Publieke Zaak

ETHIEK VAN DE DAGELIJKSE

VERZORGING EN VERPLEGING

Adressen regiokantoren CNV Publieke Zaak

HoofdkantoorCarnegielaan 1, 2517 KH Den HaagPostbus 84500, 2508 AM Den Haagtelefoon: 070 – 416 0600fax: 070 – 416 0690internet: www.cnvpubliekezaak.nle-mail: denhaag@cnvpubliekezaak.nl

Regio 1: Friesland, Groningen en DrentheRegiokantoor AssenBeilerstraat 10, 9401 PK AssenPostbus 10085, 9400 CB Assentelefoon: 0592 - 390100fax: 0592 - 390110e-mail: assen@cnvpubliekezaak.nl

Regio 2: Gelderland en OverijsselRegiokantoor ApeldoornOvenbouwershoek 9, 7328 JH ApeldoornPostbus 193, 7300 AD Apeldoorntelefoon: 055 – 526 4200fax: 055 – 526 4210e-mail: apeldoorn@cnvpubliekezaak.nl

Regio 3: Noord-Holland, Utrecht en FlevolandRegiokantoor HilversumMinister Hartsenlaan 7, 1217 LR HilversumPostbus 500, 1200 AM Hilversumtelefoon: 035 – 626 4300fax: 035 – 626 4310e-mail: hilversum@cnvpubliekezaak.nl

Regio 4: Zuid-HollandRegiokantoor RotterdamHeemraadssingel 163, 3022 CE Rotterdamtelefoon: 010 – 478 7400fax: 010 – 478 7410

Tijdelijk adres 20 april t/m 31 december 2004Weena 2903012 NJ Rotterdamtelefoon: 010 – 282 1500

e-mail: rotterdam@cnvpubliekezaak.nl

Regio 5: Noord-Brabant, Limburg en ZeelandRegiokantoor Eindhoven Fazantlaan 3, 5613 CA EindhovenPostbus 6190, 5600 HD Eindhoventelefoon: 040 – 217 1500fax: 040 – 2 17 1510e-mail: eindhoven@cnvpubliekezaak.nl

Voor meer informatie www.cnvpubliekezaak.nl

Ethiek van de dagelijkse

verzorging en verpleging

Projectverslag

CNV Verzorging en Verpleging, maart 2004

1

2

Inhoudsopgave

Voorwoord 4

Samenvatting 5

Inleiding 6

1. Aanleiding van het project 7

2. Doel en opzet 82.1 Doel 82.2 Opzet 8

3. Projectuitvoering 93.1 Casuïstiekbespreking 93.2 Website 113.3 E-mailgroep 13

4. Publicaties en presentaties 154.1 Publicaties 154.2 Presentaties 15

5. Ervaringen 165.1 Kerngroep en achtergrondgroep 165.2 Ervaringen projectleider 165.3 De waarde van ethische reflectie 16

6. Resultaten en conclusies 186.1 Resultaten 186.2 Conclusies 18

7. Aanbevelingen 207.1 Aanbevelingen voor CNV Publieke Zaak 207.2 Aanbevelingen voor de AVVV 20

Bijlagen 21Bijlage 1 Format project en vervolgproject 21Bijlage 2 Overzicht gebruikte methodes 25Bijlage 3 Bijlage overzicht publicaties en presentaties 42Bijlage 4 Deelnemersoverzicht 43

3

De huidige maatschappij en politiek vinden normenen waarden steeds belangrijker. Maar wat zijn datnu, normen en waarden? Wanneer is iets ethischverantwoord en wanneer niet? Ook binnen degezondheidszorg speelt deze discussie. Eenvoorbeeld hiervan is het fenomeen ‘pyjamadagen’binnen de verzorgingshuizen. Bewoners die bijgebrek aan personeel een hele dag in hun pyjamadoorbrengen. Dat scheelt immers ‘s ochtendsaankleden en ‘s avonds weer uitkleden. Is dit watverzorgenden en verpleegkundigen voor ogenhadden toen ze aan hun opleiding begonnen? Is ditprofessioneel handelen?

CNV Verzorging en Verpleging maakt zich hard voorde professionalisering van verpleegkundigen,verzorgenden, helpenden en zorghulpen. Daaromhecht zij groot belang aan ethische aspecten van hetwerk.

Met het project ‘ethiek van de dagelijkse verzorgingen verpleging’ is CNV Verzorging en Verpleging eringeslaagd de dilemma’s van het dagelijkse werkonder haar doelgroep bespreekbaar te maken.

Dit biedt geen kant en klare oplossing. Maar hetmaakt werknemers wel bewust van de keuzen die zijmaken. Door met collega’s te praten over ethischedilemma’s uit de praktijk en de te maken keuzen,blijken vaak creatieve oplossingen te ontstaan.

Het project heeft een bewustwording op ganggebracht onder verzorgenden1 en verpleegkundigenover welke ethische vraagstukken tijdens hun werkvoordoen en wat de invloed is van het bespreekbaarmaken van deze vraagstukken. CNV Verzorging enVerpleging hoopt dat het project voor eenolievlekwerking zorgt binnen de gezondheidszorg. In ieder geval blijft CNV Verzorging en Verplegingzich in de toekomst inspannen om werknemersbewust te maken van de ethische aspecten van hunwerk. Zo wil zij het werken in de gezondheidszorgaantrekkelijk houden en maken.

Lucie VenhuizenVoorzitter Landelijk Groepsbestuur CNV Verzorgingen Verpleging

4

Voorwoord

1 Daar waar verzorgenden staat, dient ook zorghulp, helpende en (kraam)verzorgende (IG) gelezen te worden

5

Samenvatting

In de periode juni 2001 tot en met december 2003heeft CNV Verzorging en Verpleging, landelijke groepvan de vakbond CNV Publieke Zaak, het projectethiek van de dagelijkse verzorging en verpleginguitgevoerd. Het project werd gefinancierd metsubsidiegelden van de Algemene VerenigingVerpleegkundigen en Verzorgenden (AVVV).

Doel van het project was het benoemen en hetvragen van aandacht voor ethische aspecten vanverzorging en verpleging. Het accent lag daarbij opethische vraagstukken, waar verzorgenden enverpleegkundigen in hun dagelijkse werkzaamhedenmee te maken hebben. Ook is nagegaan ofverzorgenden en verpleegkundigen voldoendehandvatten bezitten voor het omgaan met ethischedilemma’s2. Een kerngroep, bestaande uit CNV-leden met een verzorgende of verpleegkundigeachtergrond, besprak maandelijks een casuïstiekover een praktijksituatie. Vanuit verschillendemethoden en theoretische achtergronden werden deethische kanten van de casuïstiek belicht. Inverslagen zijn de bevindingen en de resultaten vande besprekingen vastgelegd. Eens per kwartaal werdde kerngroep bijgestaan door een achtergrondgroep,waarin ethische deskundigen zitting hadden.

Via de website www.zorgethiek.nl is het projecttoegankelijk gemaakt voor een breder publiek.Hierop staat zowel casuïstiek die besproken is in dekerngroep als casuïstiek die ingebracht is doorbezoekers van de website. De website bleek in eenbehoefte van verzorgenden en verpleegkundigen tevoorzien.

De media waren geïnteresseerd in het project.Landelijke en regionale dagbladen, vakbladen, maar

ook radio en televisie hebben nieuwsonderwerpenaan het ethiekproject besteed. Mede vanwege dezepubliciteit zijn diverse verzoeken gekomen ompresentaties en workshops te houden in instellingenen op symposia.

Conclusie is, dat door het project ethiek een bekendbegrip is geworden bij desbetreffendeberoepsgroepen. De website www.zorgethiek.nl iseen waardevol hulpmiddel om ethiek onder deaandacht te brengen. Ruimte voor ethische reflectieis van belang om een goede kwaliteit vanzorgverlening te leveren en biedt ruimte voor eenpersoonlijke benadering tijdens de zorgverlening.Het hanteren van een methode bij het bespreken vanethische vraagstukken en stil te staan bij de vragen“Heeft deze zorgvrager gekregen wat hij/zij nodighad” en “Hoe voel jij jezelf als zorgverlener”vergroot de kans op het bieden van goede zorg in degegeven omstandigheid. Dit vormt de basis vanreflectie op het eigen handelen.

CNV Publieke Zaak krijgt van de kerngroep deaanbeveling ethiek als speerpunt van het beleid temaken. Nagegaan moet worden in welkesamenwerkingrelaties het onderwerp op de(politieke) agenda kan komen en nog meer bijberoepsgroepen onder de aandacht te brengen is.Continuering en professionalisering vanwww.zorgethiek.nl is essentieel om een brederpubliek vast te houden voor het onderwerp. Tot slotwordt aanbevolen onderzoek te verrichten naar heteffect van ethische reflectie op personeelsbehoud,ziekteverzuim en burn-out en het verrichten vanonderzoek naar de bruikbaarheid en validiteit vanhet ethisch reflectiemodel.

2 Met ethische dilemma’s worden vraagstukken bedoeld rondom wat het goede is om te doen in een situatie ofoverwegen welke keuze moet worden gemaakt.

Dit is het verslag van het project ‘ethiek van dedagelijkse verzorging en verpleging’. Het project isuitgevoerd door de landelijke groep CNV Verzorgingen Verpleging van de vakbond CNV Publieke Zaak. Inhet verslag worden uitspraken gedaan, die gerichtzijn op CNV Publieke Zaak in zijn geheel. Tevens zijner uitspraken, die specifiek betrekking hebben opCNV Verzorging en Verpleging.

Het projectverslag is als volgt opgebouwd. Inhoofdstuk 1 is de aanleiding van het project

beschreven. Vervolgens komen in hoofdstukken 2 en3 de opzet en de uitvoering van het project aan deorde. In hoofdstuk 4 komen de publicaties en depresentaties aan bod. Hoofdstuk 5 geeft deervaringen weer. Tot slot zijn in hoofdstukken 6 en 7de resultaten, conclusies en aanbevelingenbeschreven.

In de bijlagen zijn onder meer decasuïstiekbesprekingen uitgewerkt.

6

Inleiding

HOOFDSTUK 1

Aanleiding van het project

Binnen CNV Publieke Zaak, de vakbond voor onderandere de zorgsector, bestaat de landelijke groepCNV Verzorging en Verpleging. Deze groep richt zichop de beroepsinhoudelijke belangenbehartiging vanverpleegkundigen en verzorgenden en isaangesloten bij de Algemene VerenigingVerpleegkundigen en Verzorgenden (AVVV). CNVVerzorging en Verpleging bestaat uit een bestuur endiverse commissies. Eén daarvan is de commissieethiek, waaraan CNV-leden deelnemen dieverzorgende of verpleegkundige zijn. De commissieethiek houdt zich onder meer bezig met ethischevraagstukken, discussieert hierover en neemtstandpunten in, die van toepassing zijn op deverzorging en verpleging.

De leden van de commissie ethiek constateerdenopvallende ontwikkelingen, zoals: 1. Het vertrek van veel verzorgenden en

verpleegkundigen uit de zorg;2. Onvoldoende instroom van verzorgenden en

verpleegkundigen;3. Een hoog ziekteverzuim;4. Veel verzorgenden en verpleegkundigen die

opgebrand of gedemotiveerd zijn.

De commissieleden waren er van overtuigd, dat eenbelangrijke oorzaak is dat zorgverleners de zorg nietmeer kunnen geven zoals zij graag willen. Zijkunnen onvoldoende waarmaken waarvoor zij ooit inde zorg zijn gaan werken. Vaak is er geen tijd omaandacht te besteden aan de menselijke bejegening

van zorgvragers. Ethische vragen komen nauwelijksaan bod. De commissie heeft zich bezonnen op de volgendevraagstukken: 1. Welke ethische aspecten komen verzorgenden

en verpleegkundigen tegen in de dagelijksezorgverlening?

2. Hoe krijgen we meer aandacht voor de ethischekant van het werk van verzorgenden enverpleegkundigen?

Vanuit deze overweging is het idee tot standgekomen een project te starten, waarin aandachtgevraagd zou worden voor de dagelijkse ethischedilemma’s van verzorgenden en verpleegkundigen.De commissie verwachtte dat aandacht voor ditsoort vraagstukken de kwaliteit van zorg ten goedekomt en een positieve bijdrage levert aan depersoneelsproblemen in de zorgsector.

Bij de AVVV werd een projectaanvraag ingediendvoor subsidiemiddelen. Deze aanvraag isgehonoreerd, waardoor het mogelijk werd voor CNVVerzorging en Verpleging om het project ‘ethiek vande dagelijkse verzorging en verpleging’ uit te voeren.Deze uitvoering vond plaats in de periode juni 2001tot en met december 2003. In bijlage 1 staat deformat van het (vervolg)project beschreven.

7

Doel en opzet

2.1 Doel

Het doel van het project was het benoemen van enhet aandacht vragen voor ethische aspecten vanverzorging en verpleging. Onderzocht is welkeethische dilemma’s verzorgenden enverpleegkundigen tegenkomen tijdens hundagelijkse werkzaamheden. Tevens is nagegaan ofzij voldoende handvatten hebben om met dergelijkesituaties om te gaan.

2.2 Opzet

Casuïstiekbespreking als basis van het project De basis van het project werd gevormd door decasuïstiekbesprekingen. Dit gebeurde in eenkerngroep met acht verzorgenden enverpleegkundigen uit verschillende sectoren van degezondheidszorg. Ze waren allen lid van CNVPublieke Zaak. Maandelijks kwam deze kerngroepbijeen om een casus uit de dagelijkse praktijk tebespreken. Dit gebeurde onder leiding van devoorzitter die tevens projectleider was. Door eenverzorgende of verpleegkundige werd tijdens debesprekingen een casuïstiek ingebracht. Besprokenwerd welke ethische dilemma’s de casuïstiek metzich meebracht en wat de beste manier was omermee om te gaan. Vanuit een achtergrondgroep,bestaande uit deskundigen op het terrein van ethiek

van verzorging en verpleging, werd de kerngroepeens per kwartaal ondersteund bij het besprekenvan de casuïstiek. Voor een overzicht van dedeelnemers aan de kerngroep en deachtergrondgroep zie bijlage 4.

Verbreding van de doelgroepOm een bredere doelgroep te bereiken, is een e-mailgroep samengesteld. Tevens is via publiciteit,studiedagen en een website het project toegankelijkgemaakt voor een breder publiek. De in dekerngroep besproken casuïstiek werd naar de e-mailgroep gestuurd. De e-mailgroep bestond uit30 verzorgenden en verpleegkundigen afkomstig uitverschillende sectoren van de gezondheidszorg. Ditleverde een grote diversiteit aan reacties op. Eensamenvatting van alle mogelijke oplossingen (van dekerngroep en de bredere doelgroep) vormde deuitwerking van de casus. Tevens is de casuïstiek opde website www.zorgethiek.nl geplaatst.Verpleegkundigen en verzorgenden die niet primairaan het project deelnamen, konden op deze wijzetoch hun inbreng hebben. Bij de casus werd naverloop van tijd de uitwerking geplaatst op dewebsite. Door workshops is tijdens symposia en ininstellingen het project op diverse plaatsengepresenteerd.

8

HOOFDSTUK 2

HOOFDSTUK 3

Projectuitvoering

De nadruk in de uitvoering van het project lag op decasuïstiekbesprekingen, de e-mailgroep en dewebsite. In de navolgende paragrafen worden dezeonderdelen verder uitgewerkt.

3.1 Casuïstiekbespreking

In twee jaar tijd zijn 22 casuïstiekbesprekingengehouden over zeer uiteenlopende onderwerpen.Elke casus betrof een ethisch dilemma van eenverzorgende of verpleegkundige uit de eigenpraktijksituatie. De casuïstiek werd ingebracht dooreen lid van de kerngroep of door een verzorgende ofverpleegkundige van buitenaf. Er is gestreefd naareen zo groot mogelijke diversiteit aan sectoren,functies en soort casuïstiek. Enkele voorbeelden zijnambulancesector, jeugdgezondheidszorg, verpleeg-en verzorgingshuizen, maar ook deverantwoordelijkheid van een leerling, het volgenvan een opleiding onder dwang en de positie van demantelzorger.

Diversiteit van de casuïstiekTijdens het project is aandacht geschonken aan devraag welke casuïstiek de kerngroep aan de ordewilde stellen. Het moest om een praktijksituatiegaan van een verzorgende of verpleegkundige entevens een situatie zijn die desbetreffende persoonzelf had meegemaakt. De casuïstiek had betrekkingop veel facetten van het werk. Te denken valt aan:• Dilemma’s waarmee zorgvragers worden

geconfronteerd en waarbij de verzorgende ofverpleegkundige hulp of ondersteuning wil bieden;

• Vragen van verzorgenden of verpleegkundigen hoeom te gaan met de zorgvrager of de naaste(n) ineen bepaalde situatie;

• Hoe moet een verzorgende of verpleegkundigeomgaan met bepaalde aspecten van het werk;

• Dilemma’s over een collega of (een onderdeel van)de organisatie.

Verloop casuïstiekbespreking Voorafgaand aan elke bespreking had deprojectleider contact met de casusinbrenger overhet te behandelen ethische dilemma. Centraal indeze bespreking stond de opbouw van de casuïstiek,de inhoud en de kern van het dilemma.

De projectleider bereidde elke bespreking voor dooreen methode te zoeken, die van toepassing was ophet probleem. Tijdens de casuïstiekbespreking werdconsequent gewerkt volgens de gekozen methode.Bij de evaluatie van de bespreking werden hetbereikte resultaat, het proces in de groep en degebruikte methode besproken. Van elkecasuïstiekbespreking is een verslag gemaakt.Het eindresultaat van alle verslagen vormt eenoverzicht van de casuïstiekbesprekingen. In diteindresultaat komt de diversiteit van de casuïstiekduidelijk tot uiting; is de wijze waarop decasuïstiekbesprekingen plaatsvonden na te lezen;staat de gebruikte methoden en de evaluatie naarinhoud en proces beschreven.

Er is gestreefd om de casuïstiekbesprekingen zogestructureerd mogelijk te laten verlopen. Allereerstkreeg de casusinbrenger gelegenheid aanvullendeinformatie te geven. Door deze aanvullendeinformatie raakten de casusinbrenger en dekerngroepleden goed op elkaar afgestemd. Tevenskonden de kerngroepleden zich inleven in het tebespreken praktijkvoorbeeld. Daarna kondenalgemene reacties worden gegeven. De nadruk lagop persoonlijke gevoelens en intuïties die de casusopriep. Dit gaf bewustwording van de eigen ethischegevoeligheid. Tevens was het voor alle aanwezigeneen goede oefening de morele intuïties teverwoorden. Tot slot werd de casus besproken aande hand van de gekozen methode. Deze structuurwas belangrijk om de casus uit te diepen en demethode te toetsen op bruikbaarheid. Dit leidde totduidelijke resultaten van de bespreking.

Bij alle casuïstiekbesprekingen werd onderscheidgemaakt tussen de methode en het inhoudelijkeproces. Bij de methode ging het om een stappenplanwaarlangs ethische dilemma's te bespreken waren.Bij het inhoudelijke proces is de focus gericht opintuïtie, waarden en de moreel goede houding. Dezetwee processen zijn niet los van elkaar te zien,omdat de methode het inhoudelijke procesbeïnvloedt en omgekeerd.

