Erfgoedrapport Lier – Site Sion Sionsplein 23

Rapporten All-Archeo bvba 165

Marjolein Van CelstLies Dierckx

Jordi Bruggeman

Rapporten All-Archeo bvba 165

ErfgoedrapportLier – Site Sion Sionsplein 23

Marjolein Van Celst, Lies Dierckx en Jordi Bruggeman

Bornem 2013

Lier – Site Sion Rapporten All-Archeo 165

Colofon

Rapporten van het archeologisch onderzoeksbureau All-Archeo bvba 165

Aard onderzoek: ErfgoedrapportReferentie bestek: 2013/154

Naam site: Lier – Site Sion

Opdrachtgever: Stad Lier, Grote Markt 57, B-2500 LIEROpdrachtnemer: All-Archeo bvba, Barelveldweg 4, B-2880 BORNEM

All-Archeo bvbaBarelveldweg 4B-2880 Bornem

[email protected] 36 57 070498 15 84 40

D/2013/12.807/26

© All-Archeo bvba, 2013

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en /of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke

toestemming van de opdrachtgever.

2


Inhoudsopgave

1 INLEIDING.....................................................................................................................5

2 PROJECTGEGEVENS EN AFBAKENING ONDERZOEK.............................................................7 2.1 Afbakening studiegebied.............................................................................................................7 2.2 Aanleiding voor het onderzoek en onderzoeksopdracht.......................................................8

3 HISTORISCHE GEGEVENS................................................................................................9 3.1 Lier...................................................................................................................................................9 3.2 Site Sion.........................................................................................................................................10

4 BESCHRIJVING VAN DE ACTUELE TOESTAND...................................................................29 4.1 Gebouw A.....................................................................................................................................29 4.2 Gebouw B.....................................................................................................................................41 4.3 Gebouw C.....................................................................................................................................44 4.4 Gebouw D.....................................................................................................................................46 4.5 Gebouw E.....................................................................................................................................48 4.6 Gebouw F.....................................................................................................................................50 4.7 Gebouw G.....................................................................................................................................52 4.8 Gebouw H, I, J, L en M...............................................................................................................54 4.9 Gebouw K.....................................................................................................................................55 4.10 Gebouw N en O.........................................................................................................................55 4.11 Besluit..........................................................................................................................................56

5 BOUWGESCHIEDENIS...................................................................................................57 5.1 1469 tot 1834: klooster van Sion en katoenspinnerij van de firma De Heyder en Co......57 5.2 1834-1974: kazerne Sion/kazerne Luitenant-kolonel Becquevort.......................................58 5.3 1974-2012: stadsmagazijn...........................................................................................................60

6 DISCUSSIE..................................................................................................................63 6.1 Historische context......................................................................................................................63

6.1.1 19de-eeuwse kazernes in de Zuidelijke Nederlanden............................................63 6.1.2 Kazernes in Lier.............................................................................................................64

6.2 Actuele context............................................................................................................................65

7 BIBLIOGRAFIE.............................................................................................................67 7.1 Bronnen.........................................................................................................................................67 7.2 Websites........................................................................................................................................69

8 BIJLAGEN...................................................................................................................71 8.1 Lijst van afkortingen...................................................................................................................71 8.2 Glossarium...................................................................................................................................71 8.3 Foto's, plannen en tekeningen...................................................................................................71

3


4


1 InleidingIn het kader van de sloop van de panden op de site Sion, Sionsplein 23 in Lier, werd een erfgoedrapport met betrekking tot de culturele, historische en esthetische waarde van het bouwkundig erfgoed gevraagd.

De opdracht werd door de stad Lier op 28 mei 2013 aan All-Archeo bvba toegewezen. De archiefstudie werd uitgevoerd door Marjolein Van Celst. Het bouwsporenonderzoek werd op 4 juni 2013 uitgevoerd onder leiding van Marjolein Van Celst en met medewerking van Lies Dierckx.

Voor de historische studie werden verschillende archieven geraadpleegd, met name het stadsarchief van Lier en het archief in het Koninklijk Legermuseum. In het stadsarchief bevinden zich voornamelijk bouwdossiers vanaf 1974. In het Koninklijk Legermuseum werden geen bouwdossiers teruggevonden die betrekking hebben op de kazerne Sion, daarom werd gebruik gemaakt van de plannen en documenten die voorhanden waren in andere werken. Bovendien werd door adjudant Brioen de evolutie van het garnizoen en de militaire inkwartiering te Lier beschreven, net als de biografie over Luitenant-kolonel Becquevort en de historiek van het derde legerdepot.1 Voorts werd er aan de K.U. Leuven een thesis geschreven over Lier als garnizoensstad (1830-1914), die veel bijgedragen heeft tot het achterhalen van de geschiedenis van het onderzoeksgebied.2

1 Brioen 1982a; Brioen 1982b; Brioen s.d.2 Van den Bulck 2002

5


6


2 Projectgegevens en afbakening onderzoek

2.1 Afbakening studiegebiedHet onderzoeksgebied is gelegen in de provincie Antwerpen, stad Lier, Sionsplein 23 (Lier, Afdeling 1, Sectie H, perceel 126Z). Het onderzoeksgebied is volgens het gewestplan gelegen in militair gebied (1400). De zone bevindt zich vlakbij de samenvloeiing van de Grote en de Kleine Nete.

Fig. 1: Situeringsplan

– Administratieve gegevens met betrekking tot de locatie van het onderzoek:• Provincie: Antwerpen• Locatie: Lier• Plaats: Sionsplein 23• Ligging: Luitenant-kolonel Becquevortkazerne/stadsmagazijn• x/y Lambert72-coördinaat (centrum onderzoeksgebied): 164758; 202388

Het onderzoeksgebied bevindt zich in het oosten van de stad (Fig. 2, Fig. 3), ingesloten tussen de (Grote en Kleine) Nete in het oosten, de Kardinaal Cardijnstraat in het noorden, de Lookstraat in het zuiden en de Koepoortstraat, Gebroeders Doxplein en Kluizekerk in het westen.

7


2.2 Aanleiding voor het onderzoek en onderzoeksopdrachtOmwille van de sloop van de panden op de site Sion, Sionsplein 23 in Lier, werd een erfgoedrapport van de site met betrekking tot de culturele, historische en esthetische waarde van het bouwkundig erfgoed gevraagd.

De bedoeling van het onderzoek was om de bedreigde gebouwen te registreren, met in het bijzonder aandacht voor de historisch waardevolle elementen, om aldus tot een inzicht te komen in de geschiedenis van de gebouwen. Daarvoor werd gebruik gemaakt van de bevindingen uit het archiefonderzoek en de literatuurstudie, het bouwsporenonderzoek, de bouwopname en het muurarcheologisch onderzoek. Bovendien wordt het gebouw in haar historische en actuele context geplaatst.

8

Fig. 2: Kleurenorthofoto met een situering van het onderzoeksgebied (maps.google.nl)

Fig. 3: Kleurenorthofoto met een situering van het onderzoeksgebied: detail (maps.google.nl)


3 Historische gegevens

3.1 LierDe oorsprong van Lier wordt in verband gebracht met de heilige Gummarus, die leefde in de eerste helft van de 8ste eeuw. De eerste vestiging wordt doorgaans buiten het huidige stadscentrum geplaatst, met name ter hoogte van het toponiem Alliers (vermoedelijk gelegen in Ranst) dat Oud-Lier zou betekenen. Mogelijk werd in de eerste helft van de 9de eeuw de oude kern stilaan verlaten ten voordele van Nivesdonck, een lichte verhevenheid in de onmiddellijke nabijheid van de samenvloeiing van de beide Neten, een plaats die commercieel veel interessanter was. Lier maakte sinds de 12de eeuw deel uit van het hertogdom Brabant, hoofdkwartier Antwerpen. Het hoofdkwartier was op zijn beurt onderverdeeld in Kwartieren. Lier behoorde daarbij tot het Land van Ryen. In 1212 ontving Lier zijn stadsrechten.3

Mogelijk werd reeds in de 11de of 12de eeuw een stadsomwalling aangelegd die het zogenaamde Sint-Gummarusdomein afbakende, dat de oude stedelijke kern rond de hoofdkerk omvat. De eerste onbetwistbare omwalling van Lier werd omstreeks het midden van de 14de eeuw aangelegd (Fig. 4) en had de Grote Markt, met de lakenhalle, als het industriële en commerciële centrum. In totaal werden vijf (binnen)poorten aangelegd. Het onderzoeksgebied is gesitueerd op en binnen deze eerste omwalling. Reeds op het einde van de 14de eeuw werd een tweede omwalling uitgetekend en kort daarna gerealiseerd. De handelsactiviteit was in het begin van de 13de eeuw nog zeer beperkt, maar nam in de loop van deze eeuw sterk toe omwille van de lakenindustrie en groeide na het einde van de 13de eeuw uit tot een belangrijk centrum van textielproductie. In de 14de en tot het midden van de 15de eeuw kende de stad een bloeiperiode. De opgetrokken vestingswerken bleven bestaan tot in het midden van de 18de eeuw en gedeeltelijk zelfs tot het begin van de 19de eeuw. Op heden zijn van deze omwalling enkel de Gevangenenpoort en de Corneliustoren (Zimmertoren) bewaard.4

Door politieke en sociale conflicten en de concurrentie met het Engelse laken ontstond in Lier een economische depressie in de tweede helft van de 15de eeuw. Op het einde van deze eeuw was er een langzaam economisch herstel, waarbij de lakennijverheid zich stilaan heeft aangepast aan de nieuwe vraag. In de eerste helft van de 16de eeuw kende Lier een bloei in de schaduw van Antwerpen. Bij de religieuze troebelen in de tweede helft van de 16de eeuw waren er belangrijke verwoestingen van gebouwen. In de 17de en 18de eeuw was er opnieuw een heropleving, ook op economisch vlak.5 Na de annexatie van de Oostenrijkse Nederlanden bij Frankrijk in 1795, worden vele kloosters en abdijen afgeschaft. Ook in Lier worden de kloosters, abdijen en bijhorende gronden opgeheven. Sommige kloosters werden opnieuw in gebruik genomen na 1830, maar anderen werden volledig afgebroken en het afbraakmateriaal werd verkocht. Andere Lierse kloosters kregen een nieuwe bestemming. Bovendien werd in deze periode de tweede stadsomwalling gedeeltelijk afgebroken, samen met de afbraak van een aantal binnenpoorten.6

3 Breugelmans et al. 1990: 10-134 Breugelmans et al. 1990: 14-15 en 735 Breugelmans et al. 1990: 17, 20, 24-25, 286 Breugelmans et al. 1990: 28, 38

9

Fig. 4: Plan van Lier door Jacob Van Deventer, ca. 1560 (bron: Historische Stedenatlas van Lier)


3.2 Site SionDe site Sion bevindt zich binnen de tweede stadsomwalling, in het oosten van de stad. Oorspronkelijk maakte het terrein deel uit van het Sionsklooster. Dit slotklooster is het oudste van de gesloten kloosters van Lier, opgericht naast het Kluizekerkhof. Het kapittel van Sint-Gummarus gaf op 19 augustus 1964 toelating om een kapel te bouwen en een wereldlijke priester aan te stellen. De schepenen en gezworenen van de stad Lier gaven op hun beurt de wereldlijke toestemming aan de zusters van Sion om zich te vestigen op 5 mei 1469. Deze zusters van de derde orde van Sint-Franciscus, afkomstig uit Hasselt, blijken rond 1526 voornamelijk te spinnen en weven, waarna ze zelf de gemaakte producten verkochten.7 Bovendien verkregen de zusters bij de oprichting van het klooster toestemming voor het bakken van brood en het brouwen van bier zonder dat hier accijnzen op moest worden betaald.8

7 Brioen 1982: 4-5; Breugelmans et al. 1990: 918 Bergmann 1873, 116

10

Fig. 5: Gekleurde gravure uit Georg Braun & Frans Hogenberg, Civitates Orbis Terrarum, Keulen 1572-1581 (gebaseerd op Jacob Van Deventer) (Lier, privéverzameling).


