ENERGIE VOOR KERNSTAD

E N E R G I E V O O R K E R N S T A D

ENERGIE VOOR KERNSTAD NL

VoorwoordKERNSTAD

1

E N E R G I E V O O R K E R N S TA D


KERNSTAD

2

Het onderzoek naar KERNSTAD inclusief vervolgonderzoeken zijn tot stand gekomen door bijdragen van het onderzoeks- en inspiratieplatform Urban24Hub.NL en het stedenbouwkundig adviesbureau Urban Opportunities uit Den Haag.

ColofonAuteurs : Angéla Kortleven & ir Remko Veenstra Onderzoek : Angéla KortlevenIllustraties :AngélaKortlevenUitwerking : Angéla KortlevenUitgegeven : 15 juni 2016 (gewijzigde versie) UrbanOpportunities-DenHaag-NL

Oude Molstraat 36b2513 BB Den HaagT +31 (0)70 36 45 339E [email protected]

contactpersoon: ir Remko Veenstra bnsp

Copyrights @2016Gebruikvankaartmateriaalen/ofgegevensuitdezepublicatieisalleentoegestaan met bronvermelding.

Auteurs en kopierechten foto’safbeelding1(voor/achterblad):AndreKuipers(ISSNightPod)afbeelding2:MichielHaasafbeelding3:bron:rotterdamdanst.nlafbeelding4:bron:gewoonovergeld.nlafbeelding5:bron:wesepe.nlafbeelding6:bron:kroonshop.nlafbeelding7:bron:tilburgers.nlafbeelding8:bron:leermeerover.webnode.nlafbeelding9:JanTuijpafbeelding10:AdMeskens(bron:commons.wikipedia.org


KERNSTAD

KERNSTAD

3

KERNSTAD

Dit boekwerk is de weerslag van een verkennende onderzoek naar de mogelijkheden om KERNSTAD van duurzame energie te voorzien.

Dit vervolgonderzoek komtvoortuitdeverwachtingdateenaantalstedeninhetKERNSTAD gebied tot 2040 te maken zal gaan krijgen met een bevolkingsgroei van circa 10%. Het lijkt voor de handliggend dat dit zal leiden tot een toename van de energievraag. Op dit moment ontbreekt het aan een inspirerende ruimtelijke visie hiervoor.

Ditonderzoekheeftalsdoelbijtedragenaanhetdebatoverderuimtelijkeindeling van Nederland.

Veel plezier met het lezen van dit onderzoek.

irR.VeenstrabnspvanUrbanOpportunities

Voorwoord


KERNSTAD

4

Introductie Kenmerken KERNSTAD

Oogst NawoordEnergie

07 Introductie 08Inleiding 09 KERNSTAD ?? Wat is dat?

10 Kenmerken van KERNSTAD 11 Groen versus stedelijk12 Inwoners en economische topregio’s

13 Energie en energievoorzieningen16 Energieverbruik17 Mogelijkheden energievoorzieningen

22 Laaghangend fruit23 Zee van energie

25 Nawoord en vervolg 27 Aantekeningen 27 Geraadpleegde bronnen

7 1013 22 25

Inhoud

Amsterdam

Den Haag

Rotterdam

Utrecht

Eindhoven


KERNSTAD

5

Wanneer er vanuit vogelvlucht naar de indeling van Nederland gekeken wordt, valt op dat er een stedelijk en een lan-delijk gedeelte is. Het stedelijke gebied beslaat nog geen 20% van Nederland en huisvestbijnadehelftvandebevolking.

Binnenditgebied,metdetitelKERNSTAD,liggen veel grote steden waaronder Am-sterdamUtrecht,Eindhoven,Rotterdamen Den Haag. Binnendezestedelijkeagglomeratiemetglobaal dezelfde omvang als de agglome-ratieParijs,ligtHetGroeneHartennogzes andere natuurgebieden.

Opditmomentisdeverwachtingdateenaantal steden in het KERNSTAD gebied tot 2040 te maken zullen gaan krijgen met een bevolkingsgroei van circa 10%. Het lijkt voor de handliggend dat dit, door deze bevolkingsgroei, zal leiden tot een toename van de energievraag.

Een groot deel van de huidige energie-centrales gelegen binnen KERNSTAD stoten veel CO2 uit. Zij versterken daarmee hetbroeikaseffect.Omditeffecttegentegaan wordt er nagedacht over duurzame oplossingen voor de energievoorziening.

Om een bijdrage te leveren aan deze ge-dachte zijn vier varianten bedacht die het gebied KERNSTAD van duurzame energie kunnen voorzien:1. Een ‘schild’ van energie: Gebruiken wat de regio’s aan de gren-

zen van KERNSTAD te bieden hebben2. Een zee van energie: Windmolens in de Noordzee3. Een groene ‘kern’ van energie: Windmolens in het Groene Hart4. Energie uit de stad: Restenergie uit steden hergebruikenDeze varianten zijn ruimtelijk en econo-misch verkend.