De casuïstiekbesprekingen leverden een hoeveelheidinformatie en een diversiteit aan ethische casuïstiekop. Tevens heeft het geleid tot een aantal methoden

9

die toepasbaar zijn bij de bespreking van ethischedilemma’s. Een overzicht van de besprekingen engebruikte methode is opgenomen in bijlage 2.

Leerpunten casuïstiekbespreking De voorbereiding van elke casuïstiekbespreking iszeer belangrijk. Er moet een juiste sfeer zijn om eenopen en eerlijk gesprek met elkaar te voeren. Eénvan de uitgangspunten is dat het geen discussie magzijn. Bij een discussie gaat het er om wie gelijk heeften dat past juist niet bij ethische reflectie. Er moeteen dialoog plaatsvinden tussen alle betrokkenen.Bij een dialoog gaat het erom dat degesprekspartners hierbij voordeel hebben.

Van tevoren is overleg met de casusinbrengernoodzakelijk. In dit gesprek komen punten aan deorde als:1. Hoe de praktijksituatie goed te omschrijven?2. Waardoor is de casusinbrenger het meest

geraakt in de casus?3. Wat was de werkelijke vraag voor de

casusinbrenger? 4. Hoe kunnen die punten het beste aan de orde

komen?

Dit overleg moet ervoor zorgen dat decasusinbrenger voorbereid deelneemt aan een groepvan meestal onbekende collega’s. Tevens is hetbelangrijk dat de casusinbrenger zich redelijk opzijn/haar gemak voelt om te praten over de eigeningebrachte casus. Na het voorgesprek werd gezochtnaar de methode welke het beste debespreekpunten en vragen van de casusinbrengergoed tot zijn recht laten komen.Tijdens de casuïstiekbespreking moest wordenbewaakt, dat de voorbereide punten met decasusinbrenger op de juiste wijze aan de ordekwamen. Tevens is het belangrijk de gekozenmethode goed te volgen. Na de casuïstiekbespreking moest in de evaluatiegesproken worden over de volgende punten:1. Hoe de casusinbrenger het ervaren heeft;2. Of de casusinbrenger antwoord heeft gekregen

op de eigen vragen;3. Of de manier van bespreken geholpen heeft de

essentie van de casus goed aan orde te krijgen;4. Hoe de overige aanwezigen deze

casuïstiekbespreking hebben ervaren.

Gebruikte methodesDe kerngroep heeft meerdere bestaande methodesvoor ethische reflectie uitgeprobeerd. Daarnaast zijntheoretische achtergronden gebruikt voor debespreking van een casus. Tevens is meerdere

malen gebruik gemaakt van de beroepscode. Dekerngroep heeft geconstateerd dat geen enkelemethode toepasbaar is bij ieder dilemma. Het is vanmeerdere factoren afhankelijk welke methode pastbij het bespreken van die casus. De keuze van eenmethode hangt onder andere af van de soort casusen van de samenstelling van de groep waarmee hetdilemma wordt besproken.

Eén methode is breed bruikbaar, namelijk deethische reflectie methode (zie kader). Hetkenmerkende van deze methode is dat de situatiewordt bekeken vanuit elke betrokkene. Demeerwaarde van deze methode zit in het bredebeeld dat wordt ontwikkeld. De casus wordt belichtvanuit het perspectief van elke betrokkene. Deverzorgende of verpleegkundige bekijkt watdesbetreffende situatie betekent voor die persoon.Van perspectief wisselen geeft, dat meer wordtopengestaan voor de vele nuances die mogelijk zijn.Het prikkelt de creativiteit over mogelijkeoplossingen. Waar eerst werd gedacht, dat moestworden gekozen uit twee kwaden blijkt soms meermogelijk te zijn. Tevens helpt het de belangen vanmeerdere betrokkenen mee te laten wegen. Dezemanier van structureren is als praktisch enhandzaam ervaren.

Door het oefenen met verschillende methodes isvanuit de praktijk gebleken, dat de ethischreflectiemethode ondersteunend is bij het omgaanmet ethische dilemma's. De methode wordtwaardevoller als deze aangevuld wordt met de tweevolgende punten:1. Heeft deze zorgvrager gekregen wat hij/zij nodig

had? 2. Hoe voel jij jezelf nu als zorgverlener?

Deze methode lijkt zeer geschikt te zijn voor hetbespreken van dilemma’s uit de dagelijkse zorg. Zijbiedt voldoende handvatten, zodat ze ook kanworden gebruikt door gespreksleiders die nietethisch geschoold zijn. Dit blijkt uit het feit datgedurende het project verschillende verzorgendenen verpleegkundigen de methode hebbenuitgeprobeerd in andere settings dan de kerngroep.Het verdient aanbeveling verder onderzoek te doennaar de bruikbaarheid van de verschillendemethodes.

Het inhoudelijke proces Geconstateerd is dat, ondanks het werken metverschillende methodes, er steeds eenzelfdekernvraag van de ethische reflectie aan de ordekwam. Namelijk de vraag “wat is hier het goede om

10

te doen?”. Daarbij gaat het erom aan te voelen watnodig is in die situatie. Tijdens decasuïstiekbesprekingen is geprobeerd de intuïtiesdie de casus opriep in woorden te vangen. Vanuit dieintuïties werd geconcludeerd wat het goedehandelen was in die omstandigheden.

Daarnaast werd duidelijk dat door vaker tereflecteren er een bewustwording ontstaat van dejuiste morele houding tijdens het werk. Doorregelmatig de bespreking mee te maken kregen dekerngroepleden steeds sneller een beeld van wat ineen bepaalde situatie moreel gezien de juistehouding is. Dat was te vertalen naar “welke waardenzijn nastrevenswaardig?”. Hieruit kwamen diewaarden die verzorgenden en verpleegkundigen vanbelang vinden voor een goede uitoefening van hetberoep. Er is gesproken over waarden vanuit het beroep,vanuit jezelf als persoon, vanuit de instelling envanuit de maatschappij. Het vraagt veel vanverzorgenden en verpleegkundigen in deberoepspraktijk om die waarden allemaal goed vormte geven. Dat is nog moeilijker als er een botsing istussen waar je als persoon voor staat, watberoepsmatig van je verwacht wordt en wat de

organisatie of maatschappij wil dat verzorgenden enverpleegkundigen doen.De ervaring leert dat door regelmatig reflecterenverzorgenden en verpleegkundigen kritischer naarhet eigen handelen kijken. Dit is nodig om bewust omte gaan met het geven van zorg van mens tot mens.

BevindingenDoor het benoemen van de intuïties en het vertalennaar waarden is de essentie verwoord van verzorgenen verplegen. Dit leverde vanuit de praktijk eenaanzet op tot het ontwikkelen van een ‘zorgtaal’. Eengoede zorgtaal kan verzorgenden enverpleegkundigen helpen te benoemen wat hetwezenlijke van het beroep is. Door aan te geven watdaadwerkelijk nodig is om goede zorg te verlenenkan daarmee bij de beleidsbepaling meer rekeningworden gehouden. Het beleid zou tot stand moetenkomen door een evenwicht te vinden tussen hetbelang van de inhoud van de zorg, de manier vanorganiseren en de financiële mogelijkheden. Eenzorgtaal die goed weergeeft wat het werk aan debasis inhoudt, steunt een evenwichtigerbeleidsvorming.

In de besprekingen van ethische dilemma’s viel opdat het gaat over de persoonlijke benadering versusregelgeving. Het gaat over de mogelijkheden dieverzorgenden en verpleegkundigen hebben ofkrijgen om protocollen en regelgeving te nuancerennaar de omstandigheden. Het is een kwestie van hetplaatsen van de professionele verantwoordelijkheidboven protocollen en regelgeving. Heb je alsindividuele verzorgende of verpleegkundige demogelijkheid de standaardisering bij te stellen aande specifieke omstandigheden van die zorgvrager?Het strikt toepassen van de regelgeving staat demenselijke benadering in de weg. Met de ethischeaspecten bezig zijn betekent juist aandacht gevenaan de persoonlijke omstandigheden van debetrokken mensen in die zorgsituatie.

3.2 Website

Om het project voor een groter publiek toegankelijkte maken is de website www.zorgethiek.nl opgezet.De website gaf de mogelijkheid breed aandacht tevragen voor de ethiek van verzorging en verpleging.Het werd snel duidelijk dat het ging over de ethischedilemma’s van het dagelijkse werk van verzorgendenen verpleegkundigen.

Op de website werd de in de kerngroep besprokencasuïstiek geplaatst. Iedereen kon zijn eigen reactiegeven op de geplaatste casuïstiek. De binnenge-

11

Ethisch reflectiemethode

1. Wat was er aan de hand volgens jou? Watvond jij in deze situatie het goede om te doen?

2. Waren er meerdere mogelijkheden, waar jetussen moest kiezen?

3. Wat vond de cliënt dat er behoorde tegebeuren volgens jou? Waar maakte je dat uitop?

4. Wat was het aandeel van de naasten?5. Wat werd er beroepsmatig van je verwacht?6. Wat vonden de collega’s dat er behoorde te

gebeuren?7. Wat wordt er in jouw organisatie als goed

handelen beschouwd?

Als je al deze vragen doorgenomen hebt en deverkregen informatie overziet:1. Welke grote lijnen worden er zichtbaar?2. Welke inzichten levert dit op?3. Geven de grote lijnen richtingen aan voor

mogelijke oplossingen?4. Maak een keuze uit de verschillende

mogelijkheden op grond van de vraag: Wat isgoede zorg in die situatie die besproken is.

5. Maak afspraken wie wat moet doen om deoplossing te bereiken.

Ethisch reflectiemethode

komen reacties werden geplaatst onder de casus.Vanaf het begin is er enthousiast gereageerd op dewebsite. Naast inhoudelijke reacties en vragen ominformatie kwamen persoonlijke reacties, zoals “ditgaat over de werkelijke inhoud van de zorg” en “watgoed dat hier aandacht aan wordt besteed en voorwordt gevraagd.”

De website is in korte tijd bekend geworden.Opvallend is dat niet alleen verzorgenden enverpleegkundigen enthousiast waren over deaandacht voor de dilemma’s van alledag. Debelangstelling was breed, wat tot uitdrukking kwamin de landelijke media.

Aanpassingen aan en ontwikkeling van de website In de loop der tijd heeft de website verschillendeontwikkelingen gekend. De eerste evaluatie vond naeen half jaar plaats. Uit de reacties van bezoekersbleek dat behoefte bestond aan het inbrengen vaneen eigen casus. In deze behoefte is voorzien,waardoor verzorgenden en verpleegkundigen huneigen casus konden aanbieden. Deze mogelijkheidom eigen praktijkvragen voor te leggen aan collega’szorgde er voor dat de website levendiger werd.Sindsdien zijn veel ethische dilemma’s uit dedagelijkse praktijk op de website verschenen.

Een nieuwe evaluatie na een jaar liet zien dat dewebsite niet interactief genoeg was. De reactieswaren niet meteen zichtbaar. Na een screening werdbesloten een reactie wel of niet te plaatsen. Heteerste jaar zijn vier reacties niet geplaatst. Dewebsite is zo aangepast dat reacties direct zichtbaarwaren. Hierdoor is de website verlevendigd en pasthet beter bij het medium Internet. Van elke reactiekwam een melding binnen bij de webmaster3.Achteraf werd gescreend of verwijderen gewenstwas. Slechts tweemaal bleek dit nodig.Alleen de webmaster had de mogelijkheid eenreactie te verwijderen, maar niet om veranderingenin een reactie aan te brengen. Hierdoor kondenbijvoorbeeld taalfouten niet worden gecorrigeerd.Het behoeft aandacht of taalcorrecties toch nietgewenst zijn. Gebleken is dat de website voorverzorgenden en verpleegkundigen in een behoeftevoorziet. Het is belangrijk deze te continueren.

Veel vraag naar literatuurVeel algemene reacties die binnen kwamen op dewebsite gingen over de vraag om informatie. Er werdvaak gevraagd naar literatuur over de ethiek vanverzorging en verpleging. Op de website is de

mogelijkheid gekomen om te zoeken naar literatuurdoor een verbinding met het informatiecentrum vande Landelijk Expertisecentrum Verpleging enVerzorging (LEVV).Uit de praktijk bleek het zoeken van literatuur nogalomslachtig. Daarom is een vereenvoudiginggewenst.

Bereik van de websiteIn totaal zijn tijdens dit project ongeveer 90 casesgeplaatst op verzoek van verzorgenden enverpleegkundigen. Daarnaast staan er de 22 casesop die in de kerngroep zijn besproken. Ongeveer tiencases zijn niet geplaatst. Reden hiervoor was dat heteen tot personen herleidbare omschrijving betrof ofdat het geen ethisch dilemma was. De inbrengers isgevraagd veranderingen aan te brengen die alsnogplaatsing mogelijk maakte. Hier is echter niet altijdgereageerd, waardoor desbetreffende casuïstiek nietwerd geplaatst.

De website heeft de hele periode 50 tot meer dan100 (een aantal maal meer dan 200) bezoekers perdag gekend. Het hoge bezoekers aantal kwammeestal na een publicatie of een presentatie. Alleenin de lange zomer van 2003 zakte het aantalbezoekers terug tot rond de 30. Na de zomer zijn debezoekers aantallen weer gestegen tot op, of bovenhet oude niveau. Bovendien zijn veel nieuwevraagstukken ingebracht. De website is op veleandere websites als link opgenomen.

Beheer van de websiteDiscussie over ethische dilemma’s op een websitevraagt een kritisch volgen. Daartoe moest meerderemalen per dag worden nagegaan of nieuwe reactieswaren geplaatst. Zo kon snel beoordelingplaatsvinden of verwijdering van een reactienoodzakelijk was. Voorkomen moest worden datoneigenlijke dingen op de website werden geplaatst.Het plaatsen van een casus vroeg om eenbehoorlijke begeleiding. De casus mocht nietherkenbaar of herleidbaar zijn tot personen ofsituaties. Een goede verwoording van de juistegegevens was belangrijk om over te brengen welkdilemma daar nu speelde. De vraagstelling onder decasus moest prikkelen tot reactie. Veel reacties gingen over vragen om informatie,meestal voor de opleiding. Het is aan te bevelenenkele standaardinformatiepakketten teontwikkelen, omdat het beantwoorden van vragenveel tijd kost.

12

3 Tijdens het project was de projectleider tevens de webmaster.

Een website vraagt alle dagen van het jaar aandacht.Het is daarom aan te raden om naast de webmasterminstens één persoon aan te stellen die ook hetbeheer kan verzorgen.

Belang van de website voor verzorgenden en ver-pleegkundigenVerzorgenden en verpleegkundigen vinden het heelgoed, dat er een website is die zo dicht bij dedagelijkse praktijk staat. Zij gaven aan de websitevaak te noemen in contacten met collega’s. Er zijnverschillende publicaties verschenen in vakbladenen personeelsbladen van instellingen waarin naarwww.zorgethiek.nl werd verwezen.

De website heeft een behoorlijke bekendheid in dezorgsector. Vooral bij opleidingen wordt de websitegebruikt. Regelmatig komen er verzoeken vanmensen in opleiding om informatie of hulp bij hetoplossen van een vraagstuk. Veel scholen stimulerenhet actief gebruik van de website.

De website geeft een duidelijk beeld van dilemma’swaar verzorgenden en verpleegkundigen dagelijksmee te maken hebben. Er staat een grote diversiteitaan praktijkvoorbeelden op en nog steeds wordenregelmatig nieuwe vragen ingebracht. Het laat zienwaar zorgverleners in de praktijk mee worstelen enwaar zij graag ondersteuning bij zouden krijgen.

Deze reacties ondersteunen de mening van CNVVerzorging en Verpleging, dat aandacht voorethische dilemma’s van verzorgenden enverpleegkundigen zeer gewenst is. De reactiesonderschrijven dat op deze manier de essentie vanhet vak ter sprake komt. Verzorgenden enverpleegkundigen zeggen veel behoefte te hebben inde praktijk meer bezig te zijn met de ethische kantvan het werk.

Gewenste ontwikkelingenMomenteel is de hoeveelheid casuïstiek op dewebsite zo groot, dat het niet overzichtelijk meer is.Het levert geen goed beeld op van welke dilemma’sal voorgelegd zijn. Tijdens het project isgeconstateerd dat het categoriseren van casuïstiekeen verbetering is voor de gebruiksvriendelijkheidvan de website.

Duidelijker onderscheid is nodig tussen decasuïstiek en achtergrondinformatie. De opgenomeninformatie is niet goed terug te vinden. Overwogenmoet worden welke informatie wel of niet op dewebsite moet staan. Er is onderscheid nodig tusseninformatie van de website zelf en ingebrachte

informatie naar aanleiding van een casus. Het moetduidelijk zijn of de gegeven informatie onderverantwoordelijkheid van CNV Publieke Zaak valt.Het is aan te bevelen dat nagedacht wordt over devraag of voorbeelden van mogelijke oplossingen bijde casuïstiek moeten worden geplaatst.

Het bezoekersaantal kan hoger gezien de omvangvan de doelgroepen verzorgenden enverpleegkundigen. Opvallend is dat veel nieuwemensen de website bezoeken en relatief weinigmensen terugkeren. De website kan een essentiëlefunctie vervullen bij het omgaan met ethischedilemma’s in de dagelijkse zorg. Met dit doel voorogen moet de website verder wordengeprofessionaliseerd.

3.3 E-mailgroep

De e-mailgroep is opgezet om een verbreding van debespreking van de ethische dilemma’s te krijgen.Deze groep bestond uit 30 verzorgenden enverpleegkundigen uit alle sectoren van degezondheidszorg. Bij de samenstelling van dezegroep is gelet op diversiteit wat betreft leeftijd,geslacht, werkervaring, levensovertuiging ensectoren in de zorg. Ook leerlingen deden mee. Dein de kerngroep besproken casuïstiek werden ookvoorgelegd aan de e-mailgroep. De leden van de e-mailgroep reageerden individueel op de casuïstiek.Dit leverde veel aanvullende informatie op voor deuitwerking van de casuïstiek.

Het was de bedoeling de samenvatting van debespreking in de kerngroep naast de reacties van deleden van de e-mailgroep te leggen. De projectleiderzou de verschillende reacties samenvatten tot éénconclusie over het omgaan met dat dilemma. Deuitwerking hiervan zou als voorbeeldoplossing onderde casus op de website worden geplaatst. Dat isalleen voor casus 1 en 2 gebeurd. Halverwege hetproject zijn de subsidiegelden verminderd en isbesloten zowel de e-mailgroep als de uitwerking vande casuïstiek op de website te laten vervallen. Ditleken de minst ingrijpende veranderingen op televeren, waarbij het kwaliteitsverlies van het projectzo beperkt mogelijk zou zijn. Vanaf het najaar 2002konden de leden van de e-mailgroep net als alleandere verzorgenden en verpleegkundigen zelfreageren op de casuïstiek op de website. Hunreacties kwamen niet meer apart binnen bij dewebmaster.