Op de kleurengravure van Braun & Hogenberg uit 1572-1581 (Fig. 5 en Fig. 6) kan het klooster met kerk en tuinen onderscheiden worden. Binnen het huidige onderzoeksgebied bevinden zich in de zuidwestelijke hoek enkele gebouwen. Voorts bevindt het onderzoekgebied zich binnen de tuinen van het klooster. Bovendien is ten noorden van het onderzoekgebied een arm van de Grote Nete te zien.9 Dit gebied is duidelijk natter van ondergrond.

Aangezien de inkomsten van de productie en verkoop van laken en linnen het klooster financieel ten goede kwam, kon in 1559 28 bunders land gekocht worden.10 Bovendien werd het klooster op 11 juni 1700 eigenaar van de Look, een veld grenzend aan de kloostermuur.11

Tijdens de 18de eeuw openden ze een kostschool voor jonge juffrouwen, waardoor het klooster tijdens de Franse overheersing niet onmiddellijk gesloten werd. De beemden (natte graslanden) van Sion werden in 1777 opgekocht door het belangrijke textielbedrijf De Heyder & Co (het huidige Technisch Atheneum aan de Predikherenlaan).12 De gronden werden als bleekweide gebruikt. Toch konden ook de zusters van Sion niet vermijden dat het klooster ten prooi viel aan de secularisering van de maatschappij. Nadat de kerk van het klooster op 15 november 1797 werd gesloten, werd het klooster met kerk, sacristie, kloosterhuis, blekerij en pastorie op 27 juli 1798 openbaar verkocht aan een zekere Speth, die bovendien het Gouvernementshotel aan de Grote Markt kocht. Vervolgens kwam het gewezen klooster in handen van het bedrijf De Heyder, die er in 1807 een textielfabriek (katoenspinnerij) inrichtte.13

9 Breugelmans et al. 1990: 4610 Brioen 1982: 611 Brioen 1982: 6; Willemen 2001: 112 De vennootschappen De Heyder, Van Scherpenbergh en Beeckmans waren Antwerpse negotianten die sinds

1756 in Lier vestigden. Ze richtten een katoenfabriek in in het Hof van Santhoven waar 100 à 150 weefgetouwen ondergebracht werden. Later kochten ze het Sionsklooster en het klooster van Vredeberg op, waarna het bedrijf in de 18de eeuw tot de grootste katoendrukkerijen van continentaal Europa behoorden. Na de Belgische Omwenteling (1830) kon het bedrijf niet langer zijn afzetmarkt in de kolonies houden, waarna de fabriek in 1834 in Leiden werd ondergebracht. (Breugelmans et al. 1990: 108)

13 Breugelmans et al. 1990: 91; https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/10467

11

Fig. 6: Detail van kleurengravure Braun & Hogenberg (1572-1581).

Fig. 7: Detail van de stadsplattegrond door luitenant Ducorron, 1772.


Op de stadsplattegrond die werd opgemaakt door luitenant Ducorron in 1772 (Fig. 9 en Fig. 7), worden bouwblokken algemeen weergegeven. Het huidige onderzoeksgebied van de site Sion blijkt echter niet bebouwd. De kloosterpanden die buiten het onderzoeksgebied gelegen zijn, werden wel weergegeven. Dit kan erop wijzen dat de bebouwing die wel weergegeven werd op de kaart van Braun & Hogenberg uit 1572-1581 voor het optekenen van het stadsplan afgebroken

12

Fig. 9: Stadsplattegrond door luitenant Ducorron, 1772 (Brussel, Algemeen Rijksarchief, kaarten & plannen in handschrift, nr. 56).

Fig. 8: “Het Sionsklooster in de 18de eeuw”, houtsnede door Viktor Verheyen (SAL SLI001005773).


werd. Aan de overzijde van de Nete bevindt zich één van de ravelijnen die in de 17de eeuw werden toegevoegd aan de tweede stadsverdediging. Op de kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden, opgenomen op initiatief van graaf de Ferraris (1771-1778), is meer detail van het onderzoeksgebied te zien (Fig. 10). Hieruit blijkt dat het onderzoeksgebied zich voornamelijk in de kloostertuinen bevindt. Bovendien is er centraal een U-vormige vijver met een kapelletje of kruisbeeld aangegeven. Ook op het plan uit 1842 (Fig. 12 en Fig. 14) werd, net als bij het bouwblok ten zuidoosten van het terrein, geen bebouwing aangegeven binnen het onderzoeksgebied.

13

Fig. 11: Sionsklooster, werk van Charles-Joseph Hoolans (1814-1872) (SAL SLI001015142)

Fig. 10: Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden (http://www.ngi.be)


14

Fig. 12: Plan van Lier: kopie afgeleverd door het Ministerie van Binnenlandse Zaken als bijlage bij het Koninklijk Besluit van 23 september 1842, met betrekking tot de verdeling van het grondgebied in kiessecties (Stad Lier).

Fig. 13: Plattegrond van de Sionskazerne in 1861 (Brioen s.d.: 14)


Na de Belgische revolutie en het verlies van afzetmarkten in de kolonies, verkocht de firma De Heyder in 1834 de terreinen aan burgers, die (op kosten van de stad) het complex ombouwden en verhuurden als militaire kazerne (Fig. 17). Dit compromis was tussen de stad en de eigenaar, meneer Duysters, bekomen, vermits de stad over onvoldoende middelen beschikte om de gebouwen zelf aan te kopen.14 Bij de aanpassingswerken werd onder meer een bassin de natation gebouwd, dat zowel door soldaten als burgers kon worden gebruikt.15

Op de mutatieschetsen van het kadaster uit 1835 (Fig.15 en Fig. 16) is bovendien duidelijk te zien dat de verschillende gebouwen op het terrein aangepast werden. Zo werd het hoofdgebouw in het westen van het terrein grondig getransformeerd, waarbij enkele vleugels verdwenen. In de zuidwestelijke hoek werd naast een reeds bestaand gebouw, nog een bijkomende structuur neergezet. De aanwezige waterplas werd rond 1835 gedempt. De vele perceelsgrenzen (percelen 120, 121, 122 en 123) waaruit het terrein bestond, blijken bovendien in deze periode allemaal samengevoegd tot één geheel, perceel 121a.

14 SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 7 december 1833; Bergmann 1873, 469; Brioen 1982: 12; Van den Bulck 2002: 29

15 SAL, Briefwisseling, IV, Brief van het stadsbestuur van Lier aan de plaatscommandant, 4 juli 1884; Brief van de politiecommissaris aan het stadsbestuur van Lier, 8 mei 1866; Van den Bulck 2002: 32

15

Fig. 14: Detail van het plan van Lier, 1842.


16

Fig. 16: Mutatieschets KAA 1835: nieuwe toestand.

Fig. 15: Mutatieschets KAA 1835: vorige toestand.


In 1846 werd het complex als militaire kinderschool gebruikt. Dit noodzaakte opnieuw de nodige aanpassingswerken. Veertien jaar later (1860) wordt de Sionskazerne een legerdepot. Aangezien er van overheidswege werd bepaald dat de stad de nodige gebouwen en stallen voor een batterij rijdende artillerie met 80 à 100 paarden in eigendom moest hebben, ging deze over tot de aankoop van de kazerne op dinsdag 7 mei 1861.16 Hierna werden de depots van het achtste linieregiment en het derde regiment Jagers vanaf 1861 in de Sionskazerne gelegerd (Fig. 13).17 Aangezien de regimentsschool van het achtste linieregiment in 1866 in de kazerne gevestigd werd, begon men er in 1865 met grote infrastructuurwerken. De hangar van de voormalige pupillenschool werd getransformeerd tot kazerne en de kleine kazerne langs de straatkant werd in een hulpkazerne opgebouwd.18 Rond 1867 kunnen op de mutatieschetsen duidelijk gebouwen onderscheiden worden, zowel langs de Koepoortstraat als langs de Lookstraat (Fig. 19 en Fig. 20). Parallel met de Lookstraat loopt er bovendien een kazernegebouw van oost naar west. De mutatieschetsen in kwestie tonen voornamelijk een verandering in percelering aan, waarbij al de kleine perceeltjes (121b, c, d, e, f; 123b, c, d, e; 124b, c; 126a) tot één groot perceel 126b samengevoegd worden.

