Evidence based richtlijnen, klinische paden, zorgprogram- ma’s en … · 2013-09-25 · vraag wat...

Inleiding: kwaliteit in degezondheidszorg

Kwaliteit is een begrip dat de laatstejaren in de gezondheidszorg volop inde belangstelling staat. De roep naarmeer aandacht voor kwaliteit wordt als-maar dwingender geformuleerd, zowel

op externe niveaus zoals de overheiden het Riziv, als op het interne niveau,zijnde de patiënten, de instellingen ende beroepsbeoefenaars zelf.

Van het begrip ‘kwaliteit’ bestaan veeldefinities. Een veel gebruikte algeme-ne definitie is deze van Crosby, diestelt dat kwaliteit voldoen is aan de

4 oktober-november-december 2007 61

Marleen D’hondt, Joris De Schepper, Griet De Smet,Karen Van de Putte en Marieke Coussens1

Evidence based richtlijnen, klinische paden, zorgprogram-ma’s en zorgprotocollenEen begripsafbakeningVan het medisch, paramedisch, kinesitherapeutisch en verpleegkundig handelenwordt in toenemende mate verwacht dat het ‘evidence based’ is. Dat wil zeggen dathet is gefundeerd op resultaten van wetenschappelijk onderzoek (Brandsma &Wams, 2005). Het gevolg van deze trend is dat de begrippen richtlijnen, klinischepaden, zorgprotocollen, zorgtraject en zorgprogramma’s sinds enkele jaren regel-matig in de nationale en internationale literatuur opduiken. Deze begrippen krijgeneen steeds duidelijkere betekenis, waardoor ze makkelijker dan vroeger van elkaarworden onderscheiden. Toch vinden hulpverleners, cliënten, managers en beleids-medewerkers in de praktijk dat ze vaak niet eenduidig worden gebruikt. In dit arti-kel proberen we iets meer helderheid te brengen over de meest gebruikte begrippenen wat hun betekenis en implicaties voor de praktijk zijn.

––––––––––1 Marleen D’hondt, Joris De Schepper, Griet De Smet, Karen Van de Putte en Marieke Coussens zijn

allen als lesgever/onderzoeker verbonden aan de Arteveldehogeschool te Gent, resp. aan de oplei-dingen Bachelor in de Logepedie, Podologie, Audiologie en Ergotherapie. Dit artikel kwam tot standin een projectmatig wetenschappelijk onderzoek aan de Arteveldehogeschool. Het onderzoek, metname ‘Pilootstudie Richtlijnontwikkeling: Ontwikkeling van evidence based paramedische richtlijnenbij CVA’ loopt in de genoemde Bachelor-opleidingen. Voor meer informatie kunt u terecht [email protected]

gestelde eisen (De Bekker, 1995).Hierin wordt de kern van de meestedefinities weergegeven. Kwaliteit isechter een contextueel begrip dat pasbetekenis krijgt in relatie tot eenbepaald object. In ons geval is ditobject de gezondheidszorg. ‘Kwaliteitvan zorg’ heeft dus betrekking op watkwaliteit heeft of moet hebben. In degezondheidszorg wordt vaak gebruik-gemaakt van de definitie vanDonabedian (De Bekker, 2001), diezegt dat kwaliteit de mate van over-eenstemming is tussen feitelijk verleen-de zorg en vooraf gestelde eisen of cri-teria. De zorg moet doeltreffend, doel-matig en cliëntgericht worden ver-leend.

Kwaliteitszorg heeft als doel het evalu-eren en verbeteren van de beoogdekwaliteit. De kwaliteitszorg in degezondheidszorg is met name hetgeheel van activiteiten en systemen datde verleende zorg op het gewenstekwaliteitsniveau brengt of houdt.Hollands, Hendriks en Ariëns (2001)benadrukken dat in de kwaliteitszorg“(…) het professionele handelen syste-matisch in kaart dient te wordengebracht.” Dit houdt in dat de proble-men inzake kwaliteit van de zorg wor-den geïdentificeerd. Vervolgens stellenHollands en collega’s voor om oplos-singen te zoeken voor eventuele kwali-teitsproblemen en ze uit te proberen,zodat de effecten ervan kunnen wor-den getoetst aan de hand van normenof criteria. Concreet kunnen we dus