Achteraf was het gevolg van dit besluit groter danwerd gedacht. Vooral ethisch geschoolde mensen

13

vinden de website van beperkte waarde, omdat hetnu alleen ging om een uitwisselen van ervaringenvan beroepsgenoten. Aandacht vragen voor dedilemma’s uit de praktijk vinden ethici zeerwaardevol omdat het alert maakt op het ethischbewustzijn. De website zou volgens de critici vangrotere betekenis kunnen zijn voor deberoepsgroepen. De ethici zien een grotemeerwaarde in het plaatsen van een mogelijkeoplossing bij de casus.Ook bezoekers van de website gaven af en toe eenreactie dat zij het jammer vonden geenvoorbeeldoplossing te kunnen vinden.

14

4.1 Publicaties

In het projectplan was opgenomen elke driemaanden een publicatie te maken. Dit bleek in depraktijk niet nodig te zijn. Aandacht vragen voor deethiek van verzorging en verpleging bleek aan teslaan bij beroepsgenoten. Veel vakbladen schrevenover dit project. Het Tijdschrift voor Verzorgenden(TvV) heeft bijvoorbeeld een groot artikel geschrevenover wat aandacht vragen voor ethische dilemma’sbetekent voor de praktijk van alledag.

Landelijke aandacht Dit project heeft in een bredere kring meer reactiesopgeleverd dan verwacht. Vooral mensen die zelf, ofvia naaste(n) of bekenden, met de zorg te makenhebben werden aangesproken door het onderwerp.Veel belangstelling was er onder andere vanvertegenwoordigers van patiënten en cliënten. Zijvinden dat aandacht voor ethiek de kwaliteit van zorgten goede komt.

Ook de landelijke pers zag het belang in van ditinitiatief. Zoals het dagblad Trouw dat eenpaginagroot artikel wijdde aan het project.Verschillende radioprogramma’s maakten er in hunactualiteitenrubriek een nieuwsonderwerp van. OokAVRO’s Gezondheidsplein heeft in een uitzendingaandacht besteed aan het project. Door dehoeveelheid media kwamen van alle kantenaanvragen voor publicaties en presentaties.

4.2 Presentaties

Vanuit diverse organisaties kwamen aanvragen omeen presentatie te geven over ethische dilemma’svan het dagelijkse werk van verzorgenden enverpleegkundigen. Een goede start vormde deworkshops op het jubileumcongres ter ere van hetvijfjarig bestaan van de AVVV. Er werden workshopsverzorgd op de vakbeurzen Nursing Dagen 2001 enZorgvak 2002. De workshops trokken veelbelangstelling. Op de Dag van de Verzorging 2002 iseen presentatie verzorgd. Na deze landelijkeaandacht zijn er vele workshops, lezingen enpresentaties gegeven in diverse instellingen,organisaties en manifestaties. Gebruikt is gemaaktvan een standaardpresentatie die gedurende hetproject is ontwikkeld. CNV Verzorging en Verplegingkan deze presentatie breder uitzetten. Vooral ininstellingen kan op deze manier ethiek op dewerkvloer aan de orde komen. De presentatie biedtpraktische handvatten voor verzorgenden enverpleegkundigen om ethische dilemma’s uit te diepen. De handvatten geeft leidinggevenden tevensde mogelijkheid ethische dilemma’s inteamoverleggen bespreekbaar te maken.

In bijlage 3 is een zo volledig mogelijk overzichtgegeven van de presentaties en publicaties.

15

HOOFDSTUK 4

Publicaties en presentaties

5.1 Kerngroep en achtergrondgroep

De kerngroepleden hebben zeer trouw decasuïstiekbesprekingen bijgewoond. In een opensfeer werd intensief met elkaar gesproken over deethische aspecten van de verschillende casuïstiek.Zij voelden zich gevoed door de bijeenkomsten. Hunervaring was, dat er veel te halen viel. De leden zijnsneller dan voorheen in staat de kern van eenethisch dilemma uit te diepen. Zij gaven aan eenbredere blik te hebben gekregen en meerdereoplossingen te zien. Ten aanzien van de ethischeaspecten van het werk staan de kerngroepledenmeer open voor de inbreng van anderen en voor dediversiteit van aspecten van een situatie. Zij nemenhun gevoel serieuzer, denken meer na voor hetvormen van een oordeel en hebben meer bagage omeen casus te doorgronden. Het delen van machteloosheid is als zeer waardevolbenoemd. Er zijn immers regelmatig situatieswaarin je jezelf machteloos voelt. Het voorkomt datje minder gevoelig wordt of afsluit voor de essentievan het vak.

De leden zijn in hun werk meer bezig met de ethiekvan verzorging en verpleging. Zij nemen deel aaneen ethische commissie of begeleiden eencasuïstiekbespreking in de eigen organisatie. Zijzeggen vooral veel geleerd te hebben van de velefacetten van het verzorgende en het verpleegkundigewerk in de verschillende werkvelden.

De betrokkenheid van de achtergrondgroepDe achtergrondgroep woonde eenmaal per kwartaalde casuïstiekbespreking bij. Hun inbreng is alswaardevol ervaren door de kerngroepleden. Devragen van de achtergrondgroepsleden hielpennuanceringen en variaties te zien in de casus. Deaanvulling van de leden van de achtergrondgroepwas nuttig en het hielp wat meer afstand tot depraktijk te krijgen. Zij gaven inzicht in devorderingen die de kerngroep maakte metbetrekking tot ethische reflectie.

Aansluitend aan iedere casuïstiekbespreking vondeen evaluatie plaats over de bijeenkomst en over destand van zaken van het project. De leden van deachtergrondgroep hielpen met het verkrijgen vanzicht in de bruikbaarheid van de gevolgde methodes.

Door hun inbreng ondersteunden zij de projectleider.Zij volgden de ontwikkelingen en zeiden welke zakenvastgehouden moest worden, welke bijgesteld enwelke eventueel toegevoegd. Door hun overzichtzagen zij wat dit project betekende voor het werk vanverzorgenden en verpleegkundigen.

5.2 Ervaringen projectleider

Vanaf het begin is het opgevallen hoe enthousiast enbetrokken de leden van de kerngroep enachtergrondgroep waren. Zij spraken vanuit eengrote bevlogenheid over de dilemma’s. Er was ookeen sterke motivatie om een eigen casus in tebrengen. Vanaf het begin is gestreefd naar een zogroot mogelijke variatie aan praktijksituaties.Iedereen deed zijn best om collega’s uit anderetakken van de zorg bereid te vinden hunpraktijkvraag in te brengen in de kerngroep.Daardoor is een grote diversiteit aan casuïstiek aande orde geweest.Ten aanzien van de methodes van gespreksvoeringwerd al gauw duidelijk, dat het verbreden van devisie, het vanuit verschillende perspectieven vanbetrokkenen kijken naar de situatie, als zeerwaardevol ervaren werd.

In de loop van het project werd ontdekt dat eigenlijkelke casuïstiekbespreking moet eindigen met hetaan de orde stellen van twee punten.1. Heeft deze zorgvrager gekregen wat hij/zij nodig

had? 2. Hoe voel jij jezelf nu als zorgverlener?Deze twee punten vormen de basis van elke reflectieop eigen handelen.

5.3 De waarde van ethische reflectie

Tijdens het project is gebleken dat er meer vragenleven in de praktijk dan verwacht was. Ook bleekbehoefte te bestaan om er over te praten of het tedelen met collega verzorgenden enverpleegkundigen. Nog steeds blijkt weinig ruimte tezijn om deze zaken op het werk aan de orde testellen. Het is wel degelijk nodig ondersteuning tebieden bij het omgaan met ethische dilemma's.Ethiek is bewust omgaan met vragen, bewusterafwegingen maken en reflectie op waarom je doetwat je doet. In het werk heb je ruimte nodig voor

16

HOOFDSTUK 5

Ervaringen

ethische reflectie om een goede beroepshouding tekrijgen en te behouden. Het heeft vele voordelenvoor alle betrokkenen. Ten eerste voor verzorgendenen verpleegkundigen, maar ook voor de zorgvragerevenals de collega’s en de werkgever.

Ethische reflectie levert het volgende op.Verzorgenden en verpleegkundigen:1. het bewuster zijn hoe zelf te handelen;

• het meer cliëntgericht gaan werken, waarinniet moet worden overdreven, zodatverzorgenden en verpleegkundigen niet deeigen grenzen overschrijden;

• het helpen verwoorden wat precies wordtbedoeld. Daardoor kan aan leidinggevendenduidelijker worden gemaakt wat nodig is;

• het helpt intuïties te vertalen naar waarden;• het is nodig om ethisch gevoelig te blijven en

afstomping te voorkomen.2. Zorgvrager:

• het stelt de zorgrelatie centraal en niet alleenhet gericht zijn op de cliënt;

• het verhoogd de flexibiliteit en de creativiteit inhet zoeken naar oplossingen.

3. Collega’s:• het delen van ervaringen met collega’s geeft

onderling meer begrip;• het van elkaar weten hoe men in het werk

staat;• het gaan leven van het begrip ethiek in de

omgeving waar wordt werkt.4. Organisatie:

• een positief effect op de kwaliteit van zorg;• een nuancering in het werken met protocollen

en standaardisering. Tenslotte gaat om hetindividu in desbetreffende omstandigheid,waarop moet worden gereageerd;

• het levert tastbare voorbeelden op van hetomgaan met waarden en normen in depraktijk;

• het helpt de ziel terug te brengen in de zorg;• het verhoogt de aandacht voor en de

betrokkenheid bij elkaar in het team, waardoorer een betere samenwerking komt. Door ditalles zal er een betere werksfeer ontstaanwaarin goede zorg voorop staat. Het zal eenpositief effect hebben op ziekteverzuim, burn-out problematiek, verloop en instroom van hetpersoneel.

Vertaald naar alle verzorgenden en verpleegkundigen CNV Verzorging en Verpleging wil verzorgenden enverpleegkundigen (blijven) aanmoedigen te pratenover de ethische kanten van het werk. Het verrijkt dezorgverlener en het contact met de zorgvrager. Er ismeer contact met collega’s en begrip over en weer.Het geeft veel inspiratie, het verhoogt de creativiteit,flexibiliteit en de motivatie en het sterktverzorgenden en verpleegkundigen te blijven staanvoor een goede zorgverlening.De basis van een goed gesprek over ethischedilemma’s is respectvol met elkaar omgaan. Deovertuiging moet leven dat ieders inbreng evenwaardevol is. Uitgangspunt bij het praten overethische dilemma’s is, dat alle ingebrachte aspectenelkaar aanvullen. Maak tijd en geld ondergeschiktaan het belang van praten over de ethischedilemma’s die je dagelijks tegenkomt. Alsverzorgenden en verpleegkundigen niet wordengevoed, branden ze op, worden ze ziek of verlaten zede zorg. Als dat gebeurt, kost het de werkgever veelgeld. CNV Verzorging en Verpleging wilverzorgenden en verpleegkundigen als mede dewerkgever stimuleren in de eigen instelling aan deslag te gaan met ethische reflectie.

17

6.1 Resultaten

Het project ‘ethiek van de dagelijkse verzorging enverpleging’ heeft de volgende resultaten opgeleverd. • De website www.zorgethiek.nl kreeg veel

waardering. Dit bleek uit de positieve reacties opde website en de hoeveelheid publiciteit.

• Grote aandacht voor het onderwerp ethiek van deverzorging en verpleging, zowel in de vakbladenals in de algemene media.

• De ethische reflectiemethode is verfijnd. Dit iseen gespreksmethode om te bespreken hoe meteen ethisch dilemma om te gaan.

• Een standaardpresentatie is ontwikkeld om metgroepen te praten over de ethische dilemma’s.

• Een aanzet tot het ontwikkelen van een ‘zorgtaal’vanuit de praktijk.

• Een overzicht van besproken casuïstiek en dedaarbij gebruikte methodes is in kaart gebracht.Dit overzicht verschaft veel inzicht in de breedtevan de dilemma’s, die in de dagelijksezorgpraktijk voorkomen.

• Het project heeft een stimulerend effect opethische reflectie.

6.2 Conclusies

Uit het project kunnen de volgende conclusiesworden getrokken.• Ethiek van verzorging en verpleging is in korte

tijd een bekend begrip geworden. Het thema isniet alleen aangeslagen bij verzorgenden enverpleegkundigen, maar ook bij gebruikers vande gezondheidszorg en het grotere publiek. Ookdeze laatste twee groepen vinden het eenmogelijkheid om de kwaliteit van zorg teverbeteren.

• Aandacht voor de ethiek van verzorging enverpleging is een onderdeel van deberoepsontwikkeling. Dit draagt bij tot eenprofessionalisering van de beideberoepsgroepen.

• Uit het hanteren van de verschillendemethodieken is gebleken dat voor iederemethodiek gewenst zou zijn om te eindigen metde twee volgende punten:1. Heeft deze zorgvrager gekregen wat hij/zij

nodig had? 2. Hoe voel jij jezelf nu als zorgverlener?

• Door hierbij stil te staan is de kans groter dat ergoede zorg geboden wordt in dieomstandigheden. Het vormt ook de basis vanreflectie op eigen handelen.

• Aandacht voor ethiek van verzorging enverpleging geeft ruimte voor persoonlijkebenadering in de zorg. Het ingaan op het uniekevan de situatie biedt tegenwicht tegenprotocollering en standaardisering.

• Gestructureerde aandacht leidt totbewustwording over de eigen houding.Verzorgenden en verpleegkundigen geven aan ditwaardevol te vinden voor de eigen praktijk.

• Als verzorgenden en verpleegkundigencreatiever en flexibeler zijn in het omgaan metdilemma’s maakt hen dat gemotiveerder voorhun werk.

• Praten over ethische dilemma’s geeft meerbegrip over en weer bij collega’s. Dit maakt dater een betere sfeer is om in te werken. Hetbevordert de teamgeest.

• Aandacht voor ethische dilemma’s in dewerkbesprekingen is noodzakelijk.

• Ethiekbesprekingen hebben een positief effect ophet imago van de zorgsector, op hetziekteverzuim, op burn-out problematiek en ophet verloop.

• Het zou goed zijn de werkgever te overtuigen vanhet belang van aandacht voor ethische reflectie.Ten eerste omdat het de kwaliteit van zorgverbetert. Ten tweede omdat het laat zien dat dewerkgever zorg heeft voor zijn medewerkers.

• Het is nodig aandacht te vragen voor ethischereflectie in de opleiding en tijdenspraktijkbegeleiding.

• De website voorziet in een dusdanige behoefte,dat voortgang geboden is.

• Het is bekend geworden dat verzorgenden enverpleegkundigen voor ondersteuning op hetgebied van ethische dilemma’s van alledag envoor informatie over ethiek bij CNV PubliekeZaak moeten zijn.

• Het blijft regelmatig nodig om aandacht tevragen voor de vele vraagstukken die zich aan debasis van de zorg voordoen.

De ervaringen van het project laten zien, dat hetabsoluut de moeite waard is om verder te gaan methet vragen van aandacht voor de ethiek van

18

HOOFDSTUK 6

Resultaten en conclusies

verzorging en verpleging. Mede door de manierwaarop de gezondheidszorg georganiseerd is,nemen ethische dilemma’s toe waarbij verzorgendenen verpleegkundigen ondersteuning nodig hebben.Dit biedt CNV Verzorging en Verpleging de kans zichverder te profileren op dit gebied. Het thema pastvolledig in de ontwikkelingen van de huidigemaatschappij met aandacht voor waarden ennormen.

19

Gedurende het project is een grote hoeveelheidinformatie verzameld. Vanuit deze gegevens zijnaanbevelingen gedaan.

7.1 Aanbevelingen voor CNV Publieke Zaak

• Maak ethiek als speerpunt van het beleid binnenCNV Publieke Zaak;

• maak gebruik van het thema ‘ethiek vanverzorging en verpleging’ bij het profileren vande CNV Verzorging en Verpleging naar deberoepsgroepen, met name op de werkvloer;

• neem aandacht voor ethiek van de dagelijksezorg op als inzet voor de CAO-onderhandelingen;

• gebruik de uitkomsten van dit project in decontacten met de politiek;

• communiceer de uitkomsten van het project metde AVVV en andere belanghebbenden;

• trek op met de AVVV op het gebied van ethiek omhet bereik van de beroepsgroepen te vergroten;

• onderzoek de waarde van ethische reflectie,vooral gericht op het effect oppersoneelsbehoud, ziekteverzuim, verloop enburn-out problematiek;

• gebruik de standaardpresentatie voorondersteuning van het middenkader. Dooropgeleide ‘ethische consulenten’ kan dediscussie over ethische dilemma’s in een teamworden begeleid;

• overtuig werkgevers van het belang van aandachtvoor ethiek van verzorging en verpleging. Ditdraagt bij aan de kwaliteitsverbetering en dezorg voor het welzijn van het personeel;

• onderzoek de bruikbaarheid en validiteit van hetethisch reflectie methode bij het bespreken vanethische dilemma’s van de dagelijkse zorg;

• professionaliseer de website, gericht op eenbreder bereik van de beroepsgroepen.

Praktische aanbevelingen voor de website • Overdenk de mogelijkheid tot het doen van

taalcorrecties;• categoriseer de casuïstiek;• maak de literatuur beter bereikbaar;• plaats een voorbeeldoplossing onder de

casuïstiek.

7.2 Aanbevelingen voor de AVVV• Breng dwarsverbanden aan tussen verschillende

projecten en activiteiten uitgevoerd door en voorde AVVV. Dit kan heel waardevol zijn voor eengrotere bekendheid van de uitkomsten van ditproject;

• zorg dat aandacht voor de ethische aspecten vanhet werk van verzorgenden en verpleegkundigeneen onderdeel uit gaan maken vankwaliteitssystemen;

• stimuleer de ontwikkeling van de ‘zorgtaal’.

20

HOOFDSTUK 7

Aanbevelingen

Format

Projecten AVVV 2e tranche 2001

Project

Projectnummer Actieprogramma 2001-2005

Aanleiding

Noodzaak

Doelstellingen

Doelgroepen

Project Ethiek van de dagelijkse verzorging en verpleging

ProgrammaKwaliteit

Ethiek van de dagelijkse verzorging en verpleging

7050

De Commissie Ethiek van de BVV/CFO4 besprak ethische vraagstukkenzoals orgaandonatie, euthanasie en palliatieve zorg. Daarna werd ergepubliceerd over sommige onderwerpen. Maar de leden van deCommissie Ethiek vroegen zich af of deze zaken de mensen, die hetwerk uitvoeren, wel bereiken. Er is zo'n tekort aan personeel en zo'ntijdsdruk tijdens het werk, dat men niet zal komen tot het lezen vanstukken en dan nog tot er wat mee doen in de praktijk. De leden vande commissie hebben zich naar aanleiding daarvan bezonnen op devraagstukken: Hoe krijgen we meer aandacht voor de ethischeaspecten van het werk van verzorgenden en verpleegkundigen? Enwelke ethische aspecten komen verzorgenden en verpleegkundigentegen in de dagelijkse zorgverlening? Hoe kunnen we daar alsCommissie Ethiek aan bijdragen?

