    i   m   e   n   t   o    d   e   u   m   a   p   a  -

   r   e    l    h   o

    C   o   n   s   e   r   v   a   ç    ã   o   e    d   e   g   r   a    d   a  -

   ç    ã   o    d   e   e   n   e   r   g    i   a

   •    P   o   t    ê   n   c    i   a

   •    R   e   n    d    i   m   e

   n   t   o

   •    C   o   n   s   e   r   v   a   ç    ã   o    d   a   e   n   e   r  -

   g    i   a

   •    D   e    f    i   n    i   r   p   o   t    ê   n   c    i   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s    i   g   n    i    f    i   c   a    d   o

    d   a   p   o   t    ê   n   c    i   a    d   e   u   m   a   p   a   r   e    l    h   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   a   u   n    i    d   a    d   e    d   e

   p   o   t    ê   n   c    i   a   n   o    S    I .

   •    D   e    f    i   n    i   r    1    k    W    h .

   •    D   e   t   e   r   m    i   n   a   r   a   p   o   t    ê   n   c

    i   a    d   e   u   m   a   p   a   r   e    l    h   o .

   •    D   e   t   e   r   m    i   n   a   r   a   e   n   e   r   g

    i   a    d    i   s   s    i   p   a    d   a   n   u   m   a   p   a   r   e    l    h   o   e    l    é   c   t   r    i   c   o

   e   m    k    W    h .

   •    D    i   s   t    i   n   g   u    i   r   e   n   e   r   g    i   a    f   o   r   n   e   c    i    d   a ,   e   n   e   r   g    i   a    ú   t    i    l   e   e   n   e   r   g    i   a    d    i   s   s    i   p   a    d   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   o   v   a    l   o   r    d   a   e   n   e   r   g    i   a    f   o   r   n   e   c    i    d   a    é    i   g   u   a    l    à   s   o   m   a

    d   o   s   v   a    l   o   r   e   s    d   a   e   n   e   r   g    i   a    ú   t    i    l   c   o   m   a   e   n   e   r   g    i   a    d    i   s   s    i   p   a    d   a .

   •    I   n    d    i   c   a   r   o   s    i   g   n    i    f    i   c   a    d   o

    d   o   r   e   n    d    i   m   e   n   t   o    d   e   u   m   a   p   a   r   e    l    h   o .

   •    R   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   e   n    ã   o   e   x    i   s   t   e   m   r   e   n    d    i   m   e   n   t   o   s   s   u   p   e   r    i   o   r   e   s   a

    1    0    0    % .

   •    D   e   t   e   r   m    i   n   a   r   o   r   e   n    d    i   m

   e   n   t   o    d   e   u   m   a   p   a   r   e    l    h   o .

   •    I   n    d    i   c   a   r   q   u   e   o   r   e   n    d    i   m

   e   n   t   o    é   u   m   a   g   r   a   n    d   e   z   a   a    d    i   m   e   n   s    i   o   n   a    l .

   •    D   e   t   e   r   m    i   n   a   r   a   e   n   e   r

   g    i   a    ú   t    i    l   e    /   o   u   a   e   n   e   r   g    i   a    d    i   s   s    i   p   a    d   a ,

   c   o   n    h   e   c    i    d   o   o   r   e   n    d    i   m   e   n   t   o   e   a   e   n   e   r   g    i   a    f   o   r   n   e   c    i    d   a .

   •    E   n   u   n   c    i   a   r   a    L   e    i    d   e    C   o

   n   s   e   r   v   a   ç    ã   o    d   a    E   n   e   r   g    i   a .

   •    E   x   p    l    i   c   a   r   p   o   r   q   u   e   m   o

   t    i   v   o   s   e    d   e   v   e   m    i   n    i   m    i   z   a   r   o   «   c   o   n   s   u   m   o   »

   e   n   e   r   g    é   t    i   c   o .

   •    E   n   u   m   e   r   a   r   m   e    d    i    d   a   s

   a   t   o   m   a   r   p   a   r   a    d    i   m    i   n   u    i   r   o   «   c   o   n   s   u   m   o   »

   e   n   e   r   g    é   t    i   c   o   n   u   m   a   c   a   s   a .

   •    R   e   a    l    i   z   a   r   p   e   s   q   u    i   s   a   s   e   s   e    l   e   c   c    i   o   n   a   r    i   n    f   o   r   m   a   ç    ã   o   e   m    d    i    f   e   r   e   n  -

   t   e   s    f   o   n   t   e   s .

   •    A   p   r   e   s   e   n   t   a   r   c   o   r   r   e   c   t   a

   m   e   n   t   e   e   e   m    d    i    f   e   r   e   n   t   e   s    f   o   r   m   a   t   o   s   o   s

   r   e   s   u    l   t   a    d   o   s    d   a   s   s   u   a   s

   p   e   s   q   u    i   s   a   s .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    4 .    1

    8   e    4 .    1

    9    (   p    á   g .

    2    0    9    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    4 .    3

    2   e    4 .

    3    4    (   p    á   g .

    2    1    4    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1    1   e    1    2    (   p    á   g   s .    6    4   e    6    5    d   o

    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    Q   u   e   s   t    ã   o   :

  –    4 .    3

    3    (   p    á   g .

    2    1    4    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    9 ,

    1    0   e    1    1    (   p    á   g .

    2    1    9    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    1    3   e    1    4    (   p    á   g .

    6    5    d   o    C   a    d   e   r  -

   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    Q   u   e   s   t    õ   e   s   :

  –    4 .    3

    5    (   p    á   g .

    2    1    4    d   o   m   a   n   u   a    l    )   ;

  –    4 .    3

    7    (   p    á   g .

    2    1    6    d   o   m   a   n   u   a    l    ) .

   •    T   a   r   e    f   a   s    d   e   p   e   s   q   u    i   s   a   :

  –    4 .    1

    4   e    4 .    1

    5    (   p    á   g .

    2    0    9    d   o

   m   a   n   u   a    l    )   ;

   •    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e    1    6    (   p    á   g .

    6    5    d   o

    C   a    d   e   r   n   o    d   e    A   c   t    i   v    i    d   a    d   e   s    ) .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    R   a

   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   s   u    b   s   t   a   n   t    i   v   o .

   •    C   o

   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o

   p   r   o

   c   e   s   s   u   a    l .

   •    R   a

   c    i   o   c    í   n    i   o .

   •    C   o

   m   u   n    i   c   a   ç    ã   o .

Page 38: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 38/81

Í N D I C E

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 37

Capítulo 1 – Universo

1. Indica tipos de astros que conheças.

2. Assinala as opções que consideras verdadeiras:

A. O Sol é a estrela mais brilhante do Universo.

B. O Sol é a maior estrela do Universo.

C. O Sol é a estrela mais próxima da Terra.

D. O Sol está fixo no espaço.

E. O Sol e todas as outras estrelas são rochas com a forma de★.

3. Faz um desenho com o Sol, a Terra e os vários planetas que conheces, mostrando a posição e o movimentodestes astros no espaço.

4. O que são chuvas de estrelas?

5. Considera as seguintes questões sobre o Universo:

5.1 O que existe no Universo? (Escolhe a opção correcta.)

A. Apenas a Terra.

B. A Terra, o Sol e milhares de estrelas.C. Apenas o sistema solar.

D. Apenas a Via Láctea.

E. Apenas a Via Láctea, a Andrómeda e as Nuvens de Magalhães.

F. Nenhuma das opções anteriores.

5.2 Se escolheste a opção F na alínea anterior, indica qual é a tua opinião.

5.3 Escolhe a opção que pensas ser a correcta: O Universo…

A. … tem a Terra no seu centro.

B. … tem o Sol no seu centro.C. … tem a Via Láctea no seu centro.

D. … não tem centro.

5.4 Escolhe as afirmações que consideras verdadeiras:

A. O Universo não aumenta nem diminui de tamanho.

B. O Universo é infinito.

C. O Universo está a expandir-se.

D. O Universo está a contrair-se.

5.5 Que meios usamos para conhecer melhor o Universo?

5 . F I C H A S D E D I A G N Ó S T I C O

Page 39: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 39/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O38

Capítulo 2 – Planeta Terra

1. Por que existe noite? (Escolhe a opção correcta.)

A. Porque as nuvens tapam o Sol.B. Porque o Sol se esconde atrás das montanhas.C. Porque o Sol dá um volta completa em torno da Terra uma vez por dia.D. Porque a Terra descreve uma volta em torno do Sol uma vez por dia.E. Porque a Terra roda em torno do seu eixo.

2. Como varia a sombra de uma vara ao longo do dia? (Escolhe a opção correcta.)A. Aumenta ao longo do dia.B. Diminui ao longo do dia.C. Não varia de tamanho ao longo do dia.

D. Diminui até ao meio-dia e depois aumenta até ao anoitecer.

3. Por que existem estações do ano?

4. Por que existem fases da Lua? (Escolhe a opção correcta).A. Porque a Lua muda de forma ao longo do mês.B. Porque a sombra da Terra cai sobre a Lua.C. Porque a zona da Lua que é iluminada varia ao longo do mês.D. Nenhuma das opções anteriores é correcta. Justifica a tua escolha.

5. Indica qual é a fase da Lua que está representada em cada uma das figuras ao lado:6. O que é um eclipse?

7. Por que não caem da Terra os habitantes do hemisfério Sul?

8. Imagina dois astronautas à superfície da Lua. Um dos astronautas diz que, à superfície da Lua, conseguelevantar halteres que, na Terra, têm 300 kg de massa. A massa dos halteres é: (Escolhe a opção correcta.)A. 300 kg na Terra e 300 kg na Lua.B. 300 kg na Terra e 50 kg na Lua.C. 300 kg na Terra e 1800 kg na Lua.

D. 300 kg na Terra e 10 kg na Lua.E. Nenhuma das opções anteriores é correcta. Justifica a tua escolha.

9. Por que parecem flutuar os astronautas no espaço? (Escolhe a opção correcta.)A. Como não estão na Terra deixam de ter peso.B. No espaço a gravidade é muito pequena.C. Como no espaço não há ar, também não há gravidade.D. Nenhuma das opções anteriores é correcta. Justifica a tua escolha.

Page 40: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 40/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 39

Capítulo 3 – Materiais

1. Classifica os materiais seguintes como naturais ou artificiais: ar, tijolo, granito, água, açúcar, azeite, iogurte,

petróleo, maionese e carvão.2. Todas as matérias-primas são recursos limitados no nosso planeta. Indica os recursos não renováveis que

conheces.

3. Completa as igualdades:

4. Assinala com X as situações em que a substância que se obtém no final não é diferente da substância da qualse partiu.

As abelhas convertem o néctar das flores em mel.Um fósforo parte-se.A água dos oceanos congela.

5. Completa o diagrama seguinte, indicando o nome de um estado físico da matéria, A, e das mudanças de fase,B, C e D.

6. Representa um recipiente com uma mistura de água e azeite e faz a respectiva legenda.

2,4 dm3 = ____________ L

13,5 cm3 = ___________ mL

150 cm3 = ____________ dm3

1,7 cm3 = _____________ mm3

5,5 kg = ____________ g

17 mg = ____________ g

A. _______________________

B. _______________________

C. _______________________

D. _______________________

Page 41: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 41/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O40

Capítulo 4 – Energia

1. Assinala as opções que consideras verdadeiras:

A. Só os seres vivos têm energia.B. A energia é uma substância.C. Os alimentos são armazéns de energia.D. Na digestão dos alimentos liberta-se a energia que os alimentos contêm.E. Uma pessoa só tem energia se estiver em movimento.F. Energia é o mesmo que força.G. Nenhuma das opções anteriores é correcta.

Se escolheste a última opção, justifica a tua escolha.

2. A Matilde tem um cubo de gelo a derreter na sua mão. Para esta situação, indica:

2.1 A fonte de energia.2.2 O receptor de energia.

3. Dá exemplos de fontes de energia que sejam:

3.1 Poluentes.3.2 Não poluentes.

4. Estabelece a relação entre as letras da Coluna I e os números da Coluna II.

5. São exemplos de material bom condutor térmico, respectivamente:

A. Alumínio e ferro.B. Madeira e cortiça.C. Madeira e alumínio.D. Cortiça e ferro.E. Alumínio e madeira.

6. Por que devemos poupar energia?

7. O que devemos fazer em nossas casas para economizar energia?

Coluna IIColuna I

1. Quilograma2. Graus Centígrados3. Graus Celsius4. Caloria5. Joule6. Quilowatt hora

A. Temperatura

B. Massa

C. Energia

Page 42: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 42/81

6 . R E C U R S O S C O M P L E M E N T A R E S A O M A N U A L

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 41

6.1 TEXTOS DE APOIO

Capítulo 1

Texto complementar 1.1

A origem da Lua

Ninguém sabe muito bem como é que a Lua surgiu. Quando a Huma-nidade apareceu já a Lua cá estava... Existem três hipóteses clássicas.

Há quem diga que a Lua foi companheira da Terra desde os mais

remotos primórdios do sistema solar. Há quem diga que uma parte daTerra (talvez onde é hoje o oceano Pacífico) se separou a certa alturapara formar a Lua. E há até quem afirme que a Lua foi um corpo estranhoque colidiu com uma Terra existente anteriormente.

As amostras de rochas lunares trazidas pelos astronautas norte--americanos foram datadas com suficiente rigor, usando a radioactivida-de natural. As mais velhas têm cerca de 4 mil milhões de anos. Sabe-sehoje que a Lua tem aproximadamente a idade da Terra, cerca de 4,5 milmilhões de anos, remontando ambas às origens do sistema solar (quer

isto dizer que o Sol tem também, mais ou menos, essa idade). Contudo, aTerra e a Lua nem sempre foram vizinhas como são hoje.A teoria actualmente mais plausível é a indicada pela terceira hipótese. A Lua teria resultado de um violento

choque da Terra com um astro vindo de fora, ficando os dois corpos a mover-se nas órbitas que hoje conhecemos.Embora não se saiba muito sobre o início da Lua, sabe-se de certeza uma coisa: a Lua teve uma condição inicial que alevou a permanecer em órbita da Terra desde há vários milhões de anos. Teve, pois, uma condição inicial «feliz». Háplanetas que têm condições iniciais «infelizes», porque acabam por colidir e desaparecer.

Texto complementar 1.2

As leis dos planetas

Desde o tempo de Galileu e Newton que o sistema solar tem sido considerado um sistema ordenado, um sistemaobediente às leis da física. Todo o comportamento, tanto de maçãs (a caírem) e luas como de planetas e estrelas,pode ser explicado invocando a Lei da Gravitação Universal de Newton, segundo a qual a força entre dois corposcelestes varia proporcionalmente ao inverso do quadrado da distância, e a segunda lei de Newton, que diz que um

corpo responde a uma força mudando a sua velocidade.

Fig. 1.1 – Imagem da Lua, mostrando as zonas claras

(elevações) e escuras (depressões).

Page 43: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 43/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O42

No século XVIII, século das luzes, julgava-se que já se tinha feito totalmente luz sobre o sistema solar. O rei fran-cês Luís XV mandou construir no Palácio de Versalhes uma nova ala e no meio dela mandou colocar um mecanismode relógio muito sofisticado. Esse relógio reproduzia bastante bem o movimento dos vários planetas conhecidos naaltura em torno de um sol central e majestático. Incluía também algumas luas, a girar pacatamente em torno dos res-

pectivos planetas. O planetário do rei ia girando devagar, no palácio, numa imitação que se pretendia perfeita domovimento do mundo.

Como se move então o mundo? As leis que regem o movimento dos planetas tinham ficado estabelecidas noséculo anterior. Essas leis foram descobertas pelo astrónomo alemão Johannes Kepler, contemporâneo de Galileu.Newton apoiou-se nas leis de Kepler para obter a Lei da Gravitação Universal.

As leis de Kepler são três:

1. As órbitas dos planetas são elipses (uma elipse é uma figura «cónica», uma vez que resulta, por exemplo, dese efectuar um corte por um plano num cone);

2. Os planetas «varrem» áreas iguais em intervalos de tempo iguais (isto é, uma linha que vai do Sol ao planetacobre, ao mover-se, áreas iguais em tempos iguais);

3. Os quadrados dos períodos das órbitas são directamente proporcionais aos cubos dos tamanhos das órbitas(por tamanho da órbita entende-se o comprimento do eixo maior da elipse).

Capítulo 2

Texto complementar 2.1

A Lua e a maçã

Existem, em física, muitas histórias tão lendárias como a daqueda das pedras da torre de Pisa. Uma das lendas mais famosas éa da maçã de Newton, que, ao que parece, foi inventada pelo pró-prio para assegurar a prioridade da sua descoberta da gravitaçãouniversal.

