Factsheet Marokko Door A Tamoui

A&A Partenaires - 1 -

AAAAAAAA&&&&OOOO PartnersPartnersPartnersPartners

Uw zakenpartner voor MarokkoUw zakenpartner voor MarokkoUw zakenpartner voor MarokkoUw zakenpartner voor Marokko

Abdel

Getypte tekst

DIT DOCUMENT MAG NIET ZONDER TOESTEMMING VAN DE MAKER A. TAMOUI AAN ANDEREN WORDEN OVERHANDIGD OF VERSPREID.


BasisgegevensBasisgegevensBasisgegevensBasisgegevens

PolitiekPolitiekPolitiekPolitiek

Naam land Koninkrijk Marokko (Al Mamlakah al Maghribiyah)

Regeringsvorm Constitutionele monarchie

Staatshoofd Koning Mohammed VI

GeografieGeografieGeografieGeografie

Oppervlakte 458.730 km2 (11x Nederland), exclusief het omstreden gebied Westelijke Sahara (252.120 km2)

Hoofdstad Rabat

Tijdverschil met Nederland

-1 uur (winter), -2 uur (zomer)

BevolkingBevolkingBevolkingBevolking

Bevolkingsaantal 31,1 miljoen inwoners (schatting 2004)

Bevolkingsgroei 1,5% (schatting 2004)

Taal Arabisch (officiële taal), Berbertalen, Frans (handelstaal) en Spaans (in het noorden)

Religie Islam (98,7%)

Economische indicatorenEconomische indicatorenEconomische indicatorenEconomische indicatoren

BBP 53,4 miljard US dollar (2004)

BBP per hoofd van de bevolking 1.721 US dollar (2004)

Reële groei BBP 4,2 % in 2004 t.o.v. voorgaande jaar

Stijging consumentenprijzen 1,5 % in 2004 t.o.v. voorgaande jaar

Munteenheid Dirham (100 dirham = 9,08 euro, april 2006)

Buitenlandse handelBuitenlandse handelBuitenlandse handelBuitenlandse handel

Totale invoer in Marokko (FOB) 13,6 miljard euro (2003) 15,6 miljard euro (schatting 2004)

Totale uitvoer uit Marokko (FOB) 7,6 miljard euro (2003) 7,8 miljard euro (schatting 2004)

Uitvoer uit Nederland naar Marokko 368,2 miljoen euro (2004)


494,6 miljoen euro (schatting 2005)

Invoer in Nederland vanuit Marokko 157,7 miljoen euro (2004) 201,4 miljoen euro (schatting 2005)

Voornaamste handelspartners (2004) invoer uit: Frankrijk, Spanje, Italië, Duitsland, Verenigd Koninkrijk, VS uitvoer naar: Frankrijk, Spanje, Italië, Duitsland, Saudi – Arabië, China


BBBBevolkingevolkingevolkingevolking Bevolking Marokko telde in 2004 circa 29,9 miljoen inwoners. Eenderde van de bevolking behoort tot de Berbers, die uit het Rif- en Atlasgebergte afkomstig zijn. De laatste decennia is er een grote trek van het platteland naar de steden. In 2004 woonde 55 procent van de bevolking in de stad tegenover 35 procent in 1971 en 51 procent in 1994. Van de totale bevolking is bijna 30 procent jonger dan 15 jaar. De gemiddelde levensverwachting voor mannen is 66 jaar en voor vrouwen 69. Ongeveer 1,7 miljoen Marokkanen, veelal van Berberafkomst, wonen en werken in het buitenland, voornamelijk in Frankrijk. In Nederland wonen ongeveer 315.000 Marokkanen. Bevolkingsopbouw (schatting 2003 in procent van het totaal) 0 - 19 jaar 41% 15 - 59 jaar 51% 60 jaar en ouder 8% Voornaamste steden en aantal inwoners (schatting juli 2002) Casablanca 3.454.000 Rabat-Salé (hoofdstad) 1.515.000 Marrakesh 653.000 Fès 643.000 Kénitra 581.000 Tanger 509.000 Béni Mellal 452.000 Tétouan 482.000 Safi 434.000 Oujda 421.000 Taal De officiële taal is het Arabisch, in de zakenwereld en in regeringskringen wordt voornamelijk Frans gesproken. In de bergstreken bedient men zich vooral van één van de Berbertalen. De Berbertaal Amazigh wordt officieel erkend en sinds 1994 worden op televisie programma's uitgezonden in deze taal. De acceptatie van het Engels is beperkt. In de voormalige Spaanse protectoraten (in het noorden van Marokko) en in de Westelijke Sahara wordt nog Spaans gesproken.


Bestuurlijke organisatie Marokko is onafhankelijk sinds 1956 toen de Alawi-dynastie weer werd hersteld onder koning Mohammed V. Het noorden van het land werd voor die tijd bestuurd als een Spaans en het zuiden als een Frans protectoraat. Tot het protectoraat in 1912 regeerde de Alawi-dynastie over Marokko (sinds het midden van de zeventiende eeuw). Aan de speciale status van Tanger als internationale zone kwam een einde in 1956, toen het onderdeel werd van Marokko. De noordelijke kuststeden Ceuta en Melilla zijn Spaans gebleven. Marokko is een constitutionele monarchie, waarvan Koning Mohammed VI sinds juli 1999, na het overlijden van zijn vader HassanII, staatshoofd is. De koning heeft een dubbele functie als politiek en geestelijk leider. Hij is tevens opperbevelhebber van de strijdkrachten en voorzitter van de Hoge Raad, hij benoemt en ontslaat het kabinet en heeft de mogelijkheid de volksvertegenwoordiging te ontbinden en per decreet te regeren. In 1996 heeft Koning Hassan nog een constitutionele hervorming doorgevoerd, waarbij het parlement werd gesplitst in een 'Lagerhuis' met rechtstreeks gekozen volksvertegenwoordigers en een indirect gekozen 'Senaat'. De laatste parlementsverkiezingen vonden plaats in september 2002. Deze verkiezingen werden gezien als de eerste vrije en eerlijke verkiezingen sinds de onafhankelijkheid. Aan de verkiezingen namen 24 partijen deel. De USFP (socialistisch) en Istiqlal (gematigd socialistisch en nationalistisch) kwamen op een gedeelde eerste plaats (elk 50 van de 325 zetels). De gematigde islamitische PJD kwam op 42 zetels, een verdrievoudiging van het aantal zetels in het vorige parlement. Het nieuwe kabinet met minister-president Jettou is samengesteld uit leden van zes partijen en verder uit een aantal partijloze bestuurders. De volgende parlementsverkiezingen staan gepland voor november 2007. Marokko is verdeeld in zeven economische regio's: het zuiden, de Tensift, het centrum, het noordwesten, het centrumnoorden, het oosten en het centrumzuiden. De grote stedelijke gebieden vormen negen zogenaamde 'wilaya's: Groot-Casablanca, Rabat-Salé, Fès, Meknès, Marrakech, Oujda, Agadir, Tetouan en Laâyoune, onderverdeeld in 22 prefecturen en 12 provincies. Daarnaast zijn er nog 31 andere provincies. De werkelijke macht op provinciaal niveau berust bij de gouverneurs, die door de minister van Binnenlandse Zaken worden benoemd en aan de koning verantwoording schuldig zijn. De Westelijke Sahara, waarin zich belangrijke voorraden fosfaaterts bevinden en misschien ook olie, blijft een probleem vormen. Nadat Spanje zich begin 1976 uit het gebied had teruggetrokken, werd het land opgedeeld door Marokko en Mauritanië. Echter al vanaf eind 1975 werd door Marokko strijd geleverd tegen de nationalistische beweging Polisario Front. Polisario's regering in ballingschap van de eenzijdig uitgeroepen 'Sahrawi Arabische Republiek' werd erkend door ruim zeventig landen, waaronder meer dan dertig Afrikaanse. Mauritanië trok zich in 1979 terug, waarna Marokko het gehele gebied annexeerde. Een VN-vredesplan van augustus 1988 werd formeel door Marokko en Polisario geaccepteerd, ondanks bezwaren aan beide kanten. In september 1991 werd een staakt-het-vuren afgekondigd, maar het afgesproken referendum over zelfbeschikking werd niet uitgevoerd wegens meningsverschillen over de vraag wie kiesgerechtigd is. De VN kwam in 2000 met een derde weg: tijdelijke autonomie voor de Westelijke Sahara onder Marokkaanse soevereiniteit gevolgd door een referendum. Het voorstel werd goed ontvangen door Marokko, maar Polisario, gesteund door Algerije, was tegen. Polisario wilde eerst het referendum. In 2004 werd door de VN nog een vierde weg voorgesteld: de Westelijke Sahara opdelen in een noordelijk Marokkaans deel en een onafhankelijk zuidelijk deel. Dit voorstel kreeg van geen van de partijen steun.


Het conflict over de Westelijke Sahara zorgt voor veel frictie in de relatie tussen Marokko en Algerije en staat de ontwikkeling van de Arabische Maghreb-Unie in de weg. Economisch beleid Marokko voert een gestaag beleid van economische liberalisering en modernisering. De regering probeert hiermee de werkgelegenheid en de sociale omstandigheden te verbeteren en het platteland en de noordelijke provincies te ontwikkelen. Door het verhogen van de productiviteit, vergroten van de export en het aantrekken van investeringen tracht de regering een jaarlijkse groei van 6 procent te bereiken. Tussen 2000 en 2004 bedroeg de gemiddelde groei echter slechts 3,8 procent. Oorzaken hiervan waren de droogte en structurele tekortkomingen van de economie. De laatste jaren is er een aantal belangrijke hervormingen doorgevoerd, zoals de liberalisering van de telecommunicatiesector, de nieuwe arbeidswet en de promotie en stimulering van het MKB. Op andere terreinen zijn er echter nog weinig vorderingen gemaakt, met name bij de doorvoering van fiscale hervormingen, maatregelen ter modernisering van de industrie en de afslanking van het overheidsapparaat. De Wereldbank en het IMF hebben hun zorg uitgesproken over de stijgende armoede en de grote werkloosheid en hebben de Marokkaanse overheid geadviseerd de overheidsuitgaven terug te dringen. De Wereldbank, Europese Investeringsbank en Europese Unie steunen de hervormingen van de regering via financiële ontwikkelingsprogramma's. Investeringsbeleid De overheid heeft de afgelopen jaren een aanzet gegeven om het ondernemingsklimaat te verbeteren om zodoende meer investeringen aan te trekken. Er is een netwerk van investeringsinstanties in de regio's opgezet, de zogenaamde Centres d'Investissements Régionaux (CRI), die het (buitenlandse) investeerders gemakkelijker moeten maken hun investeringsplannen te verwezenlijken. De CRI moet de ondernemer door de nog steeds omslachtige bureaucratische procedures loodsen. In veel gevallen kan het oprichten van een bedrijf dankzij de assistentie van een CRI inderdaad binnen enkele dagen geschieden. De investeringswet uit 1995, geldig voor alle sectoren met uitzondering van landbouw, voorziet in gunstige belastingvoorwaarden voor investeerders. Mise à niveau en concurrentiepositie In 2003 is het moderniseringsprogramma voor de Marokkaanse industrie weer nieuw leven ingeblazen. Tot nu toe is er echter weinig vooruitgang geboekt, omdat weinig bedrijven zich voor het programma, dat inzage in de boeken vereist, inschrijven. Veel Marokkaanse bedrijven zeggen moeilijk te kunnen concurreren met het buitenland in verband met hoge energie- en loonkosten en belastingen. Er zijn prognoses dat eenderde deel van het Marokkaanse bedrijfsleven het bij het wegvallen van de beschermende invoerrechten niet zal redden. Privatisering Eind jaren negentig is het voorgenomen privatiseringsproces deels gestagneerd. In 1993 werden 114 staatsbedrijven aangewezen om geprivatiseerd te worden. Iets meer dan de helft van deze bedrijven is ook daadwerkelijk geprivatiseerd. Succesvolle privatiseringen zijn de uitgifte van de tweede GSM-licentie en de verkoop van een deel van de aandelen van Maroc Télécom. De verkoop van een derde GSM-licentie wordt verwacht in 2008. In 2003 zijn de staatstabakorganisatie (Régie des Tabacs) en Somoca verkocht. De verkoop van 40 procent van de aandelen van Royal Air Maroc wordt voorlopig uitgesteld tot het bedrijf meer winst maakt.


Begroting en tekorten Het financieringstekort bedroeg in 2003 maar 3,7 procent van het BBP; dit is bijna de helft minder dan in 2002. Het cijfer is echter beïnvloed door inkomsten uit privatisering. Wanneer de inkomsten uit privatisering niet worden meegerekend dan zou het financieringstekort 5,1 procent van het BBP bedragen. Een groot deel van de overheidsinkomsten gaat naar aflossingen voor leningen (16 procent) en naar salarissen van de overheid (40 procent). Schulden De overheidsschuld bedraagt ongeveer 95 procent van het BBP en drukt zwaar op de begroting. Via overleg met voornamelijk de EU-landen wordt geprobeerd schulden om te zetten in (productieve) investeringen. Ontwikkelingsplannen Met name de toeristenbranche is een belangrijke investeringssector die in 2010 10 miljoen toeristen moet kunnen ontvangen. Als uitvloeisel van een kaderakkoord tussen de overheid en de toeristische sector worden vijf nieuwe badplaatsen ontwikkeld. De Marokkaanse regering heeft in de vorm van een kaderakkoord een nationaal ontwikkelingsplan (2002-2010) opgesteld voor de textielsector. Dit plan heeft als doel het concurrentievermogen van de sector te verbeteren. De regering wil dit bereiken door het stimuleren van investeringen, het financieren van herstructureringsprogramma's, het verbeteren van de gebruikte technieken en het ondersteunen van de productie. Er zijn tevens kaderprogramma's afgesloten voor de bouwen de transportsector. Belangrijke doelstellingen hierin zijn onder meer het integreren van de informele sector in de formele sector. Vooral in de bouw en het transport werken veel kleine niet-geregistreerde bedrijfjes. Door middel van verscherping van wetgeving, opleiding en begeleiding wordt getracht deze uit het informele circuit te halen. Daarnaast hebben de Marokkaanse regering en de Société Financière Internationale (SFI) op 10 september 2002 in Rabat een kaderakkoord getekend over een ontwikkelingsprogramma voor het MKB in Noord-Afrika. Het zogenoemde 'Programme de développement des entreprises en Afrique du Nord' (NAEDF) stimuleert de ontwikkeling van het MKB in Algerije, Marokko en Egypte. Het MKB is belangrijk voor het creëren van werkgelegenheid, het verminderen van de armoede en het ontwikkelen van de particuliere sector. De economische activiteiten zijn met name geconcentreerd op de as Casablanca-Rabat. Hoewel circa 20 procent van de bevolking in de noordelijke provincies woont, is deze regio slechts goed voor 6 procent van het BNP. De ontwikkeling van de noordelijke provincies, die lange tijd door de politiek verwaarloosd zijn, heeft nu prioriteit. Een speciaal agentschap richt zich op de ontwikkeling van dit gebied. De focus ligt onder andere op de verbetering van de (sociale) infrastructuur, verbetering van de werkgelegenheid door de ontwikkeling van landbouw, industrie en diensten (waaronder het toerisme). Enkele voorbeelden zijn: de elektrificatie van plattelandsdorpen, de aanleg van de haven TangerMed en de aanleg van de snelweg Roccade en plattelandswegen. Meer informatie: l'Agence du Nord: www.apdn.ma/PHP/index.php


Buitenlandse investeringenBuitenlandse investeringenBuitenlandse investeringenBuitenlandse investeringen Directe buitenlandse investeringen De Marokkaanse overheid streeft ernaar meer buitenlandse investeringen aan te trekken om de werkgelegenheid te vergroten. Binnenlandse investeringen alleen zijn hiervoor niet voldoende. Volgens cijfers van het Office des Changes bedroegen de directe buitenlandse investeringen in 2004 832 miljoen euro. Dit is een forse daling ten opzichte van de 2,027 miljoen euro in 2003. Het hoge cijfer in 2003 werd mede veroorzaakt door de verkoop van het staatstabakbedrijf, Régie des Tabacs. Directe buitenlandse investeringen (FDI) in miljoen euro Jaar FDI 1999 1.714 2000 1.173 2001 3.000 2002 576 2003 2.027 2004 832 Bron: Office des changes Investeerders Europa is de eerste investeringspartner van Marokko. Frankrijk en Spanje zijn de grootste investeerders. Op afstand volgen de Verenigde Staten, Zwitserland, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Nederland heeft met name in 1999 en 2000 flink in Marokko geïnvesteerd met een lening van ABN/AMRO aan Meditelecom. Investeringssectoren De sectoren waarin het meest geïnvesteerd wordt, zijn telecommunicatie, industrie, banksector, onroerend goed, infrastructuur, mijnbouw, toerisme en handel en diensten. ArbeidsmarktArbeidsmarktArbeidsmarktArbeidsmarkt Werkgelegenheid 43,9 procent van de beroepsbevolking is werkzaam in de agrarische sector. 25 procent is werkzaam in de dienstensector en 13,4 procent in de industrie. Werkloosheid is een chronisch probleem in Marokko. In de steden ligt het werkloosheidscijfer op ongeveer 18 procent. Het verminderen van de werkloosheid is een topprioriteit voor de Marokkaanse overheid. Ieder jaar betreden ongeveer 300.000 jongeren de arbeidsmarkt. Zoals in de meeste Maghreb-landen is de werkloosheid onder vrouwen hoger dan die onder mannen en is de werkloosheid bij jongeren onder de 24 jaar twee keer zo hoog. Ongeveer 1,7 miljoen Marokkanen, veelal van Berberafkomst, wonen en werken in het buitenland, voornamelijk in Frankrijk. In Nederland wonen ongeveer 284.000 Marokkanen.


Opleidingsniveau Ondanks de aandacht die het onderwijs van de overheid krijgt, is het analfabetisme hoog, ook in vergelijking met andere landen in de regio: 49 procent van de bevolking kan niet lezen en schrijven. Dit cijfer ligt nog hoger bij de vrouwen. Het onderwijs is met name op het platteland onderontwikkeld, wat leidt tot een trek naar de stad. Marokko besteedt jaarlijks circa 5 procent van het BBP aan onderwijs. Lonen De gemiddelde lonen zijn laag naar Europese standaard maar hoog verleken met in export rivaliserende landen. De lonen in de Marokkaanse industrie zijn twee keer zo hoog als die in China en vier keer zo hoog als in India. Dit komt echter niet tot uiting in de productiviteit. Buitenlandse handelBuitenlandse handelBuitenlandse handelBuitenlandse handel Buitenlandse handel (x miljard euro) Periode Invoer Uitvoer 2000 11,4 6,9 2001 11,6 7,5 2002 10,9 7,9 2003 12,7 7,7 Bron: EIU 2005 Voornaamste handelspartners 2003 (in procent van totaal) Invoer Frankrijk 20,6 Spanje 12,4 Italië 7,2 Duitsland 5,2 Verenigd Koninkrijk 5,0 Saudi Arabie 5,0 Uitvoer Frankrijk 33,9 Spanje 17,8 Verenigd Koninkrijk 7,5 Italië 5,1 Duitsland 3,5 India 3,4 Bron: EIU 2005 Ontwikkeling van de handel De Marokkaanse economie kampt met een structureel handelstekort. Dit is met name te wijten aan teruglopende inkomsten uit fosfaat- en textielexporten en uit een steeds hoger wordende rekening voor de import van energie. Toch heeft het land een breed exportgamma vergeleken met andere landen in de regio. Kleding en textiel vormen eenderde van de totale exportwaarde. Levensmiddelen, dranken


en tabak zijn goed voor een vijfde. Ruwe fosfaten en verwerkte fosfaatproducten maken circa 15 procent van de export uit. De export van elektronica zoals transistors en kabels is groeiende. De import in Marokko wordt gedomineerd door kapitaalgoederen voor de industrie. Energie en brandstof vormden ongeveer 16 procent van de importrekening in 2003. Dit is een hoog percentage ten gevolge van de hoge olieprijzen. De import van levensmiddelen, drank en tabak vormt 8 procent van de totale import. Stoffen en accessoires voor de textielindustrie zijn goed voor ongeveer 8 procent van de import. Handelspartners De Europese Unie is de belangrijkste handelspartner voor Marokko. Circa tweederde van de Marokkaanse export gaat naar de EU en de helft van de import is afkomstig uit de EU. Frankrijk blijft vooralsnog de dominante handelspartner, gevolgd door Spanje. Het belang van de VS zal naar verwachting toenemen, dankzij het handelsverdrag dat in 2004 is getekend. Volgens cijfers van het Office des Changes (2003) neemt Nederland 3.2 procent van de import uit Europa naar Marokko voor zijn rekening. Culturele barrières, met name de taal en de Mediterrane (handels-)cultuur staan een ontwikkeling van de handelsrelaties mogelijk in de weg. Handelsverdragen Van Marokkaanse zijde wordt veel belang gehecht aan het in 1996 met de EU gesloten Associatieakkoord, dat na ratificatie in maart 2000 in werking is getreden. Het akkoord voorziet in de vorming van een vrijhandelszone gedurende een periode van twaalf jaar (peildatum 2012). Daarnaast vormt het de basis voor een politieke dialoog, economische, wetenschappelijke en technische samenwerking en financiële bijstand middels het Mediaprogramma. Deze hulp is gericht op de economische en sociale ontwikkeling van Marokko, zodat de associatie met de Europese markt op evenwichtige wijze zal kunnen verlopen. In 2004 heeft Marokko ook vrijhandelsverdragen afgesloten met de VS, Turkije en met drie andere Arabische landen. Handelspolitiek De handelspolitiek wordt gekenmerkt door liberalisering, slechts voor een klein aantal goederen is nog een import- of exportvergunning nodig. Alhoewel de invoerrechten met de EU worden afgebouwd, zijn de invoerrechten op veel producten nog vrij hoog. Een inkomstenbron waar Marokko nog niet graag vanaf ziet. HHHHandel met Nederlandandel met Nederlandandel met Nederlandandel met Nederland Export De handelsstroom met Nederland vertoont een stijgende trend. Nederland heeft een structureel overschot in de handel met Marokko. In 2004 groeide de Nederlandse export naar Marokko van 314,0 miljoen euro in 2003 naar 380,3 miljoen euro. Landbouwproducten en levensmiddelen vormen bijna eenvierde van de Nederlandse export naar Marokko. Bij de export van industriële producten gaat het met name om machines en vervoermaterieel, stoffen en garens voor de veredeling van textiel, chemische producten, kantoor- en automatiseringsbenodigdheden en vervoermiddelen.