pas spreken van (methodische) kwali-teitszorg wanneer de kwaliteitsproble-men structureel en volgens vaststaandestappen worden opgelost. Belangrijk isook dat de effecten van de oplossin-gen in kaart worden gebracht en naarde praktijk worden teruggekoppeld.Dit betekent dat verbetering van dezorg pas tot stand kan komen wanneerde betrokken partijen zich eerst eenbeeld hebben gevormd van hóe goedeen degelijke zorg eruit ziet, zodat zede eigen geleverde zorg hieraan kun-nen spiegelen (Hollands e.a., 2001).

Zoals eerder gesteld is kwaliteit ‘vol-doen aan bepaalde eisen’. Als ergeen eisen zijn (deze kunnen de vormhebben van normen, afspraken,regels, voorschriften, enz.) en iederdus de zorg invult naar eigen individu-eel goeddunken, kan er geen sprakezijn van kwaliteitszorg. Daarom vindtde noodzaak om meer met kwaliteits-systemen te werken steeds meeringang in de gezondheidszorg(Walburg, 1997). Kwaliteitssystemenvormen een samenhangend geheelvan kwaliteitsinstrumenten die in eenberoepsgroep worden toegepast. Hetgaat dus om voorwaarden en activitei-ten om de kwaliteit van zorg van deindividuele beroepsbeoefenaar en vande beroepsgroep te garanderen(Swinkels e.a., 2004). Voorbeeldenvan dergelijke kwaliteitsinstrumentenzijn klinische richtlijnen, klinischepaden, zorgprotocollen en zorgpro-gramma’s. Er worden steeds meer van

561 oktober-november-december 2007

Evidence based richtlijnen, klinische paden en zorgprotocollen Klinische praktijk

deze instrumenten ontwikkeld. Meerdan vroeger zijn ze gebaseerd op uit-komsten van wetenschappelijk onder-zoek. Concreet wil dit zeggen dat menprobeert om (para)medische beslissin-gen te nemen over de zorg op basisvan het hoogst beschikbare (weten-schappelijke) bewijs over de efficiëntievan behandelingsmethoden.

De toenemende aandacht voor kwali-teitsverbetering gaat hand in hand metde toegenomen belangstelling voorevidence based practice, kortweg EBP.Dit is een krachtige methode om kwa-liteitszorg te implementeren (Swinkelse.a., 2004). EBP is “(…) het gewe-tensvol, expliciet en oordeelkundiggebruik van het huidige beste bewijs-materiaal om beslissingen te nemenvoor individuele patiënten. De praktijkvan EBP impliceert het integreren vanindividuele klinische expertise met hetbeste externe bewijsmateriaal dat van-uit systematisch onderzoek beschik-baar is” (Sackett, Straus, Richardson,Rosenberg & Hayes, 2000). Offringaen collega’s voegen eraan toe dat ookde voorkeuren, wensen en verwachtin-gen van de patiënt een centrale rolspelen bij de besluitvorming (Offringa,Assendelft & Scholten, 2000).

De implementatie van EBP kan wordengefaciliteerd door het gebruik van deeerder aangehaalde kwaliteitsinstru-menten waarin bewijs wordt geïnte-greerd (Kuiper, Verhoef, De Louw &Cox, 2004).

Er moet wel vermeld dat in Engels-talige literatuur met opzet wordtgesproken van ‘evidence’ en niet van‘proof’. Evidentie is strikt genomen niethetzelfde als bewijs. Het is eerder eenaanwijzing die zo sterk kan zijn dat ernauwelijks twijfel hoeft te bestaan overde juistheid, of zo zwak dat ze nau-welijks overtuigt. In het eerste gevalkomt evidentie dicht bij bewijs. In deNederlandse benaming gaat veel vandeze nuancering verloren (Offringae.a., 2000). Daarnaast moet gezegddat ‘evidence based’ niet letterlijk‘gebaseerd op bewijs’ betekent. Hetverwijst veeleer naar de methodewaarop het bewijs wordt gezocht. Bijeen systematische zoektocht die geengoed bewijs oplevert, kunnen we tochspreken van evidence based practice(Swinkels e.a., 2004).

