ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS_

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 2/51

INLEIDING

Studenten en docent/onderzoekers van de opleiding Elektrotechniek komen regelmatig in het

nieuws.

Veelal zijn dat artikelen die gemaakt worden naar aanleiding van innovatieve

praktijkopdrachten waar zij door de hele opleiding heen aan werken met en voor bedrijven en

lectoraten. Deze artikelen worden gepubliceerd in een maandelijkse nieuwsbrief aan ruim

duizend belangstellenden en belanghebbenden buiten en binnen de HAN en op de website.

Alle artikelen hebben een foto (en/of een filmpje) en vaak een doorlink naar deelnemende

partijen of publicaties. Omdat ze vooral de impact beschrijven die het project heeft, worden de

artikelen erg gewaardeerd en ook “digitaal gedeeld” door de belanghebbende partijen.

In dit boekje, dat tot stand is gekomen in samenwerking met Programmabureau van SEECE,

hebben we een aantal van deze artikelen van de afgelopen 2 jaar verzameld.

Veel leesplezier, namens de opleiding Elektrotechniek.

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 3/51

25 JANUARI 2018 STUDENTEN PRESENTEREN PROJECTEN IN MOBILITY INNOVATION CENTER

Een halfjaar geleden begonnen zo'n 120 studenten aan multidisciplinaire groepsprojecten in

het Mobility Innovation Center op het Industriepark Kleefse Waard in Arnhem. Woensdag 24

januari presenteerden zij de resultaten.

Teun Koerts, Mart Nijhoff, Julian de Kievid, Janique Huijbers, Dennis van der Heijden, Luc

Slebus en Bram Schutte

De opdrachten werden aangereikt door tientallen bedrijven en organisaties en zijn actuele

en echte vraagstukken die spelen. Een deel hiervan werd bij het MIC uitgevoerd. Dat waren

dan met name opdrachten op het gebied van (schone) mobiliteit. Tal van andere

opdrachten werden bij bedrijven op locatie uitgevoerd.

Samen werken aan het grote geheel

Elke projectgroep bestaat uit een mix van studenten van de opleidingen Elektrotechniek

(Industrial Power Systems en/of Embedded Systems), Industrieel Product Ontwerpen en

Werktuigbouwkunde. Bij een aantal projecten worden ook studenten Technische

Bedrijfskunde aan het team toegevoegd. Projectgroepen werken een half jaar lang, 3 dagen

per week aan hun opdracht: ieder aan het gedeelte dat past bij zijn of haar opleiding en

samen aan het grote geheel.

Vuilniswagen op waterstof (H2)

Een van de projectopdrachten was afkomstig van het Lectoraat Duurzame Energie en de

Gemeente Arnhem. Aan de studenten werd gevraagd tot het beste ontwerp te komen voor

een vuilniswagen, met brandstofcellen en waterstof als energiedrager.

Werktuigbouwkundestudenten richtten zich o.a. op het ontwerp en de berekeningen van het

tilmechanisme (kraan). Het ontwerp van de cabine, met lage instap (comfort bestuurder),

zonder stijlen en dode hoeken (veiligheidseisen) werd gedaan door IPO-studenten

Studenten Elektrotechniek tekenden voor het denk- en rekenwerk van het elektrotechnisch

gedeelte, waaronder de besturing van het voertuig. Samen slaagden zij erin een uitvoerig

gedocumenteerd ontwerp uit te werken en daarnaast een werkend schaalmodel van de

vuilnisauto te presenteren.

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 4/51

De revalidatiefiets die een elektrische bakfiets werd

Het team Antilope kreeg aanvankelijk opdracht voor het ontwerpen van een elektrische

revalidatiefiets. De mate van trapondersteuning die de fiets geeft, wordt via een polsbandje

bepaald door het aantal hartslagen van de berijder. Als de hartslag te hoog wordt, dan gaat

de fiets extra ondersteuning geven. Door niet voorziene omstandigheden werd de opdracht

kort na de start van het project gewijzigd. Het eindproduct werd een bakfiets, die de berijder

op dezelfde wijze van trapondersteuning voorziet.

Voltor eTractorpull

Het doel van Voltor eTractorpull is ambitieus: het introduceren en salonfähig maken van

elektrisch aangedreven landbouwvoertuigen. Het idee ontstond bij Jochem Menke en Alex

Luijkx, die als HAN-student actief zijn in de motorsport Tractorpulling (Trekker Trek). Zij

bedachten dat je in de sport een elektrisch aangedreven pulling-tractor kunt gebruiken in

plaats van een op diesel. En als 'elektrisch' bij tractorpulling kan, kan dit ook een duurzaam

alternatief voor de landbouw zijn. Maar voordat de landbouwsector bereid is hierop over te

gaan, zal zij ervan overtuigd moeten zijn dat elektrisch aangedreven voertuigen qua

prestaties en betrouwbaarheid een gelijkwaardig alternatief vormen voor machines op

fossiele brandstoffen. Dat is de uitdaging die er voor Voltor ligt en die zij samen met de

Engineering- en Automotive-opleidingen van de HAN aangaat.

Een studententeam van 3 werktuigbouwers en 4 Elektrotechniekstudenten heeft met het

verbeteren van het aandrijfsysteem met kettingoverbrenging een volgende stap gezet in de

plannen van de bedenkers. De studenten maakten een elektrotechnisch ontwerp en

presenteerden gezamenlijk een 1:4 model van het aandrijfsysteem. De presentatie werd

afgesloten met een lijstje met punten die aan de orde komen in de volgende stap in de

ontwikkeling van het aandrijfsysteem. Zoals het afsluiten van de aandrijflijn, het beschermen

van de ketting en het ontwikkelen van draadloze besturing via een app.

(Bekijk dit digitale fotoalbum voor een sfeerimpressie)

Bron: han.nl

Tekst en beeld: Lex Eggink

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 5/51

27 maart 2018 Team HAN Solarboat gaat internationaal

Het team van de HAN Solarboat heeft een nieuwe samenstelling. Dit raceseizoen zijn ook

internationale studenten betrokken bij de ontwikkeling van de boot en de wedstrijden.

Staand, v.l.n.r.: Dan (Litouwen) HAN Electrical and Electronic Engineering - Embedded

Systems; Kaveesha (Sri Lanka, HAN Electrical and Electronic Engineering - Industrial

Power Systems; Koen (HAN Communicatie); Leonie (begeleider IIME); Wouter-Jan

(InHolland Luchtvaarttechnologie). Geknield, v.l.n.r.: Dennis Windesheim Elektrotechniek;

Suat (Vietnam) HAN Electrical and Electronic Engineering - Industrial Power Systems; Jelle

HAN Elektrotechniek, deeltijd.

28 februari was de eerste echte meeting van het nieuwe team dat uit voltijd- en

deeltijdstudenten van verschillende hogescholen bestaat.

Dan, Suat en Kaveesha die bij de HAN Electrical and Electronic Engineering (de

internationale bacheloropleiding Elektrotechniek) studeren, gaan zich focussen op het

inbouwen van het nieuwe, modulaire elektrische systeem.

Ook Wouter-Jan, die Luchtvaarttechnologie aan hogeschool InHolland studeert, Dennis,

student Elektrotechniek bij hogeschool Windesheim, en Jelle komen het team versterken.

Jelle studeert Elektrotechniek in deeltijd aan de HAN. Koen, ten slotte, studeert

Communicatie aan de Faculteit Economie en Management van de HAN. Hij is als stagiair bij

IIME de nieuwe projectcoördinator van dit jaar.

Het HAN Solarboatteam gaat flink aan de slag om de Photon op tijd vaarklaar te krijgen

voor het NK Zonnebootrace op 11 en 12 mei in Akkrum. Hiervoor wordt alle elektronica in

de boot opnieuw bekabeld en ingebouwd. Ook het stuursysteem zal worden veranderd.

Wanneer deze aanpassingen gereed zijn, gaat het team zich focussen op het ultieme doel

van het team: vliegen over het water met draagvleugels.

Meer weten? Je kunt het team volgen via Facebook en hun website.

Bron: HAN Solarboatteam

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 6/51

29 maart 2018 Practicumsets moeten slagingskans Elektrotechniek studenten vergroten

Het Sustainable Electrical Energy Center of Expertise (SEECE) schafte onlangs practicumsets van

het bedrijf Lucas Nülle aan. De sets worden gebruikt voor onderwijs aan scholieren om ze beter voor

te bereiden op de hbo-opleiding Elektrotechniek.

Still uit video Lucas Nülle

Afgelopen zomer nam een aantal jongeren deel aan de eerste editie van de Zomercursus

Elektrotechniek voor Havisten op de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Ze gingen vier

dagen aan de slag met een aantal basiselementen van de Elektrotechniek: ze leerden over

weerstanden, schakelingen, magnetische velden en nog veel meer.

Praktische voorbereiding

Het was de eerste dat de HAN hardware van Lucas Nülle inzette voor les aan scholieren. De havisten

maakten gebruik van practicumsets, waarmee ze elektrotechnische proeven deden. Aan die sets zijn

digitale lespakketten gekoppeld, waardoor een mix tussen praktijk en theorie ontstaat. ‘Dit is veel

gemakkelijker leren dan wanneer scholieren een boek voor hun neus krijgen’, aldus cursusbegeleider

Jelle Ellemans.

SEECE ziet grote waarde in deze practicumsets en schafte er 10 aan. Praktijkonderwijs voor

middelbare scholieren zorgt dat ze beter voorbereid zijn op een technische hbo-opleiding, of het zorgt

dat scholieren tóch niet voor een opleiding Elektrotechniek kiezen, omdat die niet bij hen past. In

beide scenario’s wordt de slagingskans van hbo-Elektrotechniekstudenten groter.

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 7/51

Extra toepassingen

Er wordt momenteel gezocht naar extra toepassingen voor de practicumsets van Lucas Nülle.

Deelnemers aan het Operational Network Traineeship, een deeltijdtraject voor praktische havisten,

kunnen bijvoorbeeld gebruik maken van de apparatuur. Al dan niet tijdens de bestaande zomercursus

Elektrotechniek.

Jos Luijten, natuurkundedocent op het Montessori College en SEECE-medewerker, zoekt

mogelijkheden voor middelbare scholen in de regio. Hij kijkt of de sets ingezet kunnen worden om

scholieren voor te bereiden op hun centraal eindexamen, op het gebied van elektriciteit. ‘Die sets

sluiten geniaal aan. Er zijn verschillende bordjes, met verschillende onderwerpen. Een drietal van die

bordjes sluit bijna voor honderd procent aan op examenonderwerpen’, zegt Luijten.

Examenvoorbereiding

Wanneer leerlingen precies aan de slag kunnen met de sets, is nog niet duidelijk. ‘We kijken of we dit

kunnen aanbieden in een pakket met een aantal masterclasses. Voordat het zover is, moeten we

kijken welke scholen bereid zijn om leerlingen te sturen en op welke termijn’, zegt Luijten. Als het aan

hem ligt, vindt dit schooljaar nog een pilot plaats.

De planning voor het gebruik van de practicumsets is dus nog in ontwikkeling. De Zomercursus

Elektrotechniek voor Havisten wordt in ieder geval herhaald. De deelnemers aan de eerste editie van

de zomercursus waren tevreden. ‘We hebben naderhand een evaluatie gedaan en daar kwamen

positieve reacties naar voren. Deelnemers hadden het idee dat de cursus meerwaarde had voor hun

opleiding’, zegt cursusbegeleider Jelle Ellemans.

Bron: HAN Centre of Expertise - SEECE

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 8/51

18 mei 2018 Publieksprijs Cleantech Battle voor elektrische tractor

Het Voltor-studententeam van de HAN won de publieksprijs van de Cleantech Battle 2018, met

het ontwerp van een elektrische tractorpull-tractor. Zij verdienen daarmee een pitch voor het

ImPactfonds van de Rabobank, dat duurzame en innovatieve projecten stimuleert.

Door Rob Vos - robvoss.nl

De studenten pitchten op Airport Teuge hun unieke oplossingen op het gebied van duurzame

innovatie, tijdens de businessdag van Cleantech Tomorrow, het event voor duurzaamheid in de

praktijk, georganiseerd door de Cleantech Regio.

Voltor

De voorkeur van de 1000 bezoekers aan het Cleantech congres ging uit naar Voltor, het

engineering-team van de HAN, aangevoerd door Jochem Mencke en Alex Luijkx. Met

onderzoek van studenten Elektrotechniek, Werktuigbouwkunde en Industrieel Product

Ontwerpen lieten zij zien dat tractorpulling ook elektrisch kan, dus zonder verbrandingsmotor en

zwarte rookwolken. HAN-begeleider Fokko Bakker is trots op de ambitieuze studenten. ‘Het

team had tot het laatste moment gewerkt aan een schaalmodel van de tractor om aan de jury en

het publiek te tonen en zijn daarin geweldig geslaagd.' De ambitie van het Voltor-team gaat

verder dan de tractorrace: ‘Zoals Elon Musk met de Tesla Roadster een kentering op gang heeft

gebracht in de elektrische automobielbranche, zo willen wij de agrarische sector inspireren. De

elektrische tractorpull-tractor die wij ontwikkelen moet net zo’n ‘icoonfunctie’ vervullen. Onze

passie is het tractorpullen en dat zet deze innovatie in gang. Maar de echte impact, die komt

daarna: het vertalen van dit idee naar de agrarische sector. Daar ligt een wereld aan kansen!’,

aldus de trotse Jochem Mencke, die de prijs in ontvangst nam.

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 9/51

Kansen

De publieksprijs biedt kansen voor de toekomst van Voltor. De studenten mogen hun verhaal nu

pitchen bij de Rabobank. Vorig jaar leverde dat een flinke financiële investering op voor de

winnaars, vanuit het Rabo Impactfonds, dat initiatieven ondersteunt met impact op de

combinatie People, Planet en Profit.

Einte Visser van het Centrum voor Valorisatie en Ondernemerschap van de HAN helpt hen

daarbij. ‘Als hogeschool ondersteunen we studenten met een ondernemende ambitie graag om

hun innovatie naar de markt te brengen. Deze studenten zijn een fantastisch voorbeeld dat je

vanuit je passie tot innovatie kunt komen. Zulke studenten moet je volop de ruimte bieden

binnen het onderwijs om hun dromen waar te maken.’

Eerste prijs

Studenten van Hogeschool Saxion sleepten de eerste prijs van € 3.000,- binnen met hun

designmeubels van afval. “Een schoolvoorbeeld van circulariteit”, aldus de vakjury. Don van

Diest en Iago Santos Ligtenberg, beiden studenten Fashion & Textile Technologies, verwachten

met hun bedrijf Luwies Zero Waste Design opent in een nieuw venster het eerste jaar 10.000

kilo plastic afval te verwerken. Zoals ze zelf zeggen: 'We sit in the waste and reach for the stars!'