Isaac Newton teve um dia de se refugiar na sua região natal,Lincolnshire, no coração da Inglaterra. Estava Newton sentadodebaixo de uma macieira, talvez a amadurecer as suas ideias,quando lhe caiu inopinadamente uma maçã em cima da cabeça.Certamente que a maçã estava demasiado madura. Ao mesmotempo, a Lua brilhava poeticamente nos céus. Fez-se então luz noespírito de Newton, que compreendeu nesse preciso momento(quando balbuciou «aha!») que a força causadora da queda damaçã na sua cabeça era do mesmo tipo da que fazia a Lua mover-

-se em volta da Terra.

Fig. 2.1 – Newton debaixo da macieira (Cartoon de José Ban-

deira).

Page 44: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 44/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 43

Nascia assim a física, tal como hoje a conhecemos, como uma tentativa de unificar vários fenómenos naturaisaparentemente distintos. Pergunta: por que é que a Lua não caiu na cabeça de Newton? Ou melhor, por que é que aLua não cai nas nossas cabeças?

Newton criou a física nesse instante de inspiração, em que a maçã lhe teria feito compreender que os fenóme-

nos do céu são regidos pelas mesmas leis que os fenómenos da Terra.O facto de a Lua não cair nas nossas cabeças explica-se facilmente invocando o papel das condições iniciais.

O movimento de um qualquer objecto é determinado não apenas pela força que sobre ele actua, mas também pelascondições no início do movimento.

A força da gravidade sobre a Lua pode fazê-la cair apressadamente nas nossas cabeças ou fazê-la girar tranqui-lamente à volta da Terra. A Lua teve uma condição inicial que lhe assegurou a sobrevivência, isto é, a manutençãoem órbita em torno da Terra.

Que aconteceria se um ser muito poderoso, parado, pegasse na Lua e depois simplesmente a largasse? Não exis-tem dúvidas: então a Lua cairia mesmo sobre a Terra. E demoraria cerca de cinco dias a atingir a Terra.

Texto complementar 2.2

As marés: uma só Lua e um só Sol

Os ecologistas têm repetido muitas vezes que há só umaTerra. Têm razão no sentido de que este é o único sítio real-mente habitável que conhecemos. Contudo, ninguém repetesuficientemente duas outras verdades fundamentais: que hásó uma Lua e que há só um Sol.

A Terra tem só uma Lua. Não é de mais referir a importân-cia para o destino da Terra do facto de haver uma só Lua.

O movimento regular dos oceanos no planeta Terra tem aver com a proximidade de uma Lua relativamente grande. Seexistissem várias luas, o fenómeno das marés não seria tãofacilmente previsível como é hoje. Basta comprar um jornaldiário para encontrar as horas das marés e escolher a melhor

hora do banho: se alguma maré não coincidir com a anunciada,pode o leitor ter a certeza de que se trata simplesmente deuma gralha e não de uma falha nas leis de Newton. Se, talcomo em Júpiter e em Saturno, existisse à volta da Terra umapequena multidão de luas, dar-se-ia constantemente um con-fuso fluxo e refluxo de águas, que não teriam outrora propiciado,como já foi dito, à passagem lenta da vida das águas para a terra.

E, mesmo que os veraneantes chegassem a existir, não conseguiriam encontrar no jornal as horas exactas dasmarés. Um número excessivo de luas complicaria a vida a toda agente.

Há só um Sol. O facto de haver um só Sol foi e é essencial para a nossa Terra.

Fig. 2.2 – Forma da Terra sem forças gravíticas (A), sob a acção das for-ças gravíticas exercidas pela Lua (B) e pela Lua e pelo Sol (C) (distor-ções exageradas).

Page 45: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 45/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O44

Capítulo 3

Texto complementar 3.1

Água, indispensável à vida

A vida, tal como a conhecemos, não é possível sem água. Desde logo, cerca de 60% a 70% da constituição doser humano é água, a qual desempenha no nosso organismo múltiplas funções.

A água perdida na respiração, na transpiração e na urina tem de ser reposta todos os dias. O mesmo se passacom outros animais. As plantas também não subsistiriam sem água, que é um ingrediente indispensável da respecti-va seiva e participa na fotossíntese. Além disso, a água é o meio em que vivem os peixes e outros seres vivos e con-tribui, com o seu vapor, para uma atmosfera adequada à vida. O nosso planeta contém muita água, emboradistribuída de forma desigual.

A água necessária ao ser humano e aos outros seres vivos não deve conter sais em excesso (como sucede com aágua do mar) nem produtos poluentes.

Por outro lado, a água desempenha também um papel crucial na produção de energia eléctrica. Basta pensar nascentrais de produção de energia eléctrica, sejam elas centrais hidroeléctricas (que exigem barragens) ou centrais ter-moeléctricas e centrais nucleares (em que se produz vapor de água a alta pressão).

Texto complementar 3.2

Venenos em plantas e animais

Não há substâncias tóxicas, mas sim doses tóxicas!

Mesmo os medicamentos úteis em pequenas quantidades podem ser fatais em maiores quantidades. Por exem-plo, a aspirina tomada em excesso pode conduzir à morte.

Muitos animais e plantas contêm venenos que podem ser fatais para o ser humano. É o caso de certas rãs e ser-

pentes venenosas, algumas das quais existem no nosso país. No mar também é possível encontrar espécies vegetais e

Fig. 3.1 – A poluição da água leva à morte de seres vivos.

Page 46: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 46/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 45

animais com venenos muito perigosos. A medusa (ou alforreca) Chironex fleckeri (Fig. 3.2)existe nos mares da Austrália: uma só gota desta espécie pode matar um ser humano.

Estas medusas habitam os mares quentes da Oceânia e um simples toque no seutecido pode ser bastante perigoso. As picadas venenosas são uma reacção natural de

muitos seres vivos e uma forma de protecção de cada espécie aos ataques externos.

Texto complementar 3.3

Chuvas ácidas

A água das chuvas não é água pura. Desde logo, tem algum dióxido de carbono doar nela dissolvido. Isto torna a água das chuvas ligeiramente ácida. Mas o que justifi-

ca falar-se de chuvas ácidas é a presença de ácidos mais fortes, ainda que em peque-nas quantidades, como o ácido sulfúrico e o ácido azótico. Na origem destes ácidosnas chuvas estão os óxidos de enxofre e os óxidos de azoto que existem, comopoluentes, na atmosfera. A principal fonte destes óxidos poluentes reside na queimade combustíveis para efeitos de energia, como sejam a utilização de gasolina e gasó-leo em veículos motorizados e a combustão de fuel em instalações industriais e emcentrais termoeléctricas para produção de electricidade. As chuvas ácidas destroemárvores e outras plantas, afectam os solos, a vida dos peixes e as próprias pessoas ecorroem alguns monumentos (Fig. 3.3).

Quando economizamos energia, estamos a contribuir para reduzir as quantidadesde gases poluentes na atmosfera responsáveis pelas chuvas ácidas. Outros papéiscabem aos cientistas e aos engenheiros na medição e controlo desses gases e na con-cepção de equipamentos menos poluentes, aos industriais na adaptação e instalaçãodestas novas soluções e aos governos na criação de normas e leis que assegurem omínimo de prejuízos do ambiente.

Texto complementar 3.4

Explosivos

Os explosivos são usados para fins militares, mas também para fins pacíficos,como em pirotecnia (foguetes de festa e fogo-de-artifício) (Fig. 3.4), na abertura detúneis para estradas e caminhos-de-ferro, em minas para extracção de minérios, nademolição de edifícios, etc. Devem ser manuseados com extremo cuidado! O químicosueco Alfred Nobel, que inventou a dinamite no século XIX, encorajou a utilizaçãodeste poderoso explosivo para fins pacíficos e deixou a sua fortuna para premiar, emcada ano, os indivíduos que mais se notabilizassem nas ciências, na literatura e na

promoção da paz.

Fig. 3.2 – Alforreca dos mares da Aus-trália (Chironex fleckeri ). Esta alforrecapode matar um ser humano com umasó picada.

Fig. 3.4 – O fogo-de-artifício é uma

aplicação dos explosivos.

Fig. 3.3 – Coluna de calcário na SéVelha, em Coimbra. As chuvas ácidasaceleram a destruição dos monumen-tos de calcário.

Page 47: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 47/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O46

Capítulo 4

Texto complementar 4.1

Quente e frio

Toda a gente sabe distinguir o frio do quente. Para tornar quantitativa essa distinção inventou-se uma propriedadechamada temperatura. Um corpo quente está a uma temperatura mais alta do que um corpo frio. Se pusermos emcontacto um corpo quente e um corpo frio, a temperatura final é intermédia entre as temperaturas iniciais dos doiscorpos. Calor é a palavra usada para designar o processo que ocorre quando se juntam dois corpos a temperaturasdiferentes. Diz-se que ocorreu uma transferência de energia como calor no processo que conduziu ao equilíbrio. Noequilíbrio existe uma única temperatura comum aos dois corpos.

Durante muito tempo pensou-se que o calor correspondia a uma substância misteriosa, o calórico, que ocupava os

corpos. Mas hoje o calor define-se não como algo que exista dentro dos corpos, mas sim como algo que dilata os corpos.Um termómetro comum é um corpo no interior do qual uma substância se dilata quando em contacto com umoutro corpo mais quente. Galileu foi o inventor do primeiro termómetro, quando reparou na dilatação do ar quentedentro de um tubo. Uma barra metálica pode também funcionar como um termómetro, uma vez que dilata quando éaquecida. A Torre Eiffel, que mede cerca de 300 m de altura, pode ser vista como um gigantesco termómetro da cidadede Paris, porque nos dias grandes de Verão, quando o Sol aperta, cresce 6 cm em relação ao seu tamanho médio. Umtermómetro de mercúrio serve bem para medir a temperatura do corpo humano, porque o mercúrio sobe regularmen-te com o fluxo de calor do corpo. Quando o mercúrio do termómetro clínico pára de subir é porque está à mesma tem-peratura que a axila.

Texto complementar 4.2

Fontes de energia renováveis

No Livro Verde da Comissão Europeia, de 20 de Novembro de 1996 (Energia para o futuro: fontes renováveis de energia ), são apontadas como vantagens de se recorrer às fontes de energia renováveis:

• serem consentâneas com a estratégia global de desenvolvimento sustentável;

• permitirem reduzir a dependência da União Europeia (UE) das importações de energia e assegurarem assim asegurança do aprovisionamento;• contribuírem para melhorar a competitividade global da indústria europeia;• terem efeitos positivos no desenvolvimento regional e no emprego;• a opinião pública ser favorável.

A generalização da utilização das energias renováveis confronta-se com os seguintes obstáculos:

• os custos de investimento são elevados e os períodos de recuperação muito longos;• os diferentes actores envolvidos na tomada de decisões que afectam o sector das energias renováveis

conhecem mal o potencial destas;

• uma atitude de resistência geral às mudanças;

Page 48: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 48/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 47

• os problemas técnicos e económicos de ligação às redes de electricidade centralizadas não têm actualmentesolução;

• existem dificuldades associadas às flutuações sazonais de certas energias (eólica e solar);• algumas energias (os biocombustíveis) requerem uma infra-estrutura apropriada.

As necessidades energéticas da UE são cobertas em 50% com produtos importados e, se nada se fizer, dentro de 20a 30 anos, este número aumentará para 70%. Tal dependência externa implica riscos económicos, sociais, ecológicos efísicos para a UE, como se pode ler no Livro Verde , de 29 de Novembro de 2000 (Para uma estratégia europeia de segu- rança do aprovisionamento energético ). A importação de energia representa 6% do total de importações e, em termosgeopolíticos, 45% das importações de petróleo provêm do Médio Oriente e 40% das importações de gás natural provêmda Rússia. Ora, a UE não dispõe ainda de todos os meios para modificar as tendências do mercado internacional. Estasua fraqueza está claramente patente nos grandes aumentos dos preços do petróleo nos últimos anos.

6.2 NOTÍCIAS DOS MEDIA

Apresenta-se de seguida um conjunto de notícias divulgadas pelos media e em particular, retiradas da Internet , quetêm uma relação estreita com os conteúdos abordados nos vários capítulos do manual. Podem ser usadas na sala deaula, individualmente ou em grupo, para trabalhos de casa, fichas de trabalho ou testes de avaliação.

TSF Online, 2006/02/25http://tsf.sapo.pt/online/ciencia/default.asp

Centro de Astrofísica do Porto, 2006/03/03http://www.astro.up.pt/divulgacao/index.php?WID=451&Lang=pt

TSF Online, 2006/01/25http://tsf.sapo.pt/online/ciencia/default.asp

TSF Online, 2005/12/02http://tsf.sapo.pt/online/ciencia/default.asp

Page 49: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 49/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O48

TSF Online, 2006/02/22http://tsf.sapo.pt/online/ciencia/default.asp

Jornal de Notícias, 18/09/2005

Jornal de Notícias, 07/10/2005 TSF Online, 10/08/2004

TSF Online, 10/02/2005

Jornal de Notícias, 12/08/2005 Público, 08/02/2006

Page 50: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 50/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 49

Público, 08/02/2006 Público, 10/02/2006

6.3 ADIVINHASApresenta-se de seguida um conjunto de adivinhas cujas respostas são conceitos abordados nas diferentes uni-

dades. Podem ser usadas nos mais variados contextos lectivos, apresentadas nas aulas como momentos mais«leves» ou em fichas de trabalho a desenvolver pelo professor. Na sua maioria, são de estrutura e resposta simples,destinando-se, essencialmente, a motivar alunos com mais dificuldades.

Capítulo 11.1

Estrela bela e de três letrasBrilha no alto da serraÉ das estrelas existentesA mais próxima da Terra

1.2

Brilham por todo o céuMais no escuro como breuPodem ver-se os seus sinaisNa lapela de um judeu

1.3É satélite naturalÉ branca, bela e brilhanteOra cheia, ora novaOra em quarto minguante

1.4

Lê este verso atentoUma chave ele temAtenta à primeira letra

Um corpo celeste contém

1.5

Planeta nosso vizinhoÉ do Benfica tambémÉ o segundo mais pertoUm Marciano lá vem...

1.6

Comigo vês bem o céuTal como fez GalileuTelevisão e teletextoSão palavras como eu

1.7Brilha forte com a LuaE luz própria não temÉ tão quente e irrespirávelQue não vive lá ninguém

1.8

Sou o maior de todosUm planeta dos gigantesTudo pesa mais em mim

Tenho luas abundantes

Page 51: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 51/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O50

1.9

Sobre mim os corpos pesamSujeitos às mesmas leisSou um planeta vaidosoPois tenho muitos anéis...

1.10

Podia ser animalMas sou constelaçãoCinco vezes o meu ladoMostram-te a direcção...

2.1

Se souberes quantos metrosUm automóvel andouE souberes o tempo gastoPodes saber quanto eu sou...

2.2

Sou grande num automóvelConduzido com «prego a fundo»No Sistema InternacionalValho metro por segundo

2.3Nos meus dias, dois no anoNoite e dia são iguaisLanço Outono e PrimaveraEm datas especiais

2.4

Uma vara presa ao chãoDo nascer ao pôr-do-Sol

Sombra que vai mexendoA passo de caracol

2.5

Sou um ano especialAconteço sorrateiroTenho um dia a maisSempre metido em Fevereiro

2.6

Diz a lenda que pensavaDebaixo da macieiraCaiu-lhe a maçã em cimaFez ciência de primeira

2.7

Sirvo para medir forçasTenho molas cá por dentroCorpos em mim vão pr’a TerraApontando pr’o seu centro

2.8Sou uma força especialQue vos mete o pé no chãoSou mais intensa na TerraDo que sou em Plutão

2.9

Fiquei leve de repenteDe voar tenho vontade

Tenho peso mas flutuoÉ im...

2.10

Não é o mesmo que pesoMais de si, mais peso háÉ dinheiro e espargueteAfinal, o que será?

Capítulo 2

Page 52: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 52/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 51

3.1

Chamam-me dois nomes, às vezesMas nem precisava do «pura»Pois sou só mesmo o que souJá que não sou mistura

3.2

Sou mistura de substânciasPois tenho ferro e carvãoE sou duro e rijo à fartaUsam-me na construção

3.3.

Quero uma soluçãoFeita muito de repenteTenho açúcar, o solutoSó me falta o...

3.4

Comigo, como método,Podes partir de água e sal

E obteres, separadosUm e outro, no final

3.5

Mistura de água e álcoolPapel e tinta de canetaSobe e fica às coresA pinta que era preta

3.6

Mistura de ferro e salP’ra fazer separaçãoCom um íman me farásPosso ser a solução...

3.7

Separar água e salSem a água aproveitar?No Verão, ainda melhorComigo, basta esperar...