Steeds meer beroepsgroepen zijn kwa-liteitsinstrumenten gaan ontwikkelendie makkelijker toepasbaar zijn in depraktijk om zo de kwaliteit van zorg teverbeteren (De Bekker, 1993). Voor-beelden van zulke instrumenten zijnrichtlijnen, klinische paden, zorgpro-gramma’s en zorgprotocollen. In watvolgt, overlopen we deze begrippeneen voor een. Het is niet onze bedoe-ling om ze in detail te bespreken,maar wel om een bondig overzicht tegeven en een vergelijking te maken.Aangezien richtlijnen een essentieelonderdeel van kwaliteitssystemen vor-men en dus een centrale plaats inne-men in de toegenomen aandacht voor


Klinische praktijk Marleen D’hondt e.a.

kwaliteit en kwaliteitszorg in degezondheidszorg, gaan we hier uit-voeriger op in (Walburg, 1997).

Richtlijnen

Bij het verklaren van wat richtlijnenprecies zijn, vertrekken we vanuit dedefinitie van het Kwaliteitsinstituut voorde Gezondheidszorg CBO Neder-land. Deze zegt dat “(…) richtlijnenwetenschappelijk onderbouwde, somslandelijk geldende, vakinhoudelijkeaanbevelingen voor optimale zorgvoor de patiënt/cliënt zijn. Ze zijnbedoeld om artsen en andere zorgver-leners te ondersteunen bij de klinischebesluitvorming. Ze bevatten liefst ookpatiëntenvoorkeuren, kostencompo-nenten en aspecten van implementa-tie” (Casparie, Theuvenet, Klazinga &Timmermans, 2004).

We lichten enkele aspecten van dezedefinitie nader toe:

• ‘Wetenschappelijk onderbouwd’:Bij het opstellen van richtlijnen gaatmen in alle beschikbare weten-schappelijke literatuur op zoeknaar het beste bewijs voor eenbepaalde stelling. Dit beste bewijswordt aangevuld met overtuigingenen kennis van gezondheidsmede-werkers die een jarenlange experti-se hebben op dat bepaalde vlak.Zodoende vatten richtlijnen de

stand van de wetenschap voor eenbepaalde stoornis samen en inte-greren deze met de praktijkkennisvan hulpverleners en met de erva-ringskennis van hulpvragers. Richt-lijnen zouden dus eigenlijk de brugmoeten vormen tussen theorie enpraktijk.

• ‘Aanbevelingen’: richtlijnen zijnbeslissingsondersteunende instru-menten; ze zijn richtinggevend,maar niet doorslaggevend.

• ‘Ondersteunen bij klinische besluit-vorming’: richtlijnen kunnen zowelaanbevelingen voor een onder-zoeksfase bevatten als aanbevelin-gen voor de behandeling of revali-datie van een specifiek probleem.Ze geven dus een antwoord op devraag wat er wanneer moet wordengedaan en op basis van welke over-wegingen dit wordt aanbevolen.

Richtlijnen worden ontwikkeld met alsdoel de kwaliteit van de zorgverleningte garanderen en te verbeteren (Kuipere.a., 2004).

De beste methode van richtlijnontwik-keling is die waarin wetenschappelijkekennis en praktijkkennis, het imple-mentatievraagstuk, de doelmatigheidvan behandelingen en de patiënt- encliëntparticipatie geïntegreerd zijn(Swinkels e.a., 2004). Het ontwikkelenvan richtlijnen is een zeer arbeidsin-tensieve bezigheid, waarbij vaak eengrote groep experts gedurende enkelejaren betrokken is. Verschillende insti-



tuten werkten een eigen methodiek uit.Er zijn echter bepaalde aspecten diesteeds terugkomen. Zo worden richtlij-nen vaak uitsluitend in grote organisa-ties of op mesoniveau ontwikkeld(Casparie e.a., 2004). De werkgroepis samengesteld uit multidisciplinaireexperts en start met de analyse vaneen knelpunt uit de praktijk. Aan dehand van de uitgangsvragen gaan deexperts in de literatuur op zoek naarhet best beschikbare bewijs, dat ze kri-tisch beoordelen, selecteren en synthe-tiseren. Op basis hiervan wordt eenconcepttekst geschreven, waarbij in deaanbevelingen ook expertenmeningenworden verweven. De conceptrichtlijndie hieruit voortvloeit, wordt aan eenbreed publiek voorgelegd (op landelijkniveau), zodat daarna een definitieverichtlijn kan worden uitgewerkt. Dezewordt gepubliceerd, ruim verspreid engeïmplementeerd.

