Terug naar geïntegreerde teelt met Isomate CLR feromoonverwarring

Overal ter wereld waar appels geteeld worden,

is fruitmot (Cydia Pomonella) een sleutelplaag.

Fruitmotbestrijding met chemische insectici-

den kent problemen met resistentie, residuen

op het fruit, en milieue!ecten. Bovendien sto-

ren deze bespuitingen de natuurlijke regulatie

van andere plagen zoals de perebladvlo en ap-

pelbloedluis. Isomate CLR is een e!ectieve fero-

moonverwarring tegen bladrollers en fruitmot.

Met Isomate komt de rust terug in de fruitmot-

bestrijding, en is een echte geïntegreerde teelt

van residu-arm fruit mogelijk.

Overal waar appels geteeld worden is fruitmot een

sleutelplaag. Dat geldt voor de zuidelijkste teeltge-

bieden in Europa waar de fruitmot drie generaties

per jaar volbrengt, maar ook voor appelboomgaar-

den langs de Noorse �orden waar slechts één ge-

neratie de gehele zomer lang vliegt.

Zonder e�ectieve fruitmotbestijding ontstaat overal

na enkele generaties 20 tot 100% aantasting.

Wie om zich heen kijkt ziet dat in alle appelproduc-

tiegebieden ter wereld waar fruitmot van grotere

betekenis is, feromoonverwarring de basis is voor

de fruitmotbestrijding. De redenen daarvoor zijn

dat de fruitmot snel resistentie ontwikkeld tegen

de nieuwste chemische gewasbeschermingsmid-

delen, de toegenomen aandacht voor residuen

van gewasbeschermingsmiddelen in de afzet van

fruit, en de negatieve invloed van insecticiden-be-

handelingen op de natuurlijke regulatie van andere

plagen. Door met feromoonverwarring ‘de kop er af

te nemen’ hoeft alleen op percelen met een hoge

fruitmotdruk met insecticiden bijgestuurd te wor-

den. Daardoor neemt de kans op residuen en het

ontstaan van resistente af, en komt de natuurlijke

regulatie van andere plagen niet in gevaar.

Toename van fruitmot in Europa

In het afgelopen decennium is de schade door fruit-

mot toegenomen. De trend naar warmere zomers

is gunstig voor de populatieontwikkeling van de

fruitmot. De zomer van 2011 maakte de fruitmot-

bestrijding wat gemakkelijker, maar dit lijkt meer

uitzondering dan regel te worden.

Oude breedwerkende insecticiden zoals Gusathion

(azinfos-methyl) zijn verdwenen. De fruitmot werd

ook minder gevoelig voor modernere fruitmotmid-

delen en ontwikkelde plaatselijk in Duitsland en

Frankrijk zelfs resistentie tegen granulosevirus. Veel

fruitmotmiddelen laten residuen achter op het fruit.

De toegenomen onzekerheid over de consequen-

ties van deze residuen in de verkoopketen leiden tot

lange ‘veiligheidstermijnen’ en maakt het moeilijk

om een sluitend bestrijdingsschema te realiseren.

De fruitmot ontsnapt daardoor gemakkelijker aan

controlemaatregelen.

Verwarring als antwoord op resistentie

In Noord-Italië ontwikkelde de fruitmot begin ne-

gentiger jaren resistentie tegen een aantal insectici-

den. De toename van het aantal bespuitingen en de

aantasting was niet alleen een technisch probleem,

maar werd ook als zeer negatief ervaren voor het

imago van de geïntegreerde teelt en het eindpro-

duct. In 1994 besloten adviseurs en afzetcoöperaties

in Zuid-Tirol voortaan Isomate feromoonverwarring

te gebruiken als standaard techniek. Sindsdien is

Zuid-Tirol met 15.000 hectare appels het grootste

aaneengesloten verwarde teelgebied in Europa.