Een van deze varianten, ‘Zee van energie’, is als laaghangend fruit nader uitgelicht. ‘Zee van energie’ kan gerealiseerd wor-den door de windmolens te plaatsen in deaangewezengebieden:IJmuidenVer,Hollandse Kust en Borssele. Het samen aan duurzame energie werken ontwikkelt zich gestaag: menig energie-plan komt tot stand. De betrokkenheid bij duurzameenergiegroeit.Collectiviteitishierbij het sleutelbegrip: van energiecor-poratiestotaanbeleggingsfondsen.Allenstreven ze naar duurzame energieproduc-tie,vooreenschoneduurzametoekomst.

Nawoord

Samenvatt ing


wil mens, economie en hun leefomgeving verbinden door te luisteren naar wensen en behoeften door in te spelen op situatie, actualiteit en veranderbaarheid.

Urban Opportunities is een ontwerp en adviesbureau op het gebied van de leef-omgeving.

In ons werk gaan wij uit van wat er al is. Analyse van de bestaande omgeving leidt ons naar de -al dan niet verborgen- aanwezige kwaliteiten. Hierop bouwen wij elke opdracht, van groot naar fijn, van complex tot eenvoud, verder. Onze ruimtelijke voorstellen vinden hierin hun basis. Herstellen waar nodig, verbeteren waar mogelijk.

Onze ervaring: samen werken op basis van uitnodiging, ontmoeting, verbinding en respect voor elkaars belangen leidt tot toekomstbestendige plannen met meerwaarde.

is een kennis- en inspiratieplatform en ziet stedenbouw als een zoektocht naar een breed en gedragen ruimtelijk perspectief dat voortvloeit uit heldere analyses, ontwerpend onderzoek en ruimtelijk inzicht.

De economie nodigt ons uit creatief te zijn. Soms door te zoeken naar wat beter kan, soms door nieuwe bouwstenen aan te dragen, soms door ervoor te zorgen dat er een discussie ontstaat om verandering in gang te zetten.

URBAN24HUB

Urban Opportunities

KERNSTAD

6

De in i t iat iefnemers

E N E R G I E V O O R K E R N S T A D 7

Introduct ie

Afbeelding 2


KERNSTAD

8

Vanmorgen zat ik in de trein naar mijn werk. Uit verveling pakte ik mijn telefoon en merkte tot mijn schrik dat de batterij bijna leeg was. Shit, dacht ik. In de hoop dat mijn collega’s een oplader voor mij te leen hadden stopte ik mijn telefoon weer in mijn tas. De schrik zat er goed in: hoe zou ik anders vandaag mijn sociale leven moeten bijhouden, hoe zou ik ooit deze dag kunnen overleven zonder mijn telefoon... (AK)

KERNSTADiseenreactieopdeplannenvanhetkabinetRutteIIomdetwaalfprovin-cies op te schalen tot vijf ‘superprovincies’. Deze opschaling, tot stand gekomen van uit een bestuurlijk oogpunt, mist een ruimtelijke en economische onderbouwing. InhetdoorUrbanOpportunitiesin2014uitgevoerde onderzoek is getracht deze aspecten wat beter te belichten om zo een bijdrage aan de discussie omtrent de indeling van Nederland te kunnen leveren.

Met de Nota Ruimte verdween de visie om tot één metropool te komen. Hierin werd de Randstad gesplitst, uit angst dat dit anders een te groot machtsblok zou worden, in een noord- en een zuidvleugel. Niettemin,vanuitruimtelijkeneconomischperspectiefgezien,verzwaktdezesplitsingjuist ons land.

InKERNSTADblijfténdeRandstadééngeheel én wordt de regio Eindhoven bij dit gebied betrokken. Deze regio lijkt economisch en ruimtelijk veel op die van de Randstad regio. Het samenvoegen van dezeregio’sversterktdeconcurrentiekracht jegens andere Europese regio’s.

Belangrijk ruimtelijk kenmerk is dat het nietééndominantekernheeft,maarvelekernen,alsparelsaaneenketting.Elkeparelmetzijneigenkleur,identiteit,englans, aantrekkingskracht. Een regenboog aan verscheidenheid als stedelijke gebied.

Dit onderzoek laat zien dat de ruimtelijke en economische verwevenheid binnen KERNSTAD al veel groter en hechter is dan de bestuurlijke. Met de uitkomsten van dit onderzoek, cq. uitgaan van het meer -stedelijke- kerngebied (KERNSTAD) en het -landelijke- Buitengebied, lijkt een debat over de herindeling van Nederland zeer wenselijk.

Wat zijn de mogelijkheden om KERNSTAD van energie te voorzien?Hierbij zijn, in het kader van een visie om het genoemde debat te voeden, de volgende vragen opgeteld:1.Watisdehuidigeenergiebehoeftecq

wat wordt er verbruikt en op welke wijze wordt het gebied KERNSTAD op dit moment van energie voorzien?