In de laatste twee decennia is de richt-lijnontwikkeling exponentieel toegeno-men, mede onder invloed van deopkomst en beschikbaarheid van elek-tronische media, databestanden en sta-tistische software, waardoor weten-schappelijke literatuur eenvoudigerbereikbaar is (Grol & Wensing, 2004).

Hoe dragen richtlijnen nu bij aan hetgaranderen en verbeteren van de kwa-liteit van zorg?

In eerste instantie komt een richtlijn dezorg voor en het welbevinden van indi-

viduele patiënten en hun omgeving tengoede. De zorg wordt transparanter.Daardoor sporen we de patiënt aanom een actievere rol in te nemen bij deinterventie. Dit leidt tot extrinsieke moti-vatie van de patiënt (empowerment).

Daarnaast komen richtlijnen de be-roepsgroep ten goede. Ze zorgen vooreen uniformiteit van handelen. Richt-lijnen die gebaseerd zijn op evidencebased concepten staan ook meegarant voor een wetenschappelijkebenadering. Bij het ontwikkelen vanrichtlijnen wordt immers wetenschap-pelijk onderzoek naar het effect vanzorginterventies geraadpleegd, watop zijn beurt dan weer invloed heeftop de kwaliteit van de aangebodenzorg. Een systematisering van de zorg-behoeften verhoogt ook de harmoni-sche werking en onderlinge samen-werking in een beroepsgroep.

Ten derde geven richtlijnen de indivi-duele beroepsbeoefenaar ondersteu-ning bij het nemen van beslissingen(onderzoek en behandeling). Ze zijnook een referentiepunt voor oriëntatieen educatie en kunnen wordengebruikt als instrument voor zelfevalu-atie en bijsturing. Het consulteren vande overvloed aan publicaties enwetenschappelijke ontwikkelingen isvoor de beroepsbeoefenaar tijdrovenden intensief. Richtlijnen kunnen diteuvel verhelpen, omdat ze literatuursystematiseren en synthetiseren.



Ondanks deze voordelen staan nietalle zorgverleners even positief tegen-over het concept. Het invoeren van(zorg)vernieuwing stuit immers vaakop weerstand. Argumenten zoudenkunnen zijn:• Evidence based werken impliceert

het verlaten van het ‘authoritybased’ werken. Dit houdt in dat de(para)medicus niet enkel meer van-uit zijn opleiding en kennis denkt,maar vanuit de wetenschap en de‘beste’ benadering. Dit vraagt eenomslag in het denken van de zorg-verlener (Offringa e.a., 2000).

• Veel zorgverleners ervaren eengrote kloof tussen wetenschap eneigen praktijk. In richtlijnen zijndeze twee echter met elkaar ver-weven, wat ervoor kan zorgen datde zorgverlener sneller toegangheeft tot resultaten uit wetenschap-pelijk onderzoek en er dus ookmeer voor wordt gesensibiliseerd.

• Zorgverleners kunnen - foutief - ver-onderstellen dat richtlijnen eendwingend keurslijf zijn dat henberooft van hun therapeutische vrij-heid. Het moet echter duidelijk zijndat richtlijnen enkel en alleen hetprofessioneel handelen willenondersteunen en een leidraad zijnvoor onderzoek en behandeling.De (para)medicus blijft te allen tijdezelf verantwoordelijk voor zijneigen handelen.

Het mag duidelijk zijn dat zorgverle-ners zullen moeten worden gesensibili-

seerd voor de implementatie van richt-lijnen. Van patiënten(groeperingen) enbeleid wordt verwacht dat zij positie-ver tegen richtlijnen zullen staan.