Import De Nederlandse invoer uit Marokko daalde in 2004 ten opzichte van 2003 van 241,7 miljoen euro naar 193,7 miljoen euro. Met name het aandeel van minerale brandstoffen en voedingsmiddelen is afgenomen. De belangrijkste componenten van de Nederlandse invoer zijn voedingsmiddelen, chemische producten, minerale brandstoffen en smeermiddelen en diverse gefabriceerde goederen. Handelscijfers Nederland MarokkoHandelscijfers Nederland MarokkoHandelscijfers Nederland MarokkoHandelscijfers Nederland Marokko (x 1000.000,-- euro) Invoer Uitvoer Saldo

2002 236,2 313,4 77,2

2003 241,7 314,0 72,3

2004 157,7 368,2 210,5

2005 201,4 494,6 293,2

Nederlandse invoer uit Marokko (x 1000.000,-- euro)

SITC-code

Omschrijving 2002 2003 2004 2005

TOTAAL 236,2 241,7 157,7 201,4

TOTAAL LANDBOUW 99,6 101,6 82,6 77,1

TOTAAL INDUSTRIE 136,7 140,1 75,1 124,2

0 Voeding en levende dieren 96,3 98,1 79,4 74,1

2 Grondstoffen niet eetbaar, excl. 5,4 4,2 6,6 7,5

3 Minerale brandstoffen 12,7 32,3 9,4 27,3

5 Chemische producten 41,2 40,1 1,0 45,6

6 Fabrikaten, gerangschikt naar 23,5 17,9 27,7 16,3

7 Machines en vervoermaterieel 3,5 2,9 3,4 5,0

8 Diverse gefabriceerde goederen 53,4 44,8 29,2 24,7

Nederlandse uitvoer naar Marokko (x 1000.000,-- euro)

SITC-code

Omschrijving 2002 2003 2004 2005

TOTAAL 313,4 314,0 368,2 494,6

TOTAAL LANDBOUW 75,5 76,0 92,0 97,2

0 Voeding en levende dieren 65,0 66,5 80,3 86,8

02 Zuivelproducten en eieren 9,0 13,4 16,6 18,7

022 Melk, room en melkprod., ex. 1,6 2,2 4,4 4,5

023 Boter en ander melkvet 5,1 8,4 8,7 11,3

03 Vis, schaal- en weekd. 44,6 38,4 46,6 47,8


036 Schaal-, weekdieren, vers, gek. 43,5 36,9 45,9 47,4

05 Groenten en fruit 6,8 8,2 6,5 5,2

054 Groenten en wortels, vers 6,6 8,0 5,7 4,1

09 Bereide voedingsmiddelen n.a.g 0,9 1,2 5,2 6,4

098 Bereide voedingsmiddelen n.a.g 0,9 1,2 5,1 6,2

29 Andere ruwe dierl. en plant. 3,4 3,2 4,8 4,6

292 Ruwe plantaardige producten 3,4 3,2 4,8 4,5

4 Dierl. en plantaardige oliën en 6,8 6,0 6,4 5,4

43 Bereide oliën en vetten; was (niet 5,1 4,5 5,4 3,5

431 Bereide oliën en vetten; was (niet 5,1 4,5 5,4 3,5

TOTAAL INDUSTRIE 237,9 238,1 276,2 397,4

3 Minerale brandstoffen 3,2 51,6 21,0 35,3

33 Ruwe aardolie en 2,7 50,9 17,1 32,8

334 Geraffineerde producten van 1,3 50,6 10,6 32,5

335 Residuen van aardoliën 1,4 0,3 6,4 0,3

34 Aardgas en industriegas 0,5 0,4 4,0 1,3

342 Propaan en butaan, in vloeibare 0,5 0,4 4,0 1,3

5 Chemische producten 51,6 56,0 44,8 59,4

51 Organische chemische producten 10,0 14,1 13,2 10,4

513 Carbonzuren 5,6 8,6 7,0 4,5

53 Kleur, looi- en verfstoffen 2,5 4,5 2,6 3,7

533 Pigmenten, verven, vernissen 2,2 4,2 2,4 3,4

54 Medicinale, farmaceutische 9,4 10,1 12,5 11,8

541 Medicinale, farm. prod.(- 4,2 4,9 5,9 5,5

542 Geneesmiddelen (incl. veterinaire 5,2 5,2 6,7 6,3

56 Kunstmatige meststoffen 0,2 0,0 5,6 4,5

562 Kunstmatige meststoffen 0,2 0,0 5,6 4,5

57 Kunststof in primaire vormen 14,9 15,1 12,2 16,4

574 Polyacetalen e.d. in primaire 11,4 12,8 0,0 11,8

59 Andere chemische producten 8,7 6,6 7,4 8,4

598 Andere chemische producten 4,2 2,0 3,0 3,3

6 Fabrikaten,gerangschikt naar 48,8 41,9 59,9 74,2

62 Rubberwaren, n.a.g. 2,4 2,9 4,4 1,1

64 Papier, karton en artikelen daarvan 3,2 4,6 4,1 5,7

641 Papier en karton 2,1 3,3 2,0 3,9


65 Garens, weefsels e.d. 29,4 25,4 20,6 17,7

652 Weefsels van katoen 6,1 6,1 3,7 2,6

653 Weefsels van synth. of kunstm. 11,4 9,5 7,4 7,2

654 Andere weefsels 6,7 5,2 5,8 5,3

67 IJzer en staal 8,2 3,3 22,2 37,8

673 Prod. van niet geleg. staal, niet 5,6 1,7 7,9 19,9

674 Prod. van niet geleg. staal 2,3 1,0 4,5 12,7

675 Gewalste pl. prod. van gelegeerd 0,1 0,0 9,3 4,7

68 Non-ferrometalen 3,3 2,3 4,9 5,4

7 Machines en vervoermaterieel 114,8 65,7 137,1 210,1

72 Gespecialiseerde machines 10,1 11,1 16,1 21,9

723 Delf- en graafmachines e.d. 3,7 5,6 7,5 11,9

74 Diverse machines, n.a.g. 7,8 6,9 8,0 11,2

744 Mechanisch transportmaterieel 1,8 2,2 3,5 5,0

75 Kantoor- en autom. 20,2 16,5 18,0 26,0

752 Automatische gegevens 16,2 10,4 13,6 20,7

759 Onderdelen en toebehoren voor 3,1 5,1 3,6 4,4

76 Toestellen voor telecommunicatie 7,5 6,3 19,1 25,7

764 Toest., onderdelen voor 7,3 6,0 18,8 25,4

77 Elektrische apparaten, n.a.g. 7,1 7,0 14,7 6,5

774 Elektromedische- en 2,3 3,2 7,5 1,2

78 Voertuigen voor wegvervoer 22,6 13,3 14,2 15,9

781 Automobielen voor 7,3 3,6 1,6 1,3

782 Automobielen voor 8,4 4,1 4,7 4,1

783 Overige automobielen 4,5 2,7 6,2 5,7

79 Ander vervoermaterieel 37,1 1,9 46,2 98,9

793 Schepen en boten 36,6 0,8 44,9 98,1

8 Diverse gefabriceerde goederen 15,4 18,8 10,1 13,8

84 Kleding en toebehoren 4,4 6,4 3,4 1,2

846 Kledingtoebehoren van 3,2 5,7 1,6 0,2

88 App. en benodigdh. voor 4,2 4,2 3,3 3,4

882 producten voor fotografie en 3,6 3,4 0,0 3,0

89 Diverse fabrikaten, n.a.g. 3,8 4,9 4,7 4,3

Bron: CBS (voorlopige handelscijfers 2005)


EEEEconomische structuurconomische structuurconomische structuurconomische structuur Marokko is een land van contrasten: de kuststreek tussen Tanger en Agadir wordt gekenmerkt door een dynamische economie en geïrrigeerde marktgerichte landbouw, terwijl het beeld in de rest van het land grofweg bepaald wordt door wisselvallige regenafhankelijke landbouw en traditionele nijverheid. De laatste decennia heeft de economie van Marokko zich gediversifieerd. Hoewel in de landbouwsector nog altijd 44 procent van de beroepsbevolking werkzaam is, groeit de dienstensector. Handel en toerisme zijn goed voor 35 procent van de werkgelegenheid. In het exportpakket neemt de industriële productie een belangrijke plaats in. Naast de formele economie bestaat in Marokko ook een grote informele sector, in verschillende verschijningsvormen van huisnijverheid, het grijze circuit (belastingontduiking, aannemen van 'zwarte' werknemers) tot illegale en criminele praktijken. Hoewel de informele economie enerzijds de functie heeft van sociaal vangnet, is het anderzijds een grote rem op de economische ontwikkeling van het land wegens mislopen van belastinginkomsten, kapitaalvlucht en oneerlijke concurrentie. De overheid neemt maatregelen om informele activiteiten op te nemen in de formele economie, bijvoorbeeld in de transportsector, de kunstnijverheid en de handel. Aangezien bijna drievierde van de buitenlandse handel met de EU-landen is (en 90 procent van de buitenlandse investeringen), is de Europese conjunctuur van grote invloed en zal dat in de toekomst nog meer worden. De afbouw van de invoerrechten (tot 2012) in het kader van het in maart 2000 in werking getreden Associatieakkoord met de EU, plaatst Marokko voor de uitdaging het concurrentievermogen van de industrie te vergroten (mise à niveau). Daartoe zullen nog aanzienlijke investeringen moeten plaatsvinden. De economische liberalisatie heeft zeker tot gevolg dat het klimaat voor buitenlandse investeringen verbeterd is. Dit blijkt onder meer uit de geleidelijke afbraak van invoerrechten; de wetgeving ter bescherming van buitenlandse investeringen, alsmede met Nederland afgesloten verdragen op het gebied van handel, transport, voorkoming van dubbele belasting en betalingsverkeer. Belastingvrije zones, goedkope arbeidskracht evenals de centrale ligging van Tanger als ‘gateway’ naar het Middellandse-Zeegebied en West-Afrika, zijn ook voor het Nederlandse bedrijfsleven steeds meer in het oog springende gunstige vestigingsplaatsfactoren. KansrijkeKansrijkeKansrijkeKansrijke sectorensectorensectorensectoren in in in in MarokkoMarokkoMarokkoMarokko De EVD heeft, samen met de Nederlandse ambassade in Marokko, een aantal kansrijke sectoren voor het Nederlandse bedrijfsleven geïdentificeerd. Deze selectie is gebaseerd op onder meer de volgende criteria:

� omvang en ontwikkeling van de markt; � mogelijkheden voor import of investeringen vanuit Nederland.

De geselecteerde kansrijke sectoren zijn:

� energie en water; � bouw en infrastructuur; � toerisme; � voeding- en genotmiddelen.


AAAAgrogrogrogro

Marktomvang De agrosector is één van de belangrijkste sectoren van de Marokkaanse economie. De sector vertegenwoordigt jaarlijks, afhankelijk van de regenval, 14 tot 20 procent van het BBP en voorziet 40 procent van de beroepsbevolking van werk. De voedingsmiddelenindustrie heeft een aandeel van 21,6 procent in het BBP van de secundaire sector. Dit betreft vooral de verwerking van granen (brood, koek en pasta) en conserven (groenten, fruit en vis). Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw stagneert de productie in de agrosector door een toenemend aantal droogteperiodes. Vooral de graanproductie lijdt onder deze droogtes. De droogte van 2005 leidde tot een flinke oogstdaling en door het uitblijven van flinke regenval in de herfst en winter zijn de verwachtingen voor 2006 niet rooskleurig. Landbouwbeleid Plattelandsontwikkeling geniet hoge prioriteit bij de regering. Met name waterbeheer, verbetering van de infrastructuur en scholing van de plattelandsbevolking staan hierbij centraal. Het Strategisch Plan voor Plattelandsontwikkeling 2020, medegefinancierd door de Wereldbank, beoogt decentralisatie van het waterbeheer, verbetering van het irrigatienet, vermindering van de rol van de overheid en het stimuleren van de particuliere sector. Daarnaast groeit het bewustzijn dat voor de ontwikkeling van het platteland naast landbouw ook aanvullende activiteiten ontwikkeld moeten worden, zoals verwerkende industrie, ecotoerisme en diensten. Import Marokko is vrijwel zelfvoorzienend op het gebied van zuivelproducten, vlees, fruit en groenten, kip en eieren. Maar voor wat betreft graan, suiker, olie en thee is het land afhankelijk van import. Vooral in periodes van grote droogte is er door slechte oogsten noodzaak tot invoer van landbouwproducten als granen en plantaardige olie. Daarnaast is er de gebruikelijke invoer van melkpoeder, ongezouten boter, peulvruchten, gedroogd fruit, noten en melkvee. In verband met het moderniseren van landbouwbedrijven is er vraag naar landbouwmachines en -materieel, irrigatiesystemen, uitgangsmateriaal, technische installaties en technische kennis. Akkerbouw De cultuurgrond beslaat een oppervlakte van 8,7 miljoen hectare, waarvan 1,35 miljoen hectare geïrrigeerd wordt. Het Marokkaanse grondregime is zeer complex en kent grote tegenstellingen. Zo bezit eenderde van de boeren geen grond en is de helft in het bezit van 6 procent van de eigenaren. De geïrrigeerde grond is in handen van moderne landbouwbedrijven die zich vooral richten op de export. Zij voorzien voor 80 procent in de productie van citrusfruit en wijn en voor 33 procent in de productie van groenten en graan. Moderne landbouwbedrijven zijn vooral te vinden in de Gharb-vlakte (Larache), de Doukhala-vlakte (Essaouira), de streken rond Fès en Meknès, Casablanca en de gebieden Beni Mellal (tussen Settat en Marrakesh) en Berkane (in het noorden nabij Oujda). De rest van de cultuurgrond (meer dan 50 procent) wordt bewerkt door kleine niet-gemechaniseerde bedrijfjes van 5 hectare of minder die voor irrigatie afhankelijk zijn van regenval. Biologische landbouw Sinds begin jaren negentig wordt er biologische landbouw beoefend in Marokko en deze vorm van landbouw heeft noemenswaardige ontwikkelingen doorgemaakt, zowel op technisch als op handelsgebied. De productie is bestemd voor de Europese markt. Het gaat om citrusvruchten, groenten en fruit, medicinale planten en kruiden, andere exotische


producten en olijfolie. Van enkele hectare in 1990 is het biologisch areaal uitgegroeid tot ruim 300 hectare in 1999. Het huidige areaal is niet bekend. Het probleem is echter dat er nog geen Marokkaanse certificerende autoriteit is. Het is niet bekend aan welke eisen het product moet voldoen en de inspectiediensten weten nog niet hoe ze moeten controleren. Certificering wordt nu uitgevoerd door de EU erkende certificeringsinstanties. De acht belangrijkste gebieden waar biologische landbouw wordt beoefend zijn: Rabat, Azzemour, Fès, Taza, Beni Mellal, Marrakech, Agadir en Taroudant. Voor de tuinbouwproductie is de Souss-Massavallei (Agadir) het belangrijkste gebied. Echter ook enige kustzones als Azemmour en Rabat beantwoorden aan deze klimatologische omstandigheden. De fruitproductie vindt hoofdzakelijk plaats in regio's Marrakech en Agadir. Zeer potentiële gebieden zijn Meknès, Azrou, Midelt en Errachidia. De teelt van tuinbouwproducten vindt veelal op contractbasis plaats met een bedrijf dat tevens zorgdraagt voor de afzet. Voor andere producten geldt meestal een directe lijn tussen de importeur en de producent. Tuinbouw De groenten- en fruitteelt zijn hoofdzakelijk gericht op de export. Deze vindt veelal plaats op moderne middelgrote tuinbouwbedrijven, die zich bevinden in de gebieden rond Fès, Casablanca en Agadir. Gezamenlijk beslaan zij ongeveer 1 miljoen hectare. Het belangrijkste product is de tomaat die 3.240 hectare beslaat, terwijl de overige 5.517 hectare worden bebouwd met wortels, meloenen, courgettes, paprika en sperziebonen. Daarnaast wordt in deze gebieden 80 procent van de citrusvruchten en 70 procent van de wijn geproduceerd. In het bijzonder de teelt onder plastic groeit snel en is voor Marokko belangrijk voor de export. Veehouderij De veeteelt vervult in Marokko een belangrijke sociaal-economische rol en levert een aanzienlijke bijdrage in de voedselvoorziening. Volgens schattingen van het ministerie van Landbouw neemt de sector 6 tot 7 procent van het BBP voor haar rekening. In 2002 telde de totale veestapel 25,2 miljoen dieren. Schapen hebben hierin het grootste aandeel met circa 16 miljoen dieren, mede gezien hun belangrijke rol bij de islamitische feesten. Ook geiten zijn met circa 5 miljoen stuks ruim vertegenwoordigd en worden voornamelijk voor de vlees-, melk- en kaasproductie gehouden. De rundveestapel telt 2,6 miljoen (2001) dieren, waarvan 44 procent bestaat uit verbeterde rassen, die een vleesproductie opleveren van ongeveer 320.000 ton en een melkproductie van 1,15 miljard liter. Hiermee wordt voor 85 procent voorzien in de nationale vraag naar zuivelproducten. Omdat de weidegrond niet optimaal is en de kwaliteit van de veestapel relatief laag is, doet zich een verhoogd natuurlijk verloop voor. De melkveehouderij heeft echter de laatste decennia grote ontwikkelingen doorgemaakt. Van een extensieve teelt is deze geleidelijk aan overgegaan naar een intensieve teelt. Tot 2000 was Marokko het belangrijkste afzetgebied voor Nederlandse fokvaarzen. 18 procent van het rundvee dat Nederland in 2000 uitvoerde, ging richting Marokko. In dat jaar stelde Marokko een invoerverbod voor rundvee in in verband met BSE in de EU. Intussen is de invoer van vlees en rundersperma onder bepaalde voorwaarden weer toegestaan en is sinds het voorjaar van 2005 ook de invoer van runderen weer toegestaan. Marokko probeert zich nu door verbetering van de eigen veestapel zich minder afhankelijk te maken van de invoer van fokmateriaal. De pluimveehouderij, ook al is deze versnipperd en veelal nog primitief, ontwikkelt zich redelijk tot goed. De sector kan met 220.000 ton kip en 3,2 miljard eieren in de vraag van de nationale markt voorzien. De pluimveesector levert 50.000 directe en 150.000 indirecte banen op.


Visserij De Atlantische kust van Marokko is één van de visrijkste gebieden van de wereld. De visserij neemt binnen de Marokkaanse economie dan ook een belangrijke positie in. Marokko heeft 27 vishavens, waarvan 8 aan de Middellandse Zee en 19 aan de Atlantische Oceaan. Laâyoune is de belangrijkste vissershaven van het land. Ongeveer 51 procent van de vangst komt hier aan wal. Over 2001 werd volgens de Marokkaanse minister van Visserij een recordvangst geregistreerd van 1,12 miljoen ton vis, ter waarde van 800 miljoen euro. Dit is een stijging van 22 procent ten opzichte van het jaar daarvoor. 90 procent van de totale vangsten betreft witvis en koppotigen. Ruim 90 procent van de vis ondergaat een bewerking, terwijl 50 procent wordt verwerkt tot bijproducten, zoals vismeel en visolie. Dit zeer hoge verwerkingspercentage valt toe te schrijven aan een gebrek aan koelopslag op de boten, gebrek aan afstemming van vraag en aanbod en de hoge prijzen voor vismeel. De EU en Japan zijn de belangrijkste afzetmarkten voor Marokkaanse vis; alleen al de helft van de ingeblikte sardines gaat naar landen van de EU. Over 2000/2001 werd 345.000 ton vis geëxporteerd tegen een waarde van 1 miljard euro. Dit is een toename van 36 procent ten opzichte van het jaar er voor. Er zijn circa 100.000 vissers werkzaam in de visserij. Met inbegrip van de visverwerkende industrie levert de sector werk aan in totaal 400.000 werknemers. De huidige vloot bestaat uit 356 diepzeeschepen, 1.700 kustschepen en 17.000 vissersbootjes.

