Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent · huwelijk en bijdragen in de lasten van het...

Faculteit Rechtsgeleerdheid

Universiteit Gent

Academiejaar 2016-2017

KUNNEN ECHTGENOTEN EN WETTELIJK SAMENWONENDE PARTNERS HET BEGRIP BIJDRAGE IN DE LASTEN VAN HET HUWELIJK EN BIJDRAGE IN DE LASTEN VAN HET SAMENLEVEN CONVENTIONEEL EEN RUIMERE

BETEKENIS GEVEN IN EEN HUWELIJKSCONTRACT OF SAMENLEVINGSCONTRACT?

Analyse van een potentieel correctiemechanisme op een strikte

scheiding van goederen

Masterproef van de opleiding

‘Master in de rechten’

Ingediend door

Lynn Fermyn

01200348

Promotor: Prof. J. Bael

Commissaris: Mevr. A.-S. Baudry

I

Inhoudstafel

Inhoudstafel ................................................................................................................................................... I

Woord vooraf ................................................................................................................................................ V

Inleiding ......................................................................................................................................................... 1

I. Relatievermogensrecht ......................................................................................................................... 3

A. Huwelijksvermogensrecht ................................................................................................................. 3

Primair stelsel ................................................................................................................................ 4

Secundair stelsel ............................................................................................................................ 4

B. Samenwoningsvermogensrecht ........................................................................................................ 5

Primair stelsel ................................................................................................................................ 6

Secundair stelsel ............................................................................................................................ 6

II. Bijdrageplicht in de lasten ..................................................................................................................... 7

A. Achtergrond ....................................................................................................................................... 7

De Romeinen ................................................................................................................................. 8

De canonisten .............................................................................................................................. 10

Het Ancien Régime en het Burgerlijk Wetboek van Napoleon ................................................... 10

Het begin van de 20ste eeuw ........................................................................................................ 15

De wet van 14 juli 1976 ............................................................................................................... 17

De wet van 23 november 1998 ................................................................................................... 20

B. Voorwerp van de bijdrageplicht ...................................................................................................... 20

Huwelijk ....................................................................................................................................... 21

Wettelijke samenwoning ............................................................................................................. 22

C. Uitvoering van de bijdrageplicht ..................................................................................................... 22

Huwelijk ....................................................................................................................................... 23


D. Invulling van het begrip ‘lasten’ ...................................................................................................... 27

II

‘Lasten van het huwelijk’ ............................................................................................................. 28

‘Lasten van het samenleven’ ....................................................................................................... 36

E. Verhouding tot andere bepalingen uit het primair stelsel .............................................................. 36

Huwelijk ....................................................................................................................................... 37


F. Karakter van de bijdrageplicht ........................................................................................................ 41

Bijdragen in de lasten van het huwelijk ...................................................................................... 41

Bijdragen in de lasten van het samenleven................................................................................. 46

G. Begrip ‘bijdrage in de lasten’ conventioneel ruimere betekenis? .................................................. 47

III. Conventionele correctiemechanismen ........................................................................................... 54

A. Instrument ....................................................................................................................................... 55

Huwelijkscontract ........................................................................................................................ 55

Samenlevingscontract ................................................................................................................. 58

B. Clausules met betrekking tot bijdragen in de lasten ....................................................................... 59

Beding van dag tot dag ................................................................................................................ 60

Precisering van de lasten ............................................................................................................. 69

C. Interne correctie ‘scheiding van goederen’: het verrekenbeding ................................................... 72

D. Externe correcties ‘scheiding van goederen’ .................................................................................. 79

Eigendomsvermoedens ............................................................................................................... 80

Toevoeging van een massa goederen ......................................................................................... 83

IV. Gevolgen van conventionele correctiemechanismen ..................................................................... 97

A. Huwelijk ........................................................................................................................................... 97

Theorie van de huwelijksvoordelen van toepassing op stelsels van scheiding van goederen? .. 98

Kwalificatie besproken conventionele correctiemechanismen ................................................ 103

Gevolgen van de kwalificatie als huwelijksvoordeel dan wel als schenking ............................. 106

B. Wettelijke samenwoning ............................................................................................................... 111

III

V. Clausules met betrekking tot bijdragen in de lasten correctiemechanisme bij uitstek? .................. 113

VI. De lege ferenda ............................................................................................................................. 114

Besluit ........................................................................................................................................................ 117

Bibliografie ................................................................................................................................................ 119

A. Wetgeving...................................................................................................................................... 119

B. Rechtspraak ................................................................................................................................... 120

C. Rechtsleer ...................................................................................................................................... 123

Boeken ....................................................................................................................................... 123

Bijdragen in verzamelwerken .................................................................................................... 125

Tijdschriftartikelen .................................................................................................................... 132

Reeks ......................................................................................................................................... 136

V

Woord vooraf

Met het voltooien van deze masterproef komt het einde van mijn studie Rechten in zicht. Een einde dat

steeds veraf leek maar nu plots dichtbij komt. Een einde dat ik nooit had kunnen bereiken zonder de steun

van een aantal heel belangrijke mensen, die ik dan ook uitdrukkelijk wil bedanken.

Reeds van bij het begin kon ik rekenen op de onvoorwaardelijke steun van mijn ouders. Zij gaven me de

kans om deze opleiding te starten en zorgden al die tijd voor de best mogelijke omkadering voor mij om

mijn studies tot een goed einde te brengen. Op elk moment stonden ze voor mij klaar en geen moeite was

hen teveel. Ik kan dan ook niet anders dan enorm dankbaar zijn voor alle kansen die ze mij gegeven

hebben.

Ook mijn vriend stond van bij het begin aan mijn zijde. Vijf jaar lang deelde ik mijn studieperikelen met

hem, zowel de fijne als de minder fijne momenten. Steeds was hij begripvol en hij stond klaar om mij op

te vrolijken wanneer dat nodig was. Ik wil hem dan ook bedanken voor zijn liefde en steun de voorbije

jaren.

Boven alles geloofden mijn ouders en vriend in mij. Meer dan ik soms zelf deed. Hun steun was dan ook

van onschatbare waarde.

Mijn ‘rechtenvrienden’, die tijdens mijn studies op mijn pad kwamen, verdienen natuurlijk ook een

dankjewel. Door de jaren trokken we dag in dag uit samen naar de lessen, de bib of het

studentenrestaurant en deelden we lief en leed met elkaar. Zo ook tijdens het schrijven van onze

masterproef. Talloze uren spendeerden we samen in de bibliotheek. Zelfs tijdens onze welverdiende

pauzemomenten bespraken we elkaars masterproefperikelen. Al deze gezamenlijke momenten

verzachtten het vele werk dat met het schrijven van deze masterproef gepaard ging.

Daarnaast wens ik professor Bael te bedanken voor het aanreiken van dit uitermate interessant

onderwerp. Na anderhalf jaar ondergedompeld te zijn in deze materie blijf ik het onderwerp nog steeds

boeiend en uitdagend vinden. Ook mevrouw Baudry wil ik graag bedanken. Wanneer ik vragen of

problemen had, kon ik steeds bij haar terecht.

Mei 2017

1

Inleiding

Een relatiebreuk of het verlies van een partner gaat veelal gepaard met pijn en verdriet. Bij echtgenoten

gehuwd onder scheiding van goederen en wettelijk samenwonende partners komt daar voor één van de

partners vaak nog een financiële kater bij. Deze vermogensrechtelijke regimes voorzien immers een strikte

scheiding van goederen. Elke partner zal slechts verkrijgen wat op zijn naam staat. Hierdoor zal de partner

met minder of geen inkomsten tijdens het huwelijk of de wettelijk samenwoning bij een breuk of een

overlijden van een partner in de kou blijven staan. De wettelijke bepalingen voorzien niet in

correctiemechanismen bij de ontbinding van het stelsel zoals de vergoedingsregeling bij echtgenoten

gehuwd onder het wettelijk stelsel. Wanneer echtgenoten gehuwd onder scheiding van goederen of

wettelijk samenwonende partners een ruimere solidariteit wensen in te stellen zijn zij dan ook

aangewezen op elkaar. Echtgenoten en wettelijk samenwonende partners kunnen onderling bij

huwelijkscontract of samenlevingscontract trachten conventioneel correcties te voorzien om aan deze

ongewenst harde gevolgen tegemoet te komen bij de ontbinding van het stelsel.

De wet voorziet weliswaar zowel voor gehuwden als voor wettelijk samenwonende partners in een

dwingend primair stelsel van rechten en plichten waarbij een minimale solidariteit gewaarborgd wordt. Zo

vormt de bijdrageplicht in de lasten van het huwelijk of het samenleven de centrale plicht in dat primair

stelsel. Deze bijdrageplicht geeft uitdrukking aan die minimale solidariteit. De vraag, die zich dan ook stelt

en die in het bijzonder in deze masterproef behandeld wordt, is of echtgenoten en wettelijk

samenwonende partners die geen genoegen nemen met dit minimum een verruimde solidariteit kunnen

creëren door bij huwelijkscontract of samenlevingscontract de bijdrageplicht in de lasten van het huwelijk

of het samenleven conventioneel een ruimere betekenis te geven.

Er bestaat geen rechtszekerheid met betrekking tot de kwalificatie van ‘bijdragen in de lasten van het

huwelijk’, ‘bijdragen in de lasten van het samenleven’, ‘lasten van het huwelijk’, of ‘lasten van het

samenleven’. Rechtsgeleerden houden er verschillende meningen op na, rechtbanken oordelen in

uiteenlopende zin. De kwalificatie van deze begrippen door partners in hun huwelijks- of

samenlevingscontract zou ten minste voor duidelijkheid en voorspelbaarheid kunnen zorgen. Evenwel is

het betwist of echtgenoten en wettelijk samenwonende partners daar de mogelijkheid toe hebben of dit

daarentegen aan hun wilsvrijheid onttrokken is. Deze problematiek wordt uitvoerig geanalyseerd en

uitgeklaard. Daarna wordt onderzocht in welke zin clausules met betrekking tot de bijdrageplicht in de

lasten tot een verruimde solidariteit kan leiden en hoe dit een strikte scheiding van goederen kan milderen.

2

Daarbij worden clausules met betrekking tot de bijdrageplicht in de lasten afgewogen ten opzichte van

andere mogelijke conventionele correctiemechanismen.

De beschrijving van dit onderzoek wordt opgesplitst in verschillende delen. Eerst wordt de bijdrageplicht

in de lasten van het huwelijk of het samenleven gesitueerd binnen het ruimere relatievermogensrecht (I).

Daarna wordt nagegaan wat moet worden begrepen onder de bijdrageplicht in de lasten van het huwelijk

of het samenleven en hoe deze bijdrageplicht geïnterpreteerd wordt in de rechtsleer en toegepast in de

rechtspraak in België (II). Vervolgens worden de mogelijke conventionele correctiemechanismen op een

strikte scheiding van goederen onderzocht en in het bijzonder de clausules met betrekking tot de

bijdrageplicht in de lasten van het huwelijk of het samenleven (III). Aansluitend worden de gevolgen van

de besproken conventionele correctiemechanismen bij het einde van een huwelijk of wettelijke

samenwoning geschetst (IV). Nadien worden de clausules met betrekking tot de bijdrageplicht in de lasten

van het huwelijk of het samenleven tegenover andere mogelijke conventionele correctiemechanismen

geplaatst (V). Tenslotte wordt onderzocht welke initiatieven er mogelijk zijn om een verruimde solidariteit

tussen echtgenoten gehuwd onder scheiding van goederen en wettelijk samenwonende partners beter te

faciliteren (VI).

Als methode voor dit onderzoek werd gebruik gemaakt van een literatuur- en bronnenonderzoek. Daarbij

werden de juridische databanken Jura, Jurisquare, Dalloz, Lexis-Nexis JurisClasseur en Kluwer Navigator

geraadpleegd. Ook de beschikbare boeken en tijdschriften in de bibliotheek van de faculteit

Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Gent werden geconsulteerd.

Met deze masterproef tracht ik een juridisch onderbouwd standpunt in te nemen met betrekking tot de

vraag of echtgenoten en wettelijk samenwonende partners bij huwelijkscontract of samenlevingscontract

conventioneel een ruimere betekenis kunnen geven aan de begrippen bijdragen in de lasten van het

huwelijk en bijdragen in de lasten van het samenleven. Vooralsnog namen rechtsgeleerden hier zelden

een standpunt over in. Op deze manier hoop ik dat deze masterproef een wetenschappelijke meerwaarde

kan betekenen.

Voor de rechtspraktijk zou een duidelijk antwoord op deze vraag van heel groot belang kunnen zijn.

Momenteel bestaat er immers weinig rechtszekerheid in de materie van de bijdragen in de lasten van het

huwelijk of het samenleven. Bij een betwisting zijn partners steeds afhankelijk van het oordeel in concreto

van de rechter over de kwalificatie of een uitgave een last van het huwelijk of het samenleven uitmaakt.

3

I. Relatievermogensrecht

1. Vooraleer de bijdrageplicht in de lasten en haar eigenheden onder de loep te nemen, is het van

belang het bredere kader van het huwelijksvermogens- en het samenwoningsvermogensrecht even te

schetsen. Op die manier wordt duidelijk binnen welke context deze plicht fungeert en waarom ze zo’n

belangrijke en bijzondere rol vervult binnen het relatievermogensrecht.

Ondanks steeds luidere stemmen om een algemeen relatievermogensrecht in te stellen, is dit in België

vooralsnog niet uniform geregeld.1 Naargelang de vorm van de relatie (huwelijk, wettelijke samenwoning

of feitelijke samenwoning) verschilt het persoons- en vermogensrechtelijk regime.

A. Huwelijksvermogensrecht

2. Het huwelijk heeft zowel persoons- als vermogensrechtelijke gevolgen. Het

huwelijksvermogensrecht is het geheel van regels dat de vermogensrechtelijke verhoudingen beheerst

tussen de echtgenoten onderling en tegenover derden, zowel tijdens het huwelijk als bij de ontbinding

ervan.2 De vermogensrechtelijke verhoudingen tussen echtgenoten worden niet geregeld door het

gemeen recht. De wetgever heeft hiervoor een specifiek normencomplex ingesteld dat naar coherentie

streeft door het leggen van verbanden, bijvoorbeeld tussen het actief en het passief. Afhankelijk van de

toepassing van de wettelijke regels en de mate waarin echtgenoten van hun contractvrijheid

gebruikmaken, kan het huwelijk naast een levensgemeenschap, ook een vermogensgemeenschap

worden.3 Het huwelijksvermogensrecht bestaat uit twee delen: het primair stelsel en het secundair stelsel.

1 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 3; A. VERBEKE, "Naar een billijk relatievermogensrecht", TPR 2001, (373) 398. 2 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 3. 3 W. PINTENS, C. DECLERCK, J. DU MONGH en K. VANWINCKELEN, Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 56.

4

Primair stelsel

3. Het primair huwelijksstelsel bevat de wederzijdse rechten en plichten van de echtgenoten en kan

worden teruggevonden in het Burgerlijk Wetboek onder Boek I, Titel V, Hoofdstuk VI ‘Wederzijdse rechten

en verplichtingen van echtgenoten’(artikelen 212-224 Burgerlijk Wetboek).4 Deze regels worden algemeen

geacht van dwingend recht te zijn en voorrang te hebben op andere regels uit het secundair

huwelijksstelsel of overeengekomen in een huwelijkscontract.5 Ze stellen een minimum aan solidariteit

tussen echtgenoten in en beklemtonen ook de minimale autonomie van de echtgenoten. 6 Zowel regels

die de persoonsrechtelijke gevolgen van het huwelijk regelen als vermogensrechtelijke regels komen terug

in het primair huwelijksstelsel. De bijdrageverplichting in de lasten van het huwelijk is één van de regels

uit het primair stelsel.7

De regels uit het primair huwelijksstelsel zijn van toepassing op alle echtgenoten, door het enkele feit van

het huwelijk (ongeacht hun huwelijksstelsel) en gelden zolang het huwelijk duurt.8

Secundair stelsel

4. Het secundair huwelijksvermogensstelsel bevat de huwelijksvermogensstelsels en de regels binnen

dewelke de echtgenoten vrij zijn een huwelijksvermogensstelsel te kiezen en een huwelijkscontract op te

stellen. In het Burgerlijk Wetboek staan deze regels onder boek III, Titel V ‘Huwelijksvermogensstelsels’.9

Deze titel bevat naast de regels van het wettelijk stelsel (Hoofdstuk II) ook regels voor twee vormen van

conventionele stelsels: het conventioneel gemeenschapsstelsel (Hoofdstuk III) en de bedongen scheiding

van goederen (Hoofstuk IV).10 De regels van het wettelijk stelsel gelden als aanvullend recht wanneer de

4 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 56. 5 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 4; P. DE PAGE, Le régime matrimonial, Brussel Bruylant, 2008, 5; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 59. 6 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 56. 7 P. DE PAGE, Le régime matrimonial, Brussel Bruylant, 2008, 34-38. 8 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 4-5; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 62. 9P. DE PAGE, Le régime matrimonial, Brussel Bruylant, 2008, 5; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 57. 10 L. RAUCENT, "Introduction générale" in L. RAUCENT en Y.-H. LELEU (eds.), Les régimes matrimonaiux 1. Les droits et les devoirs des époux, Brussel Larcier, 1997, (33) 33.

5

echtgenoten geen huwelijkscontract sloten of over bepaalde aangelegenheden niets hebben bepaald in

hun huwelijkscontract.11

Zowel bij het wettelijk stelsel (Hoofdstuk II) als een conventioneel gemeenschapsstelsel (Hoofdstuk III) is

er een gemeenschappelijk vermogen en (eventueel) eigen vermogens voor elk van de partners. Binnen

een stelsel van scheiding van goederen (Hoofdstuk IV) is er geen gemeenschappelijk vermogen maar zijn

er enkel de eigen vermogens van de echtgenoten. Aangezien er zich in de praktijk enkel problemen

voordoen voor de bijdrageplicht in de lasten van het huwelijk bij echtgenoten gehuwd onder de scheiding

van goederen12 mag worden aangenomen dat wanneer in deze masterproef over ‘echtgenoten’ wordt

gesproken, hier echtgenoten gehuwd onder scheiding van goederen mee bedoeld worden.

B. Samenwoningsvermogensrecht

5. Ook samenwonen heeft vermogensrechtelijke gevolgen. Deze gevolgen worden geregeld door het

samenwoningsvermogensrecht; het geheel van rechtsregels dat de vermogensrechtelijke verhoudingen

beheerst tussen de samenwonende partners onderling en tussen de samenwonende partners en derden,

zowel tijdens de samenwoning als bij de ontbinding ervan.13 Enkel voor de wettelijke samenwoning

werden hiervoor specifieke wettelijke bepalingen in het leven geroepen. Dit gebeurde bij de wet van 23

november 1998.14 In boek III van het Burgerlijk Wetboek werd een titel Vbis ‘Wettelijke samenwoning’

ingevoegd. Deze titel bevat zowel de regels met betrekking tot het primair als het secundair stelsel voor

wettelijk samenwonenden. Deze regels zijn geïnspireerd op het primair en secundair

huwelijksvermogensrecht maar zijn minder uitgebreid en hebben ook duidelijke verschilpunten. Ze gaan

ook slechts in op beperkte vermogensrechtelijke aspecten. Situaties waarvoor titel VIbis geen specifieke

regeling voorziet, zijn onderworpen aan het gemene verbintenissen- en overeenkomstenrecht en het

gemene vermogensrecht.15

11 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 31. 12 Bij stelsels met een gemeenschap worden de ‘lasten van het huwelijk’ voldaan uit de gemeenschap. 13 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 259. 14 Wet van 23 november 1998 tot invoering van de wettelijke samenwoning, BS 12 januari 1999, 786. 15 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 261.

6

6. De vermogensrechtelijke verhoudingen van feitelijk samenwonenden wordt geregeld door het

gemeen recht. Aangezien er voor feitelijk samenwonenden geen wettelijke bijdrageplicht in de lasten van

het samenleven bestaat, wordt hun situatie hier verder niet besproken.16

Primair stelsel

7. Net zoals het primair stelsel voor gehuwden bevat het primair stelsel voor wettelijk

samenwonenden (artikel 1477 Burgerlijk Wetboek) regels die een minimale vermogensrechtelijke

solidariteit tussen wettelijk samenwonenden inbouwen. Deze regels worden eveneens geacht van

dwingend recht te zijn en wettelijk samenwonenden kunnen hier ook niet bij overeenkomst van afwijken.17

De bijdrageplicht in de lasten van het samenleven is één van de verplichtingen uit het primair stelsel voor

wettelijk samenwonenden.

De bepalingen uit het primair stelsel voor wettelijk samenwonenden zijn van toepassing door het enkel

feit van de wettelijke samenwoning (het afleggen van een verklaring van wettelijke samenwoning) en

gelden zolang de wettelijke samenwoning duurt.18

Secundair stelsel

8. Het secundair stelsel voor wettelijk samenwonenden dat de wetgever heeft voorzien, lijkt heel erg

op het huwelijksvermogensstelsel scheiding van goederen. Wettelijk samenwonenden hebben geen

gemeenschappelijk vermogen maar elk van hen heeft een eigen vermogen waar hun inkomsten in terecht

komen. Daarnaast is het ook mogelijk dat wettelijk samenwonenden goederen in onverdeeldheid

houden.19

16 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 507. 17 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 262. 18 Artikel 1477, §1 Burgerlijk Wetboek. 19 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 266.

7

Zoals gehuwden de mogelijkheid hebben om hun vermogensrechtelijke verhoudingen uitvoeriger te

regelen bij huwelijkscontract, kunnen wettelijk samenwonenden over hun vermogensrechtelijke

verhoudingen ook een samenlevingscontract sluiten.20

II. Bijdrageplicht in de lasten

9. Om te kunnen onderzoeken of clausules met betrekking tot de bijdrageplicht in de lasten mogelijk

zijn, is het natuurlijk uiterst zinvol om eerst de bijdrageplicht in de lasten zelf te doorgronden. Na een blik

op de geschiedenis van de bijdrageplicht (A), worden het voorwerp (B) en de uitvoering (C) van de

bijdrageplicht toegelicht. Vervolgens wordt een overzicht gegeven van de invulling die de rechtspraak en

rechtsleer aan de begrippen ‘lasten van het huwelijk’ en ‘lasten van het samenleven’ (D) heeft gegeven.

Aansluitend komt de verhouding met andere bepalingen uit het primair stelsel (E) aan bod. Het karakter

van de bijdrageplicht wordt uitvoerig besproken onder (F). Tot slot worden de belangrijkste argumenten

op een rij gezet waarom de bijdrageplicht in de lasten conventioneel een ruimere betekenis zou moeten

kunnen krijgen (G).

A. Achtergrond

10. Lang voor er sprake was van een primair stelsel met rechten en plichten voor echtgenoten, waren

er al sporen van de uitdrukking ‘lasten van het huwelijk’ en later van een bijdrageplicht in de lasten van

het huwelijk. Om het hedendaagse concept ‘bijdrage in de lasten van het huwelijk’ te begrijpen en te

kunnen uitleggen, is het dan ook uiterst nuttig om eens terug te kijken naar de evolutie die het begrip

doorheen de jaren heen heeft gemaakt.

Aangezien de wettelijke samenwoning een erg jong instituut is in het relatie(vermogens)recht, kan hier

bezwaarlijk worden gesproken van een evolutie in het concept ‘bijdrage in de lasten van het samenleven’.

Toch is de evolutie in het concept ‘bijdrage in de lasten van het huwelijk’ ook in het kader van de wettelijke

20 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 500.

8

samenwoning nuttig omdat de rechten en plichten voor wettelijk samenwonenden, waaronder ook de

bijdrageplicht in de lasten van het samenleven, grotendeels gestoeld zijn op die voor gehuwden.21

De Romeinen

11. De bewoordingen ‘lasten van het huwelijk’ kunnen voor het eerst worden teruggevonden in

Romeinse bronnen. Over de invulling van het begrip ‘lasten van het huwelijk’ leren de Romeinse teksten

ons weliswaar niets. De teksten uit het Corpus Juris Civilis handelden niet over het begrip ‘lasten van het

huwelijk’ zelf maar over de bruidsschat (de dos).22

12. Deze teksten zochten een antwoord op de vraag waarom de bruidsschat of de inkomsten eruit

toekwamen aan de echtgenoot of het gezinshoofd van de familie van de echtgenoot. Een verklaring werd

gevonden in het feit dat de echtgenoot alle ‘lasten van het huwelijk’ moest dragen en het dus ook aan

hem toekwam om daar de middelen voor te ontvangen. Dit vormt een toepassing van het principe dat het

actief het passief volgt. Tijdens het huwelijk was de echtgenoot eigenaar van de bruidsschat en vormde

deze een bron van inkomsten waaruit hij de ‘lasten van het huwelijk’ kon voldoen.23

Hierbij moet opgemerkt worden dat het huwelijk sine manu vanaf de 3de eeuw voor Christus bij de

Romeinen het meest voorkwam. 24 Het huwelijk sine manu sloot nauw aan bij het stelsel van scheiding van

goederen zoals we het vandaag kennen. Elke echtgenoot bestuurde zijn eigen goederen. De goederen van

de vrouw vielen daarbij uiteen in twee categorieën: (i) de bruidsschat (de man was er eigenaar van om er

de ‘lasten van het huwelijk’ mee te voldoen) en (ii) de parafernale goederen (eigen goederen van de vrouw

waarop de man geen rechten had).25

21 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 263. 22 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT, S. ANFOUSSE, P. MACQ en P. VAN DEN EYNDE (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 374. 23 J. GILISSEN, Historische inleiding tot het recht. Overzicht van de wereldgeschiedenis van het recht. De bronnen van het recht in de Belgische gewesten sedert de 13de eeuw. Geschiedenis van het privaatrecht, Antwerpen, Kluwer, 1981, 538; C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 374. 24 J. GILISSEN, Historische inleiding tot het recht. Overzicht van de wereldgeschiedenis van het recht. De bronnen van het recht in de Belgische gewesten sedert de 13de eeuw. Geschiedenis van het privaatrecht, Antwerpen, Kluwer, 1981, 556. 25 D. HEIRBAUT, Privaatrechtsgeschiedenis van de Romeinen tot heden, Gent, Academia Press, 2013, 418.

9

13. Uit de teksten van de Romeinse jurist Ulpianus in de Digesten volgde dat onder ‘lasten van het

huwelijk’ (onera matrimonii) alle geldschulden betreffende het huwelijksleven moesten worden begrepen.

Daarbij werden enkel gemeenschappelijke kinderen geacht binnen het huwelijksleven te vallen.26

Bij het einde van het huwelijk moest de echtgenoot de goederen uit de bruidsschat teruggeven aan de

echtgenote. De echtgenoot genoot dus enkel een soort ‘vruchtgebruik’ op de goederen uit de

bruidsschat.27 Hieruit werd afgeleid dat enkel intresten ‘lasten van het huwelijk’ uitmaken en het kapitaal

niet.28

14. Op de vraag hoe de ‘lasten van het huwelijk’ over de beide echtgenoten moesten verdeeld worden,

hadden de klassieke juristen geen concreet antwoord. Ze waren van mening dat hier ruimte moesten

worden gelaten voor de wil van de partijen.29

15. De Justiniaanse grondwet stelde een regeling in verband met de ‘lasten van het huwelijk’ vast voor

het geval een koppel echtelijke moeilijkheden zou hebben. Aangezien een echtgenoot in dat geval geen

vorderingsmogelijkheden had op grond van het geldende privaatrecht, zou de echtgenoot zich dan tot de

overheid wenden. Dit specifieke scenario zou de private belangen van de echtgenoten overstijgen en

daarom legde de Justiniaanse grondwet de ‘lasten van het huwelijk’ dwingend vast.30 Hierbij liet deze

grondwet geen ruimte open voor de wilsvrijheid van de echtgenoten.31

26 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 376. 27 J. GILISSEN, Historische inleiding tot het recht. Overzicht van de wereldgeschiedenis van het recht. De bronnen van het recht in de Belgische gewesten sedert de 13de eeuw. Geschiedenis van het privaatrecht, Antwerpen, Kluwer, 1981, 538. 28 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 376. 29 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 376. 30 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 376-377. 31 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 377.

10

De canonisten

16. De invalshoek van de canonisten was verschillend dan die van de Romeinse juristen. De canonisten

beschouwden het huwelijk als één van de basiselementen van de christelijke maatschappij. Zij hielden zich

niet bezig met de geldelijke verhoudingen tussen echtgenoten.32

17. Gezien de belangrijke functie voor het huwelijk binnen de maatschappij, werden er een reeks

plichten voor de echtgenoten ingevoerd, waaraan men concrete invulling gaf. Met betrekking tot de

‘lasten in het huwelijk’ werden twee plichten ingevoerd: (i) plicht tot onderhoud van de kinderen (alle

kinderen geboren uit één van de echtgenoten, ook kinderen uit overspel) en (ii) plicht tot onderhoud van

de echtgenote. Beide plichten moesten door de echtgenoot vervuld worden en hadden als doel een

harmonieus gezinsleven te waarborgen door onderhoud te voorzien voor alle gezinsleden.33 De

verplichting tot onderhoud van de echtgenote vormde de tegenprestatie voor de plicht voor de

echtgenote om haar echtgenoot te volgen en te gehoorzamen.34

18. Men was van mening dat deze verplichtingen de private belangen van de burgers overstegen en de

fundamenten van de maatschappij raakten, daarom kon men er niet bij overeenkomst van afwijken.35

Het Ancien Régime en het Burgerlijk Wetboek van Napoleon

19. De juristen uit het Ancien Régime werkten verder op de twee opvattingen van de Romeinen en de

canonisten zonder een keuze tussen deze twee te maken. Tot aan de redactie van het Burgerlijk Wetboek

werden slechts enkele aanpassingen aan de vooropgestelde principes doorgevoerd.36

20. Ook POTHIER maakte bij de voorbereiding van het Burgerlijk Wetboek geen keuze tussen de twee

opvattingen maar integreerde ze allebei in het ontwerp van Burgerlijk Wetboek. Bij de basisfundamenten

van het huwelijk als instelling kwam de opvatting van de canonisten duidelijk naar voor, daar waar de

32 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 377. 33 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 378. 34 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 378. 35 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 379. 36 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 379.

11

opvatting van de Romeinse juristen de bovenhand nam wanneer het ging over de geldelijke verhoudingen

tussen de echtgenoten onderling.37

21. De tweezijdige verplichting tot onderhoud, die door de canonisten het eerst werd omschreven,

kwam in het Burgerlijk Wetboek licht aangepast terug bij de fundamentele verplichtingen voor de

echtgenoten: namelijk de verplichting tot onderhoud en opvoeding van de kinderen en de verplichting tot

onderhoud van de echtgenote.38 Hierbij moet vermeld worden dat de echtgenote ten tijde van het oude

Burgerlijk Wetboek geen verplichting tot onderhoud van de echtgenoot had. Dit vloeide voort uit de

handelingsonbekwaamheid van de echtgenote.39

Wat onder die verplichting tot onderhoud van de echtgenote moest worden begrepen, werd niet uitvoerig

in het Burgerlijk Wetboek of de voorbereidende werken daartoe beschreven. PORTALIS en POTHIER, die

bij het opstellen van het Burgerlijk Wetboek betrokken waren, kozen ervoor om deze verplichting

algemeen en abstract te omschrijven: de onderhoudsverplichting omvatte alles wat noodzakelijk was. Wat

uiteindelijk noodzakelijk is, hing volgens PORTALIS en POTHIER af van de omstandigheden.40 Een concrete

houvast voor de invulling van de onderhoudsverplichting was er dus nog niet.

Net als ten tijde van de canonisten, waren de opstellers van het Burgerlijk Wetboek van mening dat de

verplichtingen tot onderhoud van de kinderen en de echtgenote de fundamentele aspecten van de

maatschappij raakten. Om die reden waren de regels hieromtrent in het Burgerlijk Wetboek van dwingend

recht. Partijen konden hiervan niet bij overeenkomst afwijken.41

22. Het bovenstaande had tot nu toe enkel betrekking op de verplichting tot onderhoud van de

echtgenote. De geldelijke verhoudingen tussen de echtgenoten onderling zijn een aparte zaak die hiervan

moet onderscheiden worden. Wat deze verhoudingen tussen de echtgenoten onderling betreft, werd deze

vanuit een compleet andere visie opgebouwd. Daarbij was de basisidee dat de uitgaven van het huwelijk

37 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 379. 38 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 379. 39 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 383. 40 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 380. 41 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 380-381.

12

een schuld vormden van zowel de echtgenoot als de echtgenote. Dit gold zowel voor

gemeenschapsstelsels als voor het stelsel van scheiding van goederen. 42

23. Het begrip ‘lasten van het huwelijk’ en zijn invulling is pas echt van belang wanneer het secundair

huwelijksstelsel er een is van scheiding van goederen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat dit teruggaat

tot bij de Romeinen aangezien de scheiding van goederen toen het meest voorkomende stelsel was (supra

8, nr. 12).43

POTHIER stelde dat echtgenoten bij huwelijkscontract een uitsluiting van gemeenschap konden voorzien.

In dat geval behielden elk van de echtgenoten hun eigen goederen maar verkreeg de echtgenoot wel het

genot van de goederen van de echtgenoten om te voldoen in de ‘lasten van het huwelijk’. POTHIER nam

daarnaast ook aan dat de ‘lasten van het huwelijk’ door de gemeenschap worden gedragen wanneer er

een gemeenschap is.44

24. Hoewel de plicht tot bijdrage in de ‘lasten van het huwelijk’ voor alle echtgenoten gehuwd onder

eender welk huwelijksstelsel gold45, kwam het begrip ‘lasten van het huwelijk’ in het Burgerlijk Wetboek

voornamelijk terug in bepalingen over het regime van scheiding van goederen46. Slechts een enkele keer

duikt het begrip op in een artikel over de gemeenschapsstelsels.47 Zowel de voorbereidende werken als

de toenmalige tekst van het Burgerlijk Wetboek stonden wel vol met termen die nauw aansloten bij het

begrip en het concept ‘lasten van het huwelijk’: de onderhoudsgelden van de echtgenoten, de opvoeding

en het onderhoud van de kinderen en elke andere last van het huwelijk (art. 1409, 5° Burgerlijk

Wetboek)48, de kosten van het huwelijk en van de gemeenschappelijke kinderen (art. 1448 Burgerlijk

42 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 381. 43 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 382. 44 R. POTHIER, Traité de la communauté, auquel on a joint un traité de la puissance du mari sur la personne et les biens de la femme... 2 dln., 1, Paris, Debure, 1774, 588-589. 45 E. VIEUJEAN, "Les devoirs de secours et de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT en Y.-H. LELEU (eds.), Les régimes matrimoniaux 1. Les droits et devoirs des époux, Brussel, Larcier, 1997, (165) 166. 46 Zie art. 1530, 1537, 1540, 1575 Burgerlijk Wetboek. 47 Zie art. 1409, 5° Burgerlijk Wetboek. 48 G. BAETEMAN en Y.-H. LELEU, "Art. 1387-1581" in D. HEIRBAUT en G. BAETEMAN (eds.), Cumulatieve editie van het Burgerlijk Wetboek: de huidige en originele tekst met alle wijzigingen in België van 1804 tot 2004, 2 dln., 2, Mechelen, Kluwer, 2004, (1253) 1290.

13

Wetboek)49, de gemeenschappelijke lasten50, de bestaansmiddelen van het gezin51, de gezinsuitgaven52,

de gemeenschappelijke uitgaven53,…

Volgens SIMON duidt de veelheid aan termen erop dat aan het concept ‘lasten van het huwelijk’ geen

limitatief karakter kan worden toegekend.54

De oorspronkelijke tekst van artikel 214 van het Burgerlijk Wetboek bevatte enkel de verplichting voor de

echtgenoot om bij te dragen in de ‘lasten van het huwelijk’:

“De vrouwe is verpligt te woonen by den man, en van hem alomme te volgen ter plaetse alwaer hy vanzin

is te gaen woonen: den man is verpligt van haer te onthaelen en van haer te beschikken al wat er tot de

levensbehooften van noode is, naer zyne middelen en naer zynen staet.”55

25. Het is niet verwonderlijk dat enkel de plicht om bij te dragen voor de echtgenoot werd omschreven.

De ‘lasten van het huwelijk’ moesten uiteindelijk worden gedragen door degene die de inkomsten genoot.

Behalve bij het huwelijksstelsel van bedongen scheiding van goederen, stond de echtgenote onder de

‘maritale macht’ van de echtgenoot. In die gevallen was het dan ook de echtgenoot die de inkomsten van

de vrouw inde en over alle huwelijksinkomsten beschikte om daaruit de ‘lasten van het huwelijk’ te

49 G. BAETEMAN en Y.-H. LELEU, "Art. 1387-1581" in D. HEIRBAUT en G. BAETEMAN (eds.), Cumulatieve editie van het Burgerlijk Wetboek: de huidige en originele tekst met alle wijzigingen in België van 1804 tot 2004, 2 dln., 2, Mechelen, Kluwer, 2004, (1253) 1341. 50 P.A. FENET, Recueil complet des travaux préparatoires du Code civil, suivi d'une édition de ce code, à laquelle sont ajoutés les lois, décrets et ordonnances formant le complément de la législation civile de la France, et ou se trouvent indiqués, sous chaque article séparément, tous les passages du recueil qui s'y rattachent 15 dln., 13, Paris, Au Dépot, 1827, 600. 51 P.A. FENET, Recueil complet des travaux préparatoires du Code civil, suivi d'une édition de ce code, à laquelle sont ajoutés les lois, décrets et ordonnances formant le complément de la législation civile de la France, et ou se trouvent indiqués, sous chaque article séparément, tous les passages du recueil qui s'y rattachent 15 dln., 13, Paris, Au Dépot, 1827, 600. 52 P.A. FENET, Recueil complet des travaux préparatoires du Code civil, suivi d'une édition de ce code, à laquelle sont ajoutés les lois, décrets et ordonnances formant le complément de la législation civile de la France, et ou se trouvent indiqués, sous chaque article séparément, tous les passages du recueil qui s'y rattachent 15 dln., 13, Paris, Au Dépot, 1827, 745. 53 P.A. FENET, Recueil complet des travaux préparatoires du Code civil, suivi d'une édition de ce code, à laquelle sont ajoutés les lois, décrets et ordonnances formant le complément de la législation civile de la France, et ou se trouvent indiqués, sous chaque article séparément, tous les passages du recueil qui s'y rattachent 15 dln., 13, Paris, Au Dépot, 1827, 749. 54 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 382-383. 55 G. BAETEMAN, "Art. 143-228" in D. HEIRBAUT en G. BAETEMAN (eds.), Cumulatieve editie van het Burgerlijk Wetboek: de huidige en originele tekst met alle wijzigingen in België van 1804 tot 2004, 2 dln., 1, Mechelen, Kluwer, 2004, (119) 195.

14

voldoen. Dit vloeide voort uit het principe dat het passief het actief volgt.56 De tekst van het oude artikel

214 Burgerlijk Wetboek verwees echter nog niet naar ‘lasten van het huwelijk’ maar naar

‘levensbehoeften’.

26. Bij echtgenoten gehuwd onder de bedongen scheiding van goederen gold een andere regeling. Uit

het algemeen principe dat het passief het actief volgt, kwam voort dat wanneer beide echtgenoten

inkomsten genereren, zij beiden moeten bijdragen in de ‘lasten van het huwelijk’ proportioneel aan hun

respectievelijke inkomsten.57 Dit werd expliciet geformuleerd in artikel 1448 van het Burgerlijk Wetboek

met betrekking tot de onder scheiding van goederen gehuwde echtgenote die moest “bijdragen,

proportioneel aan haar mogelijkheden en die van haar echtgenoot, in de kosten van het gezin en die van

de opvoeding van de gemeenschappelijke kinderen”.58 Een evenredige verdeling van de bijdrage in de

‘lasten van het huwelijk’ werd dan ook vaak vastgelegd in een huwelijkscontract. 59

Echtgenoten waren echter niet verplicht om proportioneel bij te dragen in de ‘lasten van het huwelijk’. Zij

konden vrij in hun huwelijkscontract de verdeling van de ‘lasten van het huwelijk’ te bepalen. Dit volgde

uit artikel 1537 Burgerlijk Wetboek over de onder scheiding van goederen gehuwde echtgenoten:

“Chacun des époux contribue aux charges du mariage suivant les conventions contenues en leur contrat”60

Het was zelfs toegelaten om de bijdrage van de echtgenote volledig uit te sluiten bij huwelijkscontract.61

Voor het geval er geen huwelijkscontract zou zijn, voorzag de wetgever dat de bijdrage van de echtgenote

zou geacht worden één derde van haar inkomsten te zijn.62 Deze bepalingen, die de bijdrageplicht

56 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 381; E. VIEUJEAN, "Les devoirs de secours et de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT en Y.-H. LELEU (eds.), Les régimes matrimoniaux 1. Les droits et devoirs des époux, Brussel, Larcier, 1997, (165) 166. 57 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 381-382. 58 E. VIEUJEAN, "Les devoirs de secours et de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT en Y.-H. LELEU (eds.), Les régimes matrimoniaux 1. Les droits et devoirs des époux, Brussel, Larcier, 1997, (165) 167. 59 E. VIEUJEAN, "Les devoirs de secours et de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT en Y.-H. LELEU (eds.), Les régimes matrimoniaux 1. Les droits et devoirs des époux, Brussel, Larcier, 1997, (165) 167. 60 G. BAETEMAN en Y.-H. LELEU, "Art. 1387-1581" in D. HEIRBAUT en G. BAETEMAN (eds.), Cumulatieve editie van het Burgerlijk Wetboek: de huidige en originele tekst met alle wijzigingen in België van 1804 tot 2004, 2 dln., 2, Mechelen, Kluwer, 2004, (1253) 1426. 61 F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 567. 62 Artikel 1537 en 1575 Burgerlijk Wetboek.

15

becijferden, strookten weliswaar niet met de geest van het algemeen principe en het recht uit het Ancien

Régime om de partijen hierover vrij te laten contracteren.63

27. Aangezien de regeling omtrent de bijdragen in de ‘lasten van het huwelijk’ gestoeld was op een

algemeen principe en enkel private belangen raakte, werd deze niet geacht van dwingend recht te zijn.64

Het Burgerlijk Wetboek verwees zoals gezegd (supra 14, nr.26) toen zelfs op twee plaatsen uitdrukkelijk

naar de overeenkomst tussen partijen.65 De suppletieve bepalingen uit het Burgerlijk Wetboek golden

enkel wanneer het huwelijkscontract op dit punt niets bepaalde.66

Het begin van de 20ste eeuw

28. Na 100 jaar stilte was er aan het begin van de 20ste eeuw heel wat wetgevende activiteit om de

positie van de vrouw bij te schaven en meer in het bijzonder de positie van de vrouw gehuwd onder

gescheiden van goederen. Het feit dat vrouwen meer en meer buitenshuis gingen werken, gaf mee

aanleiding tot deze ommezwaai.67

Zo werd het bij wet van 10 februari 190068 mogelijk voor de gehuwde vrouw om zelfstandig afhalingen te

doen van haar spaarboekje en haar salaris te innen. De wet van 4 augustus 193069 zorgde ervoor dat de

gehuwde vrouw de kinderbijslagen kon ontvangen. De inkomsten die de gehuwde vrouw op deze manier

kon innen, mocht zij dan ook besteden in het kader van het gezinsleven.70

63 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 382. 64 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 381. 65 Artikel 1537 en 1575 Burgerlijk Wetboek. 66 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 381; C. SIMON, "Contribution aux charges du mariage et clauses y relatives" in M. GRÉGOIRE en E. BEGUIN (eds.), Les contrats de mariage. Bilan, perspectives et formules pratiques, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 1996, (43) 47. 67 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 385. 68 Wet van 10 februari 1900 betreffende de spaarpenningen van de gehuwde vrouw en de minderjarige, Pasin. 1900, 42. 69 Wet van 4 augustus 1930 houdende veralgemening van de gezinsvergoedingen, BS 4 september 1930, 4792. 70 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 385.

16

De wet van 20 juli 1932 voerde een stelsel van rechten en plichten voor de gehuwden in. 71 Hierbij werd

een artikel 214b van het Burgerlijk Wetboek toegevoegd dat de bijdrageplicht uitdrukkelijk en op

algemene wijze regelde72: “Elke echtgenoot draagt bij in de behoeften van het huishouden volgens zijn

vermogen en zijn staat(…).”73

Waar de oorspronkelijke bijdrageplicht in het oude artikel 214 Burgerlijk Wetboek nog enkel voor de

echtgenoot gold, werd de bijdrageplicht vanaf de wet van 20 juli 1932 wederkerig. Dit vormde de

bevestiging van de gelijkheid van de echtgenoten inzake de bijdrage in de lasten van de huishouding.74 Als

sanctie voor de niet-naleving van de wederkerige bijdrageplicht, werd ook een ontvangstmachtiging

ingesteld in artikel 214b Burgerlijk Wetboek.

Net als in het oorspronkelijke Burgerlijk Wetboek uit 1804 werd de formulering ‘behoeften van het

huishouden’ gebruikt. Wat hieronder begrepen werd, blijkt uit de parlementaire voorbereiding. De

‘behoeften van het huishouden’ bevatten niet enkel lasten in verband met de huishoudelijke behoeften

maar ook alles wat betreft het onderhoud en de opvoeding van de kinderen en het gezinsleven.75

29. De wet van 30 april 195876 ging verder in het doorvoeren van de gelijkheid tussen de echtgenoten.

Het nieuwe artikel 214 Burgerlijk Wetboek stelde vast dat het huwelijk de handelsbekwaamheid van de

echtgenoten niet wijzigt. Aldus was de gehuwde vrouw vanaf dat moment handelingsbekwaam, daar waar

ze voorheen haar handelingsbekwaamheid verloor op het moment ze in het huwelijk trad. Bij wet van 30

april 1958 werd de bijdrageplicht ook verschoven en ingeschreven in artikel 218 Burgerlijk Wetboek. De

formulering van de bijdrageplicht werd echter nauwelijks gewijzigd:

“Ieder der echtgenoten draagt bij in de lasten van het huishouden bij naar zijn vermogen en zijn staat.(…)”77

71 Wet van 20 juli 1932 tot wijziging van de bepalingen van hoofdstuk VI, titel V, van boek I Burgerlijk Wetboek: "De wederzijdsche rechten en plichten van echtgenooten", BS 12 augustus 1932, 4361. 72 G. BAETEMAN, "Het primair huwelijksstelsel", TPR 1978, (151) 254. 73G. BAETEMAN, "Art. 143-228" in D. HEIRBAUT en G. BAETEMAN (eds.), Cumulatieve editie van het Burgerlijk Wetboek: de huidige en originele tekst met alle wijzigingen in België van 1804 tot 2004, 2 dln., 1, Mechelen, Kluwer, 2004, (119) 206. 74 G. BAETEMAN, "Het primair huwelijksstelsel", TPR 1978, (151) 254. 75 Hand. Senaat 1926-27, 1 februari 1927, 155. 76 Wet van 30 april 1958 betreffende de wederzijdse rechten en plichten van de echtgenoten, BS 10 mei 1958, 3719. 77 G. BAETEMAN, "Art. 143-228" in D. HEIRBAUT en G. BAETEMAN (eds.), Cumulatieve editie van het Burgerlijk Wetboek: de huidige en originele tekst met alle wijzigingen in België van 1804 tot 2004, 2 dln., 1, Mechelen, Kluwer, 2004, (119) 206-207.

17

Bij wet van 22 juni 195978 werd het artikel 1537 Burgerlijk Wetboek over de bijdrageplicht van de onder

scheiding van goederen gehuwde echtgenote gewijzigd. De bepaling dat de bijdrage van de echtgenote bij

afwezigheid van huwelijkscontract één derde bedroeg, werd weggelaten. Bijgevolg werd de bijdrage van

de echtgenote volgens de algemene regel in artikel 218 Burgerlijk Wetboek geacht “naar vermogen en

staat” te zijn.79

30. De bepalingen over de bijdrageplicht in de ‘lasten van het huishouden’, opgenomen in

bovenstaande wetten, waren geen van allen van dwingend recht. Echtgenoten konden naar vrij believen

het principe van de bijdrageplicht in de ‘lasten van het huishouden of huwelijk’ regelen in hun

huwelijkscontract. Het was aldus perfect mogelijk een niet-proportionele verdeling van de bijdrage in de

‘lasten van het huwelijk’ af te spreken. Dit gebeurde geregeld in huwelijkscontracten over scheiding van

goederen waar het een correctiemechanisme kon vormen voor de vrouw die niet buitenshuis ging

werken.80

De wet van 14 juli 197681

31. Voor de wet van 14 juli 1976 was er nog geen sprake van een primair stelsel, een stelsel van

dwingende rechten en verplichtingen voor echtgenoten. Zoals net vermeld (supra 17, nr. 30) was de

bijdrageplicht slechts suppletief van aard en konden echtgenoten er vrij van afwijken bij huwelijkscontract.

In de aanloop naar de wet van 14 juli 1976 waren er twee interessante wetsontwerpen met betrekking tot

de rechten en plichten van de echtgenoten. Beide voorstellen voorzagen andere ontwikkelingen voor de

bijdrageplicht.