Opvallende ontwikkelingen in deze tijd zijn: - veel verzorgenden en verpleegkundigen vertrekken uit de zorg; - er komen onvoldoende nieuwe mensen bij;- er is een hoog percentage ziekteverzuim;- er zijn vele zorgverleners opgebrand of gedemotiveerd.De Commissie Ethiek vroeg zich af hoe dat nu toch kwam. Decommissieleden waren er van overtuigd dat een belangrijke oorzaak tevinden is in het feit dat de mensen de zorg niet meer kunnen gevenzoals zij graag willen. Zij kunnen onvoldoende waarmaken waar ze ooitde zorg voor ingingen, doordat er te weinig aandacht meer is voor demenselijke bejegening in de zorg. Daardoor komen vragen m.b.t.ethiek niet meer aan bod. Aandacht hiervoor zal de zorg verbeteren enwellicht het personeelsprobleem een halt toeroepen.

De ethische aspecten van verzorging en verpleging benoemen en daaraandacht voor vragen.

Alle verzorgenden en verpleegkundigen

2121

BIJLAGEN

Bijlage 1 Format project en vervolgproject

4 Ten tijde van de samenstelling van de format was de naam van CNV Publieke Zaak nog CFO en heette CNVVerzorging en Verpleging nog Beroepsgroep Verpleegkundigen en Verzorgenden van de CFO (BVV/CFO)

Aanpak en fasering

Samenwerking

Andere subsidieaanvragen

Looptijd

Kosten

Risicofactoren

Beoogde resultaten

Evaluatie

Continuïteit

Er zal een kerngroep geformeerd worden met verzorgenden enverpleegkundigen uit verschillende sectoren van de gezondheidszorg;zij zullen 1 x per maand bijeen komen. De leden van de kerngroepbrengen praktijksituaties in vanuit al die sectoren. Er wordt gezochtnaar welke ethische dilemma's in die dagelijkse zorg zitten. Met eenachtergrondgroep wordt 1 x per kwartaal gekeken of er nog andereaspecten te benoemen zijn. Door het benoemen van de ethischeaspecten willen we weer aandacht vragen voor die belangrijke kantvan het werken in de zorgsector.

AVVV en BVV/CFO; uitgebreid naar andere beroepsorganisaties.

De CFO CNV-BOND neemt een eigen bijdrage (in de vorm van inzet vanmedewerkers) voor haar rekening.

2001, 2002 en 2003

Zie bijgevoegde begroting.

Niet van toepassing.

Na de beschrijving van dit belangrijke deel van de werkzaamheden vanverzorgenden en verpleegkundigen zal de meerwaarde van hun werkbeter gezien worden. Men zal beseffen dat dit werk door bevoegde enbekwame mensen uitgevoerd moet worden die daar voldoende tijdvoor moeten hebben. Dit houdt in:- Dat bij CAO-onderhandelingen ruimte gevraagd moet worden voor de

begeleidende kant van de werkzaamheden. Niet alleen de financieel-economische planning als basis nemen, maar ook tijd voor demenselijke begeleiding.

- Dat er onderzocht moet worden of er tijdens de opleidingenvoldoende aandacht voor de ethische aspecten van het werk is. Istijdens de praktijkbegeleiding voldoende gelegenheid deze aspectenaan de orde te laten komen? Is tijdens de stages en bijwerkbegeleiding voldoende gelegenheid om de beroepshouding eigente maken? Wordt het omgaan met ethische aspecten voorgeleefd?

- Er zullen 3 vervolgprojecten zijn, die tegelijkertijd gaan lopen;- per kwartaal wordt er een publicatie gemaakt over de bevindingen;- er komt een e-mailgroep om de reacties wat diverser te maken;- Op internet zal een forumdiscussie plaats vinden;- Aan het eind is een studiedag en verschijnt een publicatie over het

gehele project; dit wordt in een vierde projectopzet uitgewerkt.

- Het streven is dat de uitkomsten meegenomen worden bij CAO-onderhandelingen.

- Er moet gekeken worden of deze aspecten voldoende geïntegreerdzijn in de opleidingen.

- De praktijkbegeleiding en werkbesprekingen zullen gericht moetenzijn op het verkrijgen en behouden van de juiste beroepshouding.

22

Format

Projecten AVVV

OrganisatiePostadresPostcode en PlaatsTel nr.Fax nr.E-mail

Titel

Geplande duur(schatting van de duur/periode)

Inbedding

Samenwerking met derden

Probleemstelling

Vervolgprojecten

Programma 4Kwaliteit

Algemene Vergadering Verpleegkundigen en Verzorgenden (AVVV)5

Postbus 3135 3502 GC Utrecht030 296 7614030 293 58 82avvv@avvv.nl

E-mailgroep en forumdiscussie als vervolg op het project Ethiek vande dagelijkse verzorging en verpleging.

2 jaar; vanaf januari 2002 tot december 2003

Er zullen 3 vervolgprojecten zijn, die tegelijkertijd gaan lopen. Per kwartaal wordt er een publicatie gemaakt over de bevindingen.Er komt een e-mailgroep om de reacties wat diverse te maken.Er zal een forumdiscussie plaats vinden op Internet.Aan het eind zal er een studiedag zijn en een publicatie over hetgehele project verschijnen; dit wordt in een vierde projectopzetuitgewerkt.In deze aanvraag zullen de E-mailgroep en de forumdiscussiebehandeld worden. Voor het publicatieproject wordt een aparte aanvraagingediend; evenals voor de afsluitende studiedag en publicatie.

Combodata en Zorgprotaal.

Door het project Ethiek van de dagelijkse verzorging en verplegingwordt er in een kleine groep aandacht gevraagd voor deze belangrijkekant van het werk van verzorgenden en verpleegkundigen. Door een website www.zorgethiek.nl te ontwikkelen is er demogelijkheid om breder bekend te maken welk effect het heeft als eraandacht is voor de menselijke invulling van het beroep.Via die website zal de E-mailgroep functioneren en de forumdiscussievorm krijgen.De E-mailgroep geeft de mogelijkheid om de reacties op de casuÔstiekte verbreden, zodat de uitwerking representatiever wordt.De forumdiscussie geeft de mogelijkheid om veel meer mensen tebereiken met de dagelijkse ethische vraagstukken van verzorgendenen verpleegkundigen die besproken worden.Aangezien iedereen in de praktijk regelmatig tegen deze soortvraagstukken aanlopen, is het van belang om zo veel mogelijk mensenhierbij te betrekken.Daarnaast zullen leidinggevenden en beleidsmakers ook doordrongenmoeten zijn van het belang om voor deze aspecten van dewerkzaamheden tijd en ruimte in te vullen.

23

5 In de loop van het project is de naam gewijzigd in Algemene Vereniging Verpleegkundigen en Verzorgenden

Werkplan

Relevantie en implementatiekans

Er zal een website www.zorgethiek.nl gemaakt worden.Via de website kunnen de mensen van de E-mailgroep hun casusontvangen en reageren. Ook kunnen zij eventueel zelf eenpraktijksituatie ter bespreking inbrengen. Die E-mailgroep is nodig omde reacties te verbreden. (In de kerngroep praat iemand van dekraamafdeling van een ziekenhuis mee, maar op Intensive Care levenheel andere problemen.) Dit geeft tevens de mogelijkheid voor nietCFO leden om mee te praten.De forumdiscussie is bij uitstek een mogelijkheid om veel meermensen te bereiken en aandacht te vragen voor deze belangrijkeaspecten van de werkzaamheden van verzorgenden enverpleegkundigen. M.n. praktijksituaties bespreken vindt men eenwaardevolle aanvulling op de informatie op de sites van de AVVV, CFOen het Zorgportaal; en aan deze sites wordt de website gelinkt.Dit vormt tevens een opstart van het digitaal dossier m.b.t. casuïstiek.

Doordat voor deze aspecten van het werk van verzorgenden enverpleegkundigen zo weinig tijd en ruimte is, haken steeds meermensen af of raken opgebrand of ziek en er komen te weinig nieuwemensen bij. Als er echt ruimte is om deze kant weer goed in te vullenzal dat zeker bijdragen aan de tevredenheid van de beroepsgroepen.Mede hierdoor zal de imagoverbetering vorm kunnen krijgen.

24

25

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 1

- 0

2-11

-200

1

Them

a: B

ejeg

enin

g

Bew

oner

kla

agt b

ij ve

r-zo

rgen

de d

at e

en c

olle

gaha

ar o

nheu

s he

eft

beje

gend

. Wat

doe

jeda

arm

ee?

Cas

us 2

- 1

4-12

-200

1

Them

a: E

en g

oed

gesp

rek

Verp

leeg

kund

ige

zit

bij

mev

rouw

die

het

moe

ilijk

heef

t. To

t dri

emaa

l toe

kom

t er

een

colle

gavr

agen

of z

ij m

eega

atet

en.

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Wat

is g

oede

zor

g na

ar d

e cl

iënt

,na

ar je

col

lega

's, v

oor

je z

elf e

nvo

or d

e or

gani

satie

?O

p w

elke

waa

rden

is g

oede

zor

gge

base

erd?

Wat

zijn

mor

ele

houd

inge

n in

goe

dezo

rg le

vere

n?

Wat

doe

t het

met

de

patië

nte?

H

oe r

eage

er je

als

ver

zorg

ende

of

verp

leeg

kund

ige?

Hoe

ga

je m

et e

lkaa

r om

als

colle

ga's

in d

erge

lijke

situ

atie

s?

Wel

ke w

aard

en z

ijn te

her

kenn

en in

deze

cas

us?

Wat

is h

ier

mor

eel g

ezie

n ee

n go

ede

houd

ing?

Sam

enva

ttin

g

Pro

beer

eer

st h

et v

erha

al v

an d

e co

llega

te h

oren

en in

ges

prek

te k

omen

met

haa

r. Ee

rlijk

bes

pre-

ken

geef

t ope

nhei

d.Ee

n kr

itisc

he s

amen

wer

king

gee

ft e

en p

ositi

eve

sfee

r. St

reve

n na

ar o

pen

verh

oudi

ngen

geb

asee

rd o

p:•

Nie

t kw

etse

n•

De

bew

oner

s go

ed b

ehan

dele

n•

De

rela

tie m

et c

liënt

goe

d ho

uden

• G

evoe

l ser

ieus

nem

en•

Res

pect

vol

• A

fsta

nd ➔

betr

okke

nhei

d

Van

een

goed

ges

prek

was

gee

n sp

rake

mee

r; h

etco

ntac

t was

weg

.D

uide

lijk

aang

even

aan

col

lega

's w

at ji

j wilt

.B

ewus

t zijn

van

eig

en h

oudi

ng.

Sign

alen

van

and

eren

goe

d op

pakk

en.

• D

elen

van

gev

oele

ns•

Bas

ale

houd

ing

is s

timul

eren

d en

ond

erst

eu-

nend

naa

r el

kaar

• R

uim

te g

even

en

nem

en v

oor

goed

e zo

rgve

rle-

ning

• A

ccep

teer

hoe

je c

olle

ga h

aar

wer

k in

vult

Eval

uati

e

Inte

rvis

ie z

ou g

een

luxe

moe

ten

zijn

.R

elax

ter

dan

ik v

erw

acht

had

.Vo

ldoe

nde

tijd

voor

dez

e ca

sus.

Ethi

ek h

eeft

zw

are

naam

, maa

r he

tw

as g

een

zwar

e di

scus

sie.

Het

ver

liep

in e

en g

oede

dia

loog

.

Verh

elde

rend

om

van

uit

vers

chil-

lend

e ge

zich

tspu

nten

te k

ijken

➔ge

eft

duid

elijk

er b

eeld

.H

et p

rate

n er

over

mis

je in

de

prak

-tij

k.Je

den

kt e

r ve

rder

ove

r na

.B

elan

grijk

om

er

tijd

voor

te n

emen

.B

eroe

pset

hisc

he h

oudi

ng m

oet

tijd

krijg

en o

m o

ntw

ikke

ld te

wor

den.

Goe

d ob

serv

eren

en

daar

vee

l uit-

pikk

en.

Bij

bew

oner

sbes

prek

inge

n le

erlin

-ge

n be

trek

ken.

Bijl

age

2 O

verz

icht

geb

ruik

te m

etho

des

Alle

cas

uïst

iek

is n

a te

leze

n op

ww

w.z

orge

thie

k.nl

ond

er c

asus

sen,

zie

arc

hief

26

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 3

- 1

8-01

-200

2

Them

a: H

et o

pkom

envo

or e

en c

olle

ga b

ijro

oste

rwijz

igin

g.

Verz

orge

nde

die

vaak

inva

lt, w

ordt

gev

raag

d na

nach

tdie

nste

n ee

rder

teru

g te

kom

en v

an v

rije

dage

n. C

olle

ga z

egt

tege

n le

idin

ggev

ende

:K

an d

at n

iet a

nder

sop

gelo

st w

orde

n?

Cas

us 4

- 1

5-02

-200

2

Them

a: V

oogd

ij

Mei

sje

van

14 ja

ar b

eval

ten

wat

er

daar

na o

ver

het

kind

je w

ordt

bes

list.

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

1. M

ag je

opk

omen

voo

r ee

nco

llega

? W

aaro

m w

el, w

aaro

mni

et?

2. M

oet j

e he

t toe

late

n da

t een

leid

ingg

even

de g

ebru

ik m

aakt

van

de g

oedh

eid

van

een

colle

ga?

3. W

at is

hie

r m

oree

l gez

ien

deju

iste

hou

ding

?4.

Wel

ke w

aard

en z

ijn h

ier

in h

etge

ding

?

Fase

mod

el v

oor

ethi

sche

besl

uitv

orm

ing,

vol

gens

Hou

tlos

ser

en T

erw

olde

.Fa

se 1

, het

pro

blee

m id

entif

icer

en.

Fase

2, h

et p

robl

eem

ana

lyse

ren.

Fase

3, b

eslu

iten

ontw

ikke

len.

Fase

4, e

en k

euze

mak

en.

Aan

gevu

ld m

et k

ijken

van

uit a

llebe

trok

kene

n ➔

geef

t bre

der

beel

d.

Sam

enva

ttin

g

Rui

mte

kri

jgen

om

ove

r ee

n vr

aag

na te

den

ken.

Ope

n vr

agen

ste

llen.

Opk

omen

voo

r ee

n an

der

mag

, het

gaa

t om

de

man

ier

waa

rop

en o

m d

e om

stan

digh

eden

.W

anne

er k

om je

nie

t mee

r vo

or e

en c

olle

ga o

p?H

oe a

sser

tief m

ag je

zijn

?Er

zijn

gre

nzen

aan

wat

je la

at g

ebeu

ren.

De

ande

r st

eune

n in

ass

ertie

f zijn

.R

uim

te g

even

/nem

en o

m m

et a

nder

e op

loss

inge

nte

kom

en.

Gee

n m

orel

e dr

uk o

p an

der

legg

en.

In te

am v

oorl

egge

n en

er

sam

en u

it ko

men

.M

ate

van

vera

ntw

oord

elijk

voe

len

Ove

rdon

derd

doo

r on

gew

one

situ

atie

.N

iet t

oege

kom

en a

an k

ritis

ch n

aden

ken

over

prof

essi

onee

l han

dele

n.Zo

rgvu

ldig

heid

en

zorg

zaam

heid

naa

r m

eisj

e va

n 14

is u

itgan

gspu

nt; d

it ni

et o

nder

gesc

hikt

mak

en a

anop

tred

en v

an a

utor

iteit.

Rol

afd

elin

gsho

ofd

kriti

sch

bezi

en.

Nap

rate

n ov

er w

at ie

dere

en h

ierv

an g

elee

rd h

eeft

en d

elen

met

elk

aar.

Klin

isch

e le

s ov

er v

eran

twoo

rdel

ijkhe

den

voor

kind

je o

nder

toez

icht

.P

roce

dure

s la

ten

uitle

ggen

doo

r vo

ogdi

j- o

fpl

eegz

orgo

rgan

isat

ie.

Pro

toco

l mak

en v

oor

oude

rs o

nder

toez

icht

.In

terc

olle

gial

e to

etsi

ng.

Onv

oldo

ende

aan

dach

t voo

r et

hisc

he a

spec

ten

opde

afd

elin

g.

Eval

uati

e

Je h

ebt

een

goed

e ho

udin

gge

vond

en a

ls je

ach

tera

f naa

r al

lebe

trok

kene

n ee

n go

ed g

evoe

l heb

t.O

pbou

w b

espr

ekin

g is

eer

st v

rij

reag

eren

, dan

eni

ge s

truc

tuur

.H

ier

op e

en a

nder

niv

eau

besp

roke

nda

n op

afd

elin

g.Ev

enw

icht

tijd

heb

ben

↔oe

verl

oos

bezi

g bl

ijven

.M

eer

onts

pann

en z

onde

rac

hter

gron

dgro

ep?

Er w

ordt

ope

n, v

anui

t he

t ha

rt o

pel

kaar

ger

eage

erd.

G

erus

t ge

voel

om

zel

f cas

us in

tebr

enge

n.Te

wei

nig

geke

ken

vanu

itcl

uste

rhoo

fd.

Gee

n be

roep

scod

e ge

brui

kt ➔

jam

mer

Waa

rom

zo

late

n le

iden

doo

rtij

dsdr

uk?

Fase

mod

el g

eeft

eni

ge h

ouva

st,

stru

ctuu

r.C

asus

op

papi

er is

fijn

; tijd

om

ove

rna

te d

enke

n.R

egel

s vo

or h

et o

psch

rijv

en v

an e

enca

sus

zijn

gew

enst

.

27

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 5

- 1

5-03

-200

2

Them

a:Ve

rmaa

tsch

appe

lijki

ngva

n de

zor

g.

Vers

tand

elijk

geha

ndic

apte

Pie

t wor

dt,

na 2

7 ja

ar w

onen

in e

enin

stel

ling,

ove

rgep

laat

stna

ar w

onin

g in

de

wijk

.D

aar

lijkt

hij

volle

dig

ontr

egel

d te

rak

en. I

s di

tee

n vo

orui

tgan

g vo

orP

iet?

Cas

us 6

- 1

9-04

-200

2

Them

a: In

timid

atie

Clië

nt b

ij am

bula

nte

GG

Zei

st a

ltijd

dir

ect a

anda

cht

door

vee

l sta

mpi

j te

mak

en e

n dr

eigi

ngen

teui

ten.

Hij

kom

t zee

rre

gelm

atig

bin

nen

valle

n.W

aar

ligt

de g

rens

?

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Bes

prek

ing

volg

ens

de a

naly

tisc

hem

etho

deA

an d

e ha

nd v

an d

e vo

lgen

de 4

prin

cipe

s va

n de

gen

eesk

unde

kijk

en w

e na

ar d

eze

casu

s; w

atbe

teke

nt in

dit

geva

l:1.

Wel

doe

n, g

oed

doen

2. R

espe

ct v

oor

auto

nom

ie

3. N

iet s

chad

en4.

Rec

htva

ardi

ghei

dD

aarn

a ki

jken

we

of d

e vr

agen

van

de c

asus

inbr

engs

ter

bean

twoo

rdzi

jn.

Cas

e-m

etho

de, d

eze

omva

t 7st

appe

n:1.

Wat

is h

et m

orel

e ke

rnpr

oble

em?

2. W

ie z

ijn d

e be

trok

kene

n?3.

Wie

is/z

ijn m

oree

l aan

spre

ekba

ar4.