Ministère de l’Agriculture, du Développement Rural et des Eaux et Forêts Avenue Mohamed V, Quartier Administratif, Place Abdellah Chefchouni, Rabat, Marokko Telefoon: +212 37 760 933 Fax: +212 37 763 378 Internet:

Office National des Pêches 15, rue du Lieutenant Mahroud, BP 16243, 20300, Casablanca, Marokko Telefoon: +212 22 240 551 Fax: +212 22 243 692 Internet:

Ministère des Pêches Maritimes BP 475, Quartier Administratif Rabat Agdal, Marokko Telefoon: +212 37 688 000 Fax: +212 37 688 135/688 134 Internet:

Landbouwraad voor Marokko Nederlandse ambassade in Madrid Telefoon: +34 91 353 7521 Fax: +34 91 353 7567 E-mail: Internet: De Landbouwraad beantwoordt algemene vragen over de export van landbouwproducten naar Marokko.


ICTICTICTICT TelefonieTelefonieTelefonieTelefonie Marktomvang en -ontwikkeling Sinds tien jaar streeft Marokko naar uitbreiding en modernisering van de telecommunicatievoorzieningen. De telecommunicatiesector had in 2003 een omzet van 16 miljard dirham (1,47 miljard euro), oftewel 4,7 procent van het BBP. Binnen deze sector is sprake van een duidelijke liberaliseringstendens sinds de opsplitsing van de 'Office nationale des Postes et Télécommunications' (ONPT) in 1997. Ter voorbereiding op een gedeeltelijke privatisering heeft het Marokkaanse staatsbedrijf Maroc Télécom (MT) een reeks veranderingen doorgevoerd om concurrerender te kunnen werken. In het kader hiervan zijn de tarieven voor het vaste net en voor mobiel bellen verlaagd. In 2000 is 35 procent van de aandelen van Maroc Télécom verkocht aan het Franse bedrijf Vivendi Universal voor een bedrag van 2,33 miljard US dollar. Er zijn plannen voor de verkoop van nog een deel van de aandelen. De regulerende instantie 'Agence Nationale de Regulation des Télécommunications' (ANRT) heeft verklaard dat in september 2004 verdere liberalisering van de sector zal plaatsvinden met de uitgifte van nieuwe licenties voor vaste en mobiele telefonie. Dit biedt nieuwe mogelijkheden voor leveranciers van telecommunicatieuitrustingen en mobiele telefoons. Mobiel telefoonnetwerk Er zijn twee providers van mobiele telefonie in Marokko, Maroc Télécom met 74 procent van de markt en Medi Télécom (Meditel) met een aandeel van 26 procent. De komst van de laatste in maart 2000 heeft een ware commerciële strijd ontketend tussen de twee providers. Deze strijd heeft een spectaculaire stijging tot gevolg gehad van het aantal GSM-gebruikers. In januari 2001 maakten 2.500.000 mensen gebruik van een mobiele telefoon. In januari 2002 waren dat er al 5.200.000 en in januari 2003 6.200.000. Vooruitbetaalde telefoonkaarten nemen 92 procent van het totaal voor hun rekening. Een derde mobiele telefonie-licentie zal 11 miljard dirham (1 miljard euro) moeten opbrengen. Vaste telefoonnetwerk Maroc Télécom is op dit moment met 1,1 miljoen abonnees de enige aanbieder van vaste telefoonlijnen. Het bedrijf zit in de lift. Het maakte in 2002 een omzet van 14,7 miljard dirham (1,35 miljard euro) en een winst van 3,7 miljard (341 miljoen euro). De vaste telefonie vertoont wel een lichte daling ten opzichte van de mobiele telefonie. Eind 2002 heeft de Marokkaanse regering een aanbesteding uitgeschreven met betrekking tot uitgave van een tweede licentie voor vaste telefonie. Geen enkel bedrijf heeft gebruik gemaakt van deze mogelijkheid om een einde te maken aan de monopoliepositie van Maroc Télécom. Ook na een tweede aanbesteding is er geen geschikte kandidaat geselecteerd. De grootte van de benodigde investeringen is hier debet aan geweest, in combinatie met de gestelde voorwaarden (verplichting om een bepaalde dekking van het land te garanderen) en de mondiale malaise in de sector. Voor internationaal telefoonverkeer beschikt men niet alleen over conventionele onderzeese telefoonkabels, maar tevens over satellietverbindingen (via Intelsat en Arabsat). De investeringen in telecommunicatie worden voor een deel gefinancierd door de Wereldbank en de Europese Investeringsbank.


Call-centra Marokko telt op dit moment 12 call-centra. Deze bieden werk aan 4.000 mensen en ze vertegenwoordigen een omzet van 50 miljoen euro per jaar. De call-centra werken voornamelijk voor Europese bedrijven en in mindere mate voor Marokkaanse ondernemingen. De ontwikkeling van het fenomeen call-center is explosief. Dit komt met name door de zeer lage exploitatiekosten: salarissen liggen 2,5 keer lager dan in Europa, de grote meerderheid van de Marokkaanse beroepsbevolking spreekt vloeiend Frans en in het noorden Spaans, als tweede taal. Daarbij is het opleidingsniveau van de werknemers hoog en het verloop van personeel extreem laag met 5 procent. Invoerrechten op materiaal zijn ook laag. Nadeel is dat door de monopoliepositie van Maroc Télécom op het gebied van vaste telefonie de telefoontarieven relatief hoog zijn. ITITITIT----sectorsectorsectorsector Marktomvang Ondanks inspanningen van de overheid om het gebruik van internet te stimuleren, blijft het gebruik ervan nog onderontwikkeld in Marokko. In 2003 bedroeg het aantal internetabonnees van zowel bedrijven als particulieren 50.000 (0,2 procent van de totale bevolking). Dit lage aantal is met name te wijten aan het geringe aantal computers in bedrijven en huishoudens, de hoge internetkosten per maand en het kleine aantal vaste telefoonaansluitingen (4,1 procent van de bevolking). Volgens schattingen heeft 10 tot 15 procent van alle bedrijven een internetaansluiting en heeft 5 procent een eigen website (tegen 2 procent in 1999). Circa 35.000 huishoudens zijn aangesloten op internet (5 procent van de huishoudens die een vaste telefoon hebben). Het aantal internetgebruikers ligt veel hoger, op 800.000 personen, aangezien er veel gebruik wordt gemaakt van 2.500 internetcafés in het land. Marokko wordt een steeds belangrijkere speler op IT-gebied dankzij de combinatie van een aantal factoren: � gekwalificeerde programmeurs; � meertalig personeel (Arabisch, Frans, Spaans); � lage salarissen (3 tot 5 keer lager dan in Europa); � gunstige ligging (relatief dichtbij Europa); � veel Marokkaanse bedrijven in software en IT zijn dynamisch en gespecialiseerd in export; � grote groei automatisering (verwachting: 20 procent per jaar); � gunstige investeringsfaciliteiten om buitenlandse investeerders aan te trekken; � goede infrastructuur (land, zee, luchtvaart). De meeste bedrijven zijn gevestigd in de grote steden, met name in Casablanca (65 procent van het totaal) en in Rabat (20 procent). Grote multinationals, zoals Mobil, Alcatel and GE, maken reeds gebruik van Marokkaanse software ontwikkelingscentra. Gedurende de laatste jaren heeft een aantal buitenlandse IT-bedrijven zich in Marokko gevestigd. Franse bedrijven zijn veruit in de meerderheid, aangezien men in Marokko met name werkt met Franstalige software. Op het speciale bedrijventerrein voor ICT-ondernemingen, het Technoparc in Casablanca, zijn circa 100 ICT-bedrijven gevestigd.


Providers Er zijn twee grote providers, Maroc Télécom en Maroc Connect Wanadoo. Daarnaast is er nog een aantal kleinere providers. Maroc Télécom biedt sinds 2003 ook ADSL aan. Maroc Connect biedt daarnaast de mogelijkheid van beveiligd intranet aan. Er zijn drie VSAT-licenties uitgegeven. Hard en software In 2002 bedroeg de omzet in de ICT-branche 5,2 miljard dirham (476 miljoen euro), 54 procent hiervan kwam van de verkoop van hardware en 9 procent van de verkoop van software. De overheid wil deze omzet sterk verhogen tot 50 miljard dirham in 2005 (4,6 miljard euro). Ongeveer de helft van alle hardware wordt lokaal geassembleerd of is tweedehands. Het gebruik van computers in Marokko groeit jaarlijks met meer dan 20 procent. Eind 2000 bestond het totale computerpark uit 500.000 apparaten, waarvan 90 procent pc's. De marktgroei wordt geschat op 100.000 computers per jaar. Banken, verzekeringsmaatschappijen en grote bedrijven zijn goed uitgerust en hebben goede computernetwerken. Kleinere bedrijven hebben vaak nog minder goede apparatuur. De softwaremarkt is dynamisch maar klein en bedroeg in 2002 circa 441 miljoen dirham (40,4 miljoen euro). Er zijn in Marokko uitstekende IT-opleidingen en er wordt ook lokaal software ontwikkeld. Buitenlandse software, met name Franse, wordt ook op grote schaal gebruikt. Er is veel concurrentie op dit gebied. Leveranciers proberen zich te onderscheiden door extra service te leveren aan de klant. Veel softwaredistributeurs lopen inkomsten mis door piraterij (58 procent in 2002). Om dit tegen te gaan, is in november 2000 een wet op copyright van kracht geworden. Verkopers of gebruikers van illegale software riskeren nu een gevangenisstraf en/of geldboete en een tijdelijke of definitieve sluiting van hun bedrijf. Elektronische betaling Elektronisch zakendoen staat nog in de kinderschoenen in Marokko, maar ontwikkelt zich snel. Remmen op de ontwikkeling zijn het feit dat slechts 18 procent van de bevolking een bankrekening heeft en slechts 1,5 miljoen mensen een creditcard. Veel winkels hebben geen vaste telefoonaansluiting, een voorwaarde voor het installeren van pinapparatuur. Slechts 7.500 winkels beschikken over een pinapparaat. Import Bijna al de computerhardware in Marokko wordt geïmporteerd. Dit wordt verkocht via een netwerk van een dertigtal groothandels en circa 1.000 detailhandelaren. Op hard en software van Europese origine worden geen invoerrechten geheven sinds de inwerkingtreding van het Associatieakkoord tussen Marokko en de EU. Bij de export van software naar Marokko moet er een fysiek goed zijn dat ingeklaard kan worden, zoals een cd-rom of diskette. Overheidsprogramma's Een speciaal secretariaat, SEPTI, stimuleert het gebruik van internet in Marokko. De overheid streeft naar 3 miljoen internetgebruikers in 2005, dit is 10 procent van de bevolking. Overheidsdiensten worden aangespoord hun diensten via internet aan te bieden. Dit is al het geval voor aangifte bij de douane () en bij de socale verzekering (). Een netwerk van Marokkaanse universiteiten (Maroc Wide Area Network) moet aangesloten worden op universiteiten in het buitenland. Daarnaast is er een Plan Ecole 2008 waarbij elke school


over een multimediacentrum moet beschikken. Er wordt ook gewerkt aan wetgeving voor het accepteren van elektronische handtekeningen. In 1997 is een agentschap opgericht dat toezicht houdt op de liberalisering van de sector, het Agence Nationale de Règlementation des Télécommunications (ANRT). Het ANRT wijst onder meer licenties en frequenties toe. In 2000 werden drie licenties Vsat (internet en intranet) uitgegeven. In 2002 volgden drie GMPCS-licenties (Global Mobile Personal Communication Systems) en eveneens in 2002 drie licenties 3RP (radiocommunicatie). Het ANRT werd gefinancierd met een MEDA-bijdrage van 5,25 miljoen euro. Onder het EU-programma MEDA is 65,5 miljoen euro gereserveerd voor beroepsopleidingen en scholing in onder meer de ICT-sector. Doel is een betere aansluiting te verkrijgen op de arbeidsmarkt. Vakbeurzen: Maroc Telecom: Siteb: Meer informatie: Maroc Télécom: Medi Télécom: ANRT: SEPTI: APEBI, Association des professionnels des technologies de l'information: AUSIM, Association des Utilisateurs des Systèmes informatiques au Maroc: lijst met computergroot- en detailhandel: BBBBouw en infrastructuurouw en infrastructuurouw en infrastructuurouw en infrastructuur Marktomvang De bouwsector wordt steeds belangrijker voor de Marokkaanse economie. Het aandeel van de bouw in het bruto nationaal product bedroeg in 2004 officieel 7,2 procent. De sector kent sinds 2001 een flinke groei, van 5,5 procent in 2001 naar 7,2 procent in 2004, mede dankzij een uitgebreid overheidsprogramma van sociale woningbouw en infrastructuur. Het totaalbedrag aan investeringen in 2001 bedroeg 38,5 miljard dirham (3,6 miljard euro). In 2004 was dat gestegen naar 52 miljard dirham (5 miljard euro). Er zijn circa 700.000 mensen werkzaam in de bouw, oftewel 8 procent van de beroepsbevolking. Daarnaast zijn er nog veel mensen werkzaam in de informele bouwsector. De bouwsector telt momenteel zo’n 53.000 bedrijven, waarvan er 2.800 goed georganiseerd en gestructureerd zijn. 10.000 zijn minder georganiseerd maar wel regulier gevestigd. Daarnaast zijn er naar schatting meer dan 40.000 informele kleine bedrijven zonder officiële inschrijving. De bedrijven in de formele sector bevinden zich voornamelijk op de lijn Rabat-Casablanca en concentreren zich met name op de aanleg van (snel-)wegen, kleine luchthavens, industriële en commerciële bouwcomplexen en water-, elektriciteits- en telefoonvoorzieningen. Het overgrote deel van de kleine, informele bedrijfjes (1 tot 4 werknemers) houdt zich bezig met metsel-, timmer-, loodgieter- en schilderwerk.


De bouwsector kent een aantal zwakke punten. Er zijn naar verhouding maar weinig grote en goed georganiseerde bouwbedrijven. Dit komt omdat de productiekosten als gevolg van hoge belastingen, premies en energiekosten voor deze bedrijven relatief hoog zijn. Daarnaast ondervinden deze bedrijven concurrentie van de goedkopere informele sector. De Marokkaanse bouwsector is weinig internationaal georiënteerd en slechts enkele bedrijven hebben een ISO-certificaat. De Marokkaanse overheid heeft ingezet op grote bouwen infrastructurele projecten om de nationale economie te stimuleren. Om die reden zijn deze sectoren (bouw en infrastructuur) erg aantrekkelijk voor buitenlandse bedrijven. Pluspunten zijn verder de aanwezigheid van onderaannemers met gekwalificeerd personeel, een laag arbeidsloon en een gunstige ligging ten opzichte van Europa. Marktontwikkeling en overheidsprogramma's De brancheorganisaties en het CCM (Centre de Conjuncture Marocain) voorzien een groei van de bouwsector van 5,4 procent voor 2006. Deze vooruitzichten zijn gebaseerd op verschillende programma's die door de Marokkaanse overheid gelanceerd zijn. Hieronder volgen de meest belangrijke. Vision 2010 en Plan Azur Het plan Vision 2010 op het gebied van de ontwikkeling van het toerisme beoogt een vervijfvoudiging van het aantal toeristen in 2010 (10 miljoen per jaar) en een verdubbeling van het aantal bedden. In dit kader worden zes grote badplaatsen gebouwd (Plan Azur). Tanger-Mediterranée Het project Tanger-Mediterranée omvat de bouw van de nieuwe grote haven ten oosten van Tanger en vertegenwoordigt een waarde van 11 miljard dirham (1 miljard euro). De haven is bedoeld voor overslag van containers, graan en olie en voor het verwerken van stromen vrachtwagens en passagiers. Om de haven heen is een gebied met een speciale status gecreëerd, waarin logistieke, industriële, commerciële en toeristische zones zullen worden ingericht (de ‘Zone Franche’). Tevens is een forse uitbreiding gepland van het infrastructurele netwerk rond de haven, in de vorm van snelwegen, autowegen en spoorlijnen. De haven zal verbonden worden met de snelweg Tanger-Casablanca. Het management van het project is in handen van een speciaal agentschap (). Sociale woningbouw De woningnood vormt een groot probleem in Marokko. Door de trek van het platteland naar de stad is een groot tekort aan goede woningen in de grote steden ontstaan. De overheid probeert met sociale woningbouw het aantal sloppenwijken te verminderen. Dit plan, dat bekend staat als het plan ‘Villes sans bidonvilles’, voorziet in de bouw van 100.000 per jaar. Hiervoor is een budget gereserveerd van 29 miljard dirham (2,7 miljard euro). Anders dan voorheen moet deze woningbouw gerealiseerd worden door de private sector. Grote voordelen voor bouwbedrijven zijn dat de grond tegen een symbolische prijs zal worden aangeboden en dat er fiscale voordelen aan verbonden zijn. Ofschoon deze projecten alleen door Marokkaanse aannemers kunnen worden uitgevoerd, fungeren, kunnen ook buitenlandse bedrijven zich als onderaannemer aanmelden.


Modernisering van de infrastructuur In het programma van de huidige regering heeft de uitbreiding en verbetering van de infrastructuur een prominente plaats.

Snelwegen (investering van 1 miljard euro van 2005 tot 2010) De reeds geplande aanleg van 400 kilometer snelweg wordt versneld en moet in 2007 zijn voltooid. Het gaat om de snelwegen rond Casablanca, Casablanca-El Jadida, Settat-Marrakech, Asilah-Tanger en Tetouan-Fnideq. Ook de bouw van een aantal andere snelwegen staat gepland, waaronder de lange tracés Fès-Oujda (300 kilometer) en Marrakech-Agadir (250 kilometer). Autowegen (investering van 1,5 miljard euro van 2005 tot 2009) Om de bereikbaarheid van het noorden van Marokko te verbeteren, is een 550 kilometer lange autoweg in aanleg langs de noordkust ('Rocade Méditerranéene'), van Tanger naar Saïdia bij de Algerijnse grens. De helft van het tracé volgt een bestaande weg, de andere helft is nieuw. De EU financiert een deel van het traject. Grote delen van deze weg moeten nog worden aangelegd. Plattelandswegen Sinds enige jaren voert de overheid een programma uit voor het verharden van wegen op het platteland. De overheid wil het programma versneld uitvoeren met 1.500 kilometer per jaar. Er rest nog zo’n 7.000 kilometer tot 2007. Spoorwegen De spoorlijnen tussen Casablanca en Settat, Rabat en Fes en Meknes en Fes worden verdubbeld. Een nieuwe spoorlijn wordt aangelegd tussen Taourirt en Nador (117 kilometer). De studie naar de mogelijkheden om de spoorlijn Casablanca-Marrakech te verdubbelen en door te trekken naar Agadir is bijna afgerond. Dit geldt tevens voor de studie naar de mogelijkheid voor een hogesnelheidstrein op hetzelfde traject. Er zijn plannen voor de aanleg van tramlijnen in Casablanca, Rabat-Salé en Fes. Elektriciteitsvoorziening De regering wil de elektrificatie van het platteland versneld uitvoeren, wat betekent dat 92 procent van het platteland in 2007 stroomvoorziening moet hebben (op dit moment 26 procent). Watervoorziening Ook hier versnelde uitvoering van eerdere plannen, naar 90 procent voorziening van schoon drinkwater op het platteland in 2007 (op dit moment 48 procent).

Meer informatie: Ministère des Travaux Publics: Ministère de l'Energie et des Mines: MEDA-programma van de EU: DDDDienstensectorienstensectorienstensectorienstensector De dienstensector is volop in ontwikkeling en wordt steeds belangrijker in Marokko. Diensten (inclusief handel, transport en communicatie) maakten in 2003 circa 40 procent uit van het bruto binnenlands product.