Bron: Energienext, HANnl

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 10/51

19 juli 2018 Solarboat-team beleeft spetterende race in Monaco

Een derde plek bij de fleet race, een zesde plek in het algemeen klassement en lol met elkaar en

de andere teams. Het HAN Solarboat-team nam van 12 tot en met 14 juli deel aan het evenement

Solar & Energy Boat Challenge in Monaco. Teamleden schreven onderstaand verslag.

hansolarboat.nl

Nadat het team een week eerder hernieuwde energie had opgedaan met een succesvolle test op

draagvleugels, was het dinsdag 10 juli weer tijd om te vertrekken richting Monaco voor de Solar &

Electric Boat Challenge georganiseerd door de Yacht Club de Monaco. Met de boot achter een bus

vertrok het team vanuit Doetinchem voor een lange reis van maar liefst 1354 km.

Technische keuringen

Donderdag was de dag van de keuringen. Het team doorliep de keuringen eenvoudig. Weinig

verrassend, het was immers dezelfde boot als de jaren ervoor, op enkele aanpassingen na. Een

test die nieuw geïntroduceerd was, was die waarbij teamleden een brand blussen. Piloot Jorrit en

kersvers teamlid Shirley doorliepen deze test met verve. Tot slot was er de escape test, waarbij de

piloot moet laten zien dat hij veilig en vlot de boot kan verlaten. Met 2 seconden had Jorrit de boot

verlaten – met vlag en wimpel dus.

In de avond waren er Tech Talks georganiseerd, presentaties over de technische aspecten van de

boten. Eén van doelen van de race-organisatie is om de engineers van de toekomst kennis en

ervaring te laten opdoen met duurzame techniek. Middels de Tech Talks wordt kennis gedeeld,

voor zover de teams die prijs willen geven.

Podiumplek

Op vrijdag was de eerste race, de fleet race. Bij dit onderdeel moeten de teams binnen twee uur

zoveel mogelijk rondjes afleggen over een parcours buiten de jachthaven. Dit jaar vond de race

plaats op een andere locatie dan voorheen, vanwege de bouw van nieuwe faciliteiten op zee.

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 11/51

Vooraf waren de teams al in de briefing gewaarschuwd dat er op de nieuwe locatie meer golfslag

kon zijn. Dit was inderdaad het geval – zo zeer dat de teams met bosjes afvielen en de race werd

ingekort tot één uur. Dankzij de onverschrokken piloot Jorrit kon het team bijna de gehele race

uitvaren. Zo sleepte hij eigenhandig een derde plek voor het team in de wacht.

Motor

De inzet van Jorrit was echter niet zonder gevolgen, de boot had wel erg veel water opgevangen

en was uitgevallen. Het onderdeel ‘speed record’ werd overgeslagen – die telde immers toch niet

voor het algemeen klassement – en het team gebruikte de vrijgekomen tijd voor het nagaan van de

schade. De nieuwe elektronicabakken bleken uitermate effectief, daarbinnen was alles droog.

Daarbuiten echter niet, de motor en waterkoeling hadden veel zout water gevangen. Met dank aan

andere teams, die materialen beschikbaar stelden, kon de boot gerepareerd worden. In de avond

ging het team met een gerust hart aan het diner bij HAN-docent Peter.

Het defect was toch niet volledig verholpen, de volgende ochtend haalde piloot Jorrit het net uit de

haven, waarna hij met een weigerende motor kampte. Door de specialistische opbouw van de

motor koos het team eieren voor zijn geld door motor niet ter plekke te repareren, maar later op de

thuisbasis in een gecontroleerde omgeving met alles voorhanden. Het team maakte de boot

grondig schoon en klaar voor vertrek. Tot slot besloten de leden de overgebleven zeven teams nog

even aan te moedigen.

’s Avonds was er een diner en gala, waar de teams het evenement gezamenlijk al dansend

afsloten.

Bron: HANSolarboat.nl

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 12/51

5 september 2018 HAN experimenteert met ‘slimme’ laadpalen

De Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) stelt twee extra laadpalen voor elektrische

voertuigen beschikbaar, als onderdeel van een onderzoeksproject. De apparatuur is verbonden

met een lokaal smart grid en wordt gebruikt om algoritmes te testen.

Van links naar rechts: Aart-Jan de Graaf (Lector Meet- en Regeltechniek), Ballard Asare-

Bediako (senior onderzoeker Lectoraat Meet- en Regeltechniek), Jan Bozelie (electrical power

consultant bij Alliander), Trung Nguyen (onderzoeker Lectoraat Meet- en Regeltechniek) en

Tinus Hammink (programmamanager SEECE

Woensdag 5 september onthulden de HAN en netwerkbedrijf Alliander twee nieuwe

laadplekken, die vanaf 17 september beschikbaar zijn voor HAN-medewerkers. Gebruikers

dragen bij aan het Sustainable Charging-onderzoek van het Lectoraat Meet- en Regeltechniek.

De apparatuur is verbonden met een innovatief energiesysteem op de hogeschool, dat

onderdeel is van het project Cellular Smart Grid Platform (CS-GriP). Er wordt gebruik gemaakt

van zonne-energie die lokaal wordt opgewekt. Een deel van die energie wordt opgeslagen in

batterijen, zodat duurzame stroom beschikbaar is wanneer de zon niet schijnt. Een

regelsysteem, dat onder andere door het lectoraat Meet- en Regeltechniek werd ontwikkeld,

houdt het energienetwerk in balans.

Slimme laadcycli

De HAN gebruikt de laadpalen voor experimenten met algoritmes en controletechnieken, die

gericht zijn op slimme laadcycli. Deze zorgen dat auto’s vooral worden geladen wanneer veel

duurzame energie wordt opgewekt. Het is niet de bedoeling om tot een concreet eindproduct te

komen, maar om te leren van verschillende laadmethoden in de praktijk.

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 13/51

De algoritmes die worden getest, zijn gericht op elektriciteit uit allerlei bronnen. ‘We werken met

zonne-energie, omdat die beschikbaar is op de HAN. Als we hier windenergie konden

opwekken, zouden we windenergie gebruiken’, zegt Ballard Asare-Bediako, onderzoeker bij het

Lectoraat Meet- en Regeltechniek.

Met het onderzoek levert de HAN een bijdrage aan laadmogelijkheden van de toekomst. Naar

mate het aandeel duurzame energie in Nederland groeit, wordt het moeilijker om

energiestromen te regelen. De meeste opwekapparatuur – zoals zonnepanelen en windmolens

– is afhankelijk van de weersomstandigheden. Omdat energie niet altijd in dezelfde mate

beschikbaar is, moet het gebruik ervan worden gemanaged.

Om dat voor elkaar te krijgen, zijn veel disciplines nodig. Bij het laadpalenproject zijn meerdere

partijen betrokken. De HAN werkt samen met netbeheerder Alliander, die een grote bijdrage

leverde aan de ontwikkeling van de laadpalen. In dat proces werden bovendien mbo-studenten

van opleiding Besturingstechniek van het RijnIJssel College betrokken. Op de HAN zijn de

opleidingen Elektrotechniek, HBO-ICT en de Master Control Systems Engineering aan het

project verbonden.

Spin-off

De betrokkenen borduren voort op jarenlang onderzoek naar smart grids. Bedrijven en

kennisinstellingen startten in 2010 met SOPRA (Sustainable Off-Grid Power Station for Rural

Areas) Binnen dat project werd een off-grid energienetwerk ontwikkeld, voor gebieden die niet

zijn aangesloten op het reguliere elektriciteitsnet. Op die plekken kan lokaal-opgewekte

duurzame energie worden gebruikt.

In 2013 werd daar een schepje bovenop gedaan, toen het follow-up-project CS-GriP van start

ging. De betrokken partijen wilden off-grid energienetwerken aan elkaar en aan het

elektriciteitsnet kunnen koppelen. Vandaar de naam: Cellular Smart Grid Platform (CS-GriP).

Verschillende ‘cellen’ worden met elkaar verbonden.

https://youtu.be/u0NDvQxS7bM

Eigen technologie

Op 16 januari jl. werd de werking van het off grid-energienetwerk aangetoond in Lelystad, op de

ACRRES Smart Energy Test Site, onder het oog van zo’n 135 bezoekers. In het netwerk zat

een aantal sub-componenten, zoals windmolens, zonnepanelen, bio-ethanol-generatoren en

laadpalen. De laadpalen die nu op de HAN worden gebruikt, zijn geüpgradede versies van de

laadpalen in de testomgeving in Lelystad.

Omdat de laadpalen zelf ontwikkeld zijn, kunnen de onderzoekers ze inzetten voor

uiteenlopende doeleinden. (Aan bestaande technologie kleven vaak restricties.) Het lectoraat

Meet- en Regeltechniek wil de palen gebruiken voor het project NEFUSTA (New Energy Fueling

Station), waarin de HAN onderzoek doet naar het tankstation van de toekomst.

Deze ontwikkeling laat zien dat langdurige samenwerking tussen bedrijven, onderzoekers en

disciplines binnen kennisinstellingen kan leiden tot meerdere spin-offs. De kennis die

gaandeweg wordt vergaard, vloeit terug in het onderwijs en wordt gebruikt door de energie-

ingenieurs van morgen.

Bron: HAN Centre of Expertise - SEECE

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 14/51

7 september 2018 Engineeringstudenten van start in Mobility Innovation Center op IPKW

63 engineeringstudenten van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) startten begin

deze maand met hun werkzaamheden in het Mobility Innovation Center (MIC), op het

Industriepark Kleefse Waard (IPKW) in Arnhem. Ze werken 3 dagen per week aan 15

uitdagende projecten.

De studenten werken een half jaar lang aan praktijkopdrachten van bedrijven en lectoraten van

de HAN. Deze hebben te maken met mobiliteit en duurzaamheid. In de studentprojecten komen

verschillende disciplines samen. De opleidingen Werktuigbouwkunde,

Elektrotechniek (Embedded Systems en Industrial and Power Systems), Industrieel Product

Ontwerpen en Automotive zijn bij het MIC betrokken.

Wat houden die projecten concreet in? Drie voorbeelden:

eBike elektrisch systeem

De projectgroep eBike bestaat uit twee studenten Elektrotechniek: Jeroen van de Kamp en

Peter Halter. Zij gaan voor opdrachtgever Cas van Horck aan de slag met de eBike. Het

elektrisch systeem van deze elektrische motorfiets moet worden herontworpen. Er is aandacht

voor de accu, de bekabeling en het battery management-systeem. Een uitdaging: uiteindelijk

moet alles in het frame passen.

De eBike kan straks door medewerkers van IPKW worden gebruikt om zich schoon en stil mee

over het uitgestrekte industriepark te verplaatsen.

v.l.n.r. Peter Halter, student Elektrotechniek, Cas van Horck, opdrachtgever IPKW en Jeroen

van de Kamp, eveneens student Elektrotechniek

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 15/51

Refurbishment Hydraulic Press

Werktuigbouwkundestudent Mark Willemsen en Elektrotechniekstudenten Jari Berends en Arjan

Pater vernieuwen het elektrische en hydraulische systeem van een pers uit 1964. Bovendien

automatiseren ze de aansturing. Het stuk techniek is afkomstig van een oude productielijn en

wordt in de toekomst gebruikt voor de fabricage van vezelversterkte composietdelen voor

automotivetoepassingen. Bijvoorbeeld voor prototypes van lichtgewichtvoertuigen. Aan dit

project werken ook derdejaars Automotive-stagairs mee.

v.l.n.r. Student Werktuigbouwkunde Mark Willemsen en elektrotechniekstudenten Arjan Pater en

Jari Berends voor de hydraulische pers die zij weer helemaal van deze tijd gaan maken.

Nefusta

Industrieel Product Ontwerpen-studenten Sander Feuler, Guido Hagen en Lars Gloudemans

kregen van het Lectoraat Meet- en Regeltechniek de opdracht om een conceptontwerp te

maken voor 'het tankstation van de toekomst'. Het New Energy Vehicles Fueling Station

(Nefusta) is een laad- en tankstation dat allerlei vormen van toekomstig vervoer, met

verschillende energiedragers, kan bedienen. Bijvoorbeeld door waterstof en biogas te

verstrekken. Daarnaast ondersteunt Nefusta het elektriciteitsnet. Tijdelijke energieoverschotten

kunnen in het tankstation worden opgeslagen en deze energie kan worden teruggeleverd

wanneer er een tekort is.

Bron: HAN.nl

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 16/51

12-11-2018 O-Zone-studenten presenteren tussentijdse resultaten aan opdrachtgevers

Zestig engineeringstudenten van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) gaven 6

november tussenpresentaties aan hun opdrachtgevers. Ze maken onderdeel uit van het project

The O-Zone, waarin zij samen met bedrijven en onderzoekers aan actuele energievraagstukken

werken.

Studenten presenteren

onderzoeksresultaten op het

Industriepark Kleefse Waard

De studenten zijn sinds

september actief in het Mobility

Innovation Center (MIC) en het

Powerlab op Industriepark

Kleefse waard (IPKW) in

Arnhem. Zij werken in

multidisciplinaire groepen aan

opdrachten van bedrijven en

lectoraten van de HAN. Elke

projectgroep bestaat uit een mix

van de opleidingen

Elektrotechniek (Industrial Power

Systems en/of Embedded

Systems), Industrieel Product

Ontwerpen en Werktuigbouwkunde. Projectgroepen werken een half jaar lang, drie dagen per

week aan hun opdracht. Ieder aan een gedeelte dat bij zijn of haar opleiding past. Studenten

werken samen aan het grote geheel.

Freestafel

Een van de projecten is het ontwerpen en realiseren van een freestafel voor HAN Bouwkunde.

Studenten Tim, Sjoerd, Bernard en Romar dienen deze tafel niet alleen te ontwerpen, maar ook

te realiseren. “Dat is juist het gave aan dit project”, vinden de studenten. De freesmachine dient

eind januari werkend te worden opgeleverd, zodat studenten van Bouwkunde in de werkplaats

hun producten kunnen frezen. Zoals de studenten zelf zeggen: ‘voor en door studenten’.

De studenten zijn aan de slag gegaan met onderzoek. Zo hebben zij andere freesmachines op

de hogeschool bekeken en via YouTube veel inspiratie op gedaan. Door middel van

morfologisch onderzoek hebben de studenten, samen met de opdrachtgever, hun eerste

concept bepaald. Voor de conceptkeuzes van de freesmachine overlegden de studenten met

hun opdrachtgever. Tijdens de presentatie geeft de opdrachtgever aan tevreden te zijn met het

werk van de studenten. “Ik spreek de studenten wekelijks en ben blij met het proces en

voortgang”. De studenten bevinden zich op dit moment in de detailleringsfase en maken de

tekeningen gereed om eind november te starten met de realisatiefase.