3.8

Sou um bom processoFísico de separaçãoDeixo passar a águaMas os resíduos, não...

3.9

Qual é coisa, qual é elaQue permite separar

Dois líquidos imiscíveisE ambos aproveitar?

3.10

Sempre que eu aconteçoNovas substâncias háNa vida, no laboratório...Quem sou eu, quem me dirá?

Capítulo 3

4.1

Sou um tipo de energiaE tipo fundamentalAssocio-me a movimentoE não sou potencial...

4.2

Posso existir numa pilhaOu num elástico esticadoPosso existir numa molaNum corpo, mesmo parado

Capítulo 4

Page 53: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 53/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O52

4.3

Quando aconteço no quartoAqueço toda a divisãoO ar quente sobe e mexeAcontece a...

4.4

A luz é feita de mimSeja visível ou nãoRaio X, gama e rádioSão da minha radiação

4.5

Sou uma forma de energiaCapaz de estar em bom planoSou renovável e limpaVivo muito do metano

4.6

Sou central de energiaQuando a turbina girarForneço energia eléctricaSempre que a água passar

4.7

Saio de dentro da TerraEnergia para aquecerSou usada na IslândiaNos Açores podes-me ver

4.8

Em ventoinhas no monteGraças ao vento passandoVou produzindo energiaCom as turbinas rodando

4.9

Gastam-me e não há maisPois renovável não souAndo em jazidas, sou pretoNa fogueira também estou

4.10

Todos os carros me usamDepois de me destilarQuando saio nos meus poçosSeja na terra ou no mar

Capítulo 1 Capítulo 2 Capítulo 3 Capítulo 4

1.1 Sol

1.2 Estrelas

1.3 Lua

1.4Lua

1.5 Marte

1.6 Telescópio

1.7 Vénus

1.8 Júpiter

1.9 Saturno

1.10 Ursa maior

2.1 Velocidade média

2.2 Velocidade

2.3 Equinócio

2.4Relógio de Sol

2.5 Ano bissexto

2.6 Newton

2.7 Dinamómetro

2.8 Peso

2.9 Imponderabilidade

2.10 Massa

3.1 Substância

3.2 Aço

3.3 Solvente

3.4Destilação

3.5 Cromatografia

3.6 Magnetização

3.7 Evaporação

3.8 Filtração

3.9 Decantação

líquido-líquido

3.10 Reacção química

4.1 Energia cinética

4.2 Energia potencial

4.3 Convecção

4.4Radiação

electromagnética

4.5 Biomassa

4.6 Central hidroeléctrica

4.7 Energia geotérmica

4.8 Energia eólica

4.9 Carvão

4.10 Petróleo

Resposta às Adivinhas

Page 54: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 54/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 53

Foi publicado um Manual Multimédia, baseado no texto deste manual mas com inúmeros recursos digitais quepermitem usar as tecnologias da informação e comunicação (TIC) no ensino das ciências Física e Química. Apresenta-mos neste guião um conjunto de materiais com vista a criar mais possibilidades de usar as TIC com proveito no ensi-no da disciplina.

Deu-se preferência a WebQuests , tendo coberto todos os capítulos: uma sobre os capítulos 1 e 2 («2020 viagemno espaço») e outras duas para os capítulos 3 («A Química no rasto do crime») e 4 («Sensibilizando para as energiaslimpas»).

«WebQuest é uma actividade de pesquisa orientada em que toda ou a maior parte da informação com que osalunos trabalham provém de recursos na Internet .»

Bernie Dodge, 1995

Apresenta-se ainda, no final deste guião um conjunto de informações que podem ajudar a explorar um programa

de acesso livre na Internet , capaz de servir os capítulos 1 e 2 – o Celestia . Apesar de estar em inglês, tem comandossimples e poderá ser usado nas aulas de Ciências Físico-Químicas ou Inglês.

A Astronomia é uma área de intervenção privilegiada com vista à integração das TIC no currículo.

«Para estudar a Terra e o sistema solar, o recurso à simulação com material experimental e com programas de computador é uma sugestão que se apresenta para explorar os movimentos da Terra de modo a explicar a sucessão dos dias e das noites, as estações do ano, as fases da Lua e os eclipses da Lua e do Sol. Outras simulações possibili- tam visualizar o movimento simultâneo dos planetas e satélites, o que é fundamental para os alunos o descreverem.» 

In Currículo Nacional – Competências essenciais para as Ciências Físicas e Naturais 

O trabalho através de WebQuests tem-se revelado uma boa estratégia de ensinar e aprender, utilizando a Inter- net . É simples e eficiente e não necessita de grandes conhecimentos de informática. Além de ser um modelo que uti-liza diversas estratégias para motivar os alunos, apela também à autenticidade e à criatividade. Pelas tarefasgenuínas e práticas, pelos recursos concretos que são apresentados aos alunos, pela própria publicação dos seusresultados, as WebQuests  revestem-se, em geral, de grande interesse. Aos alunos pede-se que realizem algo que,além de dar significado ao que fazem na sala de aula, os leve a resolver problemas, a participar em debates/discus-sões temáticas, a lidar com alguns aspectos da realidade, a desenvolver competências num determinado aspecto ouperspectiva de um tópico, ou a desempenhar um determinado papel num grupo. Tudo isto, como é sabido, envolve,forma e motiva fortemente os alunos.

Para obter uma maior eficácia e clareza nas propostas, uma WebQuest é concebida e construída segundo umaestrutura lógica que contém os seguintes elementos estruturantes:

• Introdução• Tarefa• Processo• Recursos• Conclusão• Avaliação

• Destinatários

7 . U T I L I Z A Ç Ã O D A S T E C N O L O G I A S D A I N F O R M A Ç Ã O E C O M U N I C A Ç Ã O

Page 55: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 55/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O54

De seguida, apresenta-se uma versão em papel de várias WebQuests , assim como algumas sugestões de explo-ração das mesmas pelos alunos.

Sendo a WebQuest uma actividade de pesquisa orientada em que a maior parte da informação com que os alunos tra-balham provém de recursos na Internet haverá vantagem adicional se a exploração desta se fizer a partir da sua versão on- 

-line , que se encontra disponível no CD de Apoio ao Professor ou no sítio associado ao manual (www.projectos.TE.pt/links).Os recursos, previamente seleccionados, ficam disponíveis de imediato bastando clicar sobre os respectivos nomes.

A exploração das WebQuests , como todas as interacções pedagógicas usando a Internet , deverão fomentar nosalunos uma atitude crítica (nem tudo o que está na Internet é correcto e positivo…) e ética («copy-paste » é desonesto,a menos que se cite a fonte).

7.1 WEBQUEST – CAPÍTULOS 1 E 2

«2020 viagem no espaço»

INTRODUÇÃO

No Universo imenso, numa das muitascidades de estrelas – a Via Láctea – mora, numdos braços, um sistema muito especial: o siste-ma solar. O sistema solar é formado pelo Sol eoito planetas principais, planetas secundários,

asteróides, meteoróides e cometas.O Sol é a estrela que nos ilumina e nos aquece. Parece-nos a maior e a mais brilhante de todas as estrelas que

vemos no céu porque é a que está mais perto da Terra. A massa do Sol é muito maior do que a do conjunto de todosos outros astros que constituem o sistema solar. Esta grande massa é responsável pelos movimentos de todos osastros que giram à sua volta.

• Como se terá formado o sistema solar?• Quais as principais características do Sol, dos planetas, cometas e dos restantes astros do siste-

ma solar?• Que tipos de movimentos realiza o planeta Terra e quais as suas consequências?• O peso de um corpo é o mesmo em qualquer planeta do sistema solar?

O seguinte desafio vai permitir-te conhecer melhor o Universo e responder às perguntas apresentadas.

TAREFA

O desafio proposto é o seguinte:

Corre o ano de 2020 e a Agência Espacial Europeia (ESA) convidou-te a ti e à tua equipa para integrarem o seu

próximo projecto e a viajar pelo espaço.

Page 56: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 56/81

Grupo Tarefa a desempenhar

1

• Recolher e organizar informações sobre:– o sistema solar e a sua origem;– o Sol;– a Lua.

2

• Recolher e organizar informações sobre os planetas:

– Mercúrio e Saturno identificando os principais aspectos de cada planeta.

3• Recolher e organizar informações sobre os planetas:

– Vénus, Terra e Neptuno identificando os principais aspectos de cada planeta.

4• Recolher e organizar informações sobre os planetas:

– Marte, Júpiter e Urano identificando os principais aspectos de cada planeta.

5• Recolher e organizar informações sobre:

– asteróides, cometas e meteoróides.

6• Recolher e organizar informações sobre:

– os tipos de movimentos que realiza o planeta Terra e quais as suas consequências;

– o peso de um corpo nos vários planetas do sistema solar.

Este projecto inclui uma viagem pelo espaço a bordo de uma nave espacial, onde terás como missão a recolha deinformações e imagens de modo a responderes às questões colocadas inicialmente.

Serás um astronauta à descoberta de novos mundos.

A ESA pode contar contigo?

PROCESSO

Para que te possas tornar um bom astronauta necessitas de possuir alguns conhecimentos sobre o sistema solare sobre as características dos astros que o constituem.

Estás preparado para esta grande aventura? Então vamos começar!

• Divide-se a turma em seis grupos.

• Cada grupo terá de escolher umas das seguintes tarefas: (não podem existir dois grupos a realizar a mesmatarefa!)

• A partir disto, os vários grupos elegem o seu comandante, responsável pela missão.Os demais astronautas deverão zelar pelo sucesso da missão a cada planeta ou astro.

• O sucesso da missão consiste em recolher e organizar as informações necessárias de cada planeta, astroescolhido, etc. e elaborar a apresentação das informações pesquisadas com fotografias e textos explicati-vos utilizando o programa PowerPoint .

• Quando a pesquisa estiver pronta, o comandante e seus astronautas deverão apresentá-la ao professor e à

turma, enfatizando os principais aspectos da sua viagem.

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 55

Page 57: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 57/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O56

RECURSOS

Para que a missão que têm em mãos possa ser concretizada, têm à vossa disposição os seguintes recursos, dis-poníveis a partir do sítio http://www.projectos.TE.pt/links:

Grupo 1: sistema solar e a sua origem, Sol e Lua

Grupo 2: Mercúrio e Saturno

Grupo 3: Vénus, Terra e Neptuno

Grupo 4: Marte, Júpiter e Urano

Grupo 5: asteróides, cometas e meteoróides

Grupo 6: tipos de movimentos da Terra e suas consequências, peso de um corpo nos vários planetas do sistema solar

A apresentação em PowerPoint deverá conter:

• título do trabalho;• textos com as informações mais relevantes;• imagens que sejam fiéis ao contexto do trabalho (com respectivas legendas);• bibliografia;• autores;• data da realização.

Para elaborares a tua apresentação atende às indicações seguintes:

O PowerPoint deve estar bem estruturado, para ser perceptível pelos teus colegas, e atraente, para ser facilmentecompreendido.

Clica aqui para inseririmagens

Clica aqui para escrevereso título do slide 

Clica aqui para veresa tua apresentação

Para inserires um novoslide clica em Ctrl + M

Clica aqui para escrevereso texto no slide 

Page 58: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 58/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 57

CONCLUSÃO

Agora que completaste a tua tarefa, tornaste-te um especialista no conhecimento do sistema solar e, com certeza,que a partir de agora olharás o céu com outro interesse...

Se esta temática te motivou e despertou o teu interesse, poderás continuar a completar os teus conhecimentosnos sítios apresentados ou fazendo novas pesquisas através dos motores de busca usados na Internet .

Estás de parabéns pela tua contribuição para o sucesso da missão!

AVALIAÇÃO

A avaliação incidirá sobre os aspectos a seguir indicados. Para que possam avaliar o vosso próprio trabalho, pro-curem responder às seguintes questões:

1. O grupo conseguiu realizar a sua tarefa?

2. Acham que a comunicação da informação que recolheram foi clara e feita de forma adequada?

3. Sentem-se satisfeitos com o trabalho realizado?

DESTINATÁRIOS

Esta WebQuest destina-se a alunos do 7.° ano de escolaridade na disciplina de Ciências Físico-Químicas.

Informações e sugestões metodológicas de exploração da WebQuest «2020 viagem no espaço»

• Disciplina: Ciências Físico-Químicas do 7.° ano.• Conteúdo curricular: constituição do sistema solar, movimentos de rotação e translação, peso de um corpo.

• Tempo: duas aulas de 45 minutos e/ou trabalho em casa.

• Materiais: computadores com ligação à Internet (um por cada grupo, preferencialmente), livros didácticos.

• Objectivos:

– Pretende-se, essencialmente, que os alunos adquiram conhecimentos sobre o sistema solar, analisando,interpretando e avaliando a informação recolhida.

– Referir algumas características de todos os planetas do sistema solar e da sua estrela principal – o Sol.– Reconhecer que a Terra é um planeta entre muitos outros, faz parte de um sistema solar em evolução.

– Reconhecer a importância do estudo de outros corpos planetários para o melhor conhecimento do nossoplaneta e vice-versa.

– Indicar as principais características dos asteróides, cometas e meteoróides.

– Enunciar as consequências do movimento de rotação da Terra e explicar a sucessão dos dias e das noites.

– Enunciar as consequências do movimento de translação da Terra e relacionar a sucessão das estações doano com o movimento de translação e a inclinação do eixo da Terra.

Page 59: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 59/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O58

– Reconhecer que o peso é uma força gravítica.

– Enunciar os factores de que depende o peso de um corpo.

– Reconhecer que o peso de um corpo diminui com o aumento da distância do corpo ao centro a Terra.

– Calcular o peso de um corpo à superfície de outro planeta.

– Reconhecer que os astronautas não estão a flutuar no espaço e que sobre os eles actua uma força gravítica.

– Utilizar as TIC como ferramentas de apoio ao desenvolvimento de certas tarefas.

– Desenvolver competências no trabalho de grupo.

– Resolver problemas, tomar decisões e participar em debates/discussões temáticas.

Nota: podemos não atingir necessariamente todos estes objectivos, tudo dependerá do perfil dos pesquisadores.

• Sugestões metodológicas de exploração:O professor que queira realizar a WebQuest – «2020 viagem no espaço» na sua aula pode utilizar as sugestões

propostas. Mas esta proposta deve ser adaptada à experiência do professor de acordo com as suas competências emdiversos domínios: utilização do computador e seus periféricos; utilização da Internet , das suas funcionalidades e dasferramentas de comunicação; coordenação do trabalho de grupo, desde a selecção dos elementos até à motivação dacooperação e coordenação na apresentação dos trabalhos finais.

Para que este conhecimento possa ser partilhado por um grupo mais amplo, poderá decorrer uma sessão deapresentação dos trabalhos que poderá ser estendida a toda a comunidade.

Aula Aula

1

– Constituição dos grupos de trabalho.– O professor explica o que é uma WebQuest e quais são os objectivos do trabalho.– Os grupos escolhem as tarefas a desempenhar.– Os alunos navegam na WebQuest .– Os alunos pesquisam informação nos sítios previamente seleccionados (e outros livros).– O professor ajuda os grupos a ultrapassar dificuldades.– Os alunos deverão preparar a apresentação em PowerPoint .

2 – Os grupos apresentam os seus trabalhos perante o professor e os colegas da turma.– O professor e os colegas deverão manifestar a sua opinião sobre o trabalho realizado.

Page 60: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 60/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 59

7.2 WEBQUEST – CAPÍTULO 3

«A química no rasto do crime!»

INTRODUÇÃO

O Rufinho, o cão do professor Silva, foi sequestrado!

No dia do teste de matemática, o professor Silva levou o Rufinho para a escola, tal como tinha prometido aosseus alunos.

Durante o teste fechou a porta e colocou o cão-zinho à beira da sua secretária, dando-lhe uma bolapara brincar. Ninguém entrou na sala durante a rea-

lização do teste. Terminado o teste, preparava-separa sair quando reparou numa nota de resgate queestava colocada em cima da sua secretária, aomesmo tempo que se apercebe que o Rufinho tinhadesaparecido.

Muito aflito, o professor Silva chamou a políciadizendo-lhes que o ladrão seria certamente um dosseus alunos que estava na sala e que tinha deixadono local do crime uma nota de resgate onde exigia

10 mil euros pela devolução do Rufinho.

A polícia necessita de ajuda para resolver este crime. Será que te podes juntar à sua equipa de investigação eajudar a desvendar o mistério do sequestro do pequeno Rufinho?

TAREFA

O desafio proposto é o seguinte:

Os investigadores da polícia precisam descobrir quem escreveu a nota de resgate deixada ao professor Silva.

Certamente que um dos alunos que fez o teste de matemática foi o mesmo que escreveu a nota de resgate e levou oRufinho.