In navolging van de Frans-Pruisische oorlog (1870-1871) werden in 1871 opnieuw grote onderhouds- en aanpassingswerken aan de kazerne uitgevoerd. Zo werd de werkplaats van de wapenmaker groter gemaakt, het dak werd hersteld en de inkomstpoort werd vervangen door de ijzeren Mechelse buitenpoort. Daarnaast werden de oude politiezalen vervangen door nieuwe zalen en werd de portierswoning vergroot. Na verbreding van de Koepoortstraat werd er een

16 SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 7 mei 1861; Brioen 1982: 14; Van den Bulck 2002: 29-3117 Brioen 1982: 14-15; Van den Bulck 2002: 31

17

Fig. 17: Werk van Charles-Joseph Hoolans (1814-1872), beeld van de site Sion met paradeplein na de omvorming van fabriek tot kazerne (SAL SLI001015143)

Fig. 18: Militairen en militaire voertuigen aan het begin van de 20ste eeuw in de Sionskazerne (SAL SLI001003290)


nieuwe afsluitingsmuur langs deze straat gebouwd (Fig. 22). De verbreding had bovendien als gevolg dat enkele gebouwen in de straat aangepast moesten worden.19 In 1875 werden nieuwe gebouwen voor artillerie opgericht op het plein van de kazerne (Fig. 21). Een jaar later, in 1876, werd een gymnase voor de soldaten opgericht.20 Nadat het bassin de natation in verval was geraakt, werd het in 1893 opnieuw opgevuld met zand, afkomstig van het fort.21

18 SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 24 augustus 1866; Brioen 1982: 15; Van den Bulck 2002: 3119 Brioen 1982: 15; Van den Bulck 2002: 31-3220 SAL, Bouwaanvragen, 1876, gymnase Sion21 SBL, De Lierenaar, 8 oktober 1893; Van den Bulck 2002: 32

18

Fig. 19: Mutatieschets KAA 1867: vorige toestand. Fig. 20: Mutatieschets KAA 1867: nieuwe toestand.


19

Fig. 21: Vier artilleriehangars (gebouw G) (Van den Bulck 2002, fig. 4.05c).


20

Fig. 23: Popp-kaart (Historische stedenatlas 1990, 20-21)

Fig. 22: Mutatieschets KAA 1872: vorige en nieuwe toestand.


De kazerne met gebouwen staan duidelijk aangegeven op de Popp-kaart uit het derde kwart van de 19de eeuw (Fig. 23), waarbij het huidige onderzoeksgebied als Plaine d' Exercice aangegeven staan. Van de huidige bebouwing op het onderzoeksterrein is het bouwvolume D aan de zuidwestelijke zijde reeds op de Popp-kaart aanwezig. Ook op deze kaart kan een kazernegebouw parallel aan de Lookstraat teruggevonden worden.

Enkel tussen 1915 en 1918 worden er de Normaalschool, de burelen van het hulpcomité en de bevoorradingsplaats voor voedsel en de werklozensteun in ondergebracht. In de laatste maanden van de Eerste Wereldoorlog werd een deel van de kazerne als gevangenis gebruikt, maar onmiddellijk na de afloop van de oorlog werden er opnieuw aanpassingen uitgevoerd voor een nieuw garnizoen.22 Zo werd het afdelingsdepot van de 3de Legerafdeling, verbonden met de Brigade Zwarte Leger Artillerie (Antwerpen) in de kazerne gelegerd. In de Sionskazerne huisde steeds het depot van de Brigade en een groep of enkele batterijen van de Artillerieregimenten gelegerd in de kazerne Dungelhoeff te Lier. Tot en met de Tweede Wereldoorlog werden er verschillende Artillerieregimenten gekazerneerd, maar tijdens de oorlog kwam de Sionskazerne in handen van de Duitsers die er hun infanterie en een compagnie Beierse skilopers in onder brachten.23

Na de bevrijding werd de kazerne in eerste instantie gebruikt om collaborateurs samen te brengen en gevangen te houden, om vervolgens op transport naar Mechelen en andere gevangenissen te zetten. Later werd er een Engelse eenheid van de Royal Army Ordnance Corps (RAOC) en een eenheid van de Royal Engineers in de kazerne onder gebracht. Wanneer het complex opnieuw in Belgische handen komt, wordt de naam veranderd naar kazerne Luitenant-kolonel Becquevort (LtKol Becquevort) ter nagedachtenis aan luitenant-kolonel Becquevort die in 1909 als beroepsmilitair in het leger ging en uiteindelijk in 1945 in het concentratiekamp van Dachau overleed.24

Gedurende de periode tot 1970 werden verscheidene compagnieën en bataljons onder gebracht in de kazerne. Zo werd het tweede opleidingsbataljon Infanterie in april 1951 in de kazerne LtKol Becquevort geplaatst. Concreet lagen de staf en opleidingscompagnieën in de kazerne Dungelhoeff en werd de compagnie zware wapens, het peloton zware wapens kandidaat reserve onderofficieren (KROO) en de compagnie fuseliers KROO in de kazerne LtKol Becquevort gekazerneerd. Een jaar later werden ze vervangen door de derde Territoriale Wacht voor Luchtafweer (TWL). Omwille van de 90 mm kanonnen die ze hanteerden werd de ingang tot de kazerne aangepast, zodat de kanonnen rechtdoor naast de Kluizekerk in de kazerne konden worden gereden. In 1956 werd tijdelijk een Engelse eenheid in de kazerne gelegerd, die bij de ingebruikname van het Grobbendonkse depot weer vertrok. Na de ontbinding van de derde TWL werd in de kazerne tot en met 1961 de mobilisatiekern MK 75 Depot 3 opgericht.25

Aangezien de gebouwen in de kazerne Dungelhoeff nog niet in orde waren, werd in de kazerne LtKol Becquevort tussen 1 januari 1962 en eind februari 1963 tijdelijk de Toegevoegde Sectie van de Koninklijke Kadettenschool, sectie Lier ondergebracht. Tussen 1964 en 1970 deed de kazerne dienst als derde legerdepot, maar door de reorganisatie van het leger in de jaren 1970 stonden veel ruimtes grotendeels leeg.

Sinds 1974 doet het grootste deel van het terrein dienst als stadsmagazijn. Tot 1989 werd een deel van de gebouwen gebruikt als kazerne.26 Dit laatste deel langs de Koepoortstraat behoord niet tot

22 Brioen 1982: 19-20; Van den Bulck 2002: 32-33; https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/1046723 Willemen 2001: 1124 Brioen 1982; Willemen 2001: 1125 Willemen 2001: 11-1226 Willemen 2001: 12

21


de gebouwen onderworpen aan de huidige studie. Vanaf 1989 worden de gebouwen langs de Koepoortstraat gebruikt door de Stedelijke Academie voor Schone Kunsten van de stad Lier.

In het licht van de ingebruikname van de kazerne door de stad als magazijn, werden verschillende aanpassingen uitgevoerd om de gebouwen aan te passen aan hun nieuwe functie. Naar aanleiding van het overdragen van de kazerne aan de stad Lier werd het kadaster opnieuw bekeken. Op het kadaster tot 1973 is er nog duidelijk een Arm der Grote Nete te zien, met bij de monding in de Nete het Klein Spui. De arm werd echter gedempt, waarna de gronden bebouwd werden. De huidige Kardinaal Cardijnstraat volgt nog min of meer het tracé van de arm.

22

Fig. 24: Mutatieschets KAA 1973: vorige toestand.

Fig. 25: Mutatieschets KAA 1973: nieuwe toestand.


In februari 1973 werden door de technische dienst plannen opgemaakt voor het omvormen van een gedeelte van het kazernegebouw op het oosten van het terrein (Fig. 32, gebouw A) tot woning met drie slaapkamers voor de magazijnier.27 Vanaf 1974 zorgde de stad Lier ervoor dat de kazernegebouwen aangepast werden om het stadsmagazijn te huisvesten. Zo werd op in 1974 de levering en plaatsing van vloeren faiancetegels voor het stadsmagazijn goedgekeurd.28 In datzelfde jaar werd de afbraak van een muur van de Sionskazerne achter de Kluizekerk goedgekeurd, waardoor een klein deel van de kazerne afgebroken werd om de straat te verbreden.29 Deze aanpassingen werden in 1981 kadastraal doorgevoerd (Fig.27).

Tijdens de openbare zitting van de gemeenteraad op 17 september 1975 werd het installeren van centrale verwarming in gebouw A toegewezen aan de firma P.V.B.A. Estercam uit Mortsel.30 Een jaar later werd er bovendien 260m² geschaafde plancher besteld.31 In 1981 worden de daken van het terrein vernieuwd.32 Bovendien werd er een nieuwe woning voor de magazijnier/conciërge ontworpen door de architect Louis Verhaegen.33 In deze periode werd in een groot deel van de ramen van gebouw A glasdallen geplaatst.34 In 1982 werd er voor 70 m² aan vloertegels besteld.35 In dit jaar werd in het kader van de bouw van gebouw E ook een afzuiginstallatie voor de stadsgarage (Fig. 32, gebouw E) geplaatst.36 Bovendien werden er een jaar later rode nokpannen, isolatiemateriaal en zinken platen geleverd.37

27 SAL, Grondplannen woning magazijnier Stadsmagazijn Sionskazerne, 21 februari 1973; SAL, Gevels woning magazijnier Stadsmagazijn Sionskazerne, 28 februari 1973

28 SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 3 september 197429 SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 18 oktober 197430 SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 17 september 197531 SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 7 april 197632 SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 8 juli 198133 SAL, Ontwerptekening woning magazijnier, Sionskazerne, 30 augustus 198134 SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 30 december 1981

23

Fig. 26: Afbraak muur Sionskazerne (SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 18 oktober 1974)



In deze periode werd een deel van de centraal gelegen kazernegebouwen (Fig. 32, gebouw G) afgebroken (Fig. 114). Ook langs het Sionsplein werd het oostelijke deel van gebouw C (Fig. 32, gebouw C) afgebroken, in functie van de nieuw te bouwen conciërgewoning (Fig. 114 en Fig. 29). Het gebouw wordt wel meer naar het westen uitgebreid. Om het wagenpark van de stad van brandstof te voorzien werden bovendien op het terrein zelf betonnen opslagtanks aangelegd (Fig. 114 en Fig. 32, gebouwen H, I, J, M en L). Het gebouw parallel aan de Lookstraat werd afgebroken, maar in de zuidwestelijk hoek wordt langs de Koepoortstraat een gedeelte bijgebouwd.

In 1984 werden er gasradiatoren geplaatst en een dubbele draaipoort van Heras geleverd.38 Nog recenter, omstreeks 1996, werd het gebouw F opgetrokken, waarbij voor de noordelijke en zuidelijke muur gebruik werd gemaakt van de muren van vier hangars van de kazerne die reeds in 1983 gedeeltelijk van het kadaster verdwenen waren. Enkele jaren later, in 2002, werd de percelering aangepast, zodat ook het volledige gebouw D tot perceel 126x behoort (Fig. 31).

35 SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 30 december 1981; SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 21 april 1982

36 SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 28 juli 198237 SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 7 juni 1983; SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 5

juli 1983; SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 2 augustus 198338 SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 18 juni 1984; SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van

16 juli 1984

24




25




26

Fig. 32: Overzichtsplan site met bouwvolumes.