O-Zone

The O-Zone is een hybride leeromgeving op het IPKW in Arnhem. In deze omgeving werken

studenten van de HAN met bedrijven en lectoraten aan energieprojecten, binnen hun reguliere

curriculum. Studenten maken kennis met de nieuwste technologieën en actuele vraagstukken.

Bron: IPKW

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 17/51

14-11-2018 Power Minor ontvangt nominatie voor Pro-Motor-award

Het succes van de Power Minor en de Power Course wordt beloond met een nominatie voor

de Pro-Motor-award. De onderwijstrajecten zijn gericht op het opleiden van energietechnici

voor een uiterst krappe arbeidsmarkt en worden georganiseerd door partijen die verbonden

zijn aan het Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise (SEECE).

Beeld: Wikimedia

Al elf jaar organiseert TenneT, samen met drie hogescholen (de Hogeschool van Arnhem en

Nijmegen, de Haagse Hogeschool en Hogeschool Windesheim) de ‘Power Minor’. Studenten

Elektrotechniek kunnen binnen hun studie kiezen voor deze module. Hr-directeur Veronique

Gremmen van TenneT; " Dat bleek een schot in de roos, we zien nu dat ruim zeventig

procent van de voltijdstudenten die een Power Minor volgde in de energiesector aan de slag

is gegaan. En met de energietransitie voor de deur is dat geen overbodige luxe. Een cadeau

voor de hele energiesector dus." En dat is opgevallen, met als resultaat dat de ‘Power Minor’

nu genomineerd is voor de Pro-Motor award. De uitslag volgt op 28 november 2018.

Goed technisch personeel

Niet alleen studenten waren enthousiast over de module, ook medewerkers van TenneT zelf

en andere bedrijven actief binnen de energiesector toonden interesse. Maartje van Gelder,

Programmamanager TenneT: “Die vraag wilden we natuurlijk beantwoorden, dat resulteerde

in de ‘Power Course’. De inhoud is hetzelfde maar de doelgroep is anders. Samen met de

bestaande ‘Power Minor’ kunnen we dus iedereen die meer technische kennis wil opdoen

verder helpen.”

De energiesector heeft een uitdaging. Er is een tekort aan goed technisch personeel in

Nederland. TenneT zag dit probleem voor de sector aankomen en bedacht daarvoor een

creatieve oplossing. “Door het volgen van de ‘Power Minor’ krijgen studenten al vroeg de

kans een kijkje te nemen in de energiesector, en onze ervaring is dat dat altijd naar meer

smaakt”, aldus Maartje. De course en de minor hebben een plek binnen SEECE, een

publiek-private samenwerking die innovatie aanjaagt, zorgt voor voldoende arbeidscapaciteit

en kennis omzet in financieel haalbare producten en diensten. De power minor en de power

course zijn geen hype, maar een manier om het probleem van het tekort aan personeel in de

sector duurzaam aan te pakken.

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 18/51

Jaarlijkse prijs

De Pro-Motor award is een jaarlijkse prijs voor centres of expertise en centra voor innovatief

vakmanschap, die ambitieuze ideeën in de praktijk brengen. Door deze ideeën zichtbaar te

maken en te promoten, kunnen ze uitgroeien tot een vernieuwend project of product. In

totaal werden vijf initiatieven genomineerd. 28 november wordt in Amersfoort bekend wie de

winnaar is.

De juryvoorzitter is Mariette Hamer, voorzitter van de SER. Zij laat weten dat zij niet alleen

goede ideeën beloont, maar ook let op de uitwerking van deze ideeën. Ze hoopt dat de

award een impuls geeft aan regionale samenwerking in het hbo en mbo. De Pro-Motor

award is een initiatief van Katapult, een netwerk van meer dan 150

samenwerkingsverbanden tussen het onderwijs en het bedrijfsleven.

Bron: Persbericht Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 19/51

1 februari 2019 Engineers oogsten resultaten van een half jaar samenwerken

Ze hebben er een half jaar lang, 3 dagen per week aan gewerkt. Dinsdag 29 januari was het

voor de 2e-jaars studenten Engineering tijd om de resultaten van hun intensieve samenwerking

te laten zien aan opdrachtgevers en docenten. Maar liefst 55 -vaak multidisciplinair

samengestelde- projectgroepen van 3-6 studenten van de opleidingen Elektrotechniek,

Werktuigbouwkunde, Industrieel Product Ontwerpen en Technische Bedrijfskunde werkten het

hele 3e semester aan opdrachten van bedrijven en lectoraten. Studenten konden in deze

projecten de basiskennis en -vaardigheden uit het 1e studiejaar toepassen en verder uitbreiden.

Speerpunten Engineering

HAN Engineering richt zich op complexe technische vraagstukken, met daarbij de techniek van

morgen en innovatie in het vizier. De speerpunten van Engineering concentreren zich rond de

HAN-zwaartepunten:

Sustainable Energy & Environment (transitie naar duurzame energie),

Health Technology (vergrijzing van de samenleving) en

Smart Industry (slimmer omgaan met werk dat met minder mensen moet worden

gedaan.)

Veel van de uitgevoerde projecten sluiten aan bij 1 van deze zwaartepunten. Van de 55

projecten lichten we er 2 uit.

Zweefmolen

Studenten: Lars Meijer, Furkan Taktak en Max Turling (Werktuigbouwkunde), Jurre Wissing

(Industrieel Product Ontwerpen)

Opdrachtgever: The Flying Dutchman, Ron van Maanen

De opdrachtgever heeft als wens zelf een zweefmolen te bouwen, om hiermee braderieën en

kermissen af te gaan. Hiervoor heeft hij een constructierapport nodig. Aan de studenten is

gevraagd dit rapport op te stellen. Behalve dat de zweefmolen 24 volwassen personen moet

kunnen dragen, moet hij ook op een vrachtwagentrailer passen. De projectgroep is erin

geslaagd op basis van de wensen van de opdrachtgever een eindontwerp te maken. Hiervan is

een constructierapport opgesteld, waarin de volgende zaken zijn opgenomen:

Berekeningen aan doorbuiging, torsie, materiaal, rem

Relevante normen en wetgeving

Simulaties met behulp van EEN (Eindige Elementen Methode)

Selectie van de elektromotor

Risicoanalyse

Technische tekeningen

De studenten zijn erin geslaagd een bouwklaar ontwerp voor de zweefmolen op te leveren.

Voordat hij in productie mag worden genomen, moet het constructiedossier worden gekeurd

door TÜV Nord.

De studenten kijken terug op een project waarin zij alle hoofd- en deelvragen hebben

beantwoord, waarin zij onderling en met de opdrachtgever goed hebben samengewerkt en

waarin zij op een goede manier van elkaars kwaliteiten gebruik hebben gemaakt.

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 20/51

Control Suit

Studenten: Remco Hoftijzer en Klaas van Dijk (Elektrotechniek), Niels van Stratum (Industrieel

Product Ontwerpen)

Opdrachtgever: Remco Hoftijzer

Remco is de bedenker van de Control Suit. Hij droeg het idee zelf aan als project. Dat is

bijzonder, want gewoonlijk komen de opdrachten niet van studenten, maar van bedrijven. Zijn

docenten zagen echter de kracht en het potentieel van het idee. De studenten mochten als

studieopdracht een werkend prototype bouwen, om te bewijzen dat het werkt.

Een robot kan via de Control Suit razendsnel bewegingen inleren. Het is een installatie die aan

het bovenlichaam, de armen en de handen van een persoon wordt bevestigd. De bewegingen

die de robot later moet herhalen, worden door die persoon voorgedaan en door de Control Suit

geregistreerd en opgeslagen. Zo kan een robot snel worden ingezet voor kortlopende,

eenvoudige taken in een productieproces.

De studenten zijn vastbesloten om de Control Suit voort te zetten. Begin februari starten zij hun

eigen onderneming.

Bron: HAN.nl

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 21/51

6 februari 2019 Nieuwe groep HAN-studenten van start in Mobility Innovation Center

Ruim tachtig tweedejaars engineeringstudenten van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

(HAN) starten deze week in het Mobility Innovation Center (MIC). Het MIC is gevestigd in het

pand van Clean Mobility Center op IPKW. De studenten werken twee dagen per week aan 19

uitdagende projecten.

MIC-studenten in actie

Het komende halfjaar storten studenten van de bacheloropleidingen Werktuigbouwkunde,

Industrieel Product Ontwerpen en Elektrotechniek zich op opdrachten van HAN-lectoraten en

bedrijven. Alle projecten hebben een relatie met mobiliteit en duurzaamheid. De studenten

dragen bij aan de ontwikkeling van duurzame voortuigen, maar ook aan de betrouwbaarheid en

betaalbaarheid van de elektriciteitsvoorziening.

De studenten schreven zich aan het einde van het vorige studiesemester in op een van de 19

projecten, om daar vervolgens een half studiejaar in projectgroepen aan te werken. Dat doen zij

naast hun colleges, zelfstudie en tentamens.

Tijdens de startbijeenkomst, die woensdag 2 februari plaatsvond, maakten de studenten kennis

met de contactpersonen van hun opdrachtgevers. Zij voerden een dag lang overleg en

wisselden informatie uit, om de opdrachten zo scherp mogelijk op het netvlies te krijgen.

Traditioneel werd de dag afgesloten met een borrel om elkaar goed te leren kennen.

Bron: IPKW

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 22/51

18 februari 2019 Nieuwe trainingsopstelling maakt werking smart grid inzichtelijk

De Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) investeert in een trainingsopstelling voor

smart grids, van het Duitse bedrijf Lucas Nülle. De opstelling wordt gebruikt voor onderwijs,

onderzoek en advies over netbalansvraagstukken.

De HAN beschikt over software, waarmee studenten en onderzoekers de werking van een

smart grid simuleren. Maar een scherm heeft niet hetzelfde effect als hardware, vertelt

Bram Steennis, directeur commercieel onderwijs van de faculteit Techniek van de HAN.

‘Eerstejaars studenten krijgen er pas gevoel bij als ze kabels fysiek kunnen aansluiten en

niet alleen op hun beeldscherm met een muisklik een lijntje trekken.’

Steennis schreef recent een tender uit voor een fysieke trainingsopstelling. Dat deed hij

samen met Ballard Asare Bediako, docent/onderzoeker van het Lectoraat Meet- en

Regeltechniek, en met steun van het Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise

(SEECE). De tender werd gewonnen door Lucas Nülle.

Multi-inzetbaar

Het Duitse bedrijf installeert binnenkort, in het Techniek-gebouw in Arnhem, vijf grote

bedieningspanelen van 2 bij 1,5 meter. Het systeem kent zonne-energie-, wind-energie-,

opslag- en transport-elementen. Het geheel simuleert een volledige, lokale smart grid maar

desgewenst - en met hetzelfde gemak - het volledige Europese net.

De opstelling is primair bedoeld voor bachelorstudenten Elektrotechniek en cursisten uit het

bedrijfsleven. ‘Ze kunnen leren hoe je bij veel zon of wind in Nederland het smart grid zo

kunnen instellen dat de duurzame stroom van molens en zonnepanelen gebruikt kan

worden om uit te wisselen met het buitenland. Bijvoorbeeld met Noorwegen, om daar een

pomp te laten draaien.’

Training

De panelen worden ook gebruikt voor toegepast onderzoek door lectoraten. Daarnaast

biedt de opstelling mogelijkheden voor advies aan stakeholders rondom de energiesector.

‘Omdat de bedieningspanelen zo beeldend zijn, is het ook zinvol om niet-deskundigen als

politici te laten zien wat de effecten van bepaald beleid zijn. Denk aan het stopzetten van de

kolencentrales bij het gelijktijdig verhogen van de opwekking door wind en zon.’

De komende maanden wordt de installatie getest bij Lucas Nülle, in Kerpen bij Keulen. Om

de opstelling technisch zo goed mogelijk te doorgronden, zijn daar twee HAN-specialisten

bij aanwezig. Vervolgens organiseert de onderneming een training voor de docenten en

lectoren, die ermee gaan werken. Daarna gaat het geheel op transport naar de faculteit

Techniek in Arnhem. De opstelling arriveert naar verwachting in juni.

Lees een uitgebreider artikel over dit onderwerp op de website van SAM, het digitale

magazine van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN)

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 23/51

8 maart 2019 Technisch Weekblad: Duurzame-energiecursussen in opkomst

In de 'Special Arbeidsmarkt en Opleidingen' besteedt het Technisch Weekblad aandacht aan de

invloed van de energietransitie op het onderwijs. Onder andere de Hogeschool van Arnhem en

Nijmegen, en zijn cursussen, wordt uitgelicht.

Screenshot cover TW

Een fragment uit het artikel:

Bij de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) komt de opleidingsvraag op het gebied van

energie met name vanuit het bedrijfsleven. ‘De energietransitie zorgt ervoor dat onze

elektriciteitsnetten zich anders zullen gaan gedragen en de beroepsmensen die hiermee werken

moeten dan ook goed voorbereid zijn’, zegt Bram Steennis, directeur HAN-CPM (Cursussen,

Post-hbo en Maatwerkopleidingen).

De faculteit techniek biedt sinds de cursus ‘duurzame energietechniek’ aan. Deze post-hbo-

cursus duurt ongeveer een half jaar en laat studenten werken aan diverse casus-opdrachten, die

uiteindelijk weer één geheel vormen. Steennis: ‘Er is veel belangstelling van gemeentes,

bedrijven en ingenieursbureaus. We richten ons op het niet-managementniveau. Eerst willen we

de techniek op een rij hebben. Wat zijn de technische mogelijkheden? En welk rendement levert

het op? Dat zijn enkele vragen die we tijdens deze cursus stellen.’

De cursisten hebben veelal een achtergrond hbo werktuigbouwkunde. ‘Er zijn ook elektrotechnici

of chemici die zich willen laten omscholen. Ook hebben wij elk jaar wel een aantal wo-studenten.

In het wo heb je weinig praktische toepassingen, dus ook voor hen is het stevig’, aldus Steennis.

Volgens hem is belangrijk dat het duidelijk is welke aanvullende technieken er zijn op het gebied

van energietransitie.

Pas na het opleiden van deskundigen komt het politieke aspect: ‘In Den Haag worden dingen

geroepen zonder een goede onderbouwing. Mensen doen uitspraken op basis van een

onderbuikgevoel. Als wij de kolencentrales gaan sluiten, gaat mogelijk ergens anders in Europa

een meer vervuilende bruinkoolcentrale wel weer open. Dat is verplaatsing van het probleem. We

moeten in zo’n geval eerst kijken naar de mogelijkheden voor het afvangen van CO2.’

Lees het hele artikel in onderstaande pdf (pagina 12 en 13):

Technisch Weekblad maart 2019 (3.6M)

Bron: Technisch Weekblad

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 24/51

24 april 2019 Studenten werken aan techniekprojecten op IPKW

Samenwerken met studenten van andere opleidingen is een rode draad in het curriculum van de

engineeringopleidingen van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Tijdens het 3e en

4e semester werken studenten 3 dagen in de week aan actuele, toekomstgerichte

vraagstukken.