É necessário planificar os testes a realizar e as técnicas a usar para ajudar a polícia a desvendar este crime.

Podemos contar com a tua ajuda?

PROCESSO

Vais trabalhar com mais dois colegas, constituindo um grupo de três investigadores. Cada membro do grupo deinvestigadores deve escolher um dos três cargos possíveis.

Page 61: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 61/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O60

Cada um, individualmente, deverá também:

• Estar com atenção às actividades que se realizam.

• Respeitar a sua vez para intervir.

• Participar com empenho nas actividades.• Comunicar de forma criativa e clara.

• Registar raciocínios e conclusões.

RECURSOS

Para que a missão que têm em mãos possa ser concretizada, têm à vossa disposição os seguintes recursos, dis-poníveis a partir do sítio http://www.projectos.TE.pt/links:

Promotor públicoTécnico de laboratório

Responsável pela organização do processo

CONCLUSÃO

Após a concretização da missão que vos foi confiada, deverão apresentar as vossas conclusões ao tribunal.Revelando uma compreensão mais alargada da cromatografia e das suas finalidades, explicarão como esta ajudou aidentificar o sequestrador do Rufinho.

Cargo a desempenhar Responsabilidades inerentes ao cargo

Promotor público

• Planificar o rumo da investigação.

• Usando uma argumentação sólida, apresentar as conclusões perante o tribunal e identificaro sequestrador do Rufinho.

Técnico de laboratório

• Recolher e organizar as provas.• Examinar as fotografias do local do crime e anotar os elementos que poderão constituir

prova do mesmo.• Planificar detalhadamente os testes, indicando o material a usar e os cuidados a ter no

interior do laboratório.• Interpretar os resultados e registar as conclusões obtidas.

Responsável pela orga-nização do processo

• Manter os documentos da investigação em ordem.• Certificar-se que os documentos incluem todas as provas, que o laboratório relata os resul-

tados obtidos nos testes e que se registam as notas importantes.

Page 62: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 62/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 61

AVALIAÇÃO

A avaliação incidirá sobre:

• A força dos argumentos usados perante o tribunal. O tribunal determinará se as provas apresentadas são

suficientemente fortes para provar quem foi o sequestrador do Rufinho.

• A qualidade da investigação realizada, os registos das discussões e a interpretação dos resultados.

• Análise, reflexões e conclusões dos diversos membros do grupo de investigadores.

• No final, cada grupo deve fazer uma auto-avaliação do trabalho realizado, discutindo-a com o (a) professor (a)e os colegas.

DESTINATÁRIOS

Esta WebQuest destina-se a alunos do 7.° ano de escolaridade na disciplina de Ciências Físico-Químicas.

Informações e sugestões metodológicas de exploração da WebQuest «A química no rasto do crime!»

• Disciplina: Ciências Físico-Químicas do 7.° ano.

• Conteúdo curricular: método de separação dos corantes numa mistura – Cromatografia.

• Tempo: duas aulas de 45 minutos e/ou trabalho em casa.

• Materiais: computadores com ligação à Internet  (um por cada grupo, preferencialmente), livros didácticos,caderno e caneta.

• Objectivos:

– Pesquisar informação sobre a cromatografia e a importância da sua utilização no quotidiano.

– Utilizar as TIC como ferramentas de apoio ao desenvolvimento de tarefas.

– Desenvolver competências no trabalho de grupo.

– Resolver problemas, tomar decisões e participar em debates/discussões temáticas.

• Sugestões metodológicas de exploração:

O professor que queira utilizar a WebQuest «A química no rasto do crime!» pode utilizar as sugestões propostasna página seguinte.

Esta proposta deve ser adaptada à experiência do professor de acordo com as suas competências em diversosdomínios: utilização do computador e seus periféricos; utilização da Internet , das suas funcionalidades e das ferra-mentas de comunicação; e coordenação do trabalho de grupo, desde a selecção dos elementos até à motivação dacooperação e coordenação na apresentação dos trabalhos finais.

Page 63: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 63/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O62

7.3 WEBQUEST – CAPÍTULO 4

«Sensibilizando para a energia limpa!»

INTRODUÇÃO

Esgotaram-se as reservas de petróleo, gás natural e carvão!

A energia é vital na nossa sociedade. Deladependem a iluminação de interiores e exteriores, oaquecimento e refrigeração das nossas casas, otransporte de pessoas e mercadorias, a obtenção dealimentos e a sua preparação, o funcionamento dasindústrias, etc. O consumo de energia tem aumenta-do substancialmente nos últimos cem anos. As con-

sequências do aumento do consumo de energia sãoirreversíveis: as fontes de energia não renováveis,que necessitam de milhões de anos para se forma-rem, estão a esgotar-se; a quantidade de gasespoluentes que emitimos para a atmosfera e a polui-ção das águas também aumentou consideravelmente.

Imagina que em todo o mundo se esgotavam as reservas de petróleo, gás natural e carvão e que, por razões desegurança, não se pode usar a energia nuclear.

O que podemos fazer?

Aula Actividades

1

– Constituição dos grupos de trabalho de alunos.– O professor explica o que é uma WebQuest e o quais são os objectivos do trabalho.

– Os alunos navegam na WebQuest .– Cada grupo selecciona uma das personagens propostas.– Os alunos pesquisam informação na Internet (e outros livros).– O professor ajuda os grupos a ultrapassarem dificuldades.– Os alunos desempenham as tarefas inerentes à personagem que escolheram e avançam para a resolução do

problema.

2– Os grupos de alunos apresentam as suas conclusões perante o tribunal e desvendam o sequestrador do cão.– O professor e os restantes colegas determinarão se as provas apresentadas são suficientemente fortes para

provar que o seu suspeito seja o sequestrador.

Page 64: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 64/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 63

TAREFA

O desafio proposto é o seguinte:

Repensar a situação em que o mundo se encontra, sem petróleo, gás natural e carvão, e tentar encontrar alterna-

tivas energéticas que possam satisfazer as necessidades da nossa sociedade actual. Encontradas essas alternativas,em conjunto como o teu grupo de trabalho, deverás preparar uma campanha defendendo o uso de energias limpas erenováveis.

O mundo necessita da tua contribuição! Pode-se contar contigo?

PROCESSO

Vais trabalhar com um grupo de três colegas. Em conjunto, deverão:

• Utilizando os recursos disponíveis, fazer uma pesquisa sobre as energias renováveis, nomeadamente a ener-gia eólica, das marés, geotérmica e solar.

• De entre todas estas formas de energia renováveis, escolher uma delas e encontrar argumentos, fortes ecoerentes, para defender o seu uso.

• Sendo uma campanha um esforço coerente e coordenado para comunicar uma ideia através da utilização dediferentes meios, o grupo deverá divulgar estas fontes de energia renováveis e limpas através de imagenssugestivas e de textos apelativos. Para tal, cada um dos elementos do grupo deverá escolher desempenharuma das seguintes tarefas:

Elementos Tarefa a desempenhar

1 • Elaborar um cartaz com um título, uma ilustração e os argumentos a favor da energia renovável que ogrupo escolheu.

2• Criar um folheto explicando em que consiste essa forma de energia e quais as suas aplicações e as van-

tagens do seu uso.

3 • Elaborar uma breve mensagem sobre o tipo de energia escolhida, para ser divulgada na rádio.

4 • Conceber desenhos e frases que possam ser usados em t-shirts ou autocolantes.

RECURSOS

Para que a missão que têm em mãos possa ser concretizada, têm à vossa disposição os seguintes recursos, dis-poníveis a partir do sítio http://www.projectos.TE.pt/links:

Energias renováveis em geral

Energia das marés

Energia eólica

Energia geotérmica

Energia solar

Page 65: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 65/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O64

CONCLUSÃO

Com a elaboração desta WebQuest contribuis para a divulgação, junto da tua comunidade, das energias renová-veis e das vantagens que cada uma delas possui. Ajudas a sensibilizar a população em geral para as particularidades

de cada uma destas formas de energia renovável, alertando ainda para a necessidade de encarar com urgência a uti-lização de energias renováveis como forma de proteger e preservar o ambiente e a vida na Terra.

AVALIAÇÃO

A avaliação incidirá sobre os aspectos a seguir indicados. Para que possam avaliar o vosso próprio trabalho res-pondam às seguintes questões:

• O grupo conseguiu encontrar bons argumentos para a sua campanha?• Acham que a comunicação de tais argumentos foi clara e feita de forma adequada?• Acreditam que a vossa campanha possa sensibilizar para a importância destas energias renováveis na pre-

servação do ambiente?• Apelaram a pequenos gestos individuais e colectivos conducentes a uma atitude consciente e vigilante na

moderação do consumo de energia no quotidiano?• Sentem-se satisfeitos com o trabalho realizado?

DESTINATÁRIOS

Esta WebQuest  destina-se a alunos do 7.° ano de escolaridade na disciplina de Ciências Físico-Químicas e àcomunidade educativa em geral.

Informações e sugestões metodológicas de exploração da WebQuest «Sensibilizando paraa energia limpa!»

• Disciplina: Ciências Físico-Químicas do 7.° ano.

• Conteúdo curricular: fontes de energia renováveis.

• Tempo: duas aulas de 45 minutos e/ou trabalho em casa.

• Materiais: computadores com ligação à Internet  (um por cada grupo, preferencialmente), livros didácticos,cartolinas, folhas A4, papel autocolante, t-shirts , cola, marcadores, tesouras.

• Objectivos:

– Repensar a situação em que o mundo se encontra, face às fontes de energia não renováveis, e tentarencontrar alternativas energéticas que possam satisfazer as necessidades da nossa sociedade actual.

– Preparar uma campanha, utilizando diferentes formas de divulgação, sensibilizando para o uso de energiasreversíveis e limpas.

– Utilizar as TIC como ferramentas de apoio ao desenvolvimento de tarefas.

Page 66: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 66/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 65

– Desenvolver competências no trabalho de grupo.

– Resolver problemas, tomar decisões e participar em debates/discussões temáticas.

• Sugestões metodológicas de exploração:

O professor que queira realizar a WebQuest «Sensibilizando para a energia limpa!» na sua aula pode utilizar assugestões propostas a seguir. Mas esta proposta deve ser adaptada à experiência do professor de acordo com assuas competências em diversos domínios: utilização do computador e seus periféricos; utilização da Internet , dassuas funcionalidades e das ferramentas de comunicação; coordenação do trabalho de grupo, desde a selecção doselementos até à motivação da cooperação e coordenação na apresentação dos trabalhos finais.

Para que essa divulgação possa ser mais eficiente e não fique confinada ao espaço da sala de aula, poderá serestendida a toda a comunidade educativa. A divulgação da informação recolhida e do conhecimento adquirido poderá

ser feita pelos diferentes grupos no Dia do Ambiente (5 de Junho), envolvendo os restantes alunos da escola e sensi-bilizando-os para a importância de utilizar fontes de energia renováveis.

Esta divulgação poderá assumir a forma de um concurso, de um peddy-paper ou de uma mini-maratona comquestões cujas respostas podem ser encontradas nos cartazes elaborados, nos folhetos distribuídos, nos autocolan-tes e nas mensagens que poderiam ser divulgadas através da rádio escolar (se existir), ou de outro meio alternativo.

Aula Actividades

1

– Constituição dos grupos de trabalho de alunos.– O professor explica o que é uma WebQuest e o quais são os objectivos do trabalho.– Os alunos navegam na WebQuest .– Cada grupo selecciona uma das personagens propostas.– Os alunos pesquisam informação na Internet (e em livros).– O professor ajuda os grupos a ultrapassarem dificuldades.– Cada grupo deverá escolher qual a fonte de energia renovável sobre a qual pretende desenvolver o seu traba-

lho.– Os alunos desempenham as tarefas inerentes à personagem que escolheram e avançam para a resolução do

problema.

2

– Os alunos deverão ultimar a apresentação dos materiais que desenvolveram.– Os grupos apresentam os seus trabalhos perante o professor e os colegas da turma.– O professor e os colegas deverão manifestar a sua opinião sobre os argumentos, usados pelo grupo, para sen-

sibilizar as pessoas para o uso da fonte de energia renovável por eles escolhida, e se as formas usadas para asua divulgação foram devidamente exploradas.

Page 67: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 67/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O66

7.4 DESCR IÇÃO DOS SÍTIOS DA INTERNET  INDICADOS NOMANUAL

    S    í   t    i   o

    D   e   s   c   r    i   ç    ã   o

    D   a   r   e   s   p   o   n   s   a    b    i    l    i    d   a    d   e    d

   o    I   n   s   t    i   t   u   t   o    G   e   o    f    í   s    i   c   o    d   a    U   n    i   v   e   r   s    i    d   a    d   e    d   e    C   o    i   m    b   r   a    (    I    G    U    C    ) ,   e   s   t   e   s    í   t    i   o    d    i   s   p   o   n    i  -

    b    i    l    i   z   a    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   s   o    b

   r   e   a   o   r    i   g   e   m    d   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r ,   o    S   o    l   e   o   s   v    á   r    i   o   s   p    l   a   n   e   t   a   s ,   s   a   t    é    l    i   t   e   s   n   a   t   u   r   a    i   s ,

   a   s   t   e   r    ó    i    d   e   s ,   m   e   t   e   o   r    i   t   o   s

   e   c   o   m   e   t   a   s ,   u   m   g    l   o   s   s    á   r    i   o ,

   e   n   t   r   e   o   u   t   r   o   s

   t    ó   p    i   c   o   s    d   e    i   n   t   e   r   e   s   s   e .

     É   u   m   p   o   r   t   a    l    d   e   a   s   t   r   o   n

   o   m    i   a    f   r   a   n   c    ê   s   q   u   e    f   o   r   n   e   c   e ,

   e   n   t   r   e   o   u   t   r   o   s   t    ó   p    i   c   o   s    d   e    i   n   t   e   r   e   s   s   e ,

    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s

   s   o    b   r   e   a    h    i   s   t    ó   r    i   a    d   a   a   s

   t   r   o   n   o   m    i   a ,

   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r ,   a   s   c   o   n   s   t   e    l   a   ç    õ   e   s ,   a   s   g   a    l    á   x    i   a   s ,   o   s   q   u   a   s   a   r   e   s ,   a   s   s    i   m

   c   o   m   o   o   s    i   n   s   t   r   u   m   e   n   t   o   s

   u   t    i    l    i   z   a    d   o   s   n   a   o    b   s   e   r   v   a   ç    ã   o    d   o    U   n    i   v   e   r   s   o .

    N   o   s    í   t    i   o    d   a    I   n   t   e   r   n   a   t    i   o

   n   a    l    S   p   a   c   e    S   t   a   t    i   o   n    (    I    S    S    )   p   o    d   e   m   o   s   e   n   c   o   n   t   r   a   r   a   p    l    i   c   a   ç    õ   e   s   m   u    l   t    i   m    é    d    i   a   s   o    b   r   e   a

    h    i   s   t    ó   r    i   a   e   m    i   s   s    õ   e   s    d   a    I    S    S ,

   e   n   t   r   e   o   u   t   r   a   s   t   e   m    á   t    i   c   a   s ,   p   e   s   q   u    i   s   a   s

   e    f   e   c   t   u   a    d   a   s   a    b   o   r    d   o    d   a    I    S    S ,

   u   m   a   g   a    l   e  -

   r    i   a    d   e    i   m   a   g   e   n   s ,   a   c   e   s   s   o   a   v    á   r    i   a   s    l    i   g   a   ç    õ   e   s   r   e    l   a   c    i   o   n   a    d   a   s   c   o   m   a

    I    S    S ,

   e   n   t   r   e   o   u   t   r   a   s    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s .

    E   s   t   e   s    í   t    i   o   s   o    b   r   e   a   s   e   s   c   a    l   a   s   n   o    U   n    i   v   e   r   s   o   a    j   u    d   a   o   s   a    l   u   n   o   s   a   a    d   q   u    i   r    i   r   e   m   u   m   a   n   o   ç    ã   o    d   a   s    d    i   s   t    â   n   c    i   a   s   e

   e   s   c   a    l   a   s   n   o    U   n    i   v   e   r   s   o ,

   p   a   r   t    i   n    d   o    d   e   t   a   m   a   n    h   o   s    f   a   m    i    l    i   a   r   e   s   e   p   a   s   s   a   n    d   o   g   r   a    d   u   a    l   m   e   n   t   e   p   a   r   a   t   a   m   a   n    h   o   s

   m   a    i   o   r   e   s ,   c   a    d   a   u   m    1    0   v

   e   z   e   s   m   a    i   o   r   q   u   e   o   a   n   t   e   r    i   o   r .