27

Fig. 33: Kadasterplan huidige toestand. De rode lijn duidt het huidige onderzoeksgebied aan, groen geeft het perceel met restanten van het klooster van Sion aan (perceel 126y) (http://ccff02.minfin.fgov.be/cadgisweb/?local=nl_BE).


28


4 Beschrijving van de actuele toestandBinnen het onderzoeksgebied van de site Sion bevinden zich verschillende gebouwen op een groot geasfalteerd en beklinkerd terrein. Om het overzicht op het terrein te bewaren werden de verschillende gebouwen reeds door de stad met letters geïdentificeerd, wat ook in deze studie verder aangehouden werd. Wat volgt is een beschrijving en een datering van de belangrijkste architecturale elementen en kenmerken die vastgesteld worden op het huidige terrein.

4.1 Gebouw A

29

Fig. 34: Gebouw A, gelijkvloers met fotolocatie en datering: deel 1.



30


Fig. 37: Gebouw A, eerste verdieping met fotolocatie en datering: deel 1.


Het bakstenen gebouw A heeft een noordwest-zuidoost oriëntatie en werd rond 1875 gebouwd als artilleriegebouw. De nok van het zadeldak met Vlaamse pannen loopt evenwijdig met het Sionsplein. Het is het meest opvallende rechthoekig gebouw van de site, met aan zowel de noordelijke als de zuidelijke zijde een oculus onder het dak. De oculus aan de noordelijke zijde werd dichtmetselt. Aan de zuidelijke zijde werden twee ramen en een deur met houten kozijnen,

31




natuurstenen dorpel en betonnen latei. Bovendien werd de muur onder het raam volledig bezet met cementmortel. Aan de noordelijke zijde van het gebouw bevindt zich een witte houten poort die in twee delen open gaat. Boven de poort werd een betonnen latei aangebracht. Erboven is nog een segmentboog in baksteen te onderscheiden op de muur. Ten westen van de poort is er een schouw te zien. Aan deze zijde van de gevel is er op circa 1 m hoogte duidelijk een natuurstenen boord te zien. De bakstenen plint is niet langer bezet.

Het gebouw heeft twee bouwlagen en werd sterk symmetrisch opgebouwd met verankerde gevels. Voornamelijk de oostelijke zijde omvat 33 traveeën met per bouwlaag een raam met segmentboog. De ramen werden in de kozijnen glasdallen geplaatst (raamtype 2, Fig. 46).39 Voor de ramen werd een houten latwerk met kippengaas aangebracht. Over de hele lengte van het gebouw werd op circa 1 m hoogte een rij natuursteen aangebracht met eronder een bezette plint. Op de muur zijn sporen van aanpassingswerken terug te vinden. Het gaat hier om deuropeningen die vervangen werden door een raam. In de gevel werden meerdere verluchtingsopeningen geplaatst.

39 SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 30 december 1981

32

Fig. 40: Gebouw A: zuidelijke gevel (foto 203). Fig. 41: Gebouw A: noordelijke gevel (foto 177).


33

Fig. 42: Gebouw A: fasering van de westelijke gevel, deel 1.

Fig. 43: Gebouw A: fasering van de westelijke gevel, deel 2.


Ook de westelijke zijde is erg symmetrisch opgebouwd met 33 traveeën, maar deze symmetrie werd door toevoeging en aanpassing van deuren doorbroken. Bovendien hebben de ramen op het gelijkvloers aan de noordelijke zijde een andere vorm dan aan de zuidelijke zijde. De eerste zes ramen hebben een houten raamwerk (2,40 m hoog) van 2 bij vier glazen, waarbij beide vensters geopend kunnen worden (raamtype 1, Fig. 44 en Fig. 45). Meer naar het zuiden hebben de ramen een hoogte van 1,85 m. De eerste vier ramen werden ingevuld met glasdallen (raamtype 2, Fig. 46). Vervolgens zijn er drie ramen met houten raamwerk gelijkaardig aan de hogere ramen (raamtype 3, Fig. 48 en Fig. 49). Van volgende negen ramen kan de bovenste rij glazen open geklapt worden. Bovendien werd het onderste deel van deze ramen afgesloten voor de betegeling in het pand (raamtype 4, Fig. 47). De breedte is wel hetzelfde voor alle ramen, met name 1,30 m.

34

Fig. 44: Gebouw A, raamtype 1: houten raamkozijn van 1,30 breed op 2,40 hoog met twee openbare vensters en twee bij vier glazen (foto 154).

Fig. 45: Gebouw A, raamtype 1: detail (foto 155).

Fig. 46: Gebouw A, raamtype 2: raam van 1,30 m breed en 1,85 m hoog ingevuld met glasdallen (foto 125).

Fig. 47: Gebouw A, raamtype 4: raamkozijn van 1,30 breed op 1,85 hoog met drie bij twee glazen (foto 160).


Vanaf het noorden gezien bevindt zich op het gelijkvloers na vijf traveeën met ramen een dubbele houten poort met betonnen latei die gelijkaardig is aan de poort in de noordelijke gevel. Vervolgens is er nog één raam van 2,40 m hoog, gevolgd door vier ramen van 1,85 m hoogte met glasdallen. Hierna werd er opnieuw een dubbele houten deur van 1,50 m breed en 3,56 m hoog met bovenlicht toegevoegd, waarna er één raam van 1,30 m bij 1,85 m met houten raamwerk en twee vensters volgt. De raamopening in de volgende travee werd dichtgemetseld. Hierop volgen opnieuw twee ramen met houten raamwerk en een gelijkaardige houten deur. Vervolgens zijn er vijf klapramen te onderscheiden. De dubbele deur die hierop volgt is gelijkaardig aan de twee vorige houten deuren. Het bovenlicht werd echter dicht gemetseld. Ook in de volgende travee werd een deur toegevoegd, met er rond nog duidelijk bouwsporen van een raam. Hierop volgt opnieuw een dubbele houten deur met bovenlicht en vervolgens een raam met glasdallen. In de twee laatste traveeën werd een houten deur en een houten raam met telkens een betonnen latei toegevoegd.40

Op de eerste verdieping wordt er van noord naar zuid een mengeling van ramen met glasdallen en ramen met houten raamwerk. Deze raamopeningen hebben wel allemaal dezelfde vorm met een segmentboog en afmetingen van 1,30 m bij 1,85 m.

40 SAL, Grondplannen woning magazijnier Stadsmagazijn Sionskazerne, 21 februari 1973; SAL, Gevels woning magazijnier Stadsmagazijn Sionskazerne, 28 februari 1973

35

Fig. 48: Gebouw A, raamtype 3: houten raamkozijn van 1,30 breed op 1,85 hoog met twee openbare vensters en vier bij vier glazen (foto 120).

Fig. 49: Gebouw A, raamtype 3: detail (foto 122).

Fig. 50: Gebouw A, raamtype 5: houten raam met betonnen latei en natuurstenen dorpel (foto 201).


36

Fig. 51: Gebouw A: fasering van de oostelijke gevel, deel 1.

Fig. 52: Gebouw A: fasering van de oostelijke gevel, deel 2.


De interne structuur van het gebouw is vrij eenvoudig (Fig. 54). Er is zoals gezegd een gelijkvloers en eerste verdieping. Op de verdieping is het houten kapgebint goed zichtbaar. Het betreft een kapgebinte met een makelaar die ondersteund wordt door een hanenbalk en bovendien van twee schoren bijkomende steun krijgt. Bovendien werden twee gordingen aan iedere zijde van de dakconstructie. De hanenbalk wordt op zijn beurt ondersteund door een kreupele stijl en blokkeel aan weerszijde. Op het gelijkvloers ziet men de houten constructie aan de buitenmuren doorlopen. Bovendien bevinden de muurstijlen zich ter hoogte van de uitspringende delen in de gevel. Deze delen in het metselwerk vormen daardoor een soort steunberen die de gevel in traveeën opdelen. Centraal wordt de balk waarop de eerste verdieping rust ondersteund door een gemetste steunpilaar.

37

Fig. 53: Gebouw A: houten dakgebinte (foto 117).

Fig. 54: Doorsnede gebouw A.


38

Fig. 55: Gebouw A, oculus op de eerste verdieping (foto 118).


Op de eerste verdieping bevindt zich een oculus binnen in het gebouw (Fig. 55). De oculus heeft dezelfde vorm als degene die aangetroffen worden in de buitengevels en wijst erop dat de zuidelijke 30 m later werden toegevoegd. Het gebouw was voordien dus slechts 110 m lang. In de muur zijn twee houten deuren aanwezig.

Voorts is de binnenafwerking eenvoudig uitgevoerd. De muren zijn in het algemeen niet afgewerkt of slechts geschilderd. In de sanitaire ruimtes op het gelijkvloers werden de muren afgewerkt met lichtblauwe tegels (Fig. 56). De vloeren werden op het gelijkvloers met verschillende soorten tegels afgewerkt, met name bruinbeige gevlekte tegels van 15 x 15 cm (Fig. 56) en rechthoekige beige tegels van 15 x 24 cm (Fig. 57). De afwerking kan grotendeels in de periode rond 1974 geplaatst worden.41

41 SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 3 september 1974

39

Fig. 56: Gebouw A, betegelde sanitaire ruimtes (foto 152).Fig. 57: Gebouw A, vloer op het gelijkvloers met rechthoekige beige tegels van 15 x 24 cm.

Fig. 59: Gebouw A, refter met een beige vinylvloer (foto 147).Fig. 58: Gebouw A, plankenvloer (foto 128).


Op de eerste verdieping werd ongeveer overal een plankenvloer aangebracht. De planken lopen over de breedte van het gebouw en zijn gemiddeld 4,90 m lang. In de trappenhal centraal in het gebouw werden gespikkeld witte tegels gebruikt met een boord van gespikkeld groene tegels (Fig. 60). Voorts werd er in de refter ten noorden van de trappenhal beige vinylvloer (Fig. 59).

In het gebouw zijn tenslotte drie trappen aanwezig. De meest noordelijke trap is een eenvoudige houten trap. Centraal in het gebouw werd een gewone betonnen steektrap met een trapleuning bestaande uit een metalen balustrade en een houten handlijst (Fig. 60 en Fig. 61). De laatste trap heeft een bordes, maar geen armleuning. Deze trap werd met natuurstenen treden opgebouwd (Fig. 62).

40

Fig. 60: Gebouw A, trappenhal met betegelde vloer (foto 144).

Fig. 61: Gebouw A, centrale trap (foto 140). Fig. 62: Gebouw A, zuidelijke trap (foto 134).