In februari startte voor de engineeringstudenten het 4e semester op IPKW (Industriepark

Kleefse Waard). Op het bedrijvenpark is The O-zone gevestigd, een hybride leeromgeving waar

studenten met bedrijven en lectoraten aan energieprojecten werken. In de hybride leeromgeving

ontstaan projectruimtes, rondom specifieke thema’s. Voorbeelden zijn het Mobility Innovation

Center (MIC) en Energy for Sustainable Built Environment (ESBE). Hier komen studenten van

verschillende opleidingen samen.

Het zijn niet alleen studenten van de opleidingen engineering- en automotive die samen

optrekken. Sommige projecten zijn breed, waardoor ook voor informaticastudenten, studenten

van Economie, Management en Recht, studenten uit andere studiejaren en van andere

hogescholen een belangrijke rol is weggelegd. Waarmee gingen zij deze periode aan de slag?

Aan welke slimme technologieën werken ze? Hoe brengen zij techniek samen naar een volgend

level? Halverwege het semester pikken we er twee projecten uit en zetten ze in de

schijnwerpers.

Skid, installatietechniek van morgen

De 1e fase van het Project Skid wordt uitgevoerd door (v.l.n.r.) werktuigbouwkundestudenten

Frank Cronenberg, Frank Adriaansen en Casper van Son en elektrotechniekstudenten, Damian

Bombeeck (ES), Jari Berends (IPS), Arjan Pater (IPS) en Thieme Bosma (ES).

In ESBE werken 3 studenten Werktuigbouwkunde, 2 studenten Elektrotechniek met de

specialisatie Industrial and Power Systems (IPS) en 2 Elektrotechniekstudenten met de

specialisatie Embedded Systems (ES) in het project Skid samen aan de installatietechniek van

de woning van morgen.

Installaties worden steeds ingewikkelder en kostbaarder. Daarom worden de eisen die aan de

bouw van de installatie worden gesteld hoger en hoger. Omdat Nederland langzaam afscheid

gaat nemen van het aardgas, zullen de installaties in veel woningen flink moeten worden

aangepast. Hiervoor wordt steeds vaker voor skidbouw (skid is Engels voor slede of glijplank)

gekozen. Dit maakt deze vorm van bouwen tot een zeer actueel onderwerp.

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 25/51

Een complexe installatie wordt in een werkplaats compleet samengesteld op een frame of

plateau. Denk bijvoorbeeld aan een warmtepompinstallatie, met warmtewisselaar, leidingen,

regelsystemen en alles wat daarbij hoort. Omdat alles op een frame wordt gebouwd, kan de

hele installatie in 1 geheel in de nieuwbouw- of renovatiewoning worden geplaatst (gesleed). Het

aansluiten in de woning zelf wordt hierdoor eenvoudiger en minder foutgevoelig. Hiervoor zijn

dan minder speciaal geschoolde monteurs nodig.

Het project wordt uitgevoerd in opdracht van Ordelman & Dijkman Installaties uit Hengelo (Gld)

en wordt in volgende semesters door volgende groepen studenten voortgezet. In een volgende

fase worden ook studenten van mbo-opleidingen bij het project betrokken.

Smart Grid: slimmer omgaan met het elektriciteitsnet

Van links naar rechts Milèna Calvet, Sanni Svärd, Yoann Chappaz (Electrical and Electronic

Engineering) en Floris te Lindert en Thijs Meidam (Elektrotechniek).

Eveneens in ESBE werken 3 internationale studenten van de opleiding Electrical and Electronic

Engineering opent in een nieuw venster (de Engelstalige opleiding Elektrotechniek) én 2

Nederlandse studenten van de opleiding Elektrotechniek aan een nieuwe Smart Grid Table.

De tafel geeft een hoog-, midden- en laagspanningsnet weer en laat bijvoorbeeld zien welke

kant de elektriciteit op stroomt. Wordt er te veel elektriciteit geproduceerd en raakt het net

overbelast, dan zie je dat onmiddellijk terug op de demonstratietafel. Op de tafel staan

verschillende componenten die op hun beurt het elektriciteitsnet beïnvloeden: Denk aan

windturbines, huizen met zonnepanelen, energieopslag, enzovoort.

De studenten hebben de opdracht om de aansturing van de tafel aan te passen, zodat deze

sneller de handelingen van de gebruiker kan volgen en de interactie fijner wordt. De opdracht

komt van dr. ir. Ballard Asare-Bediako van het Lectoraat Meet- en Regeltechniek. Hij doet

onderzoek doet naar het effect van verschillende componenten op het Grid.

De studenten worden begeleid door Trung Nguyen, eveneens onderzoeker in het team van het

Lectoraat Meet- en Regeltechniek.

Bron: HAN.nl

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 26/51

7 mei 2019 SEECE en Quadraam maken zich hard voor een betere doorstroming

naar het hbo

Hoe zorg je dat leerlingen uit het voortgezet onderwijs op de goede plek terechtkomen,

wanneer ze gaan studeren? SEECE en Quadraam zoeken antwoorden op die vraag en

verbeteren de aansluiting van het voortgezet onderwijs op het hbo. Betere doorstroming

heeft onder andere een positief effect op het aantal studenten dat wordt opgeleid voor de

energiesector.

Shutterstock

De meeste studenten zitten in de derde grote leerfase van hun leven. Ze hebben de

basisschool doorlopen, hebben een middelbareschooldiploma gehaald en volgen een

opleiding die aansluit op het vak dat ze straks willen uitoefenen. Althans, dat is de

bedoeling. Te veel scholieren kiezen niet voor een studie die bij hen past. Dit blijkt onder

andere uit de uitvalpercentages van studenten.

Om te zorgen dat scholieren wél bij de juiste studie terechtkomen, werken Maarten Delen

en Jan Oosting samen aan projecten. Delen is voorzitter van de centrale directie van het

Liemers College in Zevenaar en Didam (onderdeel van de Gelderse onderwijsgroep

Quadraam) en Oosting werkt als projectleider onderwijs bij het Sustainable Electrical

Energy Center of Expertise (SEECE). Samen ontwikkelen zij programma’s voor scholieren

en studenten.

Delen is geraakt door de slechte resultaten die studenten boeken aan het begin van hun

hbo-studie. Dat een substantiële groep slecht presteert, noemt hij zelfs ‘een

maatschappelijk drama’. ‘Elk jaar vertellen de aansluitcoördinatoren van de HAN hoe onze

leerlingen met een havodiploma het op de HAN doen. [..] Je schrik je gewoon rot door wat

er gebeurt. Maar vijftig procent van de leerlingen die beginnen aan een technische studie op

het hbo, haalt de propedeuse binnen een jaar.’

Quadraam en de HAN brengen dat percentage gezamenlijk omlaag. Beide partijen zorgen

dat het vo en het hbo beter op elkaar aansluiten. Inhoudelijk: ‘Het eerste is dat je in het

programma van de havo aansluit bij het programma van het hbo. Dat heeft te maken met

meer specifieke kennis en skills, meer ICT, Engels en onderzoeksvaardigheden.’ Maar ook

didactisch: ‘We merken dat de didactiek van het vo onvoldoende aansluit bij de didactiek

van het hbo.’

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 27/51

Techniektalent inspireren

Wanneer Delen en Oosting met elkaar samenwerken, richten ze zich op specifieke

opleidingen. Oosting: ‘Ik geloof niet in brede programma’s. Ik denk dat je veel meer toe

moet naar precisie en maatwerk, in het verbeteren van de aansluiting.’ De

onderwijsprofessionals werken aan projecten die gericht zijn op de techniek- en

energiesector. Er wordt gekeken welke jongeren geschikt zijn voor technische opleidingen,

waar een tekort is aan jong talent, zoals Elektrotechniek en Werktuigbouwkunde.

Een belangrijke factor is het beeld dat jongeren hebben van techniek. ‘We hebben

onderzoek gedaan naar de perceptie van de engineeringopleidingen. Met name

Elektrotechniek en Werktuigbouwkunde. Daaruit bleek dat het beroepsbeeld van havisten er

nauwelijks is. De leerlingen hebben bijvoorbeeld geen idee wat een werktuigbouwkundige

doet’, aldus Oosting

Om dat beroepsbeeld bij te stellen, werd de hulp ingeroepen van twee

natuurkundedocenten. Die werken één dag in de week op de HAN, waar ze zich verdiepen

in de mogelijkheden voor aankomend studenten. Wanneer ze voor de klas staan,

selecteren en enthousiasmeren ze leerlingen voor technische opleidingen. Delen: ‘Wat zo

verschrikkelijk briljant is aan die constructie met natuurkundedocenten: die kennen de

leerlingen. Die nemen niet 23 leerlingen mee naar de HAN. Ze gaan heel gericht met

leerlingen die zij goed kennen. Vijf van de zeven blijven’, zegt Delen.

Leerlingen die zich laten inspireren en de HAN bezoeken, kunnen meer dan alleen een

kijkje nemen; die ervaren hoe het is om met techniek bezig te zijn. Oosting: ‘Als je leerlingen

nou nog een stapje verder wil helpen, faciliteer ze dan ook om dingen hier te doen. We

hebben de masterclass arduino-programmeren en de masterclass Elektrotechniek. Die

hebben we nu een paar keer gedraaid. Er zijn nieuwe masterclasses in ontwikkeling.’

De HAN heeft daarnaast faciliteiten waar scholieren gebruik van kunnen maken, zoals een

fablab. Dat is een werkplaats met een 3d-printer en ander modern werktuig. ‘Twee vo-

docenten zijn bezig om een programma te maken, waarmee die leerlingen op hun eigen

school al een aantal skills kunnen opdoen, zodat ze hier alleen nog een half uurtje

introductie bij de machines hebben. “Steek niet je hand in de lasersnijder”, dat soort basale

dingen’, zegt Oosting.

Programma’s voor specifieke doelgroepen

Beeldvorming en inspiratie zijn slechts twee factoren die een studiekeuze maken of breken.

Een ander punt is dat conventioneel onderwijs niet voor iedereen geschikt is. Daarom wordt

het onderwijs op de HAN aantrekkelijker gemaakt voor specifieke doelgroepen.

Een van die doelgroepen: vwo’ers. ‘Daar laten we echt veel liggen. Op de HAN is maar 9

procent van de populatie vwo’er’, zegt Oosting. ‘Terwijl Elektrotechniek en

Werktuigbouwkunde pittige opleidingen zijn. Daar kan een vwo’er juist goed tot zijn recht

komen. [..] Zeker als die toegepast onderzoek wil doen. Als je innovaties wilt realiseren of

nieuwe producten wil bedenken, kun je beter naar het hbo.’

‘We moeten ergens ruimte creëren voor vwo’ers die hier instromen’, vervolgt Oosting. ‘We

kunnen een soort plusprogramma maken, voor een halve dag in de week. Een track

rondom innovatiemanagement, creatief ontwerpen en onderzoekstechnieken. Ze laten

bepalen bij welk lectoraat ze een rol willen spelen. Meet- en Regeltechniek? Duurzame

Energie? Lean?’

Een andere doelgroep bestaat uit ‘praktische havisten’. Leerlingen die de havo volgen,

maar opzien tegen vier jaar in de schoolbanken. Hiervoor werd het Operational Network

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 28/51

Trainee-programma ontwikkeld. Deelnemers aan dit programma treden direct in dienst bij

netwerkbedrijf Alliander, waar zij aan energievraagstukken werken. De studenten krijgen

tegelijkertijd een deeltijdopleiding Elektrotechniek op de HAN.

Door niet alleen een samenwerking tussen het voortgezet onderwijs en het hbo te

realiseren, maar ook met de energiesector samen te werken, draagt een betere

doorstroming bij aan een oplossing voor personeelstekorten. Personeel dat hard nodig is

om de energietransitie in goede banen te leiden. Delen: ‘Het is ook een stukje

maatschappelijke verantwoordelijkheid dat deze wereld door kan groeien. Verschrikkelijk

veel potentie van bedrijven ligt stil. Omdat er gewoon te weinig mensen zijn die deze

bedrijven kunnen helpen.’

Bron: HAN Centre of Expertise - SEECE

15 mei 2019 Lectoraten trekken energie-minoren op de HAN

Energie-minoren op de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) raken steeds meer

verweven met het onderzoek op de hogeschool. Dat komt onder andere doordat lectoraten

verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de onderwijsprogramma’s.

Fotografie door Maarten Noordijk

‘Ik denk dat we vijf jaar geleden al begonnen zijn met het verbinden van minoren en

lectoraten’, reflecteert Aart-Jan de Graaf, lector Meet- en Regeltechniek op de HAN. Met

succes. Op de hogeschool krijgt het element ‘onderzoek’ een steeds grotere rol in de

onderwijsprogramma’s.

Het Lectoraat Meet- en Regeltechniek neemt sinds dit jaar de organisatie van de Power

Minor voor zijn rekening. De minor viel voorheen onder de verantwoordelijkheid van het

onderwijs. ‘Er was een docent Elektrotechniek die het onderwijsprogramma een warm hart

toedroeg en de organisatie van de minor zo ongeveer alleen deed. Nu hij met pensioen is,

is het lectoraat verantwoordelijk voor de uitvoering.’

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 29/51

Inhoudelijke aansluiting

De minor en het lectoraat kennen – inhoudelijk gezien – veel overeenkomsten. In het

onderwijsprogramma komen energieproductie, -transport en -distributie aan de orde.

‘Onderwerpen in de Power Minor raken het onderzoeksterrein van het lectoraat Meet- en

Regeltechniek. Dat zie je onder andere bij de grote ontwikkelingen rondom wind op zee. [..]

De Power Minor gaat over hoe je die wind integreert in energiesystemen.’

Het energiesysteem verandert de komende jaren flink. ‘De Power Minor staat in de

schijnwerpers van de energietransitie. Er is met name een grote opmars van wind op zee. Ik

heb begrepen dat er plannen zijn om in 2050 zestig gigawatt geïnstalleerd vermogen op zee

te hebben. Dat is ongeveer drie keer zoveel als het hoogspanningsnet gemiddeld vervoert.

De hele Noordzee gaat qua infrastructuur veranderen. Dat betekent ook dat de reguliere

installaties, zoals we die nu kennen in de hoogspanningstechniek, gaan veranderen.’

Wat minorstudenten leren, is sterk verbonden met technologische ontwikkelingen in de

energiesector. ‘Als wij ons oriënteren op elektriciteit uit wind, en de infrastructuur die

daarvoor nodig is, dan heeft dat zijn weerslag op de onderwerpen die we in de Power Minor

geven. Ik zie een hele sterke verbinding tussen het onderzoek waar we mee bezig zijn, om

je te kunnen oriënteren op de ontwikkelingen de komende tientallen jaren, en hoe je daar in

het onderwijs op in kunt spelen.’