    D   a   r   e   s   p   o   n   s   a    b    i    l    i    d   a    d   e    d   o    C   e   n   t   r   o    d   e    F    í   s    i   c   a    C   o   m   p   u   t   a   c    i   o   n   a    l    d   a    U   n

    i   v   e   r   s    i    d   a    d   e    d   e    C   o    i   m    b   r   a ,

   e   s   t   e   s    í   t    i   o   a   p   r   e  -

   s   e   n   t   a   a   o   s   u   t    i    l    i   z   a    d   o   r   e   s

   u   m   a   p   e   q   u   e   n   a   v    i   a   g   e   m   p   e    l   o   n   o   s   s   o   s    i   s   t   e

   m   a   s   o    l   a   r ,    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   s   o    b   r   e   g   a    l    á   x    i   a   s ,

   n   e    b   u    l   o   s   a   s ,   a    l   g   u   n   s   a   r   t    i   g   o   s    d   e    N   u   n   o    C   r   a   t   o   e   a    i   n    d   a    l    i   g   a   ç    õ   e   s   p   a   r   a   r   e   c   u   r   s   o   s    d   e   a   s   t   r   o   n   o   m    i   a .

    N   e   s   t   e   s    í   t    i   o   e   n   c   o   n   t   r   a   m

   o   s   u   m   a    f    i   c    h   a    i   n    f   o   r   m   a   t    i   v   a ,

    d    i   s   p   o   n    i    b    i    l    i   z   a    d   a   p   e    l   o    j   o   r   n   a    l    P    ú    b    l    i   c   o ,   c   o   m    i   n    f   o   r   m   a  -

   ç    õ   e   s   c    l   a   r   a   s   s   o    b   r   e   o   e    f   e    i   t   o    d   e   e   s   t   u    f   a ,

   o   s   g   a   s   e   s   e   a   s    f   o   n   t   e   s    d   e

   o   n    d   e   p   r   o   v    ê   m   o   s   g   a   s   e   s   q   u   e   p   r   o   v   o   c   a   m

   e   s   s   e   e    f   e    i   t   o .

    A    h    i   s   t    ó   r    i   a    d   o   s   r   e    l    ó   g    i   o   s    d   e    S   o    l   e   a   s   u   a    i   m   p   o   r   t    â   n   c    i   a   n   a    A   n   t    i   g   u    i    d   a    d   e ,

   a   s   s    i   m   c   o   m   o   u   m   a   p   r   o   p   o   s   t   a   p   a   r   a

   c   o   n   s   t   r   u    i   r   u   m    d   e   s   t   e   s    i   n

   s   t   r   u   m   e   n   t   o   s ,   s    ã   o   a   s   p   e   c   t   o   s   a    b   o   r    d   a    d   o   s   n   e   s   t   e   s    í   t    i   o .

    C    A    P     Í    T

    U    L    O    2

    C    A    P     Í

    T    U    L    O    1

    N    O    M    E   :    C    i    ê   n   c    i   a    P    l   a   n   e   t    á   r    i   a

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   u

   c .   p   t    /    i   g   u   c    /    d    i    d

_   p    l   a   n

   e   t   s .    h   t   m

    N    O    M    E   :    A   s   t   r   o   n   o   m    i   e    A   m   a   t   e   u   r  –    A   s   t   r   o    S   u   r    f

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   a   s   t   r   o   s   u   r    f .   c   o   m    /

    N    O    M    E   :    H    S    F  –    I   n   t   e   r   n   a   t    i   o   n   a    l    S   p   a   c   e    S   t

   a   t    i   o   n

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   s   p   a   c   e    f    l    i   g    h   t .   n   a   s   a .   g

   o   v    /   s   t   a   t

    i   o   n

    N    O    M    E   :    E   s   c   a    l   a    d   o    U   n    i   v   e   r   s   o

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   a   s   t   r   o .    i    f .

   u    f   r   g   s .    b   r    /   e   s   c   a    l   a    /   e   s   c   a    l   a .    h

   t   m

    N    O    M    E   :    A   s   t   r   o   s   o    f   t

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   n   a   u   t    i    l   u   s .    f    i   s .   u   c .   p   t    /   a   s   t   r   o    /

    N    O    M    E   :    E    f   e    i   t   o    d   e    E   s   t   u    f   a  –

    P    U    B    L    I    C    O .    P

    T

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   p

   u    b    l    i   c   o .   c    l    i   x .

   p   t    /    f    i   c    h   a

   s    /   a   m    b    i   e   n   t   e    /

    /   e    f   e    i   t   o

_   e   s   t   u    f   a .    h

   t   m    l

    N    O    M    E   :    R   e    l    ó   g    i   o    d   e    S   o    l

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   g   e   o   c    i   t    i   e   s .   y   a    h   o   o .   c   o

   m .    b

   r    /   s   a    l   a    d   e    f    i   s    i   c   a    5    /

    /    l   e    i   t   u   r   a   s    /   r   e    l   o   g    i   o   s   o    l .    h   t   m

Page 68: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 68/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 67

    S    í   t    i   o

    D   e   s   c   r    i   ç    ã

   o

    A   p   r   e   s   e   n   t   a    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e

   s   s   o    b   r   e   a   s   q   u   a   t   r   o   e   s   t   a   ç    õ   e   s    d   o   a   n   o   e   a

   r   e    l   a   ç    ã   o    d   e   s   t   a   s   c   o   m   a   p   r   o   x    i   m    i    d   a    d   e    d   a

    T   e   r   r   a   a   o    S   o    l .

    E   n   c   o   n   t   r   a   m   o   s   u   m   a   a   n    i   m   a   ç    ã   o   s   o    b   r   e   a    i   n   c    l    i   n   a   ç    ã   o    d   o   e    i   x   o   t   e   r   r   e

   s   t   r   e   e   u   m   a   e   x   p    l    i   c   a   ç    ã   o   c    l   a   r   a    d   a    i   n   c    l    i   n   a   ç    ã   o    d   o   s   r   a    i   o   s ,

   q   u   e    i   n    f    l   u   e   n   c    i   a   a   q   u   a   n   t

    i    d   a    d   e    d   e    l   u   z   s   o    l   a   r   r   e   c   e    b    i    d   a   p   o   r   m   e   t   r   o   q

   u   a    d   r   a    d   o .

    N   e   s   t   e   s    í   t    i   o ,

    d   a   r   e   s   p   o   n

   s   a    b    i    l    i    d   a    d   e    d   o    P   a   v    i    l    h    ã   o    d   o    C   o   n    h   e   c    i   m   e   n   t   o  –

    C    i    ê   n   c    i   a    V    i   v   a ,

   p   o    d   e   m   o   s   e   n   c   o   n   t   r   a

   r    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s

   s   o    b   r   e   a   r   o   t   a   ç    ã   o    d   a    T   e   r

   r   a ,

   a   s   u   c   e   s   s    ã   o    d   o   s    d    i   a   s   e    d   a   s   n   o    i   t   e   s ,   a   s   e   s   t   a   ç    õ   e   s    d   o   a   n   o ,

   o   s   s   o    l   s   t    í   c    i   o   s   e   e   q   u    i   n    ó   c    i   o   s   e   a    i   n    d   a

   u   m   a   a   c   t    i   v    i    d   a    d   e   q   u   e   p   o

    d   e   r    á   s   e   r   r   e   a    l    i   z   a    d   a   c   o   m   o   s   a    l   u   n   o   s   s   o    b   r   e

   e   s   t   a   s   t   e   m    á   t    i   c   a   s .

    O    C   e   n   t   r   o    C    i    ê   n   c    i   a    V    i   v   a

    d   o    A    l   g   a   r   v   e    d    i   s   p   o   n    i    b    i    l    i   z   a   n   e   s   t   e   s    í   t    i   o   n   u   m   e   r   o   s   a   s    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   s   o    b   r   e   o   s   a   t    é    l    i   t   e   n   a   t   u   r   a    l    d   a

    T   e   r   r   a   :   a    L   u   a .

    A    l    é   m    d   e   u   m   c   o   n    j   u   n   t   o

    d   e    i   m   a   g   e   n   s    d   o   s    d    i   v   e   r   s   o   s   p    l   a   n   e   t   a   s    d   o   s    i   s   t   e   m   a   s   o    l   a   r ,    d   a   s    f   a   s   e   s    d   a    L   u   a ,

    d   e   e   c

    l    i   p   s   e   s    d   a    L   u   a ,

   e   n   t   r   e   o   u   t   r   a   s ,   p   o    d   e   m   o   s

   e   n   c   o   n   t   r   a   r   n   e   s   t   e   s    í   t    i   o   v    í    d   e   o   s   s   o    b   r   e   e   c    l    i

   p   s   e   s   e    f   a   s   e   s    d   a    L   u   a .

    D   a   r   e   s   p   o   n   s   a    b    i    l    i    d   a    d   e    d

   o    C   e   n   t   r   o    d   e    A   s   t   r   o    f    í   s    i   c   a    d   o    P   o   r   t   o ,

   e   n   c   o   n   t   r   a   r   e   m   o   s   n   e   s   t   e   s    í   t    i   o    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   s   o    b   r   e   o   s   e   c    l    i   p   s   e   s ,

   a   s   s    i   m   c   o   m   o   a   e   x   p    l    i   c   a   ç

    ã   o   p   o   r   q   u   e   n    ã   o   v   e   m   o   s   u   m   e   c    l    i   p   s   e    d   a    L   u   a   e   m   c   a    d   a    L   u   a   n   o   v   a .

    E   n   c   o   n   t   r   a   m   o   s   t   a   m

    b    é   m    i   n    f   o   r   m   a  -

   ç    ã   o   s   o    b   r   e   o   s   c    i   c    l   o   s    d   e

   p   r   e   v    i   s    ã   o    d   a   o   c   o   r   r    ê   n   c    i   a    d   e   e   c    l    i   p   s   e   s .

    N   o   r   m   a    l   m   e   n   t   e   a   p   e   n   a   s

    d    i   s   p   o   m   o   s    d   e    i   m   a   g   e   n   s   e   s   t    á   t    i   c   a   s    d   o   s   c   o   r   p   o   s   c   e    l   e   s   t   e   s .    N   e   s   t   e   s    í   t    i   o   e   x    i   s   t   e   a   p   o

   s   s    i    b    i    l    i    d   a    d   e    d   e

   e   n   c   o   n   t   r   a   r   e   s   s   a   s    i   m   a   g   e   n   s   e   m    f   r   a   m   e   s   e ,

   a   s   s    i   m ,

   p   r   o    d   u   z    i   r   a   n    i   m

   a   ç    õ   e   s    d   e   e   c    l    i   p   s   e   s    d   o    S   o    l ,    d   a    L   u   a ,

    d   o

   n   a   s   c   e   r    d   o    d    i   a

   «    l   u   n   a   r   » ,    d   a   r   o   t   a   ç    ã   o    d   e

    M   a   r   t   e ,

    d   a   r   o   t   a   ç    ã   o    d   e    J    ú   p    i   t   e   r ,   e   n   t   r   e   o   u   t   r   a   s ,   e   t   u    d   o    i   s   t   o   a   p   a   r   t    i   r    d   e    i   m   a   g   e   n   s   r   e   a

    i   s .

    A   p   r   e   s   e   n   t   a    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   s   o    b   r   e   o   t   r    â   n   s    i   t   o    d   e    V    é   n   u   s   q   u   e   o   c   o   r   r   e   u   a    8    d   e    J   u   n    h   o    d   e    2    0    0    4 .

    N    O    M    E   :    A    C   o   r   t    i   n   a    d   a    N   o    i   t   e  –

    A   s   t   r   o   n   o   m

    i   a    A   m   a    d   o   r   a

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   a

   s   t   r   o   s   u   r    f .   c   o   m    /   n   c    /   a

   s   t   r   o   n   o   m    i   a    /

    /    4   e   s   t   a   c   o   e   s .    h   t   m    l

    N    O    M    E   :    C    i    ê   n   c    i   a    V    i   v   a

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   c    i   e

   n   c    i   a   v    i   v   a .   p

   t    /   e   q   u    i   n   o   c    i   o    /

    /    l   a   t_    l   o   n   g    /   c   a   p    2 .   a

   s   p

    N    O    M    E   :    C   e   n   t   r   o    C    i    ê   n   c    i   a    V    i   v   a    d   o    A    l   g   a   r   v   e  –

    L   u   a

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   u

   a    l   g .   p

   t    /   c   c   v    i   v   a    /   a   s   t   r   o   n   o   m    i   a    /

    /   a   s   t   r   o   n    l    i   n   e    /    l   u   a .    h

   t   m

    N    O    M    E   :    C    i   v    i    l    R    i   g    h   t   s    H   e   r   o   e   s

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   s   c    h

   o   o    l    h   o   u   s   e   v    i    d   e   o .   o

   r   g    /    P   a   g   e   s    /

    /    S   p   a   c   e .    h

   t   m    l

    N    O    M    E   :    E   c    l    i   p   s   e   a   n   u    l   a   r

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   a

   s   t   r   o .   u

   p .   p

   t    /   c   a   u   p    /   e   v   e   n   t   o   s    /

    /    2    0    0    5    O   u   t    0    3    /   c    i   e   n   c    i   a .    h

   t   m    l

    N    O    M    E   :    T    i   m   e  -    l   a   p   s   e    A   n    i   m   a   t    i   o   n   s

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   a

   s   t   r   o   s   u   r    f .   c   o   m    /   c    i    d   a    d   a   o    /

    /   a   n    i   m   a   t    i   o   n   s .    h   t   m

    N    O    M    E   :    T   r    â   n   s    i   t   o    d   e    V    é   n   u   s    2    0    0    4

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   o

   a    l .   u    l .   p   t    /   v   t    2    0    0    4    /

Page 69: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 69/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O68

    S    í   t    i   o

    D   e   s   c   r    i   ç    ã

   o

    E   s   t   e   s    í   t    i   o   a   p   r   e   s   e   n   t   a    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   s   o    b   r   e   a   c   o    l   o   c   a   ç    ã   o    d   e   u   m

   s   a   t    é    l    i   t   e   e   m    ó   r    b    i   t   a   e   a   s   u   a   p   e   r   m   a   n    ê   n   c    i   a   e   m    ó   r    b    i   t   a ,

   a   t   e   n    d   e   n    d   o   a    f   a   c   t   o   r   e   s   c   o   m   o   a   g   r   a   v    i    d   a    d   e   e   a   a   t   m   o   s    f   e   r   a .

    B   a   s   t   a    i   n   t   r   o    d   u   z    i   r   o    d    i   a ,

   o   m    ê   s   e   o   a   n   o   p   r   e   t   e   n    d    i    d   o   p   a   r   a   o    b   t   e   r    i   n

    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   s   o    b   r   e   o    h   o   r    á   r    i   o   p   r   e   v    i   s   t   o    d   a   s

   m   a   r    é   s .

    A   p   r   e   s   e   n   t   a   u   m   a   s    i   m   u    l   a

   ç    ã   o   q   u   e   p   e   r   m    i   t   e   c   o   n    h   e   c   e   r   q   u   a    l    é   o   v   a    l   o   r    d   o   p   e   s   o    d   e   u   m   c   o   r   p   o   n   o   s   v    á   r    i   o   s   p    l   a   n

   e   t   a   s    d   o   s    i   s   t   e  -

   m   a   s   o    l   a   r ,   e   m   a    l   g   u   m   a   s

    l   u   a   s    d   e    J    ú   p    i   t   e   r ,   n   o    S   o    l   e   n   o   u   t   r   a   s   e   s   t   r   e

    l   a   s ,    b   a   s   t   a   n    d   o   p   a   r   a    i   s   s   o    i   n   t   r   o    d   u   z    i   r   a   p   e   n   a   s   o   v   a    l   o   r    d   o

   p   e   s   o    d   o   c   o   r   p   o   n   a    T   e   r   r   a

 .

    E   n   c   o   n   t   r   a  -   s   e   a   q   u    i   u   m   p

   e   q   u   e   n   o   v    í    d   e   o   s   o    b   r   e    i   m   p   o   n    d   e   r   a    b    i    l    i    d   a    d   e

 .

    I   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   s   o    b   r   e   a   e   v   o    l   u   ç    ã   o    d   a    b    ú   s   s   o    l   a ,

   o   s   c   o   m   p   o   n   e   n   t   e   s

   q   u   e   a   c   o   n   s   t    i   t   u   e   m ,

   q   u   a   t   r   o   p   r   o   c   e   s   s   o   s    d    i   s   t    i   n   t   o   s   p   a   r   a

   c   o   n   s   t   r   u    i   r   e   s   t   e    i   n   s   t   r   u   m   e   n   t   o   e ,

   a    i   n    d   a ,

   a    f   o   r   m   a   c   o   m   o   s   e    d   e   v   e   u   t    i    l    i   z   a   r   e   u   m   a    b    ú   s   s   o    l   a .