2. Welke mogelijkheden van energie voorziening zijn er voor KERNSTAD?

In le id ing


KERNSTAD

9

Figu

ur 3

. KER

NST

AD

WIST JE DIT?De bevolkingsdichtheid van KERNSTAD is circa 1.230 inw./km2. Dit is bijna evenveel als de bevolkingsdichtheid van de dichst bevolkte provincie (ZH).

METROPOOLREGIOEen metropoolregio is een aaneen- schakeling van steden en dorpen waarvan de inwoners zich gedragen alsof zij in één stad wonen. Het diffusere omringende land, het ach-terland, is niet altijd stedelijk, waar de inwoners door werk en/of voorzieningen aan de metropoolregio verbonden zijn.

Vanuit de lucht kijkend, wordt snel duidelijk dat ons land qua indeling te verdelen valt in een landelijk en een stedelijk gebied. Dit drukbevolkste deel van Nederland hebben we de naam KERNSTAD gegeven.Het andere deel van Nederland wordt in dit onderzoek “Buitengebied” genoemd.

Binnen de grenzen van het urbaan gebied KERNSTAD liggen drie metropoolregio’s: Amsterdam,Rotterdam-DenHaagenEindhoven. Tussen deze metropoolregio’s liggen een aantal grote en middelgrote steden.

Dit stedelijke gebied, van 6.900 km² groot, is een vijfde van Nederland. Hier wonen enwerkenrondde8,5miljoenmensen.Inhet“Buitengebied”,deandere80%vanonsland,woontenwerktdeanderehelftvandebevolking(metookdehelftvanhetnationaleinkomen).

Uit een analyse volgt dat binnen het gebied KERNSTAD op ruimtelijk en economisch vlak anders in elkaar steekt dan de rest van Nederland. Zo wonen er niet alleen meer mensen, het biedt ook werk aan mensen uit de rest van Nederland. Mede daardoor is in dit deel van Nederland het leven veel intensiever. Wegen, openbaar vervoer, bijna alles is er in grotere dichtheid en wordt dus veel intensiever gebruikt dan in de rest van Nederland.

Figuur 3 laat zien welk gebied KERNSTAD beslaat en waar de metropoolregio’s zijn.

KERNSTAD ?? Wat is dat?

E N E R G I E V O O R K E R N S T A D10

Kenmerken van KERNSTAD

Afbeeldingen 3 en 4


Om te kunnen bepalen op welke wijze KERNSTAD van energie voorzien kan wordenenopwelkelocatiesdezeenergievoorzieningen geplaatst kunnen worden, is het belangrijk om te weten hoe KERNSTAD ruimtelijk ingedeeld is.

Waar liggen de stedelijke gebieden, waar de natuurgebieden en waar bevinden de economischeactiviteitencqtopregio’s.De vele gegevens hierover zijn verwerkt inbijgaandevierkaarten(ziefiguur4,5,6 en 7).

Binnen de grenzen van KERNSTAD liggen veelgrotesteden,zoalsRotterdam,Amsterdam, Den Haag, Eindhoven en Utrecht. Dit zijn de grootste steden die KERNSTAD kent.

Naast de grote steden, liggen er ook een aantal natuurgebieden binnen in het gebied KERNSTAD. Dit zijn het Groene hart(1), het Rivieren-gebied(2), Arkemheen-Eemland(3), Hoek-sche Waard(4), het Groene Woud(5), de Nieuwe Hollandse Waterlinie(6) en de StellingvanAmsterdam(7).Ziefiguur5.

KERNSTAD

11

Kenmerken van KERNSTAD

Figuur 4. Stedelijke gebieden in KERNSTAD Figuur 5. Groen versus stedelijk

Groen versus stedel i jk

1 2

3

4

6

7

5-


Op de vorige bladzijde werd duidelijk waar de stedelijke gebieden en waar de natuurgebieden in KERNSTAD liggen.Informatieoverinwonerspergemeente is hieronder aangegeven.

Uitfiguur6blijktdatindebuurtvanAmsterdam,Rotterdam,DenHaag,Utrecht en Eindhoven de meeste inwoners wonen (100.000+). In de buurt van de natuurgebieden wonen (logischerwijs) de minste inwoners (tot 50.000).

De reden dat er in de aangegeven gebieden veel mensen wonen is dat er veel werk voor handen is.

Figuur 6. Aantal inwoners per gemeente Figuur 7. Economische topregio’s

Door de verwachte bevolkingsgroei van circa 10% tot 2040, zal de werk-gelegenheid de komende decennia binnen KERNSTAD groeien. Mede daarom zijn deze gebieden in het beleid benoemd tot economische topregio’s(ziefiguur7).In de economische topregio’s zijn veel bedrijven te vinden en wonen veel mensen.