4.2 Gebouw B

Het gebouw B uit de jaren 1980 bevindt zich in de zuidoostelijke hoek van het terrein, aan de kant van het Sionsplein. Tussen dit gebouw en gebouw A bevindt zich een poort van Heras. Het was de woning van de conciërge van het stadsmagazijn. De nok van het pand met drie bouwlagen loopt parallel met het Sionsplein van noordwest naar zuidoost (Fig. 64). Onmiddellijk achter het woonhuis zelf, werd een garage gebouwd met een oost-west oriëntatie (in het verlengde van gebouw C) (Fig. 65). Van dit gebouw werden de ontwerpplannen van architect Louis Verhaegen in het stadsarchief gevonden.42

42 SAL, Ontwerptekening woning magazijnier, Sionskazerne, 30 augustus 1981

41

Fig. 64: Gebouw B (foto 358).

Fig. 63: Gebouw B, dakplan en datering.


42

Fig. 65: Gebouw B (foto 357).

Fig. 66: Gebouw B: bouwplannen door architect Louis Verhaegen, fundering en riolering (SAL 30 augustus 1981).

Fig. 67: Gebouw B: bouwplannen door architect Louis Verhaegen, gelijkvloers (SAL 30 augustus 1981).


De bouwplannen tonen de volledige indeling van het pand (Fig. 66, Fig. 67, Fig. 68 en Fig. 69). De funderingen van de afgebroken structuren zouden volledig uitgebroken moeten zijn. Als gevolg van het optrekken van gebouw B, werd de bouwlijn van het perceel aangepast (Fig. 70). Vanaf nu ligt deze lijn in het verlengde van gebouw A.

43

Fig. 68: Gebouw B: bouwplannen door architect Louis Verhaegen, eerste verdieping (SAL 30 augustus 1981).

Fig. 69: Gebouw B: bouwplannen door architect Louis Verhaegen, zolder (SAL 30 augustus 1981).


4.3 Gebouw C

44

Fig. 70: Liggingsplan gebouw B (onderaan links) met aanpassingen van de bouwlijn (SAL 30 augustus 1981).

Fig. 71: Gebouw C, gelijkvloers met fotolocatie en datering.


De nok van het pannendak van bouwblok C loopt parallel met de zuidelijke grens van het terrein en werd rond 1875 opgetrokken. Dit bakstenen gebouw ligt in het verlengde van de garage bij gebouw B en heeft enkel een gelijkvloers. Het bouwblok bestaat uit twee delen. Een deel van het oostelijke deel werd zoals gezegd afgebroken in de jaren 1980 (Fig. 70). Het gedeelte dat nog bewaard is werd voorzien van verschillende ramen met segmentboog en drie houten deuren (Fig.72). Een vierde deur werd in de 20ste eeuw dichtmetselt. De meest oostelijke deur is een vouwdeur, bestaande uit drie delen. De meest westelijke muur werd bij het uitbreiden van gebouw C opengewerkt met een metalen poutrel (Fig. 73). Zoals op de foto te zien is, werd de ruimte gebruikt als smidse.

Het zadeldak van het recentere westelijke deel heeft een minder schuine dakhelling. Dit gebouw dat in de jaren 1980 werd opgetrokken, kreeg vier ramen en twee deuren. Boven de ramen en oostelijke deur werden betonnen lateien gestoken. Vandaag rest er van het meest westelijke deel van dit bouwvolume niet meer dan het dak, ondersteund door de houten dakconstructie, samen met de zuidelijke buitenmuur van het terrein.

In het hele gebouw zijn de muren wit beschilderd of bezet. De vloer bestaat uit beige-grijze tegels van 30 x 30 cm die veel weg hebben van stoeptegels.

45

Fig. 72: Gebouw C, oostelijk deel (foto 349). Fig. 73: Gebouw C, overgang tussen oostelijk en westelijk deel. Bovenaan de foto: metalen poutrel die de oorspronkelijke buitenmuur ondersteund (foto 351).

Fig. 74: Gebouw C, westelijke deel (foto 346). Fig. 75: Gebouw C, westelijk deel (foto 344).


4.4 Gebouw D

Het bouwblok D bevindt zich in de zuidwestelijke hoek van het terrein. In feite bestaat dit gebouw uit verschillende delen, waarvan het centrale gedeelte, met een oost-west oriëntatie van het zadeldak, al in 1835 gebouwd werd (Fig. 78). Dit deel met zadeldak is iets dieper dan de rest van het bouwblok. Het omvat slechts één ruimte die toegankelijk is langs een dubbele houten poort zo'n 30 cm boven het grondniveau. Aan beide zijden wordt deze geflankeerd door grote houten kruisramen. Boven poort en ramen werden metalen balken met rozetten aangebracht. Om de voor- en achtermuur samen te houden werden twee trekstangen aangebracht. De achtergevel is zichtbaar in de Lookstraat en maakt deel uit van de ommuring van de site (Fig. 79).

In beide korte zijden van het gebouw werd een oculus aangebracht (Fig. 77 en Fig. 80). Deze bouwstijl komt overeen met het gebouw A. Toch is dit qua stijl de enige overeenkomst tussen beide panden.

46

Fig. 77: Gebouw D, binnenmuur met oculus en dicht gemetselde deuropening.

Fig. 76: Gebouw D, gelijkvloers met fotolocatie en datering.


Langs beide zijden van dit pand werd een aanbouw met plat dak voorzien. Aan de oostelijke zijde bestaat deze aanbouw uit twee rechthoekige ramen met glasdallen en twee deuren (Fig. 80). Boven zowel ramen als deuren werd opnieuw een metalen balk met rozetten aangebracht. Een deel werd als elektriciteitscabine gebruikt. Aan de westelijke zijde is de aanbouw korter, met een dubbele houten deur en een smal venster dat wellicht in de jaren 1980 geplaatst werd (Fig. 81). Ook boven deze deur werd een metalen balk met rozetten aangebracht.

Helemaal in de hoek werd in de jaren 1980 lage ruimtes bijgebouwd met licht hellende lessenaarsdaken (Fig. 81). De drie ramen werden in betonnen frame geplaatst. Voor de vloer werden dezelfde beige-grijze tegels gebruikt als in gebouw C. Bovendien zijn de muren volledig bezet (Fig. 82). De achterzijde van dit deel is zichtbaar in zowel de Koepoortstraat als de Lookstraat. Er werd hier bruinrode en grijze bakstenen gebruikt (Fig. 83).

47

Fig. 78: Gebouw D, voorgevel centraal deel (foto 334). Fig. 79: Gebouw D, voorgevel centraal deel (foto 378).

Fig. 80: Gebouw D, aanbouw met elektriciteitscabine (foto 343).

Fig. 81: Gebouw D (foto 333).


4.5 Gebouw E

Gebouw E werd in de jaren 1980 tegen gebouw G aangebouwd en bevindt zich centraal op de onderzoekssite. Dit gebouw werd als garage met zadeldak in golfplaten opgevat, met in de noordelijke én zuidelijke gevel twee sectionale poorten. De oostelijke poort aan de noordelijke zijde van het gebouw werd tegen het verlaten van het stadsmagazijn niet langer gebruikt. Voor de poort werd een afdak van golfplaten op een stalen frame geplaatst. (Fig. 85) In de oostelijke gevel van het gebouw werden verscheidene ramen en twee deuren geplaatst. Bovendien werd tegen deze gevel een lessenaarsdak op bakstenen muren gebouwd. (Fig. 87 en Fig. 88) Aan de westelijke zijde werd het gebouw rechtstreeks tegen de gevel van gebouw G aangebouwd.

48

Fig. 82: Gebouw D, interieur van de ruimtes in de hoek (foto 336).

Fig. 83: Gebouw D, achterzijde in de Koepoortstraat (377).

Fig. 84: Gebouw E, gelijkvloers met fotolocatie en datering.


Het interieur van gebouw E is zeer eenvoudig (Fig. 86). Centraal zorgen enkele kantoorruimtes voor een opdeling in twee delen. In de noordelijke garageruimte kunnen de 19de-eeuwse ramen van gebouw G nog teruggevonden worden, naast een dubbele deur die nog steeds gebruikt werd. (Fig. 89) De raamopeningen in het zuidelijke deel van het gebouw werden allemaal gedicht in functie van de bouw van gebouw E. Één van de openingen werd gebruikt om een nieuwe deur in te plaatsen. (Fig. 90)

49

Fig. 85: Gebouw E (foto 266). Fig. 86: Gebouw E (foto 326).

Fig. 87: Gebouw E (foto 275). Fig. 88: Gebouw E (foto 269).

Fig. 89: Gebouw E met de buitengevel van gebouw G (foto 325).

Fig. 90: Gebouw E met de buitengevel van gebouw G (foto 327).


4.6 Gebouw F

Gebouw F ligt ten noorden van gebouw G. Voor de bouw rond 1996 werd gebruik gemaakt van restanten van de kazernegebouwen centraal op het terrein. Een deel van deze gebouwen werd in rond 1983 werd afgebroken. Zowel in de noordelijke als zuidelijke gevel kunnen duidelijk de contouren van vier kazernegebouwen met zadeldak onderscheiden worden. Bovendien zijn aan de noordelijke zijde van gebouw F onder elk zadeldak sporen van een oculus en twee ramen met segmentboog te zien. In de zuidelijke zijde is onder één van de zadeldaken een dichtgemetselde doorging terug te vinden.

Het gebouw werd verder opgetrokken met snelbouwstenen, waarmee ook hergebruikt gevels werden aangevuld. In de oostelijke en westelijke zijde werd telkens een sectionale poort geplaatst.

50

Fig. 92: Gebouw F: bouwsporen (foto 279). Fig. 93: Gebouw F: bouwsporen (foto 282).

Fig. 91: Gebouw F, gelijkvloers met fotolocatie en datering.


51

Fig. 94: Gebouw F: gevelaanzicht met sectionale poort (foto 245).

Fig. 95: Gebouw F: gevelaanzicht met bouwsporen (foto 254).

Fig. 96: Gebouw F: fasering met bouwsporen op de zuidelijke zijde van de noordelijke gevel.


4.7 Gebouw G

Zoals reeds hoger aangehaald, liep dit volume oorspronkelijk meer naar het noorden door. In feite bestaat gebouw G ook uit vier aan elkaar geschakelde kazernegebouwen, waarvan de vier zadeldaken nog steeds getuigen zijn. Het moet rond 1875 gebouwd zijn voor de artillerie. Het gebouw werd echter grondig aangepakt, waarbij de tussenliggende muren volledig weggehaald werden. Enkel het houten gebinte staat nog overeind. De gebintstijlen werden extra verstevigd door een betonnen voet (Fig.99). In de vloer zijn sporen te vinden van de afgebroken tussenmuren. Bovendien zijn er in de muren sporen van dwarsbalken te zien die erop wijzen dat er een zoldering aanwezig was (Fig. 99).

