WWW.ENERGIEKTURKIJE.NL

De Turkse markt biedt uitstekende kansen voor de realisatie van uw internationale ambities op het

gebied van duurzame energie en energie-effi ciency

ENERGIEK

TURKIJE

KANSRIJKDE TURKSE CLEANTECHSECTOR IS DOOR HET GROTE POTENTIEEL EN HET GEVOERDE OVERHEIDSBELEID EEN KANSRIJKE MARKT VOOR NEDERLANDSE INVESTEERDERS. TURKIJE HEEFT EEN STERK STIJGENDE ENERGIECONSUMPTIE EN IS NU VRIJWEL VOLLEDIG AFHANKELIJK VAN ENERGIE-IMPORTEN. DAAROM ZET DE TURKSE OVERHEID ZWAAR IN OP DUURZAME ENERGIE EN ENERGIE-EFFICIENCY. NIEUWE WETGEVING OP HET GEBIED VAN DUURZAME ENERGIE, DE RECENTE TURKSE RATIFICATIE VAN HET KYOTO-PROTOCOL (2009) EN DE UITDRUKKELIJKE OVERHEIDSWENS OM DE INDUSTRIE IN LIJN TE BRENGEN MET EUROPESE PRODUCTIE- EN MILIEUNORMEN ILLUSTREREN DIT. OOK UW BEDRIJF KAN HIERVAN PROFITEREN.

Groeiende energievraag De huidige Turkse energieconsumptie ligt nog ver onder het

OECD-gemiddelde. Door de Turkse welvaartstijging en bevolkings-

groei stijgt de energievraag echter sterk, ook in de komende

jaren. Met een jonge uitdijende bevolking (50% jonger dan 30)

en gunstige economische groeiverwachtingen zit er veel rek

in de Turkse energieconsumptie.

Turkse energietransitie: van importafhankelijkheid naar cleantechVermindering van de importafhankelijkheid is een topprioriteit

voor de Turkse overheid. Om aan de energievraag te kunnen

voldoen is Turkije nu voor het merendeel afhankelijk van energie-

import. De oplossing moet komen van de cleantechsector, die het

grote potentieel aan duurzame energie en energie-effi ciency in

Turkije moet gaan aanboren.

De Turkse overheid heeft ambitieuze milieu- en energiedoelstel-

lingen verwoord in Visie 2023. Om op een duurzame manier in de

groeiende energiebehoefte te voorzien is de komende 10 jaar ruim

€ 85 miljard aan investeringen nodig. De Turkse overheid heeft een

omvangrijk pakket maatregelen, waaronder de nieuwe Duurzame

Energiewet, aangekondigd om het investeringsklimaat voor de

private sector te stimuleren. Soner Aksoy, hoofd van de parlemen-

taire energiecommissie, voorspelt dat de nieuwe wet in combinatie

met de gelijktijdige invoering van een complementair economisch

stimulatiepakket de aantrekkingskracht van de Turkse cleantech-

markt sterk zal stimuleren.

De Wereldbank onderkent de potentie van de Turkse markt en heeft

voor dit land de eerste wereldwijde fi nanciering in het kader van het

nieuwe Clean Tech Fund ter beschikking gesteld. Voor fi nanciering

van private duurzame energieproductie en energiebesparingpro-

jecten in Turkije is ruim € 420 miljoen aan kredietmogelijkheden

beschikbaar.

0

Mtoe: Miljoeneninwoners

50

100

150

200

1990 1995 2000 2005 2010 2015 202040

60

80

100

De Turkse economie groeit naar verwachting tot 2020 nog jaarlijks met 6% (vergeleken met 1-3% in West-Europa). Er wonen

bijna 75 miljoen mensen in Turkije, en met een gemiddelde leeftijd van 27 speelt vergrijzing voorlopig geen enkele rol

Turkije was in 2008 voor meer dan 75% van de energieconsumptie afhankelijk van energie import, wat voor een kostenpost zorgde

van € 28 miljard. De huidige Turkse elektriciteitsproductie is vooral gebaseerd op gas (43%), kolen (29%) en waterkracht (17%)

Turkse energieconsumptie tussen 1990-2020 in Mtoe (miljoenen ton olie equivalent), bron IEA

Turkse bevolkingsgroei tussen 1990-2020, bron OECD

Bedrijvigheid op de Bosporus

WindenergieHet Turkse windenergiepotentieel wordt geschat op 48.000 MW.