In Zuid-Frankrijk is de situatie nog nijpender. Hier

heeft de fruitmot resistentie ontwikkeld tegen alle

moderne insecticiden. Boomgaarden worden op-

gegeven omdat de fruitmot niet meer kan worden

bestreden. Andere boomgaarden worden ingepakt

in insectengaas om aantasting door de fruitmot

te voorkomen. (zie www.alt-carpo.com) Ook daar

is Isomate verwarring inmiddels de basis voor de

fruitmotbestrijding.

Met A$rm (emamectine) en Coragen (rynaxypyr)

beschikken fruittelers over twee middelen die op

Marc Trapman marc.trapman@biofruitadvies.nl

Bio Fruit Advies, Nederland

Een goede feromoonverwar-

ring vormt de basis voor de be-

strijding van fruitmot.

Bio Fruit Advies

17EFM 2012-03

dit moment redelijk e�ectief zijn tegen de fruit-

mot. De geschiedenis leert echter dat ook tegen

deze middelen op afzienbare termijn resistentie zal

ontstaan. Een verantwoord en beperkt gebruik van

deze middelen is de enige methode om resistentie

te voorkomen. Voor Nederland en België met 50%

perenteelt komt daarbij dat de bestrijding van de

perebladvlo de bedrijven voor steeds grotere pro-

blemen en hogere kosten stelt. Onderzoeken en

praktijkervaringen uit de biologische teelt leren

dat het zoveel mogelijk uitbannen van insectici-

den uit de perenteelt de enige mogelijkheid is om

natuurlijke regulatie weer een kans te geven, en op

den duur weer rust te brengen in de perebladvlo

situatie. Feromoonverwarring maakt dat mogelijk.

Dan ook bladrollers verwarren

Als een fruitteler de moeite neemt om fermoon-

verwarring uit te hangen, is het wel zo e$ciënt om

een product te kiezen dat zowel fruitmot als blad-

rollers verwart. Het uithangwerk (2-4 uur per hec-

tare) moet toch worden gedaan en de combinatie

voorkomt dat in de zomer toch weer bespuitingen

nodig zijn tegen bladrollers. Om die reden is in het

toelatingsonderzoek voor Isomate in België, Neder-

land en Denemarken altijd het combinatieproduct

Isomate CLR gebruikt . Dit product bevat 5 fero-

mooncomponenten, en bestrijdt zowel fruitmot als

alle belangrijke bladroller-soorten. Ook in andere

landen waar Isomate-producten al langer zijn toe-

gelaten, kiezen telers voor Isomate CLR in situaties

waar zowel fruitmot als bladrollers moeten worden

bestreden. Momenteel is de bladrolleraantasting in

de meeste teeltgebieden in Europa relatief gering.

Zowel de vruchtbladroller (Adoxophyes orana) als

diverse Pandemis soorten kunnen echter explosief

toenemen. Door gecombineerde fruitmot-bladroller

feromoonverwarring voorkomt een teler onaange-

name verassingen en bespuitingen op residu-kriti-

sche momenten. Isomate gebruikers noemen ‘rust

in de boomgaard’ een belangrijk argument voor

de keuze voor een complete feromoonverwarring.

Pionieren in de Biologische teelt

In Noord-West Europa treedt een eerste en gedeel-

telijke tweede generatie van fruitmot op. De weers-

omstandigheden in augustus en september bepalen

of deze tweede generatie schade kan veroorzaken.

In Midden- en Zuid Europa ontwikkelt de fruitmot

twee volle generaties. Biologische fruittelers heb-

ben beperkte mogelijkheden voor de bestrijding

van fruitmot en bladrollers. In navolging van hun

Italiaanse collega’s begonnen de biologische telers

in Nederland en België al in 2000 met de toepas-

sing van Isomate CLR tegen fruitmot en bladrollers.

Zij ontwikkelden vanaf 2004 een e�ectief systeem

waarin op percelen met verhoogde fruitmotdruk

op kritieke momenten een gereduceerde dosering

granulose-virus wordt toegepast. Figuur 1 toont

het resultaat van de fruitmotbestrijding op de bio-

logische bedrijven in Nederland en België in de

afgelopen tien jaar.