Haalbaarheidsstudie

Een voorbeeld van een project dat invloed kan hebben op de inhoud van de Power Minor:

het project IJvergas, een haalbaarheidsstudie. Ongeveer zeventig kilometer uit de kust van

IJmuiden is een plangebied voor windenergieopwekking. Een enorme afstand. De lengte

van de elektriciteitskabels naar land wordt zo groot, dat de energie waarschijnlijk via een

gelijkstroomnetwerk vervoerd moet worden.

De Graaf: ‘De gevolgen zijn dat je hele grote, dure installaties moet aanleggen. Maar in

verhouding tot andere technieken misschien niet duurder dan anders. En een van de dingen

die het project met zich meebrengt: als we een gelijkspanningsverbinding hebben tussen

een windgebied op zee en het land, betekent dat het offshore energienet misschien niet de

gebruikelijke 50 Hz-wisselspanning gebruikt. Dat betekent dus ook dat in de Power Minor

hele andere onderwerpen naar voren moeten komen.’

De kennis die uit dit soort projecten vloeit, vindt zijn weg op een later moment terug naar de

minor. ‘Een volgende stap is om te kijken of we de minor nog beter kunnen organiseren; om

een soort review te doen van de inhoud van de Power Minor. Op welke terreinen is er

mogelijkheid om iets te vernieuwen of te verbeteren en waar is het urgent?’

Publiek-private samenwerking

Kennis die gebruikt wordt in de Power Minor, komt niet uitsluitend uit onderzoeksprojecten

van de HAN. Bij de minor zijn meerdere partijen betrokken. Het onderwijsprogramma

ontstond tien jaar geleden als een publiek-private samenwerking tussen TenneT en drie

hogescholen – waaronder de HAN. Op dit moment zijn de Haagse Hogeschool, de

Hogeschool van Amsterdam en TenneT partners. Verder zijn DNV GL en Qirion betrokken

bij het onderwijs en de excursies.

Bron: HAN Centre of Expertise - SEECE

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 30/51

19-05-2019 Vijf HAN-teams in finale Cleantech Battle

Duurzamere spijkerbroeken, verbeterde warmtepompen, alternatieven voor plastic, een

zonnetapijt in plaats van een zonnepaneel – 10 studententeams pitchen op donderdag 6

juni 2019 hun innovatieve ideeën op het gebied van schone technologie in de finale van de

Cleantech Battle. Maar liefst vijf van de tien ideeën zijn door HAN-studententeams

ingediend.

Prijsuitrijking tijdens een eerdere editie van de Cleantech Battle

Voor de wedstrijd stuurden studententeams uit het mbo, hbo en wo in Oost-Nederland hun

oplossing in voor vraagstukken op het gebied van duurzame technologie. Het is de zesde

keer dat het Cleantech Center in Zutphen deze battle organiseert, met medewerking van de

onderwijsinstellingen in de regio. Vorig jaar won HAN-team Voltor de publieksprijs met hun

elektrische tractor.

Video-pitches

Dit jaar doen tien teams mee van Saxion, Aventus Apeldoorn, Windesheim en de HAN. De

vijf HAN-teams doen mee met onderzoeken naar een brandstofcel, een duurzamere

warmtepomp, een zonne-concentrator en recycling van plastic. De onderzoeken hebben de

studenten veelal uitgevoerd bij het HAN lectoraat Duurzame Energie, in samenwerking met

bedrijven uit de regio.

Voor de jury hen aan de tand voelt, moeten de studenten hun project samenvatten in een

video-pitch. Hierin laten ze zien wat ze onderzocht hebben, welk probleem ze oplossen en

hoe hun oplossing bijdraagt aan een duurzame wereld. Op 6 juni worden de filmpjes

getoond en verdedigen de studenten hun projecten voor de jury. Die bekijkt welk project het

breedst inzetbaar, meest innovatief en duurzaam is. De jury houdt bovendien in de gaten of

er een gezonde businesscase mogelijk is. De deelnemers van het winnende team

ontvangen gezamenlijk 3000 euro en krijgen ondersteuning bij de volgende stap in hun

carrière.

De finale

Docenten, begeleiders en andere supporters zijn van harte welkom om aanwezig te zijn bij

de finale van de Cleantech Battle. Deze vindt plaats op donderdag 6 juni 2019 om 15:30 uur

in de Broodfabriek in Zutphen. Toegang is gratis, aanmelden is verplicht en kan via deze

link. Bron: HAN.nl

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 31/51

29-05-2019 Elektrotechniekstudent ontwikkelt inspectierobot voor Tennet

Thijs Laagland (19) kwam in het 3e jaar Elektrotechniek als stagiair terecht bij

netwerkbeheerder TenneT. Daar startte hij de ontwikkeling van een nieuwe

inspectiemethode voor hoogspanningsmasten.

Wintrack

hoogspanningsmasten -

Foto ©TenneT

Thijs studeert

Elektrotechniek en koos

voor de differentiatie

Industrial and Power

Systems. Hij werd

projectleider en kreeg de

leiding over een team

engineeringstudenten,

waarmee hij aan de slag

ging om een robot te

ontwikkelen, die

hoogspanningsmasten van het type Wintrack kan inspecteren.

Na deze stage in het 5e semester van zijn opleiding, bracht Thijs de opdracht (met succes)

in als S6-project voor het 6e semester van de engineeringopleidingen. Hierdoor kon hij ook

in dit deel van zijn opleiding zijn werk als projectleider voortzetten. Ook straks in zijn laatste

studiejaar blijft Thijs samenwerken met TenneT. In het 4e jaar gaat hij de minor

Projectmanagement doen.

De aanleiding

TenneT is de 1e grensoverschrijdende elektriciteitstransporteur van Europa. Met 23.000

kilometer aan hoogspanningsverbindingen en 41 miljoen eindgebruikers in Nederland en

Duitsland behoort TenneT tot de top 5 elektriciteitstransporteurs van Europa. Voor het

energietransport gebruikt TenneT in enkele delen van Nederland de betrekkelijk nieuwe

Wintrack hoogspanningsmasten.

De inspectie aan deze masten blijkt arbeidsintensiever te zijn dan verwacht. In plaats van

enkele inspecties gedurende de hele levenscyclus van de mast, blijkt dat de constructie

veel frequenter moet worden geïnspecteerd. Vooral de punten waar de verschillende

mastdelen met flensverbindingen en bouten aan elkaar zijn bevestigd, blijken de

hoogspanningsmasten gevoelig voor externe invloeden.

Een Wintrackmast bestaat uit 2 pylonen, met elk aparte stroomvoerende circuits. Op iedere

pyloon is een klimsysteem bevestigd, de HighStep Rail, waarmee een gecertificeerd

specialist de mast kan beklimmen. Bij een inspectie door een persoon moeten om

veiligheidsredenen alle stroomvoerende circuits in beide pylonen volledig buiten bedrijf

worden gesteld. Dit betekent dan dat er op dat moment over het hele tracé geen stroom

meer kan worden getransporteerd. Zo’n situatie wordt een VNB genoemd: een voorziene

niet-beschikbaarheid. Elke niet-beschikbaarheid brengt voor de netwerkbeheerder kosten

met zich mee. Wanneer het elektriciteitstransport tijdens een inspectie niet hoeft te worden

onderbroken, worden deze kosten dus vermeden. De uitdaging waarvoor TenneT zich

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 32/51

gesteld zag, was het ontwikkelen van een inspectiemethode zonder persoon, waardoor de

stroomvoerende circuits van maximaal 1 pyloon uit bedrijf kunnen worden gesteld. De

circuits van de andere pyloon kunnen dan in bedrijf blijven wat betekent dat er nog stroom

over het tracé getransporteerd kan worden. Thijs werd gevraagd met zijn team een concept

voor zo’n nieuwe inspectiemethode te ontwikkelen en te realiseren.

Van brainstorm tot concept

In meerdere brainstormsessies kwamen de studenten uit op een inspectierobot die het

afgeschakelde deel van de mast met een camera kan inspecteren en daarbij gebruik maakt

van het al aanwezige HighStep Railsysteem.

Thijs Laagland: “Een groot deel van mijn stagetijd is gaan zitten in alle voorbereidingen. Nu,

in het 6 e semester van mijn opleiding, zijn we echt begonnen met de constructie waarmee

we straks de inspectiebeelden verkrijgen. Dit betekent dat er nu enkele subsystemen

kunnen worden gebouwd. Zo zijn de werktuigbouwkundigen bezig met het ontwerp van een

intrekbare, elektrisch geïsoleerde arm en zijn de studenten Elektrotechniek bezig met een

robotarm die obstakels kan ontwijken, zodat alle delen van de hoogspanningsmast kunnen

worden bereikt, met het bijbehorende besturingssysteem. Dit betekent dat er gedetailleerde

berekeningen moeten worden gemaakt en dat er veel moet worden getest. Dit gebeurt in

nauwe samenwerking met medewerkers van TenneT. Als het goed is, hebben we in juni het

ontwerp klaar en daar gaan we dan in september weer mee verder.”

Op dit ogenblik werken er, naast Thijs, 7 andere engineeringstudenten van de HAN aan de

inspectierobot: Derdejaarsstudenten Elektrotechniek Eke Boersma (differentiatie Industrial

and Power Systems) en Paul Stordiau (Embedded Systems), Studenten

Werktuigbouwkunde Bart Hendriksen, Lars Roozeboom en Lex van Duijnhoven en tot slot

Ibe van Gemert en Tessa van Maanen, die allebei in het 2e jaar van hun opleiding

Industrieel Product Ontwerpen zitten.

Een project als dit is te groot voor alleen studenten. Thijs: “Daarom ligt er een plan om de

realisatie met 3 externe partijen te doen. Op dit moment werken wij aan de voorbereidingen

en de plannen om deze partnerschappen op te kunnen zetten. Eén partij zorgt ervoor dat

wij met een liftje de HighStep Rail op en af kunnen. Op deze constructie kunnen wij dan

onze inspectierobot als module monteren. Een andere partij maakt de constructie waarmee

we ook bij de achterzijde van de mast kunnen komen. De 3e partij is voor de interpretatie

van de inspectiebeelden. Deze 3 partijen vormen samen een mooi setje om deze nieuwe

inspectiemethode mee te ontwikkelen.”

De volgende stap

Als projectowner en projectleider vervult Thijs dus een centrale rol in het project. Zo is hij

nauw betrokken bij het opzetten van de partnerschappen en heeft hij onlangs ook een

eerste subsidieaanvraag ingediend.

Het komende semester staan er weer nieuwe ontwikkelingen op stapel. Het huidige

studententeam stopt in juni en er moeten nu nieuwe stages worden uitgezet. Er zijn nieuwe

studenten Elektrotechniek en Werktuigbouwkunde nodig, maar er komen nu ook vacatures

voor studenten van de opleiding HBO-ICT. Thijs: ”Ik wil in de ICT-hoek bijvoorbeeld laten

onderzoeken of we de interpretatie van de inspectiebeelden volledig kunnen automatiseren.

Dus met een soort kunstmatige intelligentie.” Verder is er in het project plaats voor

studenten Control Systems van de Masteropleiding Engineering Systems.

Verder staat het maken van offertes en het verwerven van nieuwe subsidies op het

onuitputtelijke things-to-do-lijstje voor het volgende semester.

Bron: HAN.nl (Tekst: Lex Eggink)

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 33/51

05-06-2019 Onderzoekers HP-Launch delen resultaten met warmtepompindustrie

Onderzoekers deelden 22 mei de voorlopige resultaten van het project HP-Launch, met

partijen uit de warmtepompindustrie. Doel van het project is om een warmtepomp te

ontwikkelen, die is toegesneden op bestaande Nederlandse woningen.

Impressie van een warmtepompsysteem

Impressie van een warmtepompsysteem

Nederlandse woningen moeten vanaf 2050 klimaatneutraal zijn. Deze ambitie leidt tot een

enorme opgave. Ons land kent in totaal 7,7 miljoen woningen, waarvan een groot deel

aanpassingen nodig heeft. Zo moeten er alternatieven komen voor gasketels, die het gros

van de Nederlandse woningen verwarmen.

Warmtepomp-prototype

De Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) levert een bijdrage aan dat vraagstuk met

het project HP-Launch. Binnen dit project wordt een prototype-warmtepomp ontwikkeld, die

is afgestemd op bestaande Nederlandse woningen. Een pomp die relatief stil, betaalbaar en

niet al te groot is. En ook niet onbelangrijk: één die past in het huidige straatbeeld en

eenvoudig kan worden geïnstalleerd in of bij een woning.

De resultaten van dit project worden gedeeld met de Nederlandse warmtepompindustrie,

om de ontwikkeling van warmtepompen in Nederland een boost te geven. Dat gebeurt

middels bijeenkomsten, die worden georganiseerd op de HAN. De bijeenkomst op 22 mei

was er zo een. Ketelproducenten, warmtepompproducenten en partijen die zich

bezighouden met inpassing, kwamen bijeen om resultaten tot zich te nemen en feedback te

geven.

De grote lijnen van het onderzoek kenden de bezoekers al. Die werden in november 2018

gepresenteerd. Er werd besloten om een concept te ontwikkelen waarbij de warmtepomp in

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 34/51

het dak gemonteerd wordt. Daarbij moet montage en onderhoud zo goedkoop mogelijk zijn.

Oftewel: er moet een warmtepomp komen waarvoor technici niet met een kraan het dak op

hoeven.

Onderzoekers werken daarom aan een concept waarbij de warmtepomp van binnenuit

geïnstalleerd en onderhouden kan worden, dankzij een constructie die vergelijkbaar is met

die van dakramen. Ook het aantal mensen dat vereist is voor onderhoud en installatie moet

beperkt blijven. Daarom ontwikkelen de onderzoekers een pomp die modulair is, zodat elk

onderdeel te tillen is door één persoon.

Positieve resultaten

De uitgangspunten stonden dus al vast. Belangrijke vragen tijdens de 22 mei-bijeenkomst

waren: zijn de gestelde doelen reëel? En wat zijn de beste technologieën om de doelen te

halen? Die vragen werden voor een deel beantwoord tijdens presentaties. Onderzoekers en

technische experts van verschillende organisaties, die elk een deel van het project voor hun

rekening namen, deelden hun voorlopige resultaten.

De resultaten zijn grotendeels positief. De pomp kan waarschijnlijk in een dak geplaatst

worden, zonder dat belangrijke dwarsbalken etc. doorgezaagd hoeven te worden. ‘We zitten

op het randje, maar het lijkt te gaan lukken’, zegt Scott Hoekstra, werkzaam bij

productontwikkelaar MMID. Hij presenteerde een concept waarbij de warmtepompunit

verticaal op het dak geplaatst wordt. Een van de doorslaggevende factoren voor die keuze

is esthetiek. Verticaal, als een soort schoorsteen, past een warmtepomp het beste in het

straatbeeld.