Samen met Groot-Brittannië heeft Turkije het grootste potentieel

van Europa. Dit potentieel wordt met 1.000 MW aan productie-

capaciteit (eind 2009) nog beperkt benut. De Turkse overheid wil

daar verandering in brengen en ambieert om in 2020 20.000 MW

aan geïnstalleerd vermogen te realiseren. De Turkse windenergie-

markt biedt Nederlandse bedrijven grote kansen. In het bijzonder

voor Nederlandse toeleveranciers en projectontwikkelaars bij de

realisatie van middelgrote windenergieprojecten.

KANSRIJKE TURKSE SECTORENTURKIJE BESCHIKT OVER EEN GUNSTIG KLIMAAT VOOR ZONNE-ENERGIE, EEN UITSTEKENDE SITUERING VOOR WINDENERGIE, OMVANGRIJKE ONBENUTTE LANDBOUWGRONDEN VOOR BIOMASSA, WATERKRACHT VOOR HYDROENERGIE EN GEOTHERMALE BRONNEN VOOR ENERGIE- OPWEKKING. DAARNAAST LAAT DE HUIDIGE ENERGIE-INTENSITEIT VEEL POTENTIEEL VOOR ENERGIE-EFFICIENCY ZIEN IN DE TURKSE INDU-STRIE (INCLUSIEF KASSEN), DE ICT EN DE BOUW.

Zonne-energieTurkije benut slechts beperkt het aanzienlijke potentieel voor

zonne-energie. Hier liggen grote kansen voor de overwegend

internationaal georiënteerde Nederlandse zonne-energiesector.

Samen met Spanje ontvangt Turkije de grootste hoeveelheid

zonnestraling in Europa. Het Turkse zonne-energiepotentieel wordt

geschat op 35 Mtoe p/j.

Zonne-energie wordt in Turkije nu voornamelijk gebruikt voor

zonthermische toepassingen in de ontwikkelde kustregio’s.

Het huidige geïnstalleerde PV-vermogen bedraagt slechts 2 MW.

Zonthermische systemen waarbij zonnewarmte wordt gebundeld

(Concentrated Solar Power, CSP) om elektriciteit op te wekken zijn

kansrijk vanwege lagere investeringkosten en mogelijkheden om

bestaande Turkse centrales aan te passen.

Turkse solarmap. Zonnestraling 3,6 kWh/m2 per dag. Turkije is een belangrijk wingebied van siliciumdioxide, een belangrijke grondstof voor de productie van zonnepanelen.

Sinds 1990 stijgt de elektriciteitsvraag in Turkije jaarlijks met gemiddeld 7,2%. Tussen 1990 en 2007 steeg de elektriciteitscon-

sumptie van 46.820 GWh naar 155.135 GWh. Deze groei zet door de verwachte economische en bevolkingsgroei zeker door tot 2020

Diyarbakir solarhuis, onderdeel van een gemeentelijke zonne-energieproject

V (m/s) > 7.5 6.5 - 7.5 5.5 - 6.5 4.5 - 5.5 < 4.5

P (W/m2) >500 300 - 500 200 - 300 100 - 200 < 100

Windatlas Turkije

De Egeïsche kust en de Hatay regio zijn uitermate geschikt

voor windenergie. Hatay valt bovendien in de meest gunstige

categorie van het in juni 2009 aangekondigde Greenfi eld Investment

Programme. Ook de voor optimale windenergieproductie noodzake-

lijke aanpassingen aan transmissie en distributienetwerken bieden

kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven.