Vooruitstrevende geïntegreerde fruittelers in de provincie Utrecht

Voor fruittelers in Zuid-Europa is feromoonverwar-

ring van bladrollers en fruitmot een bekende stan-

daard. In Noord-West Europa niet. Van 2007 tot 2011

liep in de Nederlandse provincie Utrecht een project

waarin geïntegreerde fruittelers werkten aan een

e�ectieve, residuarme en emissiearme fruitmot-

bestrijding. In 2007 en 2008 werden grote stappen

vooruit gemaakt door bewuste timing van insecti-

ciden en granulose-virus op basis van het RIMpro-

Cydia waarschuwingsmodel. Er werd een e�ectie-

In grote delen van Europa

wordt de voorkeur gegeven

aan feromoonverwarring met

Isomate boven andere produc-

ten. Bio Fruit Advies

0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

4,5

5,0

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

% a

ang

etas

te v

ruch

ten

in d

e o

og

st Boomgaarden met lage druk: alleen Isomate CLR

Boomgaarden met hoge fruitmotdruk: Isomate CLR + granulose virus

Figuur 1: Gemiddelde fruitmotaantasting in de periode 2001 tot 2011 bij wa-

arnemingen op 25 tot 40 biologische appelpercelen in Nederland en België.

Figuur 3: Fruitmotaanta-

sting op met RAK 3 en Iso-

mate verwarde percelen.in

de jaren 2009-2011.

2009 2010 2011 0,9 0,5 0,5 0,5 0,5 1,0 0,9 0,6 1,6 2,0 5,1 5,1 1,8 2,1

0,1 0,2 0,0 0,0 0,3 0,3 1,0 0,4 0,7 0,9 3,2 3,2 0,4 1,1

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

Split-plot praktijkvergelijkingen Fruitmotbestrijding

Isomate CLR en RAK 3 2009-2011

vd Horst Oostrom v Os Laduron Vernooij Uijttewaal Ruissen v Rijn vd Horst v Dijk Oostrom Ruissen Frisque Ruissen

RAK 3

Isomate CLR

% a

ang

etas

te v

ruch

ten

tijd

ens

de

oo

gst

RAK 3 Isomate CLR

EFM 2012-0318

vere bestrijding, met minder milieubelasting tegen

lagere kosten gerealiseerd: winst voor de sector op

alle fronten. Deze aanpak is inmiddels standaard in

Nederland.

Vanaf 2009 wordt in dit project ook met Isomate fe-

romoonverwarring gewerkt. Aanvankelijk stonden

de meeste telers hier kritisch tegenover omdat zij in

het verleden tegenvallende resultaten hadden met

RAK 3 feromoonverwarring. De algemene opinie bij

de telers was dat feromoonverwarring niet werkt.

Na goede resultaten binnen dit project in 2009 en

2010 werd Isomate CLR in 2011 in Utrecht breed ge-

introduceerd. Op 80% van de Isomate behandelde

perenpercelen en op 50% van de appelpercelen

werden geen ondersteunende bespuitingen tegen

de fruitmot uitgevoerd.

De fruitmotschade op met Isomate verwarde ge-

integreerde en biologische bedrijven in 2011 was

minimaal. Slechts op enkele percelen met een zeer

hoge fruitmotdruk bleek het ook met feromoon-

verwarring + nieuwe insecticiden niet mogelijk om

onder 1% schade te komen.

Niet alle verwarringsproducten even e!ectief

Er zijn in Europa meerdere feromoonverwarrings-

producten op de markt. Deze producten verschillen

in prijs en kwaliteit. Uit onderzoek en teleurstellin-

gen in de praktijk blijkt dat niet alle producten even

e�ectief zijn. Belangrijk is dat de feromoonsamen-

stelling van het product goed overeen komt met de

hoofd- en bijsto�en van het natuurlijke feromoon,

dat er voldoende feromoon in de verdampers zit, en

dat de verdampers het feromoon de gehele zomer

lang gelijkmatig blijven verdelen. Op deze punten

zijn er opvallende verschillen tussen de beschik-

bare producten.