Richtlijnen vormen echter slechts ééninstrument om de kwaliteit van zorg tebewaken en te verbeteren. Het is geendoel op zich, maar slechts een middelom de kwaliteit van zorg continu teverbeteren.

Klinische paden

Klinische paden zijn ontstaan vanuitplanningsmethodes die in de jaren ’50in de industrie zijn ontwikkeld om com-plexe processen beter te kunnen plan-nen en organiseren. Vanaf de jaren ’70werden ze ook in de gezondheidszorggebruikt (Sermeus e.a., 2005).

In een recente literatuurstudie (Sermeuse.a., 2005) werden meer dan 90 ver-schillende internationale definitiesgevonden van klinische paden. Eenveel gebruikte internationale definitievoor Clinical Pathway of CriticalPathway is: “Schedules of medical andnursing procedures, including diagnos-tic tests, medications, and consultations,designed to effect an efficient, coordi-nated program of treatment” (DeJonghe, 2005). Met andere woorden,een klinisch pad beschrijft het ideale ente verwachten verloop dat prospectiefwordt vastgelegd voor een groep van



cliënten of een individuele cliënt(Anderson, 2000). Dit ideaaltraject isgebaseerd op globale inzichten dielokaal worden toegepast. Het is eenverzameling van methoden en hulp-middelen om de leden van het multi-disciplinair en interprofessioneel teamin één zorginstelling op elkaar af testemmen en taakafspraken te makenover het efficiënt toeleveren van effec-tieve zorg aan een specifieke cliën-ten/patiëntenpopulatie (Sermeus &Vanhaecht, 2002; Vanhaecht, Ser-meus, Vleugels & Peeters, 2002). Hetis breder dan enkel de medische ofverpleegkundige behandeling en laattoe cliëntgestuurde zorg op systemati-sche wijze te plannen en op te volgen.

Hierbij moet vermeld dat tegenover ditklinische pad het zorgtraject staat. Wekunnen het zorgtraject beschrijven alshet reële verloop (of de realisatie) vanhet zorgproces voor een individuelecliënt dat retrospectief wordt vastge-steld (De Jonghe, 2005). Met anderewoorden, het zorgtraject is het trajectvan instellingen en organisaties met dedaarbij betrokken disciplines dat éénpatiënt doorloopt tijdens het doorma-ken van zijn (chronische) ziekte. Hetdoel van dit traject is dus niet het voor-af nauwkeurig beschrijven van alletaken die moeten worden gedaan (cf.klinisch pad), maar het beschrijvenvan het doorlopen traject. Daarnaastkan men, op basis van een verzame-ling zorgtrajecten van patiënten meteen vergelijkbare problematiek, de

interventies (of het klinische pad) eva-lueren en inefficiënties inzake (coördi-natie van) zorg erkennen, verhelpenen/of voorkomen. Hoewel elke patiëntuniek is, blijkt namelijk dat de zorgvoor bepaalde patiëntengroepen inhoge mate vergelijkbaar en dus ookplanbaar is (Bal & Berg, 2005). Als ernog geen klinisch pad bestaat voor eenbepaalde problematiek, kan men zichvoor de ontwikkeling ervan baseren opeen verzameling van zorgtrajecten.

Het doel van klinische paden is eenkwalitatieve en efficiënte zorgverle-ning te garanderen. Ze bevorderen demultidisciplinaire teamwerking en com-municatie en geven op een overzichte-lijke manier weer wie wat op welkmoment moet doen. Zo worden inter-venties niet onnodig herhaald (Ser-meus e.a., 2005).

Een goed opgesteld klinisch padbaseert zich zo mogelijk op één ofmeerdere klinische richtlijnen. Maar,terwijl klinische richtlijnen zich richtenop de inhoud van de zorg en proberente definiëren wat nu juist onder goedezorg kan worden verstaan, vertelt eenklinisch pad ook iets over de organisa-tie van de zorg en reikt dus (para)-medische handvatten aan over hoe diegoede zorg moet en kan worden geïm-plementeerd (Sermeus, Verhaecht,Depreitere & De Bleser, 2004). Inplaats van drie pijlers (wetenschappe-lijk bewijs, meningen van experts enmeningen van patiënten) is er een bij-



komende vierde pijler die veel uitvoeri-ger wordt uitgewerkt, nl. die van delokale organisatie (Swinkels e.a.,2004).

