Effecten van zorglandbou - ju… · doelgroepen uit de zorg- en welzijnssector. Te denken valt aan...

Effecten van zorglandbouw Wetenschappelijk onderzoek naar de meerwaarde

van zorgboerderijen voor cliënten

Eff

ecte

n va

n zo

rgla

ndbo

uw: w

eten

scha

ppel

ijk o

nder

zoek

naa

r de

mee

rwaa

rde

van

zorg

boer

deri

jen

voor

clië

nten

INHOUD

Inleiding:Beteropdezorgboerderij? 4

1. Zorglandbouw:welkevormenzijner? 6 1.1 Kortegeschiedenisvanzorglandbouw 7 1.2 Ontwikkelingeninzorgenwelzijn 9 1.3 Aansluitingvanzorgaanbodopboerderijenbijtrendsindezorg 12

2. Effectenvanzorgopboerderijenvoorspecifiekedoelgroepen 16 2.1 Jongeren 16 Kwaliteitenvanzorgboerderijenvoorjongerenmetgedragsproblemen 16 Effectstudienaarindividueleleerwerktrajectenopboerderijenvoorprobleemjongeren 19 2.2 Mensenuitdepsychiatrieenverslavingszorg 24 Kwaliteitenvanzorgboerderijenvoormensenuitdepsychiatrieenverslavingszorg 24 Effectstudienaarhetwerkenopzorgboerderijenvoormensenuitdepsychiatrie enverslavingszorg 25 2.3 Ouderenmetdementie 34 Kwaliteitenvanzorgboerderijenvoorouderenmetdementie 34 Effectenvanzorgboerderijenvoorouderenmetdementie 34 2.4 Mensenmeteenverstandelijkebeperking 38 Kwaliteitenvanzorgboerderijenvoormensenmetverstandelijkebeperking 38

3. Kwaliteitenvanzorgboerderijen 40 3.1 Despecifiekekwaliteitenvanzorgboerderijen 40 3.2 Derelatiezorgboer-cliënt 42 3.3 Deboerderijalssocialegemeenschap 42 3.4 Zinvolledagbesteding,zinvolwerk 43 3.5 Eengroenenatuurlijkeomgeving 44 Resultatenuitonderzoeknaardeinvloedvannatuuropgezondheid 45 Verklarendetheorieën 464. Slot 50 Vannatureaanwezig 50 Vervolg 51

4

Helptzorglandbouw?

Tijdenshunverblijfopeenzorgboerderijetenendrinkenouderenmetdementiebeter,‘moei-lijke jongeren’ vertonen minder gedragspro-blemen, ook na het verblijf. Ergens verbaasthetonsnietdatwonenofwerkenineenklein-schalige opvang met veel buitenlucht, fysiekwerk en persoonlijke aandacht mensen goeddoet.Dezorgende landbouwhebbenelkaarook niet voor niets gevonden. Dat was vroe-geralhetgeval.Hetaantalmensendatopditmomentzorgopeenboerderijontvangtligtopruim15.000.

Deze ontwikkeling sluit rechtstreeks aan bij dealgemene trend in de zorg waarbij cliënten enhun vertegenwoordigers vormen van hulpverle-ningzoekenwaarindecliëntzelfeenactieverolspeelt.Vormenwaarinzijblijvenparticiperen indesamenlevingenhuneigenkrachtwordtaan-gesproken.

RecenteonderzoeksresultatenMaar wat is precies het effect op mensen inkwetsbarepositiesalszemeedoenopeenzorg-boerderij? Isde invloedopgezondheidenwel-

5

bevindenvanverschillendecliëntgroepenhardtemaken?Hetwetenschappelijke onderzoek naardeeffectenvanzorgopboerderijenstaatnogindekinderschoenen.Zekeralswehetvergelijkenmetonderzoeknaardeeffectenvaneeninterven-tie als bijvoorbeeld cognitieve gedragstherapie.Maardeeersteinzichtenliggeneralwél.

Deze brochure biedt een overzicht van recentwetenschappelijk onderzoek naar de effectenvanzorglandbouw.Sommigestudieszijnmeeralgemeenvanaard, andere kijkennaardeef-

fecten voor een specifieke doelgroep zoalsouderenmetdementie, jongerenmetgedrags-problemenofmensenmeteenverslavingspro-bleem.

Eengoedzichtopdeeffectenvanzorglandbouwisbelangrijk.Indeeersteplaatsomnategaanof zorggelden goed (kunnen) worden besteed.Daarnaast om zorgvragers inzicht te geven indemogelijkheden van zorgopboerderijen.Degroeiendesectorzelf,kanopbasisvanonder-zoeksresultatenverderprofessionaliseren.

Een review van effectstudies laat zien dat 40% van het effect van een

behandeling veroorzaakt wordt door de problematiek van de cliënt

en omgevingsfactoren, 30% door de relatie tussen behandelaar en

cliënt en 15% door de hoop van de cliënt. (Ketelaars e.a., 2001)

Helptzorglandbouw?

6 Effectenvanzorglandbouw

In 1998warener 75 zorgboerderijen inNeder-land.Inmiddelsishetaantalgegroeidtotbovende1000.OokinandereEuropeselandenzitereenflinkegroeiinhetaantalboerderijenmeteenzorgaanbod.

Dé zorgboerderij bestaat niet. Demeeste zorg-boerderijenontstaanuiteenagrarischbedrijfdatzichontwikkelttotzorgboerderij.Erzijnookzorg-boerderijen die beginnen als tuinproject op eenzorginstelling. Een aantal zorgboerderijen is uit-gegroeidtotzorginstellingmeteeneigenAWBZ-erkenning.Hetaantaldeelnemersdatperdagge-bruikmaaktvandezorgopeenboerderijverschilt.Opsommigeboerderijenwerkener tweedagenindeweek tweedeelnemersmetdeboermee,opanderezorgboerderijenvindenveertigdeelne-mersperdageengeschiktedagbesteding.

ZorgvoordiversedoelgroepenZorgboerderijen richten zich op uiteenlopendedoelgroepen uit de zorg- en welzijnssector. Tedenkenvaltaanmensenmeteenverstandelijkebeperking, mensen met psychische problemenofaanouderen,maarhetgaatookommensen

meteenverslavingsproblematiekdienaeenaf-kickbehandeling indekliniekaandeslaggaanbijdeboer.Deelnemerskomenvoordagbeste-ding, een begeleide werkplek, behandeling ofeenwoonplekopdeboerderij.Hetgaatvaakommensen die om uiteenlopende redenen tijdelijknietdeelnemenaanderegulierearbeidsmarktofbehoeftenhebbenaanrespijtzorg.Bijditlaatstekunnenwe denken aan een logeerfunctie voorkinderenmeteenzorgvraag.Hetverblijfenhetwerken op de boerderij heeft vaak als doel dezelfredzaamheid van deelnemers te herstellenenparticipatieindemaatschappijofregulierear-beidsmarktterealiseren.

Dezorgboerderijenverschillenonderlingnietal-leenindedoelgroepdiezebedienen,maarookinpersoneel.Afhankelijkvandedoelgroep,hetaantal deelnemers en het type zorgboerderij isde begeleiding in handen van de boer(in), vaningehuurde landbouwprofessionals, van zorg-professionals(ingehuurdofvanuiteeninstelling)ofvanvrijwilligers.Relatiefveeldeelnemersdieopeenboerderijkomen,makengebruikvaneenpersoonsgebondenbudget(pgb).

1.Zorglandbouw: welkevormenzijner?

Zorgboerderijen zijn bedrijvenwaar landbouwen zorgworden gecombineerd. Het zijn agrarische bedrijvenwaarmensenomuiteenlopenderedenenterechtkunnenvoor dagbesteding of voor een begeleide werkplek ineennatuurlijkeomgeving.

71.Zorglandbouw:welkevormenzijner?

1.1 Kortegeschiedenisvan zorglandbouw

Hetbenuttenvannatuuroflandbouwindezorgvoormensenisvanalletijden.WewetendatindeMiddeleeuwengevangenissen,ziekenhuizenenkloostersvaakverschillenderuimtenhaddendiewenuals‘therapeutischebuitenruimten’zou-denbetitelen.Eén van de oudste en bekendste ‘landbouw-zorgprogramma’s’ontstondrond1350inGeelinVlaanderen (Roosens, 2007). In een landelijkesettingwerdzorgverleendaanmenseninnood.Zijwerktenmetgezinnenuithetdorpmeeineendagelijksritmeenstructuurwaarinagrarischeac-tiviteiteneenhoofdrolspeelden.HetprogrammainGeel is een van de eerste voorbeelden vanwat tegenwoordigeen therapeutische leefwerk-gemeenschap heet. Nog altijd kunnenmensenmeteenbeperkingerterecht.