De fruittelers uit de Utrechtse werkgroep vergele-

ken de gebruikswaarde van de producten RAK 3 en

Isomate CLR op hun eigen bedrijf. Ook op andere

proefvelden werden praktijkvergelijkingen uitge-

voerd. Percelen werden willekeurig verdeeld in twee

helften waarna de ene helft van het perceel met

Isomate CLR, en de andere helft met RAK 3 werd

behandeld. Kort voor de oogst werden minimaal

1000 vruchten per perceel op fruitmotaantasting

beoordeeld. Figuur 3 geeft de resultaten van deze

praktijk vergelijking. Gemiddeld over alle proefvel-

den bleek de Isomate CLR toepassing 53% e�ectiever

dan RAK 3. Voor de fruittelers was dit een bevesti-

ging van hun eerdere ervaringen.

Fruitmotbestrijding in 2012: kies voor duurzaam, kies voor rust

We kunnen ons in de fruitteelt niet veroorloven om

uitsluitend korte termijnstrategieën te hanteren, en

onze nieuwe chemische insecticiden in enkele ja-

ren op te branden. Wie wat breder kijkt, en vooruit

durft te denken, weet dat ook in Noordwest Europa

feromoonverwarring de basis voor een duurzame

fruitmotbestrijding moet worden. Dat is de enige

weg naar een geintegreerde, residu arme fruitmot-

regulatie, waardoor de natuurlijke regulatie van

de perebladvlo, appelbloedluis en andere plagen

weer een kans krijgt. Het is ook de enige manier

om resistentie tegen nieuwe insecticiden zolang

mogelijk uit te stellen.

In 2011 waren de fruitmotschema’s succesvol. In ver-

reweg de meeste boomgaarden is de fruitmotdruk

nu laag. Dat is een ideale situatie om in 2012 met

Isomate feromoonverwarring te starten.

Controle en ondersteuning blijft noodzakelijk

Geïntegreerde en biologische fruittelers hebben ervaren dat hun strategie moet worden aangepast aan de fruitmotdruk in hun perceel. Alleen op percelen met een beperkte fruitmotdruk is Isomate CLR in staat zonder ondersteuning de populatie op een laag niveau te houden. We noemen dat een A situatie. Feromoonvallen helpen om te contro-leren of daadwerkelijk geen aanvullende behandelingen noodzakelijk zijn. Op percelen met een zwaardere fruitmotdruk moet een goed doordacht schema van verwarring + goed getimede bespuitingen worden toegepast om de fruitmot druk te verlagen. Het schema in &guur 4 heeft zich in de afgelopen jaren in Nederland en België bewezen als een goed handvat voor het nemen van beslissingen in de fruitmotbestrijding. De ontwikkelde drempels gelden voor Isomate CLR en niet voor andere feromoonver-warringsproducten. We nemen aan dat deze ervaringen ook toepasbaar zijn in andere teeltgebieden waar de fruitmot 1 tot 1 ½ generatie per jaar maakt.

Schade in voorgaande jaar

Risiko-klasse

Acties

< 0,5% A

- Geen bespuitingen nodig- Controleren met standaard feromoonvallen met

4 mg. feromoondop- Bestrijdingsdrempel: 10 motten totaal

0,5-1,0% BBespuitingen met granulosevirus gedurende pieken in ei-uitkomst volgens RIMpro-Cydia model

> 1,0% CBespuitingen met chemische insecticiden gedurende pieken in ei-uitkomst volgens RIMpro-Cydia model

67%

15%

14%

4%

<= 0,1% 0,1-0,5% 0,5-1,0%

77%

19%

3% 1%

meer dan 1%

Figuur 2a: Fruitmotaantasting op ap-

pel in 2011. Totaal 155 Biologische +

geïntegreerde percelen met Isomate

feromoonverwarring.

Figuur 2b: Fruitmotaantasting op

peer in 2011. Totaal 91 Biologische

+ geïntegreerde percelen met Iso-

mate feromoonverwarring.

* Producten die in dit ar-

tikel worden genoemd,

zijn niet in alle landen

beschikbaar en/of toege-

laten.

De lezer wordt erop ge-

wezen altijd de wet- en

regelgeving in het eigen

land te volgen.

Figuur 4

19EFM 2012-03