Fiche Houtsoorten / Grenen

1

Belgian WOODFORUM

Pinus sylvestris

Pinaceae

Europa, Noord-Azië

Spinthout: wit totgeelachtig wit

Kernhout: licht tot roodbruingeel

Middelmatig

Meestal recht

Van 320 tot 800 kg/m3;Gemiddeld: 500 kg/m3

Matig duurzaam tot weinig duur-zaam (klasse III-IV) (duramen);niet duurzaam (klasse V) (spint)

Buiten: middelmatigBinnen: middelmatig tot hoog

Het spinthout is bijzondergevoelig voor verblauwing.

Deze kleurwijziging heeft geeninvloed op de mechanische

eigenschappen.

Familie

Wetenschappelijke naam

Herkomst

Nerf

Draad

Volumieke massa

Duurzaamheid

Stabiliteit in gebruik

Bijzonderheden

© vzw Hout

© Françoise Denoël

© Françoise Denoël

BUITEN

SpantenHoutskeletbouw

Gelijmd gelamelleerd houtSauna’s

TuinmeubilairPalen

Mijnhout

BINNEN

MeubilairPlafonds en

wandbetimmeringenParketvloeren

TrappenMultiplex

Kleine houten voorwerpenKisten

Papierindustrie

Toepassingen

Houtbeschrijving

2

Houtbeschrijving

Er bestaat bij grenen een duidelijkkleurverschil tussen spint- en kern-hout. De kleur van het meestal vrijbrede spint loopt van bijna wit totlichtgeel bij hout dat langere tijdaan het licht is blootgesteld. Voorhet droogproces bevat het veel vochten groeisappen, waardoor er kansbestaat op aantasting door blauw-schimmel en insecten. De verker-ning gaat gewoonlijk pas in naongeveer 25 jaar.

Het verse kernhout is lichtrood ;onder invloed van het licht wordt hetbruinrood. Het is goed bestandtegen aantasting door de kleineklopkever en de huisboktor. Bij ver-oudering wordt het hout harder. Dekwasten zijn bruin van kleur en vaakvan redelijke omvang. Ze liggen inkransen verspreid. Dosse gezaagdheeft het een duidelijke vlamteke-ning en kwartiers gezaagd eenstreeptekening.

Oorzaak hiervan is het verschil tus-sen vroeg- en laathout in de groei-ringen. Het zachtere en lichtge-kleurde vroeghout steekt duidelijk aftegen het wat hardere en donkerelaathout. Grenen is harshoudend.Het heeft een typische, aangenamegeur. De harskanaaltjes zijn vaakmet het blote oog waarneembaarals uiterst fijne streepjes in het tan-gentiale vlak bij dosse gezaagdhout. Soms komen harsconcentra-ties voor, wat herkenbaar is aandonkere vlekken. Omdat de soortover zo’n enorm gebied voorkomt,zijn er verschillen in groeiringbreed-te, structuur, volumieke massa enhardheid. In het algemeen is dedraad recht en de nerf fijn tot matigfijn. De volumieke massa ligtgemiddeld tussen 460 en 510kg/m3, maar ze kan variëren van320 tot 800 kg/m3. Het duurzame-re kernhout valt in duurzaamheids-klasse III-IV, het spint in klasse V.

Naamgeving

Vooral zij die met Scandinavië incontact komen, kunnen aanvankelijk

Grenen

Pinus sylvestris

KLASSIEK, WARM EN DEGELIJK

Er is nauwelijks een houtsoort metzo’n mogelijkheden als grenen.Vanwege de ruime beschikbaar-heid, de gunstige sterkte en het lagegewicht, alsook het fraaie uiterlijk, ishet een klassieke houtsoort gewor-den. Men komt het dan ook in talvan producten tegen, zowel con-structief als esthetisch.Er bestaan zeer veel Pinus-soorten,die onderling grote verschillen ver-tonen. De meeste soorten zijn oor-spronkelijk afkomstig uit het noorde-lijk halfrond. Ook in Chili, Brazilië,Zuid-Afrika en Nieuw-Zeelandbevinden zich grote aanplantingenvan een aantal Pinus-soorten, dieook in Midden- en Zuid-Europa opgrote schaal zijn aangeplant.Sommige daarvan hebben, behalvevoor de houtwinning, ook een func-tie als leverancier van terpentijn. Ditwordt verkregen door de bomen afte tappen. Siberisch grenen is zeerfijnjarig met een hoog gehalte kern-hout, maar desondanks mild en zeerprettig te bewerken.