Wel

ke in

form

atie

heb

ik n

odig

? 5.

Wel

ke a

rgum

ente

n ku

nnen

wor

den

aang

evoe

rd?

6. W

at is

mijn

con

clus

ie?

7. H

oe v

oel i

k m

ij nu

?

Sam

enva

ttin

g

Ove

rpla

atsi

ng g

ebeu

rde

n.a.

v. b

elei

d ni

et v

anui

t de

keuz

e w

at is

goe

d vo

or d

eze

clië

nt. H

ulpv

erle

ners

die

clië

nt g

oed

kenn

en b

etre

kken

bij

wat

het

bes

teis

en

hoe

dat t

e be

reik

en. N

u va

lt a

lleen

uitv

oeri

ngte

bes

prek

en, n

iet d

e be

slis

sing

zel

f.W

el d

oen

is s

truc

tuur

en

besc

herm

ing

bied

en b

ijde

ze p

erso

on. Z

orgv

ersc

hral

ing

voor

clië

nt e

nui

thol

ling

van

het b

eroe

p; W

BG

O, B

IG e

nbe

roep

scod

e ge

brui

ken.

Aut

onom

ie is

hie

r ni

et b

etut

teld

wor

den,

maa

r w

elve

iligh

eid

bied

en. I

n de

nie

uwe

omge

ving

isbe

gele

idin

g no

dig

tot a

uton

omie

in d

ie s

ituat

ie.

Wer

ken

aan

wat

is id

eaal

of w

at is

haa

lbaa

r? D

ege

volg

en v

an b

elei

d aa

n de

ord

e st

elle

n be

hoor

tto

t je

bero

epsv

eran

twoo

rdel

ijkhe

id.

Nie

t sch

aden

is k

wal

iteit

van

leve

n ev

en h

oog

houd

en; z

ie v

oorz

ieni

ngen

, vri

j bew

egen

, soc

iale

cont

role

, enz

.R

echt

vaar

digh

eid

bij v

erde

len

van

zorg

; is

deni

euw

e zo

rg r

echt

vaar

dig

voor

Pie

t?

Nie

t tot

zijn

ker

n ku

nnen

doo

rdri

ngen

; gee

nw

ezen

lijk

cont

act m

et h

em h

ebbe

n.Ve

le b

etro

kken

en; g

een

afst

emm

ing

door

ontb

reke

n va

n to

este

mm

ing

daar

voor

.M

oree

l aan

spre

ekba

ar is

elk

e be

trok

kene

, maa

rw

ie is

mor

eel v

eran

twoo

rdel

ijk?

Hoe

erv

aart

hij

het l

even

?W

anne

er z

eg je

en

nu is

het

ove

r? A

ls d

e la

atst

egr

enze

n ov

ersc

hred

en z

ijn?

Het

is n

u ee

nst

ruct

uree

l inc

iden

t.B

esch

erm

ing

team

en

gest

ruct

uree

rde

opva

ng.

Onm

acht

ond

erm

ijnt j

e pr

ofes

sion

ele

aanp

ak; k

anje

dan

nog

goe

d be

zig

zijn

?

Eval

uati

e

Maa

tsch

appe

lijke

vera

ntw

oord

elijk

heid

.G

een

idee

hoe

het

in a

nder

ese

ctor

en is

.Ve

rzor

ging

is m

eer

dan

alle

enha

ndel

inge

n.Ve

rzor

gend

en e

n ve

rple

egku

ndig

enm

oete

n ec

onom

en o

nder

grav

en.

Eige

nwaa

rde

van

Pie

t m

oet

uitg

angs

punt

zijn

; moe

t P

iet

vera

nder

en v

anw

ege

nieu

we

rege

ls?

Goe

d de

ess

entie

van

het

vak

verw

oord

en.

Mor

ele

houd

ing

van

verp

leeg

kund

ige

is d

eugd

zaam

heid

en e

mpa

thie

.Va

nuit

barm

hart

ighe

id n

aar

clië

ntki

jken

➔ba

art

zorg

en.

Res

pect

voo

r be

roep

sbeo

efen

aren

en in

tegr

iteit

van

het

bero

ep.

Mee

r pu

blic

iteit

over

prak

tijkv

erha

len

is n

odig

.

Mee

r op

en v

oor

prob

lem

atie

k in

ande

re s

ecto

ren;

ver

bree

dt je

blik

➔m

eer

begr

ip.

Verh

aal d

elen

met

elk

aar

isw

ezen

lijk.

Mee

r m

et d

eze

aspe

cten

van

het

wer

k be

zig.

In d

e ca

sem

etho

de k

omt

vraa

g na

arin

form

atie

laat

; and

ere

volg

orde

van

punt

en g

ewen

st.

Min

der

grip

op

besp

reki

ng k

omt

dat

door

met

hode

, doo

r ca

sus

of d

oor

bege

leid

ing?

28

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 7

- 1

7-05

-200

2

Them

a: T

huis

zorg

aan

dem

ente

mev

rouw

Mev

rouw

is d

emen

t en

kan

zelf

gee

n hu

lpvr

aag

form

uler

en. M

an v

indt

hulp

eig

enlij

k ni

et n

odig

.W

at k

an je

ber

eike

n in

deze

situ

atie

?

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Aan

gepa

st e

this

ch r

efle

ctie

mod

elom

te k

omen

tot w

at is

hie

r he

tgo

ede

hand

elen

.W

at v

ond

jij g

oede

zor

g hi

er?

Wat

von

d de

clië

nt d

at e

r be

hoor

dete

geb

eure

n?

Wat

wer

d er

ber

oeps

mat

ig v

an je

verw

acht

?W

at v

onde

n de

col

lega

's d

at e

rbe

hoor

de te

geb

eure

n?W

at w

ordt

er

in jo

uw o

rgan

isat

ie a

lsgo

ed h

ande

len

besc

houw

d?Ee

n af

weg

ing

mak

en tu

ssen

het

mor

ele

appè

l, de

zor

gvra

ag e

n je

eige

n pr

ofes

sion

alite

it om

het

goe

deha

ndel

en te

vin

den.

Op

wel

ke w

aard

en w

as jo

uwha

ndel

en g

ebas

eerd

? W

elke

waa

rden

war

en v

oor

jou

het

uitg

angs

punt

in d

eze

situ

atie

?O

p w

elke

waa

rden

zijn

de

oplo

ssin

gsm

ogel

ijkhe

den

geba

seer

d?M

aak

een

defin

itiev

e ke

uze

door

de

waa

rden

te v

erge

lijke

n.

Sam

enva

ttin

g

Het

gev

oel d

at e

r ie

ts n

iet k

lopt

; ste

l je

dat

aan

deor

de a

ls e

r ka

ns is

op

het v

erbr

eken

van

de

rela

tie?

Kan

je o

ok n

iks

mee

r do

en v

oor

mev

rouw

. M

oree

l app

èl is

haa

r be

sche

rmen

en

hem

hel

pen

bij z

ijn m

acht

eloo

shei

d.H

ier

voel

de w

ijkve

rple

egku

ndig

e zi

ch e

rgge

conf

ront

eerd

met

eig

en n

orm

en e

n w

aard

en. E

nw

at a

ls h

ulpv

rage

r er

and

ers

mee

om

wil

gaan

?H

oe v

er g

aat b

epal

ing

van

echt

geno

ot a

ls h

etne

gatie

f wer

kt v

oor

part

ner?

Gee

n oo

rzaa

k aa

npak

ken,

maa

r ge

volg

enbi

jste

llen.

M

evro

uw s

telt

gee

n hu

lpvr

aag;

opl

ette

n da

tm

evro

uw n

iet g

esch

aad

wor

dt.

Zelf

zorg

teko

rten

opv

ange

n en

vei

lighe

id b

iede

n.D

raag

lijk

mak

en v

an d

e si

tuat

ie.

Wel

con

tact

opg

ebou

wd,

van

daar

uit

mee

denk

enov

er to

ekom

st.

Stap

je v

oor

stap

je d

e w

eg g

aan

en s

teed

s op

hoed

e bl

ijven

voo

r be

ider

bel

ange

n.In

waa

rde

late

n va

n al

le b

etro

kken

en, z

onde

r ov

erel

kaar

s gr

enze

n te

gaa

n.Zo

eken

naa

r, m

aar

ook

zien

van

eig

en k

rach

t.Je

eig

en g

evoe

l ser

ieus

nem

en.

Eval

uati

e

Pre

ttig

om

te h

oren

hoe

and

eren

en

tege

naan

kijk

en; v

oeld

e m

ij vr

ij om

alle

s te

bes

prek

en.

Men

selij

ke b

enad

erin

g st

aat

hier

voor

op.

Com

plex

e ca

sus,

goe

d do

orge

spit.

Mee

r in

zich

t vo

or in

tram

ural

em

ense

n; n

u be

grip

waa

rom

er

'zol

ang

is d

oorg

emod

derd

'.Je

heb

t zo

veel

te b

iede

n, m

aar

som

s ka

n je

toch

zo

wei

nig.

Schr

ijnen

d!Zo

rgvu

ldig

heid

sto

nd c

entr

aal.

Met

hode

ges

chik

t vo

or d

eze

casu

s?So

ms

geku

nste

ld n

aar

de v

rage

nge

keke

n.M

oeili

jk o

m v

rage

n va

nin

bren

g(st

)er

te h

ebbe

n na

ast

vrag

en v

an d

e m

etho

de.

29

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 8

- 2

1-06

-200

2

Them

a: N

iet

Rea

nim

atie

bele

id ti

jden

see

n op

erat

ie.

Tijd

ens

de o

pera

tie g

aat

de h

artf

requ

entie

ste

rkac

hter

uit.

Er is

voo

rm

evro

uw e

en N

iet

Rea

nim

atie

bele

idaf

gesp

roke

n. V

alt d

eze

situ

atie

ond

er d

at N

Rbe

leid

?

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Nijm

eegs

e m

etho

de1.

Pro

beer

het

mor

ele

prob

leem

zo

goed

mog

elijk

te v

erw

oord

en.

2. P

oog

een

volle

dig

inzi

cht t

ekr

ijgen

.3.

Wel

ke w

aard

en e

n no

rmen

zijn

inhe

t ged

ing?

4. P

robe

er e

en a

fgew

ogen

bes

luit

tene

men

. La

ter

toeg

evoe

gd a

ls w

aard

evol

leaf

slui

ting:

Ben

oem

tot s

lot h

oe je

je v

oelt

bij

deze

opl

ossi

ng.

Sam

enva

ttin

g

Hou

d ik

mij

aan

niet

rea

nim

eren

als

er

com

plic

atie

s on

tsta

an d

oor

de a

nest

hesi

e?

Hoe

te h

ande

len

als

t.g.v

. mijn

ingr

ijpen

een

cri

sis

onts

taat

? Is

dat

cor

rect

ie v

an h

et e

igen

han

dele

nof

NR

? A

fspr

aak

was

bij

twijf

el a

nest

hesi

stw

aars

chuw

en.

Vera

ntw

oord

om

gaan

met

de

rege

ls, m

aar

prof

essi

onal

iteit

gaat

alt

ijd b

oven

reg

els.

Mag

ik b

eslis

sen

over

het

ein

de v

an h

et le

ven

van

deze

mev

rouw

tijd

ens

de o

pera

tie?

Per

soon

lijke

over

tuig

ing

vers

us d

e pr

ofes

sion

ele

houd

ing;

den

kik

dat

het

bet

er is

voo

r de

ze m

evro

uw a

ls z

ij nu

over

lijdt

?K

wal

iteit

van

leve

n w

ordt

vaa

k do

or a

nder

enbe

paal

d. H

opel

ijk b

eslis

sen

de ju

iste

men

sen,

nl.

zij d

ie d

oor

reco

nstr

uctie

van

het

leve

nsve

rhaa

lva

n m

evro

uw v

anui

t haa

r w

aard

en e

n no

rmen

kunn

en d

enke

n.

Ach

tera

f ble

ef h

et g

evoe

l had

nie

t ing

rijp

en b

eter

gew

eest

voo

r de

ze m

evro

uw?

Bes

lissi

ng o

p zo

'nkl

ein

mom

ent h

eeft

gro

te im

pact

.

Eval

uati

e

Met

hode

ein

digt

met

een

afge

wog

en b

eslu

it ne

men

; bet

er te

prat

en o

ver

wat

doe

je, w

at z

ou je

will

en d

oen

en w

at h

eb je

ged

aan.

Inbr

eng

kern

groe

pled

en is

min

der

als

acht

ergr

ondg

roep

erb

ij is

;ke

rngr

oepl

eden

voe

len

zich

een

beet

je g

erem

d. A

nder

e w

erkv

orm

enha

nter

en?

Ach

terg

rond

groe

p m

eer

obse

rver

ende

rol

?P

roje

ctle

ider

wer

kt d

it ve

rder

uit.

30

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 9

- 1

9-07

-200

2

Them

a: T

erm

inal

e zo

rgbi

j allo

chto

ne v

rouw

.

Mev

rouw

hee

ft z

org

voor

geïn

fect

eerd

e w

onde

n na

bors

tam

puta

tie n

odig

. Ze

raak

t in

een

term

inal

efa

se. H

ier

wor

dt n

iet o

ver

gesp

roke

n. M

evro

uww

ordt

vee

l alle

en g

elat

en.

Wijk

verp

leeg

kund

ige

vraa

gt z

ich

af o

f mev

rouw

wel

goe

de z

org

krijg

t.

Cas

us 1

0 -

16-0

8-20

02

Them

a: R

elat

ie F

WG

3.0

en h

et v

erpl

icht

vol

gen

van

een

ople

idin

g.

Verz

orge

nde

had

door

prak

tijke

rvar

ing

mee

rbe

kwaa

mhe

den

dan

bevo

egdh

eden

.

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Ethi

sch

refl

ecti

emod

el1.

Wat

von

d jij

in d

eze

situ

atie

het

goed

e om

te d

oen?

2. W

aren

er

mee

rder

em

ogel

ijkhe

den?

3.

Wat

wild

e de

clië

nt d

at e

rge

beur

de v

olge

ns jo

u?

4. W

at w

as h

et a

ande

el v

an d

ena

aste

n?5.

Wat

wer

d er

ber

oeps

mat

ig v

an je

verw

acht

?6.

Wat

von

den

de c

olle

ga's

dat

er

beho

orde

te g

ebeu

ren?

7. W

at w

ordt

er

in jo

uw o

rgan

isat

ieal

s go

ed h

ande

len

besc

houw

d?W

elke

gro

te li

jnen

wor

den

er d

anzi

chtb

aar?

Wel

ke in

zich

ten

leve

rt d

it op

?B

ekijk

wel

ke r

icht

inge

n di

t aan

geef

tvo

or m

ogel

ijke

oplo

ssin

g(en

)?

Bes

prek

ing

volg

ens

3 vr

agen

:W

at is

het

hoo

gste

goe

d in

dez

esi

tuat

ie?

Wat

beh

oort

hie

r te

geb

eure

n?W

elke

act

ivite

iten

moe

ten

er d

anon

dern

omen

wor

den?

Daa

rna

besp

reke

n:W

at is

nu

het a

ntw

oord

op

devr

agen

van

cas

usin

bren

gste

r?

Sam

enva

ttin

g

In a

nder

e cu

ltur

en w

il m

en n

iet z

o ve

elbe

spre

ekba

ar m

aken

en

onde

r og

en z

ien

als

inon

ze c

ultu

ur. D

aarn

aast

was

er

de ta

alba

rrië

re,

waa

rdoo

r er

vee

l in

de lu

cht b

leef

han

gen.

Is d

itee

n pr

oble

em v

oor

mev

rouw

of v

oor

dew

ijkve

rple

egku

ndig

e?Er

was

wel

goe

d no

n-ve

rbaa

l con

tact

; dat

gee

ftm

eer

mog

elijk

hede

n an

dere

sig

nale

n op

tepi

kken

. Dat

kan

ook

zee

r pr

ofes

sion

eel z

ijn. D

evr

aag

kwam

op

hoe

waa

rdev

ol is

het

besp

reek

baar

mak

en?

Het

moe

ilijk

e co

ntac

t gol

d m

eer

voor

het

gez

inda

n vo

or m

evro

uw, d

aar

er w

eini

g no

n-ve

rbaa

lco

ntac

t was

met

de

over

ige

gezi

nsle

den.

Het

alle

en la

ten

van

een

mev

rouw

in d

est

erve

nsfa

se v

ond

de w

ijkve

rple

egku

ndig

e er

gm

oeili

jk. D

ie c

ultu

ur z

iet h

et a

ls e

envo

orbe

reid

ing

op h

et a

fsch

eid;

het

losl

aten

. Het

was

de

kuns

t om

de

men

sen

de r

uim

te te

gev

enhe

t op

hun

eige

n m

anie

r te

doe

n. Z

oeke

n na

arzo

rg b

iede

n di

e de

men

sen

acce

pter

en e

n w

aar

dew

ijkve

rple

egku

ndig

e zi

ch g

oed

bij v

oeld

e.

Verz

orge

nde

is b

ekw

aam

, maa

r ni

et b

evoe

gd. H

oew

ordt

ken

nis

uit e

rvar

ing

gew

aard

eerd

t.o.

v.ke

nnis

uit

theo

rie?

Wel

ke a

spec

ten

weg

en m

ee b

ijhe

t waa

rder

en v

an ie

man

ds w

erk?

Ver

zorg

ende

iser

g ge

liefd

bij

clië

nten

en

colle

ga's

. Doe

t he

t w

erk

met

har

t en

ziel

, ove

rzie

t ler

en n

iet.

Het

hoo

gste

goe

d is

ope

n en

eer

lijk

prat

en o

ver

knel

punt

en, o

.a. v

eran

twoo

rdel

ijkhe

id.

Er m

ag v

erw

acht

wor

den

dat v

erzo

rgen

de b

ij bl

ijft

in h

et v

ak, n

iet g

edw

onge

n to

t opl

eidi

ng.

Wer

kgev

er m

oet m

edew

erke

r in

waa

rde

late

n,ni

et o

nder

dru

k ze

tten

.

Eval

uati

e

Er is

vee

l gez

egd.

Er

zat

te w

eini

gst

ruct

uur

in; v

eel v

oorb

eeld

en v

anbu

itena

f.M

etho

de is

nie

t aa

ngeh

oude

n.C

asus

besc

hrijv

ing

aanv

ulle

n m

etho

e ve

rple

egku

ndig

e er

zel

f in

staa

t.Va

naf n

u vi

nd e

en te

lefo

nisc

hvo

orge

spre

k pl

aats

met

de

inbr

enge

r va

n de

cas

us. D

aari

nw

ordt

bes

prok

en w

at e

n ho

e he

taa

n de

ord

e m

oet

kom

en. D

ees

sent

ie p

robe

ren

te v

ange

n in

dat

over

leg.

Bei

den

hebb

en d

andu

idel

ijk w

at je

met

de

casu

s w

ilbe

reik

en.

Het

is b

elan

grijk

dat

de

groe

pvo

ldoe

nde

disc

iplin

e ne

emt

om d

ebe

spre

ekm

etho

de te

vol

gen.