In de veertiger jaren van de vorige eeuw, ont-stonden steeds meer therapeutische leefwerk-gemeenschappenwaardenatuuralsbelangrijk

Op een zorgboerderij ligt op een

natuurlijke manier de nadruk op

empowerment, op meedoen in

de samenleving en op steun van

informele sociale netwerken.


element inde therapiewerdgezien.Metnamein IerlandenGroot-Brittannië namendeze the-rapeutische gemeenschappen een vlucht doordeinvloedvandeCamphillbeweging.1InGroot-Brittanniëontstondenindejaren’50en’60veeltuinprojectengerichtopmensenmeteenbeper-king. In deze projecten boden begeleiders entherapeutentuinierenaanalsspecifiekedagbe-stedingsactiviteit.

Ook in Nederland werden therapeutische ge-meenschappenopgerichtwaarmensenmetper-soonlijkeproblemenopvangenbegeleidingkre-gen.Dezegemeenschappenbegonnenvaakalskleinschalig project met duidelijke idealen (Ke-telaars,2001).Zeontstondenveelalalsprotesttegendemassaleinstellingen.

Indevijftigerenzestiger jarenveranderdendeopvattingenoverhet feitdatpatiëntenvanzor-ginstellingenzoals(psychiatrische)ziekenhuizeninhetbeheervantuinenenboerderijenwerkten.Menzaghet als onredelijk ompatiëntenonbe-taaldintezettenvoordezeactiviteiten.Hierdoorverdwenenveelprojecten.

RecenteontwikkelingenDe afgelopen jaren groeide de interesse inde relatie tussen groen en gezondheid weersterk. Volgens sommigen is dit mede te dan-ken aan onderzoek van de Amerikaanse on-derzoeker Robert Ulrich die ontdekte dat naeen operatie in het ziekenhuis de patiëntenmet uitzicht op groen sneller herstelden dandegenen die uitkeken op een stenen muur(Ulrich,1984).

Het aantal boerenbedrijven dat landbouw com-bineertmetzorgnamdeafgelopentienjaarflinktoe. De geschatte omzet van de sector lag in2008opbijna50miljoeneuro(Roeste.a.,2009).

1 Camphill iseenheilpedagogischebewegingdie1939 isopgezetopbasisvandeantroposofischewereld-beschouwing.DeCamphill-gemeenschappenbiedenzowelverstandelijkalslichamelijkgehandicapteneenplekomteleven en te werken samenmet hun begeleiders en hunfamilies.

Desterkegroeibrachtdesectorerooktoeomzichteprofessionaliseren.

Zohebbenzorgboerenzichverenigdinregiona-lesamenwerkingsverbanden.Verschillendevandeze regionaleverenigingenhebbeneeneigenAWBZ-erkenning. In2009werdop initiatiefvanenkele samenwerkingsverbanden de FederatievanZorgboerenNederlandopgericht. Zij verte-genwoordigtdebelangenvandezorgboerenennamdedienstenovervanhetLandelijkSteun-puntLandbouw&Zorgdatin1999wasopgerichtenfinancieringontvingvandetoenmaligeminis-teriesvanLNVenVWS.De zorgsector is verbonden met de Federa-tievanZorgboerendoorzittingtehebbenindeRaadvanAdvies,namensondermeerZorgver-zekeraarsNederland,GGZ,cliëntenorganisatiesenhetministerievanVWS.

Ookiserveelaandachtgekomenvoorhetwaar-borgenvandekwaliteitvandezorgdienstendiede boerderijen aanbieden. In 2000 stelde hettoenmalige Steunpunt hiervoor een kwaliteits-systeemop, dat daarna verschillendemalen isaangescherpt.Indelaatsteherzieningvanbegin2011isveelnadrukgelegdopdemeningvandecliëntenopdevraaginhoeverredezorgboerderijaansluitbijzijnofhaarbehoeften.Hoetevredenzijn zijmet het aanbod en hun eigen rollen entakenopdeboerderij?Omdecliënttevredenheidstructureeltemetenenbenuttenvoorkwaliteits-verbetering, isernaasteenkwaliteitshandboekook een cliënttevredenheidssysteem ingevoerdvoorzorgboerderijendiezijnaangeslotenbijdeFederatie.

Daarnaastiserookonafhankelijkonderzoekopganggekomennaarhetfenomeenzorgboerderijennaardeervaringenmetdezorgaanverschil-lende doelgroepen. De volgende hoofdstukkengeven een beeld van de uitkomsten van dezeonderzoeken.

LiteratuurKetelaars,D.,E.Baars&H.Kroon(2001)Wer-kend herstellen: een onderzoek naar therapeu-tische (leef)werkgemeenschappen voor mensen met psychiatrische problematiek.Dronten:Stich-tingOmslagenTrimbos-instituut.

Roest,A.E.,(2009)Kijk op multifunctionele land-bouw, omzet en impact: achtergronddocument. DenHaag:LEIWageningenUR.

Roosens, E. & L. van de Walle (2007) Geel revisited. After centuries of mental rehabilitation. Antwerpen/Apeldoorn:Garant.

Sempik, J., R. Hine & D.Wilcox (eds.) (2010)Green Care: A Conceptual Framework, report of working group on the Health Benefits of Green Care, COST Action 866, Green Care in Agricul-ture. Loughborough:CentreforChildandFamilyResearch,LoughboroughUniversity.

Ulrich,R.(1984)Viewthroughawindowmayinflu-encerecoveryfromsurgery.Science,224:420-1.

9


Greencare:Cure,careenhealthpromotionineennatuurlijkesetting

Hetbiedenvanzorgopboerderijeniséénvandevormenvangreencare.Greencareishetparaplubegripvooractiviteitendietemakenhebbenmetgezondheids-bevorderingofhetgevenvanzorgineennatuurlijkesetting.Hetkangaanomdezorgvoorverslaafdenopeenboerderij,maarookomwildernistherapievoorjonge-renoflunchwandelingeninhetparkvoorkantoormedewerkers.Weverwijzenhiernaarditbegripomdaternaarmeerderesoortengreencareactiviteitenonderzoekisgedaan.Demechanismenachterdezeverschillendeactiviteiten,komenvaakover-een.Datmaaktditonderzoekinteressantvoordezorglandbouw.Indezebrochurezijndaaromookderesultatenvanenkelevandezestudiesopgenomen.

Deonderstaandefiguurgeeftaanhoezorglandbouwzichverhoudttotanderegreencareactiviteiten.Hetmaaktduidelijkdatzorglandbouwnietalleenzorgofdagbeste-dingbiedt,maarookistezienalsinterventiediebijdraagtaanbehandeling(cure),gezondheidsbevordering(healthpromotion)en(arbeids)rehabilitatie.Deonderzoekersmakeninditfiguurduidelijkwelkegreencareactiviteitenerzijn.Allereerstmakenzijeenonderscheidinactiviteitenindenatuurwaarbijdeelnemerswelindenatuuraanwezigzijn,maarnietzozeeractiefgebruikmakenvandena-tuurlijkeelementen(experiencingnaturalenvironment).Eenvoorbeeldiseengroepkantoormedewerkersdietijdensdelunchpauzeinhetparkgaatwandelen.Doorhetbewegeninhetparkherstellenmensenvanhunwerkzaamhedenmaarzehebbengeendirecteinteractiemetdenatuur.Daartegenoverstaanactiviteitenwaarbijerwel een interactie ismetdenatuur (interactingwithnatural elements), zoalshet

Figuur1:Overzichtvan‘greencare’activiteitenenderelatiemetnatuur(Haubenhofere.a.,2010)

verbouwenvangroentenineenmoestuin.Hetwerkenindemoestuinisdaneenmiddelvoormensenom(weer)eenarbeidsritmeoptedoen.

Deelnemerskunnenookinteractiemetdierenhebben.Hierinmakendeopstellersvanhetmodelonderscheid tussenhetdieralsmiddelvoor therapeutischedoeleinden,zoalsbijequinetherapy,therapiemetpaarden.Wesprekendanoveranimal-assistedtherapy.Gaathetoverhetincontactbrengenvaneencliëntvaneenzorginstellingmetdieren,dansprekenweoveranimal-assistedinterventie.Eenvoorbeeldzijndedier-o-thekeninsommigeverpleeghuizenwaarouderenhuisdierenkunnenverzorgenofvertroetelen.

Defiguurmaaktduidelijkofeenactiviteit vooraleenbijdrage levertaangezond-heidsbevordering(healthpromotion),behandeling(therapy)ofarbeidsrehabilitatie.Opzorgboerderijenzijnactiviteitenaanwezigwaarbijdeelnemerszowelpassiefalsactiefbetrokkenzijnbijdenatuur.Dezeactiviteitenkunneneenbijdrageleverenaandegezondheidsbevordering,behandelingofarbeidsrehabilitatievandeelnemersendaarmeeaanhunkwaliteitvanleven.

LiteratuurHaubenhofer,D.K.,M.Elings,J.HassinkandR.Hine(2009)ThedevelopmentofgreencareinWesternEuropeancountries.Explore2010;6:106-111.

11


1.2 Ontwikkelingeninzorgen welzijn

Hetaanbodvanzorgboerderijensluitaanbijver-schillendeactueleontwikkelingenentrendsindezorg-enwelzijnssector.Zezijntescharenondertwee hoofdtrends: het stimuleren van zorgvra-gersom teparticiperen in demaatschappij, enhet stimuleren van hun vermogen om de regieoverhuneigenleventehebben:empowerment.