78 Wet van 22 juni 1959 betreffende de rechten van de van goederen gescheiden vrouw, BS 26 juni 1959, 4743. 79 J. GERLO, Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 62. 80 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 184; E. VIEUJEAN, "Les devoirs de secours et de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT en Y.-H. LELEU (eds.), Les régimes matrimoniaux 1. Les droits et devoirs des époux, Brussel, Larcier, 1997, (165) 167. 81 Wet van 14 juli 1976 betreffende de wederzijdse rechten en verplichtingen van echtgenoten en de huwelijksvermogensstelsels, BS 18 september 1976, 11697.

18

In het wetsontwerp van VERMEYLEN82 werd elke regel die verwees naar de bijdrageplicht in het regime

scheiding van goederen afgeschaft.83 Hiermee werd ook elke verwijzing naar een mogelijke afwijking bij

huwelijkscontract uit het Burgerlijk Wetboek weggelaten. Nochtans vermeldde de parlementaire

voorbereiding daarover : “De regel van artikel 1537 van het Burgerlijk Wetboek betreffende de bijdrage

van de echtgenoten in de lasten van het huwelijk is niet in het ontwerp overgenomen omdat het vanzelf

spreekt dat de echtgenoten in hun contract de bepalingen kunnen aannemen die hen te dien aanzien

schikken, onder voorbehoud van de algemene principes van de plicht tot hulp (art. 212 B.W.) en van de

bijdrage in de lasten van de huishouding waarvoor artikel 218 van het Burgerlijk Wetboek sancties stelt.”84

Hieruit mag worden afgeleid dat het de bedoeling was dat echtgenoten de mogelijkheid behielden om bij

huwelijkscontract af te wijken. Het wetsontwerp voorzag verder geen wijzigingen voor de rechten en

verplichtingen van de echtgenoten.

Het wetsontwerp van WIGNY85, geformuleerd als amendement op het wetsontwerp van VERMEYLEN,

bracht de bijdrageplicht in de ‘lasten van het huwelijk’ binnen het kader van het primair stelsel. WIGNY

pleitte ervoor de bijdrageplicht in de ‘lasten van het huwelijk’ een dwingend karakter toe te kennen door

dit op te nemen in het dwingend primair stelsel. De bepaling had volgens hem immers tot doel een

harmonieus gezinsleven mogelijk te maken. Opmerkelijk hierbij was dat WIGNY het ruimere begrip ‘lasten

van het huwelijk’ gebruikte, waar voorheen steeds gebruik werd gemaakt van het begrip ‘lasten van het

huishouden’.86 Het begrip ‘lasten van het huwelijk’ wordt geacht dezelfde inhoud te dekken als het

vroegere ‘lasten van de huishouding’ uit het vroegere artikel 218 Burgerlijk Wetboek, zoals het door de

rechtspraak werd geïnterpreteerd. Door het gebruik van de term ‘huwelijk’, die ruimer is dan ‘huishouden’,

zou men de ruime interpretatie, gegeven door de rechtspraak, hebben willen bekrachtigen.87

82 Wetsontwerp (P. VERMEYLEN) ter vervanging van boek III, titel V, van het Burgerlijk Wetboek:“ huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat 1964-65, nr. 138, 1-135. 83 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 388. 84 Wetsontwerp (P. VERMEYLEN) ter vervanging van boek III, titel V, van het Burgerlijk Wetboek:“ huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat 1964-65, nr. 138, 62. 85 Amendementen van de regering (P. WIGNY e.a.) op het wetsontwerp ter vervanging van titel V, boek III van het Burgerlijk Wetboek “Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat 1965-66, nr. 281, 1-43. 86 C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 388. 87 Verslag namens de subcommissie voor de justitie door de heren BAERT, CALEWAERT, HAMBYE en VAN LAEYS bij het wetsontwerp ter vervanging van titel V van boek III van het Burgerlijk Wetboek “Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat BZ 1974, nr.683-2 (bijlage), 31; H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-5.

19

WIGNY stelde daarnaast ook voor om de wijze van uitvoering van de bijdrageplicht te preciseren door het

toen geldende artikel 218 van het Burgerlijk Wetboek op volgende wijze aan te vullen: “de bijdrage kan

zowel door huishoudelijke werkzaamheden als door middel van inkomsten worden vervuld”.88 Het voorstel

werd door de subcommissie afgewezen omdat het misschien wel een psychologische maar geen juridische

betekenis zou hebben aangezien bijdragen onder de vorm van huishoudelijke werkzaamheden moeilijk in

geld te waarderen zouden zijn.89 De woorden “en zijn staat” werden weggelaten uit de wettekst omdat

het zou herinneren aan de verschillende rol van man en vrouw. Nochtans moet iedere echtgenoot, hetzij

man of vrouw, op gelijke voet naar zijn vermogen bijdragen in de lasten van het huwelijk.90

32. Het voorstel van WIGNY tot invoering van een dwingendrechtelijk primair stelsel vond steun in het

parlement en werd aangenomen. Zo voerde de wet van 14 juli 1976 in titel V van boek I van het Burgerlijk

Wetboek een hoofdstuk VI ‘Wederzijdse rechten en verplichtingen van echtgenoten’ in. Dit hoofdstuk

bevat een reeks artikelen (212-224 Burgerlijk Wetboek) die samen het primair stelsel uitmaken waaraan

alle gehuwden, onder welk secundair huwelijksstelsel ook, zijn onderworpen. De invoering van een primair

stelsel had tot doel een evenwicht te brengen inzake gelijkheid, autonomie en solidariteit tussen

echtgenoten.91

De bijdrageplicht in de ‘lasten van het huwelijk’ werd toen ingeschreven in artikel 221, eerste lid van het

Burgerlijk Wetboek en kan daar nog steeds worden teruggevonden. Sinds 1976 onderging het artikel geen

relevante wijzigingen met betrekking tot de bijdrageplicht.92 De huidige tekst van artikel 221, eerste lid

van het Burgerlijk Wetboek luidt als volgt: “Iedere echtgenoot draagt in de lasten van het huwelijk bij naar

zijn vermogen.”

88 Amendementen van de regering (P. WIGNY e.a.) op het wetsontwerp ter vervanging van titel V, boek III van het Burgerlijk Wetboek, “Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat 1965-66, nr. 281, 4, art.4; G. BAETEMAN, "Het primair huwelijksstelsel", TPR 1978, (151) 254. 89 Verslag namens de commissie voor de justitie uitgebracht door de heer HAMBYE bij het wetsontwerp ter vervanging van titel V, boek III van het Burgerlijk Wetboek “Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat BZ 1974, nr.683-2, 16; G. BAETEMAN, "Het primair huwelijksstelsel", TPR 1978, (151) 254; J. GERLO, Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 62. 90 Verslag namens de commissie voor de justitie uitgebracht door de heer HAMBYE bij het wetsontwerp ter vervanging van titel V, boek III van het Burgerlijk Wetboek “Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat BZ 1974, nr.683-2, 16; G. BAETEMAN, "Het primair huwelijksstelsel", TPR 1978, (151) 255; J. GERLO, Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 62. 91 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 27. 92 Het tweede lid met betrekking tot de ontvangstmachtiging werd wel nog gewijzigd bij wet van 30 juli 2013.

20

De wet van 23 november 1998

33. In België waren er tot voor kort slechts twee relatievormen: het huwelijk en de feitelijke

samenwoning. Voor het huwelijk bevat het Burgerlijk Wetboek een hele lijst aan voorschriften, onder meer

met betrekking tot de bijdrageplicht in de ‘lasten van het huwelijk’. Aan de feitelijke samenwoning zijn

helemaal geen specifieke regels verbonden. Voor hen geldt enkel het gemeen recht.93

Met de invoering van het statuut van wettelijke samenwoning wou men een minimale patrimoniale

bescherming bieden aan samenwonenden die niet wensen te huwen.94 Hierbij werd ruimte gelaten voor

contractuele vrijheid.95 In het bijzonder werd hierdoor ook de mogelijkheid geboden voor holebi’s om

binnen een geïnstitutionaliseerd kader samen te leven.96

34. De wet van 23 november 1998 voerde een titel Vbis ‘Wettelijke samenwoning’ in, in boek III van

het Burgerlijk Wetboek. Deze titel bevat negen artikelen (1475-1479 Burgerlijk Wetboek) die het statuut

van de wettelijke samenwoning beheersen. Uit artikel 1477, §2 Burgerlijk Wetboek blijkt dat sommige

bepalingen uit het primair stelsel voor gehuwden onverkort van toepassing werden verklaard op de

wettelijke samenwoning (artikelen 215, 220, §1 en 224, §1,1 Burgerlijk Wetboek). Artikel 221, eerste lid

Burgerlijk Wetboek met betrekking tot bijdrageplicht werd niet uitdrukkelijk opgenomen in artikel 1477,

§2 Burgerlijk Wetboek. Toch vinden we een bijdrageplicht voor wettelijk samenwonenden in bijna

identieke bewoordingen terug in artikel 1477, §3 van het Burgerlijk Wetboek: “De wettelijk

samenwonenden dragen bij in de lasten van het samenleven naar evenredigheid van hun mogelijkheden.”

B. Voorwerp van de bijdrageplicht

35. De essentie van de bijdrageplicht ligt in het voorwerp. Hierna wordt dit voorwerp eerst bij het

huwelijk en later bij wettelijke samenwoning besproken.

93 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Kernbegrippen familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 121-122. 94 Verslag namens de commissie voor Justitie uitgebracht door de heren VANDENBOSSCHE en LOZIE bij het wetsvoorstel betreffende het samenlevingscontract, Parl.St. Kamer 1997-98, nr. 49K0170/8, 62. 95 Verslag namens de commissie voor Justitie uitgebracht door mevrouw JEANMOYE bij het wetsontwerp tot invoering van de wettelijke samenwoning, Parl.St. Senaat 1997-98, nr. 1-916/5, 2. 96 Wetsvoorstel (MOUREAUX e.a.) betreffende het samenlevingscontract, Parl.St. Kamer 1995-96, nr. 170/1, 2.

21

Huwelijk

36. De verplichting tot bijdrage in de lasten van het huwelijk is een onbepaalde wettelijke verplichting.97

Het niveau van de ‘lasten van het huwelijk’ wordt immers bepaald door de levensstandaard van de

echtgenoten.98 Aangezien deze levensstandaard voor elk huwelijk anders is, wordt de bijdrageplicht niet

gespecificeerd in de wet maar legt de wet slechts de algemene principes vast.

37. De bijdrageplicht kan worden omschreven als een gemengde plicht aangezien ze zowel de

persoons-als de vermogensrechtelijke gevolgen van het huwelijk raakt.99 Wat het persoonsrechtelijk

aspect betreft vereist de bijdrageplicht in de lasten van het huwelijk dat elke echtgenoot zijn

verantwoordelijkheid neemt in het huwelijks- en gezinsleven. De bijdrageplicht in de lasten van het

huwelijk gaat veel verder dan enkel een geldelijke verplichting om samen de gezinsuitgaven te dragen. Ze

houdt verband met de organisatie van het gezinsleven; hoe de huishoudelijke en opvoedkundige taken

tussen de echtgenoten verdeeld worden. Op die manier werkt de bijdrageplicht ook rechtstreeks in op de

relatie tussen echtgenoten onderling. De bijdrageplicht strekt er op persoonsrechtelijk vlak toe om een

harmonieuze levensgemeenschap tot stand te brengen. 100

Het patrimoniale aspect van de bijdrageplicht heeft dan weer betrekking op het effectief bijdragen.

Echtgenoten bepalen samen hun levensstandaard. Daarbij zal de economische sterkere echtgenoot zijn

levensstandaard delen met de economisch zwakkere echtgenoot. Echtgenoten zullen elk naar hun

mogelijkheden financieel moeten bijdragen aan die levenswijze. De bijdrageplicht strekt er dan ook toe

dat de echtgenoten hun middelen samenbrengen om zo van een gelijke levensstandaard te kunnen

genieten. In die zin draagt de bijdrageplicht in de ‘lasten van het huwelijk’ bij tot de solidariteit tussen

echtgenoten. De verplichting tot bijdrage in de lasten van het huwelijk weegt daarbij gelijk op iedere

97 G. BAETEMAN, "Het primair huwelijksstelsel", TPR 1978, (151) 257; C. PANIER, "Le devoir de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT (ed.), Cinq années d'application de la réforme des régimes matrimoniaux, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1981, (63) 72. 98 J. GERLO, Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 64; F. SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 445. 99 L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 129-130. 100 C. PANIER, "Le devoir de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT (ed.), Cinq années d'application de la réforme des régimes matrimoniaux, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1981, (63) 72-74.

22

echtgenoot, wat evenwel niet wil zeggen dat iedere echtgenoot een gelijk aandeel moet leveren (infra 23-

25, nr. 41).101

Bij het patrimoniale aspect van de bijdrageplicht zijn daarnaast nog twee regels, die later aan bod komen

(infra 39-40, nrs. 56-57), van belang: de verplichting om de inkomsten bij voorrang te besteden aan de

‘lasten van het huwelijk’ en de hoofdelijke gehoudenheid van de echtgenoten voor schulden aangegaan

ten behoeve van de huishouding en de opvoeding van de kinderen.102

Wettelijke samenwoning

38. De bijdrageplicht voor wettelijk samenwonende partners heeft hetzelfde voorwerp als deze voor

gehuwden. Hoofdzakelijk zal de bijdrageplicht ook tot doel hebben om de wettelijke samenwonende

partners toe te laten een gelijke levensstandaard te genieten.103 Wat het patrimoniale aspect van de

bijdrageplicht betreft, geldt de regel van de bestedingsvolgorde van de inkomsten evenwel niet voor

wettelijk samenwonenden.104

C. Uitvoering van de bijdrageplicht

39. Nu duidelijk is wat het voorwerp is van de bijdrageplicht, is het ook van belang om in te gaan op de

uitvoering van de bijdrageplicht. Achtereenvolgens wordt de uitvoering binnen het huwelijk en de

uitvoering bij de wettelijke samenwoning toegelicht.

101 G. BAETEMAN, "Het primair huwelijksstelsel", TPR 1978, (151) 257; R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 15; J. GERLO, Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 64. 102 C. PANIER, "Le devoir de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT (ed.), Cinq années d'application de la réforme des régimes matrimoniaux, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1981, (63) 72-74. 103 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 161. 104 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Kernbegrippen familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 125.

23

Huwelijk

40. In principe wordt de bijdrageplicht tussen gehuwden uitgevoerd in natura in de echtelijke

verblijfplaats.105 Echter in bepaalde gevallen (feitelijke scheiding, tijdens een lopende

echtscheidingsprocedure, bij afwezigheid van een echtgenoot of bij onmogelijkheid om de wil te uiten

door een echtgenoot) kan de bijdrage in natura worden vervangen door een geldelijke verplichting: een

onderhoudsuitkering of een ontvangstmachtiging. De bijdrage kan van financiële aard zijn (het ter

beschikking stellen van huishoudgeld, het ter beschikking stellen van goederen, de aankoop van

goederen,…) maar dit is niet noodzakelijk. Evengoed kan de bijdrage door persoonlijke en morele

inspanningen (presteren van huishoudelijk werk, verbouwingen aan de gezinswoning, de kinderen van en

naar school vergezellen, hen bij hun studies en hun vrije tijd begeleiden, medewerking verlenen aan het

beroep van de echtgenoot,…) geleverd worden. De verschillende vormen van bijdragen worden geacht

gelijkwaardig te zijn. 106

41. De bijdrageverplichting wordt door drie essentiële elementen gekenmerkt: wederkerigheid,

evenredigheid en gelijkwaardigheid.107

Ten eerste is de bijdrageplicht, net zoals de andere verplichtingen uit het primair stelsel voor gehuwden,

een wederkerige verplichting. Elke echtgenoot zal dan ook, evenredig aan zijn mogelijkheden, deze

verplichting ten aanzien van de andere echtgenoot moeten nakomen. De niet-nakoming van de

verplichting door één van de echtgenoten kan op geen enkele wijze de eenzijdige opschorting door de

andere echtgenoot rechtvaardigen. Om die reden kan de exceptio non adimpleti contractus in deze

materie in geen geval toepassing vinden zodat de echtgenoten steeds hun bijdrageverplichting zullen

moeten naleven zolang het huwelijk duurt. De wederkerigheid van de bijdrageplicht heeft ook tot gevolg

105 Cass. 13 april 2007, Act.dr.fam. 2008, 57; F. SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 447. 106 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 16-17; H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-7; J. GERLO, Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 64-65; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 78; L. RAUCENT, Les régimes matrimoniaux, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1986, 124-125; F. SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 445; G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch personen- en familierecht, Brugge, Die Keure, 2016, 585; L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 137. 107 L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 139.

24

dat de echtgenoot de gedwongen uitvoering zal kunnen vorderen wanneer de andere echtgenoot zijn

bijdrageplicht niet nakomt.108

Een tweede essentieel element dat de bijdrageplicht typeert is de evenredigheid. De bijdrageverplichting

is de enige verplichting uit het primair stelsel voor gehuwden die niet identiek is voor beide echtgenoten

maar evenredig.109 De wettekst luidt “naar zijn vermogen”. Dit mag echter geïnterpreteerd worden als

‘naar zijn mogelijkheden’ (‘facultés’ in de Franse tekst).110 De evenredigheid van de bijdragen moet in

concreto beoordeeld worden, rekening houdend met het geheel van actuele mogelijkheden van elke

echtgenoot (onder meer de arbeidsmogelijkheden in functie van leeftijd en gezondheidstoestand)111, de

inkomsten uit kapitaal en arbeid112 maar ook met de geleverde prestaties in natura (supra 23, nr. 40).

Daarnaast zal de rechter ook rekening houden met de vermogensbestanddelen die niet rechtstreeks in

handen van de echtgenoot zijn, maar die zich in het vermogen van de rechtspersoon bevinden waarover

hij zeggenschap heeft.113 Pas wanneer bij beide echtgenoten de inkomsten volledig zijn aangesproken, kan

van een echtgenoot verwacht worden dat hij zijn kapitaal aanspreekt.114

De evenredigheid van de bijdrageplicht heeft tot gevolg dat een stijging van de mogelijkheden van één van

de echtgenoten een evenredige stijging van de bijdrage met zich meebrengt. Logischerwijs heeft een

daling in de mogelijkheden dan ook een evenredige vermindering van de bijdrage tot gevolg. Bijgevolg zal

de echtgenoot die meer dan naar zijn mogelijkheden bijdraagt, verhaal hebben op de andere

108 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 17; H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-3; L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 137. 109 L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 137-138. 110 H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-3 - I.10-4. 111 Cass. 19 februari 1987, RTDF 1990, 330; Vred. Westerlo 17 november 1976, RW 1977-78, 478; H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-4; F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 577-578; L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 138. 112 Cass. 27 november 2007, T.Fam. 2008, 62.noot P. SENAEVE 113 W. PINTENS, C. DECLERCK en K. VANWINCKELEN, Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2015, 28. 114 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Kernbegrippen familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 12; P. DE PAGE, Le régime matrimonial, Brussel Bruylant, 2008, 37; F. SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 445.

25

echtgenoot.115 De moeilijkheid bestaat er echter in om te beoordelen of een echtgenoot meer heeft

bijgedragen dan naar zijn mogelijkheden. Om die afweging te maken moeten de verschillende vormen van

bijdragen gewaardeerd worden. Het is echter geen sinecure om huishoudelijk en opvoedkundig werk te

waarderen zodat het kan worden vergeleken met de inkomsten uit een professionele activiteit.116

Gelijkwaardigheid is het derde essentiële element kenmerkend voor de bijdrageplicht. Zoals gesteld gaat

het niet over gelijkheid aangezien de bijdrageverplichting niet identiek is voor beide echtgenoten. De

bijdrageplicht vereist echter wel gelijkwaardigheid; de echtgenoten moeten gelijkwaardige inspanningen

doen om bij te dragen in de ‘lasten van het huwelijk’ naar hun mogelijkheden.117 De verplichting dat iedere

echtgenoot naar vermogen moet bijdragen in de ‘lasten van het huwelijk’ impliceert evenwel niet dat de

inkomsten van de echtgenoten op gelijke wijze onder hen moeten verdeeld worden.118

42. Aangezien de bijdrageplicht in de ‘lasten van het huwelijk’ deel uitmaakt van het primair stelsel,

geldt de bijdrageplicht zolang het huwelijk duurt. Of de echtgenoten daarbij samenwonen of feitelijk

gescheiden leven is irrelevant. Zolang het huwelijk blijft bestaan, blijft de bijdrageplicht gelden. Feitelijk

gescheiden echtgenoten blijven dus bijdrageplichtig in de ‘lasten van het huwelijk’. De bijdrage in natura

kan daarbij vervangen worden door een geldelijke verplichting.119

115 J. GERLO, Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 64-65; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 78; W. PINTENS et al., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2015, 28; L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 138. 116 Zie over dit probleem: X;, “Dossier n° 1968: L’obligation de contribuer aux charges du mariage selon ses facultés”,Versl. CSW 2001, 25-49. 117 L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 138. 118 Cass. 25 januari 2007, Pas. 2007, 180; J. GERLO, Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 64; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 72; W. PINTENS et al., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2015, 28; F. SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 445. 119 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 18; J. GERLO, Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 65; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 62-63; F. SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 445-446.

26


43. De bijdrageplicht voor wettelijk samenwonenden is geënt op die voor gehuwden, getuige de

gelijkaardige formulering in artikel 1477, §3 Burgerlijk Wetboek.120 De uitvoering van de bijdrageplicht bij

wettelijk samenwonenden zal in de regel dan ook niet verschillen van die bij gehuwden.121 Toch zal in

tegenstelling tot bij gehuwden de bijdrageplicht voor wettelijk samenwonenden gevoeliger zijn voor

feitelijke scheiding, althans volgens een deel van de rechtsleer.122 Een eerste strekking uit de rechtsleer

stelt dat de bijdrageplicht vervalt van zodra de partners de samenleving feitelijk beëindigd hebben. Dit zou

tot gevolg hebben dat wettelijk samenwonende partners bijzonder eenvoudig en zonder naleving van

enige formaliteit eenzijdig de bijdrageplicht kunnen stopzetten.123 Een tweede strekking uit de rechtsleer

is van mening dat de bijdrageplicht blijft bestaan zolang de wettelijke samenwoning duurt. Dit zou dan

impliceren dat ook bij feitelijke scheiding (zonder formele beëindiging van de wettelijke samenwoning) de

bijdrageplicht blijft gelden. Slechts wanneer formeel een einde wordt gemaakt aan de wettelijke

samenwoning (met naleving van de vormvereiste uit artikel 1476, §2 Burgerlijk Wetboek), zou de

bijdrageplicht eindigen.124 Gelet op het feit dat de bijdrageplicht ook bij wettelijk samenwonende partners

deel uitmaakt van het primair stelsel en dat primair stelsel blijft gelden tot het formeel einde van de

wettelijke samenwoning, verdient de tweede strekking uit de rechtsleer de voorkeur. Wanneer wettelijk

samenwonenden niet meer willen gebonden zijn door de bijdrageplicht, moeten zij dat maar door een

expliciete wilsuiting laten blijken door formeel een einde te maken aan de wettelijke samenwoning. Dat

kan door een eenzijdige of gezamenlijke verklaring voor de ambtenaar van de burgerlijke stand.125 Ook in

deze opvatting kan de bijdrageplicht dus relatief eenvoudig beëindigd worden. Een rechterlijke

tussenkomst is niet nodig voor de beëindiging van de wettelijke samenwoning. Bijgevolg is de

vermogensrechtelijke bescherming voor wettelijk samenwonenden erg fragiel, zo ze van de ene dag op de

andere kan worden stopgezet.

120 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 161. 121 L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 139-140. 122 Strekkingen uit de rechtsleer ontleend aan B. VINCK, "Overzicht van rechtspraak (2000-2012). Wettelijke samenwoning", T.Fam 2012, (196) 197-198. 123 P. SENAEVE, Compendium van het Personen- en Familierecht, Leuven, Acco, 2008, 509; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 492. 124 F. SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 500; K. VERSTRAETE, "Beëindiging buitenhuwelijkse samenleving. Kroniek 2005-2007", NJW 2008, (565) 572. 125 Artikel 1476, §2 Burgerlijk Wetboek.

27

In tegenstelling tot bij gehuwden is er geen mechanisme voorzien ter sanctionering van de niet-nakoming

van de bijdrageplicht bij wettelijk samenwonenden.126

D. Invulling van het begrip ‘lasten’

44. De bijdrageverplichting heeft betrekking op de ‘lasten van het huwelijk’ of ‘lasten van het

samenleven’, naargelang het om gehuwden of wettelijk samenwonende partners gaat. Cruciaal om de

draagwijdte van deze verplichting te kunnen inschatten is dus de invulling van de begrippen ‘lasten van

het huwelijk’ en ‘lasten van het samenleven’. Daarbij moet benadrukt worden dat deze invulling niet bij

elk koppel en in elk gezin dezelfde zal zijn. Bij de kwalificatie van een uitgave als ‘last van het huwelijk’ of

‘last van het samenleven’ wordt ook rekening gehouden met de levensstandaard en de gewoonten van

elk gezin in het bijzonder.127 Daarenboven heeft de kwalificatie van een uitgave als ‘last van het huwelijk’

of ‘last van het samenleven’ tot gevolg dat de partner die deze lasten eenzijdig heeft gefinancierd, dit niet

meer kan terugvorderen van de andere partner wanneer deze naar vermogen heeft bijgedragen in de

‘lasten van het huwelijk’ of ‘lasten van het samenleven’.128

De wetgever heeft echter helemaal niets bepaald over de invulling van de begrippen ‘lasten van het

huwelijk’ en ‘lasten van het samenleven’. Zowel artikel 221, eerste lid als artikel 1477, §3 Burgerlijk

Wetboek stelt enkel dat elke partner bijdraagt in de ‘lasten’ maar bepaalt niet wat nu allemaal tot de

‘lasten van het huwelijk’ of ‘lasten van het samenleven’ zou behoren.129 Beide begrippen werden dan ook

steeds door de rechtspraak en rechtsleer ingevuld.

126 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 493-494. 127 Brussel 9 juni 2011, RTDF 2013, 969; F. DEGUEL, "L'enrichissement sans cause et les relations affectives devant les cours d'appel", TBBR 2016, (102) 110. 128 W. PINTENS et al., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2015, 28. 129 Artikel 221, eerste lid en 1477, §3 Burgerlijk Wetboek.

28

‘Lasten van het huwelijk’

45. Globaal gezien bevat het begrip ‘lasten van het huwelijk’ alle kosten van het huwelijks- en

gezinsleven.130 Dit is echter een vage en ruime omschrijving. Rechtspraak en rechtsleer hebben deze

omschrijving door de jaren heen gepreciseerd.

Nog steeds wordt de combinatie van de twee principes van de Romeinen en de canonisten, die de juristen

uit het Ancien Régime voor het eerst vooropstelden (supra 8-10, nrs. 11-18), als verduidelijking voor het

begrip ‘lasten van het huwelijk’ gebruikt. De ‘lasten van het huwelijk’ behelzen zowel de kosten voor het

persoonlijk onderhoud van elke echtgenoot als de kosten voor het onderhoud en de opvoeding van de

met hen samenwonende kinderen. Daarbij zijn naast de kosten voor het onderhoud en de opvoeding van

de gemeenschappelijke kinderen, ook de kosten voor niet-gemeenschappelijke kinderen die met de

echtgenoten samen onder één dak wonen inbegrepen.131 De rechter kan bovendien bepalen welk deel van

de bijdragen in de ‘lasten van het huwelijk’ zal worden aangewend voor het onderhoud van de kinderen

en welk deel de kosten voor de huishouding zal dekken.132

46. Op basis van rechtspraak en rechtsleer kunnen ook meer specifieke gezinsuitgaven als ‘lasten van

het huwelijk’ aangemerkt worden. Daarbij kan ook de rechtspraak over het vroegere artikel 218 Burgerlijk

Wetboek nog van belang zijn. Zo nemen verschillende auteurs aan dat de kosten voor voeding, kledij,

vrijetijdsbesteding en vakantie van elke echtgenoot als ‘lasten van het huwelijk’ beschouwd worden.133

130 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 16; H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-5; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 71; W. PINTENS et al., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2015, 27; E. VIEUJEAN, "Les devoirs de secours et de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT en Y.-H. LELEU (eds.), Les régimes matrimoniaux 1. Les droits et devoirs des époux, Brussel, Larcier, 1997, (165) 168. 131 Cass. 27 maart 1980, RTDF 1980, 387; R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 16; H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-5 - I.10-6; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 71; W. PINTENS et al., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2015, 27; J. RENAULD, "Régimes matrimoniaux", in Droit patrimonial de la famille, 1971, 117-118; E. VIEUJEAN, "Les devoirs de secours et de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT en Y.-H. LELEU (eds.), Les régimes matrimoniaux 1. Les droits et devoirs des époux, Brussel, Larcier, 1997, (165) 168. 132 Rb. Brussel 21 november 1989, TBBR 1990, 348. 133 G. BAETEMAN, "Het primair huwelijksstelsel", TPR 1978, (151) 255; R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 16; H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-6 - I.10-7; J. GERLO, Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 63; L. RAUCENT, Les régimes matrimoniaux, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1986, 122-123; E. VIEUJEAN, "Les devoirs de secours et de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT en Y.-H. LELEU (eds.), Les régimes matrimoniaux 1. Les droits et devoirs des époux, Brussel, Larcier, 1997, (165) 168.

29

Ook de kosten voor medische zorgen en geneesmiddelen werden al erkend als ‘lasten van het huwelijk’.134

Daarnaast beschouwde de vrederechter te Kontich de kosten voor herscholing van de bij herhaling

werkloos gevallen echtgenoot ook als ‘lasten van het huwelijk’.135

Het hof van beroep te Brussel oordeelde dan weer dat de belastingen geheven op de inkomsten van een

onder scheiding van goederen gehuwde echtgenoot geen ‘lasten van het huwelijk’ uitmaken.136 Ook de

premies voor een levensverzekering van een echtgenoot, betaald door de andere echtgenoot, vormen

geen ‘lasten van het huwelijk’ omdat deze een eigen kapitaal voor de niet-betalende echtgenoot

opbouwen.137

47. Of de kosten voor het gebruik en onderhoud van een personenwagen als een ‘last van het huwelijk’

moet worden beschouwd, is niet geheel duidelijk uit rechtspraak en rechtsleer. Het Hof van Cassatie,

daarin gevolgd door enkele uitspraken van lagere rechtbanken, oordeelde al dat de kosten voor een

personenwagen van een onder scheiding van goederen gehuwde echtgenoot, die uitsluitend door die

echtgenoot wordt gebruikt, niet als ‘last van het huwelijk’ beschouwd kan worden.138 De vrederechter te

Wolvertem daarentegen beschouwde de kosten voor de persoonlijke wagen van de onder scheiding van

goederen gehuwde echtgenote, die ze gebruikte voor de behoeften van het gezin, wel als een ‘last van het

huwelijk’. In deze feitelijke situatie oordeelde de vrederechter dat het gebruik van de wagen een

huishoudelijke behoefte uitmaakte.139 De beoordeling, of de kosten van gebruik en onderhoud van een

personenwagen een ‘last van het huwelijk’ vormen, hangt dus af van de concrete feitensituatie. Daarbij

moet rekening gehouden worden met de mate waarin de personenwagen voor beroeps- en

gezinsdoeleinden gebruikt wordt en de financiële situatie van het koppel.140 Dit laatste aspect speelt een

rol bij de afweging of de personenwagen een luxegoed is dat niet aansluit bij de levensstandaard van het

koppel en aldus de ‘lasten van het huwelijk’ te buiten gaat.

48. Algemeen wordt aangenomen dat ook de kosten voor de huisvesting van het gezin onder ‘lasten

van het huwelijk’ vallen. Zo zullen huurgelden, kosten voor onderhoud en herstelling van de gezinswoning,

134 Brussel 9 juni 2011, RTDF 2013, 969; Vred. Gent VI 6 april 1999, T.Vred. 2000, 299. 135 Vred. Kontich 9 mei 1972, RW 1972, 423. 136 Brussel 9 februari 2005, RW 2007-08, 27. 137 Rb. Luik 22 februari 1993, RTDF 1993, 487; Rb. Nijvel 20 juni 2013, RTDF 2013, 996. 138 Cass. 29 november 1968, Arr.Cass. 1969, 338; Rb. Brussel 23 februari 1982, RTDF 1983, 149; Rb. Kortrijk 20 oktober 1988, JJP 1989, 119. 139 Vred. Wolvertem 19 februari 1981, JJP 1981, 170. 140 J. GERLO, Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 63; E. VIEUJEAN, "Les devoirs de secours et de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT en Y.-H. LELEU (eds.), Les régimes matrimoniaux 1. Les droits et devoirs des époux, Brussel, Larcier, 1997, (165) 169.

30

onroerende voorheffing, verzekeringspremies met betrekking tot de gezinswoning, kosten voor

elektriciteit en verwarming en kosten voor het bemeubelen van de gezinswoning, kosten voor de

huisvesting van het gezin en dus ook ‘lasten van het huwelijk’ uitmaken.141 Over de vraag of de kosten tot

verwerving van een gezinswoning onder ‘lasten van het huwelijk’ vallen, is al veel inkt gevloeid. Om deze

vraag te beantwoorden moet een onderscheid worden gemaakt naargelang het gaat om een gezamenlijk

onroerend goed in onverdeeldheid of een eigen onroerend goed van één van de echtgenoten.

Wat betreft de gezamenlijk aangekochte gezinswoning in onverdeeldheid was de rechtsleer aanvankelijk

van mening dat de kosten vergelijkbaar met de huurgelden van een woning, zoals de interesten op een

hypothecaire lening, als ‘lasten van het huwelijk’ moesten worden beschouwd.142 De kapitaalaflossingen

van een hypothecaire lening vielen in die visie dan buiten het begrip ‘lasten van het huwelijk’. De

rechtspraak heeft op dit punt al in beide richtingen geoordeeld.143

Over de situatie waarbij een onroerend goed in onverdeeldheid gezamenlijk werd verworven als

gezinswoning deed het Hof van Cassatie in 1976 een belangrijke uitspraak144 met betrekking tot de

kapitaalaflossingen van een hypothecaire lening tot verwerving van die gezinswoning. Het Hof ging daarbij

in tegen de algemeen aangenomen visie in de rechtsleer. In deze specifieke zaak ging het om een koppel

gehuwd onder scheiding van goederen. Het koppel had samen een onroerend goed, dat tijdens het

huwelijk als gezinswoning diende, aangekocht in onverdeeldheid en had daarvoor samen een

hypothecaire lening afgesloten. De hypothecaire lening werd alleen afbetaald met de inkomsten van de

echtgenoot. Bij de vereffening-verdeling na echtscheiding vorderde de echtgenoot de helft van de

afbetaalde sommen voor het onroerend goed terug. De echtgenoot steunde zich daarbij op de theorie van

141 H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-6; F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 570; G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch personen- en familierecht, Brugge, Die Keure, 2016, 583; E. VIEUJEAN, "Les devoirs de secours et de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT en Y.-H. LELEU (eds.), Les régimes matrimoniaux 1. Les droits et devoirs des époux, Brussel, Larcier, 1997, (165) 168; L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 131. 142 G. BAETEMAN, "Le statut juridique des immeubles acquis conjointement par deux époux séparés de biens", RCJB 1971, (202) 212; C. RENARD en A. DELIÈGE, "Examen de jurisprudence 1968-1974. Contrats de mariage et régimes matrimoniaux", RCJB 1976, (61) 105; J. RENAULD, "Examen de jurisprudence (1964-1967). Les contrats de mariage et les régimes matrimoniaux", RCJB 1969, (53) 83; J. RENAULD, "Régimes matrimoniaux", in Droit patrimonial de la famille, 1971, 117-118; E. VIEUJEAN, "Examen de jurisprudence 1965-1969. Les personnes", RCJB 1970, (393) 459. 143 Cass. 28 maart 1969, Arr.Cass. 1969, 713; Rb. Brussel 18 juni 1964, RCJB 1971, 193; Rb. Brussel 31 maart 1972, RNB 1972, 259; Vred. Lokeren 4 december 1968, RW 1969-70, 168. 144 Cass. 22 april 1976, Pas. 1976, I, 914.

31

de herroepelijkheid van de schenkingen gedaan tussen echtgenoten.145 Hij beschouwde de helft van de

afbetaalde sommen als een schenking aan zijn echtgenote, die hij op het moment van de echtscheiding

wenste te herroepen.

Het Hof van Cassatie volgde de stelling van de echtgenoot niet. Het Hof was van oordeel dat de bijdragen

in de lasten van het huwelijk onder meer de kosten met betrekking tot huisvesting, daarin begrepen de

kosten tot verwerving van de gezinswoning, behelzen.146 Daarnaast was het Hof van mening dat de

echtgenoot zijn professionele activiteit niet op die manier had kunnen ontwikkelen, als de echtgenote zich

niet met zoveel toewijding over het huishouden en de opvoeding van de kinderen had ontfermd. Het Hof

van Cassatie besloot dat de geldelijke bijdrage door de echtgenoot en de morele bijdrage door de

echtgenote in evenwicht waren. 147 De echtgenoot verkreeg geen terugbetaling van de helft van de

afbetaalde sommen van de hypothecaire lening.

Voor het eerst oordeelde het Hof van Cassatie in deze uitspraak dat de kapitaalaflossingen van een

hypothecaire lening tot verwerving van een gezinswoning konden beschouwd worden als ‘lasten van het

huwelijk’. Deze uitspraak zorgde dan ook voor meer coherente rechtspraak door de lagere rechtbanken,

toch zeker voor wat betreft gelijkaardige feitensituaties als de zaak die was voorgelegd aan het Hof van

Cassatie. Deze had betrekking op de situatie waarbij het ging om een onder scheiding van goederen

gehuwd koppel met een onverdeeld onroerend goed, dat werd aangewend als gezinswoning en waarbij

de verwerving of de verbeteringswerken (grotendeels) werd gefinancierd door een lening terugbetaald

met inkomsten of besparingen op deze inkomsten verwezenlijkt. In deze gevallen volgden de lagere

rechtbanken de uitspraak van het Hof van Cassatie en oordeelden zij dat de verwerving of de

145 Artikel 1096 Burgerlijk Wetboek. 146 Zo overwoog het Hof: “(…) que les charges du mariage comprennent entre autres les frais de logement et que les dépenses engagées afin d’assurer l’habitation des époux constituent des frais de ce genre; que dans les circonstances de la cause il apparait que les frais assimilables à un loyer, tels les intérêts de l’emprunt hypothécaire ayant permis l’acquisition de l’appartement, ne peuvent être considérés seuls comme des frais de logement et qu’il faut y comprendre ceux de l‘acquisition elle-même (…)” 147 Aldus het Hof: “(…) que l’activité professionnelle du demandeur n’a pu se développer que dans l’exacte mesure où, par son travail de tous les jours, matériel et intellectuel, la défenderesse a rempli ses devoirs de femme au foyer, apportant ses soins à la bonne marche du ménage, veillant sur la santé et l’éducation de l’enfant; qu’en l’espèce la contribution pécuniaire de l’un des conjoints et la contribution tant matérielle que morale de l’autre s’équilibrent (…)”

32

verbeteringswerken aan een gezinswoning in onverdeeldheid ‘lasten van het huwelijk’ uitmaken.148 149

Niet in alle gevallen was er sprake van een hypothecaire lening die werd afbetaald door slechts één

echtgenoot. Zo was het hof van beroep te Luik van oordeel dat de aankoop van een onverdeelde

bouwgrond gefinancierd door besparingen op inkomsten van één echtgenoot geen ‘last van het huwelijk’

uitmaakte omdat er geen lening werd aangegaan.150 Bij de financiering van de verwerving van een

onverdeelde gezinswoning met eigen middelen oordeelde het hof van beroep te Gent dat dit een ‘last van

het huwelijk’ uitmaakte.151 De rechtbank van Nijvel daarentegen kende wel een vergoeding toe voor de

financiering van een onverdeelde gezinswoning met 80% eigen middelen.152 Dit maakte volgens de

rechtbank aldus geen ‘last van het huwelijk’ uit.

Uiteraard kwam ook de vraag naar de draagwijdte van het arrest van Hof van Cassatie uit 1976 in de

rechtspraak en rechtsleer aan bod. Zou men het principe uit de uitspraak van Hof van Cassatie ook kunnen

toepassen in de situatie waarbij het gaat om een eigen onroerend goed, dat als gezinswoning wordt

aangewend en dat (grotendeels) door de andere echtgenoot werd gefinancierd? 153 Over dit punt heerst

er nog steeds onduidelijkheid en dit wordt ook weerspiegeld in de rechtspraak over deze specifieke

feitensituatie. Zowel uitspraken waarin het principe van het Hof van Cassatie uit 1976 werd toegepast154,

als uitspraken die de toepassing van dit principe afwijzen155 zijn bekend. Daarnaast velde de rechtbank van

eerste aanleg te Luik een uitspraak waarbij de echtgenote-eigenaar veroordeeld werd om de helft van de

afbetaalde bedragen door haar echtgenoot aan hem terug te betalen. Deze uitspraak vormt een

middenweg tussen de toepassing van het principe van het Hof van Cassatie uit 1976 en de afwijzing van

148 Wat betreft verwerving van een gezinswoning: Luik 14 januari 2003, RRD 2003, 135; Gent 27 mei 2004, TBBR 2006, 372; Brussel 9 februari 2005, RW 2007-08, 27; Luik 2 oktober 2012, RNB 2013, 430. Wat betreft verbeteringswerken aan een gezinswoning: Luik 2 februari 2005, RTDF 2007, 816; Gent 12 januari 2006, TGR 2006, 167; Antwerpen 4 november 2009, T.Fam. 2010, 190. 149 Rb. Luik 30 januari 2014, RTDF 2015, 886. de rechtbank oordeelde dat de uitgaven weliswaar ‘lasten van het huwelijk’ uitmaakten maar kende toch een vergoeding toe aan de echtgenote aangezien zij aanzienlijk meer dan naar haar mogelijkheden had bijgedragen in de ‘lasten van het huwelijk’. 150 Luik 19 december 2007, RRD 2007, 263. 151 Gent 25 februari 2016, TEP 2016, 481. 152 Rb. Nijvel 20 juni 2013, RTDF 2013, 996. 153 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Kernbegrippen familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 11-12; F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 572-573. 154 Rb. Brugge 14 februari 1995, T.Not. 1995, 411. 155 Luik 9 september 1996, RTDF 1996, 578; Luik 22 september 1999, RTDF 2001, 515; Luik 16 januari 2002, TBBR 2004, 324; Luik 24 januari 2012, JLMB 2012, 743; Rb. Luik 23 maart 1987, TBBR 1988, 132.

33

de toepassing van dat principe. Het illustreert de rechtsonzekerheid op dit punt en de bedoeling van de

rechtbank om tot een rechtvaardige oplossing van het geschil te komen.156

Sommige lagere rechtspraak gaat zelfs nog verder en aanvaardt dat de financiering van onroerende

goederen in onverdeeldheid, andere dan de gezinswoning, een ‘last van het huwelijk’ uitmaakt. Dit heeft

tot gevolg dat de echtgenoot, die deze onroerende goederen gefinancierd heeft, deze bedragen niet kan

terugvorderen van de andere echtgenoot, wanneer deze naar zijn mogelijkheden heeft bijgedragen.157

Interessante ontwikkeling in verband met het verwerven van onroerende goederen, door een onder

scheiding van goederen gehuwd koppel, vormt het arrest van het Franse Hof van Cassatie van 18 december

2013.158 In deze zaak had een onder scheiding van goederen gehuwd koppel vijf onroerende goederen in

onverdeeldheid verworven. De echtgenoot had de financiering voor deze onroerende goederen alleen

gedragen, dit omdat hij eerst een vastgoedkantoor leidde en later een professionele activiteit als notaris

uitoefende en daaruit voldoende inkomsten genereerde. Één van deze onroerende goederen fungeerde

als buitenverblijf voor het gezin, waar ze heel wat vakanties doorbrachten. Bij de vereffening-verdeling na

echtscheiding wenste de echtgenoot de gedane schenkingen aan zijn echtgenote te herroepen en aldus

te verhinderen dat de echtgenote recht had op de helft van de waarde van de onroerende goederen. Het

Franse Hof van Cassatie oordeelde met betrekking tot het buitenverblijf dat de financiering daarvan een

‘last van het huwelijk’ uitmaakte.159 Daarnaast was het Franse Hof van Cassatie ook van mening dat de

bijdragen van beide echtgenoten in de ‘lasten van het huwelijk’ in evenwicht waren aangezien de

echtgenote zowel door haar huishoudelijke taken als financieel, door geen vergoeding te ontvangen voor

haar werk in het vastgoedkantoor van de echtgenoot nadat deze notaris werd, had bijgedragen in de

‘lasten van het huwelijk’.160

Het Franse Hof van Cassatie volgde hier een nagenoeg identieke redenering als het Belgische Hof van

Cassatie in haar arrest van 1976. LELEU is in zijn noot bij het arrest van het Franse Hof van Cassatie dan

156 Rb. Luik 22 februari 1993, RTDF 1993, 487; F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 574-575. 157 Luik 14 januari 2003, RRD 2003, 135; Gent 27 mei 2004, TBBR 2006, 372; Luik 2 juni 2004, RTDF 2005, 1214; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 366, voetnoot 4. 158 Cass. fr. 18 december 2013, RNB 2014, 739, noot Y.-H. LELEU. 159 Het Franse Hof van Cassatie stelde: “(…) que la contribution aux charges du mariage, (…) peut inclure des dépenses d’investissement ayant pour objet l’agrément et les loisirs du ménage; qu’ayant relevé que l’activité stable de l’époux lui procurait des revenus très confortables lui permettant d’acquérir une residence secondaire pour la famille, les juges du fond ont pu decider que le financement par le mari de l’acquisition d’un tel bien indivis participait de l’exécution de son obligation de contribuer aux charges du marriage (…)” 160 Cass. fr. 18 december 2013, RNB 2014, 739, noot Y.-H. LELEU.

34

ook van mening dat deze uitspraak ook door de Belgische rechtbanken kan worden gevolgd.161 Gezien de

eerdere uitspraken van lagere rechtbanken over andere onroerende goederen dan de gezinswoning162,

lijkt er geen twijfel over te bestaan dat ook de Belgische rechtspraak de financiering van een tweede

verblijf als een ‘last van het huwelijk’ zal kwalificeren.163

49. Ook in 1978 sprak het Hof van Cassatie zich uit over de vereffening-verdeling van een onder

scheiding van goederen gehuwd koppel.164 Het Hof van Cassatie bevestigde opnieuw dat de huishoudelijke

arbeid van een echtgenote een economische activiteit uitmaakt en moet beschouwd worden als een

bijdrage in de lasten van het huwelijk. In deze zaak vorderden de erfgenamen van de echtgenoot de helft

van gespaarde sommen, die op een onverdeelde rekening stonden, terug omdat deze rekening enkel zijn

inkomsten bevatte. Het huwelijkscontract van het koppel stipuleerde weliswaar dat de goederen die op

naam van beide echtgenoten waren geplaatst, behoudens tegenbewijs, beschouwd werden aan beide

echtgenoten ieder voor de helft toe te komen. Het Hof van Cassatie oordeelde dat de erfgenamen van de

echtgenoot het tegenbewijs niet leverden. Daarnaast meende het Hof dat de echtgenoot, door zijn

inkomsten op een onverdeelde rekening te plaatsen, zijn echtgenote wilde vergoeden voor het

huishoudelijk werk en de daarmee verwezenlijkte besparingen.

Deze uitspraak illustreert dat men door een beroep op de bijdrage in de lasten van het huwelijk en een

goed geredigeerd huwelijkscontract de onbillijke gevolgen van het stelsel van de scheiding van goederen

kan milderen en een ruimere solidariteit kan inbouwen. Het Hof van Cassatie werkte in het arrest van 1978

een ingewikkelde redenering uit om tot deze billijke oplossing te komen. De vraag die zich dan ook stelt

en waar dit onderzoek een antwoord tracht op te bieden, is of een billijke oplossing, die tot een ruimere

solidariteit tussen echtgenoten leidt, ook door één duidelijk beding in een huwelijkscontract kan worden

bekomen: een beding dat aangeeft wat volgens de echtgenoten als ‘lasten van het huwelijk’ of als

‘bijdragen in de lasten van het huwelijk’ moet worden beschouwd. Op die manier zou er geen toepassing

meer moeten worden gemaakt van een ingewikkelde redenering maar staat alles duidelijk in het

huwelijkscontract. Een beroep op de rechter zal minder nodig zijn aangezien men bij toepassing van het

beding onmiddellijk tot een billijke oplossing komt en er weinig betwisting mogelijk is. Het beding zou voor

161 Cass. fr. 18 december 2013, RNB 2014, 739, noot Y.-H. LELEU. 162 Luik 14 januari 2003, RRD 2003, 135; Gent 27 mei 2004, TBBR 2006, 372; Luik 2 juni 2004, RTDF 2005, 1214; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 366, voetnoot 4. 163 Zie voor een (voorlopig) alleenstaande uitspraak: Brussel 29 juni 2006, RTDF 2007, 848. Het hof van beroep te Brussel wees de vordering tot terugbetaling op grond van een verrijking zonder oorzaak af omwille van de huwelijksband en de bedoeling om de spaargelden te investeren. Evenwel werd er niet rechtstreeks erkend dat het om een ‘last van het huwelijk’ ging. 164 Cass. 20 oktober 1978, RTDF 1979, 272.