Een

leer

punt

hie

rbij

is d

at g

oed

beke

ken

moe

t w

orde

n of

de

met

hode

bij

het

onde

rwer

p/de

cas

us p

ast.

De

esse

ntie

van

de

casu

s is

aan

de

orde

gew

eest

. Ied

eree

n za

t sn

el in

het v

erha

al e

n he

t w

as d

uide

lijk

waa

r he

t om

gin

g.D

e m

anie

r va

n be

spre

ken,

aan

de

hand

van

de

stap

pen

en h

etbe

noem

en v

an h

et h

oogs

te g

oed

spra

k de

aan

wez

igen

erg

aan

. Het

dwin

gt to

t ni

et te

veel

af t

e dw

alen

.D

e op

bouw

van

de

besp

reki

ng w

aslo

gisc

h, m

ede

door

een

goe

devo

orbe

reid

ing.

31

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 1

1 -

04-1

0-20

02

Them

a: R

eval

idat

ie

Na

een

CVA

is h

etm

oeili

jk m

enee

r te

begr

ijpen

. Ga

je a

f op

wat

de fa

mili

e ze

gt?

Wat

bete

kent

het

als

doo

ran

dere

n vo

or m

enee

rin

gevu

ld w

ordt

wat

hij

wel

zal

will

en o

fbe

doel

en?

Cas

us 1

2 -

15-1

1-20

02

Them

a: A

siel

bele

id

Am

bula

nte

GG

Z w

ordt

een

beoo

rdel

ing

gevr

aagd

van

een

tota

alni

et a

ansp

reek

bare

,ve

rkra

mpt

e m

enee

r.O

ntst

aan

na m

eded

elin

gda

t het

gez

in o

ver

drie

dage

n w

ordt

uitg

ezet

.

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Mod

el v

oor

ethi

sch

pers

pect

ief:

1. H

et s

telle

n va

n de

eth

isch

e vr

aag.

• H

et h

oogs

te g

oed.

• B

ehor

en.

• H

ande

len.

2. V

erza

mel

en v

an b

elan

grijk

efe

iten.

3. B

eant

woo

rden

van

de

ethi

sche

vraa

g.4.

Het

pla

atse

n va

n he

t eth

isch

ean

twoo

rd in

een

leve

nsbe

scho

uwel

ijk k

ader

.5.

De

conc

rete

han

delin

gen

aang

even

die

bij

het e

this

che

antw

oord

hor

en.

6. E

valu

eer

de v

oorg

aand

e st

appe

n.

Bes

prek

en v

an 3

vra

gen:

1. W

at is

hie

r de

min

imal

e zo

rg d

iege

geve

n m

oet w

orde

n en

wat

zou

de o

ptim

ale

zorg

inho

uden

?2.

Waa

r lo

opt d

e hu

lpve

rlen

erte

gena

an e

n w

at k

an h

ijda

arm

ee?

3. W

aaro

m z

ou je

dez

e ca

sus

besp

reke

n al

s je

het

idee

heb

t da

tje

er

toch

nie

ts a

an k

an d

oen?

4.

Zijn

de

vrag

en v

an d

e ca

sus

bean

twoo

rd?

Sam

enva

ttin

g

Mag

je v

oor

een

ande

r de

nken

? D

e fa

mili

e en

zorg

verl

ener

s vu

llen

voor

men

eer

in; h

ierb

ij is

zorg

vuld

ighe

id e

n vo

orzi

chtig

heid

geb

oden

. Hoe

inte

leve

n al

s m

enee

r qu

a ka

rakt

er v

eran

derd

is?

Erzi

jn tw

ee p

roce

ssen

, die

van

men

eer

en d

ie v

an d

efa

mili

e. P

rim

aire

doe

l blij

ft d

e pa

tiënt

, fam

ilie

krijg

t ook

beg

elei

ding

.M

aak

zo g

oed

mog

elijk

con

tact

om

toek

omst

plan

nen

stap

sgew

ijs d

uide

lijk

te m

aken

.R

uim

te n

odig

voo

r ie

ders

rea

ctie

. Op

inte

gere

wijz

e pr

ober

en in

te le

ven

in d

e an

der,

van

uit

vers

chill

ende

bet

rokk

enen

. Pro

beer

te b

egri

jpen

wat

de

ande

r te

rugg

eeft

.N

ieuw

zin

geve

nd k

ader

zoe

ken

nu a

uton

omie

hee

lan

ders

inge

vuld

moe

t wor

den.

Pro

beer

de

ande

rin

zijn

kra

cht t

e la

ten

kom

en. B

elan

grijk

om

tezi

en v

anui

t wel

ke b

etro

kken

heid

elk

fam

iliel

id e

nel

ke z

orgv

erle

ner

invl

oed

uito

efen

en.

Je z

iet e

en v

an a

ngst

ver

kram

pte

men

eer,

die

zic

hvo

lledi

g af

gesl

oten

hee

ft. S

ituat

ie g

eeft

vee

lon

mac

htge

voel

ens

bij z

orgv

erle

ners

; dez

e w

erde

nop

zij g

ezet

.M

inim

ale

zorg

is h

et v

erha

al a

anho

ren

en m

edi-

cijn

en a

chte

r la

ten.

Men

eer

en h

et g

ezin

vra

gen

hulp

bij

het u

it ev

enw

icht

zijn

van

de

draa

gkra

cht

en d

raag

last

. Opt

imal

e zo

rg b

esta

at u

it co

ntac

tm

aken

en

help

en h

et tr

aum

a te

ver

wer

ken.

Bij

toel

atin

g in

ons

land

al d

enke

n aa

n:•

Wat

bet

eken

t dit

alle

maa

l voo

r de

ze m

ense

n?In

leve

n in

hun

situ

atie

.•

Beg

in m

aken

met

ver

wer

ken.

• Te

rugg

aan

besp

reek

baar

mak

en; b

egel

eide

n to

tin

het

thui

slan

d.O

nmac

htge

voel

ens

dele

n m

et c

olle

ga's

. Bet

ere

nazo

rg v

oor

verp

leeg

kund

igen

om

te v

entil

eren

en

verw

erke

n, a

nder

s gr

oter

e ka

ns o

p af

stom

pen

enop

bran

den.

Eval

uati

e

Leuk

om

de

casu

s hi

er b

espr

oken

te h

ebbe

n; g

eeft

and

ere

inva

lsho

eken

.G

oed

om z

o ba

saal

met

het

wer

kbe

zig

te z

ijn.

Nu

real

isee

r je

je w

eer

hoev

eel j

ein

vult

voo

r de

and

er.

Goe

de s

truc

tuur

van

de

besp

reki

ng;

de m

etho

de h

aalt

hee

l goe

d he

tet

hisc

he a

spec

t na

ar b

oven

.Je

kun

t he

t ve

el b

rede

r tr

ekke

n.

Indr

ukw

ekke

nde

casu

s; w

e he

bben

alle

maa

l hee

l erg

inte

nsm

eege

daan

, zee

r be

trok

ken.

Vraa

g 1

en 3

zek

er v

oldo

ende

aan

de o

rde

gew

eest

. Vra

ag 2

min

der.

Idea

le s

ituat

ie a

ange

ven;

daa

r ko

nde

cas

usin

bren

ger

niet

s m

ee.

Hij

ervo

er d

e be

perk

thei

d va

n de

real

iteit

heel

erg

.Er

is t

wijf

el o

f het

ben

oem

en v

anm

inim

ale

en o

ptim

ale

zorg

een

goed

e w

erkw

ijze

is. B

eter

zou

zijn

te b

enoe

men

wat

goe

de e

n w

atfo

ute

zorg

is.

Rel

evan

t is

om

aan

het

ein

d va

n de

casu

ïstie

kbes

prek

ing

te v

rage

n w

atde

bes

prek

ing

voor

gev

olge

n he

eft

voor

het

eig

en w

erk.

32

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 1

3 -

20-1

2-20

02

Them

a: S

amen

wer

king

met

ver

losk

undi

ge

Wat

doe

je a

ls ji

j vin

dt d

ater

han

dele

nd o

pget

rede

nm

oet w

orde

n en

de

prof

essi

onal

waa

r je

mee

wer

kt v

indt

dat

nie

t?

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Bes

prek

en v

olge

ns b

eroe

psco

de:

1. W

elke

eth

isch

e as

pect

en z

itten

erin

?2.

Hel

pt d

e be

roep

scod

e je

om

tew

eten

hoe

je m

et d

ie p

unte

n om

moe

t gaa

n?H

oe z

ou je

dat

in d

e pr

aktij

kaa

npak

ken?

Sam

enva

ttin

g

Wat

te d

oen

als

je g

evoe

l zeg

t dat

het

nie

t go

edga

at, m

aar

vera

ntw

oord

elijk

e pr

ofes

sion

al k

ijkt

eran

ders

tege

naan

? M

orel

e in

tuïti

e ze

gt h

ande

lend

optr

eden

, and

er d

eed

het n

iet.

Verl

osku

ndig

est

elde

kra

amve

rzor

gend

e w

el g

erus

t; d

at h

ielp

niet

. Ver

plic

ht tw

ijfel

te b

espr

eken

. Moe

ilijk

met

cliÎn

t en

leer

ling

erbi

j. M

odus

voo

r zi

en te

vin

den

die

bij j

ou p

ast.

Des

kund

ighe

id o

ntw

ikke

len

om d

itaa

n de

ord

e te

kun

nen

stel

len

waa

r cl

iënt

bij

is.

Goe

d na

prat

en o

ver

vers

chil

van

inzi

cht,

dan

bouw

je e

rvar

ing

en k

enni

s op

. B

eroe

psco

de is

ond

erst

eune

nd n

aar:

• G

renz

en in

ach

t nem

en.

• G

een

hand

elin

gen

buite

n co

mpe

tent

ie.

• B

esch

erm

en z

orgv

rage

r.

Eval

uati

e

Het

was

eve

n do

orbi

jten

om in

een

vree

mde

gro

ep e

en c

asus

in te

bren

gen.

Cas

us is

wel

goe

d ui

t de

verf

gek

omen

, nog

noo

it zo

goe

dbe

spro

ken

volg

ens

haar

. Het

is g

oed

je te

rea

liser

en d

at je

alt

ijd ie

ts a

anee

n co

llega

kun

t vr

agen

, met

of

zond

er c

liënt

erb

ij. J

e m

oet

het

opzo

'n m

anie

r do

en, d

at je

jeze

lf e

rle

kker

bij

voel

t.Fe

edba

ck le

ren

geve

n vi

ndt

Ina

een

goed

idee

. B

eroe

psco

de o

p de

ze m

anie

rge

brui

ken

leve

rt w

at o

p; n

u do

e je

er ie

ts m

ee. D

e be

roep

scod

ege

brui

ken

was

nu

van

toep

assi

ng,

dan

begi

nt h

ij te

leve

n.K

raam

verz

orge

nde

had

eerd

er d

ebe

roep

scod

e zo

goe

d w

illen

ken

nen.

33

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 1

4 -

24-0

1-20

03

Them

a: M

ante

lzor

g

Mev

rouw

ver

zorg

t haa

rm

an m

et P

arki

nson

.D

eze

heef

t ste

eds

mee

rzo

rg n

odig

. Mev

rouw

houd

t het

nie

t mee

r vo

l.W

anne

er k

ies

je v

oor

het

bela

ng v

an d

e zo

rgvr

ager

en w

anne

er v

oor

het

bela

ng v

an d

em

ante

lzor

ger?

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Uitg

angs

punt

en v

an d

e zo

rget

hiek

volg

ens

Joan

Tro

nto:

Vier

ken

mer

ken/

fase

n zi

jn:

1. B

etro

kken

heid

; wer

kelij

kebe

hoef

te z

ien.

2. V

eran

twoo

rdel

ijkhe

id o

p je

nem

envo

or d

eze

beho

efte

.3.

Com

pete

ntie

; wer

kelij

k op

timaa

lgo

ed d

oen.

4. W

eder

keri

ghei

d; z

orgv

rage

r ge

eft

aan

of d

e ju

iste

zor

g ge

bode

n is

.

Sam

enva

ttin

g

Man

telz

orge

r kr

ijgt o

nder

steu

ning

van

coö

rdin

ator

Steu

npun

t Man

telz

org;

dez

e ko

mt s

oms

als

wijk

verp

leeg

kund

ige

voor

men

eer.

Zij h

eeft

vee

lin

form

atie

, lui

ster

t vee

l en

kies

t gee

n pa

rtij.

Men

eer

heef

t ste

eds

mee

r zo

rg n

odig

, wil

deze

het l

iefs

t alle

en v

an z

ijn v

rouw

.M

evro

uw w

il ha

ar v

erha

al k

wijt

en

hulp

bij

min

der

zorg

en, m

eer

de z

org

dele

n.Ve

rzor

gend

e va

n th

uisz

org

zag

nood

van

mev

rouw

en le

gde

cont

act m

et h

et S

teun

punt

. Thu

iszo

rger

vaar

t te

wei

nig

tijd

voor

ond

erst

euni

ngm

ante

lzor

ger.

De

coör

dina

tor

erva

arde

dub

belr

olal

s ka

ns d

e ve

rant

woo

rdel

ijkhe

id g

oed

op z

ich

tene

men

; man

en

vrou

w s

erie

us te

nem

en.

Opt

imaa

l goe

d do

en is

hie

r va

nuit

betr

okke

nhei

dal

s m

ens

de z

org

invu

llen.

Man

telz

orge

r lie

tw

eten

zic

h ze

er g

este

und

te v

oele

n de

eig

engr

enze

n te

bew

aken

.Zo

rg v

oor

man

telz

orge

rs v

ersc

huift

naa

rSt

eunp

unt;

dit

erva

art t

huis

zorg

als

een

vers

chra

ling

van

de z

org.

Eval

uati

e

Veel

gel

eerd

ove

r m

ante

lzor

g. Ik

moe

t ze

lf m

eer

aand

acht

voo

rm

ante

lzor

gers

heb

ben.

Te v

er d

oorg

evoe

rde

func

tiedi

ffer

en-

tiatie

? Ju

ist d

oor

mee

rder

e ro

llen

teve

rvul

len,

kun

je v

ertr

ouw

enop

bouw

en e

n de

ess

entie

van

de

zorg

vraa

g be

grijp

en.

Eers

t wer

den

er k

ritis

che

vrag

enge

stel

d bi

j de

dubb

elro

l en

late

rw

erd

juis

t ge

zegd

dat

het

zo

waa

rdev

ol w

as.

De

wijk

verp

leeg

kund

ige/

coör

dina

tor

ging

'in

func

tie d

e de

ur b

inne

n en

als

men

s er

wee

r ui

t'.

De

casu

s w

as d

uide

lijk,

goe

d te

volg

en.

De

met

hode

wer

d al

s ee

n ha

ndig

hulp

mid

del g

ezie

n. H

et w

as g

oed

dat

er e

en s

tukj

e th

eori

e bi

j zat

; het

was

een

goe

de k

apst

ok v

oor

het

gesp

rek.

Vraa

g 1

en 2

van

de

met

hode

war

enm

eer

effe

ctie

f dan

de

ande

re tw

ee.

34

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 1

5 -

21-0

2-20

03

Them

a:A

mbu

lanc

ehul

pver

leni

ng

Am

bula

nce

kom

t bij

onge

val w

aar

kind

isaa

nger

eden

terw

ijl h

et o

pde

sto

ep s

peel

de. K

ind

blijk

t ove

rled

en te

zijn

.Ve

rple

egku

ndig

eon

derz

oekt

aut

omob

ilist

en d

enkt

alc

ohol

teru

iken

. Wat

moe

t hij

met

dit v

erm

oede

n?

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Eers

t een

stu

kje

theo

rie

door

geno

men

ove

r be

staa

nde

rege

lgev

ing

m.b

.t. o

mga

an m

etbe

roep

sgeh

eim

door

ambu

lanc

eper

sone

el.

Daa

rna

kijk

en w

e w

at d

ebe

roep

scod

e ka

n bi

eden

.

Sam

enva

ttin

g

Dile

mm

a is

de

vera

ntw

oord

elijk

heid

naa

r al

lebe

trok

kene

n; h

et jo

nget

je (w

as h

elaa

s ni

ets

mee

rvo

or te

doe

n), d

e ou

ders

en

de a

utom

obili

st. J

em

ag n

iets

doe

n m

et h

et v

erm

oede

n va

n al

coho

l in

het s

pel;

dat v

alt o

nder

ber

oeps

gehe

im. K

an je

als

verp

leeg

kund

ige

tege

n au

tom

obili

st p

rate

n ov

er je

verm

oede

n? M

issc

hien

nee

mt o

penh

eid

een

hele

last

van

zijn

sch

oude

rs.

Als

per

soon

kle

m tu

ssen

ber

oeps

gehe

im e

nbe

hoef

te a

an e

erlij

khei

d en

rec

htva

ardi

ghei

d. H

etm

aakt

ver

schi

l dat

ver

plee

gkun

dige

zel

f kin

dere

nha

d in

die

leef

tijd

en d

at h

et o

ngev

al o

p de

sto

eppl

aats

von

d ➔

gaf e

xtra

ste

rke

emot

ione

le r

eact

ie.

Verp

leeg

kund

ige

was

op

zijn

hoe

de v

oor

onre

chtm

atig

ver

kreg

en b

ewijs

. Gew

eten

snoo

d is

hoge

r al

s he

t nie

t ont

dekt

wor

dt d

oor

polit

ie. M

oet

je je

zelf

ond

erge

schi

kt m

aken

aan

bero

epsg

ehei

m?

Als

per

soon

wee

r ga

at r

ijden

dan

eerd

er d

e ne

igin

g he

t te

zegg

en. W

ie w

eet

bren

gthi

j nog

mee

r sc

hade

toe.

Opv

ang

ambu

lanc

eper

sone

el g

oed

rege

len.

Mee

rsa

men

wer

king

met

pol

itie

en b

rand

wee

r is

gew

enst

.

Eval

uati

e

Goe

de b

espr

ekin

g w

aard

oor

bero

epsb

lindh

eid

wor

dt v

oork

omen

. Ve

el m

eer

kant

en a

an d

e ca

sus

dan

geda

cht;

voo

ral j

urid

isch

tech

nisc

h.

Dat

je d

e po

litie

nie

t m

agin

form

eren

was

onb

eken

d; e

r w

erd

juis

t ge

dach

t da

t he

t al

tijd

gebe

urde

, maa

r hi

er z

it ju

ist e

engr

oot

dile

mm

a. H

et w

erke

lijke

dile

mm

a is

goe

d aa

n de

ord

ege

kom

en.

De

theo

rie

over

wet

telij

kere

gelin

gen

bood

een

ste

rk k

ader

voor

de

besp

reki

ng e

n he

eft

geho

lpen

om

juri

disc

he d

iscu

ssie

sui

t te

slu

iten.

De

bero

epsc

ode

leek

nie

t zo

veel

tebi

eden

bij

het

omga

an m

et h

etdi

lem

ma,

maa

r sc

hiep

vee

ldu

idel

ijkhe

id o

ver

het

sign

aler

enva

n de

ze b

eroe

pspr

oble

men

.M

eer

onde

rlin

g ov

erle

g no

dig

tuss

en a

mbu

lanc

eper

sone

el; m

eer

echt

in g

espr

ek g

aan

met

elk

aar

nade

hul

pver

leni

ng, n

iet

alle

en o

ver

het t

echn

isch

han

dele

n. D

iscu

ssie

is n

odig

om

sch

erp

te b

lijve

n en

om

elka

ar te

ste

unen

.