Stimuleren van participatie in demaatschappij

VermaatschappelijkingvandezorgVermaatschappelijkingbetekentdatmensenge-stimuleerdeninstaatgesteldwordenommeetedoen indemaatschappij (DeWilde,2002).Hetgedachtegoedommensenmeteenzorgvraagzolangmogelijkzelfstandigtussenandereburgerstelatenwonenenhenzorgenbegeleidingindebuurttebieden,kreegalvormindejarentachtigvandevorigeeeuw.Deextramuraliseringkwamtoeninzwang:hetverlenenvanzorgbuitendemurenvaninstellingen.Deontwikkelingomzorgte vermaatschappelijken gaat een stap verder.Het verwijst naar een bewuste inspanning vancliënten, hun naastbetrokkenen, professionalsendesamenlevingalsgeheel,omplektemakenvoormensendieeerderbuitenhetmaatschap-pelijkelevenstonden(Kal,2001).

Vermaatschappelijkingheeft inhetbijzonderbe-trekkingopmensenmeteenverstandelijke,licha-melijkeofpsychischebeperking.Hetuitgangspuntvanzorgisomuittegaanvanhunmogelijkhedenin plaats vanhunbeperkingen.Mensenwordenaangesproken op waar ze goed in zijn, wat zekunnenenwaarinzekunnengroeien.Ookwordtanders aangekeken tegen beperkingen omdatmensenvaakook vanhunbeperkingenkunnenleren.Steedsvakerwordtdaaromookervarings-deskundigheid van mensen met een beperkingingezet.Gebruikmakenvandeeigenervarings-deskundigheid is een belangrijk punt gewordenvoorveelpatiënten,cliëntenenmensenmeteenhandicap(VanHaastere.a.,2010).

CommunitycareCommunity care heeft als streven dat mensenmeteenbeperkingeenzogewoonmogelijk le-venkunnenleiden.Zijontvangennietuitsluitendhulpvanhulpverlenersenzorginstellingen,maarookvananderepartijenindesamenleving(Bou-duin, 2002). Het principe van community caregaatzowelovercare indecommunityalsovercaredoordecommunity(Kwekkeboom,2010).

RehabilitatiebenaderingBij rehabilitatiegaathetomhetverbeterenvanhet functioneren van de cliënt op verschillendelevensgebieden. Dat kan bereikt worden doorcliëntenvaardigertemakenenhunomgevingzoaantepassendatzijernaarvermogenkunnenfunctioneren(VanWeeghel,1995).Rehabilitatieiseenstromingdiezichmetname richtophetcreërenvanmogelijkhedenvoorchronischpsy-chiatrischepatiënten.Hetstreveniseropgerichtompatiëntenvolwaardigburgertelatenzijn.

Erbestaanverschillende rehabilitatiebenaderin-gen. Ze onderstrepen allemaal dat de cliënt inzijn of haar rehabilitatie een belangrijke eigenrolspeeltendateenlangdurigeaanpakessen-tieelis.Indeafgelopenjarenvattedegedachtesteeds meer post dat rehabilitatieprogramma’svooral gericht moeten zijn op het versterkenvan de natuurlijke tendens van cliënten om tegroeien.De insteek isdannietzozeerhetaan-leren van vaardigheden of het geschiktmakenvandeomgeving,alswelhetondersteunenenstimulerenvanhetherstelprocesbijcliëntenzelf(Boevink,2006).Rehabilitatierichtzich,behalveopdelevensgebiedenwonenensocialerelaties,vooralopwerkenzinvolledagbestedingvanuitdeopvattingdatwerkengezondmakendeeigen-schappenkanhebben(VanWeeghel,1995).

Empowermentenzelfredzaamheid

HerstelbenaderingCliëntenhebbenallemaalhuneigenervaringenendiemoetenleidendzijnvoordeaanwezigheid

131.Zorglandbouw:welkevormenzijner?

en interventiesvanhulpverleners.Dit ishetuit-gangspunt van de herstel- of recoverybenade-ring.Debenaderingisgeïntroduceerdenontwik-keld door cliënten en consumentenorganisatiesinAmerika (Chamberlin, 1997).Cliënten gevenaandathoop,empowermentenhetinzettenenbenuttenvanhuneigenervaringsdeskundigheidsleutelconditieszijnvoorhunherstelendaarmeezelfredzaamheid.

Eind jaren negentig werd het concept ook inNederland geïntroduceerd (Boevink e.a., 2006;Deegan,2001).Debelangstellingvoordebena-deringnamdejarendaarnasterktoe.Ditkwamonderanderedoordeactiviteitenvanhet teamHerstel-Empowerment-Ervaringsdeskundigheid,hetHEE-team.HetHEE-teamhadalsdoelmen-sen met ernstige en aanhoudende psychischeaandoeningen teondersteunenomzichuiteenpositietevechtendiezealsondergeschikterva-ren.Ze leerdenvanzich te latenhorenalsge-lijken ten opzichte van hun hulpverleners. HetHEE-teamzorgdeervoordatbinnendeGZZver-derisnagedachtoverherstelgeoriënteerdezorg.Devormvanzorgrichtzichop:

• Hetcentraalstellenvanhetlevensverhaalenervaringsdeskundigheidvandecliëntnaasthunziektegeschiedenis

• Hetversterkenvanderegieenkeuzevrijheidvancliënten(empowerment)

• Hetontwikkelen,formaliserenenimplemen-terenvandeinzetenervaringskennis

• Hetbetrekkenvancliëntenbijdezorg

Boevink(2005)geeftaandathetvoorhetherstelvancliëntenbelangrijk isdathulpverlenersheninhetgewonelevenlerenkennen.Hulpverlenersmoetennietvasthoudenaaneenbehandelrela-tiemaareen relatienastrevendiegericht isopsamenwerken en gelijkwaardigheid. Cliëntengevenaandatzijhetbelangrijkvindendathulp-verlenersonbevooroordeeldnaarhen luisteren,henacceptereneneenbetrokkengesprekspart-ner zijn. Binnen de herstel- en empowerment-aanpak worden gerichte principes gehanteerdomdeeigenkrachtvaneencliëntteversterken.Hetgaatomprincipesalsdefocusleggenopin-

tegratieindesamenlevingenbetrokkenheidvandiesamenleving,opeigenkrachteneigenkeu-zes.Daarnaaststaatdeerkenningcentraaldatherstelmogelijk isnetalsdeerkenningvandewaardevansteunvandeomgevingeninformelenetwerken,enligternadrukopderelatietussendecliëntenbegeleider.

1.3 Aansluitingvanzorg- aanbodopboerderijenbij trendsindezorg

Eenzorgboerderijbiedtzorgvragerseenvoorzie-ningwaar ze essentiële elementen uit de hier-voor besproken stromingen en ontwikkelingenkunnenervaren(Hassink,e.a.,2011).Erligtopeennatuurlijkemaniernadrukopempowermentvandedeelnemers,opintegratieindesamenle-vingensteunvan informelesocialenetwerken.Deinsteekopeenzorgboerderijishetmeedoenaangewoonwerk(Hassink,2009).Deelnemerskrijgenereenwerkplekbuitenhetregulierezorg-circuit. Het is een omgeving die zij als minderstigmatiserend ervaren. Ook het accent op demogelijkhedeninplaatsvandebeperkingenvaneendeelnemer,deindividuelebenaderingenhetonderdeeluitmakenvanhetlevenvanboer,ge-zineneenbrederegemeenschap,sluitenaanbijempowermentenbijmaatschappelijkingebeddezorg.

Hassinkenanderen(2011)gevenaandatindelangdurigezorgmeernadrukzalkomenophetvooropstellenvandebehoeftevandeklant.Dezorgzalsteedsmeeraansluitingmoetenvindenbij de belevingswereld van de zorgvrager. Dezorgdieopboerderijengebodenwordt is vaakkleinschalig. Dit maakt het daar goed mogelijkomnaardebehoeftenvaneenindividueledeel-nemertekijken.Indetakendiedeelnemersaan-gebodenkrijgen,wordtvooraluitgegaanvanhun(individuele)mogelijkheden.


Literatuur

Bennett,D.(2003)Rehabilitatieismensenwerk.Deontwikkelingvaneenvisie.In:Rehabilitatie, een orientatie en een beschrijving van drie be-naderingswijzen.M.Nuy(ed.),SWP,pp11-16.

Boevink,W.(2005)Overlevennapsychiatrie.In:Individuele rehabilitatie, behandeling en her-stel van mensen met psychiatrische problemen.J.Droës(Ed.)Amsterdam:SWP.

Boevink,W.A.Plooy&S.vanRooijen(2006)Herstel, empowerment en ervaringsdeskundig-heid van mensen met psychische aandoeningen.Amsterdam:SWP.

Bouduin,D.A.McCulloch&A.Liégeois(2002)Good care in the community: ethical aspects of deinstitutionalisation in mental health care.Utrecht:Trimbos-instituut.