Reclamebureaus De reclamebranche ontwikkelt zich snel. Vanwege de toegenomen concurrentie, in het bijzonder voor consumentenproducten, stijgt het aantal reclames van met name multinationals en telecombedrijven. Met name televisie en radio zijn belangrijke media, maar ook kranten en tijdschriften. Billboards en posters zijn een vrij nieuw verschijnsel in Marokko dat snel groeit. Reclame in bioscopen wordt nog vrijwel niet ingezet. Er ontbreekt een goed wettelijk kader inzake reclame-uitingen, bij gebrek hieraan vallen deze onder de perswet. Een goede wetgeving waarin de (on-)mogelijkheden duidelijk omlijnd zijn, zou de ontwikkeling van de sector stimuleren. Daarnaast maken steeds meer bedrijven gebruik van marktonderzoek om hun product beter bij de doelgroep te laten aansluiten. Financiële dienstverleningFinanciële dienstverleningFinanciële dienstverleningFinanciële dienstverlening Bankwezen Het wettelijk kader van de banksector wordt gemoderniseerd en aangepast aan internationale standaarden. Een nieuwe bankwet is aan het parlement voorgelegd. De rol van de Centrale Bank van Marokko, de Bank al-Maghrib, wordt belangrijker. Deze houdt toezicht op de aan- en verkopen van buitenlandse valuta, controleert de commerciële banken en adviseert de overheid over het financiële beleid. Er zijn aan de Centrale Bank zes gespecialiseerde kredietinstellingen verbonden, onder andere voor landbouw, woningbouw, toerisme en industrie. De Marokkaanse banksector bestaat uit 18 banken en 49 financiële instellingen. Het buitenlandse aandeel in het bankkapitaal bedraagt circa 31 procent. De situatie van Marokkaanse staatsbanken is vrij matig, aangezien zij grote ongedekte leningen hebben Voor het verstrekken van leningen is toestemming nodig van de minister van Financiën. Dit geldt ook voor buitenlandse banken (zonder hoofdkantoor in Marokko) die leningen in Marokko willen verstrekken via kantoren of vertegenwoordigingen. Commerciële banken moeten voor minimaal 51 procent in Marokkaanse handen zijn. De Marokkaanse Staat participeert in een aantal banken, maar wil deze op termijn privatiseren. Er is een aandelenbeurs in Casablanca, die een belangrijke rol speelt bij de privatisering van Marokkaanse overheidsbedrijven. Voor meer informatie zie de websites: of Verzekeringen De Marokkaanse verzekeringsbranche bestaat uit 18 bedrijven (waaronder 15 commerciële maatschappijen) die gegroepeerd zijn in de brancheorganisatie 'Fédération Marocaine de Sociétés d'Assurance et de Réassurance'. In 2002 is het wettelijk kader aangepast met de nieuwe verzekeringswet (nr. 17-99). Voor het oprichten van een verzekeringsmaatschappij dient de minister van Financiën goedkeuring te geven. Elke verzekeraar dient een hoofdkantoor te hebben in Marokko en het meerderheidsbelang dient in handen te zijn van een Marokkaanse (rechts-)persoon. Het beroep van verzekeringsagent of tussenpersoon is voorbehouden aan personen met de Marokkaanse nationaliteit. Marokkaanse verzekeringsmaatschappijen mogen geen risico's in het buitenland verzekeren. Verzekeringspremies mogen door de maatschappijen zelf vastgesteld worden, met uitzondering van autopremies die vastgesteld zijn tot 2006.


Verdragenerdragenerdragenerdragen Lidmaatschap internationale organisaties Marokko is lid van onder meer de volgende internationale organisaties:

� de Afrikaanse Ontwikkelingsbank (AfDB) � de Arabische Liga � de Verenigde Naties (VN) en daaronder ressorterende instellingen � het Internationaal Monetair Fonds (IMF) � het Arabische Monetair Fonds � de Wereldbank en bijbehorende instellingen � de Organisatie Islamitische Conferentie (OIC/ICO) � de Arabische Maghreb Unie (AMU/UMA) � het Arabische Fonds voor Economische en Sociale Ontwikkeling (AFESD) � de World Trade Organization (WTO)

Verdragen Nederland en Marokko Tussen Nederland en Marokko bestaan onder andere de volgende overeenkomsten:

� Overeenkomst inzake luchtvervoer van 20 mei 1959; � Overeenkomst inzake economische samenwerking van 23 december 1971

(gecombineerd ESO-IBO verdrag); � Overeenkomst tot het vermijden van dubbele belasting naar het inkomen en naar

vermogen van 12 augustus 1977 (op te vragen bij de EVD); � Overeenkomst betreffende het internationale wegvervoer van personen en

goederen van 5 april 1982; � Overeenkomst van 14 februari 1995, die op 5 juni 1997 in werking trad, houdende

de regeling van de financiële gevolgen voortvloeiend uit de overdracht aan de Marokkaanse Staat van landbouwgronden of gronden die voor de landbouw waren bestemd en die hebben toebehoord aan Nederlandse staatsburgers;

� Administratief Akkoord van 30 september 1996, houdende wijziging van het Administratief Akkoord van 3 november 1972 met betrekking tot de wijze van toepassing van het op 14 februari 1972 te Rabat ondertekende Algemeen Verdrag inzake sociale zekerheid. Dit Akkoord is nog niet in werking getreden.

Via www.minbuza.nl is een compleet overzicht van de verdragen tussen Marokko en Nederland te raadplegen (doorklikken naar 'reizen en landen'). Handelsverdragen met de EU en EVA Op 1 maart 2000 werd het associatieakkoord tussen de Europese Unie en Marokko geratificeerd. Het akkoord voorziet in een toename van de financiële hulpstromen en technische assistentie naar Marokko in ruil voor afbraak van de douanetarieven. Door geleidelijke afbraak van de douanetarieven zal er, overeenkomstig de regels van de WTO, een vrijhandelszone tot stand worden gebracht. Rond 2010 moeten voor alle goederen van EU-oorsprong de invoerrechten tot nul zijn gereduceerd. Producten van Marokkaanse oorsprong genieten nu al vrije toegang tot de EU-markt. De tekst van het akkoord is te vinden op de internetsite van de Marokkaanse douane: www.douane.gov.ma/ (doorklikken naar 'circulaires' en dan nummer 4617/222 invullen). Ook vindt men deze informatie in meerdere talen op de site van de EU: http://europa.eu.int/comm/external_relations/euromed/med_ass_agreemnts.htm.


Op 19 juni 1997 heeft Marokko in Genève een akkoord getekend met de lidstaten van de Europese Vrijhandels Associatie (EVA/AELE): Zwitserland, Noorwegen, IJsland en Liechtenstein. De EVA-landen en Marokko hebben besloten om een vrijhandelszone in te stellen voor industriële producten en voor landbouwproducten die niet zijn getransformeerd. Het zal ook van toepassing zijn op visserijproducten. Een vrijhandelszone zal geleidelijk tot stand worden gebracht over een periode van twaalf jaar. Voor de tekst van het akkoord zie: http://secretariat.efta.int/Web/ExternalRelations/PartnerCountries/Morocco Andere overeenkomsten Arabische Liga: de vrijhandelszone tussen de Arabische landen is sinds januari 2005 in werking getreden. Als gevolg hiervan zijn de invoerrechten voor producten van Arabische oorsprong afgeschaft, met uitzondering van enkele producten zoals landbouwproducten en textiel. Zeventien landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika maken deel uit van de Arabische vrijhandelszone: Saoedi-Arabië, Bahrein, Egypte, Verenigde Arabische Emiraten, Irak, Jordanië, Koeweit, Libanon, Libië, Marokko, Oman, Palestijnse Autonome Gebieden, Katar, Sudan, Syrië, Tunesië en Jemen. Arabische Maghreb Unie; onderlinge invoertarieven worden geleidelijk afgebouwd. Agadir overeenkomst: Jordanië, Tunesië, Egypte en Marokko hebben een verdrag gesloten voor de totstandkoming van een vrijhandelszone. Andere Mediterrane landen die een associatieovereenkomst met de EU hebben staat het vrij toe te treden tot dit verdrag. Vrijhandelsverdrag met Turkije: dit verdrag is sinds januari 2006 in werking getreden en voorziet in een geleidelijke totstandkoming van een vrijhandelszone. Vrijhandelsverdrag met de VS: dit verdrag is sinds januari 2006 in werking getreden en voorziet in een geleidelijke totstandkoming van een vrijhandelszone. www.maec.gov.ma/libreChange/acceuil.htm Handelsovereenkomsten met Australië, Wit-Rusland, Bulgarije, Canada, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Japan, Nieuw-Zeeland, Polen en de Russische Federatie, waarbij producten van Marokkaanse oorsprong tariefpreferenties genieten bij import in deze landen. Via de website van het Marokkaanse ministerie van Buitenlandse Zaken is een compleet overzicht van bilaterale en multilaterale verdragen te raadplegen: www.maec.gov.ma of www.douane.gov.ma. IIIInvoerreglementeringnvoerreglementeringnvoerreglementeringnvoerreglementering Invoerverboden In verband met BSE bestaat er een importverbod voor vlees en beendermeel van herkauwers en op industriële producten en bijproducten gemaakt van runderen, die bestemd zijn voor medisch, cosmetisch of farmaceutisch gebruik, meel van vlees en botten gemaakt van zoogdieren (met uitzondering van runderkalk) en andere producten gemaakt van geslachte runderen vanuit Groot-Brittannië, Zwitserland, Frankrijk, Portugal, Italië, Ierland, Duitsland, Spanje, Denemarken, Canada, Oman, België en Nederland. (Gedetailleerde veterinaire informatie is op te vragen bij het Veterinair Informatie Punt: http://bedrijfsnet.pve.agro.nl). De invoer van genetisch gemanipuleerde producten en levensmiddelen waarin deze verwerkt zijn, is verboden (met uitzondering van maïs voor diervoeders). Bepaalde pesticiden zijn ook uitgesloten van invoer (zie annex II van circulaire 4836/311 op de internetsite: www.douane.gov.ma).


Het is volgens de Marokkaanse wetgeving niet verboden om goederen uit Israël te importeren. Toch is het in de praktijk onmogelijk omdat Marokko uitvoering geeft aan een besluit van de Arabische Liga dat import niet toestaat. Dit geldt ook voor tijdelijke import. Invoervergunning Het ministerie van Buitenlandse Handel heeft een beperkte lijst samengesteld van goederen die alleen mogen worden geïmporteerd door bedrijven die in het bezit zijn van een 'licence d'importation' (invoervergunning). Op deze lijst staan onder andere explosieven, bepaalde chemicaliën, gebruikte banden, gedragen kleding, bepaalde koelkasten (met CFK), wielen met gebruikte/gecoverde banden en gebruikte voertuigen voor goederentransport. (Zie de lijst: annex III van de circulaire 4836/311 op de internetsite: www.douane.gov.ma.) Exporteurs die het voornemen hebben gebruikte goederen, zoals koelkasten en autobanden, uit te voeren, moeten zich in verbinding stellen met het Internationaal Meldpunt Afvalstoffen. Zowel op nationaal als supranationaal niveau bestaan afspraken met betrekking tot de export van tweedehands goederen. Meer informatie: SenterNovem, helpdesk Uitvoering Afvalbeheer Telefoon: (030) 214 79 79 E-mail: [email protected] Internet: www.uitvoeringafvalbeheer.nl Registratie importeurs/exporteurs Importeurs en exporteurs die vanuit Marokko zakendoen, moeten geregistreerd staan bij een tweetal instanties in Marokko. Deze registratieplicht geldt ook voor Nederlandse ondernemers die zowel over de Nederlandse als de Marokkaanse nationaliteit beschikken en in Marokko zaken willen doen. Het gaat om:

� Het Régistre Central du Commerce (RCC). Deze inschrijving geschiedt via de kantonrechtbank in de vestigingsplaats van het (hoofd-)kantoor van het bedrijf. Bij inschrijving moet men een huurcontract van de bedrijfsruimte of een bewijs van een eigen post-/woonadres kunnen overleggen. Het registratienummer moet op alle importdocumenten vermeld worden.

� Het Fichier Central des Importateurs (FOCE) van het ministerie van Buitenlands Handel, directie Politique Commerciale Extérieure, divisie Import. Bij inschrijving wordt een importeurskaart afgegeven die drie jaar geldig is. Het nummer hiervan moet op alle importdocumenten worden vermeld.

� Bij de export van nijverheidsproducten vanuit Marokko is ook nog een inschrijving nodig in het Fichier des Exportateurs de produits de l'artisanat van het Ministère de l'Artisanat of een delegatie van dit ministerie in de verschillende regio's.

� Fysieke of rechtspersonen die slechts af en toe importeren en niet zijn ingeschreven in het handelsregister, zoals overheden, coöperatieven en boeren, zijn vrijgesteld van inschrijving in het Fichier. Dit geldt ook voor fysieke of rechtspersonen die goederen importeren voor persoonlijk gebruik en niet voor commerciële doeleinden. In deze gevallen moet een 'engagement d'importation' (invoerverbintenis) eerst ter goedkeuring aan de minister van Buitenlandse Handel worden voorgelegd.


Invoerdocumenten Het invoerregime in Marokko onderscheidt drie categorieën goederen waarvoor verschillende documenten nodig zijn. Voor alle importtransacties moet de (Marokkaanse) importeur over het bijpassende document beschikken. Het gaat om de:

� 'Engagement d'importation' (invoerverbintenis) � Alle goederen die niet op de lijst van invoervergunningen staan vermeld, zijn vrij

om te worden ingevoerd onder overlegging van een 'engagement d'importation' (invoerverbintenis).

� 'Déclaration préalable d'importation' (aangifte voorafgaande aan de invoer) � Vereist voor importgoederen die de binnenlandse productie ernstig kunnen

bedreigen. In circulaires van de Office des Changes wordt bekendgemaakt voor welke producten dit is ingesteld (zie www.oc.gov.ma (doorklikken naar 'Circulaires, notes et instructions en vigueur') of www.douane.gov.ma.

� 'Licence d'importation' (invoervergunning) � De aanvraag moet ingediend worden bij het ministerie van Buitenlandse Handel.

Voordat tot verzending van de goederen wordt overgegaan, moet de exporteur zekerheid hebben, dat de invoervergunning is verleend. Het nummer en de datum van de vergunning moeten op de factuur staan vermeld. De geldigheidsduur van de invoervergunning is zes maanden, gerekend vanaf de datum van afgifte. Verzending respectievelijk verscheping van de goederen moet binnen de geldigheidsduur plaatsvinden. Wijziging van de condities is in principe niet toegestaan. Alleen voor verandering van het douanebureau en de naam van de leverancier is geen toestemming vereist, mits het land van oorsprong en het land van verscheping niet veranderen. De geldigheidsduur van de invoervergunning kan met maximaal drie maanden worden verlengd. Een aanvraag daartoe moet rechtstreeks bij het ministerie van Buitenlandse Handel worden ingediend. Voor alle andere veranderingen, inclusief verlenging met meer dan drie maanden, moet een nieuwe invoervergunning worden aangevraagd.

Voor meer informatie zie internetpagina: www.tpcasa.org.ma/impx_impo_2420.nclk. De formulieren zijn in Marokko verkrijgbaar bij de deviezenbank, het ministerie van Buitenlandse Handel of bij een uitgeverij die gespecialiseerd is in het drukken van overheidsformulieren. Meer informatie over invoervergunningen (voorbeeld en aanvraagadres) is te vinden op de internetsite: http://mkaccdb.eu.int (exporters guide to import formalities).Import waar geen betalingen mee gemoeid zijn, hebben geen goedkeuring nodig. Goederen inklaren Het inklaren van goederen gebeurt in Marokko vrijwel uitsluitend via elektronische weg. Slechts een aantal actoren, zoals douaneagenten, transporteurs en importeurs, heeft toegang tot het elektronische systeem van de Marokkaanse douane. Het inklaren van de goederen kunnen Nederlandse ondernemers het beste overlaten aan een douaneagent of aan het transportbedrijf dat de goederen vervoert. Een lijst met douaneagenten in Marokko is te vinden via de site van de Marokkaanse douane: www.douane.gov.ma (transitaires).


Opslag Goederen die bestemd zijn voor afzet op de Marokkaanse markt mogen vijf dagen kosteloos in de haven blijven staan, te rekenen vanaf het lossen van het schip. Brandbare of gevaarlijke ladingen mogen vier dagen kosteloos opgeslagen worden. Voor transitgoederen geldt een termijn van twintig dagen. Na het verstrijken van de gratis termijn moet voor opslag betaald worden. Niet ingeklaarde goederen worden na drie maanden in beslag genomen en verkocht. Invoerreglementering voor Marokkanen woonachtig in het buitenland De invoerregels en douanevrijstellingen die gelden voor Marokkanen woonachtig in het buitenland (M.R.E Marocains Résidents à l'Etranger) die een (vakantie-)bezoek brengen aan Marokko of definitief terugkeren naar hun land van oorsprong, zijn te vinden op de site van de Marokkaanse douane: www.douane.gov.ma (doorklikken naar MRE, 'Guide douanier des MRE'). IIIInvoerrechten en andere heffingennvoerrechten en andere heffingennvoerrechten en andere heffingennvoerrechten en andere heffingen Het douanetarief van Marokko is ingedeeld volgens het Geharmoniseerd Systeem en bestaat uit waarderechten en 'Prélèvement Fiscal à l'Importation' (PFI) van 15 procent, beide berekend over de CIF-waarde (de prijs, inclusief verzekering en vrachtkosten). Veel investeringsgoederen zijn vrijgesteld van PFI. De douanetarieven variëren tussen de 2,5 en 35 procent, met uitzondering van een aantal landbouwproducten, zoals zuivel (100 procent), geraffineerde palmolie (281 procent) en vlees (oplopend tot 343,5 procent). Douanewaarde De Marokkaanse douane berekent de hoogte van de invoerrechten op basis van de waarde op de handelsfactuur of proformafactuur. De douane behoudt zich echter het recht voor om zelf de douanewaarde van de goederen vast te stellen, indien getwijfeld wordt aan de factuurwaarde. Tweedehands goederen Bij de invoer van tweedehands goederen worden de invoerrechten ook over de factuurwaarde berekend. Bij twijfel over de opgegeven factuurwaarde maakt de douane zelf een schatting van de waarde van de goederen. Bijvoorbeeld op basis van eerdere gelijksoortige importen. Bij bepaalde goederen hanteert de douane (internationale) systemen voor de waardebepaling. Dit gebeurt onder andere bij bouwmachines, ICT-apparatuur, auto-onderdelen, (vracht-)auto's, andere voertuigen zoals opleggers, motoren, jetski's, boten en caravans. De douane heeft hiertoe de technische specificaties (merk, model, serienummer, productiedatum) van de goederen nodig. Preferentieel handelsakkoord met de EU Sinds 1 maart 2000 is het bilaterale preferentiële handelsakkoord tussen de Europese Unie en Marokko van kracht. Goederen die afkomstig zijn uit de Europese Unie krijgen, mits voorzien van een Eur1-certificaat of een factuurverklaring, een preferentiële behandeling bij invoer in Marokko. In veel gevallen betekent dit een verlaging of zelfs een nultarief van de invoerrechten. In 2012 moet het akkoord uiteindelijk resulteren in een vrijhandelszone. De Kamer van Koophandel geeft de Eur1-certificaten af. Ondernemers kunnen daar ook terecht voor informatie.


Voor een aantal agrarische producten, zoals aardappels en poedermelk, zijn per jaar contingenten vastgesteld waarbinnen lagere invoerrechten gelden. Om in aanmerking te komen voor deze contingenten moet jaarlijks (meestal vóór de maand april) een aanvraag (demande de franchise douanière) ingediend worden bij het Secrétaire d'Etat du Ministère de l'Industrie, du Commerce, de l'Energie et des Mines. Andere handelsakkoorden Producten van oorsprong uit de Maghreb-landen (Tunesië, Algerije, Libië en Mauritanië) krijgen preferentiële invoertarieven. De Maghreb-unie wil tot een vrijhandelszone komen tegen het jaar 2010. Marokko is lid van de Arabische Liga. Een aantal leden van de Arabische Liga heeft afgesproken geleidelijk de onderlinge tarieven af te bouwen. De landen Jordanië, Koeweit, Libië, Marokko, Saudi-Arabië en Tunesië verlenen elkaar al tariefpreferenties. Tunesië, Marokko, Jordanië en Egypte hebben het Agadir-verdrag gesloten voor de totstandkoming van een vrijhandelszone. Marokko en Egypte verlenen elkaar al tariefpreferenties. Sinds 1 januari 2006 is het vrijhandelsakkoord met de VS in werking getreden. Goederen die afkomstig zijn uit de VS, krijgen een preferentiële behandeling bij invoer in Marokko. Voor ongeveer 95 procent van de goederen geldt een nultarief. Voor de overige goederen zullen de invoerrechten in negen jaar worden afgebouwd. Ook het vrijhandelsakkoord met Turkije is op 1 januari 2006 in werking getreden. Voor goederen met Marokkaanse oorsprong geldt bij import in Turkije een nultarief. Voor goederen van Turkse oorsprong zullen de invoerrechten in Marokko de komende tien jaar worden afgebouwd. Opvragen invoerrechten Op basis van de HS-goederencode zijn de invoerrechten op te zoeken via twee internetsites. De HS-goederencode is op te vragen bij het CBS in Heerlen, afdeling Classificatie Goederen, telefoon: 0900-0227 (0,50 euro per minuut) of via de douanetelefoon: 0800-0143. Internetsites:

� Marokkaanse douane: www.douane.gov.ma/adil (na intypen van HS-code kijken onder 'accords et conventions, UE'. Onder 'droits et taxes' wordt het algemene, niet gereduceerde, invoertarief vermeld).

� de site van de EU http://mkaccdb.eu.int (applied tariffs database).