35

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 1

6 -

21-0

3-20

03

Them

a: D

aar

sta

je d

anal

s le

erlin

g.

Onv

erw

acht

s de

vera

ntw

oord

ing

voor

de

hele

afd

elin

g kr

ijgen

,te

rwijl

je d

aar

nog

niet

aan

toe

bent

.

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Met

hode

van

bes

prek

en:

1. W

e ki

jken

naa

r de

ze c

asus

m.b

.v.

3 m

odel

len

vanu

it d

e m

edis

che

ethi

ek.

2. K

an d

e be

roep

scod

e on

sha

ndva

ten

bied

en?

3. W

at is

hie

r he

t goe

de h

ande

len?

Wat

zou

hie

r he

t hoo

gste

goe

dzi

jn?

4. N

agaa

n of

dez

e be

spre

king

ons

zake

n ge

leer

d he

eft v

oor

een

volg

ende

kee

r.

Sam

enva

ttin

g

Ond

er d

wan

g kr

eeg

leer

ling

mee

r ve

rant

woo

rdin

gda

n w

aar

hij v

oor

opge

leid

was

. Hij

twijf

elde

of h

ijde

hel

e af

delin

g ko

n ov

erzi

en, m

aar

durf

de n

iet

tew

eige

ren.

Lei

ding

geve

nde

nam

alle

enor

gani

sato

risc

he v

eran

twoo

rdel

ijkhe

id, n

iet

dezo

rgin

houd

elijk

e. D

eze

maa

kte

de p

adag

ogis

che

opdr

acht

de

leer

ling

te b

esch

erm

en n

iet

waa

r.A

chte

raf e

en c

ompl

imen

t gek

rege

n, m

aar

zijn

twijf

el w

erd

niet

ser

ieus

gen

omen

.Zo

rgvr

ager

s he

bben

rec

ht o

p be

voeg

d pe

rson

eel.

Er o

ntst

ond

een

verb

ond

tuss

en le

erlin

g en

zorg

vrag

ers,

dez

e hi

elpe

n he

el g

oed

mee

. Dit

gaf

wed

erzi

jds

vers

chul

digd

zijn

; dit

hoor

t ni

et in

prof

essi

onel

e zo

rg.

Hij

had

zich

kun

nen

bero

epen

op

bero

epsc

ode

door

dat:

• le

erlin

g on

vold

oend

e de

skun

dig

was

om

adeq

uate

zor

g te

bie

den,

•

scha

de b

erok

kene

n m

ogel

ijk w

as,

• on

vold

oend

e vo

orw

aard

en v

oor

goed

e zo

rg d

oor

orga

nisa

tie g

esch

apen

war

en,

Ach

tera

f bie

dt b

eroe

psco

de s

teun

bij

het

sign

alen

door

geve

n.Ve

rbre

ding

zoe

ken

door

het

nie

t jou

w p

robl

eem

tela

ten

mak

en, m

aar

tot e

en g

ezam

enlij

k pr

oble

em.

Tim

e-ou

t vra

gen.

Eval

uati

e

Pre

ttig

en

zinv

ol o

m d

eze

besp

reki

ng m

ee te

mak

en. E

rko

men

nog

reg

elm

atig

situ

atie

svo

or w

aari

n de

pos

itie

van

dele

erlin

g zw

ak is

. B

ewon

deri

ng v

oor

de s

tapp

en (n

aar

OR

en

leer

linge

nraa

d) d

ie R

onal

dze

tte

na h

et v

oorv

al. H

ij he

eft

acht

eraf

goe

d vo

or z

ichz

elf g

ezor

gd.

Hij

wee

t nu

de

weg

en

wijs

t di

e oo

kaa

n an

dere

n.M

etho

de w

as o

pen

en v

erfr

isse

nd;

leuk

3 a

part

e m

odel

len.

Je le

ert v

eel v

an m

et e

lkaa

r pr

aten

over

één

bep

aald

e si

tuat

ie, z

eker

als

er e

en s

tukj

e th

eori

e bi

jge

ïnte

gree

rd is

. In

leer

situ

atie

s zo

uhe

t ee

n m

eerw

aard

e he

bben

als

een

casu

sbes

prek

ing

plaa

ts v

indt

aan

de h

and

van

een

stuk

je t

heor

ie.

Dit

maa

kt d

at d

e be

spre

king

hee

lco

ncre

et b

lijft

; het

ove

rstij

gt d

at e

nevo

orbe

eld.

36

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 1

7 -

25-0

4-20

03

Them

a: E

this

che

dile

mm

a's

in h

etge

vang

enis

wez

en.

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Bes

prek

en v

an 3

vra

gen:

1. H

oe g

a je

om

met

bero

epsg

ehei

m?

2. G

eef j

e m

edis

che

uits

lage

n do

oraa

n de

rec

lass

erin

g?3.

Wat

mel

d je

in e

enbe

hand

elpl

anbe

spre

king

?

Sam

enva

ttin

g

Opv

alle

nd p

unt w

as d

at h

ij vr

ijwill

iger

swer

k do

etin

ver

zorg

ings

huis

zon

der

dat i

eman

d w

eet v

anTB

S. H

ij he

eft r

echt

op

onbe

last

e ni

euw

e st

art,

maa

r ho

e zi

t het

met

de

besc

herm

ing

van

debe

won

ers?

B

ewaa

rder

s he

bben

gee

n m

edis

che

info

rmat

ie,

moe

ten

altij

d al

le v

oorz

org

nem

en. B

ewak

ers

will

en w

el g

egev

ens,

maa

r ve

rple

egku

ndig

enm

ogen

die

nie

t gev

en i.

v.m

. ber

oeps

gehe

im. D

eze

span

ning

spe

elt a

ltijd

tuss

en d

e be

roep

sgro

epen

.Li

ever

van

tevo

ren

afsp

reke

n da

t uits

lag

door

geve

n w

ordt

; dan

is h

et g

een

dile

mm

a.P

robl

eem

kom

t doo

r de

ver

schi

llend

e in

stan

ties

waa

r he

t ond

erzo

ek p

laat

s vi

ndt e

n di

e de

uits

lag

moe

t wet

en.

Bet

ere

afsp

rake

n tu

ssen

ber

oeps

groe

pen

zijn

nood

zake

lijk.

Wat

doe

je m

et v

ertr

ouw

elijk

e ge

geve

ns?

Als

jeva

n te

vore

n aa

ngee

ft d

at je

het

mis

schi

en d

oor

moe

t pra

ten

met

een

and

er, m

aakt

dat

hij

je n

iet

vert

rouw

d. A

chte

raf b

espr

eken

waa

rom

dit

vert

eld

is. H

oe d

aar

nu m

ee o

m te

gaa

n?H

et h

oogs

te g

oed

is n

iet e

en o

nber

eikb

aar

idea

alst

elle

n, m

aar

klei

ne s

tapj

es p

robe

ren

te b

erei

ken.

Toew

erke

n na

ar b

egel

eid

won

en e

nvr

ijwill

iger

swer

k, te

ven

stru

ctuu

r en

ste

un b

iede

n.

Eval

uati

e

Pre

ttig

ges

prek

, om

dat

deze

colle

ga's

er

fris

tege

n aa

n ki

jken

.Vo

or d

e aa

nwez

igen

was

dit

een

heel

and

ere

wer

eld;

een

moe

ilijk

vakg

ebie

d. V

eel i

nsite

info

rmat

iege

kreg

en. H

et le

vert

een

and

erbe

eld

op b

ij de

ver

plee

gkun

dige

, tot

nu to

e pa

ste

dit

deel

nie

t in

het

beel

d.O

p af

stan

d be

zien

kan

som

s 'e

ye-

open

ers'

opl

ever

en; d

it he

lpt

'ber

oeps

defo

rmat

ie' v

oork

omen

. D

oor

de v

ersc

hille

nde

vrag

en w

aser

nie

t éé

n m

etho

de te

geb

ruik

en.

Eers

t de

vra

gen

bij d

e ca

sus

bean

twoo

rdt,

daar

na n

aar

het

hoog

ste

goed

gek

eken

om

de

ethi

sche

kan

t va

n de

cas

us g

oed

uit

te s

pitt

en.

De

vrag

en b

rach

ten

wel

str

uctu

ur in

de b

espr

ekin

g. V

oora

l toe

licht

ende

info

rmat

ie v

oora

f en

de t

heor

ie o

ver

bero

epsg

ehei

m le

idde

de

besp

reki

ng in

de

juis

te b

anen

.

37

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 1

8 -

23-0

5-20

03

Them

a: O

verp

laat

sing

van

zorg

cent

rum

naa

rve

rple

eghu

is?

Mev

rouw

lag

op a

fdel

ing

mee

rzor

g en

had

zov

eel

aand

acht

nod

ig d

at g

ing

t.k.v

. and

ere

bew

oner

s.W

at te

doe

n?

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Fase

mod

el v

oor

ethi

sche

besl

uitv

orm

ing

1. H

et p

robl

eem

iden

tific

eren

.2.

Het

pro

blee

m a

naly

sere

n.3.

Bes

luit

ontw

ikke

len.

4. E

en k

euze

mak

en.

Sam

enva

ttin

g

Hoe

veel

aan

dach

t mag

één

bew

oner

ope

isen

? M

evro

uw r

iep

altij

d om

aan

dach

t. Ve

rzor

gend

envo

elde

n zi

ch te

kort

sch

iete

n, z

ij ko

nden

noo

itbi

eden

wat

mev

rouw

nod

ig h

ad. Z

e vo

nden

het

verv

elen

d t.o

.v. a

nder

e be

won

ers.

Dit

leve

rde

irri

tatie

op,

dat

gin

g ov

erhe

erse

n.D

aarn

aast

gin

gen

finan

ciën

mee

telle

n; m

evro

uwve

rbru

ikte

te v

eel z

orgm

inut

en ➔

verp

leeg

huis

indi

catie

.H

et u

itgan

gspu

nt m

evro

uw c

entr

aal v

erpl

aats

tezi

ch n

aar

ande

re b

ewon

ers

cent

raal

en

naar

het

syst

eem

cen

traa

l. D

it sa

men

met

teko

rt v

oele

nsc

hiet

en e

n ir

rita

tie m

aakt

e da

t onv

oldo

ende

crea

tieve

blik

was

voo

r op

loss

inge

n. O

verp

laat

sen

leek

de

oplo

ssin

g.Ve

rzor

gend

en v

oeld

en z

ich

ook

rot

bij h

et n

iet

waa

rmak

en v

an d

e fil

osof

ie v

an M

eerz

org.

Eval

uati

e

Leuk

en

goed

om

het

hie

r aa

n de

orde

te h

ebbe

n; h

et li

et n

ieuw

epu

nten

zie

n. H

et g

af h

et g

evoe

l dat

er v

ia e

en la

nge

omw

eg o

p ie

tssi

mpe

ls g

ekom

en w

as; t

och

was

dit

waa

rsch

ijnlij

k no

dig.

Als

er

aan

het

begi

n ge

lijk

over

dez

e za

ken

gesp

roke

n w

as h

ad h

et e

enne

gatie

ve la

ding

geh

ad. H

et g

ing

nuvi

a ee

n om

weg

, maa

r di

t le

idde

tot

begr

ip.

Kijk

en v

an p

rakt

ijk n

aar

het

nive

auva

n w

aard

en w

as m

oeili

jk. D

evo

orbe

reid

ing

op p

apie

r (fa

sem

odel

)he

lpt

om h

et te

rug

te p

akke

n.P

unte

n/m

inut

ensy

stee

m k

an o

okbe

nut

wor

den

om te

tone

n w

at e

rno

dig

is, o

m w

at m

ee te

ber

eike

n.

38

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 1

9 -

20-0

6-20

03

Them

a: W

elke

zor

g m

ag,

moè

t of w

il de

verz

orge

nde

B v

erle

nen?

Mev

rouw

gaa

t ach

teru

iten

hee

ft m

eer

zorg

nodi

g. D

it w

ordt

inge

koch

t via

de

PG

B.

Dez

e zo

rg k

omt n

iet u

itin

stel

linge

n w

aar

verz

orge

nde

voor

wer

kt.

Wat

moe

t ver

zorg

ende

als

zij v

erm

oedt

dat

de

part

icul

iere

kra

cht n

iet

bevo

egd

is.

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Met

hode

voo

r he

t af

weg

en v

an d

ew

aard

en:

(uit

verp

leeg

kund

ige

exce

llent

ie)

1. A

naly

sere

n va

n de

situ

atie

en

keuz

emog

elijk

hede

n2.

Ver

held

eren

van

bet

eken

isse

n en

mot

ieve

n3.

Ver

held

eren

van

han

delin

gen

enge

volg

en.

4. A

fweg

en v

an w

aard

en.

Sam

enva

ttin

g

Verz

orge

nde

bied

t hul

p bi

j dou

cheb

eurt

. Mev

rouw

krijg

t m

eer

zorg

nod

ig, d

it m

ag v

erzo

rgen

debi

eden

ond

er b

egel

eidi

ng v

an g

edip

lom

eerd

ekr

acht

. Op

een

ocht

end

is e

r w

el p

artic

ulie

re h

ulp,

alle

en li

jkt z

e ni

et g

edip

lom

eerd

. Ver

zorg

ende

heef

t dit

niet

nag

evra

agd,

de

hulp

is b

uite

nlan

dse

dat g

eeft

het

gev

oel i

k di

scri

min

eer

toch

nie

t?Ve

rzor

gend

e vr

aagt

zic

h af

: ver

zorg

ing

op b

eddo

en e

n te

gen

bero

epsc

ode

inga

an o

f mev

rouw

aan

haar

lot o

verl

aten

?B

elan

g va

n cl

iënt

sta

at b

oven

reg

elge

ving

. Je

bent

wel

ver

antw

oord

elijk

voo

r je

han

dele

n. D

ocht

erbe

heer

t PG

B e

n w

il zo

goe

dkoo

p m

ogel

ijke

zorg

➔ga

at t.

k.v.

kw

alite

it va

n zo

rg. E

r is

gee

n st

abie

lefa

ctor

van

uit d

e ve

rzor

ging

.Vo

or v

erzo

rgen

de w

oog

mee

: •

zorg

van

uit h

et h

art i

s hi

er n

odig

, •

rela

tie o

p w

aard

evol

niv

eau

houd

en,

• m

evro

uw is

blij

dat

ik e

r w

eer

ben

en•

ik m

ag s

topp

en v

olge

ns b

eroe

psco

de.

Verz

orge

nde

besl

ist h

ulp

te b

iede

n en

bel

tac

hter

af n

aar

zorg

man

ager

om

ged

ekt

te z

ijn.

Na

was

beur

t kan

ver

zorg

ende

ook

haa

r tw

ijfel

besp

reke

n m

et c

olle

ga. F

eedb

ackt

rain

ing

isge

wen

st.

Dit

is g

een

dile

mm

a ov

er w

el o

f nie

t ha

ndel

en,

verz

orge

nde

wis

t gel

ijk w

at te

doe

n. H

ier

gaat

het

over

hoe

ga

je o

m m

et je

ver

antw

oord

elijk

heid

.

Eval

uati

e

Bijs

turi

ng t

ijden

sca

suïs

tiekb

espr

ekin

g w

as n

odig

omda

t he

t m

eer

over

bev

oegd

hede

nen

bek

waa

mhe

den

ging

dan

ove

rdi

lem

ma'

s; d

it w

as e

en g

evol

g va

nhe

t ge

koze

n m

odel

.D

e ri

gidi

teit

van

het

zorg

syst

eem

kwam

hee

l dui

delij

k na

ar v

oren

; het

bezo

rgde

ons

gro

te o

nger

usth

eid.

Inhe

t ka

der

van

debe

roep

sont

wik

kelin

g lij

kt d

it ee

nne

erw

aart

se s

pira

al. D

e ri

gidi

teit

kom

t to

t ui

tdru

kkin

g in

hoe

er

geke

ken

wor

dt. I

s da

t va

nuit

deor

gani

satie

(wel

ke r

egel

s zi

jn e

r) o

fki

jken

we

vanu

it de

clië

nt (w

at h

eeft

de c

liënt

op

dat

mom

ent

nodi

g)?

Mee

r ki

jken

van

uit

de r

egel

gevi

ngto

ont

de z

eer

vers

chra

alde

kan

t va

nde

zor

g. D

e di

scus

sie

over

wat

ishi

er g

oede

zor

g ra

akt

te v

aak

op d

eac

hter

gron

d.D

e ca

sus

lijkt

vri

j sim

pel t

ean

alys

eren

, maa

r de

toeg

evoe

gde

waa

rde

van

het

gesp

rek

blijk

t ui

t de

pers

oonl

ijke

idee

ën d

ie a

an d

e or

dekw

amen

. Voo

ral h

oe d

eve

rzor

gend

e er

zel

f in

ston

d en

waa

rdoo

r zi

j zic

h be

lem

mer

dvo

elde

, gee

ft h

et b

elan

g va

n he

tbe

spre

ken

aan.

Het

hel

pt o

ok o

m te

blijv

en s

taan

voo

r go

edzo

rgve

rlen

en, o

ok a

l bet

eken

t het

dat

je te

gen

de r

egel

s (e

n de

baa

s)in

moe

t ga

an. H

et e

chte

ges

prek

over

wat

daa

r in

die

situ

atie

nod

ig is

moe

t bl

ijven

.A

anm

oedi

ging

om

alt

ijd z

o te

blij

ven

staa

n vo

or h

aar

eige

n ge

voel

ens.

39

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 2

0 -

25-0

7-20

03

Them

a: O

uder

- en

kind

zorg

Moe

der

zegt

op

het

cons

ulta

tiebu

reau

dat

het

mei

sje

zich

nie

t w

ilui

tkle

den

in h

et b

ijzijn

van

man

nen.

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Met

hode

van

bes

prek

en:

We

zulle

n de

dri

edel

ing

voel

en,

denk

en, h

ande

len

hant

eren

.1.

Wat

zeg

t jou

w in

tuïti

e?2.

De

situ

atie

van

alle

kan

ten

bezi

en, v

anui

t alle

bet

rokk

enen

.3.

Wel

ke c

onse

quen

ties

heef

t dat

voor

jouw

han

dele

n al

sw

ijkve

rple

egku

ndig

e?

Sam

enva

ttin

g

Her

kenn

ing

dat j

e ie

ts a

anvo

elt,

terw

ijl c

olle

ga h

etba

gate

llise

ert.

Onm

acht

dat

col

lega

je n

iet

seri

eus

neem

t. W

el b

lijve

n st

aan

voor

je in

tuïti

e(o

nrus

tgev

oele

ns),

dat i

s jo

uwve

rant

woo

rdel

ijkhe

id.

Wijk

verp

leeg

kund

ige

ging

af o

p er

vari

ng v

an C

bar

ts, z

ij is

zee

r al

ert o

p m

edis

che

aspe

cten

.D

aado

or a

ccep

teer

de z

ij: c

onta

ct o

pnem

en o

ver

drie

maa

nden

. Toe

n ge

en c

onta

ct to

t sta

nd k

wam

wer

d ar

gwaa

n gr

oter

. Cb

arts

luis

terd

e ni

et g

oed

naar

wijk

verp

leeg

kund

ige.