    O   p   r    i   m   e    i   r   o   p   o   r   t   a    l   p   o   r   t   u

   g   u    ê   s    d   e   e   n   s    i   n   o    d   a   s   c    i    ê   n   c    i   a   s   e   c   u    l   t   u   r   a   c

    i   e   n   t    í    f    i   c   a ,

   a   p   r   e   s   e   n   t   a   v    á   r    i   o   s   r   e   c   u   r   s   o   s    d   e

    i   n   t   e   r   e   s   s   e ,

    d   o   s

   q   u   a    i   s   s   e    d   e   s   t   a   c   a   m   o   s

   o    f   t   w   a   r   e   e    d   u   c   a   t    i   v   o ,

   o   s    l    i   n    k   s   c   o   m   e   n   t   a    d   o   s ,   o   «    C   a   ç   a    N   o   t    í   c    i   a   s   » ,   o   «    M   o   c    h   o   r   e   s   p   o   n    d   e   »   o   «    M   o   c    h   o

   e   m    b   a   n    d   a    l   a   r   g   a   » ,   e   n   t   r   e   o   u   t   r   o   s .

    C

    A    P     Í    T    U    L    O    3

    N    O    M    E   :    L   a   n   ç   a   m   e   n   t   o    d   e   s   a   t    é    l    i   t   e   s

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   g   e   o   c    i   t    i   e   s .   y   a    h   o   o .   c   o

   m .    b

   r    /   s   a    l   a    d   e    f    i   s    i   c   a    5    /

    /    l   e    i   t   u   r   a   s    /    l   a   n   c   a   m   e   n   t   o .    h

   t   m

    N    O    M    E   :    M   a   r    é   s  –

    P   o   r   t   o   s    P   r    i   n   c    i   p   a    i   s

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .    h

    i    d   r   o   g   r   a    f    i   c   o .   p

   t    /   w   w   w    b    d    /

    /    M   a   r   e   s    /    M   a   r   e   s    P   o   r   t   o   s    P   r    i   n   c    i   p   a    i   s .   a   s   p

    N    O    M    E   :    A   s   t   r_    S   e   u   p   e   s   o   e   m   o   u   t   r   o   s   m   u

   n    d   o   s

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   u

    f   s   m .    b

   r    /   m   a   s   t   r    /   p   e   s   o

   s .    h   t   m

    N    O    M    E   :    V    í    d   e   o

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /    k   s   n   n .    l   a

   r   c .   n   a   s   a .   g

   o   v    /   r   t    f    /   v    i    d

   e   o   s    /

    /    R    T    F    f    l   o   a   t   c   a   p .   m

   o   v

    N    O    M    E   :    C   o   n   s   t   r   u   ç    ã   o    d   e    i   n   s   t   r   u   m   e   n   t   o   s   n    á   u   t    i   c   o   s  –

  –    B    ú   s   s   o    l   a

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   m   a   t .    f   c .   u    l .   p   t    /    d   o   c    /    C    l    N   a   v    /    b   u   s   s   o    l   a    /

    /    B   u   s   s   o    l   a

_    C    l    N   a   v .   p    d    f

    N    O    M    E   :    O    M   o   c    h   o

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   m

   o   c    h   o .   p

   t

Page 70: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 70/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 69

    S    í   t    i   o

    D   e   s   c   r    i   ç    ã

   o

    N   e   s   t   a   s   e   c   ç    ã   o    d   o   «    M   o   c    h   o   »   p   o    d   e   m   o   s   e   n   c   o   n   t   r   a   r    i   m   a   g   e   n   s    d   e   q

   u    í   m    i   c   o   s   n   o   t    á   v   e    i   s ,   m   a   t   e   r    i   a    l    d   e    l   a    b   o   r   a   t    ó

   r    i   o   e   s   u    b   s   t    â   n  -

   c    i   a   s   e    l   e   m   e   n   t   a   r   e   s .

    P   o    d   e   m   o   s   e   n   c   o   n   t   r   a   r    i   m

   a   g   e   n   s    d   e    d    i   v   e   r   s   o   s   m    i   n   e   r   a    i   s    d   a   c   o    l   e   c   ç    ã   o    d   a    U   n    i   v   e   r   s    i    d   a    d   e    d   e    C   o    i   m    b   r   a .

    A   p   r   e   s   e   n   t   a   u   m   a   s    i   m   u    l   a

   ç    ã   o    d   o   e   q   u    i    l    í    b   r    i   o    l    í   q   u    i    d   o  -   v   a   p   o   r   p   a   r   a   a   s

   m   o    l    é   c   u    l   a   s    d   e    á   g   u   a .

    E   s   t   a   s   e   c   ç    ã   o  –   «    Q   u    í   m    i   c   a   e   m    A   c   ç    ã   o   »  –

    d   o    J   o   u   r   n   a    l   o    f    C    h   e   m    i   s

   t   r   y    E    d   u   c   a   t    i   o   n   c   o   n   t    é   m    i   m   a   g   e   n   s ,   a   n    i   m   a

   ç    õ   e   s   e   v    í    d   e   o   s

   s   o    b   r   e   t    é   c   n    i   c   a   s   e   r   e   a   c   ç

    õ   e   s   q   u    í   m    i   c   a   s .

    P   o    d   e   m   o   s   e   n   c   o   n   t   r   a   r   s   o

    f   t   w   a   r   e   v   a   r    i   a    d   o   p   a   r   a   q   u    í   m    i   c   a ,

    d   e   s    d   e   q   u

    í   m    i   c   a    d   o   a   m    b    i   e   n   t   e ,

   m   o    d   e    l   a   ç    ã   o    d   e   m   o    l    é   c   u    l   a   s ,   r   e   g   r   a   s

    d   e   s   e   g   u   r   a   n   ç   a ,

   e   n   t   r   e   o   u   t   r   o   s .

    O   «    J   o   g   o    d   a   s    C   o    i   s   a   s   »   a   p   r   e   s   e   n   t   a   v    á   r    i   a   s    á   r   e   a   s    d   e    i   n   t   e   r   e   s   s   e   e ,

    d   e   n   t   r   o    d   e   s   t   a   s ,   v    á   r    i   o   s   t   e   m   a   s .    S   u   g   e   r   e  -

   s   e ,

   p   a   r   t    i   c   u    l   a   r  -

   m   e   n   t   e ,

   o   «    J   o   g   o    d   a   s    S   u    b   s   t    â   n   c    i   a   s   »   o   n    d   e ,

    à   s   e   m   e    l    h   a   n   ç   a    d   o   s   r   e

   s   t   a   n   t   e   s ,   o   c   o   m   p   u   t   a    d   o   r   «   p   e   n   s   a   r    á   »   n   u   m   a   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a   e

   o    j   o   g   a    d   o   r ,   t   e   n   t   a   n    d   o    f   a   z   e   r   o   m   e   n   o   r   n    ú   m   e   r   o    d   e   p   e   r   g   u   n   t   a   s   p   o   s   s

    í   v   e    i   s ,   p   r   o   c   u   r   a   r    á   a    d    i   v    i   n    h   a   r   a   s   u    b   s   t    â   n   c    i   a

   q   u   e   o   c   o   m   p   u  -

   t   a    d   o   r   «   p   e   n   s   o   u   » .

    N    O    M    E   :    O    M   o   c    h   o

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   m

   o   c    h   o .   p

   t    /   s   e   a   r   c    h    /

    /    l   o   c   a    l .   p    h   p    ?    i   n    f   o  =

    l   o   c   a    l    /    i   m   a   g   e   n   s    /   q   u    i   m    i   c

   a .    i   n

    f   o

    N    O    M    E   :    G   a    l   e   r    i   a    d   e    I   m   a   g   e   n   s   :   m    i   n   e   r   a    i   s

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   n   a   u   t    i    l   u   s .    f    i   s .   u   c .   p   t    /   s   t    2 .    5    /   s   c

   e   n   e   s   p    /   g   e   r   a    l    /

    /   m    i   n   e   r   a    i   s .    h   t   m    l

    N    O    M    E   :    L    í   q   u    i    d   o_

    V   a   p   o   r

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   m

   o    l   e   c   u    l   a   r    i   u   m .   n

   e   t    /   p

   t    /

    /    l    i   q   u    i    d   o   v   a   p   o   r    /    i   n    d   e   x .    h   t   m    l

    N    O    M    E   :    J    C    E    S   o    f   t   w   a   r   e   :    C    h   e   m    i   s   t   r   y    C   o   m

   e   s    A    l    i   v   e    !

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /    j   c    h   e   m   e    d .   c    h

   e   m .   w

    i   s   c .   e    d   u    /    J    C    E    S   o    f   t    /

    C    C    A    /    i   n    d   e   x .    h   t   m    l

    N    O    M    E   :    C    h   e   m    S    W    C    h   e   m    i   s   t   r   y    S   o    f   t   w   a   r   e    f   o   r

    W    i   n    d   o   w   s

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   c    h

   e   m   s   w .   c   o

   m

    N    O    M    E   :    J   o   g   o    d   a   s    C   o    i   s   a   s

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .    j   o

   g   o    d   a   s   c   o    i   s   a   s .   n   e   t    /

Page 71: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 71/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O70

    S    í   t    i   o

    D   e   s   c   r    i   ç    ã

   o

    C   o   n   t    é   m    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   s   o    b   r   e   a   e   n   e   r   g    i   a   c    i   n    é   t    i   c   a   e ,

   a    i   n    d   a ,

   u   m

   c   o   n    j   u   n   t   o    d   e   q   u   e   s   t    õ   e   s   p   a   r   a   v   e   r    i    f    i   c   a   ç    ã   o    d   e   c   o   n    h   e   c    i  -

   m   e   n   t   o   s .

    D    i   s   p   o   n    i    b    i    l    i   z   a    i   n    f   o   r   m   a   ç

    õ   e   s   s   o    b   r   e   a   e   n   e   r   g    i   a   p   o   t   e   n   c    i   a    l   e ,

   a    i   n    d   a ,

   u   m   c   o   n    j   u   n   t   o    d   e   q   u   e   s   t    õ   e   s   p   a   r   a   v   e   r    i    f    i   c   a   r    d   e   c   o   n    h   e   c    i  -

   m   e   n   t   o   s .

    C   o   m   u   m    d   e   s    i   g   n   p   a   r   t    i   c   u    l   a   r   m   e   n   t   e   a   p   e    l   a   t    i   v   o ,

   e   n   c   o   n   t   r   a   m   o   s   n   e   s   t   e   s    í   t    i   o    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   s   o    b   r   e   a    h    i   s   t    ó   r    i   a    d   a

   e   n   e   r   g    i   a ,

   p   r   o  -

    j   e   c   t   o   s   c    i   e   n   t    í    f    i   c   o   s ,   t   r   a   n

   s    f   o   r   m   a   ç    ã   o    d   e   e   n   e   r   g    i   a ,

    l    i   g   a   ç    õ   e   s   r   e    l   e   v   a   n   t   e   s   s   o    b   r   e   e   n   e   r   g    i   a ,

    j   o   g   o   s   p   a   r   a   c   o   n   s   o

    l    i    d   a   r   c   o   n    h   e   c    i  -

   m   e   n   t   o   s ,   q   u   e   s   t    õ   e   s    f   r   e   q

   u   e   n   t   e   s   s   o    b   r   e   e   n   e   r   g    i   a ,

   e   n   t   r   e   o   u   t   r   o   s   t    ó   p    i   c   o   s    d   e    i   n   t   e   r   e   s   s   e .

    A   p   r   e   s   e   n   t   a    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e

   s   s   o    b   r   e   a   s    d    i   v   e   r   s   a   s    f   o   n   t   e   s    d   e   e   n   e   r   g    i   a

   r   e   n   o   v    á   v   e    i   s ,   n   o   t    í   c    i   a   s ,    l    i   n    k   s    d   e    i   n   t   e   r   e   s   s   e

   r   e    l   a   c    i   o   n   a    d   o   s

   c   o   m   a   s   e   n   e   r   g    i   a   s    l    i   m   p   a

   s .

    P   o    d   e   m   o   s   e   n   c   o   n   t   r   a   r    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   s   o    b   r   e   a   r   e    l   a   ç    ã   o    d   a    E   u   r   o   p   a   c   o   m   a   s   e   n   e   r   g    i   a   s   r   e   n   o   v    á   v   e    i   s .    O    d   e   s   a    f    i   o

    d   a   s   e   n   e   r   g    i   a   s

   r   e   n   o   v    á   v   e    i   s ,   a   s    d    i    f    i   c   u    l    d

   a    d   e   s   e   o   s   p   r   o   g   r   e   s   s   o   s    f   e    i   t   o   s   n   e   s   t   e   c   a   m   p   o ,

   s    ã   o   t   e   m   a   s   a    b   o   r    d   a    d   o   s .

    O   q   u   e   s    ã   o    ?    C   o   m   o    f   u   n   c

    i   o   n   a   m    ?    V   a   n   t   a   g   e   n   s   e    d   e   s   v   a   n   t   a   g   e   n   s    ?    A   p

    l    i   c   a   ç    õ   e   s    ?    E   s   t   a   s   s    ã   o   a   p   e   n   a   s   a    l   g   u   m   a   s   q   u   e   s   t    õ   e   s   s   o    b   r   e

   a   s   c    é    l   u    l   a   s    d   e   c   o   m    b   u   s   t    í   v   e    l   q   u   e   e   n   c   o   n   t   r   a   m   r   e   s   p   o   s   t   a   n   e   s   t   e   s    í   t    i   o

 .

    C    A

    P     Í    T    U    L    O    4

    N    O    M    E   :    T    h   e    P    h   y   s    i   c   s    C    l   a   s   s   r   o   o   m

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   p

    h   y   s    i   c   s   c    l   a   s   s   r   o   o   m .   c   o   m    /    C    l   a   s   s    /

    /   e   n   e   r   g   y    /    U    5    L    1   c .    h   t   m    l

    N    O    M    E   :    T    h   e    P    h   y   s    i   c   s    C    l   a   s   s   r   o   o   m

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   p

    h   y   s    i   c   s   c    l   a   s   s   r   o   o   m .   c   o   m    /    C    l   a   s   s    /

    /   e   n   e   r   g   y    /    U    5    L    1    b .    h

   t   m    l

    N    O    M    E   :    E   n   e   r   g   y    Q   u   e   s   t  –    E   n   e   r   g   y    E    d   u   c   a   t

    i   o   n    f   r   o   m   t    h   e

    C   a    l    i    f   o   r   n    i   a    E   n   e   r   g   y    C   o   m   m    i   s   s    i   o   n

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   e

   n   e   r   g   y   q   u   e   s   t .   c   a .   g

   o   v    /

    i   n    d   e   x .    h   t   m    l

    N    O    M    E   :    P   o   r   t   a    l    d   a   s    E   n   e   r   g    i   a   s    R   e   n   o   v    á   v   e    i   s

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   e

   n   e   r   g    i   a   s   r   e   n   o   v   a   v   e    i   s .   c   o   m    /

    N    O    M    E   :    Q   u   e    f   a   z   a    E   u   r   o   p   a    ?

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   e   u   r   o   p   a .   e

   u .    i   n

   t    /   c   o   m   m    /   r   e   s   e   a

   r   c    h    /

    /    l   e   a    f    l   e   t   s    /   e   n   e   r   g   y    /   p   t    /    i   n    d   e   x .    h   t   m    l

    N    O    M    E   :    C    é    l   u    l   a   s    d   e    C   o   m    b   u   s   t    í   v   e    l  –

    E   n   e   r   g    i   a    d   o    F   u   t   u   r   o

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   c   e    l   u    l   a   s    d   e   c   o   m    b   u   s   t    i   v   e    l .   p    l   a   n

   e   t   a   c    l    i   x .   p   t    /

Page 72: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 72/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 71

    S    í   t    i   o

    D   e   s   c   r    i   ç    ã

   o

    N   e   s   t   e   s    í   t    i   o   e   n   c   o   n   t   r   a   m

   o   s   v    á   r    i   a   s    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   s   o    b   r   e   e   n   e   r   g    i   a ,

    d   e   s    d   e   a   s   u   a    h    i   s   t    ó   r    i   a ,

    à   s    f   o   n   t   e   s    d   e   e   n   e   r   g    i   a ,

   c   e   n   t   r   a    i   s

   e    l    é   c   t   r    i   c   a   s   e   m    P   o   r   t   u   g   a    l   e   v    í    d   e   o   s   s   o    b   r   e   e   n   e   r   g    i   a .