BiomassaBiomassa vormt een belangrijk deel van de totale energieconsump-

tie in Turkije. Biomassa wordt nu nog voornamelijk traditioneel

gebruikt voor koken en warmte. De totale biomassaproductie

was 7,3 Mtoe in 2005 en stijgt volgens verwachting in 2030 tot

52,5 Mtoe. Turkije beschikt over een grote landbouwsector en

energiewinning uit mest, houtresten, biomassa en afval is een zeer

kansrijke sector. Nederlandse consortia zijn al actief in deze sector.

WaterkrachtTurkije benut slechts een fractie (13.000 MW) van het totale hydro-

elektriciteitpotentieel. Het land beschikt over 678 geschikte locaties

voor waterkrachtcentrales waarvan er slechts 135 benut worden.

In 2008 werd 18% van de binnenlandse elektriciteitsproductie

opgewekt via waterkracht, waarvan 5-10% via middelgrote

centrales. De realisatie van kleinere en middelgrote centrales is

kansrijk. Grootschalige stuwdamprojecten stuiten in toenemende

mate op economische, milieutechnische of politieke obstakels.

Getijde-energieTurkije beschikt over een uitgebreide kustlijn (7.200 km) en momen-

teel lopen er verschillende pilotprojecten om de kansen van getij-

denenergie in kaart te brengen. Vanwege onze offshore-expertise

is Nederland een aantrekkelijke partner bij de verdere ontwikkeling

van deze nieuwe vorm van energieopwekking in Turkije.

Geothermische energieTurkije beschikt met 11 geothermale velden in de ontwikkelde

zuidwestelijke provinciën over 1/8e van het wereldwijde geother-

mische potentieel. Kansrijk zijn vooral elektriciteitsopwekking en

warmtegeneratie. Van de potentiële 31.500 MW aan geothermale

energieproductiecapaciteit wordt momenteel slechts 3 MW benut.

Geothermische elektriciteit kan nu al tegen concurrerende prijzen

worden opgewekt. In 2008 werd ondanks gunstige vooruitzichten

slechts 0,04% van de elektriciteitsopwekking uit geothermische

centrales verkregen.

Greenfi eld Investment Programme: een pakket van de Turkse overheid waarin stimuleringsmaatregelen in het vooruitzicht

worden gesteld voor investeringen in specifi eke Turkse regio’s en sectoren. Meer informatie verkrijgbaar bij de EVD

Geothermale energiecentrale in Denizli

Montage van de windturbines bij de Bares Windenergie Centrale in de nabijheid van Bandirma

Cleantech kansen in andere sectorenTurkije zet naast duurzame energie ook in op energie-effi ciency.

De gemiddelde Turkse energie-intensiteit ligt fors hoger dan het

OECD-gemiddelde. Daarnaast wil de overheid de Turkse industrie

in lijn brengen met de EU-richtlijnen. Nederland ondersteunt via

SenterNovem de Turkse overheid bij het opzetten van een

Voluntary Agreements Program voor de verbetering van de

energie-effi ciency bij de grotere bedrijven. De Nederlandse

know-how op het gebied van procesoptimalisatie en energie-

besparing in de industrie en de jarenlange ervaring met de

implementatie van MeerJaren Afspraken (MJA), bieden de

Nederlandse bedrijven goede aanknopingspunten om in te

spelen op de energie-effi ciency slag die de komende jaren

gemaakt wordt in de Turkse industrie.

Daarnaast is de dynamische Turkse bouwsector kansrijk voor

groene en energiebesparende technieken. Ook in de exponentieel

groeiende Turkse ICT-sector stijgt de vraag naar schone en

besparende koeltechnieken. Dat biedt kansen voor Nederlandse

bedrijven die gespecialiseerd zijn in duurzame koelsystemen met

70% en meer energiebesparing, koude/warmte opslag in de bodem

voor de glastuinbouw en de gebouwde omgeving, en indirecte

verdampingskoeling in grote ruimten.

De Turkse ambitie om zich door modernisatie van het elektriciteits-

netwerk en de aanleg van interconnectoren naar Zuidoost-Europa

verder te ontwikkelen als energiecorridor biedt perspectieven voor

de Nederlandse (smart)gridsector.

