FILOSOFIE VWO

VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018

V17.03.3

filosofie vwo | vakinformatie staatsexamen 2018

pagina 2 van 13

De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het

CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens voortgezet onderwijs en draagt zorg voor

de kwaliteit en het niveau van de examens. De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is belast met de praktische uitvoering en organisatie van de

staatsexamens. Met vragen over deze vakinformatie kunt u contact opnemen met de afdeling

Examendiensten van DUO: (050) 599 89 33 of staatsexamens@duo.nl.

filosofie vwo | vakinformatie staatsexamen 2018

pagina 3 van 13

Inhoud

1 Kernpunten 5

2 Centraal examen 5

3 College-examen 5

4 Schema examenstof 7

Bijlage 1 Beschrijving examenstof 8

Bijlage 2 Hulpmiddelen 11

Bijlage 3 Tips 12

filosofie vwo | vakinformatie staatsexamen 2018

pagina 5 van 13

top

1 Kernpunten

Het examen bestaat uit een schriftelijk centraal examen en een mondeling college-

examen.

Het centraal examen heeft als onderwerp: Scepticisme.

Voor het college-examen is het raadzaam bij de voorbereiding gebruik te maken van een

geschikte lesmethode.

Tips voor dit examen staan in de bijlage.

De berekening van het eindcijfer staat in een overzicht.

2 Centraal examen

Het onderwerp van het centraal examen filosofie is: ‘Scepticisme’. Voor de bestudering van

dit onderwerp is een boek uitgegeven: Het Voordeel van de twijfel, Tim de Mey

(Lemniscaat, Rotterdam 2014).

In de syllabus op examenblad staat aangegeven wat de kandidaat moet weten.

Ga hiervoor naar: examenblad.nl, 2018, vwo, filosofie, syllabus 2018.

Daarnaast kunnen tijdens het centraal examen ook vragen gesteld worden over de centrale

begrippen, begrippenparen en toonaangevende visies van alle domeinen (zie: Beschrijving

examenstof).

Overzicht centraal examen

wat schriftelijk examen over

- onderwerp: Scepticisme - centrale begrippen, begrippenparen en toonaangevende visies

van alle domeinen

hulpmiddelen basispakket en woordenboek

tijdsduur 180 minuten

cijfer A

3 College-examen

Het college-examen bestaat uit een mondeling examen waarin de stof uit alle domeinen

gevraagd kan worden. Kandidaten kunnen zich het beste voorbereiden met behulp van een

lesmethode filosofie voor het voortgezet onderwijs.

In totaal duurt het examen 40 minuten. Hieraan voorafgaand krijgt de kandidaat 20

minuten de tijd om zich voor te bereiden aan de hand van een casus die hij in het

filosofie vwo | vakinformatie staatsexamen 2018

pagina 6 van 13

voorbereidingslokaal ontvangt. De casus bestaat uit een of meer artikelen over filosofische

vraagstukken. De kandidaat mag aantekeningen op de casus maken en deze gebruiken bij

het examen. De casus blijft eigendom van de staatsexamens.

Bij het college-examen wordt aandacht besteed aan:

1. bespreking van filosofische vraagstukken door middel van beantwoorden van vragen

naar aanleiding van een casus en de hierbij relevante examenstof

2. bespreking van filosofische vraagstukken door middel van beantwoorden van vragen

over de andere onderwerpen van het college-examen

Bij beide onderdelen onderzoeken de examinatoren in hoeverre de kandidaat kennis heeft

van, en inzicht heeft in filosofische posities, en gaan zij na in hoeverre de kandidaat in staat

is om een beargumenteerd filosofisch standpunt in te nemen en een conclusie te trekken.

Overzicht college-examen

wat voorbereiding mondeling examen over:

- wijsgerige antropologie - ethiek - kennisleer - wetenschapsfilosofie

hoe bestuderen van casus en

beantwoorden van eventuele vragen

beantwoorden van vragen naar aanleiding van de

casus en hierbij relevante examenstof

beantwoorden van vragen over de andere

onderwerpen van het college-examen

hulpmiddelen basispakket en woordenboek

tijdsduur 20 minuten ca. 10-20 minuten ca. 20-30 minuten

cijfer deelcijfer a deelcijfer b, c en d

Overzicht berekening eindcijfer

wat wegingsfactor cijfer

(afgerond op één decimaal)

eindcijfer

(afgerond op een geheel getal)