Boombeschrijving

De botanische naam voor grenen isPinus sylvestris. De juiste Neder-landse benaming is grove pijn, alwordt vaak de naam grove dengebruikt, wat verwarring kan ople-veren met de naam dennenhout.Kenmerkend voor de boom is dat detakken in kransen om de stam groei-en. Vanwege het enorm verspreidegroeigebied kunnen de afmetingenen kwaliteiten nogal verschillen. Deboom wordt tot ongeveer 35 mhoog, met een diameter van 30 tot50 cm. In het Noorden komt desoort veelal gemengd voor met defijnspar - die het vurenhout levert -en enkele loofhoutsoorten. De stamis recht en cilindrisch. De pijnboomkan een takvrije hoogte bereikenvan circa 10 meter.

© Marechal / Arch. Colinvaux

© vzw Hout / Arch. Deffet

Fich

e ho

utso

ort

en

©

Bel

gia

n W

OO

DFO

RU

M

3

in de problemen komen met denaam. De Zweedse naam voor gre-nen is “furu” en voor vuren “gran”.Dat de door ons gebruikte namenhiervan zijn afgeleid, ligt voor dehand. Waarom het tot een omwis-seling van namen is gekomen, blijftechter gissen. Een van de eerstehouthandelaars die in Zweden houtging kopen, is waarschijnlijk dedader. In de handel wordt de naamvan de houtsoort vaak aan het pro-ductiegebied gekoppeld. Zo kennenwe Zweeds, Fins, Pools, Duits,Archangel, Igarka en inlands gre-nen. Alhoewel er in principe geenonderscheid in kwaliteit hoeft tebestaan, wordt er door deze toevoe-ging toch een accent gelegd op deverschillen, met name wat de aan-wezigheid en grootte van kwasten,densiteit,… betreft. In België treftmen vaak de afkortingen PNG enRND aan. PNG is een tweetaligeafkorting “op z’n Belgisch” voor“Pin du Nord/Noords grenen”, nl.de Pinus sylvestris afkomstig uit hetNoorden. RND (“Rode Noordse

doende. Voor een aantal specifieketoepassingen zal men het verdermoeten drogen tot het daartoe ver-eiste vochtpercentage. Alhoewelgrenen goed en snel te drogen is,zijn er toch enige risico’s. Bij tehoge temperaturen kan het verkleu-ren, waardoor het minder aantrek-kelijk wordt voor esthetische toepas-singen. Ook is er kans op scheuren.In de loop der jaren heeft men ech-ter zoveel ervaring opgedaan endusdanige droogschema’s ontwik-keld, dat dergelijke problemen toteen minimum beperkt blijven.

Kwaliteit

Bij de meeste zagerijen wordt hethout visueel gesorteerd op basis vankwaliteitscriteria, zoals kwastgroot-te, en ingedeeld in kwaliteitsklassen.Deze sorteerregels stellen minimum-eisen, zodat de kwaliteit per produ-cent kan verschillen. De kwaliteitwordt meestal met een stempel teza-men met het merk van de zagerij opde kop van iedere plank aangege-ven. Voor de houthandel is hetbelangrijk het hout daar in te kopen,waar men de gewenste sorteringlevert. In de meeste landen heeft

den” - in het Frans SRN of “Sapinrouge du Nord”) slaat op dezelfdehoutsoort. In onze streken is dezehoutsoort meer en meer voorradigonder de naam grenen.

Aanvoer

De oogst vindt tegenwoordig hetgehele jaar door plaats. Hoewel demotorzaag nog steeds gebruiktwordt, beschikt men tegenwoordigook over machines, die verschillen-de taken uitvoeren : de stam beet-pakken en aan de voet afzagen,vervolgens automatisch takvrijmaken en op lengte afkorten.Daarna worden de stammen verza-meld en afgevoerd naar de afne-mers. Het rondhoutvervoer verlooptvoornamelijk per spoor of vrachtwa-gen. Het meeste hout verwerkt dechemische industrie tot pulp alsgrondstof voor papier. Daarnavolgt de houtverwerkende industrie.Deze zaagt het merendeel tot eengroot aantal standaardmaten, diehun weg vinden over bijna het helenoordelijk halfrond. Een klein deelwordt verwerkt tot multiplex. InBelgië is de spaanplaatindsutrie ookéén van de grote afnemers.