35

duidelijkheid en rechtszekerheid zorgen. Wanneer de echtgenoten zich toch tot de rechter zouden

wenden, zou deze rechter dan een duidelijk en afgelijnd beding hebben waarop hij zijn oordeel zou kunnen

baseren. Hieronder zal worden uiteengezet of dit effectief een geldige mogelijkheid vormt om een ruimere

solidariteit tussen echtgenoten in te bouwen (infra 47-53, nrs. 64-70).

50. Gelet op al het voorgaande (supra 28-35, nrs. 45-49) kan worden besloten dat ‘lasten van het

huwelijk’ zich verder uitstrekken dan de loutere (levens)noodzakelijke behoeften van de gezinsleden. Ook

de uitgaven voor de geestelijke en culturele behoeften van de echtgenoten en hun kinderen, zoals

schoolbenodigdheden, lectuur, vrijetijdsbesteding en vakantie, vallen volgens eensgezinde rechtsleer

onder de ‘lasten van het huwelijk’.165 Tegenwoordig kent het begrip ‘lasten van het huwelijk’ dus een ruime

invulling.

51. Bij het bestuderen van de rechtspraak met betrekking tot bijdragen in de ‘lasten van het huwelijk’

kunnen twee opmerkelijke vaststellingen worden gedaan. Ten eerste maken rechters bij hun beoordeling

of er een vergoeding verschuldigd is niet steeds het onderscheid tussen de kwalificatie van een kost als

‘last van het huwelijk’ en de afweging of beide echtgenoten naar hun vermogen hebben bijgedragen in die

‘lasten van het huwelijk’. 166 Ten tweede is het opvallend hoe vaak de rechters naar de wil of de bedoeling

van de echtgenoten verwijzen om een uitgave als een ‘last van het huwelijk’ te kwalificeren.167 Nochtans

lijkt de invulling van het begrip ‘lasten van het huwelijk’ door de rechtspraak en rechtsleer te zijn bepaald

en niet door de echtgenoten zelf. Het Hof van Cassatie verwees in haar arrest van 1978168 zelf naar de wil

van de echtgenoot om zijn echtgenote te vergoeden voor haar huishoudelijke arbeid.

165 G. BAETEMAN, "Het primair huwelijksstelsel", TPR 1978, (151) 255; R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 16; J. GERLO, Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 63. 166 Rb. Nijvel 20 juni 2013, RTDF 2013, 996; F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 574-575. 167 Cass. 20 oktober 1978, RTDF 1979, 272; Luik 22 september 1999, RTDF 2001, 515; Luik 7 maart 2000, RNB 2000, 670; Luik 14 januari 2003, RRD 2003, 135; Luik 2 februari 2005, RTDF 2007, 816; Antwerpen 4 november 2009, T.Fam. 2010, 190; Rb. Luik 22 februari 1993, RTDF 1993, 487; Rb. Luik 30 januari 2014, RTDF 2015, 886. 168 Cass. 20 oktober 1978, RTDF 1979, 272.

36

‘Lasten van het samenleven’

52. Artikel 1477, §3 Burgerlijk Wetboek met betrekking tot wettelijk samenwonenden vermeldt het

begrip ‘lasten van het samenleven’. Auteurs verwijzen in hun bijdragen over de bijdrageplicht in de ‘lasten

van het samenleven’ bij wettelijk samenwonenden steevast naar een uiteenzetting over de bijdrageplicht

bij gehuwden onder artikel 221, eerste lid Burgerlijk Wetboek.169 CASMAN en SENAEVE stellen dan ook

letterlijk dat het begrip ‘lasten van het samenleven’ niet anders moet worden uitgelegd dan het begrip

‘lasten van het huwelijk’.170 Specifiek met betrekking tot het begrip ‘lasten van het samenleven’ kan

gewezen worden op een opmerkelijke uitspraak van de rechtbank Oost-Vlaanderen, afdeling Gent.171 In

deze uitspraak stelt de rechtbank dat de bouw en de afwerking van de onverdeelde gezinswoning

grotendeels gefinancierd met eigen gelden (afkomstig van giften van de ouders van de partner en van de

verkoop van een vorig eigen woning) ook een ‘last van het samenleven’ uitmaakt. De rechtbank gaat hier

duidelijk verder dan het Hof van Cassatie in haar uitspraak uit 1976172 door ook de eenzijdige financiering

met eigen middelen (geen inkomsten of daarop gerealiseerde besparingen) van een onverdeelde

gezinswoning als een ‘last van het samenleven’ aan te merken.

E. Verhouding tot andere bepalingen uit het primair stelsel

53. De bijdrageplicht in de ‘lasten van het huwelijk’ of in de ‘lasten van het samenleven’ maakt, naast

andere bepalingen, deel uit van het primair stelsel. Onvermijdelijk houdt deze bijdrageplicht dan ook

verband met andere bepalingen uit het primair stelsel. Eerst zullen deze verbanden uit het primair stelsel

169 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 263; R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 161; Y.-H. LELEU, "De vermogensrechtelijke gevolgen van wettelijke samenwoning. Commentaar bij de virtuele wet van 23 november 1998", NFM 1999, (123) 127; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 491; W. PINTENS et al., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2015, 215; F. TAINMONT, "Les charges du ménage" in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2000, (127) 140; 143-146. 170 H. CASMAN, "Gehuwd, wettelijk of feitelijk samenwonend: wat maakt het uit? Vermogensrechtelijke aspecten, andere dan bij overleden" in C. FORDER en A. VERBEKE (eds.), Gehuwd of niet: maakt het iets uit?, Antwerpen, Intersentia, 2005, (149) 156; P. SENAEVE, Compendium van het Personen- en Familierecht, Leuven, Acco, 2008, 509. 171 Rb. Oost-Vlaanderen (afd. Gent) 28 april 2015, TGR-TWVR 2015, 251. 172 Die ook wordt geacht van toepassing te zijn op wettelijk samenwonende partners. Zie L. VOET, "Vorderingen tussen partners omtrent investeringen in en genot van een onroerend goed" in G. VERSCHELDEN (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Deel 30, Brugge, Die Keure, ter perse 2017, (147) 173.

37

voor gehuwden aan bod komen. Verder wordt ook dezelfde oefening gemaakt binnen het primair stelsel

voor wettelijk samenwonenden.

Huwelijk

54. Binnen het primair stelsel voor gehuwden173 vertoont de bijdrageplicht (art. 221, eerste lid

Burgerlijk Wetboek) samenhang met de hulpplicht (art. 213 Burgerlijk Wetboek), de bepaling omtrent de

inning, besteding en het bestuur van de inkomsten (art. 217 Burgerlijk Wetboek) en de hoofdelijke

gehoudenheid voor schulden voor de huishouding en de opvoeding van de kinderen (art. 222 Burgerlijk

Wetboek).

55. Artikel 213 Burgerlijk Wetboek bepaalt: “Echtgenoten zijn jegens elkaar tot samenwoning verplicht;

zij zijn elkaar getrouwheid, hulp en bijstand verschuldigd”. In de hulpverplichting ligt een bijzondere

onderhoudsverplichting tussen echtgenoten vervat.174 Net als de gemeenrechtelijke

onderhoudsverplichtingen175 is de onderhoudsverplichting tussen echtgenoten gesteund op de

behoeftigheid van de onderhoudsgerechtigde echtgenoot. Deze behoeftigheid moet evenwel op een

andere manier worden ingevuld dan bij de gemeenrechtelijke onderhoudsverplichtingen.176 Bij de

onderhoudsverplichting tussen echtgenoten moet ‘behoeftig’ geïnterpreteerd worden in functie van de

gebruikelijke levensstandaard van het gezin.177 De onderhoudsplicht op grond van artikel 213 Burgerlijk

Wetboek moet de echtgenoten immers toelaten om beiden van de huwelijkse levensstandaard te

genieten.178 Het Hof van Cassatie stelde daarover in twee arresten dat elk van de echtgenoten recht heeft

op een levensstandaard tot beloop van de helft van de samengevoegde inkomsten van de twee

echtgenoten, rekening houdend met de verhoudingsgewijze bijdrage van elk in de lasten van het huwelijk,

met de beroepsinvesteringen en met het huwelijksvermogensstelsel.179

173 Artikel 212-224 Burgerlijk Wetboek. 174 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 15; F. SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 444. 175 Artikelen 203-211 Burgerlijk Wetboek. 176 P. DE PAGE, Le régime matrimonial, Brussel Bruylant, 2008, 36; E. VIEUJEAN, "Les devoirs de secours et de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT en Y.-H. LELEU (eds.), Les régimes matrimoniaux 1. Les droits et devoirs des époux, Brussel, Larcier, 1997, (165) 174. 177 H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-5. 178 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch personen- en familierecht, Brugge, Die Keure, 2016, 553. 179 Cass. 25 november 2005, Pas. 2005, 2362.

38

Over de verhouding tussen de hulpplicht uit artikel 213 Burgerlijk en de bijdrageplicht uit artikel 221

Burgerlijk Wetboek, houden de verschillende auteurs in de rechtsleer er onderscheiden visies op na180: (i)

de bijdrageplicht preciseert hulpplicht181, (ii) beide plichten zijn onderscheiden verplichtingen182 of nog,

(iii) de hulpplicht en de bijdrageplicht zijn samenhangende en aanvullende verplichtingen.183 Vanuit welke

visie de verhouding ook bekeken wordt, eensgezind wordt aangenomen dat de bijdrageplicht ruimer is

dan de hulpplicht.184 In bepaalde gevallen zal de hulpplicht worden opgeslorpt door de bijdrageplicht.

Wanneer de bijdrageplicht vervuld wordt, zal immers ook aan de hulpplicht voldaan zijn.185 In geval van

feitelijke scheiding vinden beide plichten dan weer een duidelijk onderscheiden toepassing. Zo kan een

echtgenote bijdrage in de ‘lasten van het huwelijk’ vorderen van de andere echtgenoot, zonder dat de

echtgenote ‘behoeftig’ is en dus niet dezelfde levensstandaard als de andere echtgenoot kan genieten. 186

Aanhangers van de these dat de bijdrageplicht een precisering van de hulpplicht vormt, stellen dat de

bijdrageplicht de omvang van de participatie in de gelijke levensstandaard vastlegt. De bijdrageplicht

vormt als het ware de verdeelsleutel voor de kosten verbonden aan de gelijke levensstandaard, die de

hulpplicht vooropstelt. Deze kosten worden, zoals de wet voorschrijft, naar vermogen verdeeld. SWENNEN

illustreert dit principe met een treffend voorbeeld: “De hulpplicht laat de minst verdienende echtgenoot

met andere woorden toe geen genoegen te nemen met een hamburger als de huwelijkse levensstandaard

biefstuk zou toelaten. De bijdrageplicht laat de minst verdienende echtgenoot toe ook in die biefstuk enkel

naar draagkracht bij te dragen.”187

180 G. BAETEMAN, "Het primair huwelijksstelsel", TPR 1978, (151) 253-254. 181 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 70; W. PINTENS et al., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2015, 27; F. SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 446. 182 H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-5. 183 J. RENAULD, "Régimes matrimoniaux", in Droit patrimonial de la famille, 1971, 112; E. VIEUJEAN, "Les devoirs de secours et de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT en Y.-H. LELEU (eds.), Les régimes matrimoniaux 1. Les droits et devoirs des époux, Brussel, Larcier, 1997, (165) 175-176. 184 P. DE PAGE, Le régime matrimonial, Brussel Bruylant, 2008, 36. 185 H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-5; P. DE PAGE, Le régime matrimonial, Brussel Bruylant, 2008, 36; J. RENAULD, "Régimes matrimoniaux", in Droit patrimonial de la famille, 1971, 112; E. VIEUJEAN, "Les devoirs de secours et de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT en Y.-H. LELEU (eds.), Les régimes matrimoniaux 1. Les droits et devoirs des époux, Brussel, Larcier, 1997, (165) 175-176. 186 H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-5; E. VIEUJEAN, "Les devoirs de secours et de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT en Y.-H. LELEU (eds.), Les régimes matrimoniaux 1. Les droits et devoirs des époux, Brussel, Larcier, 1997, (165) 176-177. 187 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 70; F. SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 446.

39

SENAEVE merkt nog enkele verschilpunten tussen de hulpplicht uit artikel 213 Burgerlijk Wetboek en de

bijdrageplicht uit artikel 221, eerste lid van het Burgerlijk Wetboek op. Zo stipt hij aan dat de hulpplicht

slechts betrekking heeft op de behoeften van de echtgenoten terwijl de bijdrageplicht ook slaat op de

behoeften van de kinderen die deel uitmaken van het gezin. Daarnaast stelt hij dat de hulpplicht een louter

financiële verplichting uitmaakt en naar zijn aard wel wederkerig is maar slechts een eenzijdige uitwerking

kent aangezien het aan de financieel sterkere echtgenoot zal zijn om de financieel zwakkere echtgenoot

te onderhouden. Daarentegen is de bijdrageplicht ook in zijn uitwerking een wederkerige plicht. Zowel de

financieel zwakkere echtgenoot als de financieel sterkere echtgenoot moet bijdragen in de ‘lasten van het

huwelijk’. De bijdrageplicht kan daarbij ook vervuld worden met bijvoorbeeld persoonlijke inspanningen

door de financieel zwakkere echtgenoot.188

56. Ook de verplichtingen uit artikel 217 en 222 Burgerlijk Wetboek spelen een rol voor de toepassing

van de bijdrageplicht.189 Artikel 217 Burgerlijk Wetboek stelt een bestedingsvolgorde in voor de inkomsten

van de echtgenoten. De echtgenoten kunnen daar immers niet vrij over beslissen aangezien de wet een

dwingende rangorde oplegt190. Het eerste lid van artikel 217 Burgerlijk Wetboek bepaalt daarover het

volgende: “Iedere echtgenoot ontvangt zijn inkomsten alleen en besteedt ze bij voorrang aan zijn bijdrage

in de lasten van het huwelijk.” Bij de besteding van de inkomsten heeft de bijdrage in de lasten van het

huwelijk absolute prioriteit.191 Het begrip ‘lasten van het huwelijk’ in artikel 217 Burgerlijk Wetboek moet

bovendien op dezelfde manier uitgelegd worden als in artikel 221, eerste lid Burgerlijk Wetboek. Op die

manier ondersteunt de wettelijk opgelegde bestedingsvolgorde de realisatie van de bijdrageplicht en

waakt de wetgever erover dat de inkomsten van echtgenoten besteed worden in het belang van het

gezin.192

57. Artikel 222 Burgerlijk Wetboek luidt als volgt: “Iedere schuld die door een der echtgenoten wordt

aangegaan ten behoeve van de huishouding en de opvoeding van de kinderen, verbindt de andere

echtgenoot hoofdelijk. Deze is echter niet aansprakelijk voor schulden die, gelet op de bestaansmiddelen

van het gezin, buitensporig zijn. “ Deze bepaling vormt naast artikel 217 Burgerlijk Wetboek een

188 P. SENAEVE, Compendium van het Personen- en Familierecht, Leuven, Acco, 2008, 508-509. 189 G. BAETEMAN, "Het primair huwelijksstelsel", TPR 1978, (151) 253; P. DE PAGE, Le régime matrimonial, Brussel Bruylant, 2008, 35; P. SENAEVE, Compendium van het Personen- en Familierecht, Leuven, Acco, 2008, 507. 190 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 99. 191 Toepassing in de rechtspraak: Luik 4 november 2003, JLMB 2004, 1191. 192 Verslag namens de subcommissie voor de justitie door de heren BAERT, CALEWAERT, HAMBYE en VAN LAEYS bij het wetsontwerp ter vervanging van titel V van boek III van het Burgerlijk Wetboek “Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat BZ 1974, nr.683-2 (bijlage), 29; H. CASMAN, "Inning en besteding van inkomsten" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.6-4.

40

bijkomende waarborg voor de naleving van de plicht tot bijdrage in de lasten van het huwelijk en werd

ingevoerd met de bedoeling de echtgenoot zonder inkomsten een zekere kredietfaciliteit te schenken.

Artikel 222 Burgerlijk Wetboek verwijst niet woordelijk naar de ‘lasten van het huwelijk’ maar naar

‘schulden aangegaan ten behoeve van de huishouding en de opvoeding van de kinderen’. Deze schulden

vallen hoe dan ook onder de ‘lasten van het huwelijk,’ zoals hierboven besproken (supra 28-35, nrs. 45-

51). De kosten bedoeld in artikel 222 Burgerlijk betreffen alle schulden aangegaan voor de huishouding,

ook wanneer ze buitensporig zijn. Uit de omschrijvingen van de ‘schulden ten behoeve van de huishouding

en de opvoeding van de kinderen’ uit de rechtsleer met betrekking tot artikel 222 Burgerlijk Wetboek mag

worden afgeleid dat beide begrippen een gelijkaardige invulling kennen. Toch wordt, in tegenstelling tot

bij de bespreking van artikel 217 Burgerlijk Wetboek, nergens letterlijk verwezen naar het begrip ‘lasten

van het huwelijk’ zoals in artikel 221 Burgerlijk Wetboek.193

In principe geldt de hoofdelijke gehoudenheid voor schulden ten behoeve van de huishouding bij een

feitelijke scheiding niet meer aangezien er dan geen sprake meer is van een ‘huishouding’.194 Dit vormt

een verschil met de bijdrageplicht in de lasten van het huwelijk, die van toepassing blijft zolang het

huwelijk loopt, ook bij feitelijke scheiding.195


58. Voor wettelijk samenwonenden bestaat geen hulpplicht. Ook de bestedingsvolgorde van de

inkomsten werd niet op wettelijk samenwonenden van toepassing verklaard, noch door een verwijzing

naar artikel 217 Burgerlijk Wetboek, noch door herneming van het principe in de artikelen over wettelijke

samenwoning. De inkomsten van wettelijk samenwonenden moeten aldus niet bij voorrang worden

193 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 26; H. CASMAN, "Hoofdelijkheid voor huishoudelijke schulden" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.11-1 - I.11-4; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 113-114. 194 In bepaalde gevallen wordt er wel nog geacht een huishouding te bestaan: W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 114. Ook kunnen derden ter goeder trouw nog van het voordeel van de hoofdelijke gehoudenheid geniet wanneer zij op het moment van het aangaan van de schuld niet op de hoogste waren van de feitelijke scheiding: H. CASMAN, "Hoofdelijkheid voor huishoudelijke schulden" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.11-4 - I.11-5. 195 F. SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 445-446.

41

aangewend voor de bijdragen in de lasten van het samenleven.196 Deze twee ontwikkelingen zorgen ervoor

dat de bijdrageplicht bij wettelijk samenwonend minder sterk gewaarborgd is dan bij gehuwden.

Net als voor gehuwden bestaat ook voor wettelijk samenwonenden een hoofdelijke gehoudenheid voor

schulden aangegaan ten behoeve van het samenleven en de opvoeding van de kinderen die door hen

opgevoed worden. Deze ligt vervat in artikel 1477, §4 Burgerlijk Wetboek. Wat hierboven gesteld werd

over ‘schulden ten behoeve van de huishouding en de opvoeding van de kinderen’(supra 39-40, nr. 57)

geldt mutatis mutandis ook voor ‘schulden ten behoeve van het samenleven en de opvoeding van de

kinderen die door hen opgevoed worden’.

F. Karakter van de bijdrageplicht

59. Om de centrale vraag ‘of echtgenoten en wettelijk samenwonende partners het begrip bijdrage in

de lasten van het huwelijk en bijdrage in de lasten van het samenleven conventioneel een ruimere

betekenis kunnen geven in een huwelijkscontract of samenlevingscontract’ te kunnen beantwoorden, is

het uiteraard van cruciaal belang om het karakter van de bepalingen over de bijdrageplicht bij gehuwden

en wettelijk samenwonende partners te kennen. Het suppletief, dwingend dan wel openbare orde-

karakter zal immers een belangrijke rol spelen in de vraag of de gehuwden of wettelijk samenwonenden

zelf bij huwelijkscontract of samenlevingscontract kunnen ‘afwijken’ van de bijdrageplicht. In dit onderdeel

wordt het karakter van deze bepalingen nagegaan en de gevolgen gekoppeld aan dit karakter uiteengezet.

Opnieuw zal eerst het karakter van de bijdrageplicht voor gehuwden onderzocht worden. Vervolgens komt

ook het karakter van de bijdrageplicht voor wettelijk samenwonenden aan bod.

Bijdragen in de lasten van het huwelijk

60. Doorheen de geschiedenis hadden de bepalingen omtrent de bijdrageplicht in de ‘lasten van het

huwelijk’ steeds een suppletief karakter. Enkel wanneer het ging om bepalingen gerelateerd aan een

onderhoudsverplichting werden deze geacht van dwingend recht te zijn. (supra 7-20, nrs. 10-32) De

196 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 161.

42

bijdrageplicht in artikel 221, eerste lid van het Burgerlijk Wetboek moet, zoals hierboven gesteld (supra

37-39, nr. 55) onderscheiden worden van een onderhoudsplicht.

De bijdrageplicht in de lasten van het huwelijk maakt, zoals hoger gesteld (supra 17-19, nrs. 31-32), deel

uit van het ruimer geheel van rechten en plichten voor echtgenoten uit het primair stelsel. Dit primair

stelsel werd als geheel ingevoerd bij wet van 14 juli 1976 en de bepalingen uit het primair stelsel worden

over het algemeen geacht van dwingend recht te zijn.197

61. Vooraleer te besluiten dat de bijdrageplicht in de lasten van het huwelijk ipso facto van dwingend

recht is omdat deze deel uitmaakt van het primair stelsel, moet nog onderzocht worden of de

bijdrageplicht geen openbare orde-karakter vertoont. Hoewel de bepalingen uit het primair stelsel in

principe worden geacht van dwingend recht te zijn, bevat het primair stelsel ook bepalingen die van

openbare orde zijn. 198 In de voorbereidende werken van de wet van 14 juli 1976 werd wel gesteld dat de

regels van het primair stelsel niet van openbare orde zijn, maar slechts van dwingend recht zijn.199 De

wetgever heeft met deze overweging enkel willen benadrukken dat de nietigheid uit artikel 224 Burgerlijk

Wetboek relatief is. Dit zegt dan ook niets over het karakter van de bepalingen zelf maar enkel iets over

de sanctie.200 Evenwel werd de bijdrageplicht in de voorbereidende werken van diezelfde wet ook een

openbare orde-karakter toegedicht.201

Aangezien het huwelijk een instelling van openbare orde is, zijn de persoonsrechtelijke bepalingen uit het

primair stelsel, die de staat en de bekwaamheid van de echtgenoten raken, ook van openbare orde.

Echtgenoten kunnen er onder geen enkel beding van afwijken. Overeenkomsten die een afwijking

bepalen, zijn behept met een absolute nietigheid en de rechter kan ambtshalve deze nietigheid opwerpen.

197 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 59. 198 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 12; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 60; W. PINTENS et al., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2015, 23. 199 Verslag namens de commissie voor de justitie uitgebracht door de heer HAMBYE bij het wetsontwerp ter vervanging van titel V, boek III van het Burgerlijk Wetboek “Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat BZ 1974, nr.683-2, 6; Verslag namens de subcommissie voor de justitie door de heren BAERT, CALEWAERT, HAMBYE en VAN LAEYS bij het wetsontwerp ter vervanging van titel V van boek III van het Burgerlijk Wetboek “Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat BZ 1974, nr.683-2 (bijlage), 18-19; Verslag namens de commissie voor de justitie door de heer BAERT bij het wetsontwerp betreffende de wederzijdse rechten en verplichtingen van echtgenoten en de huwelijksvermogensstelsels, Parl.St. Kamer 1975-76, nr. 869-3, 3 en 6. 200 J. PAUWELS, Rechten en plichten van gehuwden. Het primair huwelijksstelsel (art. 212-224 B.W.), Leuven Acco, 1980, 56; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 60. 201 Verslag namens de commissie voor de justitie uitgebracht door de heer HAMBYE bij het wetsontwerp ter vervanging van titel V, boek III van het Burgerlijk Wetboek “Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat BZ 1974, nr.683-2, 21.

43

Deze nietigheid kan niet worden gedekt. De persoonsrechtelijke bepalingen uit het primair stelsel zijn

onder meer: de gelijkheid tussen de echtgenoten (art. 212 Burgerlijk Wetboek), de verplichting tot

samenwoning, getrouwheid, hulp en bijstand (art. 213 Burgerlijk Wetboek) en het recht om een beroep

naar keuze uit te oefenen (art. 216 Burgerlijk Wetboek).202

Voor vermogensrechtelijke bepalingen gaat deze redenering niet op. Zij raken niet aan de essentiële

belangen van de staat of de maatschappij en leggen evenmin de juridische grondslagen vast waarop de

economische of morele orde van de maatschappij rust. Aangezien deze bepalingen slechts de private

belangen van de echtgenoten en hun schuldeisers beschermen, zijn deze bepalingen dan ook slechts van

dwingende aard. Echtgenoten kunnen deze bepalingen verder uitwerken en preciseren bij

huwelijkscontract maar mogen niet van deze bepalingen afwijken (art. 212 en 1388 Burgerlijk Wetboek).

Overeenkomsten, die strijdige bedingen bevatten, zijn weliswaar behept met een relatieve nietigheid

maar deze nietigheid kan worden gedekt. Deze relatieve nietigheid kan bovendien enkel worden

opgeworpen door de partij die in zijn belangen is geschaad en niet ambtshalve door de rechter. Als

vermogensrechtelijke bepalingen uit het primair stelsel worden aangemerkt: de bescherming van de

gezinswoning (art. 215 Burgerlijk Wetboek), de regeling inzake ontvangst en besteding van inkomsten (art.

217 Burgerlijk Wetboek), het recht om een depositorekening te openen en een brandkast te huren (art.

218 Burgerlijk Wetboek), de bescherming van de echtgenoten tegen onherroepelijke volmacht (art. 219

Burgerlijk Wetboek) en de hoofdelijke gehoudenheid van de echtgenoten voor niet-buitensporige

schulden ten behoeve van de huishouding en de opvoeding van de kinderen (art. 222 Burgerlijk

Wetboek).203

Zoals hoger gesteld heeft de bijdrageplicht in de lasten van het huwelijk (supra 21-22, nr. 37) een

gemengde inhoud. De bijdrageplicht heeft zowel een persoonsrechtelijk als een vermogensrechtelijk

aspect. Bijgevolg is het niet eenvoudig te bepalen welk karakter de bijdrageplicht heeft. De verschillende

auteurs uit de rechtsleer houden er uiteenlopende meningen op na. Zo brengt PINTENS de bijdrageplicht

in de ‘lasten van het huwelijk’ onder bij de persoonsrechtelijke verplichtingen en dicht DE WULF de

bijdrageplicht een persoonsrechtelijk karakter toe, wat beide een openbare orde-karakter zou

202 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 11-12; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 60-61; W. PINTENS et al., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2015, 23. 203 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 11-12; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 61-62; W. PINTENS et al., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2015, 23-24.

44

impliceren.204 SWENNEN daarentegen plaatst de bijdrageverplichting bij de vermogensrechtelijke inhoud

van het huwelijk. Deze indeling zou dan weer op een louter dwingend karakter wijzen.205 De meer

genuanceerde visie, aangehangen door BAETEMAN en CASMAN, die het gemengd karakter van de

bijdrageplicht honoreert, overtuigt het meest. Zij stellen dat het principe van de bijdrageplicht in de ‘lasten

van het huwelijk’ naar vermogen op zich van openbare orde is. Er kan van dit fundamentele principe onder

geen enkel beding worden afgeweken, zodat strijdige bedingen met een absolute nietigheid behept zijn.

De wijze van uitvoering van de bijdrageplicht daarentegen is volgens hen slechts van dwingend recht.206

PANIER sluit zich aan bij deze visie maar stelt wel dat bij afwijking van het fundamenteel principe, de

absolute nietigheid niet kan worden ingeroepen door een derde, enkel door de echtgenoten zelf en door

de rechter ambtshalve.207

Ondanks de hierboven uiteengezette discussie over het al dan niet openbare orde-karakter van de

bijdrageplicht in de ‘lasten van het huwelijk’, gaat de meerderheid van de auteurs in hun specifieke

bijdragen over de bijdrageplicht ervan uit dat deze bijdrageplicht slechts een dwingend karakter heeft.208

62. Hoewel de auteurs verschillende meningen kennen met betrekking tot het dwingend, al dan niet

openbare orde-karakter van de bijdrageplicht in de lasten van het huwelijk, bestaat er toch een zekere

eensgezindheid over de belangrijkste gevolgen van het imperatief (louter dwingend of zelfs openbare

orde-) karakter van de bijdrageplicht. Zo is het voor echtgenoten niet mogelijk om een afwijkende regeling

te treffen die inhoudt dat één echtgenoot zou worden ontslagen van de bijdrageplicht (nulbeding) of dat

één echtgenoot afstand doet van zijn recht op bijdrage. De echtgenoten hebben echter wel de

mogelijkheid om de bijdrageplicht in een overeenkomst te modelleren, concretiseren en te becijferen,

204 C. DE WULF, "De huwelijksvermogensstelsels" in C. DE WULF, J. BAEL en S. DEVOS (eds.), Notarieel familierecht en familiaal vermogensrecht: het opstellen van notariële akten, 5 dln., 1, Mechelen, Kluwer, 2011, (933) 972; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 62. 205 F. SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 444. 206 G. BAETEMAN, "Het primair huwelijksstelsel", TPR 1978, (151) 177-179, 253; H. CASMAN, "Specifiek karakter van de bepalingen van Boek I, Titel V, Hoofdstuk VI – Handelingsbekwaamheid der echtgenoten" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.1-10 - I.1-11. 207 C. PANIER, "Le devoir de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT (ed.), Cinq années d'application de la réforme des régimes matrimoniaux, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1981, (63) 67-69. 208 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 185; H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-3; J. GERLO, Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 64-65; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 70; W. PINTENS et al., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2015, 27; L. RAUCENT, Les régimes matrimoniaux, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1986, 124; F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 582.

45

evenwel met respect voor de essentiële elementen van de bijdrageplicht (wederkerigheid, evenredigheid

en gelijkheid) en rekening houdend met hun financiële situatie. Zo kunnen de echtgenoten bedingen dat

elk van hen een bepaald bedrag of een bepaald percentage van het inkomen aan de bijdragen in de lasten

van het huwelijk moet wijden.209 De echtgenoten hebben eveneens de mogelijkheid om overeen te komen

welke inkomsten zij bij voorrang zullen gebruiken om de ‘lasten van het huwelijk’ te voldoen. 210 Daarnaast

kunnen de echtgenoten vrij bepalen wie (buitenshuis) gaat werken om voor inkomsten te zorgen en wie

welke huishoudelijke taken en kosten op zich neemt.211

Deze overeenkomsten gelden slechts rebus sic stantibus. Wanneer de echtgenoten van mening zijn dat de

omstandigheden veranderd zijn en zij zich niet meer gebonden voelen door de overeenkomst, kunnen zij

zich steeds tot de rechter wenden om de overeenkomst aan te passen aan de gewijzigde

omstandigheden.212 Hier ligt dan ook de moeilijkheid bij de redactie van dergelijke clausules in

overeenkomsten. Gedurende het huwelijk zal de situatie van de echtgenoten onvermijdelijk veranderen,

209 R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS, R. BARBAIX, S. BROUWERS, T. KRUGER en N. PLETS (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 56-57; R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 17; N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 185-186; J. GERLO, Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 64-65; C. PANIER, "Le devoir de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT (ed.), Cinq années d'application de la réforme des régimes matrimoniaux, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1981, (63) 69-70; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 70; L. RAUCENT, Les régimes matrimoniaux, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1986, 124; F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 582-583; L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 138-139; 144-145. Contra: H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-3. 210 L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 139. 211 F. SWENNEN, Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 445. 212 R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 56-57; R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 17; J. GERLO, Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 64-65; C. PANIER, "Le devoir de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT (ed.), Cinq années d'application de la réforme des régimes matrimoniaux, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1981, (63) 69-70; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 70; L. RAUCENT, Les régimes matrimoniaux, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1986, 124; F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 582-583; L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 138-139; 144-145. Contra: H. CASMAN, "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.10-3.

46

waardoor de waarde van de oorspronkelijke clausule afneemt en de echtgenoten genoodzaakt zijn om de

oorspronkelijke overeenkomst aan te passen.213

Bijdragen in de lasten van het samenleven

63. Hoewel de bijdrageplicht voor wettelijk samenwonenden eveneens een gemengd

persoonsrechtelijk en vermogensrechtelijk aspect (supra 22, nr. 38) vertoont, bestaat er minder

controverse in de rechtsleer over het karakter van de bepaling omtrent de bijdrageplicht voor wettelijk

samenwonende partners uit artikel 1477, §3 Burgerlijk Wetboek. Uit de voorbereidende werken van de

wet van 23 november 1998 blijkt dat het aanvankelijk de bedoeling was om de bijdrageplicht in de lasten

van het samenleven een suppletief karakter toe te kennen. De bijdrageplicht zou dan slechts op de

wettelijk samenwonende partners van toepassing zijn voor zover ze geen andere afspraken hadden

gemaakt.214 Tegenwoordig wordt echter algemeen aangenomen dat deze bepaling een dwingend karakter

heeft. Dit kan ook afgeleid worden uit artikel 1478, vierde lid Burgerlijk Wetboek dat stelt: “Voorts regelen

de samenwonenden hun wettelijke samenwoning naar goeddunken door middel van een overeenkomst,

voor zover deze geen beding bevat dat strijdig is met artikel 1477, met de openbare orde of de goede zeden

(…)” 215

Bijgevolg kunnen wettelijk samenwonenden evenmin bij overeenkomst bepalen dat één partner volledig

ontslagen is van de bijdrageplicht of dat één partner afstand doet van zijn recht op bijdrage. Net als bij

gehuwden kunnen wettelijk samenwonende partners wel de modaliteiten van de uitvoering van de

bijdrageplicht bij overeenkomst vastleggen. Deze afwijkingen moeten evenwel steeds met respect voor de

essentiële elementen (wederkerigheid, evenredigheid en gelijkheid) van de bijdrageplicht gebeuren. Ook

bij wettelijk samenwonenden gelden deze overeenkomsten slechts rebus sic stantibus (supra 45-46, nr.

62).216

213 F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 583. 214 Amendement (LANDUYT e.a.) bij het wetsvoorstel betreffende het samenlevingscontract, Parl.St. Kamer 1995-96, nr.170-2, 4. 215 F. TAINMONT, "Les charges du ménage" in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2000, (127) 140. 216 L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 147-148.

47

G. Begrip ‘bijdrage in de lasten’ conventioneel ruimere betekenis?

64. Hierboven werd reeds ingegaan op alle fundamentele aspecten van de bijdrageplicht voor

gehuwden en wettelijk samenwonenden. Een pasklaar antwoord op de vraag of ‘echtgenoten en wettelijk

samenwonende partners het begrip bijdrage in de lasten van het huwelijk of bijdrage in de lasten van het

samenwonen conventioneel een ruimere betekenis kunnen geven bij huwelijkscontract of

samenlevingscontract’ blijkt er na onderzoek van de relevante rechtspraak en rechtsleer niet te zijn.

Slechts weinig rechtsgeleerden raakten deze specifieke vraag aan in hun bijdragen. Zelfs onder deze

enkelingen heerste er geen eensgezindheid.217

Toch zijn er een aantal valabele argumenten te bedenken die de mogelijkheid om de begrippen ‘bijdrage

in de lasten van het huwelijk’ en ‘bijdrage in de lasten van het samenleven’, dan wel de begrippen ‘lasten

van het huwelijk’ en ‘lasten van het samenleven’, conventioneel een ruimere betekenis te geven,

ondersteunen. Deze argumenten worden hieronder verduidelijkt. Later wordt ingegaan op de redactie van

de mogelijke clausules in verband met de bijdrageplicht in een huwelijks- of samenlevingscontract (infra

59-72, nrs. 80-95).

65. De bijdrageplicht in de lasten van het huwelijk kent reeds een lange geschiedenis. Ze was slechts

van dwingende aard voor zover ze betrekking had op het onderhoud van de echtgenoten en de met hen

samenwonende kinderen. Doorheen de geschiedenis kreeg de bijdrageplicht een ruimere invulling en

konden echtgenoten vrij andere afspraken maken bij huwelijkscontract. In het oorspronkelijke Burgerlijk

Wetboek was de bijdrageplicht in de lasten van het huwelijk dan ook van suppletieve aard. Pas bij wet van

217 Ook in Frankrijk worstelt de rechtspraak en rechtsleer met dezelfde problematiek als in België. Geen eenduidigheid bestaat er over de mogelijkheid voor echtgenoten om de bijdrage in de lasten van het huwelijk conventioneel een ruimere betekenis te geven. Zie: B. BEIGNIER en S. TORRICELLI, Régimes matrimoniaux, pacs, concubinage : droit interne, droit international privé, cours & schémas, exercices progressifs de liquidation , Paris, Montchrestien, 2012, 14; A. COLOMER, Droit civil - Régimes matrimoniaux, Parijs, Litec, 2004, 57; R. CABRILLAC, Droit des régimes matrimoniaux, Parijs, Montchrestien, 2011, 34-35; M. GRIMALDI, Droit patrimonial de la famille, Parijs, Dalloz, 2011, 30; F. TERRÉ en P. SIMLER, Droit civil: les régimes matrimoniaux, Paris, Dalloz, 2011, 45-46; V. LARRIBAU-TERNEYRE, "Fasc. 10: MARIAGE - Organisation de la communauté conjugale et familiale - Principes directeurs du couple conjugal: réciprocité des devoirs entre époux (C. civ., art. 212) - Principes structurant la communauté familiale: direction conjointe de la famille et contribution conjointe aux charges du mariage (C. civ., art. 213 et 214)" in JurisClasseur Civil Code, http://www.lexisnexis.com/fr/droit/search/runRemoteLink.do?bct=A&risb=21_T25866131185&homeCsi=268031&A=0.5015647011149985&urlEnc=ISO-8859-1&&dpsi=00AQ&remotekey1=DOC-ID&remotekey2=579_EG_CI0_624579FASCICULEEN_1_PRO_390456&service=DOC-ID&origdpsi=00AQ&chunkLNI=5K0Y-13Y1-DY59-C503-00000-00&homeCsi=268031, JurisClasseur, losbl., nr. 158; P. MALAURIE en L. AYNÈS, Les régimes matrimoniaux, Parijs, Defrénois, 2010, 55; P. VOIRIN en G. GOUBEAUX, Droit civil. 2: Régimes matrimoniaux, successions, libéralités, Paris, LGDJ, 2012, 17.

48

14 juli 1976 kwam hier verandering in.218 219 De bijdrageplicht in de ‘lasten van het huwelijk’ werd toen

ingebed in het groter geheel van de rechten en verplichtingen uit het primair stelsel voor gehuwden. Over

dit primair stelsel bepaalde artikel 212 Burgerlijk Wetboek dat er niet van mocht afgeweken worden bij

huwelijkscontract. Het primair stelsel werd geacht van dwingend recht te zijn. Zonder veel motivering in

de voorbereidende werken omtrent het dwingend karakter werd de bijdrageplicht ingevoegd in het

primair stelsel.220 Door deze invoeging verloor de bijdrageplicht echter wel zijn eigen specifieke

suppletieve karakter en werd de wilsvrijheid voor echtgenoten over bijdragen in de lasten van het huwelijk

bij huwelijkscontract ingeperkt.221 Het is dan ook zeer de vraag of de wetgever bij de invoeging van de

bijdrageplicht in het primair stelsel wel de bedoeling had de bijdrageplicht zijn historisch suppletief eigen

karakter te ontnemen, mede gelet op de parlementaire voorbereiding bij het oorspronkelijke

wetsontwerp van VERMEYLEN (supra 18, nr. 31).

De bijdrageplicht in de ‘lasten van het samenleven’ werd ingevoerd bij wet van 23 november 1998.

Aanvankelijk werd in de voorbereidende werken van die wet slechts een suppletief karakter toegekend

aan artikel 1477, §3 Burgerlijk Wetboek, dat de bijdrageplicht voor wettelijk samenwonenden bevat.222 De

wetgever twijfelde aldus over het karakter dat aan de bijdrageplicht in de ‘lasten van het samenleven’

moest worden toegekend. Opnieuw kan dan de vraag gesteld worden of de wetgever zich voldoende

218 Voor de inwerkingtreding van de wet van 14 juli 1976: J. RENAULD, "Régimes matrimoniaux", in Droit patrimonial de la famille, 1971, 119-121. 219 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (181) 184; C. SIMON, "Contribution aux charges du mariage et clauses y relatives" in M. GRÉGOIRE en E. BEGUIN (eds.), Les contrats de mariage. Bilan, perspectives et formules pratiques, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 1996, (43) 48-49. 220 Verslag namens de commissie voor de justitie uitgebracht door de heer HAMBYE bij het wetsontwerp ter vervanging van titel V, boek III van het Burgerlijk Wetboek “Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat BZ 1974, nr.683-2, 12; Verslag namens de subcommissie voor de justitie door de heren BAERT, CALEWAERT, HAMBYE en VAN LAEYS bij het wetsontwerp ter vervanging van titel V van boek III van het Burgerlijk Wetboek “Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat BZ 1974, nr.683-2 (bijlage), 31 en 41; C. SIMON, "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in L. RAUCENT et al. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve, Academia, 1992, (373) 388-389; 397. 221 C. SIMON, "Contribution aux charges du mariage et clauses y relatives" in M. GRÉGOIRE en E. BEGUIN (eds.), Les contrats de mariage. Bilan, perspectives et formules pratiques, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 1996, (43) 43. 222 Amendement (LANDUYT e.a.) bij het wetsvoorstel betreffende het samenlevingscontract, Parl.St. Kamer 1995-96, nr.170-2, 4; F. TAINMONT, "Les charges du ménage" in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2000, (127) 140; L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 135.

49

bewust was welke gevolgen de toekenning van een dwingend karakter aan de bepaling omtrent de

bijdrageplicht zou teweegbrengen en of deze gevolgen door de wetgever gewild zijn.

66. In Nederland, dat een gelijkaardige bijdrageplicht kent voor huwelijk en een geregistreerde vorm

van samenwoning, bestaat wel de mogelijkheid voor gehuwde partners en partners in een geregistreerd

partnerschap om van de wettelijke bijdrageplicht af te wijken en zelf de kosten te kwalificeren. Daar heeft

de wetgever zelfs uitdrukkelijk aangegeven dat partners van de wettelijke bijdrageplicht kunnen afwijken.

Zo luidt artikel 1:84:3 Nieuw (Nederlands) Burgerlijk Wetboek : “Bij schriftelijke overeenkomst kan een van

het eerste en tweede lid afwijkende regeling worden getroffen.”223 Zowel gehuwden als partners in een

geregistreerd partnerschap kunnen in Nederland bij een gewone schriftelijke overeenkomst (tussenkomst

van een notaris is niet vereist) bepalen welke kosten zij onder ‘kosten der huishouding’ wensen te laten

vallen.224

67. Naast het argument dat de wetgever wellicht onvoldoende heeft stilgestaan bij de toekenning van

een dwingend karakter aan de bepalingen omtrent de bijdrageplicht voor gehuwden en wettelijk

samenwonenden, kan ook geopperd worden dat ondanks het dwingend karakter de begrippen ‘bijdrage

in de lasten van het huwelijk’, ‘bijdragen in de lasten van het huwelijk’, ‘lasten van het huwelijk’ en ‘lasten

van het samenleven’ niet dwingend worden geregeld. De wet geeft immers geen enkele omschrijving van

het begrip ‘bijdrage in de lasten van het huwelijk’ of ‘bijdrage in de lasten van het samenleven’225, noch

van de begrippen ‘lasten van het huwelijk’ of ‘lasten van het samenleven’. Steeds waren het rechtspraak

en rechtsleer die deze begrippen invulling gaven. Artikel 212 Burgerlijk Wetboek stelt met betrekking tot

gehuwden dat de bepalingen van een huwelijkscontract niet mogen ‘afwijken’ van de bepalingen van het

primair stelsel. Artikel 1478, vierde lid Burgerlijk Wetboek bepaalt voor wettelijk samenwonenden dat

samenlevingscontracten geen bedingen mogen bevatten die ‘strijdig’ zijn met artikel 1477 Burgerlijk

Wetboek, dat het primair stelsel voor wettelijk samenwonenden bevat.

223 Zowel van toepassing op gehuwden als op partners in een geregistreerd partnerschap via artikel 1:80b Nieuw Burgerlijk Wetboek. 224 Hoge Raad (NL) 29 juni 2012, 10/05187, NJ 2012/409; W. KOLKMAN en F. SALOMONS, Huwelijk, geregistreerd partnerschap en ongehuwd samenleven, https://www.navigator.nl/document/idpassc48bd5f0e26547ea96f888c955d20c3a?ctx=WKNL_CSL_2275, Kluwer, 2016, 158; K. KRAAN en Q.J. MARCK, Het huwelijksvermogensrecht, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2012, 30; F. SCHONEVILLE, Partijautonomie in het relatievermogensrecht, Apeldoorn, Maklu, 2011, 41-42; J. VAN DUIJVENDIJK-BRAND, "Commentaar op art. 1:84 BW: kosten der huishouding" in T. KOENS en P. VONKEN (eds.), Tekst & Commentaar Burgerlijk Wetboek, https://www.navigator.nl/document/idf48931a757f74ad0b3cdbd3809b2b977?ctx=WKNL_CSL_563, Kluwer, 2017, 5; M.J.A. VAN MOURIK, Huwelijksvermogensrecht, Deventer, Kluwer, 2009, 22. 225 P. SENAEVE, Compendium van het Personen- en Familierecht, Leuven, Acco, 2008, 510.

50

Wanneer echtgenoten het begrip ‘bijdragen in de lasten van het huwelijk’ of het begrip ‘lasten van het

huwelijk’ conventioneel een ruimere betekenis geven dan de betekenis gegeven door rechtspraak en

rechtsleer, wijken zij niet af van de bepalingen van het primair stelsel uit het Burgerlijk Wetboek. Hetzelfde

geldt voor wettelijk samenwonende partners wanneer zij het begrip ‘bijdragen in de lasten van het

samenleven’ of het begrip ‘lasten van het samenleven’ conventioneel uitbreiden bij samenlevingscontract.

Zij nemen evenmin strijdige bedingen aan met het primair stelsel. Aangezien het Burgerlijk Wetboek deze

begrippen niet omschrijft, kan een uitdrukkelijke definiëring naar mijn mening bezwaarlijk als een

‘afwijking’ of ‘strijdig beding’ worden aangemerkt. Het gaan dan eerder om een modaliteit die door de

echtgenoten of wettelijk samenwonende partners wordt ingevuld.226 Steeds werd aanvaard dat

echtgenoten of wettelijk samenwonende partners de modaliteiten van de bijdrageplicht kunnen regelen

zolang zij daarbij niet ingaan tegen de basisprincipes van het primair stelsel en het wettelijk kader van het

primair stelsel respecteren.227 Een conventioneel ruimere betekenis van de genoemde begrippen holt de

basisprincipes van het primair stelsel absoluut niet uit. Integendeel, het zou de solidariteit tussen de

partners versterken.

68. Hoger werd reeds gesteld dat de rechtspraak de wil van de echtgenoten als determinerend

criterium hanteert om te besluiten tot een ‘last van het huwelijk’ of niet (supra 35, nr. 51).228 Ook in de

rechtsleer wordt dit als criterium naar voor geschoven, zowel wat betreft gehuwden als wettelijk

samenwonende partners.229 De rechtspraak en rechtsleer achten de bedoeling van de echtgenoten of

wettelijk samenwonende partners dus van doorslaggevend belang bij de kwalificatie van een ‘last van het

226 R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 57; C. PANIER, "Le devoir de contribution aux charges du mariage" in L. RAUCENT (ed.), Cinq années d'application de la réforme des régimes matrimoniaux, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1981, (63) 69; L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 144-145. 227 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (181) 185. 228 Cass. 20 oktober 1978, RTDF 1979, 272; Luik 22 september 1999, RTDF 2001, 515; Luik 7 maart 2000, RNB 2000, 670; Luik 14 januari 2003, RRD 2003, 135; Luik 2 februari 2005, RTDF 2007, 816; Antwerpen 4 november 2009, T.Fam. 2010, 190; Rb. Luik 22 februari 1993, RTDF 1993, 487. 229 H. CASMAN, "Bedongen scheiding van goederen" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht Mechelen, Kluwer, losbl., V.2-10 - V.2-11; P. SENAEVE, Compendium van het Personen- en Familierecht, Leuven, Acco, 2008, 510; F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 571-572. Contra: F. TAINMONT, "Le patrimoine des cohabitants et les difficultés en résultant - La cohabitation légale" in A. CULOT, J.-M. DEGÉE, P. DELNOY, P. DE PAGE, I. DE STEFANI, E. DE WILDE D'ESTMAEL, L. ROUSSEAU en F. TAINMONT (eds.), Cohabitation légale et cohabitation de fait. Aspects civils et fiscaux, Leuven, Anthemis, 2008, (21) 41-43.

51

huwelijk’ of ‘een last van het samenleven’. Het zou dan ook compleet onlogisch zijn als deze kwalificatie

aan de wilsvrijheid van echtgenoten en wettelijk samenwonende partners zou onttrokken zijn.