Bijkomende heffingen

� 'Taxe sur la Valeur Ajoutée' (TVA) van 20 procent (algemeen), berekend over de CIF-waarde plus alle overige bij invoer verschuldigde heffingen. Bepaalde eerste levensbehoeften, kranten en internationale transportdiensten zijn vrijgesteld van BTW. Voor andere goederen en diensten gelden tarieven van 7 en 14 procent. Hoewel de BTW een binnenlandse belasting is, wordt het als een voorheffing door de douane geïnd bij inklaring van de goederen. De importeur kan de BTW later terugvorderen.

� 'Taxe Parafiscale' van 0,25 procent, berekend over de CIF-waarde. Deze heffing is begin 1995 ingesteld om de handelspromotie te financieren. Investeringsgoederen zijn vrijgesteld van de 'Taxe Parafiscale'.

� 'Taxe Intérieure de Consommation' (TIC). Hoewel het hier gaat om een binnenlandse belasting en deze niet wordt geheven bij de inklaring, is het de exporteur aan te raden zich zekerheid te verschaffen over de hoogte van de verbruiksbelasting. De binnenlandse verbruiksbelasting zal de verkoopprijs bij de consument verhogen en is van toepassing op een groot aantal producten, waaronder alcoholhoudende en koolzuurhoudende dranken, minerale oliën en brandstoffen.

� Havenbelasting, ontschepings- c.q. verlaadkosten en uitklaringskosten.


DocumentenDocumentenDocumentenDocumenten Handelsfactuur Voor de inklaring is een handelsfactuur in minimaal tweevoud vereist, gesteld in de Franse of Arabische taal en voorzien van alle gebruikelijke gegevens. In ieder geval moet de factuur vermelden: de ontvanger met volledige adressering, merken, nummers, verpakkingsaantal en -soort, bruto- en nettogewicht, exacte productomschrijving, leveringsvoorwaarden en de FOB-waarde. Het verdient voorkeur ook de CIF-waarde van de goederen in de factuur aan te geven, aangezien de Marokkaanse douane hierover de invoerrechten berekent. Bij restpartijen moet duidelijk op de factuur aangegeven worden dat het om B-artikelen of tweedekeusartikelen gaat. Aan het slot van de factuur moet een oorsprongsverklaring worden opgenomen in de volgende termen: 'Nous certifions que les marchandises dénommées dans cette facture sont de fabrication et d'origine de ......'. De handelsfactuur hoeft niet door de Kamer van Koophandel noch door de consulaire afdeling van de Marokkaanse ambassade te worden gelegaliseerd. Certificaat van oorsprong Certificaten van oorsprong zijn in het algemeen niet voorgeschreven, behalve voor wijn, maar kunnen in bepaalde gevallen worden gevraagd. Doorgaans wordt genoegen genomen met de oorsprongsverklaring op de factuur. Eur1 en factuurverklaring Goederen van oorsprong uit de EU krijgen een voorkeursbehandeling bij invoer in Marokko. In veel gevallen betekent dit een verlaging of zelfs een nultarief van de invoerrechten. Om in aanmerking te komen voor tariefverlaging moet een Eur1-document of een factuurverklaring overlegd worden. Voor zendingen met een CIF-waarde boven de 5.110 euro is een Eur1-document vereist. De afgifte van Eur1-documenten vindt plaats door uw eigen Kamer van Koophandel. U kunt daar ook voor informatie terecht. Factuurverklaringen kunnen worden gebruikt voor zendingen met een CIF-waarde onder de 5.110 euro. De volgende tekst moet dan op de factuur vermeld worden: 'Je soussigné, exportateur des marchandises couvertes par le présent document, déclare que, sauf indication contraire, ces marchandises répondent aux conditions fixées pour obtenir le caractère originaire dans les échanges préférentiels avec le Maroc et sont originaires de la Communauté européenne'. Bij kleine zendingen voor particulieren bestemd voor privé-gebruik met een maximumwaarde van 5.000 dirham (467 euro) hoeft geen bewijs van origine geleverd te worden. Hetzelfde geldt voor bagage van reizigers tot een maximumbedrag van 12.000 dirham (1.120 euro). Paklijst Om de inklaring te vergemakkelijken verdient het aanbeveling een paklijst bij te voegen, ook al staan de gegevens al in de handels- en de proformafactuur. Op deze paklijst moeten de aantallen, goederenomschrijving, maten en gewichten en de tariefpostnummers worden vermeld. Deze gegevens zijn van belang voor de identificatie van de zending. Zij moeten dan ook precies overeenstemmen met de overige documenten. Bij verschil in gewicht tussen de paklijst en de factuur moet soms een boete betaald worden.


Transportdocumenten Afhankelijk van de wijze van vervoer is één van de volgende documenten vereist:

� bij wegtransport de CMR-vrachtbrief; � bij luchttransport de airwaybill; � bij zeetransport het connossement (bill of lading); � Connossementen, gesteld in de Franse taal, hoeven niet te worden gelegaliseerd.

Order-connossementen zijn alleen toegestaan als een 'notify-address' wordt vermeld.

� Verder eisen de douanebeambten een kopie van de bill of lading of de airwaybill. Proformafactuur Voor het verkrijgen van de 'engagement d'importation', de 'licence d'importation' en de 'déclaration préalable d'importation' heeft de importeur een proformafactuur in vijfvoud nodig, liefst op briefpapier van de exporterende firma. De proformafactuur moet zo gedetailleerd mogelijk zijn en in ieder geval de navolgende gegevens bevatten:

� de juiste omschrijving van de goederen; � HS-code van de goederen; � hoeveelheden (gewicht, aantal, afmetingen); � technische specificaties; � prijs per eenheid, prijs totaal; � leveringsconditie: de FOB-waarde moet apart worden vermeld in verband met de

maritieme transportverzekering die in Marokko verplicht is; � land van oorsprong en van herkomst; � betalingswijze. � Overige documenten � Voor overige documenten zie producteisen.

Meer informatie over benodigde documenten per product (op basis van HS-code):

� www.douane.gov.ma/adil � http://mkaccdb.eu.int (doorklikken naar 'Exporters' guide to import formalities').

Import Bij import van goederen vanuit Marokko naar Nederland zijn ook documenten nodig: een handelsfactuur, paklijst, transportdocument, Eur1-certificaat en eventueel aanvullende certificaten, afhankelijk van het soort product. Zonder Eur1-certificaat moeten er gewoon invoerrechten betaald worden en kan men geen aanspraak maken op de verlagingen in het kader van het associatieakkoord tussen Marokko en de EU. Alleen Marokkaanse exporteurs die zijn ingeschreven in het handelsregister mogen exportdocumenten opmaken. Is dit niet het geval, dan kan de Marokkaanse Kamer van Koophandel of Chambre d'Artisanat eventueel voor documenten zorgen.


BetalingsverkeerBetalingsverkeerBetalingsverkeerBetalingsverkeer Toestemming Office des Changes Het Office des Changes (OC) houdt toezicht op het deviezenverkeer en moet in bepaalde gevallen goedkeuring geven voor de transfer van geld en deviezen naar het buitenland. Voor courante betalingsopdrachten met het buitenland, zoals importtransacties, internationale handelstransacties, kosten voor internationaal transport en verzekering, kosten voor buitenlandse technische assistentie en reiskosten is geen voorafgaande toestemming van het Office des Changes meer nodig (zie circulaire 1605en 1695). Op vertoon van een factuur of ander bewijs kunnen Marokkaanse banken eveneens zonder voorafgaande toestemming betalingen overmaken naar het buitenland voor de kosten van onder andere advertenties, abonnementen, de aankoop van boeken en publicaties, inschrijving bij een onderwijsinstelling en aanmelding voor een congres of bijeenkomst in het buitenland. De Marokkaanse dirham is convertibel voor lopende internationale transacties. De vrije in- en uitvoer van de Marokkaanse dirham is echter nog verboden. Buitenlandse reizigers mogen deviezen vrij invoeren. Overgehouden dirhams kunnen bij vertrek worden ingewisseld. Hierbij moeten de ontvangstbewijzen van de bank van het gewisselde geld worden getoond. In februari 2004 heeft het Office des Changes regels opgesteld voor de uitgifte van creditcards in Marokko. Via internet met creditcard betalen is met Marokkaanse creditcards alleen toegestaan voor de betaling van hotelaccommodatie. De circulaires van het Office des Changes zijn na te lezen op de internetsite: www.oc.gov.ma. Betalingscondities Bij de afwikkeling van een exporttransactie naar Marokko zal elke bank in Nederland de exporteur dringend adviseren om als betalingsinstrument het onherroepelijk geconfirmeerd accreditief te gebruiken (letter of credit, L/C). Dit brengt wel extra kosten met zich mee, die meestal ten laste van de exporteur komen. Een veel gebruikt alternatief is cash against documents (CAD). Marokkaanse ondernemers mogen niet meer betalen dan op de factuur vermeld staat. Vooruitbetaling is bij de Marokkaanse wet verboden en mag alleen in speciale gevallen met toestemming van het Office des Changes. Vooruitbetaling is mogelijk in geval van: import van investeringsgoederen tot een maximum van 40 procent van de FOB-waarde van de goederen; import van reserveonderdelen, consumentenartikelen en monsters met handelswaarde tot een maximum van de tegenwaarde in deviezen van 20.000 dirham (1.809 euro). Aan de Marokkaanse bank moet het handelscontract getoond worden waarin specifiek wordt gesteld dat er vooruitbetaald moet worden. De importeur moet na ontvangst van de goederen het douanedocument aan de bank tonen. (Zie circulaires 1651 en 1652).


Bankrekeningen Buitenlanders kunnen in Marokko onder meer de volgende bankrekeningen openen: rekening in buitenlandse deviezen: storting vanuit het buitenland door middel van cheques, of elke andere vorm van buitenlandse deviezen is toegestaan; bedragen mogen vrij gedebiteerd worden voor overdracht van deviezen naar het buitenland; convertibele dirham-rekening: aankoop van dirham-bedragen door de verkoop van buitenlandse deviezen; betaling in Marokko; aankoop van deviezen; overdracht tussen rekeningen in convertibele dirham. Buitenlandse ondernemingen hebben recht op vrije transfer van hun winst en de investeringen die ze in Marokko hebben gedaan. Marokkaanse exporteurs en in het buitenland gevestigde Marokkanen kunnen over een deviezenrekening en/of een convertibele rekening ter bevordering van de export (Comptes Convertibles de Promotion des Exportations - of C.C.P.EX.) bij Marokkaanse banken beschikken. Het percentage bij opening van deze rekeningen mag niet meer dan 20 procent van de inkomsten bedragen. Marokkanen die niet over een deviezenrekening en/of een convertibele rekening beschikken, kunnen privé niet zomaar geld overmaken naar het buitenland. Met toestemming van het Office des Changes mag elke Marokkaan 10.000 dirham (904,50 euro) gebruiken in het buitenland en elke onderneming 20.000 (1.809 euro). Atradius en kredietverzekering Atradius verzekert betalingsrisico's die Nederlandse bedrijven lopen op binnenlandse en buitenlandse afnemers. Atradius is de enige kredietverzekeringsmaatschappij in Nederland die politieke risico's kan herverzekeren bij de staat. Tot politieke risico's worden gerekend die risico's, waarvoor de kans op schade niet of nauwelijks te berekenen is, bijvoorbeeld plotselinge wijzigingen in het overheidsbeleid en de gevolgen van rampen. Leverancierskrediet kent verschillende vormen. Er is een duidelijk verschil tussen kredietverlening bij de levering van grondstoffen, halffabrikaten, consumptiegoederen en diensten - dit zijn in het algemeen kortlopende kredieten van maximaal twaalf maanden - en kredietverlening bij de export van zware kapitaalgoederen en de uitvoering van omvangrijke aannemingswerken, de middellange en lange termijnkredieten. In bijna alle gevallen bestaat de mogelijkheid om naast het kredietrisico ook het fabricagerisico mee te verzekeren. De verzekerde draagt altijd een eigen risico dat varieert van maximaal 25 tot minimaal 5 procent. Het actuele landenbeleid van Atradius voor Marokko: voor de kortlopende termijn gelden er geen beperkingen, voor de middellange termijn geldt een voorwaardelijke zekerheidseis (in de vorm van een onherroepelijk accreditief, bankgarantie of overheidsgarantie). Zie het landenbeleid op de internetsite van Atradius. Meer informatie over exportkredietbeleid: Atradius Dutch State Business NV Keizersgracht 281, 1016 ED Amsterdam Telefoon: (020) 553 22 04 Fax: (020) 553 20 87 E-mail: [email protected] Internet: www.atradius.nl/dutchstatebusiness


PPPProducteisenroducteisenroducteisenroducteisen Verpakking Er gelden geen speciale regels voor de markering van containers bij verscheping naar Marokko. De vermelding van het nettogewicht in kilogram en andere specificaties van het product kunnen echter de douaneprocedures versnellen. Labels moeten in het Frans of het Arabisch worden opgesteld en moeten het land van oorsprong vermelden. Etikettering en oorsprongsvermelding In het algemeen geldt dat de verpakking of etikettering van producten geen aanleiding mag geven tot misverstanden over de oorsprong van de goederen. Daarnaast verbiedt de Marokkaanse wet de import van goederen met een teken of opschrift dat gelijk is aan of sterk gelijkt op een officieel Marokkaans of religieus teken dan wel opschrift. Er gelden specifieke etiketteringvoorschriften voor de verpakking van levensmiddelen, medicijnen en farmaceutische producten. Bij levensmiddelen behoort het etiket in het Arabisch te zijn opgesteld en moeten de exacte naam van het product, evenals de naam en het adres van producent of verpakker, het land van oorsprong en het gewicht duidelijk leesbaar vermeld te worden. Op de verpakking van een groot aantal levensmiddelen en dranken moet de productiedatum en de uiterste consumptiedatum vermeld worden. Tevens dient bij onder andere vlees, gevogelte, zuivel, vis, kant-en-klaarmaaltijden en vruchtensappen de wijze van conservering en de indicatie van de bewaartemperatuur vermeld te worden. Voor farmaceutische producten en pesticiden bestaan voorschriften over de kwaliteit en etikettering. Op de verpakking van farmaceutische producten moet de productiedatum en de uiterste consumptiedatum voorkomen. Daarnaast moet, als het product een samenstelling is, de naam en het percentage van elke component vermeld te worden. Kwaliteit, gezondheid en veiligheid Afhankelijk van het soort product kunnen eventuele aanvullende certificaten verplicht zijn. Voor informatie over warenwettelijke voorschriften, certificaten en verpakkingseisen voor levensmiddelen, dranken en landbouwproducten kan men terecht bij het: Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), directie Industrie en Handel Contactpersoon: de heer J.J.M. Verbeek Postbus 20401, 2500 EK Den Haag Telefoon: (070) 378 40 64 Fax: (070) 378 61 23 E-mail: [email protected] Internet: www.minlnv.nl/agribusiness


Gezondheidscertificaat Levende dieren, vlees, dierproducten, gevogelte, eieren en planten dienen vergezeld te gaan van een gezondheidscertificaat. Een veterinair certificaat voor levende dieren en dierlijke producten is verkrijgbaar bij: Rijksdienst voor de Keuring van Vee en Vlees (RVV) Postbus 19506, 2500 CM Den Haag Telefoon: (070) 448 48 48 Fax: (070) 448 47 47 Internet: www.minlnv.nl/rvv Fytosanitair certificaat Planten en plantaardige producten dienen vergezeld te gaan van een fytosanitair certificaat. Dit is te verkrijgen bij: Plantenziektenkundige Dienst, Afdeling Import- en Exportzaken Geertjesweg 15, Postbus 9102, 6700 HC Wageningen Telefoon: (0317) 49 69 11 Fax: (0317) 42 17 01 Internet: www.minlnv.nl/pd Voor azijn, graan en meel is een kwaliteitscontrole, uitgevoerd door een daartoe bevoegde instantie, vereist. Een aantal van deze producten kan bij aankomst toch nog aan een inspectie worden onderworpen. Het is raadzaam daarover vooraf contact op te nemen met de Marokkaanse afnemer. Bepaalde goederen, voornamelijk in de levensmiddelensector zoals tomaten en aardappelen, dienen van een analysecertificaat voorzien te zijn, afgegeven door een erkend laboratorium. Dit certificaat vrijwaart de goederen echter niet van eventuele keuring door Marokkaanse autoriteiten; zij kunnen de goederen afkeuren indien deze niet aan de Marokkaanse normen voldoen. Certificaat van vrije verkoop Voor de distributie van farmaceutische producten en medicijnen kan een certificaat van vrije verkoop worden verlangd, dat in Nederland kan worden aangevraagd bij: Ministerie van Volksgezondheid, Inspectie Gezondheidszorg, afdeling FMT/FB Parnassusplein 5, Postbus 16119, 2500 BC Den Haag Telefoon: (070) 340 79 11 Voor andere (niet bij het ministerie geregistreerde) producten, zoals drogisterijproducten, cosmetica of reinigingsmiddelen, kan een certificaat van vrije verkoop schriftelijk worden aangevraagd bij het desbetreffende regiokantoor van de Voedsel- en Warenautoriteit, www.vwa.nl De handel in farmaceutische producten is uitsluitend toegestaan aan daartoe gerechtigde firma's. Buitenlandse medicijnen en verbandmiddelen dienen in Marokko bij het ministerie van Volksgezondheid geregistreerd te worden. Voor meer informatie over de benodigde certificaten bij import in Marokko zie de site van de Marokkaanse douane: www.douane.gov.ma/adil of http://mkaccdb.eu.int (exporters guide to import formalities).


Telecommunicatie- en radioapparatuur Voor de (tijdelijke) import van telecommunicatie- en radioapparatuur is voorafgaande toestemming nodig van de ANRT (Agence Nationale Régelementation des Télécommunications). Deze toestemming (agrément préalable) geldt niet voor de persoonlijke bagage van reizigers. Per persoon mag één mobiele telefoon, antwoordapparaat, kopieerapparaat, telefoontoestel, modem en GPS meegenomen worden). Meer informatie: Circulaire 4941/311, www.douane.gov.ma (doorklikken naar circulaires) Normen Marokko is aangesloten bij de International Standardisation Organisation en de Franse Standaardisatie Associatie AFNOR. Tevens is Marokko aangesloten bij de Codex Alimentarius van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) en de Food and Agriculture Organization van de Verenigde Naties (FAO) met betrekking tot standaarden voor levensmiddelen. De Service de Normalisation Industrielle Marocaine (SNIMA) heeft circa vierduizend productnormen ontwikkeld met betrekking tot afmetingen, technische specificaties, kwaliteit, veiligheid en testprocedures. Deze productnormen publiceert de SNIMA in een catalogus, maar ze zijn ook online op internet te raadplegen: http://snima.mcinet.gov.ma. Het Ministère du Commerce, de l'Industrie et de l'Artisanat in Rabat heeft circa tachtig normen verplicht gesteld via een 'arrêt d'homologation', in verband met de gezondheid en veiligheid van de consument. Dit geldt voor levensmiddelen, farmaceutische producten en voor een aantal producten als gasapparaten, elektrische en huishoudelijke apparatuur, bouwmaterialen en speelgoed. De volledige lijst van deze goederen, waarvoor bij de douane een conformiteitcertificaat moet worden overlegd, is na te lezen op de volgende websites: www.mcinet.gov.ma (doorklikken naar Qualité/Métrologie/Accréditation, Controle de la qualité, Liste des normes obligatoires) of via www.douane.gov.ma (doorklikken naar 'circulaires' en vervolgens nummer 4802/311 intypen). Inspectie De producten waarvoor de verplichte normen gelden, worden bij aankomst in Marokko fysiek geïnspecteerd. De tests duren circa een week. Pas daarna kunnen de goederen uitgeklaard worden. Het tonen van een Nederlands certificaat geeft geen vrijstelling van inspectie, aangezien er geen verdrag is tussen Nederland en Marokko dat men elkaars certificaten erkent. Vaak is het niet verplicht een Nederlands certificaat bij de goederen te leveren. Het geeft echter wel vertrouwen in het product en kan de procedure versnellen. Als bij de test de goederen conform de normen bevonden worden, hoeft er niet betaald te worden. Zijn de goederen niet conform de normen, dan moeten zowel de testen als de kosten voor wederuitvoer of vernietiging van de goederen betaald worden. In bepaalde gevallen worden goederen vrijgesteld van inspectie: Bij regelmatige zendingen wordt niet elke zending gecontroleerd en worden slechts steekproeven gedaan. Een ondernemer kan dan een vrijstelling krijgen voor één jaar. Zendingen onder bepaalde maximale bedragen en hoeveelheden die niet als bedreigend voor de volksgezondheid worden gezien hebben geen certificaat nodig en worden niet geïnspecteerd (maximale hoeveelheden staan vermeld op lijst met verplichte normen). Bij producten die tijdelijk worden geïmporteerd (AT) voor veredeling wordt niet geïnspecteerd.