Chamberlin,J.(1997)Aworkingdefinitionofempowerment.In:Psychiatric Rehabilitation Journal20(4):43-46.

Deegan,P.E.(2001)Recoveryasaself-directedprocessofhealingandtransformation.In:C.Brown(Ed.)Recovery and wellness: Models of hope and empowerment for people with mental illness,HaworthPress:NewYork,p.5–21.

Haaster,H.van,D.Hidajattoellah,J.Knooren&J.P.Wilken(2009)Kaderdocument Ervarings-deskundigheid. Utrecht:HogeschoolUtrecht,KenniscentrumSocialeInnovatie.

Hassink,J,J.vanDijk,A.vanenD.KleinBra-mel(2011)Waarden van Landbouw en Zorg.Wageningen:PlantResearchInternational.

Hassink, J. (2009) Zorgboerderijen dragen bij aan empowerment en eigen kracht van deelne-mers. Wageningen:PlantResearchInternational.

Kal,D.(2001)Kwartiermaken. Werken aan ruimte voor mensen met een psychiatrische achtergrond. Amsterdam:UitgeverijBoom

Kendall,K.S.&M.B.Kenkel(1989)Socialex-changeinthenaturalhelpinginteraction.Jour-nal of rural community psychology.10:25-45.

Weeghel,J.van(2005)Herstelwerkzaamheden. Arbeidsrehabilitatie van psychiatrische patiën-ten.Utrecht:SWP.

Wilde,G.de(2002)Erbij horen. Advies Task-force Vermaatschappelijking Geestelijke Gezondheidszorg. Utrecht:Trimbos-instituut.


Kwaliteitenvanzorgboerderijenvoorjongerenmetgedragsproblemen

HetPlatformJeugdzorgboerderijen(2010)heeftin samenwerking metWageningen UR onder-zocht welke kwaliteiten zorgboerderijen heb-benomondersteuning tebiedenaan jongerenmet gedragsproblemen. Deze jongeren zijnvaakvastgelopenindegezinssituatie(ruzieenagressie, wegloopgedrag), op school of werk(zegaannietmeernaarschoolofwerk)ofheb-benverkeerdevriendenengeenpositieveinvul-lingvanhunvrijetijd(drugs,criminaliteit).

DuidelijkheidenveiligheidDe dagelijkse terugkerende activiteiten op deboerderijenderustdieeenlandelijkeomgevinguitstraalt, bieden jongeren structuur, duidelijk-heiden veiligheiddienodig zijn omzichposi-tiefverdertekunnenontwikkelen.Destructuurkomtopdeboerderijbijnavanzelfsprekend tot

Op zorgboerderijen kunnen verschillende groepen zorg-vragersterecht:mensenmeteenverstandelijkebeperking,mensenmetpsychischeproblemen,ouderenmetdemen-tie, jongeren met gedragsproblemen enzovoorts. Iederegroepvraagtomeenspecifiekaanbodvanzorg,activitei-tenenbegeleiding.

2. Effectenvanzorgopboerderijen voorspecifiekedoelgroepen

Deafgelopen jarenzijner verschillendeonder-zoeken gedaan naar de effecten die het mee-werkenofwonenopeenzorgboerderijheeftvoorverschillendedoelgroepen.

2.1JongerenDedoelgroep(kwetsbare)jeugdkansteedsva-kervoorhulpenopvangterechtopzorgboerde-rijen. Deze jeugdzorgboerderijen leveren zorgaankinderenenjongerenindeleeftijdenvan2tot18jaar.Sommigehebbenspecialeprogram-ma’s op woensdagmiddag of in het weekendvoor jonge kinderenmetADHDof vormen vanautisme.Andereboerderijenbiedencrisisopvangvoorjongerendievooreenbepaaldeperiodeuithuisgeplaatstmoetenworden.Ronddezelaat-stedoelgroepisrecentonderzoekverrichtomdeeffectenenspecifiekekwaliteitenvandeboerde-rijinkaarttebrengen.

172.Effectenvanzorgopboerderijenvoorspecifiekedoelgroepen

Jongeren ervaren dat ze op

de boerderij de rol van mede-

werker hebben en niet die van

cliënt. Ze leren ervaren dat ze

kwaliteiten hebben en dat ze

die kunnen toepassen.

stand,waarditineenandere(zorg)settingmeergecreëerdmoet worden. Het helpt de jongereom ineenveiligeomgevingdedraadvanhunlevenoptepakken.Op de boerderij is ook veel minder agressiedan binnen een school of een instelling.Daarkomendejongerenmeerincontactmetandereprobleemjongeren, wat de kans op conflictenvergroot.

ContinuïteitinbegeleidingDe boer of boerin is altijd aanwezig. Als dejongereuitschoolkomtkanhijzijnverhaalkwijt.Opreguliereinstellingenhebbenzijvaaktema-ken met wisselende begeleiders. Die hebbeniederhuneigennormenenwaarden,eneigenmethodenen ideeën.Dit kanmet name lastigzijnvoor jongerendieopzoekzijnnaarduide-lijkheidenstructuur.


RolmodelDe boer kan een voorbeeld zijn voor jongerendiemethun identiteitworstelen.Overhetalge-meengesprokenisdeboertrotsopzijnbedrijfenopwathijheeftbereikt.Hetboerenleven iszijnidentiteit.Ditstraaltvanhemaf.Deboeriseenvakman en de jongere kan van hem leren.DeervaringleertdatMarokkaansejongerendieeenplekvindenommeetewerkenopdeboerderij,makkelijkerautoriteittoekennenaandeboerdanaan een begeleider in de jeugdhulpverlening(Hassink,e.a.,2011).

Ook het boerengezin kan dienen als rolmodel.Medewerkersuit de jeugdzorgnoemenhetbe-lang van het gezin voor de jongeren (PlatformJeugdzorgboerderijen, 2010). Jongeren zelfgeven aan dat zij het contact met het boeren-gezinwaarderen.

BetrokkenheidenverantwoordelijkheidOpdeboerderijwerktdejongeresamenmetdeboer.Hijisonderdeelvanhetlevenvanhetboe-rengezin.Hierdoorontstaateensfeervangelijk-waardigheid. Door dit samen werken en somsooksamenwonen,bouwendeboerende jon-gereeenpersoonlijkerelatieop.

Jeugdzorgboerengevenaandatzijhetnormaalvinden om tijdens werkzaamheden te pratenoverhuneigenlevenenervaringen.Ininstellin-genwordthiervoornogweleensgewaarschuwd:een te persoonlijke relatie is niet professioneelen kan leiden tot teleurstelling. Boeren gevenaandatzijdevrijheidhebbenomzakenophunmanieraantepakken,endaardoorsomsmeerrisico’sdurventenemen.Zijzoekenzowatmeerdegrenzenopvandejongeren,wathetverant-woordelijkheidsgevoel van de jongeren kan sti-muleren.

Uit eerder onderzoek in de jeugdzorg blijkt datjongerendeaandachtvanbegeleiders,luisteren,serieus genomen worden, open en eerlijk zijn,vertrouwenensamengewonedingendoenergbelangrijkvinden(Meerdink,1999).

NadrukopwatdejongerewélkanDe boer stelt over het algemeen niet het pro-bleemvandejongerecentraal,maarkijktvooralnaar wat de jongere kan betekenen. Hierdoorontstaat er positieve aandacht. Jongeren zelfervarendatzeopdeboerderijderolvanmede-werkerhebbenennietdievancliënt.Zekunnenlerenervarendatzekwaliteitenhebbenendatzediekunnentoepassen.

LereninhetechtelevenOpeenboerderijhoevengeenkunstmatigesitu-atiesgecreëerdtewordenomietstelerenvoordejongeren.Jeugdzorgmedewerkerswijzeneropdateenboerderijhetechtelevenis.Jonge-rendievervreemdenvandesamenleving,kun-nen op de boerderij weer opnieuw betrokken-heidervaren.Het ‘back tobasicsgaan’ iseengoed alternatief voor vervreemding. De boer-derijisookeenomgevingvollevensprocessen(geborenwordenendoodgaan vandieren, decyclusvandeseizoenen,hetzorgenvoorplan-tenendieren)diejongereninzichtkangeveninhuneigenleven.

AansluitenbijinteressesJongerendieafhakenopschool,vindendeles-sen op school vaak te abstract. Het verzorgenvandierenenplantenopdeboerderijisheelcon-creet: het is duidelijkwaaromhetmoet gebeu-renendieren reagerendirect.Ditstimuleertdeverantwoordelijkheidvandejongere.Jongerenhebbenvaakbehoefteaaneenomge-vingdie‘nietaf’isendiezijzelfkunneninvullen.Deboerderijbiedtdezeomgeving,waardoorjon-gerenookhuneigencreativiteitkunnengebrui-ken.Metname jongens vindenhet leukom ‘tesleutelen’ofanderambachtelijkwerktedoen.Opdeboerderijisvaakvanzelfsprekendruimtevoorditsoortactiviteiten.