Wat betekent dit doet voor het energieverbruik in deze gebieden? En hoe is het verwachte energiever-bruik buiten de steden? Deze vragen zullen in het volgende hoofdstuk beantwoord worden.

0 - 10.00010.000 - 20.00020.000 - 30.00030.000 - 40.00040.000 - 50.00050.000 - 60.00060.000 - 70.00070.000-80.00080.000-90.00090.000 - 100.000100.000 +

Inwoners en economische topregio’sKERNSTAD

12

E N E R G I E V O O R K E R N S T A D 13

Energieverbruik en energievoorz ieningen

Afbeelding 5


‘Een kolencentrale in je achtertuin is niet leuk, maar als je er met een stel mensen in slaagt drie windmolens in je dorp neer te zetten en het halve dorp haalt daar zijn energie van-daan, dan is het wel leuk. Dat spreekt men-sen aan. Ze zijn zelf-voorzienend en niet afhankelijk van grote bedrijven.’ Hij vergelijkt het met een moestuin. ‘Dat doe je niet omdat het efficiënt is, maar om-dat het leuk is om te doen.’Rolf Schippers van Natuur & Milieu

15Afbeelding 6


Om Nederland van energie te voorzien zijn er, verspreid over het hele land, 29 energiecentrales aanwezig, Dit zijn gas-, kolen- en uraniumcentrales. Ook zijn er een aantal windmolenparken.

De meeste centrales zijn gelegen in en om KERNSTAD. In totaal liggen 11 energie-centrales binnen de grenzen van KERN-STAD. Dit komt doordat, met de komst van stadsgas aan het eind van de negen-tiendeeeuw,degasfabriekenaanderandvan de steden geplaatst werden.

Na de vondst van het Nederlandse aard-gasIn1948veranderdendelocatiesvande gascentrales. Deze werden niet meer

Wat opvalt is dat in de meest stede-lijke gebieden per woning het minste energie verbruikt wordt. Dit komt onder andere door dat woningen in steden dichter op elkaar staan. In steden is het vaak warmer dan in hetbuitengebied.Erkomtrelatiefveel warmte vrij door onder andere bedrijven en verkeer.

aan de rand van de stad gebouwd maar in de buurt van de bronnen.

Daar verwacht wordt dat de energievraag tot 2040 zal groeien, is het belangrijk dat er, naast de bestaande energiecentrales, andere manieren bedacht worden om KERNSTAD van energie te voorzien. De huidige energiecentrales stoten veel CO2uit,wathetbroeikaseffectverergert.Daarom wordt er veel nagedacht over duurzame oplossingen voor het verkrij-gen van energie.Om hieraan een bijdrage te leveren zijn vier varianten beschreven die kunnen bijdragen aan de energievoorziening voor KERNSTAD.

Figuur8.Energieverbruikwoningenpergemeente

Energiecentrales in Kernstad

Figuur 9. Energiecentrales Nederland

EnergieverbruikKERNSTAD

16


De klimaatdoelstellingen enerzijds, de verwachte toename van de energievraag anderzijds zijn aanleiding voor een beknop-te variantstudie naar mogelijke energie-voorzieningen voor KERNSTAD. Hierbij is het maatschappelijke vraagstuk inzake de energietransitievanfossielenaarduurzameenergie van groot belang.

Middels een beknopte verkennende studie, in de vorm van vier varianten, wordt bekeken op welke wijze het stedelijke gebied KERNSTAD van energie kan worden voorzien.

Vergelijkender wijs worden de varianten vergelken op de volgende punten:- situering ten opzichte van de topregio’s- uitvoerbaarheid- hoeveelheid energie die het oplevert- horizonvervuiling

Vanaf eind 1900 is het mogelijk om elektrisch te koken, dit zorgde er voor dat er geen gas meer nodig is. De locatie van elektriciteitscentrales hangt af van verschillende factoren. Zo moet een windmolenpark op een plek staan waar veel wind is.

ENERGIETRANSITIEEnergietransitieiseenbeleidsplanvan de overheid om van fossiele brandstoffennaarvolledigduurzameenergiebronnen zoals zonne- en windenergie over te stappen. Volgens dit plan moet Nederland in 2020 één van de duurzaamste landen van Europa zijn.

Mogel i jkheden energievoorz ieningenKERNSTAD

17

Figuur 10. Ontwikkeling energiecentrales Nederland

Biomassa

Aardgas

Windenergie

Stad

Stadsgas

Afbee

ldin

g 7


In deze variant wordt er gebruik gemaakt van wat de gebieden binnen KERNSTAD te bieden hebben. Amsterdam, Eindho-venenRotterdamhebbenveelindustrie.De restwarmte kan gebruikt worden om woningen en andere gebouwen in deze gebieden te verwarmen. De warmte kan door een netwerk van leidingen in de grond, een warmtenet, vervoerd worden. Hierbij is het van belang dat er de afstan-den niet al te groot zijn, om het verlies te beperken.

In de buurt van Den Haag zijn veel kassen. Deze kassen hebben in de zomer een overschot aan warmte. Deze warmte kan worden ‘afgegeven’ aan diep in de onder-grond aanwezig water. In de winter kan het verwarmde water worden opgepompt en gebruikt worden voor het verwarmen van woningen en andere gebouwen in de omgeving. IndebuurtvanUtrechtentussenRotter-dam en Eindhoven is veel natuur te vinden. Hier kunnen windmolens geplaatst wor-den om deze gebieden en andere steden van energie te voorzien. Al deze ‘energiecentrales’ vormen als het ware een schild om KERNSTAD heen.

KERNSTAD

18

Figuur 14. Een schild van energie

Schi ld van energie

Amsterdam

Den Haag

Rotterdam

Utrecht

Eindhoven

Beoordeling ‘schild van energie’Ligging ten opzichte van de topregio’s De ligging ten opzichte van de topregio’s is zeer goed. Iedere topregio heeftnamelijkeeneigenenergiebron,deenergiekansnelverplaatstworden van de bron naar de stad. Op deze manier koelt de warmte van de fabrieken en de kassen niet af voordat het bij de stad is.

Uitvoerbaarheid Het idee is uitvoerbaar. Er wordt al gebruikt gemaakt van deze me-thodes om energie op te wekken door oa. het energiebedrijf Nuon. De aanleg van de warmte- transportbuizen kost wel veel geld.

Hoeveelheid energie die het oplevert Dit hangt af van het aantal fabrieken en kassen dat wordt aangesloten op het netwerk. Het bedrijf Afvalverwerking Rijnmond (AVR) levert al genoeg energie voor ongeveer 45.000 huishoudens en bedrijven

Horizonvervuiling Deze variant zal niet voor veel horizonvervuiling zorgen. Er wordt voornamelijk gebruik gemaakt van aanwezige fabrieken en kassen. Enkel in de twee gebieden waar deze niet aanwezig zijn, worden windmolens geplaatst om energie te verkrijgen.


Ten westen van KERNSTAD ligt de Noordzee. Deze wordt al bij KERNSTAD betrokkendoordehavensinRotterdamen Amsterdam. Een andere manier om de Noordzee bij KERNSTAD te betrekken, is de zee ge-bruiken om KERNSTAD van energie te voorzien.

Op dit moment zijn er twee windparken in de Noordzee aanwezig en wordt er gebouwd aan drie nieuwe windparken.

Er zijn door de overheid vier nieuwe locatiesaangewezenwaarwindparkengebouwd mogen worden. InKERNSTADzijnongeveerdehelftvande huishoudens in Nederland gehuisvest (ongeveer3,8miljoen).Voor3,8miljoenhuishoudensiseenvermogenvan3.382megawattnodig,ditzijnongeveer340windmolens van 10 MW).

Deze kunnen geplaatst worden op de hiervooraangewezenlocaties;Borssele,IJmuidenVer,HollandseKustentennoorden van de Waddeneilanden.

KERNSTAD

19

Amsterdam

Den Haag

Rotterdam

Utrecht

Eindhoven

Figuur 16. Een zee van energie

Zee van energie

Beoordeling ‘zee van energie’Ligging ten opzichte van de topregio’s De ligging ten opzichte van de topregio’s is niet heel goed. Er moet een groot netwerk aangelegd worden om de energie bij Eindhoven te laten komen. De windmolens staan wel vlak bij de andere topregio’s.

Uitvoerbaarheid Het idee is uitvoerbaar, er staan twee windparken in de Noordzee en er wordt gebouwd aan drie anderen. Ook zijn er plannen om voor 2023 windparken met een totaalvermogen van 4.450 in de Noordzee te hebben.

Hoeveelheid energie die het oplevert Om het gebied KERNSTAD van energie te voorzien is er naast de aanwezige parken nog een vermogen van 2424 MW nodig. Dit zijn ongeveer 250 windturbines van 10 MW

Horizonvervuiling Deze variant zal wel voor horizonvervuiling zorgen maar hier merk je op het land niks van. De windmolens staan zo ver van de kust dat ze alleen te zien zijn vanaf zee en vanuit de lucht.


Midden in KERNSTAD ligt natuurgebied Het Groene Hart. Het gebied wordt gekenmerkt doorrelatiefweinigbebouwing.Denadrukligt op het groen. Dit deel bestaat voor een groot gedeelte uit gras- en watervlakten.

Vanuit het oogpunt van open ruimte leent dit gebied zich goed voor het plaatsen van windmolens. In 2014 staan er een beperkt

aantal windmolens in het Groene Hart. Dit istezieninfiguur12.

De grote steden en de stedelijke gebieden omringen Het Groene (figuur11). Vanuit de gedachtedathetaltijdgunstigiswanneerde bron dicht bij de afnemer gesitueerd is kanHetGroeneHartnaastdefunctiealsrecreatiefnatuurgebiedookeenbronvanenergie zijn. Eén van de mogelijkheden is om aan de randen (meer) windmolens te plaatsen.Hiermeeblijfthetmiddenge-deeltewindmolenvrijenblijftalleruimtevoor de natuur.

KERNSTAD

20

Groene kern van energie

Amsterdam

Den Haag

Rotterdam

Utrecht

Eindhoven

Utrecht

Eindhoven

Figuur 11. Energie uit een kern

Figuur 12. Aanwezige windmolens in het Groene Hart

Beoordeling ‘energie uit het groene hart’Ligging ten opzichte van de topregio’s De ligging van de windmolens ten opzichte van de topregio’s is erg goed. De afstand naar elke stad is bijna even groot. De opgewekte energie kan dus snel vervoerd worden naar de steden en hun omliggende gebieden.

Uitvoerbaarheid Het idee is uitvoerbaar, er staan namelijk al windmolens in het Groene Hart. Wanneer er te veel windmolens komen te staan zullen de dieren in het gebied hier wel last van ondervinden.

Hoeveelheid energie die het oplevert Dit hangt af van het aantal windmolens dat geplaatst wordt. Om heel KERNSTADvanenergietevoorzienisereenvermogenvan3.382MWnodig, Dit zijn ongeveer 340 windmolens van 10 MW. Er staan (in 2014) ongeveer 20 windmolens in het Groene Hart. Er zullen nog 320 windmolens van 10 MW bij moeten komen.

Horizonvervuiling De windmolens zullen voor veel horizonvervuiling zorgen. Er komen in een natuurgebied plots grote windturbines te staan, dit zal het gebied een totaal andere uitstraling geven.


Steden verbruiken veel energie. Hierbij gaat veel energie verloren. Dit is zonde, deze rest energie kan beter hergebruikt worden voor bijvoorbeeld het verwarmen of juist koelen van woningen en andere gebouwen. Derioleringgeeftenergieindevormvanwarmte, gebouwen kunnen verwarmd worden door leidingen met water langs de rioolleidingen te laten lopen. Op deze manier kan de warmte van het rioolwater overgegeven worden op het water in de leidingen. Dit principe wordt riothermie genoemd(figuur18).

Gebouwen hebben in de winter vaak een overschot aan koude en in de zomer een overschotaanwarmte.Dezeoverschottenkunnen worden opgevangen en opgesla-gen in de grond (koude-warmte opslag).

Met de opgeslagen warmte kunnen in de winter gebouwen verwarmd worden en omgekeerd in de zomer gekoeld worden (figuur19).

Op deze manier kan de stad als energie bron voor zichzelf ‘zorgen’.

KERNSTAD

21

Energie u i t de stad

Den Haag

Rotterdam

Utrecht

Eindhoven

Amsterdam

Warmtepomp Warmtepomp





Figuur 20. Energie uit de stad

Figuur18.Riothermie

Figuur 19. Warmte- koudeopslag


Beoordeling ‘energie uit de stad’Ligging ten opzichte van de topregio’s De ligging ten opzichte van de topregio’s is erg goed. De energiebron-nenzijnnamelijkdegebouweninderegio’szelf.Deenergiehoeftalleen vervoerd te worden van de gebouwen naar de gebouwen.

Uitvoerbaarheid Het idee is uitvoerbaar, in de nieuwbouwwijk Harnaschpolder in Delftwordtgebruikgemaaktvanriothermie.WarmtekoudeopslagwordtbijvoorbeeldtoegepastindenieuwewijkParkHoogLedeteVlaardingen.

Hoeveelheid energie die het oplevert De hoeveelheid energie die deze variant oplevert hangt af van het te veel aan warmte en kou die gebouwen hebben. Met riothermie kan tot 50% van het totale energieverbruik van huishouden teruggewon-nen worden.

Horizonvervuiling Deze variant zorgt niet voor horizonvervuiling. Er wordt gebruik gemaakt van bestaande en nieuwe gebouwen. De leidingen lopen onder de grond, waardoor deze niet zichtbaar zijn.


Laaghangend fru i t

Afbeelding 8

Transformator Powerstation


InhetNationaalEnergieakkoordisafge-sproken dat 16% van de energie in 2023 duurzaam moet worden opgewekt. Om die doelstelling te halen, zijn alle verschil-lende duurzame energiebronnen nodig. Windenergie op zee is daarbij onmisbaar.

Afgesproken is dat windenergie op zee in 2023 in totaal 4.450 MW elektriciteit moet leveren. Daarmee kunnen ruim 5 miljoen huishoudens van elektriciteit worden voorzien. Dat betekent 3.450 MW bovenop de 1.000 MW die al gebouwd ofinaanbouwis.Ditgeeftaandatdezevariantopreletiefkortetermijnwerkelijkte realiseren is, in vergelijking tot de drie andere varianten.

Deroutekaartvoorderealisatievandeafspraken ziet er (eind 2014) als volgt uit: 2015: 2 x 350 = 700 MW Borssele 2016: 2 x 350 = 700 MW Borssele 2017: 2 x 350 = 700 MW Zuid-Holland 2018:2x350=700MWZuid-Holland2019: 2 x 350 = 700 MW Noord-Holland

Om KERNSTAD van energie te voorzien zijn er windmolens nodig met een totaal vermogen van circa 3.450 MW.

Op dit moment staan er twee windmolen-parken in de Noordzee met samen een vermogenvan228MW.Erzijnnogdriewindmolenparken in ontwikkeling met samen een vermogen van 730 MW. In totaal hebben deze vijf windmolenparken eenvermogenvan958MW.

Om heel KERNSTAD van energie te voor-zien is er nog een vermogen van ca 2.500 MW nodig. Degrootstewindmolenvannu,heefteenvermogen van 10 MW. Uitgaande van een 10 MW windturbine zullen er 250 wind-turbines nodig zijn om heel het gebied KERNSTAD van energie te voorzien. Deze kunnengebouwdwordenopdelocatiesinfiguur22,uitgelichtinfiguur24.

Infiguur23wordtdeschematischweer-gave van “zee van energie” weergegeven.

Figuur23Schematischeweergave‘zeevanenergie’

KERNSTAD

23

Zee van energie

Laaghangend fru i t

Figuur22Locatiesnieuwewindmolenparken

IJmuidenVer

Hollandse Kust

Borssele


Energieplannen en corporatiesSteeds vaker nemen burgers het ini-tiatiefomgezamenlijkeenenergie-plan te realiseren. Soms groeit zo een burgerinitiatiefuittoteenenergie-corporatie.Hetvoorzietdanopeenduurzameenrelatiefgoedkopema-nier een gebied van energie. Daar-mee samen werken aan een betere omgeving.Zozijnercorporatiesdieburgers ondersteunen bij de aanschaf eninstallatievanzonnepanelen.Een mooi voorbeeld van samen aan duurzaamheid werken is de Groene Regentes. Eind 2015 opende 75 ver-enigdebuurtbewonerseencollectie-ve zonneweide bovenop een sporthal.

ImpactbeleggenEen andere vorm is “mede-eigenaar” worden van een windmolenpark. Zo kent ons land een beleggingsfonds wat het grote publiek wil betrekken bijdefinancieringvanwindmolen-parken op de Noordzee. Het fonds speelt daarmee in op de groeiende behoefteaanimpactbeleggingen.Het mes snijdt aan twee kanten: niet uitsluitendinvesterenvanuitfinan-cieel gewin maar ook er maatschap-pelijk iets goeds mee bereiken. Het fonds(Meewind)streeftnaareen100%duurzameenergieproductiein Nederland, voor een schone en duurzame toekomst. Het fonds biedt iedereen de mogelijkheid om te inves-teren in duurzame energieprojecten.

Figuur24.Locatiesenroutekaartnieuwewindparken

" "

"

"

"

2015

2016

2019

20182017

Elementen van de routekaart

Nader te bepalen gebieden, minimaal 10 NM uit de kust

Aangewezen gebieden

Indicatief kabeltrace

" Indicatief platform

Overige informatie

Bestaande parken en parken in aanbouw

Nautische 12 mijl ´0 4 8 12 162

km

0 3,5 7 10,51,75 nm

KERNSTAD

24

Energie voor KERNSTAD doe je samen

E N E R G I E V O O R K E R N S T A D Afbeelding 9 25

Nawoord en vervolg


Nederland bestaat grofweg uit een een min of meer aaneengesloten stedelijk en landelijk gebied. Het stedelijke gebied, deagglomeratieKERNSTAD,beslaatbijna1/5vanNederlandenhuisvestdehelftvan de bevolking. Binnen KERNSTAD liggen grote steden zoals Amsterdam, Utrecht,Eindhoven,Tilburg,Rotterdamen Den Haag. Verwacht dat er tot 2040 een bevolkingsgroei zal plaatsvinden van 10%. Meer mensen impliceert meer vraag naar energie. Waar is de ruimte voor duur-zame energiebronnen, zoals zonne- en windenergie? Wat zijn de mogelijkheden?

IndeNoordzeezijndrielocatiesaangewe-zen waar nieuwe windmolenparken mogen komen. Het plaatsen van 250 windturbines met elk een vermogen van 10 MW op deze locaties,zorgtsamenmetdealaanwezigewindturbines voor genoeg energie om het gebied van KERNSTAD van energie te voorzien.

DeagglomeratieKERNSTADgebruiktnietalleen energie maar kan energie leveren. Restwarmte uit de riolering kan gebruikt worden voor het verwarmen van gebou-wen. Het overschot aan warmte in de zo-mer kan in de winter gebruikt worden om de gebouwen te verwarmen. Omgekeerd kan winterkoude gebruikt worden om in de zomer gebouwen mee te koelen.

De grote steden en hun omringende gebiedenhebbenelkhunkarakteristiekeeigenschappen die voor energie voor KERNSTAD kunnen zorgen. Restwarmte vandeindustievanAmsterdam,Eind-hoven,TilburgenRotterdamkange-bruikt worden voor het verwarmen van gebouwen. In de omgeving van Den Haag zijn veel kassen te vinden, waarvan de restwarmte gebruikt kan worden voor het verwarmen van gebouwen.

VervolgUit deze studie blijkt dat KERNSTAD veel mogelijkhedenheeftzichzelfvanenergiete kunnen voorzien. Zonderurgentiegebeurternietveel.Iseenoptimaliseringvandeze‘Eenzeevanenergie’ wat nu nodig is of hebben we het meest baat van een polyvalente ener-gie netwerk van vraag en aanbod? En welke hindernissen zijn te verwachten?Wat kunnen we bereiken met het verder democratiserenvanenergie?Watzijndemogelijkhedenomburgersactiefmeetelaten participerenindeontwikkelingen?

Energie komt langzaam uit de ‘dode hoek’. Niet alleen neemt steeds meer het belang toe, ook de interesse in energie is groeiende. Energie is meer dan nut en nodig, hoe meer je ermee te maken hebt hoe leuker het wordt. In dat opzicht is het net sport.

De rapportage van het tweede vervolgonder-zoek “hergebruik” wordt medio 2016 verwacht.

Ik kom even terug op het verhaal over mijn telefoon. Hieruit blijkt dat energie een steeds belangrijkere rol is gaan spelen in ons leven. Energie is onmiskenbaar heel belangrijk, al was het alleen maar omdat zonder energie onze smartfoon het niet meer doet. Ook hebben we bijvoorbeeld geen lekker warm huis om in thuis te komen na een zware werkdag (AK)

KERNSTAD

26

Nawoord en vervolg


Geraadpleegde bronnenKERNSTAD NL (van Urban Opportunities)Energietrends 2014De ratio van ruimtelijk-economisch topsectorenbeleidhttp://www.geo-grafisch.nl/apps_voor_nederlandhttp://www.tennet.eu/nl/nl/net-projecten/elektriciteitsnet.htmlhttp://www.c2w.nl/Uploads/2011/9/07-Energiekaart-TW38.pdfhttp://www.CBS.nlhttp://www.windstats.boschenvanrijn.nl/http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2009/04/06/randstad-380-van-groot-belang-voor-energievoorziening.htmlhttp://www.nwea.nl/hoeveel-elektriciteit-levert-een-windmolen-ophttp://www.randstad380kv-noordring.nl/onderwerpen-planfase/het-elektriciteitsnetwerkhttp://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl/indicatoren/nl0001-Bevolkingsomvang-en-huishoudens.html?i=15-12http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/duurzame-energie/windenergie/windenergie-op-zeehttp://bouwprofsnederland.nl/forum/topics/riolering-als-nieuwe-energiebron?xg_source=activityhttp://www.joostdevree.nl/shtmls/riothermie.shtmlhttp://www.tauw.nl/expertise/energie/voor-bedrijven/energie-uit-afvalwater/http://www.nrc.nl/nieuws/2014/09/26/kabinet-wil-drie-locaties-voor-windmolens-op-zee-vergunningen-vervallen/http://www.happynews.nl/2010/02/26/de-grootste-windturbine-ter-wereld-genereert-10-mw-en-drijft/#.VFuC9PmG-lchttp://www.meewind.nlhttp://www.omroepwest.nl/nieuws/27-10-2014/delft-den-haag-en-westland-binnenkort-verwarmd-door-fabriekenhttp://www.technischweekblad.nl/enschede-krijgt-warmte-uit-riool.230938.lynkxhttp://www.parkhooglede.nl/deelplan5/woningtype/?xml_houseType=25867327-4D51-E311-8700-005056AA000E Afb

eeld

ing

10

Aantekeningen

KERNSTAD

27

Aantekeningen / Geraadpleegde bronnen

Dit boekwerk is u aangeboden door:

Oude Molstraat 36b2513 BB Den HaagT +31 (0)70 36 45 339I www.urbanopportunities.nlI www.kernstad.nl

Urban Opportunitiesverbindt mens, economie en leefomgeving

Wijnhaven 882511 GA Den HaagT +31 (0)70 87 00 460 I www.emma.nlI www.kernstad.nl

ENERGIE VOOR KERNSTAD

Documents

Transcript of ENERGIE VOOR KERNSTAD