Een 'certificat de conformité' afgegeven door SNIMA of door een door Marokko erkende instantie (geldt niet voor Nederland aangezien er geen verdrag is op dit gebied). Meer informatie: SNIMA Angle Av. Al Filao et Rue Dadi, secteur 21 Hay Ryad, Rabat, Marokko Telefoon: +212 3 771 6214 Fax: +212 3 771 1798 Internet: http://snima.mcinet.gov.ma Agenten en contractenAgenten en contractenAgenten en contractenAgenten en contracten Persoonlijk contact Persoonlijk contact is zeer belangrijk bij het zakendoen op de Marokkaanse markt. Een agent of vertegenwoordiger kan voor de principaal ter plaatse de contacten met de klanten onderhouden. Het is eveneens mogelijk om een distributeur aan te stellen. Een distributeur wordt eigenaar van de goederen en verkoopt deze verder aan een eigen klantenkring. De meeste agenten en distributeurs zijn gevestigd in Casablanca, hét handels- en distributiecentrum van het land. Handelsagent of vertegenwoordiger De Marokkaanse wetgeving maakt onderscheid tussen een handelsagent (agent commercial) en een vertegenwoordiger (commissionnaire). Een agent werkt zelfstandig op provisiebasis voor een bepaalde of onbepaalde termijn. Een vertegenwoordiger is in loondienst van een (buitenlandse) firma. Een agent kan voor verschillende werkgevers optreden, maar dat mogen geen concurrenten van elkaar zijn. Contracten kunnen voor bepaalde of onbepaalde tijd afgesloten worden. Beide partijen mogen het contract opzeggen, met inachtneming van de wettelijke opzegtermijn (één maand tijdens het eerste jaar, twee maanden tijdens het tweede jaar en drie maanden vanaf het derde jaar). Verbreekt een werkgever de overeenkomst voortijdig zonder geldige reden, dan heeft de agent recht op schadevergoeding. De handelswet 'Code de Commerce' is terug te vinden op internet via: www.mcinet.gov.ma ('Espace entreprise', 'Droit des affaires' en 'Code de Commerce'). Bij het opstellen en aangaan van contracten is het aan te raden een jurist te raadplegen die bekend is met het Marokkaanse recht. Overheidsprojecten Bij inschrijving op overheidsprojecten mag de agent slechts één aanbieding doen. Met andere woorden: hij kan voor één bepaalde inschrijving slechts de belangen van één opdrachtgever behartigen. Het is geen wettelijke verplichting voor buitenlandse ondernemingen om via een agent in te schrijven op overheidsprojecten. Toch zal het in de meeste gevallen nuttig zijn wanneer het buitenlandse bedrijf een plaatselijke agent heeft, die de markt kent en op goede voet staat met de officiële instellingen. Arbitrage Marokko is ondertekenaar van het VN-verdrag inzake de erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse scheidsrechterlijke uitspraken. Scheidsrechterlijke aangelegenheden in Marokko worden uitvoerig geregeld in de art. 306-327 van de 'Code de Procédure Civile' (CPC). Bij het afsluiten van een overeenkomst kunnen partijen inhoud geven aan een


arbitrageclausule. Het verdient aanbeveling de clausule notarieel te bekrachtigen. De Kamer van Koophandel in Rabat beschikt over een internationaal arbitragehof. Informatie met betrekking tot handelsgeschillen en arbitrage kan in Marokko worden verkregen bij: Chambre de Commerce Internationale, Cour d'Arbitrage 201 Boulevard de Bordeaux, 5ème étage - Appt 505, Casablanca 20000, Marokko Telefoon: +212 22 225 111 Fax: +212 22 225 119 E-mail: [email protected] Informatie met betrekking tot handelsgeschillen en arbitrage kan in Nederland worden verkregen bij: ICC Nederland Postbus 95309, 2509 CH Den Haag Telefoon: (070) 383 66 46 Fax: (070) 349 74 17 Internet: IIIIntellectueel eigendomntellectueel eigendomntellectueel eigendomntellectueel eigendom Internationale conventies In de Marokkaanse wetgeving is de bescherming van intellectueel eigendom vastgelegd in wet 17/97 (van kracht sinds december 2004). De vervolging bij overtreding van de wetgeving is echter soms gebrekkig; piraterij op het gebied van software en het namaken van merkgoederen komen op de lokale markt veel voor. Marokko is lid van de World Intellectual Property Organization (WIPO) en van een aantal internationale overeenkomsten en conventies met betrekking tot intellectuele eigendom, zoals: Bern Copyright, Paris Industrial Property en Universal Copyright Conventions, Brussels Satellite Convention en de Madrid, Nice en The Hague Agreements for the Protection of Intellectual Property. Marokko heeft ook het Patent Cooperation Treaty getekend. Marokko erkent de Conventie van Londen van 2 juni 1934 inzake de bescherming van patenten en handelsmerken. Registratieprocedures Het Office Marocaine de la Propriété Industriel (OMPI) is in Marokko verantwoordelijk voor de registratie van patenten, handelsmerken, industriële modellen en tekeningen. Registratie kan plaatsvinden bij OMPI in Casablanca of in de regio's via de kantoren van de 'Délégations du Commerce et de l'Industrie' van het ministerie van Handel en Industrie. Aanvragen voor patenten moeten in de Franse of Arabische taal worden ingediend. Buitenlanders die niet in Marokko wonen en geen industriële of handelsondernememing in Marokko hebben, moeten hiervoor een zaakwaarnemer in Marokko aanstellen. Informatie over registratieprocedures is op te vragen bij:

OMPI R.S. 114 KM 9,5 Route de Nouasseur, Sidi Maarouf, Casablanca, Marokko Telefoon: +212 22 335 486 Fax: +212 22 335 480 Internet:www.ompic.org.ma.


In Nederland kan het Bureau voor de Industriële Eigendom in Rijswijk bedrijven informeren over het aanvragen van patenten in (of het uitbreiden van patenten naar) Marokko. Meer informatie: Bureau voor de Industriële Eigendom Telefoon: (070) 398 66 55 Fax: (070) 390 01 90 E-mail: [email protected] Internet: www.bie.nl Copyright De bescherming van copyrights voor literaire en kunstzinnige uitingen en voor software kan worden aangevraagd bij het: Bureau Marocain de droit d'Auteur, (BMDA) 6 rue Mohammed Gazouli, Rabat, Marokko Telefoon: +212 37 722 197/37 733 699 Fax: +212 37 732 640 Internet: InveInveInveInvesteringsbeleidsteringsbeleidsteringsbeleidsteringsbeleid Investeringswetgeving De Marokkaanse regering is erop gespitst buitenlandse investeerders aan te trekken om werkgelegenheid te creëren en technologieoverdracht tot stand te brengen. De investeringswet, aangepast in 1995 om het voor buitenlandse ondernemingen aantrekkelijker te maken in Marokko te investeren, is op alle sectoren van toepassing, met uitzondering van de landbouwsector, waarvoor een aparte wetgeving geldt. De investeringswet geldt zowel voor buitenlandse als voor Marokkaanse investeerders, met uitzondering van de regelingen voor het inwisselen van buitenlandse valuta, die de buitenlanders bevoorrechten. Particulier eigendom is in de meeste gevallen toegestaan, met de volgende uitzonderingen: De fosfaatindustrie en mijnbouw zijn aan de staat voorbehouden en gesloten voor binnenlandse of buitenlandse investeringen. De landbouwsector staat open voor buitenlandse investeringen, maar buitenlanders mogen geen landbouwgrond bezitten. In de verzekeringsbranche is een meerderheidsbelang door buitenlanders verboden. In de farmaceutische industrie moet de Marokkaanse aandeelhouder minimaal 51 procent van het kapitaal in handen hebben, waarvan 26 procent in handen van een persoon met een farmaceutische opleiding. Er is een wetsontwerp om deze restrictie af te schaffen, maar de wet dient nog goedgekeurd te worden. De investeringswetgeving is terug te vinden op www.invest-in-morocco.gov.ma.


Investeringsfaciliteiten Buitenlandse ondernemingen die in Marokko willen investeren, kunnen onder andere gebruikmaken van de volgende regelingen:

� Verlaging van invoerrechten voor investeringsgoederen naar 2,5 tot 10 procent. Deze goederen zijn vrijgesteld van de 'Prélèvement Fiscal à l'Importation', de 'Taxe Parafiscale' en van BTW.

� Vrijstelling van de vennootschapsbelasting voor vijf jaar voor exporterende ondernemingen over dat deel van hun omzet dat met export is behaald (het heffingspercentage voor de vennootschapsbelasting is vastgesteld op 35 procent). Zij genieten een reductie van 50 procent voor de periode daarna.

� Vrijstelling van de zegelrechten, landregistratieheffing en verlaging van kapitaalregistratiebelasting.

� Buitenlandse ondernemers die met harde valuta investeren, mogen zonder goedkeuring van het Office des Changes vrij en onbeperkt naar het buitenland overmaken, ook in geval van liquidatie van het bedrijf, mits de investeringen bij het Office des Changes zijn aangemeld.

� Winstrepatriëring, na aftrek van de belasting, is geliberaliseerd. Het is buitenlandse investeerders toegestaan alle dividenden in buitenlandse valuta te repatriëren.

� Incentives bij vestiging in minder ontwikkelde gebieden (zoals de regio Tanger). Vrijhandelszones Vestiging in één van de aangewezen vrijhandelszones biedt speciale (belasting-)voordelen aan bedrijven. Daarnaast kunnen goederen worden bewerkt, zonder dat ze officieel in Marokko hoeven te worden in- en uitgevoerd. Er hoeven dan geen invoerrechten en andere heffingen te worden betaald. L'Office d'Exploitation des Ports (ODEP) en L'Office National des Aéroports (ONDA) zijn belast met de ontwikkeling en het management van de vrijhandelszones. Zij assisteren investeerders die zich willen vestigen in de zone bij de aanvraagprocedure. In de vrijhandelszone van Tanger kan de ondernemer alle benodigde vergunningen en papieren bij één instantie regelen, het 'guichet unique' (www.tangerfreezone.com). Het is echter ook mogelijk buiten een vrijhandelszone met douanevrijstellingen te werken, volgens speciale regelingen (régimes économiques). Een beschrijving van deze regelingen is terug te vinden op internet, via www.douane.gov.ma (doorklikken naar Importateur en vervolgens 'Régime Economique en Douane') of op www.ccist.gov.ma. Investeringsinstanties De investeringscentra, Centres Régionaux d'Investissement (CRI), zijn het centrale aanspreekpunt voor (potentiële) buitenlandse investeerders. Er zijn zestien centra verspreid over Marokko opgezet, die investeerders faciliteren bij het opzetten van een bedrijf en het verkrijgen van de benodigde papieren en vergunningen. De CRI staan ondernemers bij onafhankelijk van het bedrag dat met de investering gemoeid is. Centres Régionaux d'Investissement (CRI) Voor gegevens van de verschillende CRI zie: www.invest.gov.ma/CRIS.htm La Direction des Investissements Extérieurs 32, Rue Hounain Angle Rue Michlifen, Agdal Rabat Telefoon: +212 37 673 566 Fax: +212 37 673 417 Internet: www.invest-in-morocco.gov.ma


Privatisering Het Marokkaanse privatiseringsprogramma startte in 1992. Tot op heden zijn meer dan zeventig bedrijven verkocht via verschillende methodes: directe toewijzing, verkoop aan het personeel van het desbetreffende bedrijf, op de aandelenbeurs van Casablanca of via een internationale tender. Een aantal geprivatiseerde bedrijven is geheel of gedeeltelijk in buitenlandse handen overgegaan. Onder andere 51 procent van de aandelen van staatsbedrijf Maroc Telecom is verkocht aan de buitenlandse groep Vivendi. De verwachting is dat een aandeel in de nationale luchtvaartmaatschappij, Royal Air Maroc, in 2007 van de hand zal worden gedaan. Meer informatie: Ministère de la Privatisation Avenue Ibn Sina, Agdal, Rabat B.P. 6552 Rabat-Instituts, Marokko Telefoon: +212 37 672 017 Fax: +212 37 673 299 E-mail: [email protected] Internet: www.finances.gov.ma MIGA Marokko ondertekende de 'Multilateral Investment Guarantee Agency'-conventie (MIGA). Op 12 april 1988 is de MIGA opgericht als een autonoom instituut. Organisatorisch valt zij onder de International Bank for Reconstruction and Development (IBRD), beter bekend als de Wereldbank. Het doel van de MIGA is het bevorderen van investeringen in ontwikkelingslanden en het aanmoedigen van investeringen tussen ontwikkelingslanden onderling door middel van het geven van garanties bij niet-commerciële risico's. De MIGA dekt de volgende risico's: transferrisico als gevolg van overheidsrestricties bij het omwisselen of overboeken van valuta, onteigening, oorlog en oproer en contractbreuk van de overheid. Om dekking te krijgen moeten investeerders, voordat zij investeren, eerst contact opnemen met: MIGA c/o IBRD 1818 H street NW, Washington DC 20433, Verenigde Staten Telefoon: +1 2 024 771 234 Fax: +1 2 024 770 741


BedrijfsvestigingBedrijfsvestigingBedrijfsvestigingBedrijfsvestiging Eigendom Buitenlandse investeerders mogen in Marokko een onderneming opzetten waarin zij een meerderheidsbelang hebben. Slechts in een klein aantal sectoren is dit niet toegestaan: in de landbouw, fosfaatindustrie en mijnbouw, de verzekeringsbranche en de farmaceutische industrie. Rechtsvormen De meest voorkomende bedrijfsvormen zijn de Société Anonyme (S.A., naamloze vennootschap) en de Société à Responsabilité Limitée (S.A.R.L., besloten vennootschap). Andere bedrijfsvormen zijn de Société en Nom Collectif, de Société en Commandité Simple, de Société en Commandité par Actions en de Société en Participation (joint venture). Meer informatie is terug te vinden op www.mcgmaroc.com (doorklikken naar 'Infos pratiques' en 'Droit des sociétés'). Bij het oprichten van een bedrijf in Marokko is het verstandig advies in te winnen van een jurist die bekend is met Marokkaans recht. De ambassade in Marokko beschikt over een lijst van te raadplegen juristen en advocaten. Procedures Vennootschappen moeten worden geregistreerd in het handelsregister. Een registratie-afschrift wordt gedeponeerd bij de Marokkaanse belastingdienst. Dit afschrift bevat een verklaring van de notaris, de vennootschapsstatuten en de notulen van de eerste aandeelhoudersvergadering. Aansluitend moeten de vennootschappen worden geregistreerd bij het Office des Changes en dienen de statuten en de aankondiging van oprichting te worden gepubliceerd in het Bulletin Officiel en in een nationaal dagblad. Om het voor buitenlandse investeerders eenvoudiger te maken een bedrijf op te richten in Marokko zijn er zestien investeringscentra verspreid over Marokko opgezet, Centre Régionaux d'Investissement (CRI), die investeerders assisteren en faciliteren bij het opzetten van een bedrijf (voor adressen zie: www.invest.gov.ma/CRIS.htm). Meer informatie over de juridische en administratieve procedures bij de oprichting van een onderneming zijn onder andere terug te vinden op de website van CRI Casablanca: www.casainvest.ma. Detailhandel In principe staat het een buitenlander vrij een winkel in Marokko te openen. Men kan hierbij volledige zeggenschap verkrijgen over het op te richten bedrijf. Het verdient wel aanbeveling het bedrijf op te zetten in samenwerking met een betrouwbare Marokkaanse partner, in verband met praktische zaken als werkvergunningen, verblijfsvergunning en plaatselijke contacten. In de oprichtingsakte, die notarieel moet worden vastgelegd, moet de aansprakelijkheid, beschikkingsbevoegdheid en kapitaalinbreng duidelijk worden geregeld. Ook moet het bedrijf geregistreerd worden bij de verantwoordelijke instantie voor het deviezenverkeer in Marokko, het Office des Changes, en bij de lokale Kamer van Koophandel. De winkel moet worden gevestigd in een pand met een commerciële bestemming, dus niet in een garage of woning.


Huur van bedrijfsruimte Bij de huur van een bedrijfsruimte in Marokko kan men buiten de maandelijkse huur nog te maken krijgen met bepaalde eenmalige betalingen. Het gaat om de legale praktijk genaamd 'fonds de commerce' en het illegale sleutelgeld ('droit de porte'). Het 'fonds de commerce' komt uit het Franse recht en hierbij betaalt de nieuwe huurder een bepaald bedrag aan de oude huurder voor de goede naam van de zaak en het overnemen van de klantenkring. Na drie jaar wordt de nieuwe huurder eigenaar van het 'fonds de commerce' en mag deze het fonds bij vertrek weer doorverkopen aan een volgende huurder. Guide de l'investisseur In de publicatiereeks 'Guide de l'investisseur' (Gids voor de investeerder) wordt een korte omschrijving gegeven van verschillende sectoren en worden de procedures voor de oprichting van een bedrijf per sector besproken. Bij de EVD zijn gidsen van de volgende sectoren op te vragen: industrie, toerisme, agro-industrie, import-export, transport, landbouw, veeteelt en onroerend goed. Financiering Financiering van een project kan een struikelblok vormen. Marokkaanse banken vragen een zeer hoge rente voor leningen (circa 10,5 procent) en vereisen een grote eigen inbreng van de investeerder in de financiering (vaak 40 tot 50 procent). Ondersteuning bij het starten van een bedrijf in Marokko IntEnt/Handelsinvesteringscentrum Marokko Sinds medio 2004 zijn de Marokko-desk van IntEnt en het Handels- en Investeringscentrum Marokko (HIC) samengegaan. Zij bieden (startende) ondernemers in Nederland begeleiding en ondersteuning bij het opzetten van een nieuwe onderneming in Marokko. Er worden trainingen verzorgd op het gebied van ondernemerschap tot en met de daadwerkelijke start en begeleiding van de onderneming in Marokko zelf. IntEnt/HIC zorgt voor:

� workshops ter oriëntatie op het ondernemerschap en de realisatie van een ondernemingsplan;

� advies, maatwerk in begeleiding en advisering na de start door professionele bedrijfsadviseurs;

� financiële bemiddeling via een netwerk van financiële instellingen. Daarnaast kan IntEnt bankgaranties verstrekken;

� marktinformatie, het mogelijk maken van marktverkenningen in Marokko en het voorbereidend marktonderzoek in het IntEnt Ondernemers Centrum.

� Meer informatie: IntEnt/HIC Beursplein 37, 3011 AA Rotterdam Postbus 21266, 3001 AG Rotterdam Telefoon: (010) 205 12 20/205 12 21 Fax: (010) 205 12 29 Internet: www.ondernemenoverdegrens.nl en


BelastingwetgevingBelastingwetgevingBelastingwetgevingBelastingwetgeving Corporate tax De belasting op winst en omzet van bedrijven wordt geregeld door wet nummer 24-86 van 31 december 1986. 'Corporate tax' wordt geheven op bedrijven die zakenactiviteiten uitvoeren in Marokko (territoriale principe). Het gaat hierbij alleen om omzet die behaald is door bedrijven die opereren in Marokko. Buitenlandse bedrijven kunnen alleen belast worden met de 'Corporate tax' over de omzet verkregen uit Marokkaanse bronnen. Het standaardpercentage is 35 procent en het minimumbedrag dat aan belasting betaald dient te worden is 1.500 Marokkaanse dirham (136 euro). Retenu à la source/bronbelasting Volgens de regels van de Marokkaanse vennootschapsbelasting (Impôt sur les Sociétés, IS) zijn buitenlandse ondernemingen 10 procent belasting verschuldigd over de waarde van diensten verricht voor Marokkaanse bedrijven in Marokko. Deze belasting geldt alleen voor Nederlandse bedrijven die geen vestiging hebben in Marokko. Het belastingverdrag tussen Nederland en Marokko bevat een lijst van diensten waarvoor Marokko gerechtigd is belasting in te houden. Het gaat om betalingen met betrekking tot de volgende activiteiten:

� het gebruik van, of het recht om gebruik te mogen maken van copyright met betrekking tot litterair, artistiek of wetenschappelijk werk, inclusief films en televisieprogramma's, patenten, handelsmerken, ontwerpen of modellen, tekeningen, geheime formules of procedés;

� het gebruik van of het recht om gebruik te mogen maken van landbouw-, industriële, commerciële of wetenschappelijke apparatuur;

� informatie betreffende landbouw-, industriële, handels- of wetenschappelijke kennis;

� vergoeding voor technische of economische studies. Wanneer de 10 procent bronbelasting wordt ingehouden op terechte gronden, dus in overeenstemming met de lijst in het belastingverdrag, kan het Nederlandse bedrijf hiermee rekening houden bij de belastingaangifte in Nederland. In de Marokkaanse wet is echter een uitgebreidere lijst met diensten opgenomen waarover bronbelasting verschuldigd is. Omdat banken zelf niet de belastingverdragen mogen interpreteren, houden zij in sommige gevallen bronbelasting in terwijl deze activiteit niet opgenomen is in het verdrag tussen Nederland en Marokko. Het belastingverdrag heeft echter voorrang boven het nationale Marokkaanse recht en in deze gevallen is dan ook geen belasting veschuldigd aan de Marokkaanse fiscus. Overigens wel aan de Nederlandse fiscus, want het verdrag doet niets anders dan het voorkomen van dubbele belastingheffing. Een bedrijf dat onterecht belast wordt, kan bij de Marokkaanse belastingdienst een verzoek tot terugbetaling doen, vergezeld van de nodige bewijsstukken. Als eenmaal in een bepaald geval een beslissing tot terugbetaling is genomen, zal de bank die ook in toekomstige gevallen toepassen. Uitvoeren van werk Buitenlandse aannemers of bedrijven die civiele werken, bouw- of assemblagewerkzaamheden of werken gerelateerd aan industriële of technische installaties uitvoeren, mogen opteren om over de totale contractprijs een belasting te betalen van 8 procent (in plaats van het normale percentage van 35 procent).