Drogen

De meeste Scandinavische en Finsezagerijen beschikken ook over ruimvoldoende droogcapaciteit. Voorlopig heeft men in Midden- enOost-Europa weinig mogelijkhedenom het hout kunstmatig te drogenniettegenstaande er grote inspan-ningen worden geleverd en wordthet hout nat verwerkt. Het isbelangrijk versgezaagd hout snel totonder de 20% te drogen, zeker inde zomer, om aantasting doorblauwschimmel en in een later stadi-um rot te voorkomen. Het kunstma-tig drogen gebeurt, afhankelijk vanafmeting en vochtgehalte, in twee totzeven dagen. Het hout wordtgedroogd tot een percentage van16 tot 18 %. Dit percentage is nood-zakelijk om de kans tot aantastingdoor blauwschimmel tot een mini-mum te beperken. Voor vele toe-passingen is dit vochtgehalte vol-

© Buda / Arch. Verplanken

4

Fich

e ho

utso

ort

en

©

Bel

gia

n W

OO

DFO

RU

M

men regels opgesteld, die voorzienin een sortering voor algemene,hoogwaardige toepassingen zoalsschrijnwerk, meubels, vloeren enallerlei andere producten waarvooresthetische eisen gelden. Daarnaastzijn er een aantal sorteringen diemeer bedoeld zijn voor constructie-ve toepassingen en voor productenwaarbij het visuele aspect een min-der grote of geen rol speelt (balkla-gen, paletten en blindwerk bv.).Deze sorteringen gebeuren vrijwel

© Arch. Verplanken

© vzw Hout / Arch. Deffet

5

Fich

e ho

utso

ort

en

©

Bel

gia

n W

OO

DFO

RU

M

altijd visueel, maar hier en daardoet ook de machinale sorteringhaar intrede. De belangrijkste nor-men voor sortering naar uitzicht zijnde Scandinavische exportregels ende NBN 272 voor Noords hout, deNBN 544 voor Belgisch hout. DeSTS 04 geeft de regels voor visuelesterktesortering. Naar sterkte gesor-teerd hout is gesorteerd op basisvan de opgelegde grenzen voorhoutgebreken, waarbij het aspectveiligheid domineert op het esthe-tisch aspect. De belangrijkste factoris de plaats en de grootte van dekwasten. In België onderscheidt menvoornamelijk twee houtkwaliteitenvoor constructiedoeleinden, nl. de S6en S8 (zie ook onder de steekkaart“vuren”). Referentiedocumenten voorhet sorteren van grenen :NBN 272 Sortering naar het uitzichtvan ongesorteerd Noords naaldhoutNBN 544 Sortering naar het uitzichtvan Belgisch naaldhoutSTS 04 Hout en plaatmaterialen opbasis van hout. Wat sortering naaruitzicht betreft zal de Europese normEN 1611-1, de gangbare NBN 272,NBN 544 en de Scandinavischeexportregels, vervangen.

Bewerkbaarheid

Met alle gereedschap is grenenvoortreffelijk te bewerken. Hars kanzich soms aan de messen hechten enzo tot een minder schaafresultaatleiden. Bij hout met een zeer laagvochtgehalte dient men de schaaf-snelheid aan te passen, teneinde uit-springen van de kwasten te voorko-men. Bewerkingen als boren, frezenen schuren leveren geen problemenop. Grenen is goed te spijkeren ente schroeven. Het laat zich ook gemakkelijk lij-men. Alle oppervlakteafwerkingenverlopen probleemloos, al moet menwel rekening houden met de hars-houdendheid; ontvetten is somsnoodzakelijk. Het kernhout is moei-lijk, het spinthout uitstekend te ver-duurzamen, waardoor het geschiktwordt voor toepassingen in weer enwind. In de meubelindustrie kentmen nog een aantal zeer speciale

bewerkingen, zoals logen en ble-ken. Deze technieken geven hetmeubel een uniformer en meestalook ouder uitzicht.