Een klinisch pad wordt opgesteld vooren door één bepaalde organisatie (bv.een ziekenhuis) en houdt rekening methaar mogelijkheden en beperktheden.Door de opname van deze organisato-rische aspecten is een klinisch pad dusniet generaliseerbaar. Toch is het zo datde inhoud van een klinisch pad zichniet hoeft te beperken tot de muren vanhet ziekenhuis, aangezien het ideaal-traject van de patiënt wordt gevolgd, endit vaak niet stopt na ontslag uit het zie-kenhuis (Sermeus & Verhaecht, 2002).

Zorgprogramma’s

De term ‘zorgprogramma’ heeft natio-naal en internationaal heel wat ver-schillende invullingen en betekenissen.Er is weinig overeenstemming tussende beschrijvingen. De Belgische wetop de ziekenhuizen (KB 7 okt 1987)definieert zorgprogramma’s als deafbakening van de doelgroep, debepaling van de aard en de inhoudvan de zorg, het minimale activiteitsni-veau, de vereiste structuur, de vereistemedische en niet-medische personeels-omkadering en deskundigheid, dekwaliteitsnormen en normen inzakekwaliteitscontrole, bedrijfseconomi-sche criteria en de geografische toe-

gankelijkheidscriteria. Al deze criteriazijn noodzakelijk voor erkenning, pro-grammering en financiering van der-gelijke programma’s. Vertrekkend van-uit deze definitie kunnen zorgpro-gramma’s worden beschouwd als eenheldere beschrijving van alle zorgacti-viteiten waarmee wordt aangeslotenbij de hulpvraag van cliënten uit eenomschreven doelgroep, een kaderwaaraan organisaties, professionalsen cliënten zich kunnen houden. Zegeven niet alleen aan wat er wanneermoet worden gedaan, maar ook opwelke manier, in welke setting en metwelke frequentie (Meeuwissen, 2001).

Sermeus en Vanhaecht (2002) voegenhieraan toe dat het datgene is watdoor een ziekenhuis en de medewer-kers aan een patiënt of een potentiëlepatiënt wordt aangeboden en waar-door die voor ziekenhuis A en nietvoor ziekenhuis B kiest. Cliënten wetenimmers wat ze binnen welke termijnkunnen verwachten en welke energiedat van hen en de hulpverlener(s)vraagt. Cliënten kunnen de zorg voor-af beoordelen, overleggen over alter-natieven, keuzes maken en de zorgachteraf toetsen (Anderson, 2000).

Zorgprotocollen

Protocollen bevatten stap-voor-stapaanbevelingen voor het handelen opbasis van een geprogrammeerde



beschrijving van het beleid. Protocol-len gaan in op de vraag wat hulpver-leners in welke volgorde moeten doen.Ze zijn inhoudelijk onderbouwd, maarinformeren niet letterlijk over de onder-liggende kennis en afwegingen.

Een voorbeeld van een protocol is eenhandeling over handhygiëne. Er wordthierbij geen rekening gehouden met deruimere organisatorische aspecten vande zorg. Wanneer en waar de zorgmoet worden verleend, wordt nietgespecificeerd. Een protocol kan wor-den gehanteerd op één afdeling of in detotale verzorgingsinstelling, maar wordtniet door de overheid bekrachtigd.

Protocollen zijn bedoeld om hulpverle-ners op een vaststaande manier telaten handelen, niet om hun inzicht tevergroten in de problematiek. Dat laat-ste is een belangrijke doelstelling vanrichtlijnen.

Protocollen gaan over concrete hande-lingen, situaties of procedures in de

hulpverlening, maar lang niet alle situ-aties zijn geschikt voor protocollering(Casparie e.a., 2004). Protocollenhebben, in tegenstelling tot richtlijnen,eerder het karakter van voorschriften.Hoewel de vrijheid om van het proto-col af te wijken relatief gering is, geldtook hier dat de hulpverlener dit welmoet doen als de situatie dat verlangt.Een protocol is echter wel vaak eendocument dat is afgeleid van een richt-lijn. Richtlijnen geven aan wat er moetworden gedaan, terwijl protocollenvooral beschrijven hoe een bepaaldonderdeel van de richtlijn moet wor-den uitgevoerd (Swinkels e.a., 2004).