BuitendeeigenomgevingEenvoordeelvanhetverblijfopeenboerderijisdatdievaakletterlijkenfiguurlijkverwegisvandeomgevingwaareenjongereuitkomtenindeproblemenisgeraakt.Hierdoorkomenzeminderindeverleiding‘hetslechtepadweeroptegaan’.


Effectstudie naar individuele leer-werktrajecten op boerderijen voorprobleemjongeren

Jan Hasssink van PRI en Praktikon (RadboudUniversiteit) hebben samen met verschillendeinstellingenvoorjeugdzorgdeeffectenenmeer-waarde van zorgboerderijen voor probleemjon-geren onderzocht. Eén van de onderzoeken isverricht bij Topaze, een jeugdzorgaanbieder inSchijndel. Topaze biedt jongeren individuelewoon-werktrajecten aan op de boerderij. Hierinstaathetervarendlerencentraal.Jaarlijksgaanongeveer 25 jongeren naar 25 boerderijen. Delaatste vijf jaar hebben circa 100 jongeren eenwoon-werktrajectopdeboerderijafgerond.Bijnaallejongerenhebbenbijaanvangslechtcontactmetdeouders,hebbenvaakgeendagbestedingin de vorm van school ofwerk en geengoedevrijetijdsinvulling. Ze vertonen gedragsproble-men,gebruikendrugsenhebbencontactenmetdepolitie.Hunzelfvertrouwenisgering.

De jongeredieaanhet trajectmeedoet,woontineenwoonunitopdeboerderijdiehijzelfmoetonderhoudenenwerktmeeophetboerenbedrijf.De jongere gebruikt de warme maaltijd bij hetboerengezin,voorderestwoonthijopzichzelf.Hettrajectduurteenjaar,waarvaneenhalfjaaropdeboerderijeneenhalf jaarnabegeleiding,waarbij de jongere indemeestegevallen thuiswoont.Zowelde jongerealsdeoudersontvan-gendanambulantebegeleiding.

Vanderuim100jongerendiewerdenaangemeldvoor het traject in 2009, sloot 69% het trajectplanmatigaf.19%stoptevoortijdigen13%isuit-eindelijknietgestart.Dejongerendiehettrajectafslotenwaren voornamelijk (89%) jongens, enwarenvanNederlandseafkomst(90%).

Gekekenisofdedeelnemendejongerenzelfeenverbetering zien opdepuntendie kenmerkendzijnvoor ‘ervarend leren’:hundagelijks functio-neren, zelfwaardering en zelfbepaling, het zelfervaren probleemgedrag, omgaan met proble-menenstressvollegebeurtenissenenmethevi-

gegedachtenengevoelens.Debegeleiders vanTopazerapporteerdenhoedejongerenscoordenop contactmet het eigengezin, deelnameaanschool of werk, de verblijfplaats, politiecontac-ten, schulden, besteding van vrije tijd, alcohol-endrugsgebruik,welzijn,gedragsproblemenenzelfwaardering.

Devragenlijstenzijnbijdestartenafloopvanhetboerderijtraject,enaanheteindevanhetnatra-ject afgenomen.Als referentie voor de uitkom-stendiendendegegevensvannormgroepen.

Resultaten>Afname van probleemgedragUitdevragenlijstendiedejongerenzelfinvullenblijkt dat het boerderijtraject een positief effectheeftophunprobleemgedragenzelfwaardering(tabel1).Dezepositieveeffectenblijvenookeenjaarnahetbeëindigenvanhetboerderij trajectzichtbaar.Deeffectenophetomgaanmetpro-blemen(coping-gedrag)zijngeringer.

Tabel 1. Veranderingen na Ervarend leren op de jeugdzorgboerderij (het percentage jongeren dat ernstige problemen heeft op dat gebied)

Aspect Start EindeInternaliseren1 32 8

Externaliseren2 45 15

Problemenmetzelfwaardering 21 4

Voor zowel de jongeren die een individueelwoon-werktraject volgenalszij die tijdelijkeop-vang krijgen op de boerderij, verminderen degedragsproblemen.Het traject leidtook toteen

----------------------------------------------------1 Internaliserend gedrag is gedrag dat zich naarbinnenkeertendat zichuit inangst,depressie, terugge-trokkenheidenlichamelijkeklachten.2 Externaliserend gedrag richt zich naar buiten,hierbijkunnenwedenkenaan:agressie,opstandiggedrag,ongehoorzaamheidendriftbuien.


verbeteringinhetcontactmetheteigengezin,deeigenwaardeenhetwelbevindenvandejongere.Inveelsituatiesgaathetookbeteropschoolofpaktdejongerewerkofschoolweerop.Voordeouderejongerezienweookeensterkeafnameinmiddelengebruik.

Medewerkers van Topaze geven aan dat doorhetboerderijtrajectforseverbeteringenoptredeninhetcontactmethetgezin,schooluitvalofwerk,politiecontact, gebruik van drugs, invulling vandevrije tijd,welzijn,gedragsproblemenenzelf-vertrouwen(tabel2).Naafloopvanhetnatrajectvlakkendezeverbeteringenwelwatafmaarhetpercentage jongeren dat drugs gebruikt, poli-tiecontactofgedragsproblemenheeft, isechteraanzienlijk lagerdanbijdestartvanhet traject(tabel2).

Tabel 2. Veranderingen per prestatie-indicatoren (%)

Prestatie-indicator Start Einde Natraject% % %

Goedcontactmetvader 12 58 73Goedcontactmetmoeder 33 83 81Dagbesteding 14 88 87Goedeinvullingvanvrijetijd 5 51 58Welzijn 16 80 81Zelfvertrouwen 9 83 81Geenpolitiecontact 22 95 81Geendrugs 12 80 50Geengedragsproblemen 3 50 46

>Minder agressie en conflictenJongerengevenaandatzijopdeboerderijmin-derprikkelsenminderagressieervarendanopdetraditionele(zorg)voorzieningenofopschool.Ookzijnerminderconflicten.Inreguliereinstel-lingenhebbenzevooralcontactmetanderejon-geren die problemen hebben. Daar is de kansgroterdaterconflictenontstaan.

>Respijtzorg en preventieDoordelaagdrempeligeopvangopdeboerde-rij worden soms zwaardere vormen van hulp-verlening voorkomen. Bij jeugdigen die dag-,

weekend-oflogeeropvangontvangeniserooksprakevaneensterkeontlastingvandethuis-situatie(PlatformJeugdzorgboerderijen,2010).

LiteratuurPlatformJeugdzorgboerderijen(2010)De jeugd-zorgboerderij. Een wenkend perspectief.Wagen-ingen:WageningenUR

Hassink,J.,R.DeMeyer,P.vanderSman,P.&J.W.Veerman,(2011).Effectiviteitvanervarendlerenopdeboerderij.Orthopedagogiek: Onder-zoek en Praktijk,50,51-63.

Hassink, J. (2009) Zorgboerderijen dragen bij aan empowerment en eigen kracht van deelnemers.Wageningen:PlantResearchInternational.

Meerdink, J. (1999)Weet u wat een hulpverle-ner moet doen? Kinderen en jongeren over de kwaliteit van uitvoerend medewerkers in de (semi-) residentiële hulpverlening. Utrecht:SWP.

2.Effectenvanzorgopboerderijenvoorspecifiekedoelgroepen 21


NatuurenkinderenmetADHD

EenAmerikaansestudievanNancyWells(CornellUniversity,2000)heeftgekekennaareenverbandtussennatuurenhetvoorkomenvanADHDbijkinderen.Kinderenvan7tot12jaardievooreenprogrammanaareengroenereomgevingverhuisden,blekennadeverhuizingminderADHD-verschijnselentevertonen.IneenanderestudiehebbenonderzoekerseenexperimentuitgevoerdmetkinderenmetAD(H)Dindezelfdeleeftijdsgroep.Zijmaaktenonderbegeleidingindividuelewandelingenvantwintigminutenindrieverschillendeomgevingen:eennatuurlijkeomgeving(stadspark)entweeniet-natuurlijkeomgevingen(binnenstadenwoonwijk).Naaf-loopvanelkewandelingvolgdeeenaandachtstest.Deresultatenlatenziendatdekinderennadewandelingdoorhetparkmeergetallenkondenonthoudendannadewandelingdoordebin-nenstadofdewoonwijk(Faber,Taylor&Kuo,2008).Overigenshaddenallebovengenoemdestudiesmethodologischetekortkomingenwaardoordeondersteuningvanderelatietussenna-tuurenAD(H)Dnietgeheelovertuigendis.OokhetonderzoekNatuuralstherapiebijADHD(VandenBerg,2011)concludeertdatvoorkinderenmetADHDeennatuurlijkeomgevingvooralgoedisvoorhetuitvoerenvan‘moeilijke’cognitievetakendieeenberoepdoenophunvermo-genzakentekunnenoverzienenteplannen.Eengroeneomgevingisnietdeultiemeremedie,maarkaneenpositiefeffecthebbenopbepaaldeaspectenvanhungedragenwelzijn.

LiteratuurFaberTaylor,A.&F.Kuo(2008)Childrenwithattentiondeficitsconcentratebetterafterwalkinthepark.In:Journal of Attention Disorders:onlinepublished.