Afmetingen

Grenen is in een groot aantal matenin grote hoeveelheden voorhandenin de Belgische handel. Daarnaastkan de houthandel iedere anderegewenste maat op snelle wijze leve-ren door middel van herzagen.Omdat grenen één van de meesttoegepaste houtsoorten is, zijn erook veel halfproducten op voor-raad. Een aantal maten wordt ookin speciale kwaliteiten geïmpor-teerd voor ondermeer ramen endeuren of voor toepassing in de res-tauratie van oude gebouwen. Eenbijzonder voordeel van de Europesezagerijen is de nauwkeurige wijzevan zagen en de maatvastheid. Deloten zijn homogeen wat de bewer-king en verwerking ten goede komt.Het matenpakket is over geheelEuropa uniform en wordt in millime-ters uitgedrukt. Het enige verschil isdat in Midden-Europa de lengtenper 50 cm oplopen en elders per 30cm. De houthandel haalt het meren-deel van haar houtvoorraad uitScandinavië en de voormaligeSovjet-Unie. In de loop der jarenheeeft het Belgisch hout echterenorm aan belang gewonnen.

Toepassingen

Er is een groot scala van toepas-singsmogelijkheden : daktimmer-

© Arch. Verplanken

© vzw Hout / Arch. Bogdanov

werk, vloerbalken, gevelbekledin-gen, dakspanten,... Ook daar waarhet esthetisch aspect een belangrijkerol speelt gebruikt men grenen :trappen, ramen en deuren, wanden,plafonds, vloeren, keukens en kas-ten. De meubelindustrie neemt eenbelangrijke plaats in bij het gebruikvan grenen. Ook voor verpakkin-gen (kratten, kisten, paletten) is heteen veel toegepaste soort, maar dangaat het meestal om hout uit eenander oorsprongsgebied, zoalsPortugal, Brazilië en Chili. De doe-het-zelfhandel heeft een groot pak-ket beschikbaar in de vorm van lijst-werk, planchetten voor plafonds enwanden, panelen, maar ook vanschermen, hekken, paaltjes en schut-tingen voor de tuin. Gewoonlijk isdit buiten toegepaste hout geïm-pregneerd ; meestal gaat het hierom inlands grenen. Ook wordt dezesoort gebruikt voor de vervaardi-ging van plaatmateriaal (spaan-plaat, multiplex, MDF en OSB).

6

Fich

e ho

utso

ort

en

©

Bel

gia

n W

OO

DFO

RU

M

Het Belgian WOODFORUM werd gesticht door de Belgische houtsector met alsspecifieke missie het promoten van hout en de producten op basis van hout. Hierbijonderlijnt het de talrijke redenen die de keuze voor hout rechtvaardigen en stelt hetde informatie nodig voor zijn correcte toepassing ter beschikking.

www.woodforum.be

naar een artikel gepubliceerd in “Houtblad” (NL)

FYSISCHE EN MECHANISCHE WAARDEN VOOR EUROPEES GRENEN (PINUS SYLVESTRIS)Volumieke massa bij 15 % vochtgehalte 320-800 kg/m3 (gemiddeld 500 kg/m3)

Krimp over het r.v.-traject in %-radiaal 60-30% 0,5

90-60% 0,5-tangentiaal 60-30% 1,1

90-60% 1,3

Werken over het r.v.-traject in %30-60% 1,660-90% 1,8

Evenwichtsvochtgehalte %60% h.r. 1390% h.r. 16

Buigsterkte in N/mm2 79

Elasticiteitsmodulus in N/mm2 11000

Druksterkte evenwijdig aan de vezel in N/mm2 47

Schuifsterkte in N/mm2 7,5

Hardheid volgens Janka in N- kops 3330- langs 2940

Duurzaamheidsklasse houtrot III-IV

Aantastbaar door insecten- spint ja- kernhout neen

GANGBARE COMMERCIELE MATEN GEZAAGD GRENEN (IN MM)(100 x 200)

75 x 225 (75 x 200)

63 x 175

63 x 150

50 x 150 / 125 / 100

38 x 225 / 150 / 125 / 100

32 x 175

25 x 225 / 175 / 150 / 125 / 100

19 x 125 / 100

L in m: 1,8 / 2,1 / 2,4 / 2,7 / 3,0 / 3,3 / 3,6 / 4,2 / 4,5 / 4,8 / 5,1 / 5,4 / 5,7 / 6,0 / 6,3

bij 20% houtvocht