ROMANTIEK-VLUCHT UIT HET ALLEDAAGSE- HET GEVOEL CENTRAAL-schilderkunst-

We maken een grote sprong van de middeleeuwen naar de romantiek in de 19e eeuw. Als je achterin je boek kijkt (de bespiegeling vwo, blz. 268) op de tijdbalk, zie je dat de renaissance, de barok, rococo en het classicisme voorbij zijn en de tijd voor de Romantiek is aangebroken.

In de periode van de Romantiek verandert er heel veel!

Allereerst gaan kunstenaars zich afzetten van voorgaande schildertradities, die vooral gebaseerd waren op het academisme en het in opdracht werken.

Bij afb. Eed van Horatier en Turner: In de voorgaande stromingen stond de schilderkunst nog steeds ten dienste van opdrachtgevers en waren kunstenaars gewoon amachtsmannen net zoals de bakker en de slager.Niet meer van het geloof, maar van de adel en rijke kooplieden.-De stijl is realistisch te noemen en is gebaseerd op de rede / het rationele. Compositie, harmonieuze verhoudingen en een gedetailleerde schilderstijl zijn de overeenkomsten binnen deze verschillende stijlen door de jaren heen.

(De academische regels zijn afgeleid van de techniek en voorstellingswijze van kunst uit deklassieke periode van de oudheid. Het belangrijkste was het perfect kunnen hanteren van compositie, vormgeving, kleur en licht-donker. En zeker niet om het verbeelden van je eigen gevoel)

Classicisme: Zeer doordachte, vaak statische , compositie , gladde manier van schilderen , spot-achtige uitlichting van de afgebeelde scénes, alsof alles zich op een toneel afspeelt, helder kleurgebruik, in decors, achtergronden en kleding veelvuldige verwijzing naar de Oude Romeinen, strakke lijnvoering waardoor de vormen sterk tegen elkaar afsteken.Kunstenaars werkten in opdracht van het regime aan grote, spectaculaire kunstwerken waarin een oproep werd gedaan aan het Franse volk zich in te zetten voor het grote Franse Keizerrijk (Empire), wat Napoleon voor ogen had.Inspiratiebron daarbij was het grote Romeinse Rijk en de heldhaftige mythologische verhalen daarover.

Naast het werk van Turner zie je grote verschillen! Vraag aan klas: Benoem deze verschillen eens.

Bij uitleggen Turner: Romantiek in de 19 e eeuw

Tegen het einde van de 18e eeuw ontstaat de romantiek als cultuurbeweging. Dit als tegenhanger of reactie op de verlichting (de rede centraal 17e/18e eeuw) en de industriële revolutie, die al sinds de tweede helft van de 18e eeuw aan de gang is.

Subjectieve ervaringen worden als tegenhanger als uitgangspunt genomen. Hierdoor kwamen introspectie, intuïtie, emotie, spontaniteit en verbeelding centraal te staan.

Tijdens de romantiek heeft kunst inmiddels haar functie als educatiemiddel ter verkondiging van het geloof of het dienen van adel verloren en heeft plaats gemaakt voor de kunstenaar zelf.

De kunstenaar bepaalt voor het eerst wat er geschilderd wordt. En is niet langer slechts een ambachtsman. Dit is voor het eerst in de hele kunstgeschiedenis!

Deze grote verandering had meerdere oorzaken!

INDUSTRIELE REVOLUTIE

Vanuit Engeland verspreidt de industriële revolutie zich over Europa. De stoommachine wordt uitgevonden wat betekent dat landbouwtechnieken verbeteren, waardoor mensen minder op het land hoeven te werken en naar de steden trekken. Fabrieken nemen de plaats in van huisnijverheid. Arbeiders worden hierdoor gedegradeerd tot verlengstuk van de machine. Ze werken ook onder zeer slechte omstandigheden in de fabrieken. En er ontstaat een groot verschil tussen kapitaalkrachtige industriëlen en de bezitloze arbeidersklasse. Er wordt 16 uur per dag gewerkt, er is kinderarbeid, de voeding is slecht en de huizen stellen ook niet veel voor. In de steden wordt het steeds drukker. En de mensen die er wonen gaan op in een anonieme massa.

De mensen die naar de steden verhuisden hadden iets heel anders voor ogen. Ze zagen de stad als een ideale plek waar ze sociale cohesie en een gemeenschapsgevoel zouden gaan ervaren. De teleurstelling was groot.

De mensen kwamen in opstand en wat zich in de maatschappij afspeelt zie je bijna altijd terug in de kunst.

VLUCHTEN VAN DE GEVOLGEN VAN DE INDUSTRIALISATIE Kunstenaars zijn meestal de eersten binnen de bevolking die zich af durven te zetten tegen de gevestigde orde. Zij maken dingen bespreekbaar. Nu nog steeds.Tijdens de revolutie zijn het de kunstenaars die blijk geven aan het willen ontsnappen aan dit treurige bestaan. En deze ‘vlucht’ krijgt vorm in de hang naar het verleden en naar exotische, niet-westerse culturen, het mystieke, de innerlijke wereld, sprookjes, mythen en sagen en voornamelijk de natuur (Constable). Deze wordt geïdealiseerd en er is steeds meer aandacht voor gevoel en sentiment (Turner). Ook krijgt de zelfverwerkelijking (Friedrich) van het individu steeds meer aandacht.