Echtgenoten en wettelijk samenwonende partners zouden vrij moeten kunnen bepalen wat zij onder

‘bijdragen in de lasten’ en onder ‘lasten’ verstaan. Op die manier kunnen zij hun bedoeling (die nu reeds

als criterium wordt gebruikt) veruitwendigen en onmiskenbaar vastleggen zodat latere discussies kunnen

worden vermeden.

69. Hoewel het primair stelsel zowel bij gehuwden als bij wettelijk samenwonenden van dwingend

recht wordt geacht te zijn, verdedigen een aantal auteurs toch afwijkingen van deze rechten en

verplichtingen uit het primair stelsel. Voor gehuwden beweren een aantal auteurs dat van de

bestedingsvolgorde voor de inkomsten, opgelegd bij artikel 217 Burgerlijk Wetboek, kan worden

afgeweken. Ze stellen dat het in bepaalde gevallen aangewezen kan zijn in het belang van het gezin enige

tijd meer te investeren in beroepsgoederen en minder bij te dragen in de ‘lasten van het huwelijk’. Op die

manier zou de echtgenoot dan op lange termijn beter kunnen voorzien in de noden van het gezin.

Afspraken die hieromtrent gemaakt zouden worden, zouden dan enkel de waarde van gentlements

agreements hebben. Op elk moment zou dan op deze afspraken kunnen worden teruggekomen en ze

zouden niet in een huwelijkscontract kunnen worden opgenomen.230

In het geval hier uiteengezet over artikel 217 Burgerlijk Wetboek, gaat het om een werkelijke afwijking van

het principe vastgelegd in de wet. Wanneer echtgenoten een ruimere betekenis zouden geven aan het

begrip ‘bijdragen in de lasten van het huwelijk’ of ‘lasten van het huwelijk’, zou dit, zoals hoger gesteld

(supra 49-50, nr. 67), geen werkelijke afwijking van het wettelijk principe betekenen aangezien de wet

deze begrippen niet definieert. In die zin zou men dus kunnen stellen dat wanneer afwijken van een

dwingendrechtelijk wettelijk principe is toegelaten, het a fortiori is toegelaten om begrippen uit de wet

conventioneel een ruimere betekenis te geven.

Voor wettelijk samenwonende partners werd er geen gelijkaardige verplichting aan artikel 217 Burgerlijk

Wetboek ingevoerd. Het primair stelsel voor wettelijk samenwonenden is veel beperkter dan dat voor

230 G. BAETEMAN, "Het primair huwelijksstelsel", TPR 1978, (151) 206-207; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 99; L. RAUCENT, M. GRÉGOIRE, C. PANIER, C. PIRSON, C. SIMON, M. ZORBAS-PIRET en B. D'HOOP-DE VILLE DE GOYET, "Régimes matrimoniaux (Droit Interne)" in R. HAYOIT DE TERMICOURT, A. BERNARD, B. MAHAUX, R. CHARLES, L. SIMONT en E. GUTT (eds.), Répertoire pratique du droit belge. Législation, Doctrine et Jurisprudence. Complément. Tome sixième, Brussel, Bruylant, 1983, (660) 729; J. ROODHOOFT, "Commentaar bij art.217" in H. CASMAN, J. PAUWELS, P. SENAEVE en A. HEYVAERT (eds.), Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, 11 dln., 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., (217-1) 217-3 - 217-4.

52

gehuwden. Er is geen voorbeeld gekend van een toegelaten ‘afwijking’ van het primair stelsel voor

wettelijk samenwonenden.

70. Indien de reeds aangehaalde argumenten nog niet voldoende zouden overtuigen om te besluiten

dat echtgenoten conventioneel een ruimere betekenis kunnen geven aan de begrippen ‘bijdragen in de

lasten van het huwelijk’ en ‘lasten van het huwelijk’, dan zijn er nog de meningen van enkele

vooraanstaande rechtsgeleerden die deze stelling onderschrijven.

BARBAIX stelde over de bijdrageplicht in de ‘lasten van het huwelijk’ dat echtgenoten zelf het begrip ‘lasten

van het huwelijk’ kunnen opentrekken. Daarnaast stelt ze ook dat elke echtgenoot bij huwelijkscontract

kan bepalen hoe zij de bijdrageverplichting zullen invullen. BARBAIX erkende dat dit een manier kan zijn

om in gevallen van koude uitsluiting de vermogensrechtelijke catastrofes bij de economische zwakste

partij te vermijden.231

Ook BAUGNIET en VAN DEN EYNDE waren in hun bijdrage over clausules met betrekking tot de lasten van

het huwelijk of schuldvorderingen tussen echtgenoten van mening dat echtgenoten conventioneel het

begrip ‘lasten van het huwelijk’ kunnen uitbreiden.232

Daarnaast stelde CARTUYYVELS dat de meerderheid van de rechtsgeleerden en de rechtspraak van mening

is dat de kwalificatie van een ‘last van het huwelijk’ kan afhangen van de bedoeling van de echtgenoten.

CARTUYVELS voerde daarbij nog aan dat echtgenoten het dwingendrechtelijk begrip ‘lasten van het

huwelijk’ hun eigen invulling zouden moeten kunnen geven aangezien dit slechts betrekking heeft op hun

eigen huwelijk en niet op het huwelijk als instituut waar het primair stelsel voor geldt.233

Ook CASMAN was recent van mening dat echtgenoten bij huwelijkscontract kunnen bepalen welke lasten

of kosten onder de proportionele bijdrage in de ‘lasten van het huwelijk’ vallen.234

231 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 16-17. 232 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 192 en 194. 233 X., “Dossier n° 1968: L’obligation de contribuer aux charges du mariage selon ses facultés”,Versl. CSW 2001, (25) 31 Zie ook: J.-L. RENCHON, "Les comptes entre époux séparés de biens relatifs à leurs immeubles indivis et propres" in R. BOURSEAU, J. GOEMAERE en J.-L. RENCHON (eds.), La liquidation des régimes de séparation de biens, Luik, Jeune barreau, 2000, (47) 75. 234 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 262.

53

GRÉGOIRE stelde dan weer onomwonden dat echtgenoten het begrip ‘lasten van het huwelijk’ kunnen

uitbreiden in een huwelijkscontract.235

Als laatste in de rij onderschrijft ook LELEU deze stelling met betrekking tot gehuwden. Hij beweerde reeds

dat het dwingend karakter van artikel 221 Burgerlijk Wetboek niet verhindert dat echtgenoten de

mogelijkheid hebben om het begrip ‘lasten van het huwelijk’ uit te breiden bij overeenkomst. Daarmee

doelde hij niet enkel op het huwelijkscontract maar op om het even welke overeenkomst tijdens het

huwelijk gesloten. Volgens hem kan dit zelfs bij een stilzwijgende overeenkomst. Naar zijn mening is het

immers het gedrag van de echtgenoten en hun daarmee samenhangende bedoeling die het begrip ‘lasten

van het huwelijk’ invulling geeft.236

71. Ook de mogelijkheid voor wettelijk samenwonende partners om de begrippen ‘bijdragen in de

lasten van het samenleven’ en ‘lasten van het samenleven’ conventioneel een ruimere betekenis te geven

bij samenlevingscontract werd reeds erkend door verschillende rechtsgeleerden. Zo stelde DE STEFANI al

dat wettelijk samenwonende partners de uitgaven ter financiering van de gezinswoning een

samenlevingscontract als ‘lasten van het samenleven’ kunnen aanduiden.237 TORFS en VAN SOEST gaven

in Actualia familiaal vermogensrecht een voorbeeld van een clausule over ‘bijdragen in de lasten van het

samenleven’ voor in een samenlevingscontract. In deze clausule zouden de wettelijk samenwonende

partners zelf hun ‘lasten van het samenleven’ kunnen kwalificeren. Ook zouden ze de verdeelsleutel voor

de ‘lasten van het samenleven’ en de wijze van uitvoering conventioneel kunnen vastleggen in het

samenlevingscontract.238 Ook VERSTRAETE is van mening dat het begrip ‘lasten van het samenleven’

conventioneel kan uitgebreid worden tot andere lasten dan diegene bedoeld door de wet.239

235 X., “Dossier n° 1968: L’obligation de contribuer aux charges du mariage selon ses facultés”,Versl. CSW 2001, (25) 35. Zie ook: M. GRÉGOIRE en J.-F. TAYMANS, "Aspects juridiques de la solidarité patrimoniale au sein des couples" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et français, Brussel, Bruylant, 2005, (159) 180. 236 X., “Dossier n° 1968: L’obligation de contribuer aux charges du mariage selon ses facultés”,Versl. CSW 2001, (25) 36-37. Zie voor determinerende elementen voor de bedoeling van de echtgenoten bij onroerende investeringen: Y.-H. LELEU, "Liquidation des créances et récompenses au titre d'investissements immobiliers" in H. CASMAN, Y.-H. LELEU en A. VERBEKE (eds.), Praktijkgericht huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, 2002, (37) 51-54. 237 I. DE STEFANI, "Les clauses de comptes et les conventions patrimoniales entre cohabitants" in A. CULOT, J.-M. DEGÉE, P. DELNOY, P. DE PAGE, I. DE STEFANI, E. DE WILDE D'ESTMAEL, L. ROUSSEAU en F. TAINMONT (eds.), Cohabitation légale et cohabitation de fait. Aspects civils et fiscaux, Leuven, Anthemis, 2008, (65) 72. 238 N. TORFS en E. VAN SOEST, "De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke samenwoning)" in L. WEYTS, A. VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Actualia familiaal vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers, 2003, (59) 70-72. 239 J. VERSTRAETE, "Beschermingstechnieken (andere dan tontine- en aanwasbedingen) tussen ongehuwd samenwonenden" in J. BAEL, K. MATTHIJS en J. VERSTRAETE (eds.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (25) 53-54.

54

Onmiskenbaar heeft de rechtsleer de deur op een kier gezet voor huwelijk- en samenlevingscontracten

met clausules die de begrippen ‘bijdragen in de lasten van het huwelijk’, ‘bijdragen in de lasten van het

samenleven’, ‘lasten van het huwelijk’ en ‘lasten van het samenleven’ conventioneel een ruimere

betekenis geven. Toch blijft het wachten op (gepubliceerde) rechtspraak die een dergelijke clausule als

geldig zou beschouwen.

III. Conventionele correctiemechanismen

72. Om de strikte vermogensscheiding, die tot de ‘koude uitsluiting’ leidt, te milderen, gaan

echtgenoten en wettelijk samenwonende partners op zoek naar mechanismen om een ruimere solidariteit

in te bouwen in hun vermogensrechtelijke relatie. Door welomschreven bedingen in te lassen in een

huwelijks- of samenlevingscontract kunnen echtgenoten of wettelijk samenwonende partners een

solidariteit op maat van hun levensgemeenschap vormgeven. In plaats van een ‘koude uitsluiting’ kunnen

de echtgenoten of wettelijk samenwonende partners dan een ‘warme uitsluiting’ installeren.240

In dit deel zal eerst worden nagegaan hoe ver de contractvrijheid van echtgenoten en wettelijk

samenwonende partners reikt bij de redactie van een huwelijkscontract of samenlevingscontract (A).

Vervolgens worden enkele clausules in verband met de bijdrageplicht besproken (B). Verder komen ook

andere clausules die een interne (C) of externe correctie (D) op de strikte vermogensscheiding vormen aan

bod.

240 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 142-143; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 384. Begrippen ‘koude’ en ‘warme’ uitsluiting ontleend aan: A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, 81-191. Zie ook: C. DECLERCK, “Koude uitsluiting: hervormen of afschaffen?”, T.Fam. 2012, 30-31.

55

A. Instrument

Huwelijkscontract

73. Wanneer echtgenoten geen huwelijkscontract sluiten, zal het wettelijk stelsel op hun

vermogensrechtelijke situatie van toepassing zijn. In heel wat gevallen beslissen echtgenoten echter om

een ander huwelijksvermogensstelsel aan te nemen. Zo zullen de echtgenoten voor een

huwelijksvermogensstelsel van scheiding van goederen kiezen wanneer één van de echtgenoten door zijn

professionele activiteit het risico loopt op beroepsschulden.241 Om een ander huwelijksvermogensstelsel

dan het wettelijk stelsel aan te nemen of om van huwelijksvermogensstelsel te veranderen is het

noodzakelijk om een huwelijkscontract te sluiten. Naast de vaststelling van het huwelijksvermogensstelsel

kunnen nog heel wat andere clausules, die het huwelijkse leven van de echtgenoten regelen, worden

opgenomen in een huwelijkscontract.242 Het huwelijkscontract vormt een kader van afspraken waarbinnen

de echtgenoten hun huwelijkse leven zullen gaan leiden. Hierna worden de algemene principes inzake

huwelijkscontracten kort uiteen gezet, daarbij komen ook de regels met betrekking tot de inhoud van een

huwelijkscontract aan bod.

74. Het huwelijkscontract heeft als contract drie kenmerken. Ten eerste is het huwelijkscontract een

statutair contract. Het legt immers het kader vast waarbinnen de vermogensrechtelijke belangen van de

echtgenoten en de verhoudingen daaromtrent ten opzichte van derden moeten worden geregeld.243

Daarnaast wordt het huwelijkscontract ook als een bijkomend contract aan het huwelijk beschouwd. Het

huwelijk is een noodzakelijke voorwaarde, zonder dewelke een huwelijkscontract geen uitwerking kan

krijgen. Een huwelijk kan bestaan zonder huwelijkscontract. In dat geval is het wettelijk stelsel op de

echtgenoten van toepassing. Een huwelijkscontract kan echter geen uitwerking krijgen wanneer er geen

huwelijk volgt. Een huwelijkscontract wordt in de regel opgemaakt en ondertekend vóór de voltrekking

van het huwelijk. Pas na de voltrekking van het huwelijk zal het overeengekomen

huwelijksvermogensstelsel dan uitwerking kunnen krijgen. Ondanks het bijkomend karakter van het

241 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 363. 242 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 108; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 328-329. 243 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 397-398; L. RAUCENT et al., "Régimes matrimoniaux (Droit Interne)" in R. HAYOIT DE TERMICOURT et al. (eds.), Répertoire pratique du droit belge. Législation, Doctrine et Jurisprudence. Complément. Tome sixième, Brussel, Bruylant, 1983, (660) 772.

56

huwelijkscontract, is het huwelijkscontract naar het bestaan niet afhankelijk van het bestaan of van het

kunnen bestaan van een huwelijk. Het huwelijk en het huwelijkscontract zijn twee onderscheiden

rechtshandelingen met eigen geldigheidsvoorwaarden.244

Als derde kenmerk geldt dat het huwelijkscontract een plechtig contract is. De naleving van de

vormvoorwaarden is essentieel om te kunnen spreken van een geldig huwelijkscontract. De

vormvoorwaarden maken deel uit van de geldigheidsvereisten. Echtgenoten kunnen niet zomaar onder

eender welke vorm een huwelijkscontract sluiten. Een schending van de vormvoorwaarden zal er toe

leiden dat het huwelijkscontract behept zal zijn met een absolute nietigheid.245

75. Om van een geldig huwelijkscontract te kunnen spreken moeten er een aantal geldigheidsvereisten

vervuld zijn. Vooreerst zullen de algemene regels voor het sluiten van overeenkomsten uit het

verbintenissenrecht moeten nageleefd worden: toestemming, bekwaamheid, geoorloofde oorzaak en

bepaald voorwerp. Specifiek voor de toestemming bij een huwelijkscontract geldt dat deze toestemming

uitdrukkelijk en gelijktijdig moet worden gegeven. Daarnaast moeten de echtgenoten over de vereiste

bekwaamheid beschikken om een overeenkomst aan te gaan. De bekwaamheid om een huwelijkscontract

aan te gaan kan evenwel niet gelijk worden gesteld met de bekwaamheid om te huwen. De bekwaamheid

om te huwen volstaat niet om gelijk welk huwelijkscontract te kunnen sluiten en omgekeerd. Ook een

geoorloofde oorzaak is een geldigheidsvereiste voor een geldig huwelijkscontract. Een oorzaak is

ongeoorloofd wanneer ze strijdig is met de wet, de openbare orde of de goede zeden. Evenzeer zal voor

een geldig huwelijkscontract een bepaald voorwerp uit het geheel moeten blijken. Het overeengekomen

huwelijksvermogensstelsel zal in de regel het voorwerp van het huwelijkscontract uitmaken. Daarvoor is

niet vereist dat het gekozen huwelijksvermogensstelsel gedetailleerd wordt uiteengezet. Een verwijzing

naar de wettelijke bepalingen betreffende een bepaald huwelijksvermogensstelsel volstaat. Wel is vereist

dat de bedingen over het huwelijksvermogensstelsel geen tegenstrijdigheden of dubbelzinnigheden

bevatten of bedingen die strijdig zijn met de essentiële elementen van het stelsel. De beoordeling van al

deze geldigheidsvereisten moet gebeuren op de dag van het afsluiten van de akte. 246

Als cruciale vormvereiste en eveneens geldigheidsvereiste geldt dat een huwelijkscontract krachtens

artikel 1392 Burgerlijk Wetboek moet opgemaakt zijn bij notariële akte. Bijgevolg zal het huwelijkscontract

244 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 398. 245 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 398-399. 246 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 399-411; A. VERBEKE, "Contractvrijheid in het huwelijksvermogensrecht. Opdracht voor een waakzaam notariaat" in J.E. KRINGS (ed.), Liber Amicorum Prof. Dr. G. Baeteman, Deurne, Story-Scentia, 1997, (327) 328.

57

als notariële akte moeten voldoen aan de vereisten van de Organieke Wet Notariaat.247 248 De notariële

tussenkomst zal ervoor zorgen dat beide echtgenoten met kennis van zaken het huwelijkscontract sluiten.

De notaris zal krachtens artikel 9, §1, derde lid Organieke Wet Notariaat immers verplicht zijn de

echtgenoten volledig in te lichten over de rechten, verplichtingen en lasten voortvloeiend uit het

huwelijkscontract dat zij wensen te sluiten. Dit is wenselijk aangezien het huwelijkscontract wordt

aangegaan tussen twee personen die een innige band met elkaar hebben en er dus een risico bestaat op

beïnvloeding of misbruik of zelfs op familiale of sociale druk. De notaris zal het evenwicht tussen de

echtgenoten bewaken.249

76. In principe geldt voor het huwelijkscontract het beginsel van de wilsautonomie van de partijen. De

echtgenoten zouden dan kunnen overeenkomen wat ze willen.250 Artikel 1387 en 1388 Burgerlijk Wetboek

bepalen echter enkele beperkingen over wat echtgenoten mogen overeenkomen in hun

huwelijkscontract. Eerst schrijft artikel 1387 Burgerlijk Wetboek nog dat echtgenoten ‘naar goeddunken’

hun huwelijkscontract mogen regelen zolang ze geen bedingen opnemen die strijdig zijn met de openbare

orde of de goede zeden. Artikel 1388, eerste lid Burgerlijk Wetboek voegt daar nog aan toe dat

echtgenoten niet mogen afwijken van de regels die hun wederzijdse rechten en verplichtingen bepalen,

noch van de regels betreffende het ouderlijk gezag en de voogdij, noch van de regels die de wettelijke orde

van erfopvolging bepalen. Hoewel deze artikelen uit het Burgerlijk Wetboek op het eerste zicht een

conventionele uitbreiding van de begrippen ‘bijdragen in de lasten van het huwelijk’ en ‘lasten van het

huwelijk’ lijken te verhinderen, is dit allerminst het geval. Hoger werd reeds verdedigd (supra 41-46, nrs.

60-62) dat de bijdrageplicht uit artikel 221, eerste lid Burgerlijk Wetboek slechts van dwingend recht is en

de modaliteiten ervan door de echtgenoten mogen worden bepaald. Ook maakt een uitbreiding, mijns

inziens, geen ‘afwijking’ of ‘strijdigheid’ met artikel 221, eerste lid Burgerlijk Wetboek uit.

247 Wet van 25 ventôse jaar XI op het notarisambt, BS 16 maart 1803, 0. 248 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 412. 249 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 399; A. VERBEKE, "Contractvrijheid in het huwelijksvermogensrecht. Opdracht voor een waakzaam notariaat" in J.E. KRINGS (ed.), Liber Amicorum Prof. Dr. G. Baeteman, Deurne, Story-Scentia, 1997, (327) 332. 250 P. DE PAGE, Le régime matrimonial, Brussel Bruylant, 2008, 55; A. VERBEKE, "Contractvrijheid in het huwelijksvermogensrecht. Opdracht voor een waakzaam notariaat" in J.E. KRINGS (ed.), Liber Amicorum Prof. Dr. G. Baeteman, Deurne, Story-Scentia, 1997, (327) 327.

58

Samenlevingscontract

77. Het vermogensrechtelijk regime dat op wettelijk samenwonende partners van toepassing is, is

gelijkaardig aan het stelsel van scheiding van goederen voor gehuwden (supra 6-7, nr.8). Zo kan het ook

voor wettelijk samenwonenden wenselijk zijn om nadere bepalingen over hun vermogensrechtelijke

verhouding overeen te komen. Dit kan in een samenlevingscontract. De wetgever erkende deze

mogelijkheid in artikel 1478, vierde lid Burgerlijk Wetboek, dat stelt dat “de samenwonenden hun

wettelijke samenwoning naar goeddunken door middel van een overeenkomst kunnen regelen”. Hoewel

de wet dit niet vermeldt, kan een samenlevingscontract ook tijdens de wettelijke samenwoning worden

gesloten of gewijzigd.251

78. De klassieke geldigheidsvereisten uit het algemeen verbintenissenrecht (toestemming,

bekwaamheid, geoorloofde oorzaak en bepaald voorwerp) zijn ook op het sluiten van een

samenlevingscontract van toepassing. In tegenstelling tot een samenlevingscontract tussen feitelijk

samenwonenden dat volledig vormvrij kan worden gesloten, is het samenlevingscontract tussen wettelijk

samenwonenden wel aan vormvoorwaarden gebonden. Zo moet het samenlevingscontract tussen

wettelijk samenwonenden bij notariële akte worden gesloten. De wet legt dit ook op in artikel 1478, vierde

lid, Burgerlijk Wetboek. Zowel het samenlevingscontract dat vóór als tijdens de wettelijke samenwoning

werd gesloten zijn aan de notariële vorm onderworpen. Wanneer wettelijk samenwonende partners zich

willen beroepen op een onderhands samenlevingscontract gesloten voor het aangaan van de wettelijke

samenwoning, zullen zij dat eerst notarieel moeten bevestigen. Een samenlevingscontract tussen wettelijk

samenwonende partners dat niet in notariële vorm werd verleden, is behept met een absolute

nietigheid.252

79. In principe is de inhoud van een samenlevingscontract onderhevig aan de wilsvrijheid van de

wettelijk samenwonende partners. Die contractvrijheid bij de redactie van een samenlevingscontract is,

net zoals bij gehuwden (supra 57, nr. 76), beperkt.

Artikel 1478, vierde lid Burgerlijk Wetboek legt een aantal beperkingen bij het opmaken van een

samenlevingscontract op. Zo mag een samenlevingscontract geen bedingen bevatten die strijdig zijn met

de dwingende bepalingen uit artikel 1477 Burgerlijk Wetboek, met de openbare orde of de goede zeden,

251 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 267; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 500. 252 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 500-501.

59

noch met de regels betreffende het ouderlijk gezag en de voogdij, noch met de regels die de wettelijke

orde van de erfopvolgingen bepalen. Uit deze bepaling wordt afgeleid dat er geen bedingen kunnen

worden opgenomen die de vrijheid van de partners om de wettelijke samenwoning te beëindigen beperkt

of die de beëindiging van de wettelijke samenwoning onderhevig maakt aan de betaling van een som geld

(soort verbrekingsvergoeding). Net als bij gehuwden zijn bedingen strijdig met het primair stelsel aldus

niet toegelaten. Om dezelfde redenen als hoger aangehaald (supra 49-50, nr. 67), is een beding dat strekt

tot uitbreiding van de begrippen ‘bijdragen in de lasten van het samenleven’ en ‘lasten van het

samenleven’ niet ‘strijdig’ als dusdanig met het primair stelsel.253

Wettelijk samenwonende partners kunnen in hun samenlevingscontract afspraken opnemen om hun

samenleven vorm te geven. Deze afspraken kunnen slechts betrekking hebben op de modaliteiten van het

wettelijk stelsel voor wettelijk samenwonenden (scheiding van goederen) en eventuele correcties daarop.

Het is immers niet mogelijk voor wettelijk samenwonenden om een ander vermogensrechtelijk regime

(zoals een gemeenschapsstelsel) aan te nemen bij samenlevingscontract. Gemeenschapsstelsels, die een

interne en externe gebondenheid impliceren, vereisen een uitdrukkelijke wettelijke grondslag omwille van

de afwijkingen van het gemene vermogens- en verhaalsrecht. Aangezien die wettelijke grondslag voor

wettelijk samenwonende partners niet voorhanden is, zijn gemeenschapsstelsels exclusief voorbehouden

voor gehuwden.254

B. Clausules met betrekking tot bijdragen in de lasten

80. Heel vaak bevatten huwelijkscontracten een beding over de bijdrage in de lasten van het

huwelijk.255 Ook wettelijk samenwonende partners hebben de mogelijkheid om de bijdrageplicht in de

lasten van het samenleven te regelen in een samenlevingscontract.256 Hieronder worden enkele mogelijke

253 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 267-268; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 502-503; J.-F. TAYMANS, "Les cohabitants: quelles limites à la liberté des conventions?" in S. WATILLON (ed.), Tussen vrijheid en regelgeving: de uitdaging voor de notaris, Brussel, Larcier, 2011, (131) 140-142. 254 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 268. 255 C. SIMON, "Contribution aux charges du mariage et clauses y relatives" in M. GRÉGOIRE en E. BEGUIN (eds.), Les contrats de mariage. Bilan, perspectives et formules pratiques, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 1996, (43) 43. 256 F. TAINMONT, "Les charges du ménage" in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2000, (127) 147; L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence

60

bedingen over de bijdrageplicht van naderbij bekeken. Daarbij wordt vooral aandacht besteed aan het nut

van het beding en de gevolgen die het beding teweeg kan brengen voor de solidariteit tussen de partners.

Beding van dag tot dag

81. Clausules over de bijdragen in de lasten van het huwelijk of het samenleven kunnen twee vormen

aannemen. Enerzijds kan een beding worden opgenomen dat de partners vermoed worden hun bijdrage

in de lasten van het huwelijk of het samenleven van dag tot dag te hebben geleverd. Anderzijds is ook een

vermoeden mogelijk dat de partners hun rekeningen, met inbegrip van deze met betrekking tot de lasten

van het huwelijk of het samenleven, van dag tot dag hebben vereffend.

a) Vermoeden dat de bijdrage van dag tot dag werd geleverd

82. Wanneer partners een clausule in hun huwelijks- of samenlevingscontract opnemen betreffende

de bijdragen in de lasten van het huwelijk of het samenleven, gaat het dikwijls om het beding dat een

vermoeden instelt dat de partners van dag tot dag hebben bijgedragen in de ‘lasten van het huwelijk’ of

‘lasten van het samenleven’.257

Een dergelijk beding zou in een huwelijkscontract als volgt kunnen luiden: “Iedere echtgenoot draagt bij

in de lasten van het huwelijk naar zijn vermogen. Iedere echtgenoot wordt geacht zich van deze plicht dag

na dag gekweten te hebben zonder ertoe gehouden te zijn enig kwijtschrift of bewijs te vragen van of te

verschaffen aan de andere echtgenoot.”258

des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 147-148. 257 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 261; F. TAINMONT, "Les charges du ménage" in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2000, (127) 150; L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 146. 258 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 261; C. DE WULF, "De huwelijksvermogensstelsels" in C. DE WULF et al. (eds.), Notarieel familierecht en familiaal vermogensrecht: het opstellen van notariële akten, 5 dln., 1, Mechelen, Kluwer, 2011, (933) 972.

61

83. De geldigheid van een vermoeden van bijdrage van dat tot dag wordt aanvaard aangezien deze

clausule enkel betrekking heeft op het bewijs van de uitvoering van de bijdrageplicht. Het betreft dus

louter het regelen van de modaliteiten van de bijdrageplicht259

84. Het vermoeden dat de bijdrage werd geleverd van dag tot dag heeft, in tegenstelling tot het hierna

besproken beding, enkel betrekking op de uitvoering van de bijdragen in de lasten van het huwelijk of het

samenleven en heeft louter een bewijsfunctie. Zonder het vermoeden zou de ene partner die beweert dat

de andere onvoldoende heeft bijgedragen het bewijs moeten leveren dat er een verbintenis was. Dit volgt

uit het adagium actori incumbit probatio en de wettelijke bepalingen artikel 1315 Burgerlijk Wetboek en

artikel 870 Gerechtelijk Wetboek. De andere partner zou dan moeten bewijzen dat hij deze verbintenis

wel degelijk is nagekomen. Indien hiervan geen bewijs werd geleverd, kan een afrekening worden

geëist.260

Het hierboven vermelde beding stelt een vermoeden in dat deze verbintenis is nagekomen. Er wordt

vermoed dat beide partners hebben bijgedragen van dag tot dag. De bewijslast wordt aldus omgekeerd.

De eisende partner, die terugbetaling vordert, zal nu moeten bewijzen dat de andere niet naar vermogen

heeft bijgedragen in de lasten.261 Aangezien deze clausule betrekking heeft op de bijdragen in de lasten

van het huwelijk of het samenleven, kan het hier slechts om een weerlegbaar vermoeden gaan. Een

onweerlegbaar vermoeden zou immers ingaan tegen het dwingendrechtelijk karakter van artikel 221 en

artikel 1477, §3 Burgerlijk Wetboek. Het tegenbewijs zal dan wel uit een dubbel bewijs bestaan: de eisende

partner moet bewijzen dat er een verbintenis bestond en dat ze niet werd nageleefd.262

259 R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 17; F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 587; G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch personen- en familierecht, Brugge, Die Keure, 2016, 498-499; L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 146-148. 260 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 261; F. TAINMONT, "Les charges du ménage" in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2000, (127) 150; L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 146. 261 H. CASMAN, Notarieel familierecht, Gent, Mys en Breesch, 1991, 100-101; P. DE PAGE, "La séparation de biens - Comptes et créances entre époux - Aspects notariaux et judiciaires", RTDF 1998, (351) 353; J. GOEMAERE, "Les comptes entre époux: les clauses de présomption" in R. BOURSEAU, J. GOEMAERE en J.-L. RENCHON (eds.), La liquidation des régimes de séparation de biens, Liège, Jeune barreau, 2000, (33) 40-41. 262 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 261; J. GOEMAERE, "Les comptes entre époux: les clauses de présomption" in R. BOURSEAU et al. (eds.), La liquidation des régimes de séparation de biens, Liège, Jeune barreau, 2000, (33) 42; L. VOISIN, "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des

62

Het vermoeden van bijdrage van dag tot dag kan, wanneer er geen bewijzen van niet-bijdrage zijn, tot

uiteenlopende gevolgen leiden. Zo zal de partner, die tijdens het huwelijk/wettelijke samenwoning steeds

heeft bijgedragen in de lasten van het huwelijk/samenleven naar vermogen, geen bijdragen meer kunnen

vorderen van haar partner, die vooral investeerde in zijn vennootschap en niet in de lasten van het

huwelijk/samenleven, wanneer ze hiervoor geen (schriftelijke) bewijzen heeft.263 Echter zal de financieel

sterkere partner, die meer dan naar vermogen bijdroeg, ook niets meer kunnen terugvorderen van de

financieel zwakkere partner wanneer er geen bewijzen voorhanden zijn.

85. CASMAN merkt nog op dat, naast de bewijsfunctie, dit beding kan gezien worden als een

intentieverklaring. Door het inlassen van een beding van dag tot dag geven de partners naar haar mening

aan dat ze niet van plan zijn om tot een dergelijke afrekening over te gaan.264

b) Vermoeden dat de rekeningen geacht worden van dag tot dag vereffend te zijn

86. Naast louter een vermoeden dat de partners dag na dag hebben bijgedragen in de lasten van het

huwelijk of het samenleven, kan er ook een vermoeden worden opgenomen dat de rekeningen tussen de

partners van dag tot dag vereffend zijn.

Als voorbeeld van zo’n clausule in een huwelijkscontract kan gelden: “Bij ontstentenis van geschreven

rekeningen zal vermoed worden dat de echtgenoten de rekeningen die zij elkaar verschuldigd zijn van dag

tot dag vereffend hebben, inbegrepen deze betreffende de bijdragen in de lasten van het huwelijk en deze

betreffende de vergoeding van het familiaal, het huishoudelijk of het sociaal werk van ieder van hen”.265

Evenwel zijn er ook varianten mogelijk. Zo wordt het tegenbewijs soms niet beperkt tot schriftelijk bewijs

maar zijn alle bewijsmiddelen toegelaten om het tegenbewijs te leveren.266 Dikwijls wordt aan een

tiers" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, (129) 146. 263 F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 588; F. TAINMONT, "Les charges du ménage" in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2000, (127) 150. 264 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 261. 265 D. PIGNOLET, "Kan het beding van dag tot dag uitsluitend als een weerlegbaar vermoeden worden geredigeerd/begrepen?"" in C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (181) 181; Y.-H. LELEU, "Contrats de mariage: entre conventions et controverses" in S. WATILLON (ed.), Tussen vrijheid en regelgeving: de uitdaging voor de notaris, Brussel, Larcier, 2011, (79) 81. 266 C. SIMON, "Contribution aux charges du mariage et clauses y relatives" in M. GRÉGOIRE en E. BEGUIN (eds.), Les contrats de mariage. Bilan, perspectives et formules pratiques, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 1996, (43) 52.

63

vermoeden van vereffening van dag tot dag nog toegevoegd dat de verdeling van de besparingen gedaan

tijdens het huwelijk/samenleven en de vestiging van de rechten van elke partner in de onverdeeldheid

worden vermoed gerealiseerd te zijn ter vereffening van de schuldvorderingen die de partners tegen

elkaar kunnen doen gelden.267

Zie bijvoorbeeld uit een huwelijkscontract: “De verdeling van de gedurende het huwelijk verwezenlijkte

besparingen, evenals de vaststelling van de rechten van ieder echtgenoot bij de verwerving in

onverdeeldheid, zullen vermoed worden gedaan te zijn ter vereffening der rekeningen die de echtgenoten

wederzijds verschuldigd zijn (…)”.268

87. Waar het vermoeden besproken onder (i) uitsluitend betrekking had op de bijdragen in de lasten

van het huwelijk of het samenleven, heeft het vermoeden van vereffening van dag tot dag, zoals blijkt uit

het voorbeeld, betrekking op alle rekeningen die doorheen het huwelijk of de wettelijke samenwoning

tussen partners kunnen bestaan. De bijdragen in de lasten maken deel uit van de mogelijke rekeningen

tussen partners. Het vermoeden van vereffening van dag tot dag is dus ruimer en gaat verder dan het

eerste vermoeden.269

Tijdens het huwelijk of de wettelijke samenwoning kunnen er namelijk vermogensverschuivingen tussen

de vermogens van de partners ontstaan. Dergelijke vermenging tussen de vermogens van beide partners

is nagenoeg onvermijdbaar bij het voeren van een gezinsleven. Bij het einde van het huwelijk of de

wettelijke samenwoning zullen de partners deze vermogensverschuivingen willen verrekenen en

vereffenen. Daartoe kan dan een afrekening gemaakt worden. De vermogensverschuivingen kunnen

bijvoorbeeld betrekking hebben op het meer dan naar zijn vermogen bijdragen in de lasten van het

huwelijk of het samenleven of op de investering van de ene partner in een eigen goed van de andere. In

tegenstelling tot bij gehuwden onder het wettelijk stelsel zijn de vergoedingsrekeningen en de regels die

daarvoor gelden, niet van toepassing op de echtgenoten gehuwd onder het stelsel van scheiding van

267 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 186; P. DE PAGE, "Un nouveau modèle de contrat de séparations des biens pure et simple" in N. BAUGNIET, A. CULOT, P. DE PAGE, I. DE STEFANI, Y.-H. LELEU, J.-L. RENCHON, P. VAN DEN EYNDE en M. VAN MOLLE (eds.), Le contrat de séparation des biens: risques actuels et perspectives nouvelles, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2012, (167) 170; V. WYART, "Du contractualisme du contrat de mariage et de ses conséquences sur la preuve des créances entre (ex-)époux", RNB 2013, (7) 8-9. 268 Zie clausule in Gent 25 februari 2016, TEP 2016, 481. 269 Y.-H. LELEU, "La présomption de règlement de comptes à défaut de comptes écrits" in N. BAUGNIET, A. CULOT, P. DE PAGE, I. DE STEFANI, Y.-H. LELEU, J.-L. RENCHON, P. VAN DEN EYNDE en M. VAN MOLLE (eds.), Le contrat de séparation des biens: risques actuels et perspectives nouvelles, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2012, (89) 98.

64

goederen of wettelijk samenwonende partners. Voor hen gelden slechts de regels van het gemeen recht

om de schuldvorderingen tussen partners te waarderen en te verrekenen.270

Het huwelijkscontract en het samenlevingscontract, gesloten door de echtgenoten of wettelijk

samenwonende partners, zijn onderworpen aan de regels van het gemeen verbintenissenrecht. Wat de

bewijsregels betreft, gelden dan ook deze uit het gemeen verbintenissenrecht.271 In principe zou de

partner-schuldenaar dan het bewijs moeten leveren dat hij bevrijd is van de schuld (artikel 1315, tweede

lid Burgerlijk Wetboek).272

De toepassing van de regels uit het gemeen verbintenissenrecht zou tot heel wat moeilijkheden (o.a. wat

betreft bewijs) leiden bij de ontbinding van het huwelijksstelsel of het einde van de wettelijke

samenwoning. Om deze moeilijkheden op te vangen en zo mogelijk te vermijden, wordt het vermoeden

van vereffening van dag tot dag heel vaak in huwelijkscontracten en samenlevingscontracten opgenomen.

De clausule voegt een vermoeden in dat de rekeningen tussen de partners reeds tijdens het huwelijk of

de wettelijke samenwoning van dag tot dag werden vereffend. Op die manier moet er geen ingewikkelde

vereffening meer gebeuren bij de ontbinding van het huwelijk of het einde van de wettelijke

samenwoning. 273

88. De hierboven vermelde clausule betreft een vermoeden. In de rechtspraak en rechtsleer bestaat er

geen eensgezindheid over de aard van dit vermoeden. Kan dit vermoeden zowel als weerlegbaar als

270 C. FORDER, "Ongehuwd samenwonen en vermogensrecht: een waaier van mogelijkheden", TEP 2006, (331) 350-351; D. PIGNOLET, "Kan het beding van dag tot dag uitsluitend als een weerlegbaar vermoeden worden geredigeerd/begrepen?"" in C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (181) 181; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 381-382. 271 S. EGGERMONT, Tweerelaties, Antwerpen, Intersentia, 2016, 208 en 238; J.-L. RENCHON, "Les règles de preuve entre époux séparés de biens" in N. BAUGNIET, A. CULOT, P. DE PAGE, I. DE STEFANI, Y.-H. LELEU, J.-L. RENCHON, P. VAN DEN EYNDE en M. VAN MOLLE (eds.), Le contrat de séparation des biens, Limal, Anthemis, 2012, (29) 38; V. WYART, "Du contractualisme du contrat de mariage et de ses conséquences sur la preuve des créances entre (ex-)époux", RNB 2013, (7) 9-10. 272 D. PIGNOLET, "Kan het beding van dag tot dag uitsluitend als een weerlegbaar vermoeden worden geredigeerd/begrepen?"" in C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (181) 182-183; C. SIMON, "Contribution aux charges du mariage et clauses y relatives" in M. GRÉGOIRE en E. BEGUIN (eds.), Les contrats de mariage. Bilan, perspectives et formules pratiques, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 1996, (43) 50. 273 Y.-H. LELEU, "Contrats de mariage: entre conventions et controverses" in S. WATILLON (ed.), Tussen vrijheid en regelgeving: de uitdaging voor de notaris, Brussel, Larcier, 2011, (79) 81; D. PIGNOLET, "Kan het beding van dag tot dag uitsluitend als een weerlegbaar vermoeden worden geredigeerd/begrepen?"" in C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (181) 181-182; J. VERSTRAETE, "Beschermingstechnieken (andere dan tontine- en aanwasbedingen) tussen ongehuwd samenwonenden" in J. BAEL et al. (eds.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (25) 51-52.

65

onweerlegbaar vermoeden worden bedongen?274 Wanneer het vermoeden de bijdragen in de lasten van

het huwelijk betreft, wordt aangenomen dat dit slechts een weerlegbaar vermoeden kan zijn (supra 61-

62, nr. 84).275 De bewoordingen van het beding zelf geven aan hoe het tegenbewijs kan worden geleverd.

Meestal zullen geschreven rekeningen als schriftelijk bewijs vereist worden.276

Wat betreft het vermoeden van vereffening van dag tot dag bij huwelijkscontract verdedigen bepaalde

auteurs dat de vereiste van een schriftelijk bewijs, het vermoeden de facto onweerlegbaar maakt omdat

het niet gebruikelijk is om geschriften op te maken van de rekeningen tijdens het huwelijk.277 Echtgenoten

kunnen zich in dit geval immers niet beroepen op de morele onmogelijkheid tussen echtgenoten om

schriftelijk bewijs te verschaffen.278 Mede op grond van de overweging dat een vereiste van schriftelijk

bewijs het vermoeden de facto onweerlegbaar zou maken, gaven verschillende rechtbanken reeds een

soepele interpretatie aan het vermoeden en lieten ook andere bewijsmiddelen dan een geschrift toe. Als

bijkomend argument hiervoor haalden ze aan dat in de clausule nergens letterlijk wordt verwezen naar

‘bewijs’. In het geval er geen geschreven rekeningen zouden zijn, zouden de partners worden vermoed de

rekeningen van dag tot dag te hebben vereffend. Evenwel blijft naar hun mening elk tegenbewijs (niet

274 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 188; F. DEGUEL en L. ROUSSEAU, "Les conventions matrimoniales" in F. DEGUEL, E. LANGENAKEN, J. LARUELLE, Y.-H. LELEU, S. LOUIS en L. ROUSSEAU (eds.), Droit patrimonial des couples, Limal, Anthemis, 2011, (145) 146; Y.-H. LELEU, "Contrats de mariage: entre conventions et controverses" in S. WATILLON (ed.), Tussen vrijheid en regelgeving: de uitdaging voor de notaris, Brussel, Larcier, 2011, (79) 82-83; C. SIMON, "Contribution aux charges du mariage et clauses y relatives" in M. GRÉGOIRE en E. BEGUIN (eds.), Les contrats de mariage. Bilan, perspectives et formules pratiques, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 1996, (43) 51. 275 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 186-187; Y.-H. LELEU, "Contrats de mariage: entre conventions et controverses" in S. WATILLON (ed.), Tussen vrijheid en regelgeving: de uitdaging voor de notaris, Brussel, Larcier, 2011, (79) 82. 276 D. PIGNOLET, "Kan het beding van dag tot dag uitsluitend als een weerlegbaar vermoeden worden geredigeerd/begrepen?"" in C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (181) 183. 277 F. DEGUEL en L. ROUSSEAU, "Les conventions matrimoniales" in F. DEGUEL et al. (eds.), Droit patrimonial des couples, Limal, Anthemis, 2011, (145) 147. Ook geponeerd door de rechter in Rb. Nijvel 20 juni 2013, RTDF 2013, 996; Rb. Nijvel 20 februari 2014, RNB 2014, 707; Famrb. Waals-Brabant 17 december 2015, RNB 2016, 528. 278 P. DE PAGE, "La séparation de biens - Comptes et créances entre époux - Aspects notariaux et judiciaires", RTDF 1998, (351) 355; V. WYART, "Du contractualisme du contrat de mariage et de ses conséquences sur la preuve des créances entre (ex-)époux", RNB 2013, (7) 17-19. Contra: Luik 22 september 1999, RTDF 2001, 515.

66

noodzakelijk een geschrift) mogelijk tenzij wanneer er een specifiek geschrift over de rekeningen tussen

partijen bestaat.279

Aangezien de echtgenoten zelf bij de redactie van hun huwelijkscontract kunnen bepalen met welk

bewijsmiddel het tegenbewijs van het vermoeden kan geleverd worden, kan deze stelling niet worden

bijgetreden. De echtgenoten hebben immers ook de mogelijkheid om te bedingen dat het tegenbewijs kan

geleverd worden met alle middelen van recht. Het gekozen vereiste bewijsmiddel volgt uit de bedoeling

van de echtgenoten.280 In die zin oordeelde ook het Gentse hof van beroep in een opmerkelijk arrest van

25 februari 2016. In deze zaak vorderde de echtgenoot, gehuwd onder scheiding van goederen, vergoeding

van de echtgenote ingevolge de ongelijke bijdrage met familiekapitaal in een onverdeeld onroerend goed.

Het hof oordeelde dat de echtgenoot op geen enkele grond nog vergoeding van zijn echtgenote kon

bekomen aangezien uit het huwelijkscontract volgde dat de rekeningen werden geacht van dag tot dag

vereffend te zijn bij gebrek aan geschreven rekeningen. Aangezien er geen geschreven rekeningen werden

voorgelegd was ook het feit dat de echtgenote mogelijks niet naar haar vermogen had bijgedragen in de

lasten van het huwelijk niet van belang gezien de clausule in het huwelijkscontract. De echtgenoot kan

zich immers niet op andere gronden tot vergoeding beroepen in strijd met het vermoeden uit het

huwelijkscontract. Het hof stelde nog dat de echtgenoten zelf het vereiste bewijsmiddel voor tegenbewijs

hadden vastgelegd en zij zich aan hun overeenkomst dienden te houden overeenkomstig artikel 1134

Burgerlijk Wetboek. Daarbij merkte het hof het volgende op: “Het hof kan met billijkheid of interpretatie

niet voorbij aan een duidelijk contract.” Met dit recente arrest bevestigde het hof van beroep te Gent de

eerdere rechtspraak die eveneens enkel tegenbewijs door geschreven rekeningen aanvaardde in

overeenstemming met het huwelijkscontract.281

Over het beding van vereffening van dag tot dag in samenlevingscontracten bestaat er weinig rechtspraak.

Evenwel gelden de argumenten van de bedoeling van de partners en de gebondenheid aan hun eigen

overeenkomst (artikel 1134 Burgerlijk Wetboek) onverkort voor wettelijk samenwonende partners. Om

279 Luik 2 oktober 2012, RNB 2013, 430; Rb. Nijvel 20 juni 2013, RTDF 2013, 966; Rb. Nijvel 20 februari 2014, RNB 2014, 707; Rb. Namen 26 maart 2014, RTDF 2016, 328; Famrb. Waals-Brabant 17 december 2015, RNB 2016, 528. Zie ook: Luik 10 juni 2015, onuitg.,aangehaald door F. DEGUEL, "L'enrichissement sans cause et les relations affectives devant les cours d'appel", TBBR 2016, (102) 105; P. DE PAGE en I. DE STEFANI, "Le compte des créances patrimoniales", in Liquidation et partage: commentaire pratique, losbl., III.2.3.-25 - III.2.3.-26. 280 Gent 25 februari 2016, TEP 2016, 481; V. WYART, "Du contractualisme du contrat de mariage et de ses conséquences sur la preuve des créances entre (ex-)époux", RNB 2013, (7) 12. 281 Antwerpen 22 december 1997, T.Not. 1999, 390; Bergen 8 juni 2010, Act.dr.fam. 2011, 15; Bergen 30 juni 2014, TBBR 2016, 99. Zie ook: N. BAUGNIET, "Les créances entre ex-époux mariés sous le régime de séparation de biens", RTDF 2010, (372) 374.

67

die reden kan de redenering uit het arrest van het hof van beroep te Gent van 25 februari 2016 mutatis

mutandis worden toegepast op de situatie bij wettelijk samenwonende partners.

Gelet op de uiteengezette onenigheid in de rechtspraak werd er door LELEU kritiek geformuleerd op het

type-beding van vermoeden van de vereffening van dag tot dag. Naar zijn mening maakt dit beding een

vereffening-verdeling bij ontbinding van het huwelijksstelsel of het einde van een wettelijke samenwoning

allerminst eenvoudiger, maar zelfs complexer gezien de onvoorspelbaarheid van de gevolgen van het

geding in de rechtspraak.282

89. De geldigheid van een beding dat een weerlegbaar vermoeden instelt wordt algemeen aanvaard,

zowel voor een huwelijkscontract als een samenlevingscontract.283 Een dergelijke clausule is immers niet

strijdig met de dwingendrechtelijke bepalingen artikel 221, eerste lid en 1477, §3 Burgerlijk Wetboek

aangezien het beding enkel het bewijs regelt maar niet ingaat tegen de basisprincipe van de bijdrageplicht

in de lasten van het huwelijk of het samenleven (supra 61, nr. 83).284

90. Het vermoeden van de vereffening van dag tot dag heeft twee effecten. Ten eerste keert het

vermoeden de bewijslast met betrekking tot schuldvorderingen tussen partners om. De partner-

schuldeiser moet nu bewijzen dat de rekeningen niet vereffend zijn.285

Ten tweede kan het vermoeden ook gevolgen hebben voor voorafgaande vermogensverschuivingen

tussen de vermogens van de partners wanneer er geen (schriftelijk286) bewijs voorligt dat de rekeningen

nog moesten vereffend worden. Dit kan zowel een positief gevolg (voor de verarmde partner) als een

282 Y.-H. LELEU, "La présomption de règlement de comptes à défaut de comptes écrits" in N. BAUGNIET et al. (eds.), Le contrat de séparation des biens: risques actuels et perspectives nouvelles, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2012, (89) 92 en 98. 283 H. CASMAN, Notarieel familierecht, Gent, Mys en Breesch, 1991, 100-101; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 503; F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 587; G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch personen- en familierecht, Brugge, Die Keure, 2016, 498-499. 284 Zie evenwel voor kritiek op de geldigheid: L. VOET, "Vorderingen tussen partners omtrent investeringen in en genot van een onroerend goed" in G. VERSCHELDEN (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Deel 30, Brugge, Die Keure, ter perse 2017, (147) 166-167. 285 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 187; D. PIGNOLET, "Kan het beding van dag tot dag uitsluitend als een weerlegbaar vermoeden worden geredigeerd/begrepen?"" in C. DECLERCK en W. PINTENS (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen, Intersentia, 2012, (181) 182-183; F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 587. 286 Naargelang de redactie van het beding.