Zaken doen met TurkijeDe Nederlands-Turkse betrekkingen zijn intensief en gaan bijna

4 eeuwen terug. Nederland behoort inmiddels tot de grootste

investeerders in Turkije. Onderzoek van de ING laat zien dat

Nederlandse ondernemers naast de strategische ligging vooral

goede afzetmogelijkheden en kostenvoordelen zien in Turkije.

Natuurlijk gaat het zakendoen met Turkije niet vanzelf en ervaren

ondernemers ook problemen, zoals het opbouwen van een zakelijk

netwerk, of de Turkse taal en cultuur. Diverse organisaties kunnen

u hierbij helpen.

De huidige Turkse energieconsumptie bedraagt nog maar 1/4e van het OECD-gemiddelde. De elektriciteitsconsumptie

per hoofd van de bevolking bedraagt in Turkije vooralsnog 1/3e van die van Spanje

Groene en energiebesparende datacooling

Santralist, museum voor energie in Istanbul

COLOFONSenterNovem, voor innovatie en duurzaamheid

Een sterk innovatief bedrijfsleven in een leefbare,

duurzame samenleving. SenterNovem stimuleert

duurzame economische groei door een brug te slaan

tussen markt en overheid, nationaal en internationaal.

Bedrijven, (kennis)instellingen en overheden kunnen bij

SenterNovem terecht voor advies, kennis en fi nanciële

ondersteuning. Wij verbinden partijen die met passie

en gedrevenheid willen werken aan een duurzame en

innovatieve samenleving. SenterNovem is een agent-

schap van Economische Zaken en realiseert beleid in

opdracht van de Rijksoverheid op een professionele,

effectieve en inspirerende wijze.

Meer informatie

www.senternovem.nl, informatiepunt@senternovem.nl

of telefoon (030) 239 35 33.

Deze brochure werd vervaardigd door het

Turkije Instituut in opdracht van SenterNovem.

Wat kan de Nederlandse overheid voor u doen?Als belangrijk energietransitland en opkomende markt is Turkije

een van de prioritaire landen van het Nederlandse overheidsbeleid.

In 2008 tekende het Ministerie van Economische Zaken met haar

Turkse counterpart een Memorandum of Understanding voor

intensievere samenwerking op het gebied van energie. Om invulling

te geven aan deze MoU, werkt SenterNovem samen met de Turkse

overheid aan projecten rondom energie-effi ciency en duurzame

energie.

Veel van de projecten die SenterNovem uitvoert worden gefi nan-

cierd door de EVD, via de zogenaamde G2G oftewel ‘Government

to Government’-projecten. Het gaat dan om kennisoverdracht

tussen Nederlandse en Turkse overheidsorganisaties om te

voldoen aan de Europese Richtlijnen.

Bij deze activiteiten wordt ook gekeken naar de mogelijkheden voor

de BV Nederland. De contacten met de Turkse overheid kunnen

een ingang bieden voor het Nederlandse bedrijfsleven om hun

exportkansen te vergroten. Vaak hebben individuele bedrijven geen

goed beeld van wat speelt op overheidsniveau: beleid, wetgeving,

vergunningsprocedures en andere drempels. Hier kan SenterNovem

faciliteren, samen met de ambassade, het consulaat-generaal,

de Netherlands Business Support Offi ces en de EVD. Bijvoorbeeld

om de knelpunten die bedrijven ondervinden te identifi ceren en

onder de aandacht te brengen bij de juiste overheidsmensen.

Daarnaast is voor het Nederlandse bedrijfsleven het 2g@there-

programma van de EVD interessant. Hierin vormen bedrijven

samen een consortium om sterker te staan in het betreden van

een buitenlandse markt.

Wilt u ook profi teren van de kansen die de opkomende

clean-techsector in Turkije biedt, maar kunt u best een steuntje

in de rug gebruiken? Kijk dan eens op www.energiekturkije.nl

voor een overzicht van relevante organisaties en geplande

informatiebijeenkomsten.

Voor meer informatie:

www.energiekturkije.nl

Tekst: Ali Yazgili - www.turkije-instituut.nl

Ontwerp: Peter Boersma - www.hehallo.nl

Foto omslag: Zakendistrict M

aslak, Istanbul, bij avond