centraal examen 1 A

(A + B) gedeeld door 2

college-examen

- deelcijfer a 0,4

B - deelcijfer b 0,2

- deelcijfer c 0,2

- deelcijfer d 0,2

terug naar top

filosofie vwo | vakinformatie staatsexamen 2018

pagina 7 van 13

4 Schema examenstof

filosofie vwo centraal examen

college-examen

domein A: Vaardigheden

Argumentatieve vaardigheden X X

Onderzoeksvaardigheden en benaderingswijzen

X X

Oriëntatie op studie en beroep X*

domein B: Wijsgerige antropologie

Centrale begrippen, begrippenparen en toonaangevende visies

X X

Persoon, lichaam, geest en emotie X

De mens als redelijk wezen X

domein C: Ethiek Centrale begrippen, begrippenparen en

toonaangevende visies

X X

Het al dan niet universeel zijn van waarden X

Vrijheid en verantwoordelijkheid X

domein D: Kennisleer Centrale begrippen, begrippenparen en

toonaangevende visies

X X

Ervaringen en waarheid X

De contextualiteit van kennis X

domein E: Wetenschapsfilosofie

Centrale begrippen, begrippenparen en toonaangevende visies

X X

Wetenschappelijke kennis X

Wetenschap en samenleving X

onderwerp scepticisme x

* Oriëntatie op studie en beroep wordt alleen geëxamineerd in combinatie met een

profielwerkstuk

Hierna volgt een beschrijving van de examenstof.

terug naar top

filosofie vwo | vakinformatie staatsexamen 2018

pagina 8 van 13

Bijlage 1 Beschrijving examenstof vwo

Een beschrijving van de examenstof speciaal voor het centraal examen is hier niet

opgenomen. Deze informatie staat op: examenblad.nl, 2018, vwo, filosofie, syllabus

Domein A: Vaardigheden

De kern van dit domein is dat een kandidaat de belangrijkste filosofische vaardigheden

beheersen. Dat zijn de volgende drie:

het maken van een begripsanalyse

het formuleren van vooronderstellingen

het beargumenteerd innemen van een standpunt of positie

De kandidaat moet deze vaardigheden kunnen laten zien bij

een betoog:

- een betoog analyseren

- een betoog beoordelen

- een logisch correct en overtuigend betoog opzetten en houden

en een filosofisch onderzoek:

- vooronderstellingen onderzoeken waarop een vraagstuk berust

- verschillende filosofische posities bij een vraagstuk beargumenteerd innemen

De kandidaat moet verschillende opvattingen over filosofische vraagstukken kritisch kunnen

evalueren. Dit houdt in dat de kandidaat een afweging kan maken van verschillende visies

op grond van argumenten, waarbij vooronderstellingen en consequenties van de positie

worden betrokken.

Domein B: Wijsgerige antropologie: Wat is de mens?

De kern van dit domein zijn de kenmerken van een mens, in onderscheid met een dier of

een machine. De kandidaat moet het verschil tussen mens en dier of machine kunnen

uitleggen op het gebied van rede en instinct, (zelf)bewustzijn, vrije wil en ethisch besef, van

het gebruik van taal en symbolen en in hun relatie tot de omgeving; en ten aanzien van

vrijheid en transcendentie.

De kandidaat dient kennis van en inzicht in de belangrijkste opvattingen over de mens te

hebben. Hij moet de opvattingen kunnen herkennen en toepassen in een casus en bij een

filosofisch vraagstuk.

Het gaat om de volgende onderwerpen:

- de verhouding tussen lichaam en geest

- de aard en functie van emoties en gevoelens

- de mens als redelijk wezen

- het persoonsbegrip of subject

De kandidaat moet de volgende begrippen en toonaangevende visies kunnen herkennen,

uitleggen en in een filosofische context toepassen en kritisch evalueren: de centrale begrippen: rede, subjectiviteit, intersubjectiviteit, zelfbewustzijn, identiteit,

lichamelijkheid, excentriciteit, macht, disciplinering, arbeid, communicatie, seksualiteit;

de begrippenparen: cultuur en natuur, emotie en verstand, geest (ziel) en lichaam,

monisme en dualisme/pluralisme, mens en dier, bewust en onbewust, vrijheid en

determinisme, doel- en waardegericht handelen

De toonaangevende visies waarin:

filosofie vwo | vakinformatie staatsexamen 2018

pagina 9 van 13

o geest (ziel) en lichaam tegenover elkaar worden geplaatst (dualisme), inclusief

bijbehorende problematiek

o door de inwerking van de vorm (ziel) op de stof (lichaam) een betrekkelijke

eenheid ontstaat (Aristoteles; Christelijk Aristotelisme)

o het mens-zijn in verband wordt gebracht met lichamelijke processen, in het

bijzonder met hersenprocessen (materialisme, philosophy of mind), inclusief

bijbehorende problematiek

o de mens wordt beschouwd als een functioneel onderdeel van een dominant

systeem (structuralisme)

o de mens wordt gezien als een onderdeel van de evolutie en als biologisch-

genetische eenheid (sociobiologie)

Domein C: Ethiek: Wat is goed?