Zowel de zuidelijke als de westelijke gevel werden grondig getransformeerd. Alle traveeën van de westelijke gevel werden opengewerkt tot onder de dakrand (Fig. 102). Vermoedelijk waren hier voordien wel ramen geplaatst zoals aan de oostelijke zijde. In de zuidelijke gevel werd in de jaren 1980 nieuwe ramen geplaatst onder drie zadeldaken. De gevel onder het vierde zadeldak werd voorzien van een grote opening onder een betonnen balk. (Fig. 101) Oorspronkelijk was hier per zadeldak een dubbele toegangspoort aangebracht. De vloer aan deze zijde werd bovendien circa 1 m opgehoogd. Ter hoogte van gebouw E kunnen in de oostelijke gevel nog oorspronkelijke ramen gevonden worden (zie hoger). Daar waar de gevel nog steeds als buitengevel fungeert werden drie nieuwe ramen toegevoegd. Meer naar het noorden is nog een

52

Fig. 98: Gebouw G: vloer (foto 303).

Fig. 97: Gebouw G, gelijkvloers met fotolocatie en datering.


houten dubbele deur met bovenlicht gelijkaardig aan de deuren van gebouw A. Hiernaast werd een raam onder segmentboog geplaatst. (Fig. 100)

53

Fig. 101: Gebouw G: zuidelijke gevel (foto 228). Fig. 102: Gebouw G: westelijke gevel (foto 238).

Fig. 100: Gebouw G: oostelijke gevel (foto 262).Fig. 99: Gebouw G; gebintestijl met betonnen voet. Op de achtergrond sporen van de zoldering (foto 312).


4.8 Gebouw H, I, J, L en M

54

Fig. 103: Gebouw H, I, en J, gelijkvloers met fotolocatie en datering.

Fig. 104: Gebouw L, M, K, N en O, gelijkvloers met fotolocatie en datering.


Tussen de gebouwen A, C, D, E en G bevinden zich de structuren H, I en J. Aan de noordelijke grens kunnen de gelijkaardige structuren L en M aangetroffen worden. De betonnen structuren bevinden zich half boven- en half ondergronds. Het gaat om structuren die toegankelijk zijn langs één of twee doorgangen, maar ze bestaan verder grotendeels uit een gewelfde ruimte. In dit gewelf werd steeds een ronde opening uitgespaard (Fig. 105). Hun functie is onduidelijk, maar mogelijk gaat het om opslagruimtes.

Langs de structuren H, I en J werden pompinstallaties voor benzine en diesel geplaatst (Fig. 106 en Fig. 107). Ze werden gebruikt als opslagtanks voor brandstof.

4.9 Gebouw KGebouw K in het noorden van het terrein is in feite meer een afdak of open opslagplaats. Het dak met golfplaten rust op die bakstenen muren. De voorzijde is volledig open. Dit gebouw werd in de jaren 1980 opgetrokken.

4.10 Gebouw N en OIn de noordwestelijke hoek van het terrein bevinden zich gebouwen N en O. Gebouw N werd rond 1973 tegen het gebouw O gebouwd. De ramen werden in een betonnen frame geplaatst, zoals bij het hoekgedeelte van gebouw D (Fig. 109 en Fig. 110).

55

Fig. 106: Gebouw H met op de voorgrond de pompinstallaties (foto 360).

Fig. 107: Gebouw I (foto 363).

Fig. 105: Gebouw L (foto 286).

Fig. 108: Gebouw K (foto 295).


Het gebouw O moet in de 19de eeuw geplaatst worden, wellicht rond 1875. De ramen van dit gebouw hebben dezelfde vorm en grootte als de ramen van gebouw A en gebouw C, met name met een segmentboog bovenaan.

4.11 BesluitHet is duidelijk dat de site Sion een belangrijke plaats innam in de recente militaire geschiedenis van Lier. De kazerne bood gedurende 140 jaar onderdak aan verschillende artillerie-eenheden die fundamenteel waren voor het leger. Architecturale details, zoals oculi, kunnen in meerdere gebouwen teruggevonden worden. Sinds 1975 werd het huidige onderzoeksgebied echter gebruikt als stadsmagazijn. Gezien de snelle evolutie van de standaarden voor werk en opslag, in combinatie met de fundamenteel verschillende noden van een stadsmagazijn ten opzichte van een artilleriekazerne, werden de aanwezige gebouwen grondig getransformeerd. Deze veranderingen zijn zeer nadrukkelijk aanwezig in gebouw A, waar veranderingen in de indeling in het oog springen, en gebouw G, waar gedeeltes werden afgebroken en raamopeningen volledig werden opengewerkt. Bovendien bleek er nood aan meer werkruimte en grotere hangars voor het wagenpark van de technische diensten. Uiteindelijk is gebleken dat een nieuw stadsmagazijn beter aan de noden anno 2012 voldoet, waardoor de site begin 2012 werd verlaten ten voordele van de voormalige Eandis-site op Plaslaar.

56

Fig. 109: Gebouw N (foto 289). Fig. 110: Gebouw N (foto 291).

Fig. 111: Gebouw O (foto 290). Fig. 112: Gebouw O (foto 294).


5 BouwgeschiedenisDe bouwgeschiedenis van de site Sion werd opgedeeld in drie grote periodes, met name de periode tot 1834 waarin de site als klooster en fabriek werd gebruikt, de periode 1834 tot 1974 wanneer het complex als kazerne functioneerde en tenslotte de periode 1974 tot 2012 toen het stadsmagazijn in de gebouwen werd ingericht. De bouwgeschiedenis gaat voort op de historische gegevens, met toevoeging van de informatie uit de vaststellingen op het terrein.

5.1 1469 tot 1834: klooster van Sion en katoenspinnerij van de firma De Heyder en Co.

Zoals hoger aangegeven, werd het klooster van Sion in 1469 opgericht. In de 18de eeuw werd het klooster uitgebreid met een kostschool voor juffrouwen. Vervolgens kocht de firma De Heyder en Co de site aan, om er een katoenspinnerij in onder te brengen. Op basis van cartografisch materiaal blijken de kloostergebouwen zich voornamelijk aan de westelijke zijde van het terrein te bevinden, buiten het huidige onderzoeksgebied. Het onderwerp van de studie bevind zich immers in de tuinen van het klooster met kapelletje of kruisbeeld, waardoor er bovengronds geen sporen uit deze periode teruggevonden werden.

In de zuidwestelijke hoek bevond zich mogelijk een bijgebouw, waarvan ook bij het archeologisch vooronderzoek een vloertje werd aangetroffen in proefput 2 (Fig. 113).43 Volgens datzelfde vooronderzoek zou nabij de centrale gebouw F en G de kloosterkerk gelegen hebben. In proefput 3 werden mogelijk puinpakketten aangetroffen die te maken hebben met de afbraak van de kerk.44 Bovendien is de kloostermuur die het domein omsloot, vervangen door een meer recente muur.

43 Mestdagh/Acke 2011, 14-15, 22.44 Mestdagh/Acke 2011, 16-18, 22.

57

Fig. 113: Locatie proefputten archeologisch vooronderzoek (bron: Mestdagh/Acke 2011, 11).


5.2 1834-1974: kazerne Sion/kazerne Luitenant-kolonel BecquevortWanneer de site Sion omstreeks 1834 aan burgers werd verkocht, werden de gebouwen op kosten van de stad omgebouwd tot militaire kazerne, waarbij er onder meer een bassin de natation wordt gegraven tussen de kazerne en de Nete. Het onderzoeksgebied omvat uitsluitend het oefenterrein van de legereenheden, met uitzondering van een gebouw in de zuidwestelijke hoek.

Rond 1861 werd er op het terrein een hangar gebouwd die parallel loopt met de zuidelijke grens van de kazerne. In het zuidwestelijke gebouw werd het logement van het depot van het achtste linie regiment ondergebracht ( Fig. 115).

In 1875 werden nieuwe artilleriegebouwen opgericht op het plein van de kazerne. Het gaat om een gebouw aan de oostelijke zijde van het terrein met een noordwest-zuidoost oriëntatie (gebouw A), vier hangars voor artillerie centraal op het terrein met een noord-zuid oriëntatie (gebouw G), een gebouw dat tegen de zuidelijke grens van het terrein ligt (gebouw C) en een klein gebouw in de noordwestelijke hoek (gebouw O). In 1893 werd vervolgens het in verval geraakte zwembad gedempt met zand afkomstig van de aanleg van het fort van Lier.

58

Fig. 114: Bouwevolutie in de periode 1834-1974: kazerne Sion/kazerne Luitenant-kolonel Becquevort.


Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd in de kazerne de Normaalschool, de burelen van het hulpcomité en de bevoorradingsplaats voor voedsel en de werklozensteun ondergebracht. Op het einde van de oorlog werd er ook een gevangenis ingericht. Alle aanpassingen die hiermee verband houden kunnen echter niet binnen het onderzoeksterrein gevonden worden, maar zijn eerder in het hoofdgebouw te situeren. Na de oorlog werden de terreinen opnieuw als artilleriekazerne gebruikt voor enkele batterijen van de Artillerieregimenten die in de kazerne Dungelhoeff in Lier gelegerd waren. In de Tweede Wereldoorlog viel het complex in handen van de Duitsers die het gebruikte voor infanterie en een compagnie Beierse skilopers. Tot en met 1974 werd het complex voor meerdere legereenheden gebruikt, maar vanaf 1970 stonden veel ruimtes gewoon leeg.

In de periode tot 1974 zijn er geen opmerkelijke veranderingen binnen het onderzoekgebied vast te stellen. In 1973 wordt het kadasterplan wel herzien, waarbij een arm van de Grote Nete geschrapt wordt. Ook de Kleine Spui, die zich ten noordoosten van de kazerne bevond, werd in deze periode afgebroken.