    E   n   c   o   n   t   r   a   m   o   s   o   p   r   o   g   r   a

   m   a   «    E   n   e   r   g    i   a   »   q   u   e    é   u   m    j   o   g   o    d   e   s    i   m   u

    l   a   ç    ã   o   q   u   e   p   e   r   m    i   t   e   g   e   r    i   r   o   s   r   e   c   u   r   s   o   s   e

   n   e   r   g    é   t    i   c   o   s    d   a

    T   e   r   r   a    d   u   r   a   n   t   e   u   m   p   e   r    í   o

    d   o    d   e    1    5    0   a   n   o   s .    O    j   o   g   a    d   o   r ,    à   m   e    d    i    d   a   q

   u   e   u   t    i    l    i   z   a   o   p   r   o   g   r   a   m   a ,

   v   a    i  -   s   e   a   p   e   r   c   e    b   e   n    d   o    d   o    i   m   p   a   c  -

   t   o   q   u   e   a   s   u   a   g   e   s   t    ã   o   e   n

   e   r   g    é   t    i   c   a   t   e   m   s   o    b   r   e   a   v    i    d   a    h   u   m   a   n   a .

    P   o    d   e   m   o   s   e   x   p    l   o   r   a   r   u   m   a

   s    i   m   u    l   a   ç    ã   o    d   a   c   o   n    d   u   ç    ã   o   t    é   r   m    i   c   a   n   o   s   s    ó    l    i    d   o   s   e   o    b   s   e   r   v   a   r   g   r   a    f    i   c   a   m   e   n   t   e   a   v   a   r    i   a   ç    ã   o    d   a   t   e   m   p   e  -

   r   a   t   u   r   a   o   c   o   r   r    i    d   a .

    N   e   s   t   e   s    í   t    i   o   p   o    d   e   m   o   s   e

   x   p    l   o   r   a   r   u   m   a   s    i   m   u    l   a   ç    ã   o    d   a   c   o   n   v   e   c   ç    ã   o   t    é   r   m    i   c   a   n   o   s    l    í   q   u    i    d   o   s   e ,

    f    i   x   a   n    d   o   a   n   o   s   s   a   a   t   e   n   ç    ã   o   n   u   m   a

   m   o    l    é   c   u    l   a ,

   p   o    d   e   m   o   s   o    b

   s   e   r   v   a   r   a   s   c   o   r   r   e   n   t   e   s   a   s   c   e   n    d   e   n   t   e   s   e    d   e   s   c   e   n    d   e   n   t   e   s   q   u   e   s   e    f   o   r   m   a   m   n   o    l    í   q   u    i    d   o .

    A   p   r   e   s   e   n   t   a   u   m   a   s    i   m   u    l   a

   ç    ã   o   q   u   e   p   e   r   m    i   t   e   v   e   r    i    f    i   c   a   r   a   r   e    l   a   ç    ã   o   e   n   t   r   e   a   t   e   m   p   e   r   a   t   u   r   a   e   a   e   n   e   r   g    i   a   c    i   n    é   t    i   c   a    d   a   s   m   o    l    é   c   u    l   a   s

    d   e    á   g   u   a .

    U   m   p   r   o   c   e    d    i   m   e   n   t   o   s    i   m   p    l   e   s   p   a   r   a   c   o   n   s   t   r   u    i   r   u   m    f   o   r   n   o   s   o    l   a   r .

    A   p   r   e   s   e   n   t   a   u   m   c   o   n    j   u   n   t   o    d   e   a   s   p   e   c   t   o   s   q   u   e    d   e   v   e   m   o   s   t   e   r   e   m   c   o   n   s    i    d   e   r   a   ç    ã   o    d   e   m   o    d   o   a   p   o   u   p   a   r   e   n   e   r   g    i   a   n   u

   m   a   c   a   s   a .

    D   a   r   e   s   p   o   n   s   a    b    i    l    i    d   a    d   e    d

   a    D    i   r   e   c   ç    ã   o    G   e   r   a    l    d   e    E   n   e   r   g    i   a ,

   e   s   t   e   s    í   t    i   o

    f   o   r   n   e   c   e    d    i   v   e   r   s   a   s    i   n    f   o   r   m   a   ç    õ   e   s   s   o    b   r   e   e   n   e   r   g    i   a .

    N    O    M    E   :    A   e   n   e   r   g    i   a    é   u   m    b   e   m    f   u   n    d   a   m   e

   n   t   a    l   p   a   r   a   a

   s   o    b   r   e   v    i   v    ê   n   c    i   a    d   o    H   o   m   e   m

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   t   u    d   o   e   n   e   r   g    i   a .    h

   o   m   e .   s   a

   p   o .   p

   t    /

    N    O    M    E   :    O    M   o   c    h   o

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   m

   o   c    h   o .   p

   t    /   s   e   a   r   c    h    /

    /    l   o   c   a    l .   p    h   p    ?    i   n    f   o  =

    l   o   c   a    l    /   s   o    f   t   w   a   r   e    /    f    i   s    i   c   a    /

   e   n   e   r   g    i   a .    i   n

    f   o

    N    O    M    E   :    C   o   n    d   u   ç    ã   o    T    é   r   m    i   c   a   n   o   s    S    ó    l    i    d   o

   s

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   g   e   o   c    i   t    i   e   s .   y   a    h   o   o .   c   o

   m .    b

   r    /   s   a    l   a    d   e    f    i   s    i   c   a    3    /

    /    l   a    b   o   r   a   t   o   r    i   o    /   c   o   n    d   u   c   a   o    /   c   o   n    d   u   c   a   o .    h

   t   m

    N    O    M    E   :    C   o   n   v   e   c   ç    ã   o   n   o   s    L    í   q   u    i    d   o   s

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   g   e   o   c    i   t    i   e   s .   y   a    h   o   o .   c   o

   m .    b

   r    /   s   a    l   a    d   e    f    i   s    i   c   a    3    /

    /    l   a    b   o   r   a   t   o   r    i   o    /   c   o   n   v   e   c   a   o    /   c   o   n   v   e   c   a   o .    h

   t   m

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   m   o    l   e   c   u    l   a   r    i   u   m .   n

   e   t    /   m   o    l   e   c   u

    l   a   r    i   u   m    /   p   t    /

    /   a   g   u   a    /    i   n    d   e   x .    h   t   m    l

    N    O    M    E   :    U   m   m    é   t   o    d   o   s    i   m   p    l   e   s    d   e   c   o   n   s   t   r   u    i   r   u   m    f   o   r   n   o

   s   o    l   a   r

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   s   o    l   a   r   c   o   o    k    i   n   g .   o

   r   g    /   m    i   n   p   o   r   t .    h

   t   m

    N    O    M    E   :    E   c   o   c   a   s   a

    U    R    L   :    h   t   t   p   :    /    /   w   w   w .   e

   c   o   c   a   s   a .   o

   r   g    /    f   a   q .   p    h

   p

    N    O    M    E   :    D    i   r   e   c   ç    ã   o  -    G   e   r   a    l    d   e    G   e   o    l   o   g    i   a   e

    E   n   e   r   g    i   a

    U    R    L   :   w   w   w .    d

   g   e .   p

   t

Page 73: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 73/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O72

7.5 CENTROS CIÊNCIA VIVA

É interessante envolver os alunos numa visita virtual (se preceder uma visita real, tanto melhor...) a Centros Ciên-cia Viva espalhados pelo país, que possuem recursos on-line interessantes e úteis para o ensino da física e da quími-ca. Deixamos alguns exemplos, cujos sítios podem ser consultados na Área Exclusiva Professores TE emhttp://www.projectos.TE.pt:

– Visionarium – Centro de Ciência do Europarque

– Centro Ciência Viva de Vila do Conde

– Centro Ciência Viva de Estremoz

– Exploratório Infante D. Henrique – Coimbra

– Fábrica de Ciência Viva – Aveiro

– Planetário Calouste Gulbenkian – Lisboa

– Pavilhão do Conhecimento – Ciência Viva – Lisboa

– Centro Ciência Viva da Amadora

– Centro Ciência Viva de Constância – Parque de Astronomia

– Centro Ciência Viva do Algarve

– Centro Ciência Viva de Tavira

– Centro Ciência Viva de Porto Moniz – Madeira

Page 74: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 74/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 73

7.6 INFORMAÇÕES PARA EXPLORAÇÃO DO SOFTWARE CELESTIA

(Disponível na Área Exclusiva Professores TE em http://www.projectos.TE.pt)

O Celestia é um simulador em tempo-real, gratuito, que permite percepcionar o nosso Universo a três dimensões(3D). Uma interface do tipo «apontar e ir para», permite, de forma simples, viajar para qualquer uma das mais de cemmil estrelas, pelo nosso sistema solar, sistemas solares longínquos e outras galáxias. Todo o percurso é controlável; ozoom permite ter a percepção do espaço num vasto espectro de escalas.

O Celestia está disponível gratuitamente para Windows , Linux e Mac OS X .

Funcionalidades do Celestia 

O Celestia oferece ao utilizador um vasto leque de opções para a exploração e conhecimento do Universo, taiscomo as referidas seguidamente:

• Permite «pairar» sobre cada um dos oito planetas do nosso sistema solar e visualizar as nuvens a deslocarem--se na atmosfera da Terra. Olhando atentamente, o utilizador poderá ver montanhas, canais e crateras nasuperfície do planeta, com sombras projectadas sobre ele à medida que o Sol se põe no horizonte.

• Regressar à superfície da Terra a uma velocidade lenta ou à velocidade de milhares de quilómetros por hora,na sua própria nave espacial.

• Colocado diante do planeta Júpiter, o utilizador pode visualizar como as suas grandes luas se movimentam emtorno do planeta, provocando eclipses, projectando as suas sombras sobre a grande mancha vermelha do pla-neta principal.

• Viajar até Saturno juntamente com a sonda Cassini quando ela se encontrou com este planeta durante 2004 ever a sonda Huygens descolar-se da Cassini , descendo sobre a lua Titã em Janeiro 2005.

• Permite ao utilizador conduzir a sua nave espacial para junto do cometa Halley e acertar o relógio para algumtempo atrás, acompanhando este famoso cometa ao longo de uma viagem pelo interior do sistema solar.

• O utilizador pode acertar a velocidade da sua nave e, a partir da superfície da Terra, viajar para a EstaçãoEspacial Internacional (ISS) ou para o telescópio espacial Hubble . Tem também à sua disposição a possibilidadede viajar para além dos longínquos limites do nosso sistema solar, localizando e acompanhando as Voyager 1

e 2 à medida que elas se afastam cada vez mais da Terra.• Viajar até junto de um buraco negro em rotação, próximo de um conjunto de estrelas. Observar um pulsar

embutido no interior de uma nebulosa, rodando rapidamente, à medida que envia os seus raios de luz através

da nebulosa de gás.• Navegar até ao futuro da Terra e tornar-se testemunha do fim do nosso planeta, à medida que o nosso Sol

incha e o engole, ou retroceder no tempo para se tornar testemunha da recriação da aparência da Terra hábiliões de anos atrás. Pode ainda assistir ao choque de Orpheus, um planeta do tamanho de Marte, com aTerra, criando a Lua e colocando-a em órbita a alguns milhares de quilómetros da Terra, ou acelerar no tempopara o ano de 2800 e observar os enormes espelhos de gelo marcianos fundirem e tornarem o planeta numverdejante mundo de água, plantas e cidades do futuro.

Estas são apenas algumas das funcionalidades do Celestia . Trata-se de um programa que continua em rápida

evolução. Vamos avançar e conhecer um pouco melhor e em mais pormenor o funcionamento do Celestia .

Page 75: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 75/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O74

Requisitos de hardware 

O Celestia é um programa sofisticado que não descreve apenas as posições e os ambientes gráficos de todo osistema solar em 3D; também descreve e desenha um céu com centenas de milhares de estrelas, em tempo real.

Para executar minimamente o Celestia , o computador necessita de ter um processador de, pelo menos, 800 MHz.

O ecrã de abertura

No canto superior esquerdo, são apresentadas algumas informações acerca doalvo escolhido (a Terra, por exemplo); se as informações não forem visualizadas deimediato, basta pressionar a tecla [V] para a sua exibição. Distance indica a distân-cia entre a superfície do objecto e o ponto o onde utilizador se encontra.

O Radius é apresentado em quilómetros e o Apparent Diameter é apresenta-

do em graus e representa o tamanho do objecto à frente do utilizador, tal como esteo vê do ponto onde se encontra.

No canto inferior esquerdo, o utilizador encontrará a velocidade à qual se está adeslocar através do espaço – Speed . No canto superior direito, é apresentada a data e hora. O Celestia pode acele-rar ou atrasar o tempo e viajar para o futuro ou para o passado com um toque numa tecla; nesse momento, o progra-ma está em Real time .

Campo de visão

Através do Field of View ou FOV , o utilizador poderá definir a quantidade de céu que pretende visualizar.O Celestia calcula um FOV baseado no tamanho do ecrã e na definição do monitor. O utilizador pode alterar o seuFOV facilmente, pressionando a tecla [Shift ] no teclado, [left-clicking ] e mover o rato para a frente e para trás, ouprimindo as teclas [ . ] ou [ , ] para mudar o FOV a partir do teclado.

Scripts e Trajectos Educacionais

O Celestia tem um pequeno trajecto previamente preparado. Para o visualizar, basta abrir o programa e seleccio-nar a opção Run Demo no menu Help . Para concluir, basta pressionar a tecla [Esc ].

Fig. 1 A Terra .

Fig. 2 O FOV aqui é de 45°. Note-se o tamanhoda Lua.

Fig. 3 O FOV aqui é de 12°. A Terra e a Lua estãoagora ampliadas.

Page 76: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 76/81

Tecla de atalho Funcionalidades Imagem

Atmosphere : (Ctrl+A) Permite apresentar ou remover a atmosfera dosplanetas que a possuam.

Celestial Grid : ( ; )Coloca uma grelha de posicionamento no céu, queé particularmente útil se o utilizador pretenderlocalizar um objecto no céu com o seu telescópio.

Clouds : ( I )Alguns dos planetas do sistema solar possuemnuvens, e o Celestia  é capaz de as colocar emmovimento.

Comet Tails :(Ctrl + T)

Permite desenhar, com algum detalhe, as caudasdos cometas à medida que se aproximam do Sol.

Constellations :(Ctrl + B) ( / ) ( = )

O Celestia pode desenhar os limites [Ctrl + B] dasconstelações, os traços oficiais [/] das 88 cons-telações do céu e permite ainda identificá-las [=]

Eclipse Shadow :(Ctrl + E)

Pode simular as sombras produzidas durante oseclipses.

Galaxies : (U)Permite recriar as galáxias existentes no Univer-so, bem como as nebulosas. A Via Láctea é uma

das galáxias apresentadas com grande detalhe.

Orbits : (O)O Celestia pode desenhar as órbitas dos diver-sos corpos celestes no sistema solar.

Stars/As Discs or Points : (Ctrl + S)

Apresenta as estrelas no céu, como pontos, pon-tos macios ou discos. A opção mais realista é ade pontos macios.

Ring Shadows :(não tem tecla

de atalho)

O Celestia pode simular as sombras criadaspelos planetas, quer nos seus anéis, quer nou-tros corpos celestes.

Locations :(Shift + &)

Permite escrever o nome das cidades, vilas,montanhas, rios, oceanos, etc. na Terra.

Ambient Light :(Shift + { ) (Shift +})

Permite diminuir ou aumentar a luz ambiente deacordo com as necessidades.

Information Text : (V)Permite apresentar, ou remover, a informação noecrã.

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 75

Principais Teclas de Atalho

Page 77: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 77/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O

8 . R E S P O S T A S À S Q U E S T Õ E S I N T E R C A L A R E S D O M A N U A L

76

Movimento e selecção de objectos

O movimento, em geral, é um dos pontos fortes do Celestia : é fácil e versátil. As teclas de movimento são impor-tantes para desfrutar o Universo no Celestia .

No Celestia , quando o utilizador selecciona um objecto, o programa indica o seu nome e mais alguns pormeno-res. Para viajar até ao objecto seleccionado, há várias maneiras:

1. Seleccionar a opção Goto ou pressionando a tecla [G], o programa leva o utilizador através de uma viagem àvelocidade hyper-light e esta é a maneira rápida.

2. Outra opção é o utilizador pilotar a sua nave até ao destino desejado. Esta opção é a que demora mais tempo.3. A terceira opção consiste em seleccionar o objecto e ordenar ao programa que o centre e o siga, de seguida,

usando as teclas avançar e recuar; o utilizador aproxima e distancia a sua nave do objecto.4. Um outra opção do Celestia é permitir que, quando o utilizador selecciona um corpo celeste, possa viajar até à

sua superfície – Go to Surface [Ctrl + G].

TERRA NO ESPAÇO

1. Universo

Questões1.1 a) A Terra.

b) 1: B, D e G. 2: A e E. 3: B. 4: F. 5: B, C e G. 6: B. 7: A. 8:B, C e H.