68

negatief gevolg (voor de verrijkte partner) zijn. Het vermoeden van vereffening van dag tot dag is, net zoals

het vermoeden van bijdrage van dag tot dag in mindere mate, een mes dat snijdt aan twee kanten.

Op het eerste zicht lijkt de toevoeging van een vermoeden van vereffening van dag tot dag in een

huwelijkscontract of samenlevingscontract niet te leiden tot een meer billijke vereffening-verdeling bij het

einde van een huwelijk of wettelijke samenwoning. Immers, het vermoeden heeft in beginsel slechts een

bewijsfunctie en regelt de methode van bewijsvoering en de bewijsmiddelen.287 Toch kan deze clausule

de gevolgen van de ‘koude uitsluiting’ in bepaalde gevallen milderen, namelijk wanneer er

vermogensverschuivingen hebben plaatsgevonden van de financieel sterkere partner naar de financieel

zwakkere en er geen (schriftelijke) bewijzen voorliggen die tot terugbetaling kunnen leiden.288 Deze

vermogensverschuivingen kunnen betrekking hebben op lasten van het huwelijk of het samenleven, maar

ook op andere uitgaven. Het vermoeden van vereffening van dag tot dag is immers niet beperkt tot lasten

van het huwelijk of het samenleven. Ook de regelmatig eraan gekoppelde clausule van verdeling van

besparingen ter vereffening van de rekeningen leidt tot vermogensverschuivingen ruimer dan de

begrippen ‘lasten van het huwelijk’ of ‘lasten van het samenleven’.

Evenwel is het opnemen van een vermoeden van vereffening van dag tot dag niet zonder risico. Het kan

immers ook tot ongewenste gevolgen leiden. Zo zal de verarmde partner, die niet over een geschrift

beschikt waaruit blijkt dat de rekeningen niet vereffend werden, in de kou blijven staan en geen

vergoeding verkrijgen voor de geleverde investeringen/prestaties.289 Zo wijst VOET erop dat een partner

zich definitief van zijn dwingende bijdrageplicht zou kunnen bevrijden door te weigeren een geschrift te

ondertekenen waarin hij erkent minder dan zijn evenredig aandeel in de lasten te hebben bijgedragen.290

De verarmde partner kan zich immers ook niet beroepen op ongerechtvaardigde verrijking om vergoeding

te verkrijgen aangezien ongerechtvaardigde verrijking slechts subsidiair kan spelen wanneer er geen

andere rechtsgrond is voor de vermogensverschuiving. De ongerechtvaardigde verrijking kan niet worden

287 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 187; F. TAINMONT, "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, (565) 587. 288 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 187. 289 Y.-H. LELEU, "La présomption de règlement de comptes à défaut de comptes écrits" in N. BAUGNIET et al. (eds.), Le contrat de séparation des biens: risques actuels et perspectives nouvelles, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2012, (89) 98. 290 L. VOET, "Vorderingen tussen partners omtrent investeringen in en genot van een onroerend goed" in G. VERSCHELDEN (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Deel 30, Brugge, Die Keure, ter perse 2017, (147) 166-167.

69

ingeroepen tegen de bedingen van een huwelijks- of samenlevingscontract die bij gebrek aan geschrift alle

rekeningen afsluiten.291 De verarmde partner kan in bepaalde gevallen ook de financieel zwakkere partner

zijn. De geleverde investeringen of prestaties kunnen zowel betrekking hebben op lasten van het huwelijk

of het samenleven als op andere uitgaven. Het opnemen van een vermoeden van vereffening van dag tot

dag in een huwelijkscontract of samenlevingscontract is dus niet zonder gevaar. De notaris heeft dan ook

de plicht om de partners uitgebreid te informeren over mogelijke gevolgen van deze clausule en de

partners naargelang het geval aangepaste raad te geven.292

Precisering van de lasten

a) Huwelijk

91. Hoger werd reeds uiteengezet dat de kwalificatie van de ‘lasten van het huwelijk’ vaak aanleiding

geeft tot twisten, in het bijzonder met betrekking tot de financiering van een gezinswoning. Het Hof van

Cassatie velde een belangrijk arrest over deze kwestie in 1976. Helaas is er nog steeds geen volledige

duidelijkheid over de draagwijdte van dat arrest en kan men dus zeker niet spreken van rechtszekerheid

op dit punt (supra 28-35, nrs. 45-51). Toch is het opmerkelijk dat notarissen slechts zelden een clausule

omtrent de uitdrukkelijke precisering van de lasten stipuleren in hun huwelijkscontracten.293 In de

rechtsleer werd dan ook geen algemene clausule met betrekking tot de kwalificatie van alle mogelijke

lasten van het huwelijk teruggevonden, nochtans zijn meerdere auteurs van mening dat het mogelijk is dit

te bedingen in een huwelijkscontract.294

291 Bergen 30 juni 2014, TBBR 2016, 99; Gent 25 februari 2016, TEP 2016, 481; V. WYART, "Du contractualisme du contrat de mariage et de ses conséquences sur la preuve des créances entre (ex-)époux", RNB 2013, (7) 14. 292 V. WYART, "Du contractualisme du contrat de mariage et de ses conséquences sur la preuve des créances entre (ex-)époux", RNB 2013, (7) 21-22. 293 Zie in verband met de financiering van de gezinswoning: N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 190-191. 294 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 194; H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 262; M. GRÉGOIRE en J.-F. TAYMANS, "Aspects juridiques de la solidarité patrimoniale au sein des couples" in J. HAUSER en J.-L. RENCHON (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du couple non marié? droit belge et français, Brussel, Bruylant, 2005, (159) 180; C.

70

Over de kwalificatie van bepaalde uitgaven in verband met de gezinswoning als ‘lasten van het huwelijk’

kunnen wel enkele voorbeeldclausules in de rechtsleer worden teruggevonden. Zo stellen BAUGNIET en

VAN DEN EYNDE de volgende clausule voor: “Toutes les dépenses acquittés au moyen de revenus pour le

logement principal de la famille et des meublants qui le garnissent constituent une charge du mariage.

Toutefois, lorsqu’un époux est l’unique propriétaire du logement principal de la famille, seules les dépenses

acquittées au moyen des revenus pour le paiement des intérêts ainsi que les frais d’entretien et

d’amélioration de cet immeuble, constitueront une charge du mariage.”295

92. Sinds het arrest van het Hof van Cassatie uit 1976 steunen rechters zich vaak op de bedoeling van

de echtgenoten om te besluiten of de financiering van een gezinswoning al dan niet een ‘last van het

huwelijk’ uitmaakt (supra 29-34 en 35, nrs. 48 en 51). Waar dit vroeger niet het geval was, neemt de

rechtspraak sindsdien ook vaker aan dat investeringsgoederen binnen het begrip ‘lasten van het huwelijk’

kunnen gebracht worden. Men zou dus kunnen stellen dat de rechters een zekere appreciatiebevoegdheid

hebben om te oordelen of een uitgave een ‘last van het huwelijk’ uitmaakt of niet.296

De bedoeling van de echtgenoten achterhalen, wanneer deze niet uitdrukkelijk werd geformuleerd maar

louter kan afgeleid worden uit gedragingen, is geen gemakkelijke opgave. Bovendien zal niet elke rechter

de gedragingen van de echtgenoten op dezelfde manier interpreteren.297 Dit zorgt dus voor een grote

mate van onzekerheid bij de ontbinding van het huwelijk. Echtgenoten weten immers nooit met zekerheid

of een rechter een uitgave zal kwalificeren als ‘last van het huwelijk’ of niet.298 Om die reden kan het erg

SIMON, "Contribution aux charges du mariage et clauses y relatives" in M. GRÉGOIRE en E. BEGUIN (eds.), Les contrats de mariage. Bilan, perspectives et formules pratiques, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 1996, (43) 53. 295 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 219. Zie voor een andere clausule over de financiering van de gezinswoning als bijdrage in de lasten van het huwelijk: B. CARTUYVELS en L. ROUSSEAU, "À la recherche d'un contrat harmonieux pour les comptes entre époux" in M. GRÉGOIRE (ed.), Le service notarial: réflexions critiques et prospectives, Brussel, Bruylant, 2000, (55) 67-68. Zie voor clausules over de financiering van de gezinswoning zonder verwijzing naar bijdragen in de lasten in het huwelijk: J.-L. RENCHON, "Les comptes entre époux séparés de biens relatifs à leurs immeubles indivis et propres" in R. BOURSEAU et al. (eds.), La liquidation des régimes de séparation de biens, Luik, Jeune barreau, 2000, (47) 95-99. 296 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 190-192. 297 Zie evenwel voor een inventaris aan indicaties over de bedoeling van de echtgenoten inzake uitgaven omtrent onroerende goederen: Y.-H. LELEU, "Liquidation des créances et récompenses au titre d'investissements immobiliers" in H. CASMAN et al. (eds.), Praktijkgericht huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, 2002, 37-70. 298 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 190-193.

71

nuttig zijn om de wil van de echtgenoten omtrent hun uitgaven (bijvoorbeeld voor de verwerving van een

gezinswoning) expliciet op te nemen in hun huwelijkscontract. Een dergelijk beding kan immers voor

rechtszekerheid zorgen: het verkleint het risico op een rechtszaak later en zorgt ervoor dat de echtgenoten

beter geïnformeerd zijn van bij het begin over hun situatie.299

93. Gezien het dwingende karakter van de bijdrageplicht uit artikel 221, eerste lid Burgerlijk Wetboek

kan een dergelijk beding niet om het even wat bevatten. Zo kunnen de echtgenoten uitgaven die algemeen

als ‘lasten van het huwelijk’ worden beschouwd, niet uitsluiten uit hun begrip ‘lasten van het huwelijk’. Bij

de uitgaven in verband met de gezinswoning gaat het dan bijvoorbeeld om de interesten van een

hypothecaire lening of andere kosten vergelijkbaar met een huurprijs.300 Zoals eerder reeds uitvoeriger

geargumenteerd (supra 47-53, nrs. 64-70) ben ik van mening dat echtgenoten wel de mogelijkheid zouden

moeten hebben om uitgaven, die niet steeds als ‘lasten van het huwelijk’ beschouwd worden, zelf als

‘lasten van het huwelijk’ te kwalificeren.301

94. De kwalificatie van uitgaven als ‘lasten van het huwelijk’ door de echtgenoten zelf moet, naar mijn

mening, tot gevolg hebben dat de echtgenoot, die de uitgave (grotendeels) financierde, geen

schuldvordering meer kan doen gelden tegen de andere echtgenoot bij de ontbinding van het huwelijk

wanneer beide echtgenoten naar vermogen hebben bijgedragen in de lasten. De echtgenoot, die de

uitgave financierde, zou wel de helft van de uitgave van de andere echtgenoot kunnen terugvorderen

wanneer hij kan aantonen dat de andere echtgenoot niet of niet naar zijn mogelijkheden heeft bijgedragen

in de lasten van het huwelijk.302

299 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 198-199; C. SIMON, "Contribution aux charges du mariage et clauses y relatives" in M. GRÉGOIRE en E. BEGUIN (eds.), Les contrats de mariage. Bilan, perspectives et formules pratiques, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 1996, (43) 53. 300 N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 198-199. 301 C. SIMON, "Contribution aux charges du mariage et clauses y relatives" in M. GRÉGOIRE en E. BEGUIN (eds.), Les contrats de mariage. Bilan, perspectives et formules pratiques, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 1996, (43) 53. 302 W. PINTENS et al., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2015, 28. Contra: N. BAUGNIET en P. VAN DEN EYNDE, "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, (175) 199.

72

Een ruimere omschrijving van het begrip ‘bijdragen in de lasten van het huwelijk’ of ‘lasten van het

huwelijk’ zal aldus tot een ruimere solidariteit tussen echtgenoten leiden wanneer beiden naar hun

mogelijkheden bijdragen in de lasten van het huwelijk.

b) Wettelijke samenwoning

95. Ook wettelijk samenwonende partners kunnen hun ‘lasten van het samenleven’ preciseren bij

samenlevingscontract. Een algemene clausule over de kwalificatie van ‘lasten van het samenleven’

formuleerden TORFS en VAN SOEST in Actualia familiaal vermogensrecht.303 TAINMONT erkende ook al

dat wettelijk samenwonende partners eveneens clausules over de kwalificatie van de financiering van de

gezinswoning als ‘last van het samenleven’ kunnen opnemen in hun samenlevingscontract.304 De hiervoor

vermelde principes gelden dus ook voor clausules tot precisering van de ‘lasten van het samenleven’ in

een samenlevingscontract.

C. Interne correctie ‘scheiding van goederen’: het verrekenbeding

96. Een verrekenbeding305 is een overeenkomst opgenomen in een huwelijkscontract van scheiding van

goederen of een samenlevingscontract306 met verrekening van (niet-)aanwinsten, waarin de beide

303 N. TORFS en E. VAN SOEST, "De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke samenwoning)" in L. WEYTS et al. (eds.), Actualia familiaal vermogensrecht, Leuven, Universitaire Pers, 2003, (59) 70-72. 304 F. TAINMONT, "Les charges du ménage" in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2000, (127) 148-150. 305 Niet te verwarren met de verrekening van vermogensverschuivingen zoals hierboven besproken (supra 63-64, nr. 87). Deze verrekeningen kunnen ook zonder uitdrukkelijk verrekenbeding plaatsvinden. 306 Algemeen erkend voor echtgenoten bij huwelijkscontract: H. CASMAN, Notarieel familierecht, Gent, Mys en Breesch, 1991, 110; P. DE PAGE en I. DE STEFANI, "La participation aux acquêts" in E. BEGUIN, B. CARTUYVELS, S. ANFOUSSE en L. RAUCENT (eds.), Quinze années d'application de la réforme des régimes matrimoniaux, Academia, Louvain-la-Neuve, 1991, 221-257; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 387-394; A. VERBEKE, Goederenverdeling bij echtscheiding, Antwerpen, Maklu, 1991, 318-341; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN, J.R. DECUYPER, J. GERLO en V. VAN DE POEL (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 149-186. Ook voor wettelijk samenwonende partners bij samenlevingscontract erkend: R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 74; R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 165; H. CASMAN, "Gehuwd, wettelijk of feitelijk samenwonend: wat maakt het uit? Vermogensrechtelijke aspecten, andere dan bij overleden" in C. FORDER en A. VERBEKE (eds.), Gehuwd of niet: maakt

73

partners307 of één van hen zich verbindt om een prestatie te leveren (een geldsom) aan de andere partner

bij de ontbinding van het stelsel, door overlijden of door echtscheiding of formele beëindiging van de

wettelijke samenwoning.308 309 De scheiding van goederen met verrekenbeding brengt het goede van

zowel het stelsel van scheiding van goederen als van het wettelijk stelsel samen. De onafhankelijke eigen

vermogens van de partners en de bescherming tegen de schuldeisers van de andere uit het stelsel van

scheiding van goederen blijven behouden. Daarnaast wordt de actieve solidariteit van de partners wat

betreft de verkrijgingen ten bezwarende titel tijdens het huwelijk (of wettelijke samenwoning) uit het

wettelijk stelsel voor gehuwden door toevoeging van een verrekenbeding toegevoegd aan het stelsel van

scheiding van goederen. Om deze reden wordt het verrekenbeding als een correctie op de strikte scheiding

van goederen omschreven.310

Men spreekt van een ‘interne’ correctie omdat een verrekenvordering als correctiemechanisme slechts

inwerkt in de interne verhouding tussen de partners. De verrekening is slechts verbintenisrechtelijk van

aard. Als gevolg ontstaat er een vordering van de ene partner op de andere. Op die manier kan de

financieel zwakkere partner participeren in de aangroei van het vermogen van de andere partner. Hoe de

verrekening concreet uitwerking verkrijgt, wordt gestipuleerd in het verrekenbeding zelf.311

het iets uit?, Antwerpen, Intersentia, 2005, (149) 175; C. DE WULF, "De scheiding van goederen met een verrekenbeding - Een ideale formule tegen de koude uitsluiting?", T.Not. 2012, (200) 203; J.-F. TAYMANS, "Séparation des biens avec participation aux acquêts" in P. DE PAGE en J.-F. TAYMANS (eds.), Le couple: autonomies de volontés, Brussel Larcier, 2006, (17) 23-24; J.-F. TAYMANS, "Les cohabitants: quelles limites à la liberté des conventions?" in S. WATILLON (ed.), Tussen vrijheid en regelgeving: de uitdaging voor de notaris, Brussel, Larcier, 2011, (131) 144-146; J. VERSTRAETE, "Beschermingstechnieken (andere dan tontine- en aanwasbedingen) tussen ongehuwd samenwonenden" in J. BAEL et al. (eds.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (25) 56. 307 Wanneer zowel de echtgenoot gehuwd onder scheiding van goederen als de wettelijk samenwonende partner bedoeld wordt, wordt het algemeen begrip ‘partner’ gehanteerd. 308 Met formele beëindiging van de wettelijke samenwoning wordt de beëindiging bedoeld conform artikel 1476, §2, tweede lid Burgerlijk Wetboek. 309 Definitie gebaseerd op deze van N. GEELHAND DE MERXEM "Het finaal verrekenbeding. Weerlegging van een onterechte kritiek", NFM 2009, (103) 104. 310 V. DEHALLEUX, "Avantages matrimoniaux et droits de succession", RTDF 2006, (707) 732-733; J.-F. TAYMANS, "Séparation des biens avec participation aux acquêts" in P. DE PAGE en J.-F. TAYMANS (eds.), Le couple: autonomies de volontés, Brussel Larcier, 2006, (17) 18; A. VERBEKE, Goederenverdeling bij echtscheiding, Antwerpen, Maklu, 1991, 318-319. 311 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 388; A. VERBEKE, "Topic 12 tot en met 15, Scheiding van goederen met correcties" in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (69) 70.

74

Het zakenrechtelijk statuut van de goederen wijzigt niet door een verrekenbeding. Alle goederen blijven

op naam staan van de partner die er de eigenaar van is. Deze situatie wordt ook behouden na de

ontbinding van het huwelijksstelsel of het einde van de wettelijke samenwoning.312

In België bestaat er geen wettelijke omkadering voor een huwelijkscontract of samenlevingscontract van

scheiding van goederen met verrekenbeding. De echtgenoten of wettelijk samenwonende partners doen

er dus goed aan alle bepalingen in verband met de verrekening grondig en duidelijk uit te laten schrijven

in een huwelijkscontract of samenlevingscontract aangezien er geen wettelijke regeling is waarop ze

kunnen terugvallen. In Frankrijk (artikelen 1569 tot 1581 Code civil Fr.) en Nederland (artikelen NBW 1:

132 tot 143) bevat het burgerlijk wetboek wel een regeling voor verrekenbedingen.313 De geldigheid van

een verrekenbeding wordt in België wel algemeen aanvaard aangezien het geen strijdigheid met de

dwingend recht of openbare orde inhoudt en aldus toegelaten is op grond van artikel 1387 en 1478, derde

lid Burgerlijk Wetboek.314

Bij het opnemen van een verrekenbeding in een huwelijks- of een samenlevingscontract, wordt er

bijzondere aandacht besteed aan de verreken-massa, de verreken-sleutel, het verreken-tijdstip en de

verreken-modaliteiten.315 Deze vier aspecten worden hier nader belicht aangezien deze tot uiteenlopende

effecten van het verrekenbeding leiden. Verder worden ook de moeilijkheden bij de toepassing van

verrekenbedingen en de gevolgen van verrekenbedingen besproken.

97. Allereerst is het van belang om goed te definiëren wat als verreken-massa in aanmerking zal worden

genomen om de verrekening te laten plaatsvinden. De verreken-massa omvat immers de goederen die de

basis voor de verrekening vormen. Echtgenoten en wettelijk samenwonende partners bepalen naar eigen

goeddunken de verreken-massa in het verrekenbeding in het huwelijks- of samenlevingscontract. Ze

beschikken daarbij over verschillende mogelijkheden: een welbepaald goed, goederen tijdens het huwelijk

of wettelijke samenwoning onder bezwarende titel verworven (aanwinsten), goederen zowel vóór als

312 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 268; J. RUYSSEVELDT, "Recente ontwikkelingen in het Vlaamse successierecht", NFM 2007, (1) 6; A. VERBEKE, "Topic 12 tot en met 15, Scheiding van goederen met correcties" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (69) 70. 313 C. DE WULF, "De scheiding van goederen met een verrekenbeding - Een ideale formule tegen de koude uitsluiting?", T.Not. 2012, (200) 201; 204. 314 P. DE PAGE en I. DE STEFANI, "La participation aux acquêts" in E. BEGUIN et al. (eds.), Quinze années d'application de la réforme des régimes matrimoniaux, Academia, Louvain-la-Neuve, 1991, (221) 222; N. GEELHAND DE MERXEM "Het finaal verrekenbeding. Weerlegging van een onterechte kritiek", NFM 2009, (103) 105-107. 315 A. VERBEKE, "Topic 12 tot en met 15, Scheiding van goederen met correcties" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (69) 77.

75

tijdens het huwelijk of de wettelijke samenwoning verworven of alle goederen, met inbegrip van goederen

verkregen uit schenking, erfenis of testament.316

Vaak wordt de verreken-massa beperkt tot de aanwinsten.317 318 Dit zijn dan goederen verkregen met

inkomsten of besparingen op deze inkomsten. Daarbij kunnen de inkomsten uit beroepsactiviteit, die de

grondslag voor de aanwinsten vormen, eng (bijvoorbeeld enkel salaris) of ruimer (bijvoorbeeld ook

tantièmes) gedefinieerd worden.319 Echtgenoten of wettelijk samenwonende partners kunnen hieraan zelf

de gewenste invulling geven.

Wanneer de verreken-massa uit de aanwinsten bestaat, maakt men ook gebruik van de termen

aanvangsvermogen en eindvermogen. Het aanvangsvermogen bestaat dan uit de goederen verworven

voor het huwelijk of de wettelijke samenwoning en tijdens het huwelijk of de wettelijke samenwoning om

niet. Het eindvermogen bevat alle goederen die een echtgenoot bij de ontbinding van het huwelijk of een

wettelijk samenwonende partner bij het beëindigen van de wettelijk samenwoning bezit met inbegrip van

de goederen uit het aanvangsvermogen. Telkens wordt van het aanvangsvermogen en het eindvermogen

de schulden afgetrokken om tot een netto-vermogen te komen. Het verschil tussen het netto-

aanvangsvermogen en het netto-eindvermogen vormt dan de aanwinsten.320

98. Naast de verreken-massa moet ook worden vastgelegd volgens welke criteria de verrekenvordering

zal worden begroot. Deze criteria worden als geheel de verreken-sleutel genoemd. Echtgenoten en

wettelijk samenwonende partners kunnen zelf deze verreken-sleutel kiezen. Vaak zal de verreken-sleutel

50-50 zijn maar ook andere verdelingen zijn mogelijk. Zo kan zelfs een verreken-sleutel 100-0 worden

bedongen en toegepast.321

316 N. GEELHAND DE MERXEM "Het finaal verrekenbeding. Weerlegging van een onterechte kritiek", NFM 2009, (103) 104; F. HELSEN, "Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen", NFM 2015, (70) 73; J. RUYSSEVELDT, "Recente ontwikkelingen in het Vlaamse successierecht", NFM 2007, (1) 6; A. VERBEKE, "Topic 12 tot en met 15, Scheiding van goederen met correcties" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (69) 77. 317 Aangezien we hier uitgaan van zowel de situatie van een huwelijk met een scheiding van goederen als de wettelijke samenwoning, wordt niet het begrip ‘huwelijkse aanwinsten’ maar gewoon ‘aanwinsten’ gehanteerd. 318 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 388. 319 A. VERBEKE, "Topic 12 tot en met 15, Scheiding van goederen met correcties" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (69) 78. 320 A. VERBEKE, "Topic 12 tot en met 15, Scheiding van goederen met correcties" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (69) 78-79. 321 P. DE PAGE en I. DE STEFANI, "La participation aux acquêts" in E. BEGUIN et al. (eds.), Quinze années d'application de la réforme des régimes matrimoniaux, Academia, Louvain-la-Neuve, 1991, (221) 235-236; N. GEELHAND DE MERXEM "Het finaal verrekenbeding. Weerlegging van een onterechte kritiek", NFM 2009, (103) 104; A. VERBEKE, "Topic 12 tot en met 15, Scheiding van goederen met correcties" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (69) 79-80.

76

99. Het verreken-tijdstip is voor de uitwerking van een verrekenbeding ook van cruciaal belang.

Naargelang de keuze van de echtgenoten of de wettelijk samenwonende partners kan de verrekening

immers op welbepaalde regelmatige tijdstippen plaatsvinden (bijvoorbeeld op het einde van elk

kalenderjaar) of slechts op een finaal tijdstip. Wanneer de verrekening op regelmatige tijdstippen

plaatsvindt, duidt men dit aan als een periodiek verrekenbeding. Een verrekenbeding waarbij de

verrekening slechts plaatsvindt op een finaal tijdstip, wordt een finaal verrekenbeding genoemd. Dit finaal

tijdstip kan een welbepaald tijdstip zijn (bijvoorbeeld een welbepaald aantal jaar na de ondertekening van

het huwelijks- of het samenlevingscontract) maar meestal zal het verreken-tijdstip op een onbepaald

tijdstip worden vastgelegd. Zo kan de ontbinding van het huwelijk of het einde van de wettelijke

samenwoning of een welbepaalde vorm van ontbinding of einde, bijvoorbeeld door overlijden, als

onbepaald verreken-tijdstip worden opgenomen in een huwelijks- of samenlevingscontract.322

De keuze om het verreken-tijdstip op een onbepaald tijdstip te leggen en daarbij een welbepaalde vorm

van ontbinding van het huwelijk of het einde van de wettelijke samenwoning te beogen (echtscheiding/

formele beëindiging van de wettelijke samenwoning, dan wel het overlijden van één van de partners) heeft

een belangrijke impact op de latere uitwerking van het verrekenbeding. Een verrekenbeding dat

uitwerking krijgt bij echtscheiding of formele beëindiging van de wettelijke samenwoning zal immers

fundamenteel anders worden opgesteld dan een verrekenbeding dat uitwerking krijgt bij overlijden van

één van de partners.323

Bij een verrekenbeding voor het geval van echtscheiding of formele beëindiging van de wettelijke

samenwoning zal men eerder een beperkte verreken-massa bepalen. Enkel de goederen die tijdens het

huwelijk of de wettelijke samenwoning ten bezwarende titel werden verkregen, hierboven de aanwinsten

genoemd, zullen er deel van uitmaken. Goederen verkregen vóór het huwelijk of de wettelijke

samenwoning of verkregen bij erfenis, schenking of testament zullen dan niet tot de verreken-massa

behoren en buiten beschouwing worden gelaten bij de verrekening. Bovendien zal de verrekensleutel

hoogstwaarschijnlijk niet erg afwijken van 50-50. Een echtscheiding of formele beëindiging van de

322 N. GEELHAND DE MERXEM "Het finaal verrekenbeding. Weerlegging van een onterechte kritiek", NFM 2009, (103) 104; F. HELSEN, "Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen", NFM 2015, (70) 73; A. VERBEKE, "Topic 12 tot en met 15, Scheiding van goederen met correcties" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (69) 80-81. 323 F. HELSEN, "Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen", NFM 2015, (70) 73; A. VERBEKE, "Topic 26 Scheiding van goederen met verrekenbeding" in F. BUYSSENS, H. DERYCKE en A. VERBEKE (eds.), Vermogensplanning met effect na overlijden, langstlevende, Brussel, Larcier, 2010, (121) 121-122.

77

wettelijke samenwoning duidt vaak op een einde in onmin waarbij de partners meestal niet de bedoeling

hebben elkaar al te zeer te bevoordelen.324

Een verrekenbeding dat daarentegen werd opgenomen met de bedoeling het uitwerking te laten krijgen

bij overlijden, zal dikwijls een ruimere verreken-massa bepalen. Een voorbeeld daarvan kan worden

gevonden in het Nederlands geïnspireerde alsof-beding waarbij de verreken-massa bestaat uit alle

goederen die de partners bezitten, zowel op naam van de ene partner als op naam van de andere, zowel

van vóór als van tijdens het huwelijk of de wettelijke samenwoning, zowel verkregen onder bezwarende

titel als via schenking, erfenis of testament. Het Nederlandse alsof-beding stelt een verrekening voorop

alsof men zou gehuwd zijn onder de algehele gemeenschap van goederen. Tijdens het huwelijk of de

wettelijke samenwoning geldt het regime van scheiding van goederen, bij ontbinding van het stelsel wordt

dan verrekend alsof de partners gehuwd waren onder de algehele gemeenschap van goederen. Als

verreken-sleutel wordt minstens 50-50 toegepast, soms zelfs 100-0 in het voordeel van de langstlevende.

Een dergelijk verrekenbeding biedt de partners de mogelijkheid om de langstlevende een zo ruim

mogelijke bescherming te bieden door zoveel mogelijk van het vermogen van de eerststervende naar het

vermogen van de langstlevende over te brengen.325

100. In het verrekenbeding worden eveneens de verreken-modaliteiten vastgelegd. Het is mogelijk om

te bedingen dat de verrekening slechts een eenzijdig recht uitmaakt voor één van de partners. Bijna altijd

zal de verrekening echter als wederkerig recht worden bedongen. Echtgenoten bij huwelijkscontract of

wettelijk samenwonende partners bij samenlevingscontract kunnen overeenkomen dat de verrekening

verplicht is maar kunnen evengoed bepalen dat de verrekening louter een facultatieve optie zal

uitmaken.326

324 A. VERBEKE, "Huwelijkscontracten: scheiding van goederen met toeters en bellen" in L. WEYTS, A. VERBEKE en E. GOOVAERTS (eds.), Actualia Familiaal vermogensrecht, 4, Leuven, Universitaire Pers, 2003, (15) 23; A. VERBEKE, "Huwelijkscontract. De sky is bijna the limit?" in B. TILLEMAN en A. VERBEKE (eds.), Actualia vermogensrecht. Liber Alumnorum KULAK. Als hulde aan Prof. dr. Georges Macours Brugge, Die Keure, 2005, (169) 178; A. VERBEKE, "Topic 26 Scheiding van goederen met verrekenbeding" in F. BUYSSENS et al. (eds.), Vermogensplanning met effect na overlijden, langstlevende, Brussel, Larcier, 2010, (121) 121-122. 325 A. VERBEKE, "Huwelijkscontract. De sky is bijna the limit?" in B. TILLEMAN en A. VERBEKE (eds.), Actualia vermogensrecht. Liber Alumnorum KULAK. Als hulde aan Prof. dr. Georges Macours Brugge, Die Keure, 2005, (169) 177; A. VERBEKE, "Topic 26 Scheiding van goederen met verrekenbeding" in F. BUYSSENS et al. (eds.), Vermogensplanning met effect na overlijden, langstlevende, Brussel, Larcier, 2010, (121) 121-122. 326 J. RUYSSEVELDT, "Recente ontwikkelingen in het Vlaamse successierecht", NFM 2007, (1) 7; A. VERBEKE, "Topic 12 tot en met 15, Scheiding van goederen met correcties" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (69) 82.

78

Daarnaast wordt meestal ook bepaald in het verrekenbeding hoe de verrekenvordering kan worden

voldaan. In principe zal de verrekenvordering in geld moeten worden voldaan. Wanneer partners daarvan

wensen af te wijken en een voldoening in natura mogelijk willen maken, kunnen zij dit uitdrukkelijk in het

verrekenbeding op te nemen. Het recht op verrekening gaat normaal over op de erfgenamen van de

schuldeiser-partner. Om dit te vermijden kunnen de echtgenoten of wettelijk samenwonende partners

deze mogelijkheid uitsluiten in het verrekenbeding. Voor de duidelijkheid wordt in het verrekenbeding ook

vastgelegd binnen welke termijn de vordering moet worden ingesteld en binnen welke termijn de

uitbetaling van een vastgestelde vordering moet worden opgeëist.327

101. Het toepassen van een verrekenbeding blijkt niet steeds eenvoudig. Echtgenoten en wettelijk

samenwonende partners worden met heel wat moeilijkheden geconfronteerd bij het gebruik van een

verrekenbeding.

Bij het opnemen van een (finaal) verrekenbeding in een huwelijkscontract of samenlevingscontract zal het

toekomstig resultaat steeds onzeker zijn. De twee vermogens zullen immers een evolutie doormaken

doorheen de tijd. Daarbij kan de ene partner zorgzaam zijn of geluk hebben in de zaken terwijl de andere

minder zorgzaam is en tegenslag kent. Aanvankelijk zal een verrekenbeding meestal opgenomen worden

met de bedoeling de financieel zwakkere partner mee te laten delen in de aangroei van het vermogen van

de financieel sterkere partner. Wanneer het de financieel sterkere partner echter helemaal niet voor de

wind gaat, kan de verrekening uiteindelijk nog tot resultaat hebben dat de financieel zwakkere partner de

andere partner die onder collectieve schuldenregeling werd geplaatst of zijn rechtverkrijgenden moet

uitbetalen. De financieel sterkere partner (althans bij het begin) kan dermate veel schulden maken dat de

financieel zwakkere partner bij de verrekening mee zal moeten betalen in die schulden in de plaats van te

delen in de aangroei van het vermogen zoals aanvankelijk de bedoeling was. Om te vermijden dat één van

de partners zijn vermogen niet met de nodige diligentie beheert, worden soms beperkingen aan het vrije

beschikkingsrecht van de partners opgenomen.328

327 A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 166-167; A. VERBEKE, "Topic 12 tot en met 15, Scheiding van goederen met correcties" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (69) 82. 328 P. DE PAGE en I. DE STEFANI, "La participation aux acquêts" in E. BEGUIN et al. (eds.), Quinze années d'application de la réforme des régimes matrimoniaux, Academia, Louvain-la-Neuve, 1991, (221) 245; C. DE WULF, "De scheiding van goederen met een verrekenbeding - Een ideale formule tegen de koude uitsluiting?", T.Not. 2012, (200) 212-213, 221; L. HAYEZ, F. SOHET en B. REMY, "La séparation de biens avec participation aux acquêts", RNB 1990, (438) 454-455; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 389.

79

Om een correcte verrekening te kunnen maken, moet bekend zijn welke vermogensbestanddelen allemaal

deel uitmaken van de verreken-massa. Hiervoor zijn de partners volledig op elkaar aangewezen. Zij moeten

deze gegevens immers aan elkaar overmaken. Wanneer één partner vermoedt dat de gegevens van de

andere niet volledig waarheidsgetrouw zijn en deze gegevens betwist, zal de partner, die betwist, de

bewijslast dragen. Dit is een erg zware en moeilijke bewijslast want men zal bijvoorbeeld moeten bewijzen

dat de andere bepaalde goederen achterhoudt of de massa van het aanvangsvermogen onterecht opdrijft.

Bovendien is het de andere die zijn vermogen alleen heeft bestuurd en dus ook alle nuttige bewijsstukken,

bankafschriften,… in het bezit heeft.329 Wanneer de verreken-massa bestaat uit de aanwinsten, is de

samenstelling en waardering van het aanvangs- en eindvermogen uiterst complex. Het tegenbewijs bij

betwisting lijkt in deze gevallen nog moeilijker te leveren.330

De keuze voor een periodieke verrekening houdt evenwel een bijkomend risico in. Aangezien deze

verrekening op (meerdere) regelmatige tijdstippen plaatsvindt, vereist deze een zeer nauwkeurige

administratie en boekhouding tussen de partners. In de praktijk gebeurt dit echter niet steeds zodat in die

gevallen het te verrekenen bedrag niet wordt vastgesteld en de verrekeningsvordering niet kan worden

uitgevoerd. Om dit ongewenst resultaat te vermijden, wordt soms een koppeling van een periodiek

verrekenbeding met een finaal verrekenbeding (alsof-beding) voorzien, waarbij de partners dan bij

ontbinding van het stelsel zullen verrekenen alsof ze waren gehuwd onder het wettelijk stelsel van de

gemeenschap van aanwinsten.331

D. Externe correcties ‘scheiding van goederen’

102. De externe correcties op de strikte scheiding van goederen verschillen van de interne correctie, het

verrekenbeding, doordat zij het zakenrechtelijk statuut van bepaalde goederen van de echtgenoten of

329 C. DE WULF, "De scheiding van goederen met een verrekenbeding - Een ideale formule tegen de koude uitsluiting?", T.Not. 2012, (200) 218. 330 C. DE WULF, "De scheiding van goederen met een verrekenbeding - Een ideale formule tegen de koude uitsluiting?", T.Not. 2012, (200) 216-217; L. HAYEZ et al., "La séparation de biens avec participation aux acquêts", RNB 1990, (438) 454-455; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 388. 331 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 389; A. VERBEKE, Goederenverdeling bij echtscheiding, Antwerpen, Maklu, 1991, 337.

80

wettelijk samenwonende partners kunnen wijzigen.332 Hierna wordt ingegaan op eigendomsvermoedens

en de toevoeging van een massa goederen.

Eigendomsvermoedens

a) Huwelijk

103. Niettegenstaande artikel 1468, tweede lid Burgerlijk Wetboek een wettelijk eigendomsvermoeden

bepaalt, worden vaak eigendomsvermoedens in huwelijkscontracten van scheiding van goederen

opgenomen. Dit zijn dan conventionele eigendomsvermoedens aangezien ze vrij vormgegeven worden

door de echtgenoten. Het wettelijk eigendomsvermoeden voor echtgenoten gehuwd onder scheiding van

goederen bepaalt: “Roerende goederen waarvan niet kan worden bewezen dat ze eigendom zijn van een

der echtgenoten, worden beschouwd als onverdeeld tussen de echtgenoten.” Conventionele

eigendomsvermoedens kunnen eveneens vermoedens van onverdeeldheid zijn maar kunnen tevens

bepalen dat bepaalde goederen vermoed worden toe te behoren aan één van de echtgenoten. 333

104. Enerzijds vervullen eigendomsvermoedens een bewijsfunctie. Het wettelijk eigendomsvermoeden

van onverdeeldheid kan aan derden worden tegengeworpen. Daarentegen zijn conventionele

vermoedens inzake het bewijs van eigendomsrecht niet aan derden tegenwerpelijk. Derden kunnen ze

evenwel in hun voordeel inroepen.334 Om discussies te vermijden bepalen echtgenoten best uitdrukkelijk

het weerlegbaar dan wel onweerlegbaar karakter van het eigendomsvermoeden. Er is immers geen

eensgezindheid in de rechtsleer of het vermoeden, zonder enige bijkomende uitdrukkelijke vermelding

over het karakter ervan, weerlegbaar dan wel onweerlegbaar is. VERBEKE en CASMAN zijn daarbij van

332 F. HELSEN, "Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen", NFM 2015, (70) 73; A. VERBEKE, "Topic 12 tot en met 15, Scheiding van goederen met correcties" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (69) 69-70. 333 A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 112. 334 H. CASMAN, Notarieel familierecht, Gent, Mys en Breesch, 1991, 101; P. DE PAGE en I. DE STEFANI, "La présomption de propriété dans le régime de séparation de biens", TBBR 1990, (197) 198-199; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 112-113.

81

mening dat het eigendomsvermoeden in principe weerlegbaar is, tenzij anders werd bedongen.335 DE

PAGE en DE STEFANI verdedigen daarentegen dat het eigendomsvermoeden op grond van artikel 1134

Burgerlijk Wetboek principieel geacht wordt onweerlegbaar te zijn.336

105. Anderzijds kunnen eigendomsvermoedens de strikte scheiding van goederen verzachten door een

eigendomsoverdracht tussen echtgenoten tot stand te brengen. In principe dient iedere echtgenoot

naargelang zijn aandeel in het goed ook bij te dragen in de prijs daarvan. Wanneer een weerlegbaar

vermoeden wordt opgenomen waarbij het goed op naam van één van de echtgenoten of op naam van

beide echtgenoten komt te staan, kan de ene echtgenoot nog steeds het tegenbewijs leveren dat hij meer

heeft bijgedragen dan zijn eigendomsaandeel. Die echtgenoot zal dan een vordering kunnen instellen

tegen de andere. Indien een dergelijk (persoonlijk of onverdeeld) vermoeden echter als onweerlegbaar

zou worden opgenomen, zou er geen tegenbewijs meer kunnen geleverd worden door de echtgenoot die

meer heeft bijgedragen dan naargelang zijn eigendomsaandeel. Door te werken met onweerlegbare

eigendomsvermoedens kunnen werkelijke eigendomsoverdrachten van de financieel sterkere naar de

financieel zwakkere echtgenoot gerealiseerd worden. Deze doelstelling wordt regelmatig uitdrukkelijk in

het huwelijkscontract opgenomen.337

106. Het Hof van Cassatie heeft bij arrest van 20 oktober 1978 de vermogensverschuiving bij toepassing

van een eigendomsvermoeden aanvaard. Bij de vereffening-verdeling na het overlijden van de echtgenoot

werd een bankrekening op beide namen geacht aan beide echtgenoten voor de helft toe te komen. Het

huwelijkscontract bevatte immers het volgende beding “de goederen op beider naam staande, worden,

behoudens tegenbewijs, aangezien als behorende voor de helft toe aan elke echtgenoot”. Hiermee waren

de erfgenamen van de echtgenoot niet akkoord en startten een procedure om de gehele som van de

bankrekening aan hen te laten toekomen. Volgens hen behoorde de gehele som geld van de bankrekening

op naam van beide echtgenoten aan hen toe aangezien het vermoeden weerlegd werd door het feit dat

de bankrekening uitsluitend gespijsd werd door de inkomsten van de echtgenoot. Het Hof van Cassatie

335 H. CASMAN, Notarieel familierecht, Gent, Mys en Breesch, 1991, 102; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 113. 336 P. DE PAGE en I. DE STEFANI, "La présomption de propriété dans le régime de séparation de biens", TBBR 1990, (197) 205-207. 337 P. DE PAGE en I. DE STEFANI, "La présomption de propriété dans le régime de séparation de biens", TBBR 1990, (197) 202; F. HELSEN, "Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen", NFM 2015, (70) 73; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 115-116.

82

volgde deze redenering niet maar duidde als oorzaak voor deze eigendomsoverdracht de bedoeling van

de echtgenoot aan om zijn echtgenote te vergoeden voor haar huishoudelijke prestaties tijdens het

huwelijk en de besparingen die hij daardoor had kunnen verwezenlijken.338

Ook het hof van beroep te Antwerpen maakte al toepassing van een conventioneel eigendomsvermoeden

om het eigendomsrecht over bepaalde goederen vast te stellen. Zo poneerde de echtgenoot, bij de

vereffening-verdeling na een huwelijk onder scheiding van goederen, dat de goederen op naam van beide

echtgenoten, gefinancierd met de opbrengsten van de handelszaak aan hem toekwamen aangezien de

handelszaak volgens hem zijn eigen goed was. Het huwelijkscontract van het voormalig koppel bevatte

evenwel een eigendomsvermoeden “dat de goederen en waarden waarover geen van beide echtgenoten

zijn eigendomsrecht zal kunnen bewijzen, zullen aanzien worden als toebehorende aan ieder voor de helft”.

Het hof stelde dat de echtgenoot er niet slaagde om het bewijs te leveren dat de handelszaak een eigen

goed van hem uitmaakte. Daarop oordeelde het hof dat de handelszaak aan ieder voor de helft toekwam

en bijgevolg de goederen op naam van beide echtgenoten, gefinancierd met de opbrengsten uit de

handelszaak, ook aan ieder van de echtgenoten voor de helft toekwam.339

107. Een onweerlegbaar eigendomsvermoeden wordt de ene keer als een schenking, de andere keer als

een huwelijksvoordeel gekwalificeerd. In de hypothese het onweerlegbaar eigendomsvermoeden een

schenking zou uitmaken, is het van belang op te merken dat dit tot gevolg heeft dat de echtgenoot die

meer bijdroeg dan naargelang zijn eigendomsaandeel steeds de mogelijkheid heeft deze schenking te

herroepen.340 Later wordt ingegaan op het belang van de kwalificatie als schenking dan wel als

huwelijksvoordeel en de gevolgen van eigendomsvermoedens tussen echtgenoten onderling en ten

aanzien van de kinderen (infra 103-111, nr. 131-135).

b) Wettelijke samenwoning

108. Voor wettelijk samenwonende partners geldt het wettelijk vermoeden van onverdeeldheid uit

artikel 1478, tweede lid Burgerlijk Wetboek: “De goederen waarvan geen van beide wettelijk

samenwonenden de eigendom kan bewijzen en de inkomsten daarvan worden geacht in onverdeeldheid

338 Cass. 20 oktober 1978, RTDF 1979, 272. 339 Antwerpen 19 maart 1985, T.Not. 1985, 168. 340 A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 116-117.

83

te zijn.” Naast dit wettelijk vermoeden van onverdeeldheid kunnen wettelijk samenwonende partners, net

als gehuwden, conventionele eigendomsvermoedens opnemen in hun samenlevingscontract. Wat

hierboven werd gesteld over conventionele eigendomsvermoedens in huwelijkscontracten, geldt mutatis

mutandis voor conventionele eigendomsvermoedens in samenlevingscontracten.341 Daarbij moet nog

benadrukt worden dat, net zoals bij gehuwden, conventionele eigendomsvermoedens in het

samenlevingscontract niet tegenwerpelijk zijn aan derden.342

Toevoeging van een massa goederen

109. Als externe correctie op een zuivere scheiding van goederen is het ook mogelijk om een massa van

goederen toe te voegen aan het stelsel van scheiding van goederen, die een ander lot zal volgen,

onverdeeld of gemeenschappelijk. Dit vormt zowel bij het huwelijk als bij de wettelijke samenwoning een

mogelijkheid.343 Het zakenrechtelijk statuut van de goederen, die worden opgenomen in deze massa, kan

dan wijzigen. Welke goederen in een dergelijke massa kunnen worden opgenomen wordt bepaald door

de partners in het huwelijkscontract of het samenlevingscontract. Dit kan een bepaalde categorie van

goederen, bijvoorbeeld de aanwinsten tijdens het huwelijk of wettelijke samenwoning gerealiseerd, of de

goederen verkregen op beide namen, of een welbepaald goed, bijvoorbeeld de gezinswoning zijn. Het

begrip aanwinsten kan daarbij slaan op de besparingen die de partners restten na de (bij gehuwden

prioritaire) besteding van hun inkomsten aan de lasten van het huwelijk/samenleven of op de besparingen

die ze overhouden na besteding van hun inkomsten aan de lasten van het huwelijk/samenleven en andere

uitgaven. Door het zorgvuldig bepalen van de goederen die tot de toegevoegde massa zullen behoren,

kunnen partners onderling een actieve solidariteit instellen door elkaar te laten delen in hun

vermogensaangroei.344

341 S. PLINGERS, "Topic 20 Samenlevingscontracten" in A. VERBEKE, F. BUYSSENS en H. DERYCKE (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (121) 124; J. VERSTRAETE, "Beschermingstechnieken (andere dan tontine- en aanwasbedingen) tussen ongehuwd samenwonenden" in J. BAEL et al. (eds.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (25) 51-52. 342 S. PLINGERS, "Topic 20 Samenlevingscontracten" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (121) 124-125. 343 S. PLINGERS, "Topic 20 Samenlevingscontracten" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (121) 124; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 120. 344 A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad,

84

110. Inzake de toevoeging van een massa goederen aan het stelsel van scheiding van goederen wordt

een veelheid aan begrippen gebruikt: ‘onverdeeldheid’, ‘vennootschap’, ‘gemeenschap’ en

‘gemeenschappelijk vermogen’. In wat hierna volgt tracht ik een duidelijk overzicht te bieden van een twee

in de rechtsleer voorgestelde externe correcties die een toevoeging van een massa van goederen

inhouden. Daarbij hanteer ik het door VERBEKE gemaakte onderscheid naargelang het om een gewone

gemeenrechtelijke onverdeeldheid of een doelgebonden onverdeeldheid ten behoeve van het gezinsleven

gaat, waarvan de partners de verdeling niet kunnen vorderen tijdens het huwelijk of de wettelijke

samenwoning. In het eerste geval spreek ik van een gewone onverdeeldheid, in het tweede geval van een

intern gemeenschappelijk vermogen.345

De gebruikte terminologieën zorgen er ook voor dat er soms verwarring bestaat over wat nu het

dominante basisregime is. Daarbij moet benadrukt worden dat de toevoeging van een massa van goederen

aan een stelsel van scheiding van goederen niet noodzakelijk het dominante basisregime verandert. Dit

kan nog steeds het stelsel van scheiding van goederen blijven. Wanneer de toegevoegde massa van

goederen werkelijk als een gemeenschap wordt georganiseerd, kan het dominante basisregime wel

veranderen in een stelsel van gemeenschap346. Ondanks dat alle huwelijksstelsels zowel elementen uit de

scheiding van goederen als uit het gemeenschapsstelsel vertonen, is het toch noodzakelijk dat er één

dominant basisregime is dat in essentie niet kan worden aangetast. Afwijkingen en bijzondere regels zijn

dan slechts mogelijk voor zover deze verenigbaar zijn met de wezenlijke elementen van het dominant

basisregime.347

Het dominante basisregime is van belang voor de toepassing van het artikel 1451 Burgerlijk Wetboek. Dit

artikel legt een dwingende regeling met betrekking tot het bestuur, de verhaalsrechten van schuldeisers,

de wederbeleggingsformaliteiten en het vermoeden van gemeenschappelijkheid van actief en passief op

aan alle stelsels van gemeenschap van goederen.348 Het criterium om te besluiten tot een stelsel van

Deurne, Kluwer, 1995, (81) 120; A. VERBEKE, "Topic 12 tot en met 15, Scheiding van goederen met correcties" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (69) 72. 345 Naar het onderscheid gemaakt door VERBEKE: A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 125-126. 346 Met ‘stelsel van gemeenschap’ worden zowel het wettelijk stelsel als het stelsel van algehele gemeenschap bedoeld. 347 A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 120-122. 348 A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 121-122.