VandenBerg,A.E.(2011)Natuur als therapie bij kinderen met ADHD. Literatuurstudie, inter-views met deskundigen en empirisch onderzoek.Wageningen:Alterra.

Wells,N.M.(2000)Athomewithnature.Effectsof‘green-ness’onchildren’scognitivefunctio-ning.In:Environment and Behaviour,32:775-795.


met een verslavingsprobleemom van hun ver-slaving af te komen doordat zij hun gedachtenergensandersopkunnenrichten.Zijhebbendedagdatzeopdeboerderijzijneendoelenhoe-vennietthuistezittenofopstraattehangen.Opstraatofthuisisdeverleidinggrootomaandrugsofalcoholtedenken.Ookdeelnemersuitdepsy-chiatrieervarendathetwerkhenafleidtvanhunziekte.Zijstaantijdenshetwerkenminderstilbijhunproblemen.

Het hebben van werk biedt deelnemers uit deverslavingszorg de mogelijkheid om hun oudewereldje achter zich te laten. Het is voor henvaakmoeilijkomdeoude‘vriendenkring’achtertelaten.Diekunnenzenu’savondswerendoorte zeggen dat ze ’s ochtendsweer vroeg naarhunwerkmoetenendaardoorgeentijdhebben.Hethebbenvanwerkfungeertzoalseenbelang-rijkestokachterdedeur.Dewerkzaamhedenopeen boerderij zijn vaak gevarieerd, waardoordeelnemersverschillendeactiviteitenkunnenuit-proberen.Hetzethenaanhetdenkenoverwelkeinteressesenkwaliteitenzehebben.

StructuurenritmeHetmerendeelvandedeelnemersinhetonder-zoekheeftlangetijdthuis,ineenkliniekofinstel-linggezetenenweiniggedaan.Voorhenishetprettigomweertewerkeneneendoelvoordedagtehebben.Dewerkzaamhedenopdeboer-derijenzorgenervoordatdeelnemersweereenritme opbouwen. Begeleiders zien het doorzet-tingsvermogenendemotivatievandeelnemerstoenemen.Zijkomenookhunafsprakenna,watalsgevolgheeftdatermeerwerkuithunhandenkomt.Vooralhetverzorgenvandierenstimuleertdezeverantwoordelijkheid.

AndereomgevingDeboerderij biedtdeelnemerseenandereom-gevingdanzijgewendzijn.Velenvanhenkomenuitdestad.Zijgevenaandatindestadcontinueprikkelsaanwezigzijn.Opdeboerderijiserrusten ruimte, deelnemersbelevenbijvoorbeelddeseizoenenveelmeerdan indestad.Zijkomentotrustenvindenderuimteomoverzichzelfnatedenken.

2.2 Mensenuitdepsychiatrie enverslavingszorg

Mensen met psychische problemen of versla-vingsproblematiekkomenomdiverseredenenopde zorgboerderij. In veel gevallenwerken zij opdezorgboerderijomeenzinvolletijdsbestedingtehebbenendaarmeestructuuren ritmeaanhunweektegeven.Meestalheeftdezedagbestedingalsachterliggenddoel resocialisatie, rehabilitatieof herstel. Sommige deelnemers uit deze doel-groepwerkenopdeboerderijalsonderdeelvaneen arbeidsreïntegratietraject waarbij het uitein-delijkedoeldoorstroomnaar(regulier)werkis.

In dezeweergave van de resultaten uit onder-zoeknaarzorgopboerderijenvoordezegroep,zijnmensenuitdepsychiatrieenverslavingszorgals één groep samengenomen. Het onderzoeknaar effecten van zorgboerderijen is tot nu toevooralopdegezamenlijkgroepengericht,zon-dereennaderonderscheidtemaken.Uitonder-zoekblijktdatbijongeveer70%vandedeelne-mersuitdeverslavingszorgtevenssprakeisvanpsychische problematiek en daarmee van eendubbelediagnose.

Kwaliteitenvanzorgboerderijenvoormensenuitdepsychiatrieenversla-vingszorg

PlantResearch International (WageningenUR)heeftinsamenwerkingmethetTrimbos-instituutonderzochtwelkekwaliteitenopdezorgboerde-rijbelangrijkzijnvoormensenmetpsychischeofverslavingsproblemen (2011). Ze verrichtte eenvergelijkbare studie samenmet het Louis BolkInstituut(2008).Inbeidestudiesheeftdeonder-zoekerinfocusgroepgesprekkenofdiepte-inter-viewsaandeelnemersgevraagdwelkeelemen-tenenkwaliteitenvandeboerderijbelangrijkzijngeweestvoorhunherstelproces.Hieruitkwamendevolgendekwaliteitenvanzorgboerderijenvoordezedoelgroepnaarvoren:

ZinvolwerkenafleidingHet werken op de boerderij helpt deelnemers


SocialegemeenschapVoorzowelmensenuitdepsychiatriealsuitdeverslavingszorgisdeboerderijeenveiligoefen-terreinindestapdiezijmakenvanhunziekteofverslavingnaarregulierofvrijwilligerswerkofdemaatschappijinhetalgemeen.Zijgevenaandathetplezierigisomdeeluittemakenvaneenge-meenschap:hetboerengezin,debegeleidersendecollega’sopdeboerderij.Zeoefenenzomethetleggenvansocialecontacten.Ookkomenzijopdeboerderijnietalleenincontactmet lotge-notenmaarmetverschillendemensendieopdeboerderijaanwezigzijnoflangskomen.

KleinschaligheidBegeleiders uit de verslavingszorg geven aandatzijdeervaringhebbendatdeelnemersmeerstoergedraggaanvertonennaarmatedegroepgroteris.Stoergedragleidtvaaktotagressieofonbeschoft taalgebruik.Opzorgboerderijenzijndegroepenvaakkleinwaardoorditgedragmin-dervaakvoorkomt.Daarnaastgevendebegelei-dersaandatdeklussenopdeboerderijbijdeel-nemers het ‘wij’-gevoel stimuleert: het gevoelvansamendeklusklaren.

Houdingboer(in)enbegeleidersDe waardering die de boer(in) en begeleidersgevenaandeelnemerszorgtervoordatdeelne-merszelfvertrouwenkrijgenenzichwelkomvoe-len.Dezewaarderingwordtversterktdoordatdeboerzijnbedrijfopenstelt,mensenzichwelkomlaatvoelenenteaccepterenzoalszezijn.Dezeacceptatiedoor‘normale’mensenstellendeelne-merszeeropprijs.

Effectstudienaarhetwerkenopzorgboerderijenvoordeelnemersuitdepsychiatrieenverslavingszorg

Ineeneffectstudienaarhetwerkenopzorgboer-derijen voor mensen met een achtergrond inde psychiatrie en/of verslavingszorg heeftMar-jolein Elings (2011) in samenwerking met hetTrimbos-instituut,deelnemersgevolgdopzowelzorgboerderijen als andere dagbestedings- enwerkprojecten voor deze doelgroep. De veron-

25


>TevredenheidDe tevredenheid van deelnemers op zorgboer-derijen is gemeten door een vertaling van deGGZ-thermometer voor deelnemers op zorg-boerderijen(VanErp,2004).Deresultatenlatenziendatdeelnemersnaeenjaaropdeboerde-rij tehebbengewerkterg tevredenzijnmethetwerkopdeboerderijendebegeleiding.Hetwerkkrijgt gemiddeldeen7,8als rapportcijfer endebegeleidingeen7,9.Resultatenvan45deelne-mersdie langerdaneenjaarwerkzaamzijnopdeboerderijlatenzelfsziendatdetevredenheidtoegenomenis.Zijgevenhetwerkopdeboerde-rijeen8,2endebegeleidingeen8,3.

Dekwantitatievegegevensuitdezestudie latenziendatergeensignificanteverbeteringmaarookgeen verslechtering van de kwaliteit van leven,sociaalenpsychischfunctionerenenvoedingspa-troonvandeelnemersopzorgboerderijenzichtbaaris.Ditkankomendoordeuitvalvandeelnemersaan de studie waardoor het aantal responden-ten te klein is om significanties aan te tonen.

Kwalitatieve resultaten Opvallend isdatde resultatenuitde interviewsmet ruim50deelnemers, zorgboeren enbege-leiderswelheelduidelijkopeengunstigeinvloedvandeboerderijwijzen.Daaruit komendevol-gendeeffectenvanhetwerkenopeenzorgboer-derijnaarvoren:

>Toename conditieDeelnemers voelen zich fitter, bouwen spier-krachtopenkrijgenweerenergie.Voordemen-senmeteenverslavingsprobleemzorgthetniet-gebruikenervoordathunlichaamzichweerkanherstellen.

>Toename eetlustHetwerkenopdeboerderij zorgt vooreenbe-tere eetlust.Met name voor de deelnemers uitde verslavingszorg is dit belangrijk omdat zijzichzelfvaakkorteoflangereperiodesverwaar-loosdhebben.Opdeboerderij iseenduidelijkestructuurvankoffie,lunchentheeaanwezig.Zobouwendeelnemersweereennormalestructuur

derstellingvandeonderzoeksterwasdathetso-ciaalfunctioneren,dekwaliteitvanlevenenhetvoedingspatroonvandeelnemersopzorgboerde-rijenzouverbeterenenmeerzoutoenemendandie van deelnemers op andere werkprojecten.