Een ander punt dat Hoekstra presenteerde, is de dakdoorvoer voor de warmtepomp. De

hoop was dat er een universele doorvoer ontwikkeld kon worden, die geschikt is voor elk

dak. Dat gaat waarschijnlijk niet lukken, blijkt uit de presentatie van Hoekstra. Dat heeft

vooral te maken met de hellingshoeken van daken, die behoorlijk uiteenlopen. Wel kan er

een aantal standaarddoorvoeren gemaakt worden, zodat de installateur kan kiezen welke

het beste bij het dak in kwestie past.

Hoekstra baseert zijn verhaal deels op het onderzoek van HAN-student Kevin Geurtsen.

Deze deed voor zijn studie onderzoek naar de warmtepomp. Hij concludeerde dat de pomp

gemaakt kan worden met de componenten die de onderzoekers voor ogen hadden. Maar

gemakkelijk wordt het niet. ‘Het gewicht is een uitdaging’, geeft Hoekstra aan.

Onderzoek naar componenten

Een van die componenten is de verdamper van de warmtepomp. Geert Doornbos, adviseur

koudetechniek bij zijn firma Transferworks en lector van de Post-hbo-Opleiding

Koudetechniek, deed hier onderzoek naar binnen het HP-Launch-project. Hij vergeleek een

minichannel-warmtewisselaar met twee alternatieven. De minichannel kwam als beste uit

de bus. Een andere belangrijke conclusie: de verdamper kan binnen de voorgestelde

afmetingen blijven.

Om te testen wat de invloed van een warmtepomp is in een woning, ontwikkelde de

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) een aantal simulatiegereedschappen in

MATLAB/Simulink. Dat blijkt uit een verhaal van Maarten van den Berg, die werkzaam is bij

het Lectoraat Meet- en Regeltechniek. ‘We weten nog niet precies wat de interactie is

tussen een huis en een warmtepomp. Als we die modellen samenvoegen, kunnen we beter

zien wat de invloed is van het ene op het andere model’, licht de onderzoeker toe.

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 35/51

Om het potentieel van verschillende controletechnieken aan te tonen, modelleerde hij een

woning met een hybride warmtepomp en een Hr-ketel. In het model is rekening gehouden

met zoninstraling en warmte die wordt vastgehouden door de muren. Op basis van dit

model ontwierp de onderzoeker een controller, waar verschillende simulaties mee zijn

uitgevoerd. Een van zijn conclusies: het gebruik van een Model Predictive Controller biedt

waarschijnlijk geen voordelen.

Deze, en andere, resultaten werden niet alleen gedeeld om de bezoekers te informeren.

Onderzoekers, die hun resultaten van hun deelonderzoek presenteerden, waren actief op

zoek naar feedback uit het werkveld. Een belangrijk doel van de bijeenkomst was om het

project bij te sturen aan de hand van input van de bezoekers. Aanwezigen leverden dan ook

waardevolle input voor het project.

Marktpotentie

Een van de grote discussiepunten was de grootte van de markt, waarin

warmtepompfabrikanten opereren. Scott Hoekstra vroeg aan de zaal wat een realistisch

streefgetal is, als het gaat om productieaantallen. Er zijn in Nederland zo’n 7 miljoen

woningen met een Hr-ketel die vervangen moet worden. Maar, zegt een bezoeker: ‘Je bent

niet alleen op de markt. Blijf reëel.’ Hij denkt dat tussen de 10 en 30 duizend hybride

warmtepompen per drie jaar haalbaar is. ‘Dat is onderbuikgevoel.’

Hoe het concept er uiteindelijk uit komt te zien en welke productieaantallen de

onderzoekers hanteren als uitgangspunt, blijkt in 2020. Dan loopt het project af en vindt een

derde bijeenkomst plaats. Tijdens die bijeenkomst wordt onder andere gekeken hoe de

resultaten van het project zo efficiënt mogelijk naar de markt gebracht kunnen worden.

Voor meer informatie over het HP-Launch project: rob.tersteeg@han.nl en 06-55291268

Benieuwd naar de rol van studenten in het HP-Launch-project?

Lees dit artikel van SAM.

Bron: HAN Centre of Expertise - SEECE

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 36/51

11-06-2019 HAN-studenten winnen eerste en tweede prijs Cleantech Battle

HAN-student Lucas de Groot won donderdag 6 juni de Cleantech Battle 2019. Veerle

Kommeren en Anne Lazaroms ging met de 2e prijs naar huis.

Alle winnaars van de Clean Tech Battle 2019

In de finale van de Cleantech Battle 2019 streden 10 studententeams van Aventus, Saxion,

Windesheim en de HAN om de bekroning van hun duurzame onderzoek. Maar liefst 5 HAN

studententeams pitchten hun innovatieve oplossing voor de jury in de Broodfabriek in

Zutphen.

En voor het eerst in de 6 jaar gingen nu ook de HANners met de prijzen naar huis: Lucas de

Groot werd als winnaar uitgeroepen en het duo Veerle Kommeren en Anne Lazaroms ging

met de 2e prijs naar huis.

Zonne-concentrator

Lucas de Groot, is net afgestudeerd van de opleiding Industrieel Product Ontwerpen. Hij

maakte tijdens zijn afstudeerproject een ontwerp voor een zonne-concentrator voor de

glastuinbouw. Hiermee kan je zelfs op een glazen tuinbouwkas energie opwekken.

De zonne-concentrator bestaat uit een slimme combinatie van een grote lens en een klein

zonnepaneel. Het product neemt een minimale ruimte in, waardoor voldoende licht in de

kas blijft vallen.

De jury kende hem de eerste prijs van 3000 euro toe en roemde Lucas’ werk om de

haalbaarheid en interesse die er nu al bestaat in de markt voor zijn ‘zonne-concentrator’

voor de glastuinbouw. Lucas glundert zelf bij alle lof en belangstelling: “Ik ben zeker van

plan om nu te kijken hoe we dit idee verder kunnen realiseren, samen met het HAN-

lectoraat Duurzame Energie, lector Mascha Smit en mogelijke partners van het Cleantech

Center.”- Zie video https://youtu.be/UUyySjp2gp8

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 37/51

Afbreekbare stoel

De tweede prijs ging naar Veerle Kommeren en Anne Lazaroms, tweedejaars studenten

Industrieel Product Ontwerpen aan de HAN . Voor het Arnhemse bedrijf Plantics ontwierpen

zij een stoel van biobased materiaal, dat plastic kan vervangen.

Hun begeleider Erik Ruisch zag al vroeg hun kwaliteiten: “Deze dames hebben de prestatie

geleverd om de vertaalslag te maken van de chemie – een bijzonder nieuw biobased

materiaal – naar de maakbaarheid. In de vorm van een stoel zie je nu direct welke

toepassing dit materiaal kan krijgen. Bijzonder is dat zij het voor elkaar gekregen hebben

om zelfs een matrijs te laten maken, om hun prototype te realiseren.”

Derde prijs: zonne-tapijt

De 3e prijs ging naar Jelle Hilarius, student Sportkunde aan Hogeschool Windesheim en

technisch ingenieur Jules van Haaren met het zonnetapijt. Een kleed dat je kan uitrollen om

zonne-energie op te wekken, bijvoorbeeld op voetbalvelden die niet worden gebruikt.

Meer informatie

De Cleantech Battle is een initiatief van het Cleantech Center in Zutphen en wordt mede

mogelijk gemaakt door de Cleantech Regio.

Omroep Gelderland was bij de prijsuitreiking aanwezig en maakte dit item met Lucas de

Groot.

Bron: CvVO

19-06-2019 HAN en TenneT gaan door met bijzonder lectoraat Reliable Power

Supply

De Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) en hoogspanningsnetbeheerder TenneT

verlengen de looptijd van het bijzonder lectoraat Reliable Power Supply. In een interview

vertellen Robert-Jan de Bes (Team Strategy & Technology NL bij TenneT) en bijzonder

lector Rob Ross over het belang van de onderzoeksgroep.

Feestelijk moment na

ondertekening van de

samenwerkingsovereenkomst

tussen de Hogeschool van

Arnhem en Nijmegen (HAN)

en TenneT, m.b.t het bijzonder

lectoraat Reliable Power

Supply. Van links naar rechts:

Maartje van Gelder (TenneT),

Aart-Jan de Graaf (Lector

Meet- en Regeltechniek HAN),

Tinus Hammink

(Programmamanager

SEECE), Janneke Hoekstra

(directeur faculteit Techniek

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 38/51

HAN), Ben Voorhorst (COO TenneT), Rob Ross (TenneT, bijzonder lector Reliable Power

Supply HAN), Robert-Jan de Bes (TenneT), Maarten van Til (TenneT)

Rob Ross werkt sinds 2015 twee dagen in de week op de hogeschool aan onderzoek en

onderwijs, dat bijdraagt aan de betrouwbaarheid van het elektriciteitsnet. Een thema waar

hij overigens fulltime mee bezig is. De dagen waarop hij niet actief is op de HAN, werkt hij

als professor Performance of High Voltage Energy Systems op de TU Delft en als Strateeg

R&D voor Asset Management bij hoogspanningsnetbeheerder TenneT.

Gezamenlijke investering

TenneT en de HAN investeren samen in de onderzoeksgroep Reliable Power Supply. En

dat blijven ze de komende jaren doen. Op 11 juni tekenden TenneT en de HAN een nieuwe

samenwerkingsovereenkomst, voor een verlenging van het bijzonder lectoraat. Om het

energienet in de toekomst zo betrouwbaar te houden als het nu is, is gezamenlijk

onderzoek en onderwijs noodzakelijk.

Toen Ross aan zijn functie begon, wilde hij de HAN op de kaart zetten als hogeschool

nummer één op het gebied van elektriciteitsvraagstukken. ‘In Arnhem, wat de hoofdstad van

de elektriciteit is, moet de hogeschool met kop en schouders uitsteken boven de rest. Als

mensen de Elektrotechniek in willen, en het idee hebben om de elektrische sector in te

gaan, dan moet de HAN de natuurlijke keus zijn.’

Om dat voor elkaar te krijgen, is de afgelopen vier jaar veel werk verzet. Het bijzonder

lectoraat Reliable Power Supply speelt een grote rol in een aantal onderzoeksprojecten, dat

te maken heeft met hoogspanningsnetbeheer. ‘Er wordt hier écht expertise opgebouwd’,

zegt Ross. ‘We hebben bijvoorbeeld een project dat FIND-GO heet, dat gaat over

assetmanagement. Dus over hoe je een net moet beheren. De HAN is hier penvoerder van.’

Beter onderwijs

Informatie die voortkomt uit onderzoek vloeit door naar het onderwijs van de hogeschool. ‘In

het onderwijs zetten we grote stappen. Er is intussen een groep ontstaan die een duidelijke

focus heeft op de elektriciteitsvoorziening en de vraagstukken die daar ontstaan’, aldus

Ross. ‘Ik geef nu ook een serie colleges op het gebied van assetmanagement. Die vallen

binnen de mastermodule Smart Power Supply van de Master Engineering Systems.’

Om te zorgen dat kennis over hoogspanningsvraagstukken bij verschillende doelgroepen

terechtkomt, werkt het lectoraat van Ross aan nieuwe onderwijsprogramma’s. ‘We gaan

verder onderzoeken op welke manier de HAN onderwijs kan bieden aan mensen, ook nadat

ze zijn afgestudeerd en in de sector werkzaam zijn’, aldus De Bes. ‘We zaten recent

gezamenlijk met een aannemersbedrijf aan tafel, dat interesse heeft in het onderwijs over

hoogspanningstechniek op de HAN.’

TenneT draagt niet voor niets bij aan onderwijs, door middel van Reliable Power Supply.

Een motivatie om in het lectoraat te investeren, is een tekort aan beschikbare ingenieurs.

‘Er zijn veel mensen nodig in de elektriciteitssector. Er loopt talent genoeg rond in

Nederland, dus die match proberen we te bevorderen door studenten te inspireren. Dat

doen we door projecten, onderzoeks-, groei- en leermogelijkheden aan te bieden. Invulling

geven aan die Human Capital Agenda is een belangrijk speerpunt voor TenneT’, zegt De

Bes.

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 39/51

Vraagstukken uit de praktijk

De vraag naar technici - in de volle breedte van de energiesector - zal alleen maar

toenemen, verwacht hij. ‘Sectoren en systemen worden, naast andere oplossingen,

geëlektrificeerd. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de industriële sector Chemie, Offshore Wind of

Mobiliteit: daar neemt die groei toe.’ En daar moet op ingespeeld worden. ‘Dan ga je kijken

wat een hogeschool aanbiedt op het gebied van hoogspanningstechniek. Met de

inspanningen van Rob in het lectoraat bouwen we mee aan die component van het

opleidingsaanbod.’

Studenten leren dankzij het lectoraat over vraagstukken die in de praktijk spelen. ‘Normaal

is het lastig voor een instelling, of het nou een technische universiteit is of een hbo, om

erachter te komen wat er nou precies speelt in die bedrijven. En waar die zich nou echt mee

bezig houden’, zegt Ross. ‘Dus je hebt mensen nodig die in zo’n instelling rondlopen, die

weten wat de huidige praktijk is en wat de huidige problemen zijn.’

Dankzij de relatie met TenneT hebben studenten van de HAN betere toegang tot reallife

technologie. ‘Als je als school separaat werkt, en je gaat met duurzame energie aan de

slag, dan gebeurt alles zo’n beetje op 5 volt en 220 volt. Maar als je naar de

elektriciteitssector kijkt, bijvoorbeeld naar netbeheerder Alliander, dan heb je het over 10

kilovolt. [..] Dan hebben we het nog over middenspanning. Hoogspanning gaat tot 400

kilovolt.’

Toegang tot kennisnetwerken

Werken met hoogspanning is een andere tak van sport dan werken met

laagspanningsniveaus. ‘Je moet bedenken dat iets wat je nieuw koopt in twee jaar totaal

verouderd kan zijn, omdat het niet goed gekozen is. Die beleving, dat soort competenties,

moet erbij komen. Dat elektrische componenten ook kunnen slijten.’ Robuustheid speelt een

belangrijke rol, wanneer het gaat om het elektriciteitsnet. ‘Het moet gewoon een levensader

voor de maatschappij kunnen zijn.’

Er zijn overigens meer dan twee partijen nodig om die levensader robuust en betrouwbaar

te houden. De Bes benadrukt het belang van docentonderzoekers die in grote

kennisnetwerken opereren, zoals stichting CIGRE en Dutch Power. ‘Zo krijg je

gemakkelijker toegang tot kennisontwikkeling en kennisdeling. Dat zorgt voor een breder

zicht op de energiemarkt en de thema’s die daar spelen. En geïnspireerde docenten zorgen

weer voor enthousiaste studenten, die bijdragen aan de leveringszekerheid van vandaag en

morgen. Alsmede het vooruitbrengen van de energietransitie.’