85

gemeenschap van goederen werd in de rechtspraak en rechtsleer vormgegeven. De parlementaire

voorbereiding van de wet van 14 juli 1976 stelt dat artikel 1451 Burgerlijk Wetboek van toepassing is zodra

alle inkomsten van de echtgenoten van rechtswege in de gemeenschap worden opgenomen.349 Dit is

logisch aangezien het onmiddellijk en van rechtswege gemeenschappelijk zijn der inkomsten

onverenigbaar is met het stelsel van scheiding van goederen. Wanneer alle inkomsten uit de gemeenschap

worden uitgesloten, kan er dan dus alleen maar sprake zijn van scheiding van goederen.350 De stelling dat

alle inkomsten van rechtswege in de gemeenschap moeten vallen opdat er een stelsel van gemeenschap

van goederen zou kunnen zijn, zoals uit de parlementaire voorbereiding van de wet van 14 juli 1976 lijkt

te moeten worden afgeleid, gaat evenwel te ver. VERBEKE verdedigt het standpunt dat het determinerend

criterium voor de kwalificatie van het huwelijksstelsel erin bestaat of de inkomsten uit arbeid onmiddellijk

en van rechtswege in de gemeenschap vallen. Volgens hem maakt het feit dat hetgeen tijdens het huwelijk

door arbeid en onder bezwarende titel verworven is, automatisch gemeenschappelijk is, een kenmerkend

en wezenlijk element uit van het gemeenschapsstelsel. Daarentegen is hij van mening dat de uitsluiting

van inkomsten van eigen goederen geen afbreuk doet aan het gemeenschapskarakter van het stelsel.351

352 De meerderheid van auteurs lijken VERBEKE bij dit standpunt te volgen.353 Recent oordeelde het hof

van beroep te Gent ook in een zaak betreffende een huwelijkscontract van scheiding van goederen met

toegevoegde ‘vennootschap van aanwinsten’ in die zin over de kwalificatie van het stelsel. Het hof

onderbouwde deze beslissing als volgt:

“Van essentieel belang is het gegeven dat de beroepsinkomsten van de echtgenoten niet

automatisch/onmiddellijk en van rechtswege tot het toegevoegde vermogen behoren. Dit gegeven maakt

dat geen gemeenschapsregime aan de orde is. Een gemeenschapsregime onderstelt immers dat

349 Verslag namens de commissie voor de justitie uitgebracht door de heer HAMBYE bij het wetsontwerp ter vervanging van titel V, boek III van het Burgerlijk Wetboek “Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat BZ 1974, nr.683-2, 1-78; Verslag namens de subcommissie voor de justitie door de heren BAERT, CALEWAERT, HAMBYE en VAN LAEYS bij het wetsontwerp ter vervanging van titel V van boek III van het Burgerlijk Wetboek “Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat BZ 1974, nr.683-2 (bijlage), 261. 350 Brussel 13 maart 1984, JT 1984, 534; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 123. 351 A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 123-124; A. VERBEKE, "Topic 12 tot en met 15, Scheiding van goederen met correcties" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011. 352 Brussel 10 november 1994, RNB 1995, 204. 353 H. CASMAN en R. DEKKERS, Handboek burgerlijk recht. 4: huwelijksstelsels, erfrecht, giften, Antwerpen, Intersentia, 2010, 194; H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 266; W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 385.

86

beroepsinkomsten automatisch/onmiddellijk en van rechtswege in een gemeenschappelijk vermogen

vallen. Ligt, zoals in casu, een huwelijkscontract voor waardoor de beroepsinkomsten van de echtgenoten

niet automatisch/onmiddellijk en van rechtswege in een gemeenschappelijk vermogen vallen, dan geldt

een stelsel tot scheiding van goederen”354

111. Hierna wordt dieper in gegaan op de twee mogelijke vormen van toevoeging van een massa van

goederen aan het stelsel van scheiding van goederen. De voornaamste kenmerken van elke vorm worden

toegelicht. Bij elke vorm wordt ook nagegaan of deze eveneens toepassing kan vinden bij de wettelijke

samenwoning. Later wordt ingegaan op de gevolgen van de toevoeging van een onverdeeldheid of intern

gemeenschappelijk vermogen aan het stelsel van scheiding van goederen tussen echtgenoten of wettelijk

samenwonende partners en ten aanzien van de kinderen (infra 106-113, nr. 132-136).

a) Gewone onverdeeldheid

(1) Huwelijk

112. Echtgenoten kunnen een gemeenrechtelijke onverdeeldheid toevoegen aan hun stelsel van

scheiding van goederen. Daarbij kunnen ze vrij bepalen welke goederen zij in deze onverdeeldheid willen

laten vallen. Dit kan één goed zijn of, zoals vaak bepaald, alle aanwinsten of besparingen. Hoe die

aanwinsten of besparingen in de onverdeeldheid terechtkomen bepalen de echtgenoten ook vrij in hun

huwelijkscontract. Dit kan door het storten van gelden van één echtgenoot op een gezamenlijke rekening

of door het aankopen van goederen op naam van beide echtgenoten. In deze gevallen is het behoren tot

de onverdeeldheid onderhevig aan een effectieve beslissing van de echtgenoten. Ook kan het

huwelijkscontract een vermoeden van onverdeeldheid bepalen voor tijdens het huwelijk verworven

goederen, zelfs op naam van één echtgenoot alleen, behoudens een verklaring in de aankoopakte in

tegenstelde zin of een bewijs inzake de herkomst van de gelden. Een huwelijkscontract van scheiding van

goederen met onverdeeldmaking van besparingen gaat nog verder en bepaalt dat de besparingen

automatisch en van rechtswege tot de onverdeeldheid behoren.355

354 Gent 2 april 2015, T.Not. 2015, 620. 355 F. HELSEN, "Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen", NFM 2015, (70) 73-74; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81)

87

113. Wanneer de toevoegde massa van goederen bestaat uit een gemeenrechtelijke onverdeeldheid

kunnen de echtgenoten op elk moment de verdeling van deze onverdeeldheid vorderen. Dit volgt uit het

gemeenrechtelijk artikel 815 Burgerlijk Wetboek en meer specifiek voor de scheiding van goederen uit

artikel 1469 Burgerlijk Wetboek.356

114. Als gemeenrechtelijke onverdeeldheid is de toevoegde massa van goederen als onverdeeldheid

onderworpen aan de gemeenrechtelijke regels uit artikel 577-2 Burgerlijk Wetboek. Zo ook wat het

bestuur van de onverdeeldheid betreft. Artikel 577-2, §6 Burgerlijk Wetboek bepaalt hierover dat beide

echtgenoten moeten optreden voor alle daden die verder gaan dan voorlopig beheer. In principe zal de

ene echtgenoot de (finale) verrekening dan niet meer kunnen uithollen door de vervreemding om niet.

Beide echtgenoten zullen immers automatisch onverdeelde eigenaars worden van de goederen die zij bij

huwelijkscontract bestemd hebben tot de onverdeeldheid. Bijgevolg zullen beide echtgenoten moeten

optreden bij vervreemding. De bestuursregeling uit artikel 577-2, §6 Burgerlijk Wetboek geldt echter

slechts voor zover de echtgenoten geen andere bestuursregeling zijn overeengekomen. Hierbij mogen de

echtgenoten wel niet afwijken van het dwingend beginsel van de gelijkheid tussen de echtgenoten.357

Als afwijking van de gemeenrechtelijke regels van bestuur kunnen de echtgenoten een tussencategorie

van daden van dagelijks bestuur voorzien, die de echtgenoten wel alleen kunnen stellen. Evenzeer kunnen

de echtgenoten ervoor kiezen om de regels voor het bestuur van de burgerlijke vennootschap uit 1832 en

1862-1863 Burgerlijk Wetboek van toepassing te verklaren.358

Daarnaast kan men zich de vraag stellen of de echtgenoten ook de regels van bestuur van het wettelijk

stelsel uit artikel 1415-1426 Burgerlijk Wetboek in hun huwelijkscontract van scheiding van goederen

kunnen opnemen. Dit zou een versoepeling zijn in vergelijking met de gemeenrechtelijke regels uit artikel

577-2, §6 Burgerlijk Wetboek. Aangezien de regels uit artikel 1415-1426 Burgerlijk Wetboek berusten op

een wederzijdse lastgeving tussen echtgenoten en artikel 219 Burgerlijk Wetboek zich verzet tegen

127. Zie over onverdeeldmaking van besparingen: J.-L. SNYERS, "Scheiding van goederen met onverdeeldmaking van de besparingen" in CASMAN, H., DECUYPER, J.R., GERLO, J. en VAN DE POEL, V. (eds.), De evolutie in de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, 193-208. 356 A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 129. 357 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 395; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 131. 358 A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 131-132.

88

onherroepelijke lastgevingen tussen echtgenoten, is dit niet mogelijk. Het feit dat de gemeenrechtelijke

bestuursregels uit artikel 577-2 Burgerlijk Wetboek ook een wederzijdse lastgeving instellen tussen

echtgenoten voor daden van behoud en voorlopig beheer, is niet in strijd met artikel 219 Burgerlijk

Wetboek. Deze regels zijn immers van toepassing zolang er contractueel niets anders bepaald is en

berusten aldus op een uitdrukkelijke suppletieve wettelijke grondslag. Om deze redenen is het dus niet

mogelijk om contractueel de regels van bestuur van het wettelijk stelsel van toepassing te verklaren op de

toegevoegde massa van goederen als gemeenrechtelijke onverdeeldheid.359

115. Ook wat betreft de verhaalsrechten van schuldeisers gelden de gemeenrechtelijke regels. Een

persoonlijke schuldeiser van een echtgenoot zal zich kunnen verhalen op diens eigen vermogen en op

diens aandeel in de onverdeeldheid. Zo zal ook de andere echtgenoot onrechtstreeks bijdragen tot de

persoonlijke schulden van de ene echtgenoot want de onverdeeldheid wordt immers ook gespijsd door de

inspanningen van de andere echtgenoot. Op die manier wordt de volledige scheiding van goederen ook

wat betreft het passief doorbroken. Wanneer het gaat om schulden aangegaan door beide echtgenoten

samen of schulden waarvoor beide echtgenoten gehouden zijn, zijn deze verhaalbaar op het eigen

vermogen van beide echtgenoten, daarbij ook inbegrepen hun aandeel in de onverdeeldheid. In het geval

de gezamenlijke schuldeiser over een uitvoerbare titel beschikt tegen beide echtgenoten, zal de

gezamenlijke schuldeiser de goederen uit de onverdeeldheid kunnen uitwinnen zonder zelfs de verdeling

te moeten vorderen.360

(2) Wettelijke samenwoning

116. Het voorgaande werd steeds in de situatie van het huwelijksstelsel van scheiding van goederen

beschreven. Artikel 1478, tweede lid Burgerlijk Wetboek bepaalt voor wettelijk samenwonende partners

een wettelijk vermoeden van onverdeeldheid. Aldus mag worden aangenomen dat zij ook conventioneel

359 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 105-106; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 132-133. 360 W. PINTENS et al., Familiaal vermogensrecht, Mortsel, Intersentia, 2010, 396; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 134.

89

bij samenlevingscontract een gemeenrechtelijke onverdeeldheid tot stand kunnen brengen.361 Er kunnen

immers geen werkelijke bezwaren bestaan tegen het inrichten van een gemeenrechtelijke onverdeeldheid

door wettelijk samenwonende partners bij samenlevingscontract. Hetgeen hierboven voor gehuwden

werd gesteld, zou dan mutatis mutandis gelden voor wettelijk samenwonenden. Bij samenlevingscontract

bepalen de wettelijk samenwonende partners vrij welke goederen zij in de onverdeeldheid willen laten

vallen. Zij kunnen ook steeds de verdeling van de onverdeeldheid vorderen op grond van artikel 815

Burgerlijk Wetboek. Voor het bestuur van de onverdeeldheid en de verhaalsrechten van de schuldeisers

zijn zij onderworpen aan de gemeenrechtelijke regels voor een onverdeeldheid (supra 87-88, nrs. 114-

115). De hoger gestelde beperking van artikel 219 Burgerlijk Wetboek geldt echter niet voor wettelijk

samenwonende partners zodat zij volledig vrij zijn het bestuur van de onverdeeldheid naar hun wensen

vorm te geven.362

b) Intern gemeenschappelijk vermogen

(1) Huwelijk

117. Aan een stelsel van scheiding van goederen kunnen echtgenoten een massa goederen toevoegen

die zij als ‘gemeenschappelijk vermogen’ inrichten. VERBEKE ontwikkelde deze vorm van externe correctie

op de zuivere scheiding van goederen en gaf er de benaming ‘toegevoegd intern gemeenschappelijk

vermogen’ aan.363 Ook in de verdere rechtsleer werd het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen

besproken.364

361 R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 74; S. PLINGERS, "Topic 20 Samenlevingscontracten" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (121) 124. 362 A. VAN GYSEL, "Convention de cohabitation légale versus contrat de mariage" in Conjugalité et déces, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2011, (73) 82-83. 363 A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 135-147. 364 H. CASMAN, "Huwelijkscontracten" in H. CASMAN en M. VAN LOOCK (eds.), Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., Model 5, art. 10 en 11; H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 267; C. DE WULF, "De huwelijksvermogensstelsels" in C. DE WULF et al. (eds.), Notarieel familierecht en familiaal vermogensrecht: het opstellen van notariële akten, 5 dln., 1, Mechelen, Kluwer, 2011, 988-991; J. VAN BAEL, "Het

90

Een toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen vormt wat betreft de vermogensrechtelijke

solidariteit voor echtgenoten de middenweg tussen de zuivere scheiding van goederen en het wettelijk

stelsel van gemeenschap van goederen365. Anders dan de toevoeging van een gewone onverdeeldheid

bereikt de toevoeging intern gemeenschappelijk vermogen een verdergaande solidariteit. Intern (tussen

echtgenoten) moet het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen immers als een werkelijk

gemeenschappelijk vermogen beschouwd worden. Extern (ten aanzien van derden) wordt de toegevoegde

massa van goederen slechts opgevat als een gemeenrechtelijke onverdeeldheid. Hierdoor genieten de

echtgenoten onderling de voordelen van de werking van een stelsel van gemeenschap van goederen,

zonder onderhevig te zijn aan de nadelen van de door derden in te roepen vermoedens van gemeenschap

met betrekking tot de activa en de passiva.366 Net als bij toevoeging van een gemeenrechtelijke

onverdeeldheid, wijzigt de inbreng van een goed in een toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen

het zakenrechtelijk statuut van het goed.367

Tussen echtgenoten maakt het intern gemeenschappelijk vermogen aldus een doelgebonden

onverdeeldheid uit. Het intern gemeenschappelijk vermogen wordt gecreëerd om tijdens het huwelijk in

de behoeften van de echtgenoten en het gezin te voorzien. Deze bijzondere bestemming onderscheidt het

toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen van een gemeenrechtelijke onverdeeldheid.368 Het

huwelijkscontract zal deze bijzondere bestemming dan ook uitdrukkelijk vermelden:

“Aan dit stelsel van scheiding van goederen, dat zoals vermeld dient te worden beschouwd als het

dominante basisregime, wordt een intern gemeenschappelijk vermogen toegevoegd, met bijzondere

huwelijkscontract van scheiding van goederen met een toegevoegd 'intern gemeenschappelijk vermogen'. Ceci n'est pas un régime matrimonial", T.Not. 2010, (224) 224-248. 365 Hiermee wordt het huwelijksstelsel als beschreven in boek III, titel V, Hoofdstuk II Burgerlijk Wetboek bedoeld. 366 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 267; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 136. 367 A. VERBEKE, "Scheiding van goederen en onverdeeldheden. Over de rechtsgeldigheid van een TIGV.", T.Not. 2011, (179) 180. 368 A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 135-136; A. VERBEKE, "Huwelijkscontracten: scheiding van goederen met toeters en bellen" in L. WEYTS et al. (eds.), Actualia Familiaal vermogensrecht, 4, Leuven, Universitaire Pers, 2003, (15) 19; A. VERBEKE, "Huwelijkscontract. De sky is bijna the limit?" in B. TILLEMAN en A. VERBEKE (eds.), Actualia vermogensrecht. Liber Alumnorum KULAK. Als hulde aan Prof. dr. Georges Macours Brugge, Die Keure, 2005, (169) 175.

91

bestemming ten behoeve van de lasten van het huwelijk en het gemeenschappelijk leven der echtgenoten

en hun gezin.”369

118. De echtgenoten kunnen het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen volgens hun eigen

wensen inrichten. Zij bepalen vrij welke goederen ertoe zullen behoren. Dit kunnen bijvoorbeeld

besparingen zijn die op de inkomsten worden verwezenlijkt of een bepaalde categorie van goederen

(bijvoorbeeld de inboedel, een effectenportefeuille,…) of slechts bepaalde goederen (zoals de

gezinswoning). De omschrijving van wat in het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen valt, is

van groot belang. Enerzijds moet zij voldoende nauwkeurig zijn (bijvoorbeeld de omschrijving van wat als

aanwinsten wordt aangemerkt). Anderzijds moet de omschrijving ook de mogelijkheid van zaakvervanging

open laten. Een goed dat in de plaats komt van het oorspronkelijke goed zal dan ook in het toegevoegd

intern gemeenschappelijk vermogen moeten kunnen vallen.370 Bij de inbreng in het toegevoegd intern

gemeenschappelijk vermogen is geen wederkerigheid vereist. Het is aldus perfect mogelijk dat de ene

echtgenoot beduidend meer inbrengt dan de andere echtgenoot. Naast de bepaling van wat precies wordt

ingebracht in het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen is het bij een dergelijke clausule ook

van belang aandacht te besteden aan het passief en de inkomsten verbonden aan de goederen die tot het

toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen zullen behoren.371 Het passief van het toegevoegd intern

gemeenschappelijk vermogen zal behalve de schulden verbonden aan de ingebrachte goederen, ook alle

lasten van het huwelijk omvatten. Dit vanwege de bijzondere bestemming van het toegevoegd intern

gemeenschappelijk vermogen.372

De zaakvervanging is een cruciaal aspect voor de goederen behorend tot een toegevoegd intern

gemeenschappelijk vermogen. Het principe van de zaakvervanging zorgt ervoor dat het toegevoegd intern

369 A. VERBEKE, "Huwelijkscontracten: scheiding van goederen met toeters en bellen" in L. WEYTS et al. (eds.), Actualia Familiaal vermogensrecht, 4, Leuven, Universitaire Pers, 2003, (15) 19; A. VERBEKE, "Huwelijkscontract. De sky is bijna the limit?" in B. TILLEMAN en A. VERBEKE (eds.), Actualia vermogensrecht. Liber Alumnorum KULAK. Als hulde aan Prof. dr. Georges Macours Brugge, Die Keure, 2005, (169) 175. 370 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 267; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 137-138. 371 F. HELSEN, "Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen", NFM 2015, (70) 83; A. VERBEKE, "Huwelijkscontracten: scheiding van goederen met toeters en bellen" in L. WEYTS et al. (eds.), Actualia Familiaal vermogensrecht, 4, Leuven, Universitaire Pers, 2003, (15) 19; A. VERBEKE, "Huwelijkscontract. De sky is bijna the limit?" in B. TILLEMAN en A. VERBEKE (eds.), Actualia vermogensrecht. Liber Alumnorum KULAK. Als hulde aan Prof. dr. Georges Macours Brugge, Die Keure, 2005, (169) 176. 372 H. CASMAN, Notarieel familierecht, Gent, Mys en Breesch, 1991, 109-110; F. HELSEN, "Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen", NFM 2015, (70) 81; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 139.

92

gemeenschappelijk vermogen een integrerend bestanddeel van het stelsel uitmaakt en geen toevalligheid.

Zaakvervanging houdt in dat goederen uit het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen kunnen

worden vervreemd, zonder dat het intern gemeenschappelijk vermogen dan zelf verdwijnt. Goederen die

in de plaats komen van de vervreemde goederen, worden aan dezelfde bijzondere bestemming

onderworpen. Op die manier wordt het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen in stand

gehouden. Echtgenoten moeten het principe van zaakvervanging dus opnemen in hun huwelijkscontract

als ze een intern gemeenschappelijk vermogen willen creëren. Hoe en in welke mate de zaakvervanging

functioneert, kunnen de echtgenoten zelf bepalen. Zo kunnen ze bedingen dat er bij vervreemding van

goederen het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen slechts zaakvervanging optreedt indien het

nieuw aangeschafte goed volledig met gelden het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen is

verkregen. Daarbij is het dan aangewezen de toepassing van artikel 1402 en 1403 Burgerlijk Wetboek uit

te sluiten. De vergoedingsregels uit het wettelijk stelsel uit 1432 e.v. Burgerlijk Wetboek kunnen al dan

niet toepasselijk verklaard worden.373

119. Wat de interne verhoudingen tussen de echtgenoten zelf betreft, wordt eveneens aandacht besteed

aan de (on)mogelijkheid van de echtgenoten om de verdeling te vorderen tijdens het huwelijk en het

bestuur van het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen.

Aangezien het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen een integrerend bestanddeel uitmaakt

van het huwelijksstelsel en gelet op de bijzondere bestemming ervan, beschikken de echtgenoten niet

over de mogelijkheid om de verdeling van het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen te

vorderen tijdens het huwelijk. Het stelsel van scheiding van goederen met toegevoegd intern

gemeenschappelijk vermogen kan aldus enkel worden ontbonden door het overlijden van één van de

echtgenoten, de echtscheiding, de gerechtelijke scheiding van goederen conform artikel 1470-1474

Burgerlijk Wetboek of door een conventionele wijziging van het huwelijksvermogensstelsel. Hoewel artikel

815 Burgerlijk Wetboek zich verzet tegen onverdeeldheden van onbepaalde duur zonder

opzeggingsmogelijkheden, levert dit hier geen probleem op. Het toegevoegd intern gemeenschappelijk

vermogen vormt tussen echtgenoten immers een ‘gemeenschappelijk vermogen’ en geen

373 F. HELSEN, "Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen", NFM 2015, (70) 81-82; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 137; A. VERBEKE, "Huwelijkscontracten: scheiding van goederen met toeters en bellen" in L. WEYTS et al. (eds.), Actualia Familiaal vermogensrecht, 4, Leuven, Universitaire Pers, 2003, (15) 20; A. VERBEKE, "Huwelijkscontract. De sky is bijna the limit?" in B. TILLEMAN en A. VERBEKE (eds.), Actualia vermogensrecht. Liber Alumnorum KULAK. Als hulde aan Prof. dr. Georges Macours Brugge, Die Keure, 2005, (169) 176.

93

onverdeeldheid. In die zin is artikel 815 Burgerlijk Wetboek tussen echtgenoten onderling dus niet van

toepassing. Ten aanzien van derden maakt het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen wel een

gemeenrechtelijke onverdeeldheid uit. Daarom kan de onmogelijkheid om de verdeling te vorderen door

de echtgenoten niet aan derden worden tegenworpen buiten de grenzen van artikel 815 Burgerlijk

Wetboek.374

Nu het dominante basisregime nog steeds een stelsel van scheiding van goederen is, is artikel 1451

Burgerlijk Wetboek niet dwingend van toepassing. Bijgevolg kunnen de echtgenoten het bestuur van het

toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen vrij regelen, voor zover zij daarbij de gelijkheid tussen de

echtgenoten respecteren.375 Ook de bestuursregels van het wettelijk stelsel kunnen uitdrukkelijk van

toepassing verklaard worden en zullen zelfs, indien niets wordt bepaald, aanvullend van toepassing zijn.

Het gaat hier immers om een ‘gemeenschappelijk vermogen’ in relatie tussen de echtgenoten. De

toepassing van de regels van bestuur van het wettelijk stelsel berust dus op een wettelijke grondslag zodat

het verbod uit artikel 219 Burgerlijk Wetboek niet speelt (supra 87-88, nr. 114).376

120. Tegenover derden werkt het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen slechts als een

gemeenrechtelijke onverdeeldheid. Het vermoeden van gemeenschappelijkheid werkt aldus niet door ten

opzichte van derden. Verder worden de verhaalsrechten van de schuldeisers niet geregeld door deze

toepasselijk in het wettelijk stelsel maar door de regels van de gemeenrechtelijke onverdeeldheid (supra

88, nr. 115).377

121. Aangezien er bij het stelsel van zuivere scheiding van goederen in principe geen verdeling dient

plaats te vinden (er zijn slechts twee eigen vermogens), zijn er geen specifieke regels voor de vereffening-

verdeling van het stelsel van scheiding van goederen. Wanneer er een intern gemeenschappelijk vermogen

wordt toegevoegd aan het stelsel van scheiding van goederen, is het wel noodzakelijk dat er regels omtrent

374 F. HELSEN, "Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen", NFM 2015, (70) 83-84; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 141-143. 375 H. CASMAN, Notarieel familierecht, Gent, Mys en Breesch, 1991, 108; F. HELSEN, "Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen", NFM 2015, (70) 83. 376 A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 143. 377 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 267; F. HELSEN, "Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen", NFM 2015, (70) 84-86; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 144-146.

94

de vereffening-verdeling van dit gemeenschappelijk vermogen bepaald worden. Echtgenoten zullen

hierover zelf de regels overeenkomen in hun huwelijkscontract. Ze kunnen daarbij de regels uit het

wettelijk stelsel (artikelen 1428-1429, 1445-1450, 1457-1465 Burgerlijk Wetboek) van toepassing

verklaren.378

Bovendien kunnen de echtgenoten de wijze van latere verdeling van het toegevoegd intern

gemeenschappelijk vermogen laten variëren naargelang het type van ontbinding: echtscheiding of

overlijden van één van de echtgenoten. Bij ontbinding van het stelsel door echtscheiding zal doorgaans

een verdeling bij helften worden bedongen. De echtgenoten kunnen ook bepalen dat de echtgenoot die

bepaalde goederen heeft ingebracht, deze bij ontbinding van het stelsel zal mogen terugnemen als eigen

goed, zonder enige aanrekening op zijn kavel in het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen en

zonder enige vergoeding verschuldigd te zijn voor de terugneming. Het vergoedingsregime uit de artikelen

1432 e.v. Burgerlijk Wetboek kan weliswaar van toepassing worden verklaard. Wanneer het stelsel

ontbonden wordt door het overlijden van één van de echtgenoten, wensen de echtgenoten vaak een

andere verdeling dan bij echtscheiding. Zo kunnen de echtgenoten een keuze- of verblijvingsbeding onder

last koppelen aan het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen voor de hypothese van ontbinding

door overlijden.379

Indien zij dit wensen, kunnen de echtgenoten ook de regels met betrekking tot de preferentiële toewijzing

(artikel 1446-1447 Burgerlijk Wetboek) uit het wettelijk stelsel in hun huwelijkscontract van toepassing

verklaren op hun toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen.380

122. Het stelsel van scheiding van goederen met toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen werd

reeds sterk bekritiseerd door VAN BAEL. Hij stelt dat dit stelsel geen huwelijksstelsel op zich kan zijn. Zijn

kritiek richt zich voornamelijk op de splitsing tussen de interne en externe werking. Het gaat volgens hem

378 P. PIRON, "La séparation de biens avec société d'acquêts" in Y.-H. LELEU en L. RAUCENT (eds.), Les régimes matrimoniaux. 4. Les régimes conventionnels. Le droit transitoire, Brussel, Larcier, 2002, (61) 110-111. 379 F. HELSEN, "Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen", NFM 2015, (70) 86; A. VERBEKE, "Huwelijkscontracten: scheiding van goederen met toeters en bellen" in L. WEYTS et al. (eds.), Actualia Familiaal vermogensrecht, 4, Leuven, Universitaire Pers, 2003, (15) 20; A. VERBEKE, "Huwelijkscontract. De sky is bijna the limit?" in B. TILLEMAN en A. VERBEKE (eds.), Actualia vermogensrecht. Liber Alumnorum KULAK. Als hulde aan Prof. dr. Georges Macours Brugge, Die Keure, 2005, (169) 176; A. VERBEKE, "Topic 12 tot en met 15, Scheiding van goederen met correcties" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (69) 75. 380 J. LARUELLE, "Le régime légal est-il le droit commun du patrimoine interne adjoint à un régime de séparation de biens?", TBBR 2016, (88) 93-94; P. PIRON, "La séparation de biens avec société d'acquêts" in Y.-H. LELEU en L. RAUCENT (eds.), Les régimes matrimoniaux. 4. Les régimes conventionnels. Le droit transitoire, Brussel, Larcier, 2002, (61) 112.

95

niet op om te stellen dat de toegevoegde massa intern een gemeenschappelijk vermogen uitmaakt,

wanneer dit in het huwelijkscontract werd ingeschreven en dit huwelijkscontract door publiciteit openbaar

werd. Op die manier krijgen derden hier ook kennis van en zou dit tot verwarring leiden. Daarenboven

stelt hij ook dat de verschillende interne en externe werking in strijd zou zijn met de vereisten van

duidelijkheid, coherentie en transparantie. Evenzeer verdedigt hij dat wanneer een toegevoegd intern

gemeenschappelijk vermogen een integrerend bestanddeel van het huwelijksstelsel zou uitmaken, dit niet

meer zou beantwoorden aan een scheiding van goederen als dominant basisregime. Naar zijn mening zou

een scheiding van goederen met toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen niet werkbaar zijn en

zou dit tot interne contradicties en het verlies van eigenheid van het gekozen dominante basisregime van

scheiding van goederen leiden.381

In zijn repliek op de kritiek geuit door VAN BAEL, legt VERBEKE de nadruk op de geldigheid van de interne

en externe werking van het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen als vrijwillig conventionele

onverdeeldheid. Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen is als conventionele onverdeeldheid

gewild door de echtgenoten. Bijgevolg is het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen intern

gesloten. De echtgenoten kunnen de verdeling niet vorderen zolang de bijzondere bestemming (het

huwelijk) voortduurt. Dit betreft slechts een interne afspraak die geen automatische externe werking

krijgt. Bij toepassing van artikel 7 Hypotheekwet is een schuldenaar gehouden zijn verbintenissen na te

komen onder verband van al zijn goederen. Een schuldenaar kan daar niet aan onderuit komen door een

overeenkomst van onverdeeldheid te sluiten. Dit geldt ook voor de echtgenoten. Aldus kunnen

schuldeisers wel steeds de verdeling vorderen en is het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen

extern open.382 VERBEKE is dan ook van mening dat het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen

als conventionele onverdeeldheid volkomen verenigbaar is met de regels van het gemene goederen- en

vermogensrecht. 383 Hij wordt daarin bijgetreden door CASMAN, die stelt dat de verschillende interne en

externe werking van het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen het gevolg is van de coherente

toepassing van de regels over de derdenwerking van zakelijke rechten.384

381 J. VAN BAEL, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen met een toegevoegd 'intern gemeenschappelijk vermogen'. Ceci n'est pas un régime matrimonial", T.Not. 2010, (224) 224-248. 382 A. VERBEKE, "Scheiding van goederen en onverdeeldheden. Over de rechtsgeldigheid van een TIGV.", T.Not. 2011, (179) 186-187. 383 A. VERBEKE, "Scheiding van goederen en onverdeeldheden. Over de rechtsgeldigheid van een TIGV.", T.Not. 2011, (179) 192. 384 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 267. Zie ook: F. HELSEN, "Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen", NFM 2015, (70) 77-78; A. VAN GEEL en C. DECLERCK, "Actuele planningstechnieken in vraag gesteld", NFM 2011, (178) 188.

96

(2) Wettelijke samenwoning

123. Algemeen wordt aangenomen dat wettelijk samenwonende partners bij samenlevingscontract, net

als gehuwden, een intern gemeenschappelijk vermogen kunnen toevoegen aan hun stelsel van scheiding

van goederen.385 Als grondslag hiervoor wordt artikel 1134 Burgerlijk Wetboek aangehaald. Wettelijk

samenwonenden zijn vrij onderling in hun samenlevingscontract te bepalen wat zij willen en hetgeen zij in

dat contract overeenkomen strekt hen tot wet. Deze afspraken gelden evenwel enkel inter partes. Dit volgt

uit de relativiteit van contracten (artikel 1165 Burgerlijk Wetboek). Een samenlevingscontract waarin een

toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen wordt georganiseerd, is aldus niet tegenwerpelijk aan

derden. Ten aanzien van derden maakt de toegevoegde massa slechts een gemeenrechtelijke

onverdeeldheid, net zoals bij gehuwden (supra 93, nr. 120).386

Ook voor wettelijk samenwonenden is artikel 1451 Burgerlijk Wetboek uiteraard niet van toepassing. Als

de wettelijk samenwonende partners hun toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen volgens regels

van het wettelijk stelsel willen laten werken, moeten zij deze regels uitdrukkelijk van toepassing verklaren.

Verder zijn de regels zoals hierboven voor gehuwden van toepassing wat betreft de samenstelling en het

385 R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 74; R. BARBAIX, Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 165; H. CASMAN, "Gehuwd, wettelijk of feitelijk samenwonend: wat maakt het uit? Vermogensrechtelijke aspecten, andere dan bij overleden" in C. FORDER en A. VERBEKE (eds.), Gehuwd of niet: maakt het iets uit?, Antwerpen, Intersentia, 2005, (149) 175; P. DE PAGE, "La communauté" in P. DE PAGE en J.-F. TAYMANS (eds.), Le couple: autonomies de volontés, Brussel, Larcier, 2006, (9) 11-13; I. DE STEFANI, "Les clauses de comptes et les conventions patrimoniales entre cohabitants" in A. CULOT et al. (eds.), Cohabitation légale et cohabitation de fait. Aspects civils et fiscaux, Leuven, Anthemis, 2008, (65) 77; 79; Y.-H. LELEU, "Les biens et le logement du couple non marié" in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2000, (165) 183; P. PIRON, "Séparation de biens avec société d'acquêts" in P. DE PAGE en J.-F. TAYMANS (eds.), Le couple: autonomies des volontés, Brussel, Larcier, 2006, (35) 39; S. PLINGERS, "Topic 20 Samenlevingscontracten" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (121) 124; J.-F. TAYMANS, "La convention notariée de vie commune" in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2000, (103) 109-110; J.-F. TAYMANS, "Les cohabitants: quelles limites à la liberté des conventions?" in S. WATILLON (ed.), Tussen vrijheid en regelgeving: de uitdaging voor de notaris, Brussel, Larcier, 2011, (131) 146; A. VAN GEEL en C. DECLERCK, "Actuele planningstechnieken in vraag gesteld", NFM 2011, (178) 190; J. VERSTRAETE, "Beschermingstechnieken (andere dan tontine- en aanwasbedingen) tussen ongehuwd samenwonenden" in J. BAEL et al. (eds.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (25) 51. 386 P. DE PAGE, "La communauté" in P. DE PAGE en J.-F. TAYMANS (eds.), Le couple: autonomies de volontés, Brussel, Larcier, 2006, (9) 11-13; S. PLINGERS, "Topic 20 Samenlevingscontracten" in A. VERBEKE et al. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, (121) 124-125; A. VAN GYSEL, "Convention de cohabitation légale versus contrat de mariage" in Conjugalité et déces, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2011, (73) 90.

97

bestuur van het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen, het principe van zaakvervanging, de

onmogelijkheid tot het vorderen van de verdeling door de wettelijk samenwonende partners, de

verhaalsrechten van de schuldeisers, de regels omtrent vereffening-verdeling van het toegevoegd intern

gemeenschappelijk vermogen, de toepasselijkheid van de vergoedingsregels en de mogelijkheid tot

preferentiële toewijzing (supra 91-94, nr. 118-121).387

IV. Gevolgen van conventionele correctiemechanismen

124. Hierna worden de gevolgen van de invoeging van de hierboven besproken conventionele

correctiemechanismen in een huwelijks- of samenlevingscontract geschetst. Eerst komen de gevolgen bij

het huwelijk aan bod (A). Daarna wordt ingegaan op deze gevolgen bij wettelijke samenwoning (B). Daarbij

wordt zowel ingegaan op de burgerrechtelijke als fiscaalrechtelijke aspecten, dit ten aanzien van de

partner en de eventuele kinderen.

A. Huwelijk

125. Alvorens de gevolgen tussen echtgenoten en ten aanzien van de kinderen van de conventionele

mechanismen te kunnen bespreken, wordt nagegaan of de theorie van de huwelijksvoordelen van

toepassing is op stelsels van scheiding van goederen en of de besproken conventionele mechanismen als

een huwelijksvoordeel of een schenking moet worden gekwalificeerd. Waarom deze kwalificatie zo

belangrijk is, komt daarna aan bod.

387 P. DE PAGE, "La communauté" in P. DE PAGE en J.-F. TAYMANS (eds.), Le couple: autonomies de volontés, Brussel, Larcier, 2006, (9) 11-13; I. DE STEFANI, "Les clauses de comptes et les conventions patrimoniales entre cohabitants" in A. CULOT et al. (eds.), Cohabitation légale et cohabitation de fait. Aspects civils et fiscaux, Leuven, Anthemis, 2008, (65) 77; Y.-H. LELEU, "Les biens et le logement du couple non marié" in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2000, (155) 183; J.-F. TAYMANS, "La convention notariée de vie commune" in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2000, (103) 109-110.

98

Theorie van de huwelijksvoordelen van toepassing op stelsels van scheiding van

goederen?

126. Het Burgerlijk Wetboek vermeldt nergens de term ‘huwelijksvoordeel’ maar spreekt over

‘huwelijksovereenkomst’ of ‘huwelijksvoorwaarde’ en bevat evenmin een algemene definitie van wat als

‘huwelijksvoordeel’, ‘huwelijksovereenkomst’ of ‘huwelijksvoorwaarde’ moet worden begrepen. Enkel

een aantal specifieke gevallen worden geregeld in het Burgerlijk Wetboek.388 In een arrest uit 2005

omschreef het toenmalige Arbitragehof het begrip huwelijksvoordelen als volgt: “Huwelijksvoordelen zijn

voordelen die voor de echtgenoten ontstaan uit de wijze van samenstelling, werking en verdeling van het

gekozen huwelijksstelsel.”389 CASMAN stelt dat er sprake is van een huwelijksvoordeel van zodra het

huwelijksstelsel een voordeel oplevert voor een echtgenoot in vergelijking met de situatie als zou het

koppel niet gehuwd zijn of gehuwd onder een neutraal huwelijksvermogensstelsel.390

127. Hoewel de verwijzingen naar ‘huwelijksovereenkomst’ of ‘huwelijksvoorwaarde’ enkel kunnen

worden teruggevonden in de artikelen die gemeenschapsstelsels391 betreffen in het Burgerlijk Wetboek,

388 Artikel 1458 en 1464 Burgerlijk Wetboek. 389 Overweging B.2.3. eerste zin, Arbitragehof 23 november 2005, RW 2006-07, 397. 390 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 253-254. 391 Hiermee wordt zowel het wettelijk stelsel als het stelsel van algehele gemeenschap van goederen bedoeld.

99

neemt de meerderheidsstrekking in de rechtsleer392 sinds het proefschrift van CASMAN393 aan dat er ook

sprake kan zijn van huwelijksvoordelen buiten gemeenschapsstelsels.

CASMAN knoopt de toepassing van de theorie van de huwelijksvoordelen vast aan het begrip ‘aanwinsten’

in plaats van aan een gemeenschappelijk vermogen zoals de wet voorschrijft. Het begrip ‘aanwinsten’

omschrijft zij als volgt :”inkomsten tijdens het huwelijk gegenereerd, besparingen daarop verwezenlijkt en

daarmee tijdens het huwelijk verworven goederen”.394 Aangezien (de meeste) huwelijksvoordelen

betrekking hebben op aanwinsten, stelde CASMAN dat de verantwoording voor de toepassing van de

theorie van de huwelijksvoordelen moet liggen in het begrip ‘aanwinsten’ en niet bij het begrip

‘gemeenschappelijk vermogen’.395 Daarbij komt zij tot het besluit dat, ongeacht het

huwelijksvermogensstelsel, telkens een echtgenoot een voordeel verkrijgt met betrekking tot de

aanwinsten, dit een huwelijksvoordeel ten bezwarende titel zou moeten zijn. Zo stelt zij dat elke clausule

betreffende de verdeling van de aanwinsten (goederen voortkomend uit inkomsten tijdens het huwelijk

of besparingen gerealiseerd op die inkomsten) bij helften of zelfs de toekenning van alle aanwinsten aan

392 R. BARBAIX en A. VERBEKE, "Finaal verrekenbeding: civielrechtelijk en fiscaal-rechtelijk performant bevonden!", NFM 2012, (209) 214; F. BOUCKAERT, "Wisseloplossingen voor scheiding van goederen: verdelings- of verrekenbedingen of deelgenootschap", T.Not. 1990, (343) 348; H. CASMAN en A. VERBEKE, "Wat is een huwelijksvoordeel?", NFM 2005, (292) 292-297; C. CASTELEIN en M. MUYLLE, "Hoe wassend is het water van een schuldechtscheiding", NFM 2006, (145) 149-150; M. COENE, "Over raakvlakken tussen erfrecht en huwelijksvermogensrecht" in J.E. KRINGS (ed.), Liber amicorum prof. Baeteman, Antwerpen, Kluwer, 1997, (45) 56; P. DE PAGE, "Evolutions récentes en matière d'enregistrement et de droits fiscaux de succession", JDF 2007, (5) 49-51; C. DECKERS, J. DE HERDT en N. GEELHAND, (Fiscale) successieplanning 'in extremis' in Vlaanderen, Gent, Larcier, 2008, 268-270; V. DEHALLEUX, "Avantages matrimoniaux et droits de succession", RTDF 2006, (707) 711-712; N. GEELHAND DE MERXEM "Het finaal verrekenbeding. Weerlegging van een onterechte kritiek", NFM 2009, (103) 103; Y.-H. LELEU, "Contrats de mariage et planifaction successorale: trois modalités de partage fiscalement avantageuses" in N. BAUGNIET en J.-F. TAYMANS (eds.), Planifaction successorale: aspects civils et fiscau, Louvain-la-Neuve, Academia-Bruylant, 2008, (79) 92; M. PUELINCKX-COENE, "Op zoek naar de draad van Ariadne in het doolhof van beschikkingen tussen echtgenoten", TBBR 1992, (5) 26; J. RUYSSEVELDT, "Recente ontwikkelingen in het Vlaamse successierecht", NFM 2007, (1) 7; S. VANDEN DAELEN, "De sterfhuisclausule fiscaal ont(k)leed", Jura Falc. 2007-08, (59) 61; G. VAN OOSTERWYCK, "Huwelijksvoordelen en contractuele erfstelling", TPR 1985, (227) 230-231; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 129; A. VERBEKE, "Civiel- en fiscaalrechtelijke bedenkingen bij het finaal verrekenbeding en het alsof-beding in het huwelijkscontract van scheiding van goederen" in W. PINTENS (ed.), Liber Amicorum Roger Dillemans. 1: Familierecht en familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Kluwer, 1997, (429) 447. 393 H. CASMAN, Het begrip huwelijksvoordelen, Berchem, Kluwer, 1976, 284p. 394 H. CASMAN en A. VERBEKE, "Wat is een huwelijksvoordeel?", NFM 2005, (292) 293; H. CASMAN, "Op zoek naar de draad van Ariadne in de doolhof van huwelijksvoordelen - of zouden het aanwinstenvoordelen moeten zijn?" in R. BARBAIX, M. PUELINCKX-COENE en F. SWENNEN (eds.), Over erven: Liber amicorum Mieken Puelinckx-Coene, Mechelen, Kluwer, 2006, (83) 90. 395 H. CASMAN, "Op zoek naar de draad van Ariadne in de doolhof van huwelijksvoordelen - of zouden het aanwinstenvoordelen moeten zijn?" in R. BARBAIX et al. (eds.), Over erven: Liber amicorum Mieken Puelinckx-Coene, Mechelen, Kluwer, 2006, (83) 91.

100

de langstlevende in een stelsel van scheiding van goederen als een huwelijksvoordeel ten bezwarende titel

moet worden gekwalificeerd.396 Daarnaast neemt zij, in lijn met de geldende wetgeving, aan dat de

kwalificatie als huwelijksvoordeel verruimd kan worden. Daarbij meent ze dat in samenloop met

gemeenschappelijke kinderen, naast de aanwinsten, ook de helft van de waarde van de ingebrachte

goederen als huwelijksvoordeel in rekening kan worden gebracht.397

128. De stelling van CASMAN wordt niet unaniem bijgetreden door de verschillende auteurs. Zo volgt

VOISIN CASMAN wel in de zin dat de theorie van de huwelijksvoordelen ook toepassing vindt buiten de

gemeenschapsstelsels maar stelt bijkomende voorwaarden opdat een huwelijksvoordeel ten bezwarende

titel kan zijn in een stelsel van scheiding van goederen.398 Volgens hem moet elke clausule geval per geval

beoordeeld worden en moet worden nagegaan of de clausule een aleatoir en wederkerig karakter heeft.

Wanneer dit het geval is, kan de clausule als huwelijksvoordeel ten bezwarende titel worden beschouwd

en leiden tot de daaraan gekoppelde gevolgen.399 VOISIN wordt daarin bijgetreden door NIJBOER.400

Eensgezindheid over de toepassing van de theorie van huwelijksvoordelen op stelsels van scheiding van

goederen bestaat er dus niet in de rechtsleer. Een minderheidsstrekking in de rechtsleer verzet zich tegen

de toepassing van de theorie van huwelijksvoordelen buiten de gemeenschapsstelsels. Als voornaamste

argument voeren zij het gebrek aan wettelijke basis aan.401

129. Naar mijn mening zou het ontzeggen van de toepassing van de theorie van de huwelijksvoordelen

aan de conventionele correctiemechanismen bij stelsels van scheiding van goederen een

ongerechtvaardigde ongelijkheid creëren ten aanzien van echtgenoten gehuwd onder een

gemeenschapsstelsel402. Ondanks hun motieven om te kiezen voor een scheiding van goederen moet het

voor deze echtgenoten toch ook mogelijk zijn om een vorm van solidariteit te organiseren over de grenzen

396 H. CASMAN, "Les droits de survie ou avantages matrimoniaux en régime de séparation de biens" in M. GRÉGOIRE en E. BEGUIN (eds.), Les contrats de mariage. Bilan, perspectives et formules pratiques, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 1996, (19) 21-22. 397 H. CASMAN en A. VERBEKE, "Wat is een huwelijksvoordeel?", NFM 2005, (292) 294. 398 L. VOISIN, "Les avantages matrimoniaux dans les régimes de séparation de biens" in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le statut patrimonial du conjoint survivant, Brussel, Bruylant, 2004, (337) 341. 399 L. VOISIN, "Les avantages matrimoniaux dans les régimes de séparation de biens" in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le statut patrimonial du conjoint survivant, Brussel, Bruylant, 2004, (337) 355. 400 N. NIJBOER, "Contractuele regelingen tussen echtgenoten en samenwoners. Deel 1", TEP 2008, (105) 119. 401 C. DE WULF, "Een kritische doorlichting van recente rechtspraak en rechtsleer in verband met de sterfhuisclausule", T.Not. 2008, (467) 472; W. PINTENS, J. DU MONGH en C. DECLERCK, "Huwelijksvoordelen in scheidings- en participatiestelsels. Tussen droom en daad" in W. PINTENS, J. DU MONGH en C. DECLERCK (eds.), Patrimonium 2009, Antwerpen, Intersentia, 2009, (395) 395-396. 402 Zie ook: C. DECKERS et al., (Fiscale) successieplanning 'in extremis' in Vlaanderen, Gent, Larcier, 2008, 269, nr. 369; Y.-H. LELEU, "Avantages matrimoniaux. Notion, clauses dissymétriques, impact fiscal" in A.-C. VAN GHYSEL en C. AUGHUET (eds.), Conjugalité et déces, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2011, (35) 60-61.