1.2 As estrelas não se encontram fixas no espaço, movem-seno espaço.

1.3 5625 milhões de anos (225 milhões × 25 = 5625 milhões).1.4 V: B;

F: A – Alguns telescópios terrestres só captam luz visível,outros (os radiotelescópios) captam luz invisível (as ondas

de rádio). Apenas os telescópios espaciais captam todo otipo de luz. C – A Grande Nuvem de Magalhães é apenasvisível do hemisfério Sul e Andrómeda do hemisférioNorte. D – As galáxias movimentam-se em torno de si pró-prias e ao longo do espaço.

1.5 a)1.6 V: B;

F: A – Apenas a Terra está a uma distância de 1 UA do Sol.C – A distância da Terra à Lua é muito inferior a 1,5 UA.

1.7 Percorre cerca de 1,494 × 108 km.

1.8 a) 4,3 anos-luz. A luz enviada por esta estrela demora 4,3anos a chegar à Terra.

b) 4,0678 × 1013 km ou 2,7305 × 105 UA.c) 175 sistemas solares.

1.9 D.1.10 a) Vénus.

b) Júpiter.c) 2,922 × 1023 kg.d) i) Neptuno.

ii) Vénus.e) É aproximadamente 1,6 vezes maior.f) Duração do dia: 10,7 h.

Duração do ano: 29,46 anos terrestres.g) Vénus.

2. Planeta Terra

Questões2.1 Posição da Terra no sistema solar e à existência de uma

atmosfera apropriada.2.2 Efeito de estufa excessivo devido à produção abundante de

gases como o dióxido de carbono nas indústrias e nos

Page 78: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 78/81

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 77

transportes. Para minimizar o aquecimento, temos de redu-zir as emissões de gases responsáveis pelo efeito de estu-fa, usando fontes de energia menos poluentes, reutilizando

e reciclando materiais.2.3 B.2.4 A e C.2.5 Não existirão estações do ano, pois como o eixo de rota-

ção de Mercúrio não tem inclinação os dois hemisfériosserão igualmente iluminados ao longo do ano.

2.6 A: 1, 3 e 6.B: 2, 4 e 5.

2.7 V: A e D.F: B – Em Portugal é Verão, quando o hemisfério Norte é

mais iluminado que o hemisfério Sul.C – Quanto maior for a inclinação da luz solar menor é aaltura do Sol e menor é o aquecimento.

2.8 Porque na Lua não existe água nem ventos e, consequente-mente, a sua superfície não está sujeita a acção erosivadestes agentes.

2.9 V: A, E e H.F: B – A Lua está em fase de Lua Cheia quando ocorre umeclipse da Lua.C – Um eclipse solar só se pode observar de dia.

D – Enquanto a Lua se move em torno da Terra, este plane-ta também se move em torno de si próprio e em torno doSol.F – Vemos sempre uma das faces da Lua. A outra face per-manece oculta pois o período de rotação e de translaçãoda Lua são iguais.G – Galileu foi o primeiro a observar com um telescópio asimperfeições da superfície lunar.

2.10 O planeta-anão Plutão e os cometas.2.11 A, C e F.

2.12 a) A Ana.b) Ana: 6,7 m/s; Rui: 3,33 m/s.

2.13 a) Quando descreveu a trajectória curvilínea.b) Quando descreveu a trajectória curvilínea.

2.14 A, B e C.2.15

2.16 A: 1 e 4.B: 1, 4 e 7.C: 1, 3, 5 e 6.

2.17 Porque a força gravítica que actua na Terra e a velocidadedesta não têm a mesma direcção. Sempre que isto acon-tece os corpos descrevem trajectórias curvilíneas. Se não

actuasse a força gravítica a Terra viajaria no espaço emlinha recta.

2.18

2.19 A.

2.20 O peso do corpo será:– 19,6 N na Terra;– 7,6 N em Marte.A massa do corpo em Marte será de 2 kg.

2.21 a) A massa do corpo é 42,86 kg.b) A aceleração gravítica é 1,6 N/kg. Não se trata de

nenhum planeta do sistema solar.c) Uma situação de imponderabilidade.

TERRA EM TRANSFORMAÇÃO3. Materiais

Questões3.1 Petróleo bruto, gás natural, carvão e minérios.3.2 Carvão.3.3 Energia solar, energia eólica, energia das ondas, energia

geotérmica.3.4 a) e d).3.5

1N F

Substância Mistura

CobreÁgua destiladaÁgua oxigenadaOxigénioDióxido de carbonoGelo

CimentoGranitoMadeiraLeiteOvo cozidoÁlcoolÁgua mineralAr

Page 79: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 79/81

Transformação física Transformação química

Deixar azedar o leite.

Deixar azedar o vinho.

Digestão dos alimentos.

Fogo florestal.

Queima de gasolina nomotor de um motociclo.

Transformação da cor dasfolhas das árvores ao longodo ano.

Deixar sublimar uma bolade naftalina na protecçãoda roupa contra a traça.

Dissolver açúcar numa chá-vena de café.

Obtenção de gelo no con-gelador de um frigorífico.

Misturahomogénea

Misturaheterogénea

Misturacoloidal

BronzeAr sem poeirasCoca-Cola

GranitoSal com areiaÓleo sobre água

Ketchup LeiteSangue

© 2 0 0 6 7 CFQ –  C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O78

3.6 Porque é um produto genuíno que não está contaminadocom impurezas.

3.7

3.8 a) 0,1 L ou 0,1 dm3.b) 2,5 g.c) 2,5 g.

3.9

3.10 «Numa transformação química umas substâncias sãoconvertidas noutras».

3.11 a) Como as duas coroas têm a mesma massa, a coroa dometal menos denso – o cobre – tem maior volume.

b) Para sabermos o volume correspondente à massa de600 g de ouro basta dividirmos 600 g pela massa de

1 cm3:

O volume de 600 g de cobre é:

3.12 Utilizam-se apenas filamentos de tungsténio, pois é ometal que apresenta maior ponto de fusão, pelo que a

sua passagem ao estado líquido ocorre a uma temperatura

superior à de qualquer outro dos metais indicados.3.13 «Uma substância pura funde a temperatura mais alta do

que uma mistura dela com outra e entra em ebulição atemperatura mais baixa do que uma mistura dela com

outra».3.14 Acrescentar água à mistura (extracção por solvente); fil-

trar a mistura de modo a reter a pimenta (filtração); aque-cer a solução salgada de modo a evaporar a água, atéobter cristais de cloreto de sódio (cristalização).

3.15 F: a) e d).V: b), c), e) e f).

3.16 Carbonato de amónio→ dióxido de carbono + amoníaco+ vapor de água

3.17 Carbonato de cálcio→ óxido de cálcio + dióxido de carbono

3.18 Acção mecânica.3.19 Hidrogénio. No eléctrodo negativo.3.20 Para aumentar a condutividade da solução.3.21 Iodeto de cobre (em solução aquosa)→ iodo + cobre3.22 Brometo de prata→ bromo + prata

Tarefas3.1 a) No início do século XXI a temperatura rondaria os 15,2 oC.

b) Efeito de estufa.

c) A Terra devolve ao espaço muitas das radiações recebi-das do Sol. As radiações infravermelhas, porém, ficamretidas na atmosfera. Sendo absorvidas principalmentepelo dióxido de carbono e pelo vapor de água do ar,garantem uma temperatura adequada à vida. Trata-se deum efeito semelhante ao que ocorre numa estufa deplantas. Mas a excessiva quantidade de dióxido de car-bono produzido pelo ser humano, principalmente pelaindústria e pelos transportes, tem feito aumentar o efei-to de estufa, conduzindo a um aumento preocupante da

temperatura do planeta. A solução deste problema resi-de na redução das emissões de dióxido de carbono paraa atmosfera.

3.8 A água das chuvas não é pura. Desde logo, tem algum dió-xido de carbono dissolvido. Isto torna a água das chu-vas ligeiramente ácida. Mas o que justifica falar-se dechuvas ácidas é a presença de ácidos mais fortes, como oácido sulfúrico e o ácido azótico. As chuvas ácidas des-troem árvores e outras plantas, afectam os solos, a vidados peixes e das próprias pessoas e corroem alguns monu-

mentos.

volume = ——— cm3 = 31,6 cm360019

volume = ——— cm3 = 67,43 cm36008,9

Page 80: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 80/81

© 2 0 0 6 7 CFQ – C IÊNC IAS F ÍS IC O-QUÍMIC AS – 7. o AN O 79

3.10 Parece estranho, à primeira vista, que a água tenha pon-tos de solidificação e de ebulição dados por números tão«certinhos»; 0 oC e 100 oC, respectivamente. Mas não hámesmo nada de estranho: a escala de temperaturas Celsius

foi definida atribuindo convencionalmente o valor 0 oC àtemperatura de solidificação da água e o valor 100 oC à tem-peratura de ebulição e dividindo o intervalo em 100 unida-des, cada uma valendo 1 oC. Por este motivo, chamou-sedurante muito tempo escala centígrada à escala Celsius.

3.11 À temperatura de –196 oC o azoto líquido ferve! A flor ficaquebradiça, pois uma vez mergulhada em azoto líquido ficacongelada e quando lançada ao chão parte como se de umapeça de porcelana se tratasse. Este processo serve para con-gelar rapidamente pizzas e outros produtos alimentares.

4. Energia

Questões4.1 A transferência de energia ocorre sempre da fonte para o

receptor.A – Fonte: Chama; Receptor: Panela com água e ar envolvente.B – Fonte: Pessoa; Receptor: Caixote.C – Fonte: Aquecedor. Receptor: O ar e objectos existentes

na sala.D – Fonte: Copo de Leite; Receptor: Criança.E – Fonte: Sol; Receptor: Terra

4.2 O forno transfere 3600 J de energia para o prato e para acomida. O forno é uma fonte de energia. O prato e a comidasão receptores de energia e receberam 3600 J de energia.»

4.3 Por ingerir diariamente 150 g de cereais recebe 2 325 kJ(150 × 1550/100 = 2325). No final de uma semana terárecebido 16 275 kJ (7 × 2325 = 16 275).

4.4 A:3; B:2; C:4; D:5; E:1.

4.5 II, III e II.4.6.1 a) Na posição inicial.b) Numa posição intermédia entre a posição inicial e final.c) Quando se encontra em repouso no solo.

4.6.2 Na laranjeira, a energia total será maior pois a laranjapossui energia interna e energia potencial gravítica. Nosolo, a laranja só tem energia interna.

4.7 a) Transformação de energia potencial gravítica em ener-gia cinética.

b) Transformação de energia potencial elástica em energia

cinética.

c) Transformação de energia potencial gravítica em cinéti-ca na descida. Transformação de energia cinética emenergia potencial gravítica na subida.

4.8 V: B e C.

F: A – A energia mecânica é igual à soma de energia ciné-tica e energia potencial macroscópicas.D – A meio da descida a energia cinética e a energiapotencial têm ambas o valor de 500 J.

4.9 A:3; B:2; C:4; D:1.4.10 11,5%4.11 As centrais nucleares não originam poluição química. As

centrais a petróleo e a gás natural não produzem poluiçãoradioactiva. Escolheria uma central a gás natural para ins-talar na minha zona pois é a menos poluente de todas.

4.12 A:2; B:3; C:4; D:1.4.13 Até se estabelecer o equilíbrio térmico, pois só nestasituação o termómetro e o corpo estarão à mesma tempe-ratura.

4.14 «A energia transferida para 2 dm3 de água para elevar asua temperatura de 5 oC é maior do que se só houvesse1 dm3 de água. Para o mesmo aumento de temperatura, aenergia transferida para um corpo depende da massa ematerial.»

4.15 O ar e o vidro têm condutividades térmicas baixas (a do ar

é ainda menor que a do vidro). Isto significa que a propa-gação de energia ao longo destes materiais, e em parti-cular no ar, é mais difícil. Por isso, estes dois materiaisem conjunto constituem um bom isolador térmico.

4.16 A: Condução; B: Radiação; C: Condução; D: Trabalho;E: Radiação; F: Condução.

4.17 a) Quando o carrinho percorreu 5 m, a energia transfe-rida com trabalho foi 500 J (100 × 5 = 500). Quandopercorreu 7 m, a energia transferida foi apenas de 350 J(50 × 7 = 350).

b) Adquiriu energia cinética em ambas as situações.c) O funcionário perdeu no total 500 + 350 = 850 J.4.18 V: B, D.

F: A – A potência é a energia transferida para o aparelhopor unidade de tempo.C – Transfere 750 J de energia por segundo.E – O rendimento de uma máquina nunca pode ser supe-rior a 100%.F – A energia fornecida a uma máquina é igual à soma daenergia útil com a energia dissipada.

4.19 A energia dissipada foi 2000 J.

Page 81: Fq 7o Ano Professor

7/27/2019 Fq 7o Ano Professor

http://slidepdf.com/reader/full/fq-7o-ano-professor 81/81

9 . B I B L I O G R A F I A

ALMEIDA, G., Sistema Internacional de Unidades , 3.a Ed., Lis-

boa, Plátano Edições Técnicas, 2002.

ASIMOV, I., Guia da Terra e do Espaço . Porto: Campo dasLetras Editores, S.A., Colecção Campo das Ciências, 1995.

BOUVET, Jean-François, Sobre o Ferro nos Espinafres e Outras 

Ideias Feitas , Lisboa, Gradiva, 1993.

CAMPBELL, B., LAZONBY, J., MILLAR, R. & SMITH, S., Science,

the Salters’ Approach , Portsmouth, Heinemann, 1996.

CANAVARRO, J, M., Ciência e Sociedade , Coimbra: Quarteto,

1998.

CUNNINGHAM, W.P. & SAIGO, B., Environmental Science , AGlobal Approach (5.ed.), Nova Iorque, McGraw Hill, 1999.

FERREIRA, M. & ALMEIDA, G. Introdução à Astronomia e às 

Observações Astronómicas . Lisboa: Plátano, 1999.

FRIEDHOFFER, Robert, O Cientista Mágico , Lisboa, Gradiva, 1992.

GIL, Victor, 33 Casos de Acaso em Ciência , Lisboa, Gradiva, 1997.

HANN, Judith, Como Funciona a Ciência , Lisboa, Selecções do

Reader’s Digest, 1991.

LASZLO, Pierre, A Palavra das Coisas ou a Linguagem da Quí- 

mica , Lisboa, Gradiva, 1992.

LASZLO, E., Lagoa dos Murmúrios  – Um Guia para a Nova 

Ciência , Lisboa, Europa-América, 1996.

MARTINS, I. P. e VEIGA, M. L., Uma Análise do Currículo da 

Escolaridade Básica na Perspectiva da Educação em Ciên- 

cias , Lisboa, Instituto de Investigação Educacional, 1999.

MILLAR, R., OSBORNE, J. Beyond 2000: Science Education for 

the Future . London; King’s College, 1998.

PORRIT, J., Salvemos a Terra , Lisboa, Civilização, 1991.

RIBEIRO; F. NUNES C., As Indústrias Químicas em Portugal – 

Perspectivas para o século XXI , Lisboa, Escolar Editora,2001.

ROMÃO DIAS, A., RAMOS, J., Química e Sociedade – A Pre- sença da Química na Actividade Humana , Vol.1 e 2, Lis-boa, Escolar Editora / Sociedade Portuguesa de Química,1990.

RUTHERFORD, F. J., AHLGREN, A., Ciência para Todos , Lisboa,Gradiva, 1995.

SANG, D. (Ed.). Teaching Secondary Physics . London: John

Murray, 2000.

SANTOS, B., CARVALHO, O., e DUARTE, T., A Educação do Consumidor , Lisboa, Texto Editora, 1991.

SMITH, P. S. & Ford, B. A. Project Earth Science: Astronomy .Arlington, VA: National Science Teachers Association,1992.

SMITH, P.S. & Ford, B.A. Project Earth Science: Physical Ocea- nography. Arlington, VA: National Science Teachers Asso-ciation, 1995.

SOLBES, J., TRAVER, M. J. La Utilización de la Historia de las Ciencias en la Enseñanza de la Física y la Química . Ense-ñanza de las Ciencias, 14(1), 103-112, 1999.

STERN, D. Using Space to Teach Physics. The Physics Teacher ,37, 102-103, 1999.

STINNER, A. (1995). Contextual Settings, Science Stories, and Large Context Problems: Toward a More Humanistic Science Education . Science Education, 79(5), 555-581.

THOMAZ, M. F., MARTINS, I. P. e MALAQUIAS, I., Resíduos Sólid D é ti A i U i id d d A i I    C

    A    S

  –

    7

   o

    A    N

    O

  –

    9    7    2  -    4    7  -    3    0    2    1  -    2