Overzicht

Ondanks het feit dat de begrippen dui-delijk verschillend worden ingevuld,zien we dat ze in het werkveld vaakfoutief worden gebruikt. De volgendetabel tracht de belangrijkste begrippennogmaals te situeren.




Tabe

l 1: O

verz

icht

van

het

beg

rippe

nkad

er

Loka

al o

f In

houd

elijk

Gez

agO

nder

bouw

Glo

bale

inho

udD

oels

telli

nggl

obaa

lor

gani

sato

risch

Rich

tlijn

enG

loba

alIn

houd

elijk

Aan

beve

ling

–Be

wijs

Glo

bale

aan

beve

linge

nD

oeltr

effe

ndhe

id e

n–

Prak

tijke

rvar

ing

voor

pro

fess

ione

eldo

elm

atig

heid

– Pa

tiënt

envo

orke

uren

hand

elen

inza

ke

verh

ogen

diag

nosti

ek e

n be

hand

elin

g

Klin

isch

e pa

den

Loka

alIn

houd

elijk

en

Afs

praa

k,–

Org

anis

ator

isch

e as

pect

enO

rgan

isat

oris

che

enC

ompl

exe

proc

edur

esor

gani

sato

risch

wer

kins

truct

ie–

Setti

ngin

houd

elijk

e af

spra

ken

bete

r pl

anne

n en

– Zo

rgtra

ject

envo

or d

e zo

rg v

oor

een

orga

nise

ren

– A

anbe

velin

gen

uit r

icht

lijne

nsp

ecifi

eke

doel

groe

p

Zorg

prot

ocol

len

Loka

alIn

houd

elijk

en

Voor

schr

ift–

Prak

tijkk

enni

s(N

orm

atie

ve)

Uni

form

han

dele

nor

gani

sato

risch

– Pr

aktij

kerv

arin

gen

gedr

agsv

oors

chrif

ten

van

zorg

verle

ners

– W

etge

ving

over

con

cret

e–

Om

stand

ighe

den

hand

elin

gen

–Ri

chtli

jnen


Slot

Samenvattend kunnen we stellen datevidence based practice een krachtigmiddel is om kwaliteit van zorg te ver-beteren. Zorg zal immers zo optimaalmogelijk zijn als deze gebaseerd is opresultaten van systematisch onderzoeken daarnaast rekening houdt met deexpertise van zorgverleners en metpatiëntenvoorkeuren.

Om dit alles te kunnen uitvoeren en teconcretiseren, zijn er doorheen dejaren verschillende kwaliteitsinstrumen-ten ontwikkeld, onder andere richtlij-nen, klinische paden, zorgprogram-ma’s en zorgprotocollen. Het verschiltussen een richtlijn en een zorgproto-col is dat een protocol lokale voor-schriften bevat over het hoe vanbepaalde acties. Richtlijnen daarente-gen zijn eerder globale aanbevelingenover het wat en het waarom. Klinischepaden en (zorg)programma’s hande-len dan weer eerder over wie, wan-neer en hoe op lokaal organisatorischen inhoudelijk vlak, terwijl richtlijnenzich beperken tot wat en waarom opinhoudelijk vlak.

Referenties

Anderson, K.N. (2000). Mosby’s medical, nur-sing & allied health dictionary. Washington: TheC.V. Mosby Company.

Bal, R., & Berg, M. (2005). Zorgprofessionalsen ICT. Op weg naar geïntegreerde zorg.Een onderzoek naar de veranderende profes-sionele netwerken in de zorg. In: nwo.nl.http://www.nwo.nl/nwohome.nsf/pages/NWOP_6HZGQE/$file/Verslag_MES_Zorgprofessionals_en_ICT.pdf (24 mei 2006)

Brandsma, W., & Wams, R. (2005).Nederlands paramedisch instituut. Het wat,waartoe, waarom en hoe van protocollen, stan-daarden en richtlijnen. In: paramedisch.org.http://www.paramedisch.org/issue.asp?id=1997_14 (21 maart 2005)

Casparie, A.F., Theuvenet, P.J., Klazinga, N.S.,& Timmermans, A.E. (2004). Richtlijn-ontwikkeling als onderdeel van het kwaliteits-systeem. In J.J. Everdingen, J.S. Burgers, W.J.Assendelft, J.A. Swinkels, T.A. van Berneveld &J.L. van de Klundert (red.), Evidence based richt-lijnontwikkeling. Een leidraad voor de praktijk(pp. 36-47). Houtem/Diegem: Bohn Stafleu VanLoghum.