101

van het huwelijk heen. Waarom zouden voordelen die an sich hetzelfde effect ressorteren na ontbinding

van het huwelijk door overlijden burgerrechtelijk en fiscaalrechtelijk anders behandeld moeten worden

bij koppels gehuwd onder een gemeenschapsstelsel dan bij koppels gehuwd onder een stelsel van

scheiding van goederen? Het gaat immers om economisch gelijke situaties.403 Hier bestaat naar mijn

mening geen verantwoording voor. Het keuzeargument dat door tegenstanders wordt aangehaald,

overtuigt mijns inziens niet. Men kan niet stellen dat koppels, die kiezen voor een scheiding van goederen,

deze gevolgen op voorhand hadden kunnen voorzien wanneer zij kiezen voor een stelsel met weinig

solidariteit en een ‘koude uitsluiting’ tot gevolg. De keuze voor een basisregime van scheiding van

goederen is vaak ingegeven door de beroepsrisico’s die de echtgenoten lopen. Wanneer de echtgenoten

dan de duidelijke en weloverwogen keuze maken om hun stelsel van scheiding van goederen aan te vullen

met een conventioneel correctiemechanisme zoals een finaal verrekenbeding of een toegevoegd intern

gemeenschappelijk vermogen, is dit toch een ontegensprekelijke uiting van de wil om solidariteit tussen

de partners te organiseren. Temeer omdat deze solidariteit niet voortvloeit uit de toepassing van

wettelijke bepalingen maar uitdrukkelijk bij huwelijkscontract moet gestipuleerd worden. Zomaar

aannemen dat elk koppel dat kiest voor scheiding van goederen geen enkele solidariteit wil, gaat naar mijn

mening dan ook te kort door de bocht.404 Wat de toepasselijkheid van de theorie van huwelijksvoordelen

op het stelsel van scheiding van goederen betreft, sluit ik me aldus aan bij de meerderheidsstrekking voor

het eerst geponeerd door CASMAN in haar proefschrift.

130. Enkele voorbeelden uit de rechtspraak sluiten aan bij de stelling dat de theorie van de

huwelijksvoordelen ook kan worden toegepast op stelsels van scheiding van goederen. Zo stelde het hof

van beroep te Antwerpen in een baanbrekend arrest van 5 oktober 2004:

“Overwegende dat er voor de stelsels van scheiding van goederen inzake de kwalificatie als

huwelijksvoordeel geen uitdrukkelijke wettelijke bepalingen zijn, hetgeen echter niet betekent dat er enkel

sprake zou zijn van huwelijksvoordelen bij een stelsel van gemeenschap van goederen; Dat er, inderdaad,

sprake is van een huwelijksvoordeel, ongeacht het huwelijksvermogensstelsel, telkens een echtgenoot een

voordeel bekomt uit de werking, samenstelling of verdeling van het huwelijksvermogensstelsel, waarbij

deze echtgenoot huwelijkse aanwinsten verkrijgt, ook al zijn dit alle aanwinsten (voor zover er geen

kinderen zijn uit een vorig huwelijk, in welk geval de kwalificatie huwelijksvoordeel bij toepassing van

403 A. VERBEKE, "Algemeen kader der huwelijksvoordelen" in R. BARBAIX, N. GEELHAND DE MERXEM en A. VERBEKE (eds.), Huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, (1) 12. 404 A. VERBEKE, "Algemeen kader der huwelijksvoordelen" in R. BARBAIX et al. (eds.), Huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, (1) 11-12.

102

artikel 1465 B.W. tot de helft der aanwinsten beperkt wordt) of ook al vallen deze aanwinsten niet in een

gemeenschappelijk vermogen (…) Dat derhalve ook in een stelsel van scheiding van goederen een

huwelijksvoordeel voorligt telkens een beding ertoe leidt dat de langstlevende de helft dan wel alle

aanwinsten (behoudens bij kinderen uit een ander bed) verkrijgt(…)”405

Het hof van beroep te Antwerpen haalde daarbij ook het aleatoir karakter van de verrekenvordering aan

ter staving van de afwijzing van de kwalificatie als schenking. Of het hof hiermee een bijkomende

voorwaarde aan de kwalificatie als huwelijksvoordeel heeft willen toevoegen, zoals in de visie van VOISIN

(supra 100, nr.128), blijkt onvoldoende uit haar overwegingen.406

De stelling dat de theorie van huwelijksvoordelen ook kan worden toegepast op stelsels van scheiding van

goederen bevestigde het hof van beroep te Antwerpen in een arrest van 24 juni 2008. Daarin stelde het

Antwerpse hof van beroep: “Huwelijksvoordelen zijn voordelen die een echtgenoot verkrijgt uit de werking,

samenstelling of verdeling van het huwelijksvermogensstelsel, waarmee hem aanwinsten worden

toegekend, ook al zouden dat alle aanwinsten zijn. Dit geldt voor elk huwelijksvermogensstelsel, zowel van

gemeenschap als van scheiding van goederen.”407

Volgens verschillende auteurs heeft het Hof van Cassatie in een arrest van 2010 zich ook aangesloten bij

de meerderheidsstrekking die de toepassing van de theorie van huwelijksvoordelen buiten

gemeenschapsstelsels erkent.408 Het Hof erkende in dit arrest immers de toepasselijkheid van artikel 1464

Burgerlijk Wetboek op een verblijvingsbeding zonder overlevingsvoorwaarde, die nochtans wel door de

wet wordt vereist.409 Hieruit leidt men af dat het Hof van Cassatie de deur heeft geopend voor een

toepassing naar analogie van de wettelijke bepalingen op varianten van de in de wet voorziene gevallen,

405 Antwerpen 5 oktober 2004, T.Not. 2007, 510. Het hof van beroep te Antwerpen oordeelde in deze zaak dat de verrekenvordering als gevolg van een finaal verrekenbeding een huwelijksvoordeel ten bezwarende titel uitmaakt. 406 Gelet op de bewoordingen van het hof: “niet alleen (…) doch ook (…)”. 407 Antwerpen 24 juni 2008, TEP 2008, 356. 408 V. DEHALLEUX, "La clause (dite) de la mortuaire a encore de beaux jours devant elle", Act.dr.fam. 2011, (117) 122-123; N. GEELHAND DE MERXEM en Y.-H. LELEU, "La clause dite de la 'mortuaire' plus vivante que jamais", JT 2011, (93) 94-95; N. GEELHAND DE MERXEM en Y.-H. LELEU, "La clause dite de la 'mortuaire' validée et exemptée", Rec.gén.enr.not. 2011, (123) 125; A. VERBEKE en R. BARBAIX, "Hof van Cassatie bevestigt sterfhuisclausule", RW 2010-11, (1438) 1442-1443; A. VERBEKE en R. BARBAIX, "De sterfhuisclausule springlevend", TEP 2011, (106) 110-112. 409 Zie overwegingen 11-12 Cass. 10 december 2010, TEP 2011, 112.

103

zowel voor voordelen uit een gemeenschapsstelsel als voor voordelen uit een gecorrigeerd stelsel van

scheiding van goederen.410

Kwalificatie besproken conventionele correctiemechanismen

131. Nu hierboven werd aangetoond (supra 98-103, nrs. 126-130) dat de theorie van de

huwelijksvoordelen wel degelijk kan worden toegepast bij koppels gehuwd onder scheiding van goederen,

kan worden nagegaan of de clausules, hierboven voorgesteld als conventionele correctiemechanismen

(supra 59-97, nrs. 80-123), al dan niet een huwelijksvoordeel uitmaken. Achtereenvolgens worden de

clausules met betrekking tot de bijdragen in de lasten van het huwelijk, het verrekenbeding,

eigendomsvermoedens, de toevoeging van een onverdeeldheid en het toegevoegd intern

gemeenschappelijk vermogen besproken.

De clausules met betrekking tot de bijdragen in de lasten van het huwelijk (bedingen van dag tot dag en

de precisering van de lasten), zoals hierboven besproken, organiseren een ruimere solidariteit tussen de

echtgenoten. Aangezien de echtgenoten, overeenkomstig artikel 217 Burgerlijk Wetboek, hun inkomsten

bij voorrang moeten aanwenden om de lasten van het huwelijk te voldoen, zal een voordeel verkregen uit

de toepassing van deze clausules logischerwijze betrekking hebben op aanwinsten. Door de toepassing

van de clausules met betrekking tot de bijdragen in de lasten van het huwelijk, verkrijgen de echtgenoten

een voordeel uit de samenstelling van de vermogens en de werking van het huwelijksstelsel. Aldus kan

besloten worden dat de toepassing van de besproken clausules met betrekking tot de bijdragen in de

lasten van het huwelijk aanleiding geeft tot het verkrijgen van een huwelijksvoordeel ten bezwarende

titel.411

Wanneer een (finaal of periodiek) verrekenbeding wordt opgenomen in een huwelijkscontract van

scheiding van goederen, kan men wel stellen dat één van de echtgenoten een vermogensrechtelijk

voordeel zal verkrijgen dat er zonder het huwelijk niet zou geweest zijn, ongeacht de verdeelsleutel.412 Een

410 R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 65-66. 411 Zie redenering op p.486 in Gent 25 februari 2016, TEP 2016, 481. Eveneens toepassing definitie uit H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 253-254. Zie ook B. CARTUYVELS en L. ROUSSEAU, "À la recherche d'un contrat harmonieux pour les comptes entre époux" in M. GRÉGOIRE (ed.), Le service notarial: réflexions critiques et prospectives, Brussel, Bruylant, 2000, (55) 66. 412 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 253-254.

104

huwelijksvoordeel kan in beginsel echter enkel betrekking hebben op aanwinsten.413 Hoger werd

uiteengezet dat de verreken-massa naar de wensen van de echtgenoten wordt samengesteld (supra 74-

75, nr. 97). Wanneer de verreken-massa naast huwelijkse aanwinsten ook betrekking heeft op

voorhuwelijkse goederen of goederen tijdens het huwelijk verkregen uit schenking of erfenis, zal dit slechts

binnen de grenzen van artikel 1464 en 1465 Burgerlijk Wetboek (infra 108-109, nr. 134) een

huwelijksvoordeel uitmaken.414 De verrekenvordering zal voor wat betreft de aanwinsten wel sowieso als

een huwelijksvoordeel gekwalificeerd worden aangezien het een voordeel is dat ontstaat uit de verdeling

van een huwelijksvermogen.415 Aldus wordt algemeen aangenomen dat het voordeel dat voortvloeit uit

een verrekenvordering met betrekking tot de aanwinsten steeds een huwelijksvoordeel uitmaakt.416 Dit

werd ook reeds meermaals bevestigd in de rechtspraak.417

Wat conventionele eigendomsvermoedens betreft, werd hierboven (supra 80-82, nrs. 103-107) reeds

toegelicht dat deze naast hun bewijsfunctie ook een translatief karakter kunnen vertonen. De

eigendomsoverdracht voortvloeiend uit de toepassing van een conventioneel eigendomsvermoeden kan

met toepassing van de theorie van de huwelijksvoordelen van CASMAN418 eveneens als een

huwelijksvoordeel ten bezwarende titel beschouwd worden. In beginsel althans voor zover het

conventioneel eigendomsvermoeden betrekking heeft op aanwinsten.419 Dit geldt zowel voor weerlegbare

(voor zover niet weerlegd) als onweerlegbare conventionele eigendomsvermoedens.420 Het translatief

effect van een conventioneel eigendomsvermoeden zorgt er immers voor dat een echtgenoot een

voordeel verkrijgt uit de samenstelling, de werking, de vereffening of de verdeling van een

413 H. CASMAN en A. VERBEKE, "Wat is een huwelijksvoordeel?", NFM 2005, (292) 294. 414 Bevestigd in Antwerpen 5 oktober 2004, T.Not. 2007, 510. H. CASMAN en A. VERBEKE, "Wat is een huwelijksvoordeel?", NFM 2005, (292) 296-297. 415 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 254. 416 C. DECKERS et al., (Fiscale) successieplanning 'in extremis' in Vlaanderen, Gent, Larcier, 2008, 268-270; A. VERBEKE, "Civiel- en fiscaalrechtelijke bedenkingen bij het finaal verrekenbeding en het alsof-beding in het huwelijkscontract van scheiding van goederen" in W. PINTENS (ed.), Liber Amicorum Roger Dillemans. 1: Familierecht en familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Kluwer, 1997, (429) 446-454. 417 Antwerpen 5 oktober 2004, T.Not. 2007, 510; Gent 4 oktober 2011, TEP 2012, 36; Antwerpen 24 april 2012, NFM 2012, 215; Antwerpen 19 mei 2015, Fisc.Koer. 2015, 739; Antwerpen 16 juni 2015, FJF 2016, 33; Rb. Antwerpen 4 december 2013, TFR 2014, 912. 418 H. CASMAN, Het begrip huwelijksvoordelen, Berchem, Kluwer, 1976, 284p. 419 H. CASMAN, "Noot onder Cass. 20 oktober 1978", RW 1978-79, (2372) 2373; Y.-H. LELEU, "Avantages matrimoniaux. Notion, clauses dissymétriques, impact fiscal" in A.-C. VAN GHYSEL en C. AUGHUET (eds.), Conjugalité et déces, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2011, (35) 56-57. 420 E. VAN HOVE, "Voordelen en schenkingen tussen echtgenoten" in P. DELNOY, R. BOURSEAU en E. VAN HOVE (eds.), Het burgerlijk statuut van de langstlevende echtgenoot : notariële dagen van Luik op 7 en 8 oktober 1977, Liège, Université de Liège, 1978, (135) 143.

105

huwelijksvermogensstelsel.421 Naast deze opvatting bestaan er in de rechtsleer nog andere visies.422 Zo

oordelen bepaalde auteurs dat een conventioneel eigendomsvermoeden enkel tot een huwelijksvoordeel

ten bezwarende titel kan leiden wanneer er een kanselement aanwezig is.423 FACQ is dan weer van mening

dat een rechter minder zal geneigd zijn over te gaan tot een kwalificatie als schenking wanneer de

‘begunstigde’ echtgenoot relatief belangrijke huishoudelijke prestaties heeft geleverd. In het geval de

‘begunstigde’ echtgenoot niet meer deed dan wat krachtens de wettelijke bijdrageplicht kan worden

verwacht, zou de kwalificatie als schenking zich wel opdringen.424 Hieruit kan worden afgeleid dat FACQ

van mening is dat de kwalificatie als huwelijksvoordeel enkel mogelijk is wanneer de ‘begunstigde’

echtgenoot meer bijdroeg in de lasten van het huwelijk dan wettelijk vereist. RAUCENT daarentegen sluit

de kwalificatie als huwelijksvoordeel uit en stelt dat eigendomsoverdrachten door middel van

conventionele eigendomsvermoedens onrechtstreekse schenkingen uitmaken.425 Aangezien ik eerder

(supra 100-101, nr. 129) al aangaf de stelling van CASMAN over de theorie van huwelijksvoordelen met

betrekking tot aanwinsten te volgen, kan een conventioneel eigendomsvermoeden met toepassing van

die theorie naar mijn mening dan ook beschouwd worden als een huwelijksvoordeel.

Ook op een toegevoegde onverdeeldheid aan een stelsel van scheiding van goederen kan de theorie van

de huwelijksvoordelen van CASMAN426 worden toegepast. Zowel wanneer een echtgenoot bij de verdeling

de helft van de onverdeeldheid verkrijgt als wanneer er een ongelijke verdeling plaatsvindt of zelfs

wanneer de volledige onverdeeldheid wordt toegekend aan de langstlevende of één bepaalde echtgenoot,

is er sprake van een huwelijksvoordeel ten bezwarende titel.427 De echtgenoten delen immers in elkaars

421 Definitie ontleend aan: H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 253-254. 422 Overzicht van de verschillende visies: A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 116-117. 423 P. DE PAGE en I. DE STEFANI, "La présomption de propriété dans le régime de séparation de biens", TBBR 1990, (197) 207-208; L. VOISIN, "Les avantages matrimoniaux dans les régimes de séparation de biens" in J.-L. RENCHON en F. TAINMONT (eds.), Le statut patrimonial du conjoint survivant, Brussel, Bruylant, 2004, (337) 360-362. 424 J. FACQ, "Commentaar bij artikel 1468 BW" in H. CASMAN, J. PAUWELS, P. SENAEVE en A. HEYVAERT (eds.), Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, 11 dln., 5, Antwerpen, Kluwer, losbl., (art. 1468-1) art. 1468-6a. 425 L. RAUCENT, Les régimes matrimoniaux: (loi du 14 juillet 1976) et formules d'application Louvain-la-Neuve, Cabay, 1978, 433. 426 H. CASMAN, Het begrip huwelijksvoordelen, Berchem, Kluwer, 1976, 284p. 427 H. CASMAN, "Les droits de survie ou avantages matrimoniaux en régime de séparation de biens" in M. GRÉGOIRE en E. BEGUIN (eds.), Les contrats de mariage. Bilan, perspectives et formules pratiques, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 1996, (19) 21-22; A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 129.

106

besparingen en verkrijgen zo een voordeel uit de verdeling van het huwelijksvermogen.428 Ook het aandeel

verkregen bij de verdeling in een eigen goed door de andere echtgenoot ingebracht, kan een

huwelijksvoordeel ten bezwarende titel uitmaken binnen de grenzen van artikel 1464 Burgerlijk Wetboek

(infra 108-109, nr. 134).429

Net als bij een toegevoegde onverdeeldheid is ook op het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen

de theorie van de huwelijksvoordelen van toepassing. Op dezelfde wijze kan worden gesteld dat de

echtgenoten een voordeel verkrijgen uit de verdeling van het huwelijksvermogen wanneer het

toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen bij helften of zelfs ongelijk verdeeld wordt.430 Dit is ook

het geval wanneer het volledige toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen aan de langstlevende of

één bepaalde echtgenoot wordt toegewezen.431 Evenzeer geldt dat ook de verkrijging van een aandeel in

ingebrachte goederen door de andere echtgenoot binnen de grenzen van artikel 1464 Burgerlijk Wetboek

(infra 108-109, nr. 134) als huwelijksvoordeel kan gekwalificeerd worden.432 De kwalificatie van een

verkrijging uit een toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen als huwelijksvoordeel ten bezwarende

titel werd reeds aanvaard in de rechtspraak.433

Gevolgen van de kwalificatie als huwelijksvoordeel dan wel als schenking

132. De kwalificatie van de besproken conventionele correctiemechanismen als huwelijksvoordelen

heeft bepaalde consequenties bij echtscheiding en bij overlijden van een echtgenoot. Eerst worden de

gevolgen bij echtscheiding besproken. Daarna komen de gevolgen bij overlijden van een echtgenoot ten

aanzien van de langstlevende en ten aanzien van de kinderen, zowel burgerrechtelijk als fiscaalrechtelijk

aan bod.

428 Toepassing van definitie uit H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 254. 429 H. CASMAN en A. VERBEKE, "Wat is een huwelijksvoordeel?", NFM 2005, (292) 294. Contra: A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 129-130. 430 A. VERBEKE, "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in H. CASMAN et al. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten: recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, (81) 142. Eveneens toepassing van definitie uit H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 253-254. 431 H. CASMAN, Notarieel familierecht, Gent, Mys en Breesch, 1991, 109. 432H. CASMAN en A. VERBEKE, "Wat is een huwelijksvoordeel?", NFM 2005, (292) 294; C. DECKERS et al., (Fiscale) successieplanning 'in extremis' in Vlaanderen, Gent, Larcier, 2008, 267-268. 433 Brussel 30 maart 2006, JT 2007, 504; Rb. Brugge 21 november 2012, TEP 2013, afl. 2, 79.

107

a) Gevolgen bij echtscheiding

133. Het lot van de huwelijksvoordelen wordt bij echtscheiding geregeld door artikel 299 Burgerlijk

Wetboek. Dit artikel schrijft voor dat de echtgenoten bij echtscheiding alle voordelen die zij elkaar bij

huwelijkscontract en sinds het aangaan van het huwelijk toekenden verliezen tenzij zij anders

overeenkomen. Daarbij moet opgemerkt worden dat de wetgever, in overeenstemming met de geldende

rechtspraak van het Hof van Cassatie434, in dit artikel enkel doelde op huwelijksvoordelen die tegelijk

overlevingsrechten zijn.435 Enkel huwelijksvoordelen aangegaan onder de voorwaarde van overleving

vervallen dus bij echtscheiding.436 Dit is het geval voor een verrekenbeding met verreken-tijdstip bij het

overlijden van de eerststervende. Ook een beding van ongelijke verdeling of de volledige toekenning bij

een toegevoegde onverdeeldheid of een toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen ten voordele

van de langstlevende zijn overlevingsrechten. Deze vervallen dus bij echtscheiding. Daarentegen worden

clausules met betrekking tot de bijdragen in de lasten van het huwelijk niet aangegaan onder de

voorwaarde van overleving en zullen deze voordelen dus niet vervallen bij echtscheiding.437 Conventionele

eigendomsvermoedens worden in de regel niet gekoppeld aan een voorwaarde van overleving en zullen

dus hun werking behouden bij de vereffening-verdeling van de echtscheiding. Ook een finaal

verrekenbeding met verreken-tijdstip bij echtscheiding en bedingen van ongelijke verdeling of van gehele

toekenning van een toegevoegde onverdeeldheid bij echtscheiding zijn geen overlevingsrechten en

behouden hun werking bij echtscheiding.

Het verval van de huwelijksvoordelen op grond van artikel 299 Burgerlijk Wetboek speelt pas na het in

kracht van gewijsde treden van het echtscheidingsvonnis. Bij het overlijden van een echtgenoot tijdens de

echtscheidingsprocedure zullen de huwelijksvoordelen wel nog toepassing vinden. Indien de echtgenoten

dit willen vermijden, zullen ze dit moeten regelen bijvoorbeeld bij regelingsakte ingeval van echtscheiding

door onderlinge toestemming.438

434 Cass. 23 november 2001, T.Not. 2002, 86. 435 Verslag namens de commissie voor de justitie door mevrouw DEOM en de heer VERHERSTRAETEN bij het

wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Parl.St. Kamer, 2006-07, nr.51-2341/018, 32. 436 R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 66; G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch personen- en familierecht, Brugge, Die Keure, 2016, 835. 437 Zie redenering op p.486 in Gent 25 februari 2016, TEP 2016, 481. 438 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch personen- en familierecht, Brugge, Die Keure, 2016, 835.

108

In het (uitzonderlijke) geval de echtgenoten wensen dat de huwelijksvoordelen die overlevingsrechten zijn

na echtscheiding doorwerken, kunnen de echtgenoten hier een overeenkomst in tegengestelde zin over

sluiten (aanhef artikel 299 Burgerlijk Wetboek).439 Volgens VERSCHELDEN kan dit bij huwelijkscontract,

maar ook bij eender welke andere overeenkomst gesloten tijdens de echtscheidingsprocedure of zelfs bij

de vereffening van het huwelijksvermogensstelsel.440

b) Gevolgen bij overlijden van een echtgenoot

134. Het belang van de kwalificatie van een voordeel als huwelijksvoordeel en niet als schenking blijkt

vooral bij het overlijden van één van de echtgenoten, dit ten eerste op burgerlijkrechtelijk vlak. Aangezien

huwelijksvoordelen niet onderworpen zijn aan de regels van de schenkingen, worden ze geacht onder

bezwarende titel te zijn verkregen.441 Deze (wettelijke) kwalificatie als onder bezwarende titel en dus niet-

schenking is een objectieve kwalificatie. Ze zal dus gelden ongeacht of er een begiftigingsinzicht tussen

echtgenoten was.442 Als gevolg van deze kwalificatie wordt bij de berekening van de fictieve massa in de

nalatenschap van de eerststervende geen rekening gehouden met hetgeen als huwelijksvoordeel werd

verkregen. Op basis van deze fictieve massa worden dan de reserves van de reservataire erfgenamen

berekend. De kwalificatie van een verkrijging van de langstlevende als huwelijksvoordeel heeft aldus tot

gevolg dat deze in principe onaantastbaar is voor de aanspraken van de reservataire erfgenamen.443 Dit

zou dus betekenen dat de voordelen die de langstlevende als huwelijksvoordeel verkrijgt, in principe niet

aan inkorting kunnen worden onderworpen.444 Op dit principe bestaan evenwel beperkingen wanneer de

langstlevende in samenloop komt met gemeenschappelijke of niet-gemeenschappelijke kinderen.

Wanneer de overledene geen kinderen nalaat of het huwelijksvoordeel naargelang het geval de

bovengrens uit artikel 1464 of 1465 Burgerlijk Wetboek niet overschrijdt, is de inkorting van het voordeel

439 R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 66-67; G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch personen- en familierecht, Brugge, Die Keure, 2016, 836. 440 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch personen- en familierecht, Brugge, Die Keure, 2016, 836. 441 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 254-255. 442 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 255; A. VERBEKE, "Huwelijksvoordelen", TEP 2008, (99) 100; A. VERBEKE, "Algemeen kader der huwelijksvoordelen" in R. BARBAIX et al. (eds.), Huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, (1) 20-21. 443 H. CASMAN en A. VERBEKE, "Wat is een huwelijksvoordeel?", NFM 2005, (292) 292. 444 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 255.

109

verkregen door de langstlevende niet mogelijk. Men spreekt dan van een ‘volkomen’ huwelijksvoordeel

omdat het volkomen reservebestendig is. Bij een ‘onvolkomen’ huwelijksvoordeel is de inkorting in

bepaalde gevallen wel nog mogelijk.445

Wanneer de langstlevende echtgenoot samen met gemeenschappelijke kinderen tot de nalatenschap van

de overleden echtgenoot komt, gelden de regels uit artikel 1464 Burgerlijk Wetboek. Hoewel artikel 1464

Burgerlijk Wetboek enkel het beding van ongelijke verdeling en het verblijvingsbeding vermeldt, wordt

aangenomen dat die regels ook van toepassing zijn op de varianten van deze bedingen.446 De langstlevende

kan dan zowel alle aanwinsten als de eigen inbreng van de langstlevende en de helft van de inbreng van

de overleden echtgenoot verkrijgen zonder dat dit voordeel aan inkorting onderworpen is. Wat de

langstlevende daarbovenop (het surplus) verkrijgt, is inkortbaar. Dit betekent dat het surplus in de fictieve

massa zal worden opgenomen en ingekort zal worden ingeval dit het beschikbaar deel overschrijdt.447

In het geval de langstlevende echtgenoot met niet-gemeenschappelijke kinderen tot de nalatenschap van

de overleden echtgenoot komt, bepaalt artikel 1465 Burgerlijk Wetboek een strengere, lagere grens. Niet-

gemeenschappelijke kinderen worden beter beschermd omdat zij in tegenstelling tot gemeenschappelijke

kinderen later niet zullen erven van de langstlevende echtgenoot.448 Overeenkomstig artikel 1465

Burgerlijk Wetboek zal de langstlevende echtgenoot in dat geval slechts zijn eigen inbreng en de helft van

de aanwinsten kunnen verkrijgen zonder aan inkorting onderworpen te zijn. Net als bij de beperking uit

artikel 1464 Burgerlijk Wetboek zal hetgeen de langstlevende echtgenoot als surplus verkrijgt in de fictieve

massa worden opgenomen en worden ingekort indien het beschikbaar deel wordt overschreden.449

Uit het bovenstaande volgt dat een gelijke verdeling van de aanwinsten nooit aanleiding kan geven tot

inkorting, ook al werden deze aanwinsten ongelijk opgebouwd.450

445 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 255; A. VERBEKE, "Algemeen kader der huwelijksvoordelen" in R. BARBAIX et al. (eds.), Huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, (1) 26. 446 Cass. 10 december 2010, TEP 2011, 112; Antwerpen 5 oktober 2004, T.Not. 2007, 510; Antwerpen 24 juni 2008, TEP 2008; R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 65-66. 447 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 255-256; A. VERBEKE, "Algemeen kader der huwelijksvoordelen" in R. BARBAIX et al. (eds.), Huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, (1) 23. 448 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 256. 449 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 256; A. VERBEKE, "Algemeen kader der huwelijksvoordelen" in R. BARBAIX et al. (eds.), Huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, (1) 24. 450 R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 65.

110

135. Ook op fiscaalrechtelijk vlak is de kwalificatie van een verkregen voordeel van groot belang. In

principe zijn verkrijgingen als huwelijksvoordeel niet onderworpen aan belasting aangezien dit voordeel

niet werd verkregen door vererving (geen erfbelasting verschuldigd), noch door een schenking (geen

schenkbelasting verschuldigd). Evenwel heeft de wetgever sommige verkrijgingen die burgerrechtelijk niet

door vererving verkregen werden, daar toch fictief mee gelijkgesteld. Deze regels worden als

‘fictiebepalingen’ aangeduid.451 Artikel 5 Wetboek Successierechten of in Vlaanderen artikel 2.7.1.0.4.

Vlaamse Codex Fiscaliteit is zo’n fictiebepaling, die bepaalde verkrijgingen als huwelijksvoordeel toch aan

erfbelasting onderwerpt. Hoewel dit artikel in beginsel enkel van toepassing is op gemeenschapsstelsels,

wordt ook het stelsel van scheiding van goederen met toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen

onder het toepassingsgebied van deze bepaling begrepen.452 Wanneer de langstlevende echtgenoot meer

dan de helft van de gemeenschap (of toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen) als gevolg van een

huwelijksvoordeel verkrijgt, wordt hij krachtens artikel 5 Wetboek Successierechten en artikel 2.7.1.0.4.

Vlaamse Codex Fiscaliteit gelijkgesteld met de langstlevende echtgenoot die de helft van de andere

echtgenoot in de gemeenschap (of in het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen) geheel of

gedeeltelijk verkrijgt bij schenking of bij testament. Het beding van ongelijke verdeling ten voordele van

de langstlevende of de toekenning van het hele toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen aan de

langstlevende geven dus aanleiding tot de heffing van erfbelasting op het deel dat de helft van de

gemeenschap overtreft. Dit is zelfs het geval wanneer het louter een gemeenschap (of toegevoegd intern

gemeenschappelijk vermogen) van aanwinsten betreft en de langstlevende enkel met

gemeenschappelijke kinderen tot de nalatenschap van de overleden echtgenoot komt.453

Enkel wanneer het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen ongelijk verdeeld wordt of volledig

toekomt aan de langstlevende echtgenoot zal artikel 5 Wetboek Successierechten of artikel 2.7.1.0.4.

Vlaamse Codex Fiscaliteit toepassing vinden. De gelijke verdeling van het toegevoegd intern

gemeenschappelijk vermogen zal geen aanleiding geven tot belastingheffing, ook al werd het toegevoegd

intern gemeenschappelijk vermogen ongelijk opgebouwd. Ook de voordelen verkregen door toepassing

van de besproken conventionele correctiemechanismen (clausules met betrekking tot de lasten van het

huwelijk, verrekenbedingen, eigendomsvermoedens en toevoeging van een onverdeeldheid) ontsnappen

451 H. CASMAN en A. VERBEKE, "Belastbaarheid van huwelijksvermogensrechtelijke verkrijgingen", NFM 2007, (32) 34; H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 257; A. VERBEKE, "Algemeen kader der huwelijksvoordelen" in R. BARBAIX et al. (eds.), Huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, (1) 28. 452 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 269. 453 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 257; A. VERBEKE, "Algemeen kader der huwelijksvoordelen" in R. BARBAIX et al. (eds.), Huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, (1) 29.

111

aan belastingheffing op grond van artikel 5 Wetboek Successierechten / artikel 2.7.1.0.4. Vlaamse Codex

Fiscaliteit of enige andere wettelijke bepaling.454 In het bijzonder werd de onbelastbaarheid van het finaal

verrekenbeding al bevestigd in de rechtspraak.455

Ook het surplus dat op grond van artikel 1464 of 1465 Burgerlijk Wetboek vatbaar is voor inkorting, is niet

onderworpen aan belasting. Het surplus wordt weliswaar als schenking beschouwd voor de onderwerping

aan de regels van de inkorting maar deze beoordeling geldt enkel op burgerrechtelijk vlak en heeft niet tot

gevolg dat er op het surplus erfbelasting verschuldigd zou zijn.456 Ook deze opvatting werd reeds in de

rechtspraak bevestigd.457

B. Wettelijke samenwoning

136. De hierboven besproken correctiemechanismen kunnen ook bij samenlevingscontract voorzien

worden voor wettelijk samenwonende partners. De gevolgen van deze conventionele

correctiemechanismen verschillen echter fundamenteel ten opzichte van gehuwde partners. Voor

wettelijk samenwonende partners bestaan er immers geen wettelijke regels vergelijkbaar met die voor

huwelijksvoordelen bij gehuwden.458 Verschillende auteurs pleitten al voor de erkenning van

‘aanwinstenvoordelen’ bij wettelijk samenwonende partners, waarop de regels voor huwelijksvoordelen

454 H. CASMAN, "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, (238) 269. 455 Antwerpen 24 juni 2008, TEP 2008, 356; Gent 4 oktober 2011, TEP 2012, 36. 456 H. CASMAN en A. VERBEKE, "Verslag van de zitting van de plenaire kamer van zaterdag 10 december over dossier 4374bis: Huwelijksvermogensstelsels- civielrechtelijke en successierechtelijke aspecten in de gevallen van artikelen 1464 en 1465 van het Burgerlijk Wetboek van volgende clausule: 'Het gemeenschappelijk vermogen komt toe aan de vrouw ongeacht de oorzaak van ontbinding van het huwelijksvermogensstelsel'", Versl.CSW 2006-07, (99) 102-105; H. CASMAN en A. VERBEKE, "Belastbaarheid van huwelijksvermogensrechtelijke verkrijgingen", NFM 2007, (32) 34-35; V. DEHALLEUX, "La clause (dite) de la mortuaire a encore de beaux jours devant elle", Act.dr.fam. 2011, (117) 123-124; N. GEELHAND DE MERXEM en Y.-H. LELEU, "La clause dite de la 'mortuaire' plus vivante que jamais", JT 2011, (93) 95; N. GEELHAND DE MERXEM en Y.-H. LELEU, "La clause dite de la 'mortuaire' validée et exemptée", Rec.gén.enr.not. 2011, (123) 126; A. VERBEKE, "Algemeen kader der huwelijksvoordelen" in R. BARBAIX et al. (eds.), Huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, (1) 29-32; A. VERBEKE en R. BARBAIX, "Hof van Cassatie bevestigt sterfhuisclausule", RW 2010-11, (1438) 1442-1443; A. VERBEKE en R. BARBAIX, "De sterfhuisclausule springlevend", TEP 2011, (106) 110. 457 Cass. 10 december 2010, TEP 2011, 112; Antwerpen 24 juni 2008, TEP 2008, 356. 458 R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 74; H. CASMAN, "Enkele aspecten van vermogensrechtelijke overeenkomsten tussen samenwoners sedert de wet van 23 november 1998" in J. BILLIET, H. BRAECKMANS en H. CASMAN (eds.), Overeenkomstenrecht 1999-2000, Gent, Mys en Breesch, 2000, (205) 255.

112

dan mutatis mutandis op van toepassing zouden zijn.459 Vooralsnog heeft de wetgever nog niet ingegrepen

om dit mogelijk te maken. Ook is er geen rechtspraak bekend die de regels voor huwelijksvoordelen al

naar analogie heeft toegepast op wettelijk samenwonende partners.

Zo bestaat er ook geen wettelijke bepaling die het verval van de verkregen voordelen bij beëindiging van

de wettelijke samenwoning door relatiebreuk (analoog aan artikel 299 Burgerlijk Wetboek) stipuleert.460

Bij gebrek aan wettelijke regels worden de voordelen verkregen door conventionele

correctiemechanismen bij samenlevingscontract geval per geval in concreto gekwalificeerd als schenking

of overeenkomst ten bezwarende titel. Dit zorgt uiteraard voor een grote mate van rechtsonzekerheid.461

De wetgever heeft evenwel één bepaald geval geregeld in artikel 1478, derde lid Burgerlijk Wetboek. Dit

artikel heeft betrekking op de situatie waarin de langstlevende wettelijk samenwonende partner een

erfgenaam is van de overleden wettelijk samenwonende partner. In dat geval wordt de helft van de

onverdeelde goederen (onverdeeld op grond van het wettelijk vermoeden van onverdeeldheid)

toebehorend aan de langstlevende wettelijk samenwonende partner ten aanzien van de reservataire

erfgenamen als een schenking beschouwd, behoudens tegenbewijs.462 Aangezien de langstlevende

wettelijk samenwonende partner sinds invoering van het erfrecht bij wettelijk samenwonenden steeds

erfgenaam zal zijn van de overleden wettelijk samenwonende partner, vormt dit vermoeden van schenking

een aanzienlijke belemmering voor wettelijke samenwonende partners om een ruimere solidariteit te

realiseren. Het vermoeden van schenking heeft immers tot gevolg dat de voordelen verkregen uit de

459 R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 74; H. CASMAN, "Gehuwd, wettelijk of feitelijk samenwonend: wat maakt het uit? Vermogensrechtelijke aspecten, andere dan bij overleden" in C. FORDER en A. VERBEKE (eds.), Gehuwd of niet: maakt het iets uit?, Antwerpen, Intersentia, 2005, (149) 191; H. CASMAN, "Op zoek naar de draad van Ariadne in de doolhof van huwelijksvoordelen - of zouden het aanwinstenvoordelen moeten zijn?" in R. BARBAIX et al. (eds.), Over erven: Liber amicorum Mieken Puelinckx-Coene, Mechelen, Kluwer, 2006, (83) 97-98; D. MICHIELS, "Fiscale aspecten van huwelijkscontracten", T.Not. 2007, (431) 453. 460 R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 75. 461 R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 74; J. VERSTRAETE, "Beschermingstechnieken (andere dan tontine- en aanwasbedingen) tussen ongehuwd samenwonenden" in J. BAEL et al. (eds.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (25) 53-54, 57. 462 R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 72; J. VERSTRAETE, "Beschermingstechnieken (andere dan tontine- en aanwasbedingen) tussen ongehuwd samenwonenden" in J. BAEL et al. (eds.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer, 2005, (25) 39-42.

113

onverdeeldheid bij de fictieve massa worden gerekend en op het beschikbaar deel worden aangerekend.

Bijgevolg zijn de voordelen dus onverkort voor inkorting vatbaar. Het vermoeden van schenking geldt

enkel voor onverdeeldheden op grond van het wettelijk vermoeden van onverdeeldheid. Het tegenbewijs,

namelijk dat het niet om een schenking gaat, kan wel worden geleverd door de langstlevende wettelijk

samenwonende partner. Dit is bijvoorbeeld mogelijk door aan te tonen dat de onverdeeldmaking is

gebeurd om bij te dragen in de lasten van het samenleven.463

V. Clausules met betrekking tot bijdragen in de lasten

correctiemechanisme bij uitstek?

137. Zoals reeds aangehaald (supra 67-69, nr.90 en 71-72, nr. 94) kunnen zowel een vermoeden van

vereffening van dag tot dag als een clausule tot precisering van de lasten een ruimere solidariteit tussen

echtgenoten of wettelijk samenwonende partners teweeg brengen. Deze clausules hebben geen wijziging

in het zakelijk statuut van de goederen tot gevolg. Ze hebben daarentegen betrekking op de wijze van

bijdragen in bepaalde uitgaven en werken enkel tussen de partners onderling. Bijgevolg hebben deze

clausules, net als het verrekenbeding, uitsluitend een interne werking. Bij het huwelijk maken de clausules

met betrekking tot de bijdragen in de lasten, evenals de andere correctiemechanismen, een

huwelijksvoordeel uit (supra 103-106, nr. 131). Daarenboven zullen de voordelen verkregen door clausules

met betrekking tot de bijdragen in de lasten niet vervallen bij echtscheiding, dit in tegenstelling tot het

verrekenbeding, een beding van ongelijke verdeling of een verblijvingsbeding onder voorwaarde van

overleven (supra 107-108, nr. 133). Ook na het overlijden van één van de echtgenoten moet de theorie

van de huwelijksvoordelen toegepast worden op de voordelen verkregen uit clausules met betrekking tot

de bijdragen in de lasten van het huwelijk, dit zowel op burgerrechtelijk (o.a. de toepassing van artikel

1464 en 1465 Burgerlijk Wetboek) als fiscaalrechtelijk vlak.464 Op fiscaal vlak zullen voordelen verkregen

uit clausules met betrekking tot de lasten van het huwelijk niet tot erfbelasting aanleiding geven (supra

463 R. BARBAIX, "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen en mogelijkheden" in E. ALOFS et al. (eds.), Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, (51) 72-73. 464 Net zoals bij het verrekenbeding, eigendomsvermoedens, een toegevoegde onverdeeldheid en een toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen.

114

110-111, nr. 135). Bij gebreke van regeling rond ‘aanwinstvoordelen’ hebben de clausules met betrekking

tot bijdragen in de lasten niet de gunstige gevolgen zoals bij het huwelijk (supra 111-113, nr. 136).465

Volgt uit deze analyse dat clausules met betrekking tot bijdrageplicht in de lasten ‘het

correctiemechanisme bij uitstek’ vormen om een strikte scheiding van goederen te milderen? Neen, niet

per se. Ook de andere besproken interne en externe correctiemechanismen kunnen tot gelijkaardige

gevolgen leiden. Elk conventioneel correctiemechanisme heeft zijn eigen moeilijkheden, al is het maar

omdat er geen wettelijk kader bestaat om op terug te vallen. Bovendien is zeker met betrekking tot het

vermoeden van vereffening van dag tot dag voorzichtigheid geboden.466 De rechtspraak oordeelde over

dit vermoeden al in verschillende richtingen.467 Bovendien kan het vermoeden zowel erg positieve (in de

zin van verruimde solidariteit) als erg negatieve gevolgen hebben. Een clausule tot precisering van de

lasten is wel erg aan te raden. Een dergelijke clausule kan tot een verruimde solidariteit tussen partners

leiden en heeft als grote voordeel dat ze voor duidelijkheid en rechtszekerheid kan zorgen. Bij het einde

van een huwelijk of wettelijke samenwoning moet in principe ook geen enkele afrekening, vereffening of

verdeling plaatsvinden. Hetgeen wel het geval is bij een finaal verrekenbeding en de verdeling van een

toegevoegde onverdeeldheid of intern gemeenschappelijk vermogen. Enkel wanneer één van de partners

niet evenredig naar zijn aandeel heeft bijgedragen, zal er eventueel nog een afrekening nodig zijn.

VI. De lege ferenda

138. Uit deze masterproef blijkt dat een ruimere solidariteit organiseren tussen echtgenoten gehuwd

onder scheiding van goederen of wettelijke samenwonende partners in de praktijk niet zo eenvoudig is.

Zo is er, in tegenstelling tot onze buurlanden Nederland en Frankrijk, in België geen enkele wettelijke

regeling voor de mogelijke conventionele correctiemechanismen. Clausules met betrekking tot de bijdrage

465 Geldt eveneens voor het verrekenbeding, eigendomsvermoedens, een toegevoegde onverdeeldheid en een toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen. 466 Meerdere auteurs raden het gebruik van deze clausule af: Y.-H. LELEU, "La présomption de règlement de comptes à défaut de comptes écrits" in N. BAUGNIET et al. (eds.), Le contrat de séparation des biens: risques actuels et perspectives nouvelles, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2012, 89-126. L. VOET, "Vorderingen tussen partners omtrent investeringen in en genot van een onroerend goed" in G. VERSCHELDEN (ed.), Rechtskroniek voor het notariaat. Deel 30, Brugge, Die Keure, ter perse 2017, (147) 167. 467 Antwerpen 22 december 1997, T.Not. 1999, 390; Bergen 8 juni 2010, Act.dr.fam. 2011, 15; Luik 2 oktober 2012, RNB 2013, 430; Bergen 30 juni 2014, TBBR 2016, 99; Gent 25 februari 2016, TEP 2016, 481; Rb. Nijvel 20 juni 2013, RTDF 2013, 966; Rb. Nijvel 20 februari 2014, RNB 2014, 707; Rb. Namen 26 maart 2014, RTDF 2016, 328; Famrb. Waals-Brabant 17 december 2015, RNB 2016, 528.

115

in de lasten van het huwelijk of het samenleven kunnen klaarblijkelijk tegemoet komen aan die vraag tot

ruimere solidariteit maar in de praktijk heerst nog steeds onduidelijkheid of echtgenoten en wettelijke

samenwonende partners überhaupt wel bedingen over deze bijdrage mogen opnemen in een

huwelijkscontract of samenlevingscontract. Daarnaast is er ook de onzekerheid of de theorie van de

huwelijksvoordelen kan worden toegepast op het huwelijk onder scheiding van goederen en de totale

afwezigheid van een eigen theorie van ‘aanwinstvoordelen’ voor wettelijk samenwonende partners. Het

recht laat echtgenoten gehuwd onder scheiding van goederen en wettelijke samenwonende partners wat

in de steek. Wanneer zij een ruimere solidariteit binnen hun relatie willen inbouwen, bestaat er geen

wettelijk kader en kan een rechtspracticus hen geen garanties geven over de gevolgen van mogelijke

conventionele correctiemechanismen.

Ook binnen de politiek werden deze bezorgdheden opgepikt. In de vorige legislatuur gaf de toenmalige

minister van Justitie TURTELBOOM professor CASMAN de opdracht om voorstellen tot hervorming van het

huwelijksvermogensrecht uit te werken. Deze voorbereidingen gaven aanleiding tot één wetsontwerp met

betrekking tot de interacties tussen het huwelijksvermogensrecht en pensioenen.468 Het wetsontwerp

werd op het einde van de vorige legislatuur vervallen verklaard en werd deze legislatuur niet opnieuw

ingediend. De voorstellen van professor CASMAN gingen echter veel verder. Zij formuleerde ook

voorstellen voor een (beperkt) wettelijk kader voor conventionele correctiemechanismen op de zuivere

scheiding van goederen waaronder een uitgebreide regeling van het verrekenbeding, voor de uitbreiding

van de theorie van de huwelijksvoordelen naar andere stelsels dan gemeenschapsstelsels, ze schrapte het

vermoeden van schenking uit artikel 1478, derde lid Burgerlijk Wetboek, maakte het wettelijk kader voor

conventionele correctiemechanismen op de zuivere scheiding van goederen voor gehuwden ook op

wettelijk samenwonende van toepassing en de herschreef de theorie van de huwelijksvoordelen voor

wettelijk samenwonenden.469 Deze voorstellen zouden tegemoet komen aan nagenoeg alle pijnpunten die

in deze masterproef werden besproken. Helaas werden deze voorstellen zelfs niet als wetsontwerp

neergelegd.470 Hoewel de voorstellen van CASMAN, in opdracht van de toenmalige minister van Justitie

468 Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot levensverzekering, de vergoedingsregelingen en de gevolgen van de echtscheidingen, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 53-2998/001, 1-97. 469 A. TURTELBOOM en H. CASMAN, "Geïntegreerde tekst van het voorontwerp van wet tot hervorming van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht", TEP 2014, (205) 210-272. 470 A. TURTELBOOM en H. CASMAN, "Geïntegreerde tekst van het voorontwerp van wet tot hervorming van diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht", TEP 2014, (205) 205.

116

TURTELBOOM, vooralsnog niet tot een wetgevend ingrijpen hebben geleid, geven ze toch aan dat een

hervorming van het huwelijks- en samenwoningsvermogensrecht vandaag ook politiek actueel is.

De huidige minister van Justitie GEENS maakte eind 2016 zijn voornemen bekend om een nieuw

huwelijksvermogensstelsel in het leven te roepen. Dit huwelijksvermogensstelsel zou tegemoet kunnen

komen aan de ongewenste gevolgen van de ‘koude uitsluiting’ na een scheiding van goederen en op die

manier een grotere solidariteit tussen echtgenoten gehuwd onder scheiding van goederen teweeg

brengen. Tijdens het huwelijk zouden de echtgenoten gehuwd zijn onder een gewone scheiding van

goederen. Bij de ontbinding van het huwelijk zou dan een verdeling van aanwinsten plaatsvinden. De

gevolgen zouden dus gelijkaardig zijn aan deze bij een scheiding van goederen met een finaal

verrekenbeding (50/50) met een verreken-massa bestaande uit aanwinsten. In tegenstelling tot de

opname van een verrekenbeding in een huwelijkscontract, beoogt de minister van Justitie GEENS om

daadwerkelijk een vierde huwelijksvermogensstelsel in te voeren. Aanstaande echtgenoten zouden dan

uit vier huwelijksvermogensstelsels (het wettelijk stelsel, de algehele gemeenschap, de scheiding van

goederen en de scheiding van goederen met verdeling van aanwinsten) kunnen kiezen. De keuze voor een

strikte scheiding van goederen met ‘koude’ uitsluiting zou dus mogelijk blijven.471 Dit in tegenstelling tot

in de voorstellen van VERBEKE, die pleit voor een dwingendrechtelijke participatie in de aanwinsten

ongeacht het gekozen huwelijksvermogensstelsel.472 Er moet benadrukt worden dat dit vierde

huwelijksvermogensstelsel nog slechts een voornemen is van de minister van Justitie GEENS. Voorlopig

werd nog geen wetsontwerp in die richting ingediend. De laatste beleidsverklaring van minister GEENS

vermeldde evenwel als doelstelling een hervorming van het relatievermogensrecht, waaronder het

huwelijksvermogensrecht en het vermogensrecht van wettelijk en feitelijk samenwonenden.473

Het wordt afwachten welke wetsontwerpen omtrent het relatievermogensrecht de minister van Justitie

deze legislatuur nog voorbereid en gestemd krijgt. Zijn vierde huwelijksvermogensstelsel zou een begin

kunnen vormen voor een ruimere solidariteit tussen echtgenoten. Voor wettelijk samenwonende partners

zou deze ‘oplossing’ geen soelaas brengen. Ik koester dan ook de hoop dat de huidige of toekomstige

minister van Justitie een ruimere hervorming van het huwelijks- en samenwoningsvermogensrecht, in de

zin van het geformuleerde voorstel van CASMAN (supra) of naar het voorbeeld van de wettelijke

471 X, “Nieuw huwelijksstelsel op komst”, De Morgen, 8 december 2016, http://www.demorgen.be/plus/nieuw-huwelijksstelsel-op-komst-b-1481158203489/; X, “Lege handen na echtscheiding straks onmogelijk”, De Standaard, 8 december 2016, http://www.standaard.be/cnt/dmf20161207_02614151 472 A. VERBEKE, "Naar een billijk relatievermogensrecht", TPR 2001, (373) 383. 473 Algemene beleidsnota Justitie 3 december 2016, Parl.St. Kamer 2016-17, nr.54-2111/021, 52-53.

http://www.demorgen.be/plus/nieuw-huwelijksstelsel-op-komst-b-1481158203489/


http://www.standaard.be/cnt/dmf20161207_02614151

117

regelingen voor correctiemechanismen in Nederland474, op tafel legt en er voldoende politieke steun voor

vindt. Dan pas zouden echtgenoten en wettelijk samenwonende partners werkelijk de mogelijkheid krijgen

om solidariteit over de grenzen van de relatie heen te realiseren, in plaats van de ‘koude’ uitsluiting die

vandaag de dag plaatsvindt.