Bij contracten op turnkey basis voor gebouwen, industriële of technische installaties wordt de belasting geheven over het contractbedrag inclusief de kosten voor de benodigde bouwmaterialen, apparatuur en machines, onafhankelijk van het feit of deze geleverd zijn door de aannemer zelf of in opdracht van de aannemer. Offshore regime Er gelden speciale belastingvoorwaarden voor banken en bedrijven die werken onder het offshore regime (geregeld door wet 58-90 van februari 1992). Daarnaast is er een aantal belastingvoordelen voor bedrijven in de free zones (volgens de wet 19-94 van december 1994). Inkomstenbelasting De inkomstenbelasting is geregeld door wet nummer 17-89 van 21 november 1989. Individuen in Marokko worden belast met een algemene inkomstenbelasting op hun totale inkomen, dit wil zeggen het inkomen uit Marokkaanse en buitenlandse bronnen. De inkomstenbelasting is van toepassing op Marokkaanse ingezetenen en op inkomsten uit zakenactiviteiten, loon en salaris, landbouw, huur en kapitaal. Buitenlandse niet-ingezetenen moeten in Marokko inkomstenbelasting betalen over het inkomen verkregen uit Marokkaanse bronnen. (Een individu wordt als ingezetene gezien als hij zijn permanente verblijf in Marokko heeft, zijn belangrijkste inkomsten in Marokko genereert of meer dan 183 dagen van het jaar in Marokko verblijft.) De percentages lopen uiteen van 0 (bij inkomen tot 20.000 dirham, 1.806 euro), 13, 21, 35 tot 44 procent (bij inkomen boven de 60.000 dirham, 5.418 euro). Vermijding van dubbele belasting Tussen Marokko en Nederland is een verdrag van kracht ter vermijding van dubbele belastingen. De tekst van het verdrag is op te vragen bij de EVD of op internet te bekijken via de site van de Marokkaanse belastingdienst: www.finances.gov.ma/fiscalite/Convention/Convention.htm# BTW In Marokko wordt BTW berekend over alle transacties die in Marokko worden uitgevoerd door personen die, op regelmatige of incidentele basis, goederen kopen om door te verkopen; transacties uitvoeren van industriële, commerciële of artisanale aard; professionele diensten verlenen of bij importtransacties betrokken zijn. De nationaliteit of ingezetenschap van de betrokkenen is hierbij irrelevant. Het standaardtarief is 20 procent, daarnaast bestaan er verlaagde tarieven van 7, 10 en 14 procent. De BTW op diensten wordt geheven in het land waar de dienst geleverd wordt. Als een Nederlands bedrijf BTW op diensten in rekening brengt bij een Marokkaans bedrijf, dient de gehele factuur, inclusief BTW, aan het Nederlandse bedrijf betaald te worden. Het Marokkaanse bedrijf kan de betaalde BTW terugvragen bij de Nederlandse Belastingdienst Buitenland, telefoon 0800-0241212 of (045) 577 95 00. Een volledig overzicht van de Marokkaanse belastingwetgeving wordt uitgegeven door het International Bureau of Fiscal Documentation en is op te vragen bij de EVD. Belastingdienst Marokko: www.finances.gov.ma/ (fiscalité)


ArbeidswetgevingArbeidswetgevingArbeidswetgevingArbeidswetgeving Code du travail Begin juni 2004 is in Marokko de nieuwe arbeidswet ('code du travail') van kracht geworden. Dit is een belangrijke stap vooruit in de sociale dialoog tussen werkgevers, werknemers en de overheid. Aangezien nog niet alle uitvoeringsdecreten gereed zijn, is implementatie van de wet niet verzekerd. Het effect van de wet wordt daarnaast ondermijnd door de grote informele sector en de grote competitie onder werkzoekenden bij het vinden van (ongeschoold) werk. Naar verwachting zal met name overheidspersoneel profijt hebben van de nieuwe wetgeving. Werkgevers daarentegen wijzen op de kostenstijging en dus verlies van competitiviteit. De belangrijkste punten van de nieuwe arbeidswetgeving zijn:

� erkenning en regulering van uitzendwerk en werving en selectie (de maximale duur van uitzendcontracten is vastgesteld op 3 maanden met eenmalige verlenging);

� beperkt gebruik van tijdelijke contracten (als tijdelijkheid niet uit de aard van het werk volgt mag voor maximaal een jaar een tijdelijk contract gegeven worden met mogelijkheid van verlenging met een jaar);

� verkorting van de werkweek van 48 naar 44 uur; � vastlegging van hoogte van ontslagvergoeding en regels omtrent collectief

ontslag; � stakingsrecht wordt erkend maar wordt in een andere wet uitgewerkt; � verhoging van minimumloon (SMIG) naar 9,66 dirham per uur en in de

landbouwsector (SMAG) naar 50 dirham per dag. Arbeidscontracten Het contract wordt opgesteld tussen werkgever en werknemer. Er bestaan contracten voor bepaalde en voor onbepaalde tijd. In het contract wordt in ieder geval vastgelegd: functie, aanstelling, ontslag, proefperiode, verbreking van het contract door breuk of ontslag, verlof, ziekteverlof, afwezigheid en afspraken van disciplinaire aard. Het salaris wordt vrij onderhandeld, maar mag niet lager zijn dan het minimumloon. In geval van ontslag heeft vast personeel recht op een vergoeding. Vakbonden In het kader van de nieuwe arbeidswet wordt het stakingsrecht erkend. Het feitelijke stakingsrecht wordt echter uitgewerkt in een aparte wet die momenteel in de maak is. De Marokkaanse grondwet geeft werknemers het recht te staken of zich te verenigen in een vakbond, politieke partij, commerciële raad of professionele organisatie. Ongeveer 5 procent van de arbeiders is aangesloten bij een vakbond. De vroegere sterke invloed van de vakbonden is tegenwoordig meer gefragmenteerd; drie van de zeventien vakbonden hebben nog een sterke invloed op de politiek. Marokko is lid van de International Labor Organisation (ILO).


Lonen en sociale verzekering Het minimumloon (SMIG) bedraagt 9,66 dirham per uur (0,87 cent) of 2009,28 dirham (181,44 euro) per maand. Dit op basis van een werkdag van 8 uur en een werkweek van 6 dagen. Het minimumloon in de landbouwsector (SMAG) bedraagt 50 dirham per dag (4,52 euro) met 26werkdagen per maand. Daarnaast zijn anciënniteittoeslagen van toepassing op personeel dat langer dan twee jaar in continudienst is. Naast het loon worden door de werkgever sociale lasten betaald. Het gaat om:

� taxe de formation professionnelle van 1,6 procent van het brutosalaris; � storting in de Caisse Nationale de Sécurité Sociale van 8,87 procent van het

brutosalaris. � Er gelden afwijkende percentages voor kortlopende contracten. Elke werknemer

heeft recht op 1,5 betaalde verlofdag per maand en 13 wettelijke, doorbetaalde feestdagen. In industrie en handel mogen de werkuren niet langer zijn dan 8 uur per dag of 48 uur per week. Voor overwerk gelden toeslagen.

Werken in het buitenland In het algemeen zijn op een werknemer de sociale verzekeringswetten van toepassing van het land waar hij werkt. Bij tijdelijke uitzending door de werkgever kan het zowel voor werkgever als voor werknemer praktischer zijn als de Nederlandse sociale verzekeringswetten van toepassing blijven. Dit kan door middel van een detacheringverklaring. In het kader van het verdrag over de sociale zekerheid dat Nederland met Marokko heeft gesloten, kan voor een werknemer met de Nederlandse of Marokkaanse nationaliteit, die wordt uitgezonden voor een periode niet langer dan één jaar, een detacheringverklaring worden aangevraagd. Deze verklaring moet schriftelijk vóór vertrek aangevraagd worden bij de Sociale Verzekeringsbank. Als de werkzaamheden door onvoorziene omstandigheden langer duren dan één jaar, kan met toestemming van de Marokkaanse autoriteiten de termijn met nog eens één jaar worden verlengd. Gezinsleden die met de gedetacheerde meeverhuizen vallen niet langer onder de Nederlandse sociale verzekeringen. Wel bestaat de mogelijkheid een vrijwillige verzekering af te sluiten. Voor zelfstandigen is in het verdrag niets geregeld, wat betekent dat in individuele situaties bekeken moet worden of de betrokkene tijdelijk verzekerd kan blijven bij de Nederlandse sociale verzekeringen. Meer informatie over detachering: SVB, Kantoor Verzekeringen, Afdeling Internationale Detacheringen, Telefoon: (020) 656 52 75 Fax: (020) 656 58 88 Internet: www.svb.org (doorklikken naar internationaal)


Remigratie Mensen die willen terugkeren naar hun land van herkomst, kunnen hiervoor financiële steun van de Nederlandse overheid ontvangen. Dat is geregeld in de Remigratiewet. De Remigratiewet bestaat uit een basis- en een remigratievoorziening. De basisvoorziening is een éénmalige vergoeding voor de reis- en verhuiskosten en een tegemoetkoming in de kosten die gemaakt worden in de eerste twee maanden na terugkeer. De remigratievoorziening bestaat uit een maandelijkse remigratie-uitkering en een ziektekostenverzekering. Voor deze regeling moet men minstens 45 jaar oud zijn. Meer informatie: www.svb.org (doorklikken naar regelingen) MarktbenaderingMarktbenaderingMarktbenaderingMarktbenadering Marktentree Buitenlandse bedrijven kunnen de Marokkaanse markt bewerken via een agent, vertegenwoordiger of importeur, of via een eigen kantoor in het land zelf. De toegang tot de Marokkaanse markt is niet altijd gemakkelijk. Voor het tot stand brengen van een goed contact moet men de tijd nemen en is persoonlijk contact van vitaal belang. Bij het zoeken naar een geschikte agent is het niet voldoende om een brief met productinformatie te versturen. Hierop wordt zelden gereageerd. Zelf nabellen of tijdens een reis naar Marokko bij het bedrijf op bezoek gaan, levert meestal meer resultaat op. Kamers van Koophandel in Marokko kunnen helpen bij het zoeken naar een geschikte zakenpartner. Gegevens van Kamers in de verschillende steden zijn te vinden via de volgende website: www.ccisc.gov.ma/adressesutiles/index.html. Bezoek of deelname aan een (vak)beurs in Marokko is een andere goede manier om mogelijke zakenpartners te identificeren en om informatie over de Marokkaanse markt te verkrijgen. De belangrijkste beurzen worden gehouden in de zakenstad Casablanca. Het programma van de vakbeurzen vindt u op www.ofec.co.ma. Nederlandse bedrijven die bepaalde productiewerkzaamheden willen uitbesteden in Marokko of die op zoek zijn naar leveranciers van Marokkaanse producten, kunnen contact opnemen met het Centre Marocain de Promotion des Exportations (CMPE), een exportbevorderende instantie in Marokko. Meer informatie: Centre Marocain de Promotion des Exportations (CMPE) 23, Rue Bnou Majid El Bahar, 20000 Casablanca Mr. A. El Alaoui (secrétaire général) Telefoon: +212 22 302 210/307 543 Fax: +212 22 301 793/450 557 E-mail: [email protected] Internet: www.cmpe.org.ma


Marktkenmerken Sinds begin jaren negentig is het distributiesysteem in Marokko aan het veranderen, van een traditioneel naar een modern systeem. Met de komst van de hyper- en supermarkten in de grote steden werden veel nieuwe levensmiddelenproducten geïntroduceerd. Deze hadden een verandering in het eetpatroon van de Marokkanen tot gevolg. De Marokkanen in de steden volgen een steeds westerser consumptiepatroon. Over de koopkracht van de Marokkaanse bevolking zijn alleen cijfers beschikbaar van een enquête die gehouden is in 1998/1999. Volgens deze cijfers bedraagt de gemiddelde jaaruitgave van een gezin 46.339 dirham (4.600 euro). Er zijn echter grote verschillen tussen de uitgaven van de stedelijke bevolking en die van de bevolking op het platteland: respectievelijk 56.781 dirham (5.600 euro) en 32.372 dirham (3.200 euro). De ongelijke verdeling van de uitgaven blijkt ook uit de volgende cijfers: de 10 procent rijksten in Marokko zijn goed voor 31 procent van alle uitgaven, terwijl de 10 procent armsten slechts 2,6 procent van alle uitgaven voor hun rekening nemen. Eén op de zes Marokkanen leeft onder de armoedegrens. Van alle Marokkanen kan 20 tot 25 procent het zich permitteren om in Westerse supermarkten boodschappen te doen. De gemiddelde uitgaven zijn over de volgende posten verdeeld: levensmiddelen (43,1 procent), woonruimte (21,4 procent), gezondheid en persoonlijke hygiëne (6,9 procent), transport en telecommunicatie (6,5 procent), onderwijs, cultuur en recreatie (4,5 procent) en huishoudelijke apparatuur (3,9 procent). Gezien het groeiende aantal huishoudens (pas getrouwde stellen gaan vaker zelfstandig wonen) zal de verkoop van producten als computers, meubels, elektrische en huishoudelijke apparaten de komende jaren alleen maar toenemen. Logistiek en distributie Goederen kunnen naar Marokko getransporteerd worden via weg-, lucht- of zeetransport. De stad Casablanca is de belangrijkste havenstad van Marokko en is het distributiecentrum van waaruit goederen via groot- en detailhandelsmarkten over het land verdeeld worden. Daarnaast komen er veel goederen, vooral vanuit Europa, per vrachtwagen over land en vervolgens met de ferry in Tanger aan. Hier bevindt zich een andere belangrijke haven van het land. De stad Tanger beschikt over twee vrijhandelszones waar veel geïmporteerde goederen, zoals textiel en visproducten een bewerking ondergaan voordat ze weer geëxporteerd worden. Promotie en reclame Reclame speelt een steeds belangrijkere rol in Marokko. Veel grote reclame- en marketingbureaus hebben een vestiging in Marokko. Er bestaat (nog) geen wet voor reclame-uitingen, waardoor er veel onduidelijkheid bestaat over de (on)mogelijkheden. De meeste reclame verschijnt op de publieke televisie zenders TVM en 2M. Deze nationale tv-zenders ondervinden de laatste jaren echter veel concurrentie van buitenlandse zenders. Enkele fabrikanten zenden nu ook reclameboodschappen op deze zenders uit. Er wordt in Marokko veel televisie gekeken: per huishouden zijn er 1,8 tv-toestellen beschikbaar. Er verschijnen veel advertenties in de geschreven pers. De Marokkaanse geschreven pers biedt 669 titels waarvan 179 in de Franse of Engelse taal. Le Matin is de belangrijkste krant van de overheid. L'Economiste is de enige onafhankelijke krant. Andere belangrijke kranten zijn: L'Opinion en La Tribune. Voor investeringsgoederen kan het best in de drie economische tijdschriften geadverteerd worden: La Vie Economique, l'Economiste en Maroc Economie. Al het promotie- en reclamemateriaal moet in het Frans of Arabisch zijn. Engelstalige brochures worden vrijwel niet gelezen.


Veel lokale distributeurs verwachten van de buitenlandse leverancier dat deze hen voorziet van advertentie- en promotiemateriaal bij de introductie van een nieuw product of merk. Overheidsaankopen Marokko heeft geen centraal overheidsinkoopbureau of centraal orgaan dat aanbestedingen uitschrijft. Alle ministeries en overheidsorganisaties zijn in principe bij de wet verplicht aankopen te doen via openbare aanbestedingen (behalve het l'Office Chérifien des Phosphates, OCP). De aanbestedingen moeten gepubliceerd worden in minimaal drie kranten. De meeste aanbestedingen verschijnen in de lokale pers (Matin du Sahara, Opinion en Maroc-Soir) en enkele buitenlandse kranten (Le Monde en le Figaro). Bedrijven kunnen opdrachten zowel lokaal als internationaal aanbesteden. Internationale aanbestedingen worden vaak rechtstreeks aan buitenlandse ambassades en consulaten gericht. Bepaalde bedrijven of overheidsinstanties schrijven geen prekwalificatie uit maar sturen hun aanbestedingen direct naar hun leveranciers. Het kan daarom van belang zijn uw bedrijf en producten vrijblijvend bij dergelijke organisaties te introduceren. Er is geen wetgeving die buitenlandse ondernemingen verplicht hun aanbieding via een lokale agent te laten lopen. Toch kan het zeer nuttig zijn om ter plaatse een agent, distributeur of kantoor te hebben, zodat snel een bestek aangevraagd of een offerte ingediend kan worden. Een agent kan eveneens via relaties inlichtingen inwinnen over nog te publiceren aanbestedingen. De sluitingstermijn voor het indienen van de offertes is over het algemeen zeer kort (dertig tot veertig dagen). Daarnaast moeten in sommige gevallen lokaal een technische dienst en reserveonderdelen beschikbaar zijn. Via de EVD-site www.evd.nl/marokko (projecten en aanbestedingen) is een selectie van actuele aanbestedingen en projecten voor Marokko terug te vinden. Daarnaast vermeldt een aantal overheidsinstellingen aanbestedingen ('appels d'offres') op hun website: ministerie van Energie en Mijnbouw: www.mem.gov.ma ministerie van Volksgezondheid: www.sante.gov.ma ministerie van Infrastructuur: www.mtpnet.gov.ma


IIIInformatie voor startende exporteursnformatie voor startende exporteursnformatie voor startende exporteursnformatie voor startende exporteurs U heeft een idee voor exporteren naar of ondernemen in Marokko. Hoe begint u hieraan en waar moet u zoal aan denken? Het is goed allereerst uzelf een aantal vragen te stellen

� Wat is uw motief? Waarom wilt u zakendoen met Marokko? Liggen er zakelijke kansen of vindt u Marokko gewoon een leuk land? Kortom, gaat het om een persoonlijke voorkeur of om een zakelijk motief?

� Waarom wilt u zelfstandig ondernemer worden? Exporteren betekent een eigen bedrijf runnen. Als u hier nog geen ervaring mee heeft dan is exporteren wel een grote stap ineens. Wellicht kunt u eerst bij een bedrijf gaan werken dat exporteert naar Marokko.

� Kunt u uw idee uitwerken tot een goed zakelijk plan? Uw plan moet omgezet worden in een solide ondernemingsplan. Staar u niet blind op subsidies, want die zijn er voor gewone handel eigenlijk niet. Als uw plan alleen haalbaar is met subsidies dan is het dus geen zakelijk plan. Een gesprek bij een bank kan duidelijk maken wat de financieringsmogelijkheden voor u zijn.

� Als u van Marokkaanse afkomst bent, lijkt het voor de hand te liggen om te gaan exporteren naar Marokko. U heeft kennis van het land en de cultuur, maar kent u ook de zakenwereld in Marokko? Kunt u gebruik maken van handige contacten en spreekt u één van de zakentalen Arabisch of Frans? Kortom levert uw Marokkaanse afkomst een voordeel op ten opzichte van andere ondernemers?

Wat komt er allemaal kijken bij exporteren/ondernemen Algemene informatie over exporteren is te vinden via:

� de exportwijzer; wegwijzer voor de startende exporteur op de website: www.internationaalondernemen.nl;

� het handboek 'export hoe voer ik het uit?' of 'import een zakelijk avontuur' verkrijgbaar bij de Kamer van Koophandel (www.kvk.nl).

Verzamelen van informatie over de Marokkaanse markt Om te kijken of uw idee haalbaar is, dient u een aantal zaken uit te zoeken. Het gaat onder andere om:

� Hoe zit de Marokkaanse markt in elkaar? � Is uw product verkoopbaar op de Marokkaanse markt? Wordt het al verkocht en

zo ja, wie zijn uw concurrenten? � Wie zijn de afnemers van uw product? � Aan wie gaat u het product verkopen? Verkoopt u het direct aan een groothandel

of fabriek of gaat u op zoek naar een agent, distributeur of handelshuis? Of zet u een eigen vestiging op in Marokko? En wat zijn de kosten hiervoor?

� Wettelijke beperkingen in Marokko? � Mag uw product ingevoerd worden? Is er eventueel een vergunning voor nodig? � Invoerrechten? � Wat zijn de invoerrechten en bijkomende belastingen? � Transport en verzekering? � Op welke manier worden de goederen vervoerd naar Marokko en wat zijn de

kosten hiervoor? Wat zijn de leveringsvoorwaarden (genoemd INCOTERMS)? � Prijs?


� Wat wordt de prijs van uw product inclusief extra kosten als invoerrechten, transport en verzekering? Is het product in Marokko nog betaalbaar en heeft u nog genoeg marge over?