59

Fig. 115: Plattegrond van de Sionskazerne in 1861 (Brioen s.d.: 14)


5.3 1974-2012: stadsmagazijn

Omwille van de gedaalde nood aan kazernegebouwen, droeg het leger van 1974 het terrein met hangars opnieuw over aan de stad Lier. Om de magazijnier te kunnen huisvesten, werden plannen opgesteld om in het zuidelijke deel van gebouw A een woning met drie slaapkamers onder te brengen. De gebouwen werden aangepast aan de noden van het stadsmagazijn met onder meer sanitaire voorzieningen, nieuwe daken, centrale verwarming en een plankenvloer in gebouw A en nieuwe ramen met glasdallen. Rond 1981 werd het plan opgevat om een nieuwe woning te bouwen voor de magazijnier/conciërge. Daarom werd een deel van gebouw C afgebroken in 1983. Vanaf deze periode zijn de vijf betonnen structuren (H, I, J, L en M) ook terug te vinden op de mutatieschetsen. Wanneer deze juist werden opgetrokken en waarom is onduidelijk. Drie van deze structuren werden alvast gebruikt voor de opslag van brandstof. Tegen gebouw G werd een nieuwe garage gebouwd (gebouw E), waarvoor een aantal raamopeningen van het kazernegebouw dichtgemetseld zijn.

In het noorden van het terrein werd naast gebouw O nog een tweede pand neergezet, gebouw N. Bovendien werd tussen de betonnen structuren L en M nog een afdak op bakstenen muren geplaatst.

In 1983 werd een deel van de centraal gelegen hangars (gebouw G) afgebroken. Rond 1996 kwam in de plaats een nieuwe hogere opslagruimte (gebouw F). Voor de twee korte zijden van dit gebouw werd wel gedeeltelijk gebruik gemaakt van de reeds bestaande muren. Bovendien werd in dit jaar de hangar parallel aan de zuidelijke buitengrens afgebroken. Tot op vandaag heeft het

60

Fig. 116: Bouwevolutie in de periode 1974-2012.


stadsmagazijn dezelfde lay-out. Enkel aan de noordelijke zijde van gebouw E werd een klein afdak bijgebouwd.

61


62


6 Discussie

6.1 Historische context

6.1.1 19de-eeuwse kazernes in de Zuidelijke Nederlanden

Tot en met de Tweede Wereldoorlog was Lier een echte garnizoensstad. In de kazernes van de stad vonden vele legereenheden onderdak, waaronder met name artillerieregimenten maar ook infanterie. Om de site Sion beter te kunnen plaatsen binnen zijn 19de- en 20ste-eeuwse context,, wordt hier verwezen naar kazernes uit dezelfde periode in de regio van Lier.

Het hoofdgebouw, opgetrokken op de plaats van het klooster van Sion, maakt in wezen geen deel uit van de huidige studie. Het gebouw is min of meer rechtlijnig en kent een noordwest-zuidoost oriëntatie, met een korte haakse vleugels. Bovendien werden de meeste functies in het begin ondergebracht in dit hoofdgebouw. Al deze elementen stammen uit de traditie van de Franse periode in de Zuidelijke Nederlanden (1794-1815), wanneer er door een nijpend tekort aan logementen vaak religieuze gebouwen werden getransformeerd tot kazerne (cfr. Falcontinnenklooster in Antwerpen).45 Eveneens zeer typerend voor deze periode is de ligging van kazernes in de stadskern of langs de stadsrand, waarbij de gebouwen sinds 1810 over gedragen werden aan de steden die ze verplicht moesten onderhouden. Ook dit gaat op voor de Sionskazerne.

De kazerne is in zijn ontstaansperiode bijgevolg eerder uitzonderlijk binnen de typologische evolutie van kazernes in de Zuidelijke Nederlanden. De ligging van de kazernes werd vanaf 1815 bij voorkeur gekozen omwille van strategische redenen nabij een fort of citadel. Indien er gekozen werd voor een inplanting van de kazerne in de stad, moesten de gronden droog en hoger gelegen zijn, zodat dit ten goede kwam aan de gezondheid van de soldaten. Dit wil zeggen dat in de nabijheid van de kazerne geen grote grachten, kanalen, rivieren en modderige straten mochten zijn.46 Dit ging in geen geval op voor de ligging van de Sionskazerne, vlakbij de samenloop van verschillende Nete-armen. Gelukkig lag de kazerne wel relatief afzonderlijk, in een niet al te dicht bevolkte buurt. Bovendien werden stallen en opslagplaatsen bij voorkeur niet langer in hetzelfde gebouw ondergebracht als het logement voor onderofficieren en soldaten.47 In de beginperiode van het Koninkrijk België werd in 1873 vastgesteld dat de kazernes verplicht overgedragen moesten worden aan de staat en wel zonder dat de lokale overheden hier een vergoeding voor kregen. Dit gold echter niet voor de Sionskazerne, die sinds 1861 van burgers overgekocht werd door de stad. Aangezien de kazerne in oorsprong een andere functie had, bleef deze in eigendom van de stad, maar kreeg de staat de kazerne in bruikleen. Ook van de kazerne Nazareth bleef de stad eigenaar, aangezien deze eerst een refuge van de abdij van Nazareth was.48

Bij uitbreidingswerken van de Sionskazerne in de loop van de 19de eeuw werd wel meer rekening gehouden met hygiënische en veiligheidsoverwegingen. Hangars werden vanaf nu onafhankelijk van het hoofdgebouw gebouwd. Bovendien werden ook de soldaten in verscheidene gebouwen gehuisvest. De materiaalkeuze van de Sionskazerne werd, voor zover vastgesteld kon worden, wel gekozen ter preventie van opstijgend grondvocht. Typerend voor de periode is de afwerking aan de bovenzijde van de funderingen met glas, loodbladen of verglaasde tegels (dit kon niet vastgesteld worden). Bovendien werd als mortel basterd tras gebruikt, wat vermeed dat vocht opsteeg in de muren. Bakstenen werden voor zowel buiten- als

45 Lacroix en Luyten 2008, 15-16.46 Meynne 1847: 13-15. 47 Lacroix en Luyten 2008, 24.48 Van den Bulck 27.

63


binnenmuren en gewelven gebruikt. Ook de vloeren werden met bakstenen en bastaard tras mortel gemetst.49

6.1.2 Kazernes in Lier

De Sionskazerne was uiteraard niet de enige kazerne in Lier. Gedurende de 19de eeuw werden verschillende militaire complexen gebouwd, met naast kazernes een fort en een poedermagazijn. Bovendien was Lier sinds de 11de of 12de eeuw een omwalde stad.

De eerste barracas waar soldaten in Lier gelegerd werden, waren in hout opgetrokken, lagen vaak binnen de stadsomwalling (40 aan de Mechelse poort en 18 aan de Lisperpoort) en werden vanaf 1612 gebouwd. Tijdens de Hollandse periode (1815-1830) werden de oude kazernes echter afgebroken, aangezien Lier in deze periode geen garnizoensstad was.

Bij de Lierse kazernes horen ook de kazerne van Nazareth die zich in het noorden van het stadscentrum bevond, en de Dungelhoeffkazerne die zich ten westen van het stadscentrum situeert. De drie kazernes hoorden in feite samen. In de Refuge van Nazareth (Blokstraat 7) werd in 1848 een kazerne ingericht omwille van het stijgend aantal leerlingen in de pupillenschool van de Sionskazerne. In de Sionskazerne was er daardoor niet langer genoeg plaats om de leerlingen onder te brengen. Net zoals de Sionskazerne, werd de kazerne van Nazareth eerst gehuurd van de eigenaar, die weliswaar op zijn kosten veranderingswerken moest uitvoeren om de locatie geschikt te maken voor de leerlingen. Na het aflopen van het tienjarige huurcontract kocht de stad de kazerne in 1858 aan. Het magazijn van de stad werd vervolgens vanaf 1949 in de kazerne ondergebracht. In 1974 verhuist het stadsmagazijn echter volledig naar de Sionskazerne. In 1986 werd de kazerne van Nazareth gedeeltelijk gerestaureerd naar ontwerp van H. Mertens50 Tegenwoordig is het omgevormd tot een wooncomplex met appartementen.

De Dungelhoeffkazerne ligt aan de Baron Opsomerlaan 51 en werd in de periode 1890-1898 opgetrokken op onteigende gronden. De kazerne moest als nieuwe artilleriekazerne dienen, ter verbetering van de kazernering.51 In tegenstelling tot de Sionskazerne heeft de nieuwe kazerne een rechthoekig grondplan met aparte manege en bijgebouwen voor artilleriestukken.52 De kazerne werd vanaf 1900 door artillerie-eenheden in gebruik genomen.53 Ook in deze artilleriekazerne werden tijdens de Tweede Wereldoorlog Duitse infanterietroepen gelegerd.54 Na de oorlog wordt de kazerne gebruikt als school voor chauffeurs van het leger (Formation Réduite et Accélérée pour Chauffeur of F.R.A.C.). In 1951 werd de staf van het tweede opleidingscentrum voor infanterie in de kazerne gelegerd55, waarvan het peloton zware wapens kandidaat reserve onderofficieren (KROO) en de compagnie fuseliers KROO in de kazerne LtKol Becquevort werd geplaatst (zie hoger). Vanaf 1955 werd de Dungelhoeffkazerne een kadettenschool ingericht. Na verschillende aanpassingswerken kan de Toegevoegde Sectie van de Koninklijke Kadettenschool van de kazerne LtKol Becquevort verhuizen naar de Dungelhoeffkazerne, maar sluit haar deuren in 1998.56 Sindsdien werd de kazerne aangekocht door de stad Lier, maar werd het niet onmiddellijk in gebruik genomen. In 2004 startte de bouw van een nieuw politiecommissariaat, dat in 2006 in gebruik werd genomen. Bovendien werd een nieuw zwembad gebouwd op de terreinen van de kazerne. Het stadskantoor en OCMW-diensten zullen in de toekomst eveneens

49 Lacroix en Luyten 2007/08, 21; Rijksdienst voor de Monumentenzorg 2003, 4, 6.50 Van den Bulck 2002, 33; https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/1024051 Lacroix en Luyten 2007, 87-95.52 Lacroix en Luyten 2007, 97.53 Lacroix en Luyten 2007, 105-106.54 Lacroix en Luyten 2007, 111.55 Lacroix en Luyten 2007, 113.56 Lacroix en Luyten 2007, 127-142.