De Bekker, J. (1993). Inleiding tot kwaliteits-zorg. Werken aan kwaliteitsverbetering in dezorgsector. Utrecht: Lemma.

De Bekker, J. (1995). Kwaliteit in zicht. Eenpraktische handleiding voor kwaliteitsverbete-ring in de verpleging. Utrecht: Lemma.

De Bekker, J., Borgesius, H.E., Eliens, A.M., Vander Kooij, C.H., & Schouten, L.M. (2001).Kwaliteit van zorg en kwaliteitszorg.Dwingeloo: Kavanah.

De Jonghe, E. (2005). Leidraad opstellen richt-lijnen, procedure en stramien. In: vvog.be.http://www.vvog.be/docs/2005/02/09091002.doc (12 april 2005)

Grol, R., & Wensing, M. (2004). Effectieveimplementatie: een model. Maarsen: Elsevier.

Hollands, L., Hendriks, L., & Ariëns, H. (2001).Elementen van kwaliteitszorg. Begrippen enopvattingen over kwaliteitszorg. Utrecht:Lemma.



Kuiper, C., Verhoef, J., De Louw, D., & Cox, K.(2004). Evidence based practice voor parame-dici. Methodiek en implementatie. Utrecht:Lemma.

Meeuwissen, J. (2001). Kwaliteitscriteria voorGGZ-programma’s. Utrecht: GGZ Nederland.

Offringa, M., Assendelft, W.J., & Scholten, R.J.(2000). Inleiding in evidence based medicine.Klinisch handelen gebaseerd op bewijsmateri-aal. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum.

Sackett, D.L., Straus, S.E., Richardson, W.S.,Rosenberg, W., & Hayes, R.B. (2000). Evidencebased medecine: how to practice and teachEBM. Edinburgh: Churchill Livingstone.

Sermeus, W., & Vanhaecht, K. (2002). Wat zijnklinische paden? Acta Hospitalia. Thema-nummer patiëntgestuurde zorg in de praktijk, 3,5-11.

Sermeus, W., Vanhaecht, K., Depreitere, R., &De Bleser, L. (2004). Klinische paden. NetwerkKlinische Paden. Leuven: KU Leuven.

Sermeus, W., Aertgeerts, B., Demeulemeester,E., Ramaekers, D., De Blezer, L., & Vlayen, J.(2005). Beleidsondersteunende studie klinischepaden 2003-2005. Samenvatting, aanbevelin-gen. Leuven: KU Leuven.

Swinkels, J.A., Burgers, J.S., Assendelft, W.J.,van Everdingen, J.J., van Barneveld, T.A., & vande Klundert, J.L. (2004). Evidence based richt-lijnontwikkeling. Een leidraad voor de praktijk.Houtem/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum.

Vanhaecht, K., Sermeus, W., Vleugels, A., &Peeters, G. (2002). Ontwikkeling en gebruikvan klinische paden (clinical pathways) in degezondheidszorg. Tijdschrift voor Geneeskunde,58, 1542-1552.

Walburg, J.A. (1997). Integrale kwaliteit in degezondheidszorg. Van inspecteren naar leren.Deventer: Kluwer.

Wet van 7 augustus 1987 betreffende de zie-kenhuizen. Art. 9 § 4. Belgisch Staatsblad, 7oktober 1987.



Evidence based richtlijnen, klinische paden, zorgprogram- ma’s en … · 2013-09-25 · vraag wat...

Documents

Transcript of Evidence based richtlijnen, klinische paden, zorgprogram- ma’s en … · 2013-09-25 · vraag wat...