Ineenquasi-experimenteelonderzoekvolgdezeeenjaarlangdeelnemersuitbeidegroepen.Dievuldenbijdestartopdezorgboerderijofwerk-project een vragenlijst in (nulmeting). Daarnavolgde een tweedemeting na een half jaar eneenderdemetingnaeenjaar.

De totale vragenlijst bestond uit verschillendeveelgebruikteengestandaardiseerdevragenlijs-tenindezorg.Zijmetendekwaliteitvanlevenenhetpsychischensociaalfunctionerenvandeel-nemers.Inhetonderzoekisookgevraagdnaarsociaal-demografischekenmerken,hetmedicijn-,zorg-enmiddelengebruik.Naastdezekwantita-tievemethodiekzijnook focusgroepgesprekkengevoerdendiepte-interviewsafgenomen.

In totaal hebben149deelnemers denulmetingingevuld (waarvan er 113 op een zorgboerderijwerkten en 35 op een ander werkproject). Detweedemeting,naeenhalfjaar,isingevulddoor67deelnemers(53deelnemersvanzorgboerde-rijenen14vananderewerkprojecten).Delaatstemetingnaeenjaar, is ingevulddoor28deelne-mers (21 deelnemers werkzaam op een zorg-boerderijen7opeenanderwerkproject).

Kwantitatieve resultaten>Kwaliteit van levenBijdestartopdezorgboerderijofwerkprojectisdescorevandedeelnemersvanbeidegroepenopdekwaliteit van leven,sociaalenpsychischfunctionerenongeveerhetzelfde.Gedurendehetjaardatzijgevolgdzijn,gaandedeelnemersopzoweldezorgboerderijalsanderewerkprojectenopdeverschillendedomeinenernietsignificantopvooruitofachteruit.Tussenbeidegroepenzijngeenverschillengevonden.Welgebruikenbeidegroepengedurendehetjaarminderfrequentver-slavendemiddelenenhebbenzemindercontactmethulpverlenersof-instanties.


in hun voeding op. Dit wordt versterkt doordatdeelnemersopsommigeboerderijengezamen-lijkkoken.Hetwerkenindebuitenluchtwektookdeeetlustop.

>Meer uit handen krijgenDeelnemersmoetenwennenaanhetwerkritmeop de boerderij, maar daarna zien begeleidersdatzeproductieverworden.Zelerenzelfaandeslag tegaan,keuzes temakenenhunenergiebeter te verdelen zodat zij het werken de heledagvolhouden.

>Tot rust komenDeelnemersgevenaantotrusttekomenopdeboerderij. Die biedt hen een veilige omgevingwaarvoldoenderuimteaanwezigis.Hetfysiekewerkindebuitenluchtzorgtervoordatzijmoeenvoldaannaarhuisgaanendaardoorbeterslapen.

>Toename zelfvertrouwen en zelfrespectHetzelfvertrouwenenzelfrespectvandedeel-nemersneemttoedoorhetwerkenopdeboer-derij.Waarderingenacceptatiedoordeboerenbegeleidersmaarookhetbehalenvanpositieveresultatendoorhetwerkdragenhieraanbij.Hetgevoelnuttigbezigtezijneneenpositiefresul-taattezienvanhetwerk,geeftdeelnemerseenversterktgevoelvanzelfrespecteneigenwaar-de. Ze hebben een bepaald doel voor ogen.Ook het feit dat de buitenwereld zoals familieenvriendenandersnaarhengaatkijkendraagthieraanbij.

>Vertonen van socialer gedragBegeleiderszienhetgedragvandeelnemersver-anderen.Begeleidersindeverslavingszorgken-nendedeelnemersookuitdegebruikersruimtenofsociaalpension.Zijziendatdeelnemerssoci-alerwordenenopdeboerderijmeersaamhorig-heid laten zien.Deelnemers sporenelkaaraannaardeboerderijtekomen.Ditiseenenormver-schilmetdeegocentrischehoudingdiebegelei-dersveelalzienbijdeelnemersindegebruikers-ruimtenofpensions.Opdeboerderijgebruikendedeelnemersookanderetaalenpratenzijoverandereonderwerpen.Zehoudenmeerrekeningmetelkaarenhebbennettereomgangsvormen.

> Toename doorzettingsvermogen, betrokken-heid en verantwoordelijkheidHetdoorzettingsvermogenneemt toenaarmatedeelnemerslangeropdeboerderijwerken.Zele-renomoptijdoptestaanenafsprakennateko-menendoenpositievewerkervaringop.Doordatdeelnemersbepaaldetakentoegewezenkrijgenontwikkelenzijhunverantwoordelijkheidsgevoel.Hetverzorgenvandedierenengewassenzorgtvooreentoenamevandebetrokkenheid.

ConclusieDit onderzoek laat zien dat deelnemers uitde doelgroep verslavingszorg en psychiatriezich fitter en nuttiger voelen als zijmeewerkenop de zorgboerderij. Het is daarbij vooral decombinatie van de verschillende factoren dieboerderijen andersmaakt dan anderewerk- ofdagbestedingsprojecten. De zorgboerderij lijktvoor veel deelnemers een plezierige en vei-lige halte te zijn tussen hun ziekte en/of ver-slaving en de maatschappij in het algemeenen regulier (vrijwilligers)werk in het bijzonder.


Literatuur

Baars, E., M. Elings & J. Hassink (2008) De Hoge Born verbindt: kwaliteiten en effecten van zorgboerderij De Hoge Born. Wageningen:PlantResearchInternationalenLouisBolkinstituut.

Elings,M.,D.Haubenhofer,J.Hassink,P.Riet-berg&H.Michon(2011)Effecten van zorgboer-derijen en andere dagbestedingsprojecten voor mensen met een psychiatrische of verslavings-zorgachtergrond. Wageningen: Plant ResearchInternationalenTrimbos-instituut.

Erp, van N. (2004) Instrument voor tevreden-heidsonderzoek onder deelnemers op zorgboer-derij. Utrecht:Trimbos-instituut.

Ketelaars,D.,E.Baars&H.Kroon(2001)Werkend Herstellen: Een onderzoek naar therapeutische (leef)werkgemeenschappen voor mensen met psy-chiatrische problematiek.Utrecht:Trimbos-instituutenLouis-BolkInstituut.

2.Effectenvanzorgopboerderijenvoorspecifiekedoelgroepen 29

Effectenvanzorglandbouw

Nutvanfysiekeactiviteitenvoordegeestelijkegezondheid

JaapvanderStel(2005)schrijftinzijnboek‘Pillen,pratenenbewegen’overdeachter-grondenvandebewegingsarmoedediedehuidige levenswijzevanveelmensenmetzichmeebrengt.Hijbeschrijftwatdaarvandegevolgenzijnvoordelichamelijkeengeestelijkegezondheid.Hijtoontaandatméérbewegendefysiekegesteldheidvancliëntenmetpsychiatrischeproblemenkanlatentoenemenendatbewegenookleidttotafnamevanpsychischesymptomen.

Fysiekeactiviteiten,zogeefthijaan,hebbenalsvoordeeldatmensenerveelplezieraanblijkentebelevenalszijhetverstandigdoen.Bijzorgindevormvanmedicijnenen‘praten’kannietopeenzelfdemaniergesprokenwordenvanplezierengenot.Depositievegevoelensdiebijbewegenhoren,zijnvaakookdedrijvendekrachtendieervoorzorgendatmensendoorgaanmethuninspanningen.

LiteratuurVanderStel,J.(2005) Pillen, praten en bewegen: Nut van fysieke activiteiten voor geestelijke gezondheid.Amsterdam:UitgeverijSWP.

30


Respijtzorg:mantelzorgenpreventie

Dezorgvooreennaastemeternstigepsychischeproblematiekisvaakbehoorlijkbelastendvoorzijnofhaaromgeving.VolgenseenonderzoekvanhetExpertise-centrumMantelzorgkomtditdoordatbijveelmensenmetpsychischeaandoeningensprakeisvanveranderingeninpersoonlijkheid,sneloverprikkeldzijnengebrekaanziekte-inzicht.Veelmantelzorgershebbendaarombehoefteaanrespijtzorg,maarveel respijtzorgvoorzieningensluitennietaanbijdedoelgroepGGZ-cliënten.Hetonderzoektoontaandatdezorgboerderijhieropeenuitzonderingvormt.Dezorg-boerderijiseenkleinschaligeenlaagdrempeligevoorzieningdieveelGGZ-cliënteneenpassendedagbestedingbiedt.Dezorgboerderijkandaarmeeeenbelangrijkebijdrageleverenaanhetontlastenvanmantelzorgers.