Bron: HAN Centre of Expertise - SEECE

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 40/51

05-07-2019 Engineering-studenten presenteren projectresultaten aan

opdrachtgevers

Engineering-studenten van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) sloten

donderdag 27 juni hun studiejaar af met een presentatie van hun semesterproject. De

studenten werkten een half jaar lang, 2 dagen per week, op Industriepark Kleefse Waard

(IPKW) aan hun project.

HAN-studenten met

warmtepomptechnologie

Ruim veertig projectgroepen, van

drie tot zes studenten, stortten zich

het vierde semester (tweede half

jaar van het tweede studiejaar) op

opdrachten van bedrijven en

lectoraten. De studenten volgen de

opleidingen Elektrotechniek,

Industrieel Product Ontwerpen,

Technische bedrijfskunde en

Werktuigbouwkunde.

Warmtepomp

Studenten Bas, Ricardo en Wout studeren werktuigbouwkunde en werkten afgelopen

periode aan een project voor het Lectoraat Meet en Regeltechniek van de HAN. Op het

IPKW hielden de studenten zich bezig met de optimalisatie van luchtdoorstroming van

warmtepompen op het dak.

In de toekomst kan aardgas niet meer gebruikt worden voor het verwarmen van woningen.

Een warmtepomp op het dak kan, in combinatie met een CV-ketel, een oplossing bieden.

De studenten kregen de opdracht om het rendement van de warmtepomp te verbeteren

door optimalisatie van de ventilator van de warmtepomp. Om de situatie na te bootsen,

gebruikten ze een testopstelling. De studenten hebben aanbevelingen gedaan aan het

lectoraat. De opdrachtgever keek met tevredenheid terug op de resultaten van de

studenten.

H2arvester

Werktuigbouwkunde-studenten Mika en Luuk werkten samen met Elektrotechniek-student

Tim aan de H2ARVESTER. De H2ARVESTER is een matrix van zonnepanelen, die zich

autonoom verplaatst op landbouwgronden. Het doel is om meer groene energie op te

wekken voor agrariërs, zonder dat de agrariër landbouwgrond hoeft in te leveren.

Na onderzocht te hebben welke technieken beschikbaar zijn, bedachten de studenten

diverse concepten. In overleg met de opdrachtgever is een van de concepten verder

uitgewerkt. Zo maakten de studenten een 3D-CAD-model van een concept-H2ARVESTER.

Daarnaast raadden de studenten de opdrachtgever aanom een schaalmodel van hun

ontwerp te maken, om zo goed te kunnen testen. Zowel de studenten als de opdrachtgever

spreken over een leerzame periode en een prettige samenwerking.

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 41/51

Nieuw studiejaar

Vanaf september werken studenten uit het tweede studiejaar van engineeringopleidingen

weer aan nieuwe projecten op IPKW, of bij het bedrijf op locatie. De studenten hebben

afgelopen donderdag tijdens de Meet & Greet potentiële opdrachtgevers ontmoet. Deze

week krijgen de studenten en opdrachtgevers te horen hoe de projectgroepen worden

vormgegeven.

Bron: IPKW

29-10-2019 HAN W@TTS: SEECE investeert in unieke infrastructuur voor

onderwijs en onderzoek

Het Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise (SEECE) investeert in

opleidingsfaciliteiten voor de energietechnicus van morgen. De faciliteiten zijn onderdeel

van HAN W@TTS_ Infrastructure for Research and Education on Power Systems dat in

december van start gaat.

Smart Grid Demo Table

Wie het Instituut Engineering van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN)

binnenloopt, komt onherroepelijk in aanraking met energietechnologie. Er staan slimme

laadpalen, practicumsets voor Elektrotechnieklessen, een tafel die een smart grid simuleert

en trainingssystemen waarin allerlei energiecomponenten aan elkaar gekoppeld zijn. Échte

energietechnologie die studenten voorbereidt op de wereld van morgen.

Deze opleidingsfaciliteiten worden ondergebracht in HAN W@TTS, dat in december

gelanceerd wordt. Onder de vlag van HAN W@TTS maken straks allerlei groepen gebruik

van de energietechnologie die - mede dankzij SEECE - op de HAN beschikbaar is. Van

mbo- tot master-studenten, van allerlei onderwijsinstellingen. Ook onderzoekers gebruiken

de faciliteiten voor de projecten waar ze aan werken.

Momenteel wordt de technologie vooral gebruikt voor studenten en cursisten van de HAN

zelf. Alle opleidingen op het Instituut Engineering hebben een energiecomponent en de

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 42/51

afdeling Cursussen Post-hbo en Maatwerkopleidingen (CPM) biedt steeds meer

energiegerelateerd onderwijs aan, waaronder de cursus Duurzame Energietechniek en de

gloednieuwe cursus Waterstof.

Leren door te ervaren

Trainingen van HAN W@TTS worden begeleid door vakexperts van het Lectoraat Meet- en

Regeltechniek. Zij leren studenten welke invloed componenten hebben op het

energiesysteem. De onderwijsfaciliteiten helpen om lastige onderwerpen, zoals netbalans,

inzichtelijk te maken. ‘Studenten onthouden het beter, omdat ze met échte

energietechnologie werken’, zegt onderzoeker Ballard Asare Bediako.

De nieuwste aanwinst is een uitgebreid trainingssysteem van het Duitse bedrijf Lucas-Nülle.

De HAN heeft de grootste opstelling van deze technologie ter wereld. Elk paneel heeft een

specifieke functie. Er is bijvoorbeeld een paneel dat een windmolen simuleert en een paneel

dat de rol van huishoudens vervult. Deze panelen zijn gekoppeld aan een controlecentrum,

waarmee men het energienet in balans houdt.

Er kunnen panelen worden toegevoegd aan het systeem. Zo is het mogelijk om

waterstofopslag een rol te laten spelen in de opstelling. Ook de panelen zelf zijn modulair,

laat Asare-Bediako weten. ‘De modules kun je uit een paneel halen en zelf samenstellen.’

Tot slot is de software achter het systeem, dat geleverd wordt met lesmateriaal, aan te

passen. Zo kan de trainingsopstelling door de onderzoekers van het lectoraat worden

afgestemd op actuele energievraagstukken.

Zie video https://youtu.be/qz-UFuIpBdY

Samenwerken in de driehoek

De HAN W@TTS- infrastructuur wordt de komende jaren door vakexperts verbeterd. Zo

werkt de HAN samen met Avans Hogeschool om het systeem van Lucas-Nülle uit te

breiden. De Brabantse hogeschool is ook in het bezit van een aantal panelen. Door samen

te werken, kennis te delen en gebruik te maken van elkaars faciliteiten kunnen

kennisinstellingen studenten beter en efficiënter opleiden.

Er wordt niet alleen samengewerkt met andere onderwijsinstellingen, het werkveld speelt

ook een grote rol in HAN W@TTS. Zo werkt netwerkbedrijf Alliander mee aan de

ontwikkeling van de Smart Grid Demo Table, een tafel die inzichtelijk maakt hoe een slim

energienet functioneert. De tafel geeft een hoog-, midden- en laagspanningsnet weer en

laat zien welke kant de elektriciteit op stroomt.

Op de tafel staan verschillende componenten die het elektriciteitsnet beïnvloeden:

windmolens, huizen met zonnepanelen, energieopslag enzovoorts. De tafel herkent deze

objecten door middel van een RFID-chip. Wordt er een ‘windmolen’ op tafel gezet, dan gaat

de productie omhoog. Wordt er een ‘fabriek’ op de tafel gezet, dan gaat de consumptie

omhoog. Effecten waar netbeheerders in de dagelijkse praktijk mee te maken krijgen.

SEECE-partners, zoals Alliander, hebben een tekort aan goed geëquipeerde

energietechnici. Daarom investeren zij mee in faciliteiten voor de energieprofessional van

morgen. Een technicus die voorbereid is op de energietransitie en alle vraagstukken die

daarbij horen.

Meer weten over het HAN W@TTS? Neem contact op met Bram Steennis

(bram.steennis@han.nl) Bron: HAN Centre of Expertise - SEECE

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 43/51

10-11-2019 Drie student-energieprojecten in de schijnwerpers

Vanaf het tweede studiejaar brengen techniekstudenten van De Hogeschool van Arnhem

en Nijmegen (HAN) een groot deel van hun tijd door op IPKW (Industriepark Kleefse

Waard) in Arnhem. Daar werken zij in het derde en in het vierde semester aan projecten

met bedrijven. Drie bijzondere opdrachten waar studenten momenteel aan werken:

Project HPV: vervoer zonder brandstof of batterijen

Achterste rij, v.l.n.r.: Youp, Wisun, Joost, Jolien, Pete, Naichel, MacRobb en Tom voorste

rij: Joshua, Joris en Thijs.

HPV staat voor Human Powered Vehicle: een met menselijke spierkracht aangedreven

voertuig. De aandrijving van een HPV kan elektrisch zijn, maar alle energie die daarvoor

nodig is, moet door de gebruiker zelf worden opgewekt. Dus geen batterijen, geen

brandstof, maar puur natuur. De opdrachtgever is ontwerper Michiel van der Kley, die

bekend is als meubeldesigner en als ontwerper van de grootste 3D-geprinte betonnen

fietsbrug ter wereld.

Het ontwikkelen van een HPV is een omvangrijke klus. Vandaar dat zestien studenten

hieraan werken. Vier studenten Industrieel Product Ontwerpen hebben het ontwerp van de

HPV gemaakt. Zes studenten Werktuigbouwkunde zijn verantwoordelijk voor de constructie:

een zelfdragende carrosserie, die is opgebouwd uit 3D-geprinte delen. Zes studenten

Elektrotechniek hebben de taken passend bij hun differentiatie verdeeld: het elektrisch

systeem en de aandrijving worden ontwikkeld door studenten Industrial and Power

Systems. De slimme userinterface en het dashboard worden gemaakt door studenten

Embedded Systems. De studenten hebben acht weken achter de rug en nog zestien weken

voor de boeg.

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 44/51

Project Skid: de volgende stap

Kéke, Sancho, Jorg, Zoë, Jens, Timo, Nathan en Freek werken aan de meest ideale manier

om de warmtepomp in het skid te plaatsen.

Nederland gaat van het aardgas af, als het aan het huidige kabinet ligt. Daarom moet de

verwarmingsinstallatie in veel woningen worden aangepast. Verwarmen met een

warmtepomp ligt als alternatief voor de hand. Opdrachtgever Ordelman & Dijkman

Installaties wil een unit ontwikkelen die in de werkplaats op maat wordt geassembleerd: met

warmtepomp, warmtewisselaar, leidingen, regelsystemen en alles wat erbij hoort. De

complete installatie wordt daarna op de bouwplaats in één keer onder het dak van de

nieuwbouw- of renovatiewoning getild. Eenmaal op zijn plek worden de leidingen van de

installatie aangesloten op de leidingen in de woning.

Zo’n kant-en-klare unit heet een skid.

Ordelman & Dijkman zet studenten in voor de ontwikkeling van het skid. Op dit moment

werken twee groepen aan de meest ideale manier om de warmtepomp in het skid te

plaatsen. Enkele studenten onderzoeken of en hoe de huidige warmtepomp met dezelfde

hoofdcomponenten opnieuw kan worden gebouwd, maar dan met een aangepaste

vormgeving. Anderen doen onderzoek naar de communicatie tussen de warmtepomp en de

overige installatiecomponenten. Deze studenten bouwen voort op het werk van studenten

die vorig schooljaar aan de basis van de ontwikkeling stonden. De studenten uit beide

projectgroepen staan samen op de foto. Zij studeren Werktuigbouwkunde, Industrieel

Product Ontwerpen en Elektrotechniek (ES en IPS) en werken in het Powerlab op IPKW

aan hun project.

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 45/51

Project Wattsun: the next step

Ivo Bosman en Noura Alboushi Aldabbagh

Tijdens zijn opleiding Industrieel Product Ontwerpen ontwikkelde Koen Olieslagers de

Wattsun en richtte hij het gelijknamige bedrijf op. De Wattsun is een stapelbaar (modulair)

batterijsysteem dat kan worden ingezet om locaties tijdelijk van stroom te voorzien. Denk

aan festivalterreinen of bouwlocaties. Geen herrie, stank en CO2-uitstoot door

dieselgeneratoren en geen lange kabels. Dat was in 2015. Koen is nu terug bij de HAN,

maar nu als zelfstandig ondernemer met een paar interessante onderzoeksopdrachten. Hij

wil zijn batterijsysteem verder ontwikkelen.

Het HAN-Lectoraat Meet- en Regeltechniek heeft de opdracht aangenomen en

toevertrouwd aan studenten Ivo Bosman en Noura Alboushi Aldabbagh. Beiden studeren

Electrical and Electronic Engineering, de Engelstalige variant van de bacheloropleiding

Elektrotechniek en werken in het Powerlab op IPKW aan de volgende taken:

Onderzoek wat het optimale laad- en ontlaadsysteem is voor het bestaande Wattsun

batterijsysteem;

Bepaal hoe je meerdere modulaire batterijsystemen op het net kunt aansluiten en

hoe deze optimaal kunnen worden geregeld;

Bepaal welk type pv-paneel (=zonnepaneel) en laadsysteem het meest geschikt is

voor off-gridtoepassing (dus los van het lichtnet) en het beste past bij het

bestaande Wattsun-concept:modulair, draagbaar en plug & play.

Bron: HAN.nl

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 46/51

28-11-2019 Techathon 2019: binnen één dag bedenken hoe je een wijk

verduurzaamt

Een uitdaging. Zo kon je de Techathon 2019 toch op zijn minst wel noemen. Binnen het

tijdsbestek van één dag moesten acht teams zich in de Dutch Innovation Factory in

Zoetermeer buigen over de vraag: hoe verduurzaam je een wijk?

Winnaars Techathon 2019

Geen sinecure, maar de teams, waaronder vier van de HAN University of Applies Sciences,

gingen er op donderdag 21 november helemaal voor. Vier hbo-studenten, één mbo-student

en twee high potentials van installatiebedrijven gingen gedurende de dag aan de slag om

creatieve en haalbare oplossingen te verzinnen voor het verduurzamen van de wijk

Driemanspolder in Zoetermeer.

Heldere vraagstelling

De vraagstelling voor de opdracht was helder, maar daardoor niet meteen eenvoudig. “Op

welke wijze kan de wijk Driemanspolder in Zoetermeer in 2040 zijn verduurzaamd? Welke

technieken moeten worden ingezet, hoe kan de businesscase sluitend gemaakt worden en

hoe krijg je de betrokken partijen mee? Werk dit uit in een oplossing voor de wijk

Driemanspolder.” Een pittige klus om in één dag te klaren. Maar uiteindelijk lukte het alle

teams om aan het eind van de dag hun ideeën te presenteren.