64


naar de gebouwen van de kazerne verhuizen. De overige gebouwen van de kazerne zullen ingericht worden als wooneenheden.57

6.2 Actuele contextDe site Sion werd op 5 augustus 1976 in het Gewestplan ingeschreven als militair gebied (1400). De omliggende gebieden aan dezelfde kant van de Nete zijn allemaal woongebieden (0100). Aan de overzijde bevinden zich gebieden voor dagrecreatie (0401) en woonuitbreidingsgebieden (0105).58 Om te voorkomen dat de verlaten site Sion zou verloederen, werd door de stad Lier een Ruimtelijk Uitvoeringsplan (RUP) opgesteld voor de terreinen afgebakend door Sionsvest, Gebroeders Doxplein, Koepoortstraat, Lookstaat en Sionsplein, waaronder ook de percelen Sionsplein 20, Sionsplein 19 (l'Avenirsite), Hanzenstraat 19 en perceel H 251 f 3 (hoek Hanzenstraat) onder vallen. Dit RUP stelt dat het plangebied vanaf 21 september 2012 als woongebied gekend staat.59 Deze herbestemming past bovendien in het kader van het Ruimtelijk Structuurplan van de gemeente Lier (RSL), waarbij Lier zich in de toekomst als residentiële stad wil profileren met de nadruk op waterpartijen, relicten en de historische binnenstad. De stad wil activiteiten zoals zachte recreatie, dagtoerisme, watertoerisme, socioculturele activiteiten en recreatief winkelen aantrekken. De site Sion biedt potentieel voor het uitbreiden van de wooneenheden binnen de stadsomwalling met 56 woningen en komt aldus tegemoet aan de groeiende populatie van de stad.60

De westelijke zijde van de site heeft een eerder open karakter, waarbij de Nete een grote invloed heeft op de beleving van de omgeving. Langs het water is er een wandel- en fietspad, wat ervoor zorgt dat deze zijde eerder als recreatief gebied aanvoelt dan als stadswijk (Fig. 117). In het zuiden en noorden van het onderzoeksgebied is het stedelijke wijkkarakter echter wel prominent aanwezig. De straten zijn eerder smal, met veelal kleine arbeiderswoningen (Fig. 119). Een aantal van deze arbeiderswoningen zijn ook opgenomen in de Inventaris Onroerend Erfgoed.61 In het westen wordt dit enigszins doorbroken door de Kluizekerk, het Gebroeders Doxplein en het met bomen afgezette plein voor het voormalige klooster van Sion (huidige Stedelijke Academie voor Schone Kunsten) (Fig. 118). De site Sion staat hier door zijn militaire en industriële karakter momenteel in schril contrast mee. De gebouwen hebben eerder een functionele architectuur, waarbij enkel gebouw A opvallende architecturaal verfijnde kenmerken van ritmering en afwerking heeft (oculus). De gebouwen D en G vertoonden in de 19de/20ste eeuw deze kenmerken eveneens, maar deze zijn verloren gegaan tijdens de vele aanpassingen in de afgelopen 40 jaar.

57 Lacroix en Luyten 2007, 146-147;http://www.lier.be/Stad_in_ontwikkeling/Ruimte_om_te_wonen_en_leven/Ontwikkeling_Dungelhoeffsite

58 http://www.agiv.be/gis/59 http://www.lier.be/Leven/Bouwen_wonen/Ruimtelijke_planning/Ruimtelijke_Uitvoeringsplannen/Goedg

ekeurde_gemeentelijke_RUP_s/Ruimtelijk_Uitvoeringsplan_Sion60 RSL 79-80, 82-83 en 92.61 https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/10463;

https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/10543

65

Fig. 117: Links: Nete met wandel- en fietspad, rechts: site Sion met gebouw A (foto 365).


66

Fig. 118: Voorzijde van de Stedelijke Academie voor Schone Kunsten met plein en bomen (foto 370).

Fig. 119: Kruispunt Lookstraat en Hanzenstraat (foto 381).


7 BibliografieBergmann, A., 1873: Geschiedenis der Stad Lier, Lier.

Breugelmans, K. et al, 1990: Historische stedenatlas van België: Lier, Brussel.

Brioen, M., 1982a: Een biografie over luitenant-kolonel Becquevort Gustave, Lier.

Brioen, M., 1982b: De evolutie in het garnizoen en de militaire inkwartiering in Lier, Lier.

Brioen, M, s.d.: Geschiedkundige aantekeningen over de kazerne LtKol. Becquevort en historiek van het 3e legerdepot, Lier.

Bvba Advies Ruimtelijke Kwaliteit (bvba ARK), 2003: Ruimtelijk Structuurplan Lier. Lier stedelijk en open, onuitgegeven rapport, Lier.

Kennes, H./L. Wylleman, 1990: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Mechelen, Kanton Lier, Bouwen door de eeuwen heen in in Vlaanderen 13N1 , Brussel – Turnhout.

Lacroix, S./S. Luyten, 2008: Kazernes in de Zuidelijke Nederlanden, onuitgegeven masterproef, Henry Van de Velde Instituut, Antwerpen.

Mestdagh, B./B. Acke, 2011: Archeologische prospectie Siosnplein Lier (prov. Antwerpen). Basisrapport – December 2011.

Meyenne A., 1847: De la construction des casernes du point de vue de l’hygiène, Brussel.

Rijksdienst voor de Monumentenzorg, 2003: Het gebruik van kalkmortel, Zeist (Info restauratie en beheer 37).

Van den Bulck, S., 2002: Lier als garnizoensstad (1830-1914), onuitgegeven verhandeling, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven.

Willemen, W., 2001: Gidsencursus Lier: het Sionsklooster van het ontstaan tot heden, Lier.

7.1 BronnenStadsarchief Lier (SAL)

SAL, Bijzonder plan van aanleg nr. 3: Sion en omgeving, 3 juni 1971

SAL, Grondplannen woning magazijnier Stadsmagazijn Sionskazerne, 21 februari 1973

SAL, Gevels woning magazijnier Stadsmagazijn Sionskazerne, 28 februari 1973

SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 3 september 1974

SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 18 oktober 1974

SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 17 september 1975

67


SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 7 april 1976

SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 8 juli 1981

SAL, Ontwerptekening woning magazijnier, Sionskazerne, 30 augustus 1981

SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 30 december 1981


SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 21 april 1982


SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 7 juni 1983


SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 2 augustus 1983

SAL, notulen van de gemeenteraad, zitting van 18 juni 1984



Stadsarchief Lier: SAL Digitale collectie(http://www.kempenserfgoed.be)

Historische foto's van de site SionSLI001001815SLI001001988SLI001001989SLI001001990SLI001003290SLI001005773SLI001005801SLI001009039SLI001011408SLI001014621SLI001015142SLI001015143

Historische foto's van de omgeving rond de site SionSLI001000164SLI001000439SLI001000441SLI001000445SLI001004546SLI001001916SLI001001981SLI001001983SLI001004177

68


SLI001004546SLI001004882SLI001005869SLI001007100SLI001007852SLI001015573SLI001016874

7.2 WebsitesAGIV – Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen (2013)http://www.agiv.be/gis/

Erfgoedbank Kempens Karakter (2013)http://www.kempenserfgoed.be

FOD Financiën – CadGIS (2013)http://ccff02.minfin.fgov.be/cadgisweb/?local=nl_BE

Inventaris Bouwkundig Erfgoed – Onroerend Erfgoed – Vlaams instituut voor het Onroerend Erfgoed (2013)http://inventaris.vioe.be/dibe

Onderzoeksbalans Onroerend Erfgoed Vlaanderen – Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed (2013)http://www.onderzoeksbalans.be

Provincie Antwerpen – Atlas der buurtwegen (2013)http://gis1.provant.be/geoloketten

Stad Lier – Ontwikkeling Dungelhoeffsite (2013)http://www.lier.be/Stad_in_ontwikkeling/Ruimte_om_te_wonen_en_leven/Ontwikkeling_Dungelhoeffsite

69


70


8 Bijlagen

8.1 Lijst van afkortingenSAL Stadsarchief LierKLM Koninklijk Legermuseum Brussel

8.2 GlossariumBlokkeel Hier gebruikt met volgende betekenis: Horizontaal houten element

aan de voet van een kaponderdeel dat de voet van een kapstijl of dakspoor kan verbinden met een standzoon of muurplaat. Kan ook de muurplaat boven een borstwering verbinden met een kromme kapstijl.62

Gebintestijl Stijl van een gebint.63

Hanenbalk Horizontaal verbindingselement tussen twee daksporen die tegenover elkaar staan. Bij enkelvoudige sporenkappen zijn er meestal enkele hanenbalken boven elkaar, bij ondersteunde sporen is er meestal één hanenbalk boven in de kap. Omdat de doorsnede vrijwel gelijk is aan die van de sporen, is de term balk feitelijk niet juist.64

Kapgebinte Samenstel van dragende onderdelen van een kap in één vlak, haaks op het dakvlak, veelal opgebouwd uit een of meerelementen op elkaar.65

Kreupele stijl Schuine kapstijl die wordt vastgehouden door het blokkeel en de druk van het kapbeen overbrengt op de zolderbalk.66

Latei Balkvormig element in hout, steen of ijzer dat een venster, ingang of andere opening van enige breedte overspant en hetbovenliggende muurwerk steunt. Soms is er een ontlastingsboog over geslagen.67

Lessenaarsdak Een dak bestaande uit één hellend dakschild.68

Makelaar Middenstijl van een kapspant, waarin de kapbenen en eventueel de nokgording is ingelaten, ook de hoekkepers samenkomen.69

Oculus Hier gebruikt voor een ronde raamopening bovenaan de gevel.Zadeldak Een dak met twee tegen elkaar geplaatste hellende schilden.70

8.3 Foto's, plannen en tekeningenPlan 1 GrondplanPlan 2 FotolocatiePlan 3 FaseringPlan 4 Bouwgeschiedenis

62 Haslinghuis en Janse 2005, 81.63 Haslinghuis en Janse 2005, 182.64 Haslinghuis en Janse 2005, 218.65 Haslinghuis en Janse 2005, 252.66 Haslinghuis en Janse 2005, 286.67 Haslinghuis en Janse 2005, 300.68 Haslinghuis en Janse 2005, 137.69 Haslinghuis en Janse 2005, 316.70 Haslinghuis en Janse 2005, 137.

71


Bijlage 1 Historische foto's site Sion volgens Erfgoedbank Kempisch KarakterBijlage 2 Historische foto’s omgeving site Sion volgens Erfgoedbank Kempisch KarakterBijlage 3 FotorapportageBijlage 4 Fasering details

Tekening 1 Doorsnede gebouw ATekening 2 Oostelijke gevel gebouw ATekening 3 Westelijke gevel gebouw ATekening 4 Zuidelijke zijde van noordelijke muur gebouw FTekening 5 Fasering oostelijke gevel gebouw ATekening 6 Fasering westelijke gevel gebouw ATekening 7 Fasering zuidelijke zijde van noordelijke muur gebouw F

72

Archeologisch onderzoek

www.all-archeo.be

Barelveldweg 4, B-2880 [email protected] - BTW BE 0816.802.356 – KBC 731-0035943-28

Erfgoedrapport Lier – Site Sion Sionsplein 23

Documents

Transcript of Erfgoedrapport Lier – Site Sion Sionsplein 23