Besluit

Ongewenst en ongemeen hard. Zo kunnen de gevolgen bij het einde van een huwelijk onder scheiding van

goederen of een wettelijke samenwoning worden omschreven voor de partner die weinig of geen

inkomsten genoot tijdens het huwelijk of de wettelijke samenwoning. Het is nog steeds de dagdagelijkse

realiteit voor (ex-)echtgenoten gehuwd onder scheiding van goederen en (ex-)wettelijk samenwonende

partners. De wet voorziet geen mechanismen ter vergoeding of verrekening voor hen bij het einde van

hun stelsel. Naast een emotionele klap worden ze ook vaak met een financiële kater geconfronteerd.

Uit deze masterproef blijkt dat een goed geredigeerd huwelijks- of samenlevingscontract wel degelijk voor

een deel aan deze ongewenste gevolgen van een strikte scheiding van goederen kan tegemoetkomen. Zo

kan een beding van vereffening van dag tot dag tot een ruimere vorm van solidariteit tussen de partners

leiden, al zijn er zoals hoger vermeld ook gevaren verbonden aan het opnemen van een dergelijk beding

in een huwelijks- of samenlevingscontract. Een beding tot precisering (en uitbreiding) van de lasten van

het huwelijk of het samenleven laat de partners toe hun levensgemeenschap op maat vorm te geven. Zij

bepalen zelf welke uitgaven zij als ‘lasten van het huwelijk’ of ‘lasten van het samenleven’ beschouwen.

Daarbij moeten ze wel het minimum, zijnde de uitgaven door rechtspraak en rechtsleer aangemerkt als

lasten van het huwelijk of het samenleven, respecteren. Door de opname van een beding tot precisering

van de lasten zijn de partners niet meer afhankelijk van het oordeel van de rechter voor de kwalificatie

van de lasten. Dit draagt uiteraard bij tot de rechtszekerheid van de partners. Een conventioneel ruimere

kwalificatie van ‘lasten van het huwelijk’ en ‘lasten van samenleven’ geeft ook aanleiding tot een ruimere

solidariteit tussen partners. In de door de partners aangeduide uitgaven zullen ze ‘naar vermogen’ moeten

bijdragen en niet bij helften. Momenteel bestaat er geen eensgezindheid binnen de rechtspraak en

474 Het Nieuw (Nederlands) Burgerlijk Wetboek bepaalt uitdrukkelijk dat echtgenoten en samenwonende partners bij overeenkomst kunnen afwijken van de wettelijke bijdrageplicht en bevat eveneens een wettelijke regeling voor verrekenbedingen.

118

rechtsleer over de geldigheid van dergelijke clausules tot precisering van de lasten gelet op het dwingend

karakter van de bijdrageplicht. Om de hoger uiteengezette redenen ben ik van mening dat dergelijke

clausules tot precisering van de lasten wel degelijk geldig zijn. Een beperkt ingrijpen van de wetgever (naar

Nederlands voorbeeld) zou deze onzekerheid over de geldigheid kunnen wegnemen. Naast deze clausules

met betrekking tot de bijdrageplicht in de lasten van het huwelijk of het samenleven zijn er nog

conventionele correctiemechanismen met interne of externe werking die een ruimere solidariteit tussen

de partners kunnen inbouwen. Deze andere conventionele correctiemechanismen vereisen, gezien het

gebrek aan wettelijk kader, evenwel een uitgebreidere regeling bij huwelijks- of samenlevingscontract.

Wat de gevolgen van de besproken conventionele correctiemechanismen betreft, bestaat er heel wat

discussie in de rechtspraak en rechtsleer. Een wettelijk optreden, dat de theorie van de huwelijksvoordelen

(misschien beter aanwinstvoordelen?) van toepassing maakt op het huwelijk onder scheiding van

goederen en op de wettelijke samenwoning, is noodzakelijk om volledige duidelijkheid te scheppen voor

de rechtspraktijk. Op die manier kan er geen discussie meer bestaan over het feit dat de voordelen

verkregen uit clausules met betrekking tot de bijdrageplicht of uit andere conventionele

correctiemechanismen huwelijksvoordelen uitmaken zowel bij echtgenoten gehuwd onder scheiding van

goederen als wettelijk samenwonende partners.

Een huwelijk en een wettelijke samenwoning worden (in de meeste gevallen) gesloten tussen partners die

een affectieve relatie met elkaar hebben. Zij zetten deze stap tot formalisering van hun relatie omdat ze

hun leven met elkaar willen delen. Vooralsnog geeft de wettelijke regeling voor gehuwden onder scheiding

van goederen of wettelijk samenwonende partners weinig blijk van dit solidariteitsaspect. Het wordt tijd

dat partners die een werkelijke solidariteit in hun relatie willen inbouwen daar ook de wettelijk

gefundeerde handvaten voor krijgen.

119

Bibliografie

A. Wetgeving

Wet van 25 ventôse jaar XI op het notarisambt, BS 16 maart 1803, 0.

Wet van 10 februari 1900 betreffende de spaarpenningen van de gehuwde vrouw en de minderjarige,

Pasin. 1900, 42.

Wet van 4 augustus 1930 houdende veralgemening van de gezinsvergoedingen, BS 4 september 1930,

4792.

Wet van 20 juli 1932 tot wijziging van de bepalingen van hoofdstuk VI, titel V, van boek I Burgerlijk

Wetboek: "De wederzijdsche rechten en plichten van echtgenooten", BS 12 augustus 1932, 4361.

Wet van 23 november 1998 tot invoering van de wettelijke samenwoning, BS 12 januari 1999, 786.

Wet van 30 april 1958 betreffende de wederzijdse rechten en plichten van de echtgenoten, BS 10 mei

1958, 3719.

Wet van 22 juni 1959 betreffende de rechten van de van goederen gescheiden vrouw, BS 26 juni 1959,

4743.

Wet van 14 juli 1976 betreffende de wederzijdse rechten en verplichtingen van echtgenoten en de

huwelijksvermogensstelsels, BS 18 september 1976, 11697.

Hand. Senaat 1926-27, 1 februari 1927, 155.

Wetsontwerp (P. VERMEYLEN) ter vervanging van boek III, titel V, van het Burgerlijk Wetboek:“

huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat 1964-65, nr. 138, 1-135.

Amendementen van de regering (P. WIGNY e.a.) op het wetsontwerp ter vervanging van titel V, boek III

van het Burgerlijk Wetboek “Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St.

Senaat 1965-66, nr. 281, 1-43.

Verslag namens de commissie voor de justitie uitgebracht door de heer HAMBYE bij het wetsontwerp ter

vervanging van titel V, boek III van het Burgerlijk Wetboek “Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van

de echtgenoten”, Parl.St. Senaat BZ 1974, nr.683-2, 1-147.

120

Verslag namens de subcommissie voor de justitie door de heren BAERT, CALEWAERT, HAMBYE en VAN

LAEYS bij het wetsontwerp ter vervanging van titel V van boek III van het Burgerlijk Wetboek

“Huwelijkscontract en wederzijdse rechten van de echtgenoten”, Parl.St. Senaat BZ 1974, nr.683-2

(bijlage), 1-375.

Verslag namens de commissie voor de justitie door de heer BAERT bij het wetsontwerp betreffende de

wederzijdse rechten en verplichtingen van echtgenoten en de huwelijksvermogensstelsels, Parl.St. Kamer

1975-76, nr. 869-3, 1-26.

Wetsvoorstel (MOUREAUX e.a.) betreffende het samenlevingscontract, Parl.St. Kamer 1995-96, nr. 170/1,

2.

Amendement (LANDUYT e.a.) bij het wetsvoorstel betreffende het samenlevingscontract, Parl.St. Kamer

1995-96, nr.170-2, 1-5.

Verslag namens de commissie voor Justitie uitgebracht door de heren VANDENBOSSCHE en LOZIE bij het

wetsvoorstel betreffende het samenlevingscontract, Parl.St. Kamer 1997-98, nr. 49K0170/8, 1-106.

Verslag namens de commissie voor Justitie uitgebracht door mevrouw JEANMOYE bij het wetsontwerp tot

invoering van de wettelijke samenwoning, Parl.St. Senaat 1997-98, nr. 1-916/5, 1-53.

Verslag namens de commissie voor de justitie door mevrouw DEOM en de heer VERHERSTRAETEN bij het

wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Parl.St. Kamer, 2006-07, nr.51-2341/018,

1-105.

Wetsontwerp tot wijziging van artikel 301 van het Burgerlijk Wetboek en van diverse bepalingen inzake

het huwelijksvermogensrecht, in het bijzonder met betrekking tot levensverzekering, de

vergoedingsregelingen en de gevolgen van de echtscheidingen, Parl.St. Kamer 2012-13, nr. 53-2998/001,

1-97.

Algemene beleidsnota Justitie 3 december 2016, Parl.St. Kamer 2016-17, nr.54-2111/021, 1-69.

B. Rechtspraak

Arbitragehof 23 november 2005, RW 2006-07, 397.

Cass. 29 november 1968, Arr.Cass. 1969, 338.

121

Cass. 28 maart 1969, Arr.Cass. 1969, 713.

Cass. 22 april 1976, Pas. 1976, I, 914.

Cass. 20 oktober 1978, RTDF 1979, 272.

Cass. 27 maart 1980, RTDF 1980, 387.

Cass. 19 februari 1987, RTDF 1990, 330.

Cass. 23 november 2001, T.Not. 2002, 86.

Cass. 25 november 2005, Pas. 2005, 2362.

Cass. 25 januari 2007, Pas. 2007, 180.

Cass. 13 april 2007, Act.dr.fam. 2008, 57.

Cass. 27 november 2007, T.Fam. 2008, 62.

Cass. 10 december 2010, TEP 2011, 112.

Cass. fr. 18 december 2013, RNB 2014, 739.

Hoge Raad (NL) 29 juni 2012, 10/05187, NJ 2012/409.

Antwerpen 19 maart 1985, T.Not. 1985, 168.

Antwerpen 22 december 1997, T.Not. 1999, 390.

Antwerpen 5 oktober 2004, T.Not. 2007, 510.

Antwerpen 24 juni 2008, TEP 2008, 356.

Antwerpen 4 november 2009, T.Fam. 2010, 190.

Antwerpen 24 april 2012, NFM 2012, 215.

Antwerpen 19 mei 2015, Fisc.Koer. 2015, 739.

Antwerpen 16 juni 2015, FJF 2016, 33.

Bergen 8 juni 2010, Act.dr.fam. 2011, 15.

Bergen 30 juni 2014, TBBR 2016, 99.

Brussel 13 maart 1984, JT 1984, 534.

Brussel 10 november 1994, RNB 1995, 204.

122

Brussel 9 februari 2005, RW 2007-08, 27.

Brussel 30 maart 2006, JT 2007, 504.

Brussel 29 juni 2006, RTDF 2007, 848.

Brussel 9 juni 2011, RTDF 2013, 969.

Gent 27 mei 2004, TBBR 2006, 372.

Gent 12 januari 2006, TGR 2006, 167.

Gent 4 oktober 2011, TEP 2012, 36.

Gent 2 april 2015, T.Not. 2015, 620.

Gent 25 februari 2016, TEP 2016, 481.

Luik 31 januari 1972, Pas. 1972, 79.

Luik 9 september 1996, RTDF 1996, 578.

Luik 22 september 1999, RTDF 2001, 515.

Luik 7 maart 2000, RNB 2000, 670.

Luik 16 januari 2002, TBBR 2004, 324.

Luik 14 januari 2003, RRD 2003, 135.

Luik 4 november 2003, JLMB 2004, 1191.

Luik 2 juni 2004, RTDF 2005, 1214.

Luik 2 februari 2005, RTDF 2007, 816.

Luik 19 december 2007, RRD 2007, 263.

Luik 24 januari 2012, JLMB 2012, 743.

Luik 2 oktober 2012, RNB 2013, 430.

Luik 10 juni 2015, onuitg.,aangehaald door F. DEGUEL, “L’enrichissement sans cause et les relations

affectives devant les cours d’appel”, TBBR 2016, (102) 105.

Rb. Antwerpen 4 december 2013, TFR 2014, 912.

Rb. Brugge 14 februari 1995, T.Not. 1995, 411.

123

Rb. Brugge 21 november 2012, TEP 2013, afl. 2, 79.

Rb. Brussel 18 juni 1964, RCJB 1971, 193.

Rb. Brussel 31 maart 1972, RNB 1972, 259.

Rb. Brussel 23 februari 1982, RTDF 1983, 149.

Rb. Brussel 21 november 1989, TBBR 1990, 348.

Rb. Kortrijk 20 oktober 1988, JJP 1989, 119.

Rb. Luik 23 maart 1987, TBBR 1988, 132.

Rb. Luik 22 februari 1993, RTDF 1993, 487.

Rb. Luik 30 januari 2014, RTDF 2015, 886.

Rb. Namen 26 maart 2014, RTDF 2016, 328.

Rb. Nijvel 20 juni 2013, RTDF 2013, 996.

Rb. Nijvel 20 februari 2014, RNB 2014, 707.

Rb. Oost-Vlaanderen (afd. Gent) 28 april 2015, TGR-TWVR 2015, 251.

Famrb. Waals-Brabant 17 december 2015, RNB 2016, 528.

Vred. Gent VI 6 april 1999, T.Vred. 2000, 299.

Vred. Kontich 9 mei 1972, RW 1972, 423.

Vred. Lokeren 4 december 1968, RW 1969-70, 178.

Vred. Westerlo 17 november 1976, RW 1977-78, 478.

Vred. Wolvertem 19 februari 1981, JJP 1981, 170.

C. Rechtsleer

Boeken

BARBAIX, R. en VERBEKE, A., Beginselen relatievermogensrecht, Brugge, Die Keure, 2012, 277 p.

124

BARBAIX, R. en VERBEKE, A., Kernbegrippen familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Intersentia, 2014, 317

p.

BARBAIX, R., Familiaal vermogensrecht in essentie, Antwerpen, Intersentia, 2015, 277 p.

BEIGNIER, B. en TORRICELLI, S., Régimes matrimoniaux, pacs, concubinage : droit interne, droit

international privé, cours & schémas, exercices progressifs de liquidation, Paris, Montchrestien, 2012, 347

p.

CABRILLAC, R., Droit des régimes matrimoniaux, Parijs, Montchrestien, 2011, 360 p.

CASMAN, H., Het begrip huwelijksvoordelen, Berchem, Kluwer, 1976, 284 p.

CASMAN, H., Notarieel familierecht, Gent, Mys en Breesch, 1991, 654 p.

CASMAN, H. en DEKKERS, R., Handboek burgerlijk recht. 4: huwelijksstelsels, erfrecht, giften, Antwerpen,

Intersentia, 2010, 917 p.

COLOMER, A., Droit civil - Régimes matrimoniaux, Parijs, Litec, 2004, 705 p.

DE PAGE, P., Le régime matrimonial, Brussel, Bruylant, 2008, 395 p.

DECKERS, C., DE HERDT, J. en GEELHAND, N., (Fiscale) successieplanning 'in extremis' in Vlaanderen, Gent,

Larcier, 2008, 467 p.

EGGERMONT, S., Tweerelaties, Antwerpen, Intersentia, 2016, 665 p.

FENET, P.A., Recueil complet des travaux préparatoires du Code civil, suivi d'une édition de ce code, à

laquelle sont ajoutés les lois, décrets et ordonnances formant le complément de la législation civile de la

France, et ou se trouvent indiqués, sous chaque article séparément, tous les passages du recueil qui s'y

rattachent 15 dln., 13, Paris, Au Dépot, 1827, 835 p.

GERLO, J., Huwelijksvermogensrecht, Brugge, Die Keure, 1996, 316 p.

GILISSEN, J., Historische inleiding tot het recht. Overzicht van de wereldgeschiedenis van het recht. De

bronnen van het recht in de Belgische gewesten sedert de 13de eeuw. Geschiedenis van het privaatrecht,

Antwerpen, Kluwer, 1981, 811 p.

GRIMALDI, M., Droit patrimonial de la famille, Parijs, Dalloz, 2011, 1382 p.

HEIRBAUT, D., Privaatrechtsgeschiedenis van de Romeinen tot heden, Gent, Academia Press, 2013, 428 p.

125

KRAAN, K. en MARCK, Q.J., Het huwelijksvermogensrecht, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2012, 393

p.

MALAURIE, P. en AYNÈS, L., Les régimes matrimoniaux, Parijs, Defrénois, 2010, 396 p.

PAUWELS, J., Rechten en plichten van gehuwden. Het primair huwelijksstelsel (art. 212-224 B.W.), Leuven

Acco, 1980, 225p.

PINTENS, W., DECLERCK, C., DU MONGH, J. en VANWINCKELEN, K., Familiaal vermogensrecht, Mortsel,

Intersentia, 2010, 1345 p.

PINTENS, W., DECLERCK, C. en VANWINCKELEN, K., Schets van het familiaal vermogensrecht, Brugge, Die

Keure, 2015, 466 p.

POTHIER, R., Traité de la communauté, auquel on a joint un traité de la puissance du mari sur la personne

et les biens de la femme... 2 dln., 1, Paris, Debure, 1774, 592 p.

RAUCENT, L., Les régimes matrimoniaux: (loi du 14 juillet 1976) et formules d'application Louvain-la-Neuve,

Cabay, 1978, 602 p.

RAUCENT, L., Les régimes matrimoniaux, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1986, 374 p.

SENAEVE, P., Compendium van het Personen- en Familierecht, Leuven, Acco, 2008, 688 p.

SCHONEVILLE, F., Partijautonomie in het relatievermogensrecht, Apeldoorn, Maklu, 2011, 407 p.

SWENNEN, F., Het personen- en familierecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 511 p.

TERRÉ, F. en SIMLER, P., Droit civil: les régimes matrimoniaux, Paris, Dalloz, 2011, 780 p.

VERBEKE, A., Goederenverdeling bij echtscheiding, Antwerpen, Maklu, 1991, 499 p.

VERSCHELDEN, G., Handboek Belgisch personen- en familierecht, Brugge, Die Keure, 2016, 970 p.

VOIRIN, P. en GOUBEAUX, G., Droit civil. 2: Régimes matrimoniaux, successions, libéralités, Paris, LGDJ, 2012, 436 p.

Bijdragen in verzamelwerken

BAETEMAN, G., "Art. 143-228" in HEIRBAUT, D. en BAETEMAN, G. (eds.), Cumulatieve editie van het

Burgerlijk Wetboek: de huidige en originele tekst met alle wijzigingen in België van 1804 tot 2004, 2 dln.,

1, Mechelen, Kluwer, 2004, 119-229.

126

BAETEMAN, G. en LELEU, Y.-H., "Art. 1387-1581" in HEIRBAUT, D. en BAETEMAN, G. (eds.), Cumulatieve

editie van het Burgerlijk Wetboek: de huidige en originele tekst met alle wijzigingen in België van 1804 tot

2004, 2 dln., 2, Mechelen, Kluwer, 2004, 1253-1453.

BARBAIX, R., "De vermogensrechtelijke solidariteit tussen gehuwde en samenwonende partners: grenzen

en mogelijkheden" in ALOFS, E., BARBAIX, R., BROUWERS, S., KRUGER, T. en PLETS, N. (eds.),

Samenlevingsvormen en recht: huwelijk, wettelijk en feitelijk samenwonen, Antwerpen, Maklu, 2012, 51-

78.

BAUGNIET, N. en VAN DEN EYNDE, P., "Séparation de biens pure et simple: clauses relatives aux charges

du mariage ou droits de créance" in X; (ed.), Trente ans après la réforme des régimes matrimoniaux. Actes

de la sixième Journée d'études juridiques Jean Renauld, Brussel, Bruylant, 2007, 175-221.

CARTUYVELS, B. en ROUSSEAU, L., "À la recherche d'un contrat harmonieux pour les comptes entre époux"

in GRÉGOIRE, M. (ed.), Le service notarial: réflexions critiques et prospectives, Brussel, Bruylant, 2000, 55-

93.

CASMAN, H., "Specifiek karakter van de bepalingen van Boek I, Titel V, Hoofdstuk VI –

Handelingsbekwaamheid der echtgenoten" in CASMAN, H. en VAN LOOCK, M. (eds.),

Huwelijksvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, losbl., I.1-1 - I.1-16.

CASMAN, H., "Inning en besteding van inkomsten" in CASMAN, H. en VAN LOOCK, M. (eds.),


CASMAN, H., "Bijdrage in de lasten van het huwelijk" in CASMAN, H. en VAN LOOCK, M. (eds.),


CASMAN, H., "Hoofdelijkheid voor huishoudelijke schulden" in CASMAN, H. en VAN LOOCK, M. (eds.),


CASMAN, H., "Bedongen scheiding van goederen" in CASMAN, H. en VAN LOOCK, M. (eds.),

Huwelijksvermogensrecht Mechelen, Kluwer, losbl., V.1-1 - V.2-20.

CASMAN, H., "Huwelijkscontracten" in CASMAN, H. en VAN LOOCK, M. (eds.), Huwelijksvermogensrecht,

Mechelen, Kluwer, losbl., Mod. 5- Mod. 15.

CASMAN, H., "Les droits de survie ou avantages matrimoniaux en régime de séparation de biens" in

GRÉGOIRE, M. en BEGUIN, E. (eds.), Les contrats de mariage. Bilan, perspectives et formules pratiques,

Louvain-la-Neuve, Bruylant, 1996, 19-22.

127

CASMAN, H., "Enkele aspecten van vermogensrechtelijke overeenkomsten tussen samenwoners sedert de

wet van 23 november 1998" in BILLIET, J., BRAECKMANS, H. en CASMAN, H. (eds.), Overeenkomstenrecht

1999-2000, Gent, Mys en Breesch, 2000, 205-268.

CASMAN, H., "Gehuwd, wettelijk of feitelijk samenwonend: wat maakt het uit? Vermogensrechtelijke

aspecten, andere dan bij overleden" in FORDER, C. en VERBEKE, A. (eds.), Gehuwd of niet: maakt het iets

uit?, Antwerpen, Intersentia, 2005, 149-198.

CASMAN, H., "Op zoek naar de draad van Ariadne in de doolhof van huwelijksvoordelen - of zouden het

aanwinstenvoordelen moeten zijn?" in BARBAIX, R., PUELINCKX-COENE, M. en SWENNEN, F. (eds.), Over

erven: Liber amicorum Mieken Puelinckx-Coene, Mechelen, Kluwer, 2006, 83-98.

COENE, M., "Over raakvlakken tussen erfrecht en huwelijksvermogensrecht" in KRINGS, J.E. (ed.), Liber

amicorum prof. Baeteman, Antwerpen, Kluwer, 1997, 45-65.

DE PAGE, P. en DE STEFANI, I., "Le compte des créances patrimoniales" in Liquidation et partage:

commentaire pratique, losbl., III.2.3-1 – III.2.3-42.

DE PAGE, P. en DE STEFANI, I., "La participation aux acquêts" in BEGUIN, E., CARTUYVELS, B., ANFOUSSE,

S. en RAUCENT, L. (eds.), Quinze années d'application de la réforme des régimes matrimoniaux, Academia,

Louvain-la-Neuve, 1991, 221-257.

DE PAGE, P., "La communauté" in DE PAGE, P. en TAYMANS, J.-F. (eds.), Le couple: autonomies de volontés,

Brussel, Larcier, 2006, 9-16.

DE PAGE, P., "Un nouveau modèle de contrat de séparations des biens pure et simple" in BAUGNIET, N.,

CULOT, A., DE PAGE, P., DE STEFANI, I., LELEU, Y.-H., RENCHON, J.-L., VAN DEN EYNDE, P. en VAN MOLLE,

M. (eds.), Le contrat de séparation des biens: risques actuels et perspectives nouvelles, Louvain-la-Neuve,

Anthemis, 2012, 167-180.

DE STEFANI, I., "Les clauses de comptes et les conventions patrimoniales entre cohabitants" in CULOT, A.,

DEGÉE, J.-M., DELNOY, P., DE PAGE, P., DE STEFANI, I., DE WILDE D'ESTMAEL, E., ROUSSEAU, L. en

TAINMONT, F. (eds.), Cohabitation légale et cohabitation de fait. Aspects civils et fiscaux, Leuven,

Anthemis, 2008, 65-90.

DE WULF, C., "De huwelijksvermogensstelsels" in DE WULF, C., BAEL, J. en DEVOS, S. (eds.), Notarieel

familierecht en familiaal vermogensrecht: het opstellen van notariële akten, 5 dln., 1, Mechelen, Kluwer,

2011, 933-999.

128

DEGUEL, F. en ROUSSEAU, L., "Les conventions matrimoniales" in DEGUEL, F., LANGENAKEN, E., LARUELLE,

J., LELEU, Y.-H., LOUIS, S. en ROUSSEAU, L. (eds.), Droit patrimonial des couples, Limal, Anthemis, 2011,

145-155.

FACQ, J., "Commentaar bij artikel 1468 BW" in CASMAN, H., PAUWELS, J., SENAEVE, P. en HEYVAERT, A.

(eds.), Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer,

11 dln., 5, Antwerpen, Kluwer, losbl., art.1468-1 – art.1468-26.

GOEMAERE, J., "Les comptes entre époux: les clauses de présomption" in BOURSEAU, R., GOEMAERE, J.

en RENCHON, J.-L. (eds.), La liquidation des régimes de séparation de biens, Liège, Jeune barreau, 2000,

33-43.

GRÉGOIRE, M. en TAYMANS, J.-F., "Aspects juridiques de la solidarité patrimoniale au sein des couples" in

HAUSER, J. en RENCHON, J.-L. (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié

et du couple non marié? droit belge et français, Brussel, Bruylant, 2005, 159-202.

KOLKMAN, W. en SALOMONS, F., Huwelijk, geregistreerd partnerschap en ongehuwd samenleven,

https://www.navigator.nl/document/idpassc48bd5f0e26547ea96f888c955d20c3a?ctx=WKNL_CSL_2275,

Kluwer, 2016.

LARRIBAU-TERNEYRE, V., "Fasc. 10: MARIAGE - Organisation de la communauté conjugale et familiale -

Principes directeurs du couple conjugal: réciprocité des devoirs entre époux (C. civ., art. 212) - Principes

structurant la communauté familiale: direction conjointe de la famille et contribution conjointe aux

charges du mariage (C. civ., art. 213 et 214)" in JurisClasseur Civil Code,

http://www.lexisnexis.com/fr/droit/search/runRemoteLink.do?bct=A&risb=21_T25866131185&homeCsi

=268031&A=0.5015647011149985&urlEnc=ISO-8859-1&&dpsi=00AQ&remotekey1=DOC-

ID&remotekey2=579_EG_CI0_624579FASCICULEEN_1_PRO_390456&service=DOC-

ID&origdpsi=00AQ&chunkLNI=5K0Y-13Y1-DY59-C503-00000-00&homeCsi=268031, JurisClasseur, losbl.

LELEU, Y.-H., "Les biens et le logement du couple non marié" in RENCHON, J.-L. en TAINMONT, F. (eds.), Le

couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2000, 155-195.

LELEU, Y.-H., "Liquidation des créances et récompenses au titre d'investissements immobiliers" in

CASMAN, H., LELEU, Y.-H. en VERBEKE, A. (eds.), Praktijkgericht huwelijksvermogensrecht, Mechelen,

Kluwer, 2002, 37-70.

https://www.navigator.nl/document/idpassc48bd5f0e26547ea96f888c955d20c3a?ctx=WKNL_CSL_2275

http://www.lexisnexis.com/fr/droit/search/runRemoteLink.do?bct=A&risb=21_T25866131185&homeCsi=268031&A=0.5015647011149985&urlEnc=ISO-8859-1&&dpsi=00AQ&remotekey1=DOC-ID&remotekey2=579_EG_CI0_624579FASCICULEEN_1_PRO_390456&service=DOC-ID&origdpsi=00AQ&chunkLNI=5K0Y-13Y1-DY59-C503-00000-00&homeCsi=268031




129

LELEU, Y.-H., "Contrats de mariage et planifaction successorale: trois modalités de partage fiscalement

avantageuses" in BAUGNIET, N. en TAYMANS, J.-F. (eds.), Planifaction successorale: aspects civils et fiscau,

Louvain-la-Neuve, Academia-Bruylant, 2008, 79-94.

LELEU, Y.-H., "Avantages matrimoniaux. Notion, clauses dissymétriques, impact fiscal" in VAN GHYSEL, A.-

C. en AUGHUET, C. (eds.), Conjugalité et déces, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2011, 35-71.

LELEU, Y.-H., "Contrats de mariage: entre conventions et controverses" in WATILLON, S. (ed.), Tussen

vrijheid en regelgeving: de uitdaging voor de notaris, Brussel, Larcier, 2011, 79-129.

LELEU, Y.-H., "La présomption de règlement de comptes à défaut de comptes écrits" in BAUGNIET, N.,

CULOT, A., DE PAGE, P., DE STEFANI, I., LELEU, Y.-H., RENCHON, J.-L., VAN DEN EYNDE, P. en VAN MOLLE,

M. (eds.), Le contrat de séparation des biens: risques actuels et perspectives nouvelles, Louvain-la-Neuve,

Anthemis, 2012, 89-126.

PANIER, C., "Le devoir de contribution aux charges du mariage" in RAUCENT, L. (ed.), Cinq années

d'application de la réforme des régimes matrimoniaux, Louvain-la-Neuve, Cabay, 1981, 63-91.

PIGNOLET, D., "Kan het beding van dag tot dag uitsluitend als een weerlegbaar vermoeden worden

geredigeerd/begrepen?"" in DECLERCK, C. en PINTENS, W. (eds.), Patrimonium 2012, Antwerpen,

Intersentia, 2012, 181-192.

PINTENS, W., DU MONGH, J. en DECLERCK, C., "Huwelijksvoordelen in scheidings- en participatiestelsels.

Tussen droom en daad" in PINTENS, W., DU MONGH, J. en DECLERCK, C. (eds.), Patrimonium 2009,

Antwerpen, Intersentia, 2009, 395-398.

PIRON, P., "La séparation de biens avec société d'acquêts" in LELEU, Y.-H. en RAUCENT, L. (eds.), Les

régimes matrimoniaux. 4. Les régimes conventionnels. Le droit transitoire, Brussel, Larcier, 2002, 61-116.

PIRON, P., "Séparation de biens avec société d'acquêts" in DE PAGE, P. en TAYMANS, J.-F. (eds.), Le couple:

autonomies des volontés, Brussel, Larcier, 2006, 35-52.

PLINGERS, S., "Topic 20 Samenlevingscontracten" in VERBEKE, A., BUYSSENS, F. en DERYCKE, H. (eds.),

Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier, 2011, 121-126.

RAUCENT, L., GRÉGOIRE, M., PANIER, C., PIRSON, C., SIMON, C., ZORBAS-PIRET, M. en D'HOOP-DE VILLE

DE GOYET, B., "Régimes matrimoniaux (Droit Interne)" in HAYOIT DE TERMICOURT, R., BERNARD, A.,

MAHAUX, B., CHARLES, R., SIMONT, L. en GUTT, E. (eds.), Répertoire pratique du droit belge. Législation,

Doctrine et Jurisprudence. Complément. Tome sixième, Brussel, Bruylant, 1983, 660-866.

130

RAUCENT, L., "Introduction générale" in RAUCENT, L. en LELEU, Y.-H. (eds.), Les régimes matrimonaiux 1.

Les droits et les devoirs des époux, Brussel Larcier, 1997, 33-37.

RENCHON, J.-L., "Les comptes entre époux séparés de biens relatifs à leurs immeubles indivis et propres"

in BOURSEAU, R., GOEMAERE, J. en RENCHON, J.-L. (eds.), La liquidation des régimes de séparation de

biens, Luik, Jeune barreau, 2000, 47-119.

RENCHON, J.-L., "Les règles de preuve entre époux séparés de biens" in BAUGNIET, N., CULOT, A., DE PAGE,

P., DE STEFANI, I., LELEU, Y.-H., RENCHON, J.-L., VAN DEN EYNDE, P. en VAN MOLLE, M. (eds.), Le contrat

de séparation des biens, Limal, Anthemis, 2012, 29-58.

ROODHOOFT, J., "Commentaar bij art.217" in CASMAN, H., PAUWELS, J., SENAEVE, P. en HEYVAERT, A.

(eds.), Personen- en familierecht: artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer,

11 dln., 2, Antwerpen, Kluwer, losbl., art. 217-1 – art. 217-6.

SIMON, C., "Les charges du mariage: fonctionnement du ménage et comptes entre époux" in RAUCENT,

L., ANFOUSSE, S., MACQ, P. en VAN DEN EYNDE, P. (eds.), Liber amicorum Léon Raucent, Louvain-la-Neuve,

Academia, 1992, 373-408.

SIMON, C., "Contribution aux charges du mariage et clauses y relatives" in GRÉGOIRE, M. en BEGUIN, E.

(eds.), Les contrats de mariage. Bilan, perspectives et formules pratiques, Louvain-la-Neuve, Bruylant,

1996, 43-53.

SNYERS, J.-L., "Scheiding van goederen met onverdeeldmaking van de besparingen" in CASMAN, H.,

DECUYPER, J.R., GERLO, J. en VAN DE POEL, V. (eds.), De evolutie in de huwelijkscontracten: recyclagedagen

1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, 193-208.

TAINMONT, F., "Les charges du ménage" in RENCHON, J.-L. en TAINMONT, F. (eds.), Le couple non marié

à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2000, 127-153.

TAINMONT, F., "Le patrimoine des cohabitants et les difficultés en résultant - La cohabitation légale" in

CULOT, A., DEGÉE, J.-M., DELNOY, P., DE PAGE, P., DE STEFANI, I., DE WILDE D'ESTMAEL, E., ROUSSEAU, L.

en TAINMONT, F. (eds.), Cohabitation légale et cohabitation de fait. Aspects civils et fiscaux, Leuven,

Anthemis, 2008, 21-45.

TAYMANS, J.-F., "La convention notariée de vie commune" in RENCHON, J.-L. en TAINMONT, F. (eds.), Le

couple non marié à la lumière de la cohabitation légale, Louvain-la-Neuve, Bruylant, 2000, 103-125.

131

TAYMANS, J.-F., "Séparation des biens avec participation aux acquêts" in DE PAGE, P. en TAYMANS, J.-F.

(eds.), Le couple: autonomies de volontés, Brussel Larcier, 2006, 17-33.

TAYMANS, J.-F., "Les cohabitants: quelles limites à la liberté des conventions?" in WATILLON, S. (ed.),

Tussen vrijheid en regelgeving: de uitdaging voor de notaris, Brussel, Larcier, 2011, 131-150.

TORFS, N. en VAN SOEST, E., "De redactie van een samenlevingsovereenkomst (wettelijke samenwoning)"

in WEYTS, L., VERBEKE, A. en GOOVAERTS, E. (eds.), Actualia familiaal vermogensrecht, Leuven,

Universitaire Pers, 2003, 59-77.

VAN DUIJVENDIJK-BRAND, J., "Commentaar op art. 1:84 BW: kosten der huishouding" in KOENS, T. en

VONKEN, P. (eds.), Tekst & Commentaar Burgerlijk Wetboek,

https://www.navigator.nl/document/idf48931a757f74ad0b3cdbd3809b2b977?ctx=WKNL_CSL_563,

Kluwer, 2017.

VAN GYSEL, A., "Convention de cohabitation légale versus contrat de mariage" in Conjugalité et déces,

Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2011, 73-96.

VAN HOVE, E., "Voordelen en schenkingen tussen echtgenoten" in DELNOY, P., BOURSEAU, R. en VAN

HOVE, E. (eds.), Het burgerlijk statuut van de langstlevende echtgenoot : notariële dagen van Luik op 7 en

8 oktober 1977, Liège, Université de Liège, 1978, 135-163.

VAN MOURIK, M.J.A., Huwelijksvermogensrecht, Deventer, Kluwer, 2009, 208 p.

VERBEKE, A., "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen. Pleidooi voor een 'warme uitsluiting'" in

CASMAN, H., DECUYPER, J.R., GERLO, J. en VAN DE POEL, V. (eds.), De evolutie van de huwelijkscontracten:

recyclagedagen 1995 van de Nederlandstalige Raad, Deurne, Kluwer, 1995, 81-191.

VERBEKE, A., "Contractvrijheid in het huwelijksvermogensrecht. Opdracht voor een waakzaam notariaat"

in KRINGS, J.E. (ed.), Liber Amicorum Prof. Dr. G. Baeteman, Deurne, Story-Scentia, 1997, 327-354.

VERBEKE, A., "Civiel- en fiscaalrechtelijke bedenkingen bij het finaal verrekenbeding en het alsof-beding in

het huwelijkscontract van scheiding van goederen" in PINTENS, W. (ed.), Liber Amicorum Roger Dillemans.

1: Familierecht en familiaal vermogensrecht, Antwerpen, Kluwer, 1997, 429-463.

VERBEKE, A., "Huwelijkscontracten: scheiding van goederen met toeters en bellen" in WEYTS, L., VERBEKE,

A. en GOOVAERTS, E. (eds.), Actualia Familiaal vermogensrecht, 4, Leuven, Universitaire Pers, 2003, 15-

25.

https://www.navigator.nl/document/idf48931a757f74ad0b3cdbd3809b2b977?ctx=WKNL_CSL_563

132

VERBEKE, A., "Huwelijkscontract. De sky is bijna the limit?" in TILLEMAN, B. en VERBEKE, A. (eds.), Actualia

vermogensrecht. Liber Alumnorum KULAK. Als hulde aan Prof. dr. Georges Macours Brugge, Die Keure,

2005, 169-194.

VERBEKE, A., "Algemeen kader der huwelijksvoordelen" in BARBAIX, R., GEELHAND DE MERXEM, N. en

VERBEKE, A. (eds.), Huwelijksvoordelen, Gent, Larcier, 2010, 1-38.

VERBEKE, A., "Topic 26 Scheiding van goederen met verrekenbeding" in BUYSSENS, F., DERYCKE, H. en

VERBEKE, A. (eds.), Vermogensplanning met effect na overlijden, langstlevende, Brussel, Larcier, 2010, 121-

123.

VERBEKE, A., "Topic 12 tot en met 15, Scheiding van goederen met correcties" in VERBEKE, A., BUYSSENS,

F. en DERYCKE, H. (eds.), Vermogensplanng met Effect bij Leven, Huwelijk en Samenwoning, Gent, Larcier,

2011, 69-89.

VERSTRAETE, J., "Beschermingstechnieken (andere dan tontine- en aanwasbedingen) tussen ongehuwd

samenwonenden" in BAEL, J., MATTHIJS, K. en VERSTRAETE, J. (eds.), Familie op maat, Mechelen, Kluwer,

2005, 25-87.

VIEUJEAN, E., "Les devoirs de secours et de contribution aux charges du mariage" in RAUCENT, L. en LELEU,

Y.-H. (eds.), Les régimes matrimoniaux 1. Les droits et devoirs des époux, Brussel, Larcier, 1997, 165-201.

VOISIN, L., "Les avantages matrimoniaux dans les régimes de séparation de biens" in RENCHON, J.-L. en

TAINMONT, F. (eds.), Le statut patrimonial du conjoint survivant, Brussel, Bruylant, 2004, 337-369.

VOISIN, L., "Les charges du ménage dans les relations entre 'conjoints' et à l'égard des tiers" in HAUSER, J.

en RENCHON, J.-L. (eds.), Différenciation ou convergence des statuts juridiques du couple marié et du

couple non marié? droit belge et françois, Brussel, Bruylant, 2005, 129-158.

Tijdschriftartikelen

BAETEMAN, G., "Le statut juridique des immeubles acquis conjointement par deux époux séparés de

biens", RCJB 1971, 202-215.

BAETEMAN, G., "Het primair huwelijksstelsel", TPR 1978, 151-398.

133

BARBAIX, R. en VERBEKE, A., "Finaal verrekenbeding: civielrechtelijk en fiscaal-rechtelijk performant

bevonden!", NFM 2012, 209-215.

BAUGNIET, N., "Les créances entre ex-époux mariés sous le régime de séparation de biens", RTDF 2010,

372-388.

BOUCKAERT, F., "Wisseloplossingen voor scheiding van goederen: verdelings- of verrekenbedingen of

deelgenootschap", T.Not. 1990, 343-359.

CASMAN, H., "Noot onder Cass. 20 oktober 1978", RW 1978-79, 2372-2373.

CASMAN, H., "Verslag. Dossier nr.4164-4165 - Huwelijksvermogensrecht - Scheiding van goederen -

Gemeenschap beperkt tot één onroerend goed", Versl.CSW 1985, 19-31.

CASMAN, H. en VERBEKE, A., "Wat is een huwelijksvoordeel?", NFM 2005, 292-297.

CASMAN, H. en VERBEKE, A., "Verslag van de zitting van de plenaire kamer van zaterdag 10 december over

dossier 4374bis: Huwelijksvermogensstelsels- civielrechtelijke en successierechtelijke aspecten in de

gevallen van artikelen 1464 en 1465 van het Burgerlijk Wetboek van volgende clausule: 'Het

gemeenschappelijk vermogen komt toe aan de vrouw ongeacht de oorzaak van ontbinding van het

huwelijksvermogensstelsel'", Versl.CSW 2006-07, 99-114.

CASMAN, H. en VERBEKE, A., "Belastbaarheid van huwelijksvermogensrechtelijke verkrijgingen", NFM

2007, 32-35.

CASMAN, H., "Actualia huwelijksvermogensrecht", NFM 2015, 238-270.

CASTELEIN, C. en MUYLLE, M., "Hoe wassend is het water van een schuldechtscheiding", NFM 2006, 145-

168.

DE PAGE, P. en DE STEFANI, I., "La présomption de propriété dans le régime de séparation de biens", TBBR

1990, 197-209.

DE PAGE, P., "La séparation de biens - Comptes et créances entre époux - Aspects notariaux et judiciaires",

RTDF 1998, 351-360.

DE PAGE, P., "Evolutions récentes en matière d'enregistrement et de droits fiscaux de succession", JDF

2007, 5-56.

DE WULF, C., "Een kritische doorlichting van recente rechtspraak en rechtsleer in verband met de

sterfhuisclausule", T.Not. 2008, 467-485.

134

DE WULF, C., "De scheiding van goederen met een verrekenbeding - Een ideale formule tegen de koude

uitsluiting?", T.Not. 2012, 200-228.

DECLERCK, C., “Koude uitsluiting: hervormen of afschaffen?”, T.Fam. 2012, 30-31.

DEGUEL, F., "L'enrichissement sans cause et les relations affectives devant les cours d'appel", TBBR 2016,

102-111.

DEHALLEUX, V., "Avantages matrimoniaux et droits de succession", RTDF 2006, 707-739.

DEHALLEUX, V., "La clause (dite) de la mortuaire a encore de beaux jours devant elle", Act.dr.fam. 2011,

117-124.

DELVA, W., "Wisseloplossingen voor wie wil huwen met een contract van scheiding van goederen met

gemeenschap van aanwinsten", T.Not. 1957, 209-221.

FORDER, C., "Ongehuwd samenwonen en vermogensrecht: een waaier van mogelijkheden", TEP 2006,

331-365.

GEELHAND DE MERXEM , N., "Het finaal verrekenbeding. Weerlegging van een onterechte kritiek", NFM

2009, 103-147.

GEELHAND DE MERXEM , N. en LELEU, Y.-H., "La clause dite de la 'mortuaire' plus vivante que jamais", JT

2011, 93-95.

GEELHAND DE MERXEM , N. en LELEU, Y.-H., "La clause dite de la 'mortuaire' validée et exemptée",

Rec.gén.enr.not. 2011, 123-126.

HAYEZ, L., SOHET, F. en REMY, B., "La séparation de biens avec participation aux acquêts", RNB 1990, 438-

455.

HELSEN, F., "Het toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen", NFM 2015, 70-89.

LARUELLE, J., "Le régime légal est-il le droit commun du patrimoine interne adjoint à un régime de

séparation de biens?", TBBR 2016, 88-94.

LELEU, Y.-H., "De vermogensrechtelijke gevolgen van wettelijke samenwoning. Commentaar bij de virtuele

wet van 23 november 1998", NFM 1999, 123-134.

MICHIELS, D., "Fiscale aspecten van huwelijkscontracten", T.Not. 2007, 431-491.

NIJBOER, N., "Contractuele regelingen tussen echtgenoten en samenwoners. Deel 1", TEP 2008, 105-139.

135

PUELINCKX-COENE, M., "Op zoek naar de draad van Ariadne in het doolhof van beschikkingen tussen

echtgenoten", TBBR 1992, 5-29.

RENARD, C. en DELIÈGE, A., "Examen de jurisprudence 1968-1974. Contrats de mariage et régimes

matrimoniaux", RCJB 1976, 61-115.

RENAULD, J., "Examen de jurisprudence (1964-1967). Les contrats de mariage et les régimes

matrimoniaux", RCJB 1969, 53-90.

RUYSSEVELDT, J., "Recente ontwikkelingen in het Vlaamse successierecht", NFM 2007, 1-16.

TAINMONT, F., "La portée juridique du devoir de contribution aux charges du mariage", RTDF 1998, 565-

590.

TURTELBOOM, A. en CASMAN, H., "Geïntegreerde tekst van het voorontwerp van wet tot hervorming van

diverse bepalingen inzake het huwelijksvermogensrecht", TEP 2014, 205-272.

VAN BAEL, J., "Het huwelijkscontract van scheiding van goederen met een toegevoegd 'intern

gemeenschappelijk vermogen'. Ceci n'est pas un régime matrimonial", T.Not. 2010, 224-248.

VAN GEEL, A. en DECLERCK, C., "Actuele planningstechnieken in vraag gesteld", NFM 2011, 178-198.

VAN OOSTERWYCK, G., "Huwelijksvoordelen en contractuele erfstelling", TPR 1985, 227-260.

VANDEN DAELEN, S., "De sterfhuisclausule fiscaal ont(k)leed", Jura Falc. 2007-08, 59-73.

VERBEKE, A., "Naar een billijk relatievermogensrecht", TPR 2001, 373-402.

VERBEKE, A., "Huwelijksvoordelen", TEP 2008, 99-104.

VERBEKE, A. en BARBAIX, R., "Hof van Cassatie bevestigt sterfhuisclausule", RW 2010-11, 1438-1443.

VERBEKE, A. en BARBAIX, R., "De sterfhuisclausule springlevend", TEP 2011, 106-112.

VERBEKE, A., "Scheiding van goederen en onverdeeldheden. Over de rechtsgeldigheid van een TIGV.",

T.Not. 2011, 179-192.

VIEUJEAN, E., "Examen de jurisprudence 1965-1969. Les personnes", RCJB 1970, 393-489.

VINCK, B., "Overzicht van rechtspraak (2000-2012). Wettelijke samenwoning", T.Fam 2012, 96-205.

VERSTRAETE, K., "Beëindiging buitenhuwelijkse samenleving. Kroniek 2005-2007", NJW 2008, 566-585.

WYART, V., "Du contractualisme du contrat de mariage et de ses conséquences sur la preuve des créances

entre (ex-)époux", RNB 2013, 7-22.

136

X., “Dossier n° 1968: L’obligation de contribuer aux charges du mariage selon ses facultés”,Versl. CSW

2001, 25-49.

X, “Nieuw huwelijksstelsel op komst”, De Morgen, 8 december 2016;


X, “Lege handen na echtscheiding straks onmogelijk”, De Standaard, 8 december 2016,


Reeks

RENAULD, J., "Régimes matrimoniaux" in Droit patrimonial de la famille, 1971, 1022 p.



Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent · huwelijk en bijdragen in de lasten van het...

Documents

Transcript of Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent · huwelijk en bijdragen in de lasten van het...