LiteratuurVermaas,M.(2009)Respijt voor de mantelzorger - kansen voor zorgboeren.Utrecht:ExpertisecentrumMantelzorg

Vermaas,M.(2009)Werken bij de zorgboer - een adempauze voor de mantelzorger (folder).Utrecht:ExpertisecentrumMantelzorg

31

Effectstudienaar(landbouw)huisdierenindebehandelingvanmensenmetpsychiatrischeproblemen

DeNoorseonderzoeksterBenteBergetdeedin2008onderzoeknaardeeffectenvan landbouwhuisdieren in de behandeling vanmensenmet psychiatrische pro-blemen.Debelangrijkstediagnosesvandecliëntenwarenschizofrenie,affectievestoornis1,angststoornisenpersoonlijkheidsstoornis.Zijgingengedurende12we-ken2dagenperweeknaardeboerderijomer3uurperdagmetdekoeientewer-ken.Ditgebeurdeinaanvullingophun‘standaard’-behandeling.Hetonderzoekwaseenveranderingsonderzoekmeteenvoormeting,eenmetingaanheteindevanhettrajectna12wekeneneennameting,6maandenlater.Decliëntenvuldenvragenlijsten inomangst,depressie,copinggedrag(omgaanmetstressvollegebeurtenissen),selfefficacy(doeltreffendheid)enkwaliteitvanle-ventemeten.Naastdevragenlijstenzijnerfilmopnamengemaaktvanhetcontacttussendecliëntenendedieren.

ResultatenUithetonderzoekbleekdatdehoeveelheidwerkdatdecliëntenverzettenendekwaliteitvanhunwerktoenamentijdenshettraject.Erwarengeensignificantever-schillen tussen de behandelgroep en een controlegroep in afname van angst ofdepressie.Ookderesultatenophetgebiedvandoeltreffendheid,copinggedragenkwaliteitvanlevenlietengeenverschiltussenbeidegroepenzien.Voordegroepcliëntenmeteenaffectievestoorniswerdweleenpositieveveran-deringgemetenopgebiedvandoeltreffendheidenkwaliteitvanleven.Zijscoordenookhogerdandecontrolegroep.Dezegroepcliëntenlijkthetmeestteprofiterenvanhetcontactmetdieren.

1Stoornissenwaarbijde(langdurige)emotioneletoestandvaniemandversterktofjuistonderdruktis.Hierbijkanmenzeersomber(depressief)ofjuistzeervrolijk(manisch)zijn.

32


Ineenliteratuurstudienaardeeffectiviteitvandierondersteunendeinterventiesvooreenbrederedoelgroepblijkt dat voor verschillendegroepencliënten interventiesmetdiereneffectiefwerken.Effectendiegevondenwordenzijneenverbeteringvandekwaliteitvan leven,verminderingvanstress,verbeteringvanschoolprestatiesenintellectuelevaardigheden,verbeteringvanverbaleensocialevaardighedenensocialeinteractie(Mansfeld,2002;Janssen&Bakker,2007).

IneenstudievanEnders-Slengers(2000)zijndeeffectenvangedomesticeerdedie-renzoalshondenenkatteninbeeldgebrachtvoordedoelgroepouderen.Eénvandeconclusiesisdatmens-dierrelatiessommigesocialebehoeftenkunnenvervullenwaarbijemotioneleenzorgaspectenopdevoorgrondstaan.Hetonderzoektoontookaandathuisdierenvooreendeeleenbeschermendewerkingkunnenhebbentegenstressvollegebeurtenissen.

LiteratuurBerget,B.(2008)Animal assisted therapy: effects on persons with psychiatric dis-orders working with farm animals. As:UniversityofLifeSciencesofAs,Noorwegen.

Enders-Slengers, J.M.P. (2000)Een leven lang goed gezelschap. Empirisch on-derzoek naar de betekenis van gezelschapsdieren voor de kwaliteit van leven van ouderen (proefschrift).Utrecht:Universiteit vanUtrecht,FaculteitSocialeWeten-schappen.

Janssen,M.&F.Bakker(2007)De therapeutische werking van huisdieren bij psy-chiatrische problemen: een literatuurstudie. Amsterdam:AdSearch.

Mansfeld,K.(2002)Metaanalyse zur Tiergestützten Therapie. Eine Literaturüber-sicht unter der besonderen Berücksichtigung potentieller Wirkfaktoren sowie der therapeutischen Indikation.Wenen:UniversitätWien.


2.3Ouderenmetdementie

De toenemende groep ouderen met dementiekan inNederland opmeerdere plekken terechtopeenzorgboerderij.Intotaalgaathetomruim150boerderijen.Demeestevandezezorgboer-derijenverzorgenvooraldagbestedingvoordezedoelgroep.Eenaantalbiedtookintensieverevor-menvanondersteuning,zoalsbegeleidwonen.Kenmerkendvoordezorgvanouderenopboer-derijen isdekleinschaligheid.Hetgaatmeestalom6tot10deelnemers.

Kwaliteitenvanzorgboerderijenvoorouderenmetdementie

Hetaanbodvanzorgopboerderijenvoordemen-terendeouderenbetekenteenvergrotingvanhetaantal opties waar zij terecht kunnen voor op-vang. Dat versterkt de keuzevrijheid die zij enhunmantelzorgershebben.Dagverzorgingopdeboerderij lijkt eenanderedoelgroep,metnamemannen, aan te spreken dan reguliere dagver-zorging.

KleinschaligheidKleinschalige zorg heeft positieve effecten opde groep ouderen met dementie, zo bleek uitonderzoekvanhetTrimbos-instituutenEMGO-instituut (VU-mc) (2007).Dezegroepheefteensterkebehoefteaaneenvertrouwde,herkenbarewoonomgeving met een huiselijke sfeer. Eenzorgboerderij biedt zo’n omgeving. De klein-schaligheidmaakthetsomswellastigeromdes-kundigpersoneelaantetrekken.

HetnormalelevenDe ouderen ervaren het verblijf op de boerde-rijalshetnormale leven.Zijdoenerdagelijkseactiviteiten die ze eerder ook zelf thuis deden,zoals licht opruimwerk en samen koken. In dereguliereopvangisvoordezegewoneaspectenminder ruimte; etenwordt bijvoorbeeldmeestalopgedienduiteencentralekeuken.Bijouderenkleeftnogweleenseenstigmaaanhulpverlening. De zorgboerderij kan voor som-migeouderendiehuiverigzijnvoordagopvang,

eenoptiezijnomtochmeetedoenaaneendagactiviteitenprogramma.

Effectenvanzorgboerderijenvoorouderenmetdementie

Intweestudiesisspecifiekgekekennaardeeffectenvaneenverblijfopdezorgboerderijvoordementerenden.SimonedeBruin(Wa-geningen Universiteit, 2009) vergeleek deontwikkelingvan30ouderenindagopvangopde zorgboerderijmet die van23ouderen inderegulieredagverzorging.DeBruinvolgdededeelnemersvanafdestartopdeboerderijof reguliere dagverzorging, na een half jaarennaeenjaar.Deouderengingengemiddeld2tot3dagenperweeknaardeboerderijenwarenperdag6uuraanwezig.Deouderenin de vergelijkingsgroep verbleven dezelfdetijden op een reguliere dagverzorging. Has-sinke.a.(PlantResearchInternational,2007)beschreveninhunstudiedemeerwaardevanzorgboerderijenvoorverschillendedoelgroe-penwaaronderouderenmetdementie.Dezestudiesgevenhetvolgendebeeldvandeef-fecten van opvang op zorgboerderijen voorde gezondheid en het welzijn van ouderenmetdementie.

VoedingEen belangrijk aandachtspunt bij (demen-terende)ouderen isdehoeveelheidetenendrinkendieze totzichnemen.Veeldemen-terende ouderen lopen risico op ondervoe-ding of ongewenst gewichtsverlies. Uit hetonderzoek van De Bruin bleek dat demen-terende ouderen in dagverzorging op eenzorgboerderij,meerenergie (1.2Mjperdaghoger),koolhydraten(39gramperdagmeer)envocht (441gramperdagmeer) innemendan dementerende ouderen in de regulieredagverzorging.Hun verblijf op de zorgboer-derijen zorgde voor een significant beterevoedingsstatus. Uit de Landelijke Prevalen-tiemetingZorgproblemen2005blijktdat1opde4patiënten inhet ziekenhuis, 1opde5cliëntenindethuiszorgen1opde6patiënten


in verpleeg- en woonzorgcentra in een slechtevoedingstoestand verkeert. Dagopvang op dezorgboerderijkaneenbelangrijkebetekenisheb-benindepreventievanuitdroging,ongewildge-wichtsverliesenondervoeding.

GevarieerdeactiviteitenDezorgboerderijenbiedenoudereneengeva-rieerder dagprogramma dan de reguliere dag-opvang. Dit gevarieerde programma sluit zogoedmogelijkaanophetnormale,vertrouwdeleefritmevanouderen.Zijkunnendeactiviteitendiewordenaangebodenindividueelofingroep-jesuitvoeren,waarveelactiviteiteninderegu-liere instellingen voor dagopvang overwegendmet de hele dagverzorgingsgroep uitgevoerdworden.