De kandidaat moet kennis van en inzicht hebben in de belangrijkste ethische theorieën en

dit ook kan aantonen bij een concreet ethisch vraagstuk. Het gaat hierbij om:

- deugdethiek

- plichtsethiek

- gevolgenethiek

Daarnaast moet de kandidaat kennis en inzicht over de volgende onderwerpen kunnen

toepassen in een casus of op een vraagstuk:

- het al dan niet universeel zijn van waarden

- individuele vrijheid en collectieve verantwoordelijkheid

Een kandidaat moeten de volgende begrippen en toonaangevende visies kunnen herkennen,

uitleggen en in een filosofische context toepassen en kritisch evalueren: de centrale begrippen: goed, waarde, norm, geluk, deugd, moraal, rechtvaardigheid,

verantwoordelijkheid;

de begrippenparen: wil en verstand, waarden en normen, 'is' en 'ought', intrinsiek en

instrumenteel handelen, macht en belangen, ethiek en moraal, rechten en plichten.

De toonaangevende visies waarin:

o de mens wezenlijk op het goede betrokken is (Plato)

o de mens als gemeenschapswezen deugd als uitgangspunt neemt (Aristoteles,

Thomas, MacIntyre, Nussbaum)

o morele afweging altijd uitgaat van principes en/of plicht ongeacht tot welke

resultaat deze afweging leidt (Kant)

o het goede datgene is wat leidt tot de maximalisering van geluk, (Benthem), waarbij

tevens rekening gehouden moet worden met de kwaliteit van geluk (Mill);

o waarden door de mens zelf moeten worden gecreëerd (Nietzsche)

o de ethiek gebaseerd is op communicatief handelen (Habermas)

Domein D: Kennisleer (kentheorie)

De kern van dit domein is dat de kandidaat kennis van en inzicht heeft in de belangrijkste

kentheoretische stromingen en dit ook kan aantonen bij een concreet kentheoretisch

vraagstuk. Het gaat hierbij om:

- empirisme

- rationalisme en

- de kentheorie van Kant

Daarnaast dient de kandidaat kennis en inzicht te hebben van de volgende onderwerpen uit

de kennisleer, en deze kunnen toepassen in een casus of op een vraagstuk:

- ervaring en werkelijkheid

filosofie vwo | vakinformatie staatsexamen 2018

pagina 10 van 13

- verschillende opvattingen over waarheid

- de inbedding van kennis in de context van o.a. taal, geschiedenis en cultuur, sociaal-

economische belangen, genderprocessen, media

De kandidaat moet de volgende begrippen en toonaangevende visies kunnen herkennen,

uitleggen en in een filosofische context toepassen en kritisch evalueren: de centrale begrippen en stromingen: a priori, a posteriori, universeel, particulier,

idealisme, objectief, subjectief, intersubjectief, empirisme, rationalisme, scepticisme,

realisme, idealisme;

de begrippenparen: zelfbewustzijn en hersenen, schijn en werkelijkheid, begrip en

waarneming, waar en vals, feit en fictie, kennis en geloof, kennis en kunde.

De toonaangevende visies waarin:

o waarin de werkelijkheid enkel als ideeën in onze geest bestaat (idealisme)

o kennis verband houdt met de kennis van de oervormen (Plato)

o kennis als uitgangspunt de alledaagse ervaring en waarneming heeft (Aristoteles)

o kennis primair een proces is van rationeel denken (Descartes)

o kennis is gebaseerd op zintuiglijke ervaring (Locke, Hume, Nagel)

o kennis voortkomt uit een synthese van ervaring en denken (Kant, neokantianisme)

o kennis voortkomt uit verbeeldingskracht (constructivisme, narrativisme)

Domein E: Wetenschapsfilosofie

De kern van dit domein is dat de kandidaat kennis heeft van en inzicht in de belangrijkste

wetenschapsfilosofische opvattingen en deze kennis en dit inzicht kan toepassen op een

concreet vraagstuk. Het gaat hierbij om opvattingen over:

- de status van wetenschappelijke kennis

- het onderscheid is tussen natuurwetenschappen, sociale wetenschappen en geesteswetenschappen

- de verhouding wetenschap en samenleving

- de rol die wetenschap speelt in de samenleving

De kandidaat moet de volgende begrippen en toonaangevende visies kunnen herkennen,

uitleggen en in een filosofische context toepassen en kritisch evalueren: de centrale begrippen en stromingen: theorie, grondslagen, axioma, hypothese,

empirische basis, demarcatie, empirische cyclus, paradigma, positivisme,

falsificationisme, (wetenschappelijk) pluralisme;

de begrippenparen: wetenschappelijke en common-sense kennis, formele en empirische

wetenschappen, feit en theorie, wetmatigheid en toeval, verklaren en verstaan, inductie

en deductie, waardevrijheid en waardegebondenheid, techniek en technologie.

De toonaangevende visies waarin:

o wetenschap gebaseerd is op positieve feiten (Comte, Wiener Kreis)

o wetenschap gezien wordt als een poging om theorieën empirisch te weerleggen (Hempel;

Popper)

o de wetenschappelijke gemeenschap wetenschappelijke denkpatronen (paradigma’s)

bepaalt (Kuhn)

o vele methoden van onderzoek als wetenschappelijk worden beschouwd (Feyerabend)

o wetenschap als interpretatie wordt benaderd (hermeneutiek)

o wetenschap als maatschappelijke praktijk wordt gezien (Latour)

Een uitgebreide beschrijving van de examenstof voor het college-examen en het centraal

examen voor wat betreft de centrale begrippen(paren) staat in de filosofiehandreikingen

van SLO. terug naar top

filosofie vwo | vakinformatie staatsexamen 2018

pagina 11 van 13

Bijlage 2 Hulpmiddelen

Basispakket

- schrijfmateriaal

- tekenpotlood

- blauw en rood kleurpotlood

- liniaal met millimeterverdeling

- passer

- geodriehoek

- vlakgum

- rekenmachine

Ook is het toegestaan om hulpmiddelen mee te brengen die geen relatie hebben met de

exameneisen maar wel functioneel kunnen zijn, zoals: markeerstift, puntenslijper,

leesliniaal (loep).

Woordenboek

Nederlands-Nederlands (eendelig)

óf

Nederlands-thuistaal van de kandidaat (eendelig)

Een digitaal woordenboek is niet toegestaan.

De hulpmiddelen van het basispakket zijn toegestaan bij alle examens. Zij zijn niet alle

nodig. Uitgebreide informatie over hulpmiddelen voor de centrale examens staat in de

Regeling toegestane hulpmiddelen. Kies: examenblad.nl, 2018, vwo, onderwerpen,

hulpmiddelen

terug naar top

filosofie vwo | vakinformatie staatsexamen 2018

pagina 12 van 13

Bijlage 3 Tips

Centraal examen

het is belangrijk als voorbereiding heel veel te lezen en veel oefenopgaven te maken;

oude examens vindt u op examenblad.nl

het is raadzaam om met hulp van een vakdocent filosofie de examenstof door te werken

oefen in het goed formuleren en het opzetten van een juiste redenering

oefen in het formuleren van een eigen filosofisch standpunt en het verdedigen van dit

standpunt; formuleer daarbij helder en precies: vermijd omhaal van woorden en vaag

taalgebruik

College-examen

bekijk de informatiefilm over het mondeling college-examen op de site: duo.nl,

staatsexamenkandidaat, Hoe het staatsexamen vo werkt

volg de actualiteit (het nieuws, de krant, etc.) en probeer de filosofische vragen eruit te

halen

het is raadzaam om met hulp van een vakdocent filosofie de examenstof door te werken

oefen in het goed formuleren en het opzetten van een juiste redenering

oefen in het formuleren van een eigen filosofisch standpunt en het verdedigen van dit

standpunt; formuleer daarbij helder en precies: vermijd omhaal van woorden en vaag

taalgebruik

oefen met de voorbeeldcasus op de site: duo.nl, staatsexamenkandidaat, oefenen

ken de belangrijkste filosofische begrippen, begrippenparen en theorieën en oefen in het

uitleggen ervan; ken ook de namen van de belangrijkste filosofen hierbij

terug naar top

filosofie vwo | vakinformatie staatsexamen 2018

pagina 14 van 13