Ook voor de uiteindelijke presentaties waren de regels helder en onverbiddelijk: drie

minuten voor het pitchen van het idee, en vervolgens nog twee extra minuten voor vragen

vanuit de jury, die voorgezeten werd door Medy van der Laan, voorzitter Energie Nederland.

Samen met de jury boog zij zich over de ideeën van Team Heijmans (HHS), Team Engie

(HHS), Team Rensa (HAN), Team Kuijpers (HAN), Team Kropman (HAN), Team Van Dorp

(HAN), Team Homij (Fontys) en Team Breman (Avans).

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 47/51

S3-studenten Engineering

In de teams vanuit HAN zaten Engineering-studenten uit semester 3. Onderdeel van hun

curriculum is de bedrijfsopdracht. Veel van deze studenten werken nu aan een opdracht

rondom de energietransitie in de gebouwde omgeving in Powerlab/ESBE. Wat de HAN

betreft, pakken we het volgend jaar nog groter aan en gaan we dan voor de prijzen.

In een dik half uur vlogen de plannen in rap tempo in het rond. Zo was Team Heijmans van

mening dat verduurzaming begint bij de bewoners in de wijk. Zij pleitten dan ook voor wijk-

ambassadeurs, en een heuse energiecompetitie tussen straten en buurtjes. Ook wilden ze

een modelwoning in de wijk plaatsen, “om te laten zien hoe te gek het is in een duurzame

woning te verblijven.” Ook wilden ze inwoners vrij laten in de keuze voor isolatie, een

warmtepomp of zonnepanelen.

Energierotondes en windturbines

Ook bij de overige teams bleek aan plannen geen gebrek. Warmtesensoren in huis, warmte

en koude-opslag voor flats, smart heating grids, het creëren van saamhorigheid en zorgen

voor onveranderd comfort. Team Rensa van de HAN kwam met het idee om restwarmte

van industrieën te gebruiken om huizen te verwarmen, zodat de energiekosten zakken.

Team Kuijpers, eveneens van de HAN, pleitte voor heuse ‘energierotondes’ en windturbines

bovenop flats plaatsen. Onder het motto ‘Geen moetje maar meerwaarde’ wilde Team

Kropman van de HAN grote, modulaire warmtepompen plaatsen waar huizenblokken door

middel van energie van zonnepanelen en windparken konden worden verwarmd.

Maar zoals bij elke wedstrijd, kan er maar één de winnaar zijn. Dat werd Team Heijmans,

van de Haagse Hogeschool. De jury kwam tot de conclusie dat hun plan haalbaar en

betaalbaar was, mede vanwege het creëren van draagvlak bij bewoners en andere

betrokken partijen. Hun oplossing was gebaseerd op een warmtenet in combinatie met

warmte/koudeopslag, centrale warmtepompen, zonnepanelen en gebouwisolatie. Ook hield

het team rekening met het feit dat niet elke bewoner zomaar wil investeren in isolatie. “Een

prestatie van formaat! En dat binnen éen dag!”, aldus voorzitter Van der Laan. Verder

noemde ze alle plannen van een verrassend hoog niveau.

Eervolle vermelding

De winnaars kregen zowel een trofee als een cheque van 4000 euro. Daarnaast bestaat de

prijs uit een heuse waterstof-studiereis, maar is de echte kers op de taart dat de gemeente

Zoetermeer het winnende plan mogelijk daadwerkelijk gaat realiseren. Een eervolle

vermelding was er nog wel voor Team van Dorp van de HAN, die als uitgangspunt hadden

‘dat de mens meer waard is dan de euro’. Hun idee om bewoners via een online platform de

regie te geven over de verduurzaming van hun woning, viel bij de jury in goede aarde.

Wil je meer zien van de Techathon?

Kijk dan de aftermovie: https://youtu.be/Y3eb5p4yuNM

Of kijk de vlog van Joshua: https://youtu.be/ujPzozHlPQc

Bron: HAN, Hans van Lissum

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 48/51

13-12-2019 ElaadNL zet HAN-studenten in voor onderzoek testlab

Techniekstudenten van de HAN University of Applied Sciences doen sinds september

onderzoek naar een toekomstige testfaciliteit voor het laden van elektrische voertuigen. De

opdrachtgever, stichting ElaadNL, hecht veel waarde aan zijn band met

onderwijsinstellingen. ‘We zijn mede gegroeid door studenten.’

Rick Roor, relatiemanager & test engineer bij ElaadNL

De opdracht die de HAN-studenten van ElaadNL kregen, staat aan de basis van een

zogenaamd S3-project. In dit soort projecten werken tweedejaars techniekstudenten

structureel aan projecten voor bedrijven en onderzoeksgroepen. Zij leren in multidisciplinair

verband samenwerken aan opdrachten die bijdragen aan een duurzame wereld.

Een goede ontwikkeling, vindt Rick Roor, relatiemanager & test engineer bij ElaadNL. Hij

was drie jaar geleden zelf student op de HAN, waar hij de opleiding Automotive volgde. Hij

leerde veel over brandstofmotoren, maar koos uiteindelijk voor een duurzame richting.

‘Uiteindelijk zal een auto een grote computer op wielen zijn, die – denk ik – vooral in grote

steden rijdt.’

Laadinfrastructuur

Studenten die zich willen onderdompelen in duurzame mobiliteit zijn bij ElaadNL aan het

juiste adres. De stichting werd in 2009 opgericht door netbeheerders, waaronder twee key-

partners van SEECE: Alliander en TenneT. In deze tijd betraden de eerste stekkerauto’s het

Nederlandse wegennet. Er waren nauwelijks laadmogelijkheden en wegenwachtservices

waren niet toegerust op elektrische voertuigen met een lege accu.

Het primaire doel van ElaadNL was destijds: laadinfrastructuur aanleggen op strategische

punten in heel Nederland. 10.000 stuks, om precies te zijn. In die periode deed de stichting

veel kennis op over laadinfrastructuur. ElaadNL-technici werkten bijvoorbeeld aan

transactiesystemen voor laadpalen en standaardisatie. Dat was geen overbodige luxe.

‘Sommige mensen reden met tien verschillende stekkers in hun achterbak, zodat ze overal

konden laden’, zegt Roor.Nadat 3500 laadpunten gerealiseerd waren, stopte ElaadNL met

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 49/51

het aansluiten van laadpalen. ‘De markt pakte het op. Toen het commerciële plaatje in zicht

kwam, heeft ElaadNL gezegd: wij trekken onze handen er vanaf, anders hebben we invloed

op de concurrentie. Dat wilden we niet, we zijn tenslotte een stichting.’ ElaadNL ging door

als een kennis- en innovatiecentrum op het gebied van slimme laadinfrastructuur.

Vraag en aanbod balanceren

Het doel van dit centrum is om de negatieve invloed van laadpunten op het elektriciteitsnet

te minimaliseren. Elektrische auto’s vragen veel capaciteit van de energie-infrastructuur.

‘Een volle batterij van een grote Tesla Model S - goed voor circa 450 tot 500 kilometer rijden

- staat gelijk aan de gemiddelde elektriciteitsbehoefte van een gezin, bestaande uit twee

ouders en twee kinderen, voor een hele week.’

De uitdaging van ElaadNL wordt met de tijd groter. Omdat de batterijen van auto’s steeds

meer capaciteit hebben, groeit de vraag naar laadpalen met een groot vermogen. Oftewel:

laadpunten die voertuigen sneller van stroom voorzien. Daarbij wordt verwacht dat steeds

meer bussen en zelfs vrachtwagens elektrisch gaan rijden. Ook die moeten snel van

energie worden voorzien. ‘Die krijgen een stroomstoot en gaan door met de distributie van

goederen. Als die stilstaan, wordt er niets verdiend.’De stichting wil een speciaal testlab

opzetten voor het onderzoek naar laden met grote vermogens. ‘In eerste instantie hadden

wij het plan om testen in de publieke ruimte uit te voeren. Bijvoorbeeld op een busstation,

waar dergelijke laadpunten aanwezig zijn. Maar het is bij nader inzien gewenst om daar een

lab voor op te richten dat is afgesloten van andere elektronische apparatuur.’ Het lab moet

samen met laadpaalfabrikanten, onderzoekscentra en kennisinstituten tot stand komen.

De rol van studenten

Een van die kennisinstituten is de HAN. De stichting zocht destijds engineeringstudenten

om te onderzoeken welke apparatuur, software en constructies nodig zijn voor zo’n lab.

Roor kwam via het Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise (SEECE) in contact

met de HAN en formuleerde een opdracht waar studenten zich voor konden inschrijven.

Momenteel werken twee studenten Elektrotechniek en drie studenten werktuigbouwkunde

aan het project. De studenten leveren eind januari 2020 een concept aan voor het testlab.

‘Dat is een concept met alle spullen die we nodig hebben en hoe we die willen indelen.

Bijvoorbeeld wat voor materialen we nodig hebben voor technische constructies. En ze

berekenen wat voor gewicht en krachten die kunnen hebben. Dat is geschikt voor de

werktuigbouwjongens. De Elektrotechniekstudenten zijn meer bezig met de

meetapparatuur, de software en de aansluiting.’De samenwerking met studenten is niet

alleen van belang voor het nieuwe testlab van ElaadNL, het is ook een manier om de band

tussen de HAN en de stichting te versterken. Een band waar beide partijen baat bij hebben.

‘Wij zijn heel erg gericht op vernieuwing en innovatie; de meest recente nieuwtjes willen wij

weten. De HAN heeft een groot netwerk aan bedrijven waar wij misschien weer kennis

kunnen opdoen. Daarnaast kunnen we de HAN helpen om lesmateriaal te verbeteren.’

Het is niet de eerste keer dat ElaadNL met het onderwijs samenwerkt, laat Roor weten.

‘ElaadNL is mede gegroeid door studenten. De stichting is als best een klein clubje

begonnen, maar door het grote aantal onderzoeken door de jaren heen, trokken we veel

onderzoeksstagairs aan. In eerste instantie deden we dat via universiteiten, maar de laatste

tijd zijn we druk bezig met de HAN omdat we ook veel in de uitvoering bezig zijn.’

Bron: HAN Centre of Expertise - SEECE

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 50/51

16-12-2019 HAN W@TTS: state-of-the-art materiaal voor energieonderwijs en -

onderzoek

Janneke Hoekstra, directeur van de faculteit Techniek, knipte in de middag van 11

december een lichtgevend snoer door dat prompt van kleur veranderde. Groene – in plaats

van rode – lampjes symboliseerden de lancering van HAN W@TTS - Infrastructure for

Research and Education on Power Systems.

Janneke Hoekstra, directeur van de Faculteit Techniek, lanceert HAN W@TTS door een

lichtsnoer door te knippen

Op de HAN University of Applied Sciences in Arnhem staan opslagsystemen, practicumsets

voor Elektrotechnieklessen, een tafel die een smart grid simuleert, trainingssystemen

waarin allerlei energiecomponenten aan elkaar gekoppeld zijn en nog veel meer. Het is een

arsenaal aan energietechnologie die door verschillende partijen gebruikt kan worden voor

onderwijs en onderzoek. Al deze technologie valt voortaan onder de vlag van HAN

W@TTS.

Belang voor onderzoek

Voorafgaand aan de lancering werd het belang van state-of-the-art energietechnologie

benadrukt voor de tientallen aanwezigen. Lector Meet- en Regeltechniek Aart-Jan de Graaf

vertelde hoe het gebouw van het instituut Engineering jaren geleden werd omgetoverd in

een off-grid energiesysteem voor het project Sustainable Off-grid Powerstation for Rural

Areas (SOPRA). Zonnepanelen op het dak van de hogeschool werden gekoppeld aan een

slim energiesysteem.

Momenteel maken laadpalen voor elektrische voertuigen ook onderdeel uit van het

systeem. Deze setting stelt onderzoekers voor nieuwe uitdagingen en laat zien wat er écht

gebeurt wanneer voertuigen worden opgeladen met zonne-energie. ‘Wat betekent het nou

als energie niet altijd beschikbaar is? Dit soort opstellingen lokt nieuwe onderzoeksvragen

uit.’

Versie 01-2020 ELEKTROTECHNIEK IN HET NIEUWS 51/51

Belang voor onderwijs

Bram Steennis, directeur van de afdeling Cursussen, Post-hbo, en Maatwerkopleidingen

(CPM) benadrukte tijdens zijn presentatie waarom HAN W@TTS van belang is voor het

onderwijs. Hij sprak over de complexiteit van energienetten. ‘De energiewereld is een stuk

ingewikkelder geworden. We krijgen bijvoorbeeld te maken met de opwek van zon en wind,

waarbij energiestromen ineens alle kanten opgaan en fluctueren.’

De HAN W@TTS-faciliteiten helpen bij het bevatten van lastige energievraagstukken. Zo

werd eerder dit jaar een simulator geïnstalleerd die het energienet nabootst. Hierdoor

ervaren studenten, cursisten en onderzoekers welke invloed de energietransitie op het

elektriciteitsnet heeft. Ze kunnen bijvoorbeeld een kolencentrale uitzetten, een windmolen

laten draaien of energie opslaan. Acties die effect hebben op het energienet als geheel.

Leren systeemdenken

Een groot voordeel van deze simulatietechnologie is dat men leert systeemdenken, blijkt uit

de presentatie van Steennis. Hij betoogt dat het moeilijk is om het hele energiesysteem te

overzien en dat het lastig is om economische en politieke beslissingen te nemen als het

overzicht ontbreekt. ‘De samenhang is ontzettend ingewikkeld. Er zijn best veel

deskundigen, maar die zijn opgeleid in een specifiek vakgebied. Dat maakt het bewaken

van een totaaloverzicht erg lastig.’

Het is zaak om energieprofessionals op te leiden die dat overzicht wél hebben. De HAN zet

daar vol op in. De hogeschool richt zich al jaren op het thema energietransitie en leidt de

energieprofessional van morgen op. En de energieprofessional van vandaag, overigens. De

HAN W@TTS-infrastructuur wordt niet alleen ingezet voor fulltime studenten, maar ook voor

cursisten, deeltijders die al een baan hebben in de energiesector en onderzoekers.

De HAN staat er niet alleen voor. Bij HAN W@TTS zijn veel organisaties uit het werkveld

betrokken, veelal partners van het Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise

(SEECE). De slogan van het centre of expertise is niet voor niets: samenwerken aan

betrouwbare en betaalbare energie voor een duurzame wereld. SEECE is medefinancier en

aanjager van HAN W@TTS.

Lees ook: Met HAN W@TTS_ gaat de HAN nu écht op de elektrische toer op SAM by HAN

Bron: HAN Centre of Expertise - SEECE