� Exportdocumenten? � Welke export- en transportdocumenten zijn er nodig? � Betalingsvoorwaarden? � Op welke voorwaarden wordt de betaling van de goederen geregeld? � Verpakking � Welke eisen worden er gesteld aan de verpakking en etikettering van het

product? Bronnen en instanties Internet Een aantal handige sites op een rij (voor meer sites zie www.evd.nl/marokko doorklikken naar achtergrondinformatie, adressen en websites): Handel en investeringen, opzetten van een bedrijf:

� www.invest.gov.ma � www.ccisc.gov.ma � www.casainvest.ma

Invoerrechten en documenten:

� www.douane.gov.ma/adil � http://mkaccdb.eu.int (applied tariffs database en exporters guide to import

formalities) Algemene info, wetgeving, sectorinformatie:

� www.evd.nl � www.ambassadepaysbasrabat.org � www.missioneco.org/maroc � www.serec.ma � www.oc.gov.ma/ � www.invest.gov.ma � www.mcinet.gov.ma � Vakbeurzen: � www.ofec.co.ma � www.cmpe.org.ma/fr/main.htm

Transport:

� www.transportnet.nl � www.fenex.nl � www.transportguiderotterdam.com

Adresinformatie:

� www.cgem.ma - brancheorganisaties � www.telecontact.ma en www.menara.ma/pj - gouden gids � www.maroc-export.com - instanties in Marokko � www.cmpe.org.ma - fabrikanten, exporteurs, groothandels � www.kompass.com - adressendatabase


Instanties in Nederland en Marokko EVD: telefoon: (070) 778 88 88 of www.evd.nl/marokko of www.evd.nl/programmas De EVD ondersteunt het Nederlandse bedrijfsleven bij internationaal ondernemen met betrouwbare informatie over buitenlandse markten en organiseert informatiebijeenkomsten in Nederland en promotieactiviteiten in het buitenland. Daarnaast geeft de EVD informatie over subsidieprogramma's en -regelingen met betrekking tot export en investeringen in het buitenland. Kamer van Koophandel in Nederland: www.kvk.nl De Kamer geeft informatie over het opstarten van een bedrijf (onder andere ondernemersplan) en over im- en exportzaken. Douane: gratis telefoonnummer: 0800-0143 of www.belastingdienst.nl/ Informatie over douaneprocedures en benodigde documenten voor export. IntEnt / Handels- en Investerings Centrum Marokko (HIC): telefoon: (010) 205 12 20 of www.hic-marokko.nl en www.ondernemenoverdegrens.nl IntEnt / HIC wil de wederzijdse handel en investeringen tussen Nederland en Marokko bevorderen door middel van informatie over de mogelijkheden in Marokko en individuele begeleiding bij het starten van een eigen bedrijf in Marokko. Centre Régional d'Investissement in verschillende regio's in Marokko: www.invest.gov.ma/CRIS.htm Aanspreekpunt voor de buitenlandse investeerder in Marokko; biedt assistentie bij de oprichting van een bedrijf. Nederlandse ambassade in Rabat (telefoon: +212 37 219 600), www.ambassadepaysbasrabat.org en consulaat-generaal in Casablanca (telefoon: +212 22 221 820). Nederlandse ondernemers met plannen voor handel of investeringen in Marokko kunnen een bezoek brengen aan de ambassade en/of het consulaat om hun plannen te bespreken (na telefonische afspraak).


EVDEVDEVDEVD

Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres: Juliana van Stolberglaan 148, 2595 CL Den Haag

Postadres:Postadres:Postadres:Postadres: Postbus 20105, 2500 EC Den Haag

Telefoon:Telefoon:Telefoon:Telefoon: (070) 778 88 88

Fax:Fax:Fax:Fax: (070) 778 80 38

EEEE----mail: mail: mail: mail:

Internet:Internet:Internet:Internet:

AanvullAanvullAanvullAanvullende informatie:ende informatie:ende informatie:ende informatie: De EVD, agentschap van het ministerie van Economische Zaken, ondersteunt ondernemers en publieke organisaties bij het internationaal ondernemen en samenwerken. De EVD stimuleert internationale activiteiten met informatie over buitenlandse markten, met projectmatige en financiële ondersteuning en door het leggen van contacten met zakenpartners in het buitenland. EVD Information - Informatie op maat EVD Information biedt informatie over kansrijke in het buitenland, over buitenlandse markten, weten regelgeving, etc. Veel informatie is te vinden in het maandblad 'Buitenlandse Markten' of op de website . Voor meer specifieke onderwerpen is de elektronische nieuwsbrief of het oriëntatiegesprek beschikbaar. EVD Business Promotion - Persoonlijke begeleiding EVD Business Promotion legt contacten met interessante zakenpartners en relevante publieke organisaties in de markt of sector die de ondernemer wil betreden via vakbeurzen of bijvoorbeeld seminars. - - - - EVD Programmes - Projectmatige en financiële ondersteuning Dit onderdeel van onze dienstverlening bestaat uit een aantal die op projectmatige basis sectoren en ondernemingen ondersteunen onder meer: - Programma Starters Buitenlandse Markten (PSB) - Programma Samenwerking Opkomende Markten (PSOM) - Programma Economische Samenwerking Projecten (PESP) Holland Promotie Holland Promotie verzorgt de promotie van het Nederlandse bedrijfsleven in het buitenland. Onder meer via de website , het tijdschrift 'Made in Holland', aanwezigheid op de belangrijkste handelsbeurzen en het geven van voorlichting aan bedrijven, journalisten, beslissers en overheden in het buitenland.


ambassade te Den Haagambassade te Den Haagambassade te Den Haagambassade te Den Haag

Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres: Oranjestraat 9, 2514 JB Den Haag


Fax:Fax:Fax:Fax: (070) 361 45 03

EEEE----mail:mail:mail:mail:


Openingstijden:Openingstijden:Openingstijden:Openingstijden: ma. t/m vr. 9.30-15.30 uur

ConsulaatConsulaatConsulaatConsulaat----Generaal van Marokko te RotterdamGeneraal van Marokko te RotterdamGeneraal van Marokko te RotterdamGeneraal van Marokko te Rotterdam

Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres: Calandstraat 11, 3016 CA Rotterdam

Telefoon:Telefoon:Telefoon:Telefoon: (010) 436 61 77/60 40

Fax:Fax:Fax:Fax: (010) 436 49 90

EEEE----mail:mail:mail:mail: ,


Openingstijden:Openingstijden:Openingstijden:Openingstijden: ma. t/m do. 9.00-15.00 uur

Consulaat van Marokko te AmsterdamConsulaat van Marokko te AmsterdamConsulaat van Marokko te AmsterdamConsulaat van Marokko te Amsterdam

Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres: Vondelstraat 65-67, 1054 GK Amsterdam


Fax:Fax:Fax:Fax: (020) 618 16 16


Consulaat van Marokko te 's HertogenboschConsulaat van Marokko te 's HertogenboschConsulaat van Marokko te 's HertogenboschConsulaat van Marokko te 's Hertogenbosch

BezoekadreBezoekadreBezoekadreBezoekadres:s:s:s: Kapelaan Koopmansplein 113, 5212 NW -s-Hertogenbosch

TelefoonTelefoonTelefoonTelefoon (073) 614 12 99

Fax:Fax:Fax:Fax: (073) 614 07 23




Marokko: Nederlands consulaatMarokko: Nederlands consulaatMarokko: Nederlands consulaatMarokko: Nederlands consulaat----generaal in Marokko te Casablancageneraal in Marokko te Casablancageneraal in Marokko te Casablancageneraal in Marokko te Casablanca


Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres: 26 Rue Nationale, 1er étage, Casablanca, Marokko

Postadres:Postadres:Postadres:Postadres: Boîte Postale 15951, 20000 Casablanca, Marokko

Telefoon:Telefoon:Telefoon:Telefoon: +212 22 221 820/225 843/298 487

Fax:Fax:Fax:Fax: +212 22 296 576


Openingstijden:Openingstijden:Openingstijden:Openingstijden: ma. t/m vr. 8.00-12.00 uur (plaatselijke tijd)

Aanvullende informatie:Aanvullende informatie:Aanvullende informatie:Aanvullende informatie: Benelux-visumkantoor: 136, Av. Moulay Hassan Ier, 2000 Casablanca, Marokko, telefoon: +212 22 222 904, fax: +212 22 220 722, openingstijden: ma. t/m vr. 8.30-11.00 uur (plaatselijke tijd)

Marokko: Nederlandse ambassade te RabatMarokko: Nederlandse ambassade te RabatMarokko: Nederlandse ambassade te RabatMarokko: Nederlandse ambassade te Rabat

Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres: 40 Rue de Tunis, Quartier Tour Hassan Rabat, Marokko

Postadres:Postadres:Postadres:Postadres: Boîte Postale 329, Rabat, R.P. Marokko

Telefoon:Telefoon:Telefoon:Telefoon: +212 37 219 600

Fax:Fax:Fax:Fax: +212 37 219 665



Openingstijden:Openingstijden:Openingstijden:Openingstijden: ma. t/m vr. 9.00-12.00 en 14.00-15.00 uur

Aanvullende informatie:Aanvullende informatie:Aanvullende informatie:Aanvullende informatie: Economische afdeling: e-mail: Consulaire afdeling: telefoon: +212 37 219 670 (informatie visa), +212 37 219 680 (afspraken visa), fax: +212 37 219 668, openingstijden: ma. t/m vr. 8.00-11.00 uur, e-mail:

PUMPUMPUMPUM

Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres: Bezuidenhoutseweg 12, Den Haag

Postadres:Postadres:Postadres:Postadres: Postbus 93078, 2509 AB Den Haag


Fax:Fax:Fax:Fax: (070) 349 05 90


Internet: Internet: Internet: Internet:

Aanvullende informatie:Aanvullende informatie:Aanvullende informatie:Aanvullende informatie: Gepensioneerde managers en experts stellen zich via PUM beschikbaar voor assistentie en kennisoverdracht aan ondernemingen en instellingen die behoefte hebben aan specialistische kennis en ervaring die ter plaatse onvoldoende voorhanden is. De adviseurs zijn onafhankelijk en doen hun werk belangeloos; ze ontvangen geen financiële vergoeding voor hun


diensten.

HandelsHandelsHandelsHandels---- en investeringscentrum voor Marokko / IntEnt en investeringscentrum voor Marokko / IntEnt en investeringscentrum voor Marokko / IntEnt en investeringscentrum voor Marokko / IntEnt

Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres:Bezoekadres: World Trade Center, Beursplein 37, 6e etage, kamer 624, 3011 AG Rotterdam

Postadres:Postadres:Postadres:Postadres: Postbus 21266, 3001 AG Rotterdam


Fax:Fax:Fax:Fax: (010) 205 12 29




IIIInternetsites met algemene informatienternetsites met algemene informatienternetsites met algemene informatienternetsites met algemene informatie

Marweb: annuaire et moteur de recherche du Maghreb arabe Deze site voor de Maghreb-landen Marokko, Algerije, Tunesië, Libië en Mauritanië biedt per land een overzicht van sites over de onderwerpen: zakendoen, economie, pers, cultuur, overheid, gezondheidszorg, sport, toerisme, werkgelegenheid en ICT.

Maroc Export Deze site geeft zeer veel verwijzingen naar andere sites op het gebied van actualiteiten en nieuws, economie, zakendoen in Marokko, reizen, regeringsinstanties en onderwijsinstellingen.

Nederlandse ambassade in Marokko De site van de Nederlandse ambassade in Rabat geeft algemene praktische informatie over reizen en verblijven in Marokko en over de visumprocedures (voor Marokkanen die naar Nederland willen reizen). Tevens is er een lijst te raadplegen met Nederlandse bedrijven die actief zijn in Marokko.

Les pages jaunes du Maroc Deze site verwijst naar verschillende andere sites op het gebied van kunst en cultuur, economie en financiën, ICT, onderwijs, muziek, de overheid, media, toerisme en sport.

Immobilier Maroc Deze site geeft informatie over het kopen van onroerend goed in Marokko. Een greep uit het aanbod van huizen, appartementen en kasba's in Marrakesh en Essouira is online te bekijken.

Internetsites met nieuws en actualiteitenInternetsites met nieuws en actualiteitenInternetsites met nieuws en actualiteitenInternetsites met nieuws en actualiteiten

MarWeb Deze portal geeft links naar kranten en tijdschriften in Marokko.

Marocnet De site geeft links naar de verschillende televisie- en radiozenders (kopje 'media') en naar kranten en tijdschriften in Marokko (kopje 'liens').

l'Economiste Het dagblad l'Economiste biedt online nieuws en actualiteiten over onder andere politiek, zaken en cultuur.

Maghreb Arabe Presse Het nationale nieuwsagentschap biedt informatie over politiek, economie, en sociaal-culturele zaken in Marokko.

IIIInternetsites met wetnternetsites met wetnternetsites met wetnternetsites met wet---- en regelgeving en regelgeving en regelgeving en regelgeving

Direction des Investissements De site van de investeringsinstantie biedt informatie over het investeringskader, het


oprichten van een bedrijf, productiekosten en arbeidswetgeving. Ook is er een overzicht met de gegevens van alle regionale investeringscentra (CRI).

Douane Marokko De Marokkaanse douane geeft op deze site informatie over het douanereglement per specifieke doelgroep, zoals importeurs en exporteurs, investeerders en transporteurs. Er kunnen documenten voor invoer gedownload worden en men kan een lijst met douaneagenten raadplegen. Onder de knop 'circulaires' zijn belangrijke verordeningen terug te vinden.

Assistance au dédouanement des marchandises à l'importation en ligne, ADIL Op deze site kan op basis van de tariefcode of omschrijving van een product de volgende informatie opgezocht worden: invoerrechten, bijkomende rechten, benodigde documenten, akkoorden en eventuele tariefkortingen, statistieken over import/export en namen van importeurs en exporteurs van de desbetreffende goederen. (doorklikken naar Adil-web)

Ministerie van Handel en Industrie Op de site van dit ministerie is informatie te vinden over onder meer de volgende onderwerpen: oprichting van een bedrijf (espace entreprise), normalisering, verordeningen en regelgeving betreffende buitenlandse handel (commerce extérieur), industriële zones en informatie over de Marokkaanse industrie. Daarnaast is er een link naar sites van de regionale afdelingen van het ministerie in bijvoorbeeld Agadir, Fez, El Hoceima of Marrakech.

Trade Point Casablanca De site verschaft informatie over procedures en wetgeving met betrekking tot im- en export. Daarnaast zijn er links naar instanties in Marokko op het gebied van export en zijn er databanken met Marokkaanse exporteurs en met handelsaanvragen.

Ministère de l'Economie et des Finances Op deze site is financiële wetgeving terug te vinden evenals het bankreglement, informatie over verzekeringen en de douane. Daarnaast kan de 'Guide de l'Investisseur' gedownload worden. Dit is het raamwerk voor (buitenlandse) investeringen in Marokko.

Office des Changes De site van het Office des Changes verstrekt informatie over de reglementering van het gelden deviezenverkeer in Marokko. Aan bod komen tevens de handels- en betalingsbalans van Marokko, de koers van de dirham en cijfers over de buitenlandse handel. Onder de knop 'Circulaires, notes et instructions' staan belangrijke verordeningen vermeld. Hier zijn onder andere nieuwe importverordeningen na te lezen.

Agence Nationale pour la Promotion de la Petite et Moyenne Entreprise Het agentschap voor het MKB geeft informatie over het oprichten van een bedrijf, de financiering ervan en meer algemeen over het investeringsklimaat in Marokko (onder andere productiefactoren).

Regionaal investeringscentrum Casablanca Op de site van het investeringsloket in Casablanca is informatie te vinden over de formele


procedure voor het oprichten van een bedrijf. De investeringswetgeving kan eveneens geraadpleegd worden (dispositifs). Daarnaast bevat de site informatie over de regio Casablanca, een agenda met vakbeurzen en links naar sites van andere ministeries.

Kamer van Koophandel Tanger De KvK van Tanger biedt een overzicht van de investeringsvoordelen en de productiekosten in de regio Tanger. Daarnaast is er informatie over het opzetten van een bedrijf, het douanestelsel en investeringskansen in verschillende sectoren.

IIIInternetsites met adresinformatienternetsites met adresinformatienternetsites met adresinformatienternetsites met adresinformatie

Gouden gidsen

Confédération Générale des Entreprises du Maroc Op de site van de werkgeversorganisatie van Marokko staan de verschillende brancheorganisaties en leden vermeld.

Association Marocaine des Exportateurs - ASMEX De site van de Marokkaanse exporteursorganisatie biedt links naar twee databanken met (adres-)gegevens van Marokkaanse bedrijven in verschillende sectoren (doorklikken naar 'exportateurs marocains').

Centre Marocain de Promotion des Exportations Op de site van deze exportbevorderende instantie zijn adresgegevens te vinden van Marokkaanse producenten, exporteurs en groothandelaren in verschillende sectoren (doorklikken naar 'repertoire des exportateurs').

Trade Point Casablanca Via 'Base de données' kan men adressen zoeken van Marokkaanse bedrijven in verschillende sectoren.

Maroc-export Adressen van ministeries, 'offices' en andere publieke diensten zijn terug te vinden op deze website.

Centres Régionaux d'Investissement (CRI) Op de site van de 'Direction des Investissements' staan de adressen van alle zestien investeringscentra in Marokko vermeld.

Reis en verblijf in Marokko Adressen van hotels, reisorganisaties en autoverhuurbedrijven zijn te vinden via de volgende sites:

IIIInternetsites met vakbeurzennternetsites met vakbeurzennternetsites met vakbeurzennternetsites met vakbeurzen


OFEC L'Office des Foires et des Expositions de Casablanca Beurskalender met vakbeurzen in Casablanca.

Centre Marocain de Promotion des Exportations (CMPE) Op de site van CMPE worden bij 'Foires & Salons' (kiezen land Maroc) ook beurzen genoemd in andere steden van Marokko.

IIIInternetsites met statinternetsites met statinternetsites met statinternetsites met statistische informatiestische informatiestische informatiestische informatie

Office des Changes Onder de knop 'Statistique des échanges extérieures' zijn statistieken te vinden op het gebied van import, export en investeringen in Marokko. Het kopje 'échanges bilatéraux' geeft bilaterale handelscijfers voor elf landen, waaronder Nederland.

Adil Douane Im- en exportstatistieken kunnen per product opgevraagd worden (op waarde of op gewicht). Tevens zijn er gegevens beschikbaar over de leveranciers van de goederen (landen) en over de afnemers (importeurs).

�Ministerie van Industrie en Handel Onder 'bases de données' zijn statistische gegevens te vinden over de industrie in Marokko en over de handelsbetrekkingen tussen Marokko en het buitenland.

Nationaal Statistiekbureau


IIIInternetsites met nternetsites met nternetsites met nternetsites met sectorinformatiesectorinformatiesectorinformatiesectorinformatie

Diverse sectorenDiverse sectorenDiverse sectorenDiverse sectoren

Mission économique française au Maroc De site van de Economische Missie biedt algemene informatie over het land Marokko en informatie over marktbenadering en investeren in het land. Er zijn uitgebreide gegevens over verschillende sectoren, zoals landbouw, bouw, transport en infrastructuur, ICT, consumentenproducten, gezondheid, energie, chemie en dienstverlening. Met name de fiches de synthèse zijn interessant. Er kunnen ook sectorrapporten besteld worden.

Serec Het bureau Serec publiceert marktrapporten in onder andere de volgende sectoren: chemie, textiel, agro, visserij, voertuigen, bouwmaterialen, medische apparatuur en landbouwmachines. De rapporten zijn te bestellen via de site. /

Transport en infrastructuurTransport en infrastructuurTransport en infrastructuurTransport en infrastructuur

Office d'Exploitation des Ports De karakteristieken van negen havens in Marokko worden beschreven: aantal terminals en kades, lopende projecten, lijndiensten, nieuws, foto en kaart van de haven. Daarnaast zijn er statistieken beschikbaar van alle goederen die in deze havens verladen zijn evenals de diensten en de infrastructuur in de havens.

Centre d'études des Transports pour la Méditerrannée Occidentale Voor de landen Algerije, Marokko, Tunesië, Spanje, Italië, Frankrijk en Portugal geeft Cetmo gegevens op het gebied van transport. Er zijn statistieken en kaartjes beschikbaar per transportmodaliteiten: wegvervoer, spoorwegen, luchtvaart en havens. Daarnaast is er een overzicht van projecten in de verschillende landen en kan de transportreglementering geraadpleegd worden.

TelecommTelecommTelecommTelecommunicatieunicatieunicatieunicatie

Agence Nationale de Réglementations de Télecommunications De site van ANRT verschaft wetgeving op het gebied van telecommunicatie en biedt links naar andere instanties, evenals een overzicht van evenementen in deze branche.

VisserijVisserijVisserijVisserij

Ministère de Pêche Maritime Het Marokkaanse ministerie van Zeevisserij geeft naast informatie over de indeling van het ministerie ook gegevens over de visserijsector, aquacultuur en distributie evenals wetgeving over de visserij en de visverwerkende industrie.

Factsheet Marokko Door A Tamoui

Documents

Transcript of Factsheet Marokko Door A Tamoui