Wijk

verp

leeg

kund

ige

vraa

gt h

uisa

rts

om a

dvie

s; d

eze

pikt

eon

rust

gevo

elen

s w

el o

p. B

elde

late

r no

g te

rug

met

nie

uwe

sign

alen

. Situ

atie

laat

wijk

verp

leeg

kund

ige

niet

los;

zij

zoek

t sc

hrift

elijk

cont

act.

Moe

der

nam

nu

cont

act o

p en

ver

teld

eop

het

opv

oedk

undi

gbur

eau

te k

omen

en

een

opvo

edcu

rsus

te v

olge

n bi

j dez

elfd

e in

stel

ling.

Jam

mer

dat

dez

e ge

geve

ns n

iet u

itgew

isse

ldw

orde

n.Er

zijn

inho

udel

ijke

wer

kbes

prek

inge

n no

dig

omte

kun

nen

prat

en o

ver

derg

elijk

e si

tuat

ies

en o

ver

hoe

verd

er?

Eval

uati

e

Een

uitg

ebre

ide

besp

reki

ng is

gem

ist

op h

et w

erk;

noo

dzaa

kw

ordt

wel

gev

oeld

. Er

was

tege

nop

gezi

en o

m t

huis

teve

rgad

eren

; het

is e

chte

r go

edve

rlop

en ➔

med

e do

or d

e go

ede

orga

nisa

tie.

De

met

hode

was

ges

truc

ture

erd

enco

mpa

ct; d

it pa

ste

goed

bij

deca

sus.

De

met

hode

was

nie

t te

inge

wik

keld

en

logi

sch

van

opbo

uw.

Een

sim

pele

cas

us m

et v

eel k

ante

n.H

et is

eig

enlij

k w

el e

en t

ragi

sch

kom

isch

ver

haal

. De

hele

tijd

wild

eje

het

ein

de w

eten

.D

e on

geru

sthe

id v

an d

ew

ijkve

rple

egku

ndig

e kw

am g

oed

over

.Ee

n go

ede

sam

enw

erki

ng o

p ee

nhe

el b

reed

fron

t (d

isci

plin

es e

nor

gani

satie

s) is

nod

ig.

40

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 2

1 -

22-0

8-20

03

Them

a: je

ugd

GG

Z

Een

mei

sje

is p

lots

elin

gdo

of g

ewor

den.

Daa

rna

wer

d ze

dep

ress

ief e

nsi

ndsd

ien

heef

t ze

suïc

iden

eigi

ngen

. Wat

heef

t dit

mei

sje

nodi

g?W

at k

an d

e hu

lpve

rlen

ervo

or h

aar

bete

kene

n?

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Ethi

sch

refl

ecti

emod

el1.

Wat

von

d jij

in d

eze

situ

atie

het

goed

e om

te d

oen?

2. W

aren

er

mee

rder

em

ogel

ijkhe

den?

3.

Wat

wild

e de

clië

nt d

at e

rge

beur

de v

olge

ns jo

u?

4. W

at w

as h

et a

ande

el v

an d

ena

aste

n?5.

Wat

wer

d er

ber

oeps

mat

ig v

an je

verw

acht

?6.

Wat

von

den

de c

olle

ga's

dat

er

beho

orde

te g

ebeu

ren?

7. W

at w

ordt

er

in jo

uw o

rgan

isat

ieal

s go

ed h

ande

len

besc

houw

d?W

elke

gro

te li

jnen

wor

den

er d

anzi

chtb

aar?

Wel

ke in

zich

ten

leve

rt d

it op

?B

ekijk

wel

ke r

icht

inge

n di

t aan

geef

tvo

or m

ogel

ijke

oplo

ssin

g(en

)?

Sam

enva

ttin

g

Mei

sje

(16)

is d

epre

ssie

f na

plot

selin

g do

of te

zijn

gew

orde

n. D

omin

ee z

egt i

n pr

eek

dat

zij e

n ha

arou

ders

min

der

kans

op

de h

emel

mak

en. M

eisj

edo

et d

aarn

a ee

n ni

euw

e su

ïcid

epog

ing.

C

omm

unic

atie

is a

ltijd

een

item

gew

eest

in h

etle

ven

van

dit m

eisj

e.

Vade

r bi

edt s

truc

tuur

via

sla

an, d

it is

min

der

naon

tsta

an v

an d

oofh

eid.

Het

hel

e ge

zin

is in

gezi

nsth

erap

ie g

egaa

n. Z

e ge

love

n w

el in

dit

mei

sje,

maa

r ze

ggen

het

noo

it.D

omin

ee is

op

scho

ol d

e m

enst

or v

an h

et m

eisj

e.Ze

kre

eg e

xtra

aan

dach

t van

hem

. Hij

vroe

gin

form

atie

ove

r ha

ar b

ij ha

ar b

este

vri

endi

n.W

elke

pos

itiev

e en

neg

atie

ve e

ffec

ten

heef

t de

gelo

ofsg

emee

nsch

ap o

p he

t mei

sje?

B

ijbel

teks

ten

en C

hris

telij

ke li

tera

tuur

gez

ocht

over

doo

fhei

d.•

Jezu

s ne

emt d

e do

ve a

part

, wil

deze

per

soon

zelf

zie

n.

• Je

zus

gebr

uikt

spu

ug, d

it is

een

geb

aar

dat

liefd

e ta

stba

ar m

aakt

.•

Jezu

s st

uurt

de

men

sen

teru

g na

ar v

ertr

ouw

deom

gevi

ng m

et w

aars

chuw

ing

tege

n kw

ade

invl

oede

n.

Veel

par

alle

llen

met

de

situ

atie

van

het

mei

sje.

Hee

ft d

it m

eisj

e lie

fde

om h

aar

heen

? W

ordt

zij

onvo

orw

aard

elijk

gea

ccep

teer

d? W

ordt

er

echt

naar

dit

mei

sje

gelu

iste

rd?

Er w

ordt

gew

erkt

aan

eig

en, g

ezon

de k

euze

sm

aken

, aan

zel

facc

epta

tie e

n aa

n zi

ch z

elf l

eren

vind

en. I

n ge

zins

ther

apie

aan

com

mun

icat

ie e

nec

ht g

ehoo

rd w

orde

n en

aan

elk

aar

erke

nnen

inhe

t war

e zi

jn.

Eval

uati

e

Een

goed

e be

spre

king

waa

ruit

bela

ngri

jke

ding

en z

ijn o

pgep

ikt;

ook

uit

de b

ijbel

verh

alen

en

debo

eken

.Er

is b

ewon

deri

ng v

oor

de a

anpa

kva

n Li

lian,

vol

gens

dia

gnos

ebe

keke

n zo

u de

aan

pak

veel

bepe

rkte

r zi

jn. H

et g

ehee

l is

op h

etin

divi

du b

ekek

en e

n ni

et v

olge

nspr

otoc

olle

n af

geha

ndel

d. H

et h

eeft

ook

te m

aken

met

het

blij

ven

staa

nvo

or je

eig

en u

itgan

gspu

nten

.H

et is

een

inte

ress

ante

en

indr

ukw

ekke

nde

casu

s di

eve

rrijk

ing

gaf d

oor

het

vele

leze

n.N

ooit

zo g

erea

lisee

rd w

at h

etbe

teke

nt o

m d

oof t

e zi

jn; j

e ni

etm

eer

kunn

en o

riën

tere

n op

gelu

iden

➔he

t bu

iteng

eslo

ten

voel

en m

oet

enor

m z

ijn.

De

met

hode

wor

dt a

ls o

nopv

alle

nd,

open

en

alom

vatt

end

besc

hrev

en.

Het

beg

int

zo g

oed

bij d

e cl

iënt

.

41

Inge

brac

hte

casu

s

Cas

us 2

2 -

19-0

9-20

03

Them

a: A

bort

us in

een

Asi

elzo

eker

scen

trum

(AZC

).

Mev

rouw

is m

etdo

chte

rtje

gev

luch

t naa

rN

eder

land

. Haa

r m

anw

as a

l eer

der

gevl

ucht

;zi

j hee

ft n

iets

van

hem

vern

omen

sin

ds d

ie ti

jd.

Ze is

zw

ange

r va

n ee

nko

rtst

ondi

g co

ntac

t en

wee

t nie

t wat

ze

moe

tdo

en.

Met

hode

/bes

pree

kpun

ten

Met

hode

van

bes

prek

enA

an d

e ha

nd v

an J

oan

Tron

to's

theo

rie:

1. H

et z

ien

van

de w

erke

lijke

beho

efte

; wat

is d

ie in

dez

esi

tuat

ie?

2. V

eran

twoo

rdel

ijkhe

id o

p je

nem

envo

or d

eze

beho

efte

; wat

bet

eken

tda

t in

dit g

eval

?3.

Wer

kelij

k op

timaa

l goe

d do

en;

hoe

geef

je d

at v

orm

?4.

De

zorg

vrag

er la

at m

erke

n of

de

gebo

den

zorg

ade

quaa

t en

echt

wel

kom

is; h

oe k

om je

hie

rac

hter

?5.

Tot

slo

t zul

len

we

kijk

en w

at h

etan

twoo

rd o

p de

vra

ag v

an D

ucky

zou

kunn

en/m

oete

n zi

jn.

Sam

enva

ttin

g

Wat

een

leve

nsve

rhaa

l en

com

plex

iteit!

Hoe

kan

jehi

er h

ulp

bied

en?

Mis

schi

en z

wan

ger

door

hun

keri

ng n

aar

war

mte

?K

an z

e de

ze h

ande

lsw

ijze

van

zich

zelf

acce

pter

en?

Ove

r as

ielz

oeke

rpro

cedu

re b

espr

eek

je a

lleen

de

span

ning

en

de o

nrus

t di

e he

tve

roor

zaak

t.G

oed

cont

act v

ia w

ijze

vrou

wel

ijke

tolk

.Ve

rple

egku

ndig

e w

il he

t ver

haal

del

en e

n pr

ecie

sde

vra

agte

kens

wet

en v

an m

evro

uw. B

este

opt

ie is

abor

tus,

als

zij

teru

g w

il na

ar e

igen

land

. Maa

rda

t is

door

Kat

holie

ke g

eloo

f nie

t mog

elijk

voo

rha

ar. V

eel s

til s

taan

bij

beid

e be

slis

sing

en, s

teun

bied

en b

ij ke

uze.

Verp

leeg

kund

ige

vond

het

een

waa

rdev

ol c

onta

ct,

denk

t dat

het

ove

r en

wee

r zo

was

. Er

g vo

orzi

chtig

zijn

met

het

gev

en v

an je

eig

enm

enin

g, h

oogu

it al

s he

t de

ande

r he

lpt.

In d

itge

val g

eant

woo

rd: V

raag

het

God

. Daa

r ha

dm

evro

uw v

rede

mee

.

Eval

uati

e

Goe

d om

tijd

te h

ebbe

n vo

or e

enui

tgeb

reid

e be

spre

king

.B

oeie

nd e

n in

druk

wek

kend

doo

r de

vele

asp

ecte

n di

e er

aan

zitt

en.

Veel

mac

htel

oze

gevo

elen

s ov

er h

etom

gaan

met

asi

elzo

eker

s. K

nap

dat

de v

erpl

eegk

undi

ge o

ndan

ks h

etbe

leid

nog

ste

eds

blijf

t st

aan

voor

het v

erle

nen

van

goed

e zo

rg.

Hoe

hou

d je

dit

wer

k vo

l? V

eel e

igen

initi

atie

f, w

eini

g st

eun

uit

AZC

.Si

gnal

en v

anui

t de

zor

g na

arbe

leid

smak

ers,

ber

oeps

vere

nigi

ngen

CN

V P

ublie

ke Z

aak;

aanb

evel

inge

n m

.b.t

aand

acht

voo

ret

hisc

he a

spec

ten

in C

AO.

Verp

leeg

kund

ige

cent

raal

in d

ebe

spre

king

en

niet

de

clië

nt.V

anui

tpr

ofes

sion

eel h

ande

len

geke

ken

ofvr

aag

van

verp

leeg

kund

ige

bean

twoo

rd w

as.

Bijlage 3 Overzicht publicaties en presentaties

In deze bijlage is een zo volledig mogelijk overzicht gegeven van de presentaties en publicaties tijdensde looptijd van het project.

Presentaties • AVVV congres 5 november 2001 • Nursingdagen, 11 december 2002• Zorgvak 18 april 2002• CFO Regiogroep Zuid Holland, 2002• CFO regiobijeenkomst thuiszorg, Assen 24 april 2002• Symposium Dag van de Verpleging, Van Weel

Bethesdaziekenhuis, Dirksland, 13 mei 2002• Refereeravond van Verve, 10 september 2002• CNV Publieke Zaak, themadag kraamzorg 10

oktober 2002• Dag van de Verzorging, Jaarbeurs Utrecht, 15

oktober 2002• Week van de chronisch zieken, november 2002;• IMOZ congres 12 november 2002;• Dag van Diaconaat en zorg van de Samen op

Wegkerken,14 november 2002• Kruisvereniging Breda, 2002• Medica, februari 2003• Tijdens Dag van de Verpleging, Hogeschool, Ede,12

mei 2003,• Zorgmarkt, Ede, 20 mei 2003• Dag van de Kraamzorg, mei 2003• Christelijk Sociaal Congres, 29 augustus 2003• Regiodebat AVVV, Bibliotheek Rotterdam, 6

november 2003

Radio en Televisie• Radio 1, interview, 2002• Radio 2, interview, 2002• Radio Gelderland, interview, 2002• Televisie, AVRO's gezondheidsplein, interview, 2002

Publicaties • Arcus huisorgaan, artikel 'Praten over ethiek is

geen discussie, maar een dialoog'• AVVV congreskrant, artikel• AVVV journaal, artikelen o.a. 'Ethiek-project: "Zorg

met aandacht, daar doe je het toch voor?",'Uitbreiding casuïstiek op website Zorgethiek','Aandacht voor de ethiek van de wasbeurt’

• Brabants Dagblad, artikel: 'Site ethische vragenverpleegkundigen'

• Chronisch Ziek, aankondiging• CICIAMS NEWS, artikel• CNV Opinie, artikel

• CNV Publieke Zaak, persberichten o.a. 'CNV-bondCFO start met uniek project: ‘Ethiek van het werkin de zorgsector'

• CNV Publieke Zaak, nieuwsbrieven aan leden in deverzorging en verpleging

• Dag van de verzorging, verslag 'Onbekend maaktonbemind'

• De Gelderlander, artikel 'Website helpt verplegingmet ethische vragen'

• Huisnet G.O.Z.L., artikel ‘CFO CNV-bond start metsite Zorgethiek'

• Kraamsupport, artikel• Magazine CNV Publieke Zaak (voorheen CFO

magazine), artikelen 'Project BVV/CFO: Meeraandacht nodig voor ethiek binnen de zorg','Lol inje werk: minder ziekteverzuim', 'Veelbelangstelling voor website zorgethiek', CNVVerzorging en Verpleging heeft speciaal aandachtvoor beroepsinhoud', 'Onbekend maakt onbemind','Verhitte discussie op nationale kraamzorgdag'

• Medisch Contact, Colum Arts en Net, referentievergelijking websites

• Onderwijs en Gezondheid, kort artikel 'Mijnfavoriete website'

• Personeelsorgaan Tabitha, Amsterdam• Provinciale Zeeuwse Courant, interview Ethiek in

de zorg onderbelicht'• Reflex (instellingsblad De Vogellanden), artikel:

Vakbodscommissie buigt zich over ethiek in dezorg'

• Regionale dagbladen, o.a. Haagsche Courant,Haarlems Dagblad, Utrechts Dagblad, artikelen

• Spits, artikel 'Ethiek in zorg in de knel'• Telegraaf, artikel 'Overleg in zorg wegbezuinigd'• Tijdschrift voor Verzorging, artikelen 'Durf jij nog

pillen te verdelen?','Verslag dag van deverzorging', 'Is er nog respect voor de cliënt?'

• Trouw, artikel 'Even over het vak'• Vakbladen, diverse aankondigen• Vrij Nederland, artikel 'Ik ben bewust afstandelijk,

uit lijfsbehoud'• Website www.zorgethiek.nl • Zin in Zorg, CVZ/KVZ, artikel 'Praat over ethische

dilemma's op je werk'• Zorgkrant, artikel 'De menselijke maat in de zorg'• Zorg en Welzijn, aankondiging

42

Bijlage 4 Deelnemersoverzicht

Projectleider:Mevrouw M.F.D. Waling-HuijsenZelfstandig gevestigd verpleegkundige,gespecialiseerd in ethiek van verzorging enverplegingBureau Met Waarden Helen

Deelnemers Kerngroep:De heer J.P van Gijzen, Sociaal-psychiatrisch verpleegkundige, geestelijkegezondheidszorg

Mevrouw M. Hof, Verzorgende, verzorgingshuis

Mevrouw N. Schop, Ziekenverzorgende, woon-/zorgcentrum

Mevrouw L.I. Venhuizen, Gespecialiseerd verpleegkundige, algemeenziekenhuis

Mevrouw C.W. Vijlbrief-den Hollander, Wijkverpleegkundige, Thuiszorg

Mevrouw D.M. Vollebregt, Beleidsmedewerker, CNV Publieke Zaak

Mevrouw M.M.J.L. Wuisman, Verpleegkundig medewerker, gehandicaptenzorg

Mevrouw M.W.J. Zitvast-van der Meer, Verzorgingshulp B, thuiszorg

Deelnemers achtergrondgroep:B. Eerland-van VlietDirecteur trainingscentrum Kor SchippersOud CNV-bestuurder

Drs. M.G.M.J. Jansen, Docent ethiek van de verpleegkunde, Lid van het lectoraat voor de zorg van chronischzieken en ouderen,

Mevrouw drs. M. Mulder, Geestelijk verzorger voor verzorgenden,verzorgingshuis

Mevrouw drs. J. Pannekoek, Landelijk bestuurder CNV Publieke Zaak

43

44

C O L O F O N

Het projectverslag ‘ethiek van dedagelijkse verzorging en verpleging’is een uitgave van CNV Verzorging en Verpleging.

Tekst: Mevrouw M.F.D. Waling-Huijsen,projectleiderMevrouw D.M. Vollebregt, beleids-medewerker CNV Publieke Zaak

Eindredactie: J. Spijk, Stafafdeling Publiciteit CNVPublieke Zaak

Nadruk van deze uitgave is, behou-dens toestemming van CNVPublieke Zaak, krachtens deAuteurswet verboden. Gebruik vangegevens verplicht tot bronvermel-ding.

Dit projectverslag is gratis te bestel-len door een schriftelijk verzoek ofeen verzoek per e-mail te sturennaar CNV Publieke Zaak, t.a.v.Postkamer, postbus 84500, 2508 AMDen Haag, e-mail:postkamer@cnvpubliekezaak.nl o.v.v.‘projectverslag ethiek van de dage-lijkse V&V’.

Eerste druk: maart 2004

Subsidie gever:

Den Haag, maart 2004