De mens had tot dan toe altijd onder druk geleefd van het geloof of de adel etc. En kunstenaars werden tot dan toe gezien als ambachtsmannen, net zoals de bakker of de slager. Maar daar kwam verandering in.

GEVOLGEN VOOR SCHILDERKUNST: gevoel centraal Gaat in tegen academische tradities1:De natuur wordt geïdealiseerd (Constable) en gebruikt voor het verbeelden van gevoel2:Er is steeds meer aandacht voor gevoel en sentiment (Turner)3:Zelfverwerkelijking van het individu (Friedrich)4:het mystieke, de innerlijke wereld, sprookjes, mythen en sagen 5:Hang naar het verleden6:Naar exotische, niet-westerse culturen

Als gevolg van de verstedelijking groeit de waardering voor de (woeste) natuur. En dat zie je terug in de schilderkunst. Bijvoorbeeld in dit schilderij van William Turner (1775-1851).

Sneeuwstorm- Stoomboot voor de havenmond(1842)

Beeldbeschouwing opdracht voor klas (zie opdracht formulier)

Turner wordt over het algemeen gezien als de "schilder van het licht". Hij schilderde vaak en graag moderne schepen en treinen. De symboliek van bijvoorbeeld een schip dat wegvaart van de zonsondergang versterkt de uitdrukking van verlies. En de nieuwe technologie van de stoomboot lijkt het in ‘Sneeuwstorm’ te verliezen van de natuur. Dit als reactie op de industriële revolutie.Na het lezen van het in 1840 in het Engels vertaalde boek over kleurenleer van Goethe bracht Turner de levensprocessen in verbinding met kleuren. Deze theorie over de versmelting van kleur leidde tot bijna abstracte werken van grote afmetingen

: Op dit schilderij een schip in de woeste zee met een wapperende vlag in gevecht met de razende zee en de wind. Het schip is klein en wordt overweldigd door de machtige natuur. Niet de mens staat centraal, maar de natuur. En dit gaat tegen de academische tradities in.

Vóór de periode van de romantiek golden er in de schilderkunst bepaalde academische regels. Kunstbeoefening volgens de regels van de kunstacademie. (sinds 1563) De academische regels zijn afgeleid van de techniek en voorstellingswijze van kunst uit deklassieke periode van de oudheid. Het belangrijkste was het perfect kunnen hanteren van compositie, vormgeving, kleur en licht-donker. En zeker niet om het verbeelden van je eigen gevoel.

Ook de manier waarop Turners schilderij geschilderd is ,is anders te noemen. Hij maakt geen gebruik van bestudeerde details, maar gebruikt een grove penseelvoering. Brede wilde kwaststreken zorgen ervoor dat de woeste zee nog beter overkomt. Donkere schaduwen worden afgewisseld met felle lichte vlakken. Wat de heftigheid versterkt. Dit alles moet ervoor zorgen dat je het gevoel wat je zou hebben als je in die storm op die boot zou zitten zou ervaren. Er gaat zelf een verhaal rond dat hij zichzelf vast heeft laten binden aan de mast van zo’n boot om het natuurgeweld te ervaren.

John Constable (1776-1837)Werken naar de natuur

John Constable, een tijdgenoot van Turner, is ook een kunstenaar die de natuur schilderde, maar op een andere manier.

Constable besteedde vooral aandacht aan het wisselende zonlicht, de wolkenpartijen (wolkenstudies in 1821-22) en de hele stemming van de natuur. Vaak dient het land slechts als aanleiding om zich te kunnen verdiepen in het steeds wisselende toneel van wind, zonlicht en wolken. Voor hem was de lucht "de toetssteen de maatstaf en het voornaamste orgaan van het sentiment". Hij bestudeerde de hemel met de exactheid van een meteoroloog om de eindeloze schakeringen van de natuurkrachten, die de Romantiek zo lief waren, te kunnen weergeven. Bij zijn pogingen om deze vluchtige effecten uit te beelden, ontwikkelde hij een picturale techniek die zeer vrij, fors en persoonlijk was.

De storm is net voorbij. De enscenering met de kerk, die vaker voor komt in zijn werk, wordt meestal geïnterpreteerd als een metafoor voor de druk die de Church of England ondervindt vanwege haar verminderde politieke macht. Geen andere schilder kon de elementen zo goed in beeld brengen als Constable.

Hij schilderde de landschappen waar hij was opgegroeid en was een van de eersten die buiten schilderde met olieverf. Zijn schilderijen hebben het karakter van de snelle buitenschetsen behouden

en zijn daardoor bijzonder. Voorheen werden landschappen keurig, perfect aangepast en gedetailleerd afgewerkt verbeeld. Stonden ze ten diensten van de mens. Maar in zijn schilderijen waren de landschappen zoals ze echt waren op dat moment. Ook gebruikte hij dikke klodders verf om de ruigheid van de natuur te benadrukken. Hij wordt ook wel gezien als de voorloper van de impressionisten.

Toen hem gevraagd werd wat hem het meest inspireerde antwoordde hij: 'Het geluid van water dat uit de molendammen ontsnapt, wilgen, oude verrotte planken, slijmerige palen en bakstenen muren, ik houd van die dingen. Deze indrukken hebben een schilder van me gemaakt.

Caspar David Friedrich

‘Wandelaar boven de nevelen’ (1818)

RELIGIE!

Een andere ‘romanticus’ was Caspar David Friedrich. Hij schilderde plechtige poëtische landschappen vol religieuze betekenis. Ook in zijn schilderijen stond de natuur centraal. Maar ook hij benaderde deze weer op een andere manier dan Turner en Constable.

De wandelaar staat op een grimmige rotspunt van een grillig gebergte. Zijn hoofd iets gebogen, kijkt hij uit over de turbulente mistpartijen die onafgebroken in beweging zijn. Zij zijn als een woeste zee waarvan de golven hevig te keer gaan. Overal rondom sluiten de bergen de man in en benadrukken zijn eenzaamheid, de alleenheid. Hij is overgeleverd aan de wildheid en onstuimigheid van de natuur. Ergens zijn nog wat sparren te bespeuren, maar verder is het landschap grijs, dreigend en mysterieus. Kijkend door de ogen van de wandelaar voelt de mens zich klein. Hij kan de wereld slechts fragmentarisch zien, geïsoleerd als hij is door de hoge hoogten om zich heen en de allesoverheersende mistflarden. Hij voelt de woelingen van begeerten in zijn eigen lijf, een onrust die  het hele landschap beheerst.

Het uitzicht is het spiegelbeeld van wat de wandelaar in zijn emotionele lichaam ervaart. Hij is een speelbal van krachten die hij niet kan beheersen. De menselijke figuur, het middelpunt van de schildering, straalt de weerstand uit tegen alles wat zich daar afspeelt. Het lichaam zet zich schrap, alsof het deze onaangename maar toch boeiende ervaring niet tot zich toe wil laten en toch weer

wel.De schilder leeft het eenzame bestaan van de romanticus. Verloren in een landschap vol angst, vol dood, vol liefdeloosheid staat hij daar alleen in de natuur, in een eenzaamheid waar hij de ego-roerselen van zijn borstkas vrijelijk laat gaan. Het wapperende haar, de netelige positie op de rots, het zijn allemaal uitingen van onmacht. De romanticus wil zich in die mist storten, om zo de dood te vinden in een wereld vol schoonheid die toch onbegrepen is. De nevel die overal is belemmert het vrije uitzicht, het licht is gedempt, het kille landschap omhelst de wandelaar volledig. Hoe mooi ook geschilderd, geeft dit schilderij een enorme weemoed en een wanhopig verlangen weer naar iets anders, een betere wereld, die ogenschijnlijk nergens te vinden is. Zelfs het licht dat vaag gloort, kan geen troost bieden in deze wereld vol pijn en haat waar de wandelaar zich in bevindt. Zo zal hij dan altijd daar zijn, vergeefs zoekend naar warmte en liefde en een veilige plaats om te vertoeven. Zijnde in een landschap vol nevelslierten, een illusie die geen einde neemt, is hij een speelbal van het lot. Het lot, dat de mens zichzelf kiest al weet hij dat niet.

Hij was gefascineerd door het mystieke en had belangstelling voor het raadsel van het leven. Hij gaf het landschap een ziel en maakte de natuur tot klankbord van menselijke gevoelens. Hij probeerde in verf gedachten en gevoelens te verbeelden die niet onder woorden te brengen waren. Hij geloofde in het innerlijk licht en benadrukte het eigen oordeel van het individu als enige leidraad bij de interpretatie van de ‘bijbel van de natuur’. (HET GODDELIJKE WAS TERUG TE VINDEN IN DE NATUUR)Zijn schilderijen zijn zeer persoonlijk, met een mysterieuze sfeer.( Sommige werken doen denken aan een liederencyclus van Franz Schubert zoals Winterreise.) Het werk: "De wandelaar boven de nevelen" is daar een mooi voorbeeld van.) Zijn landschappen hebben een ontroerende kracht, die het gevolg zijn van ploeterend eenzaam zelfonderzoek.

De figuren in zijn werk staan op zichzelf, alsof ze buiten het landschap staan. Ze balanceren op het randje van realiteit. Bewegingloos en alleen staan ze, vaak met de rug naar ons toe, verzonken in de aanschouwing van de natuur. Het kosmische gevoel en de weemoed die hij in zijn werk opriep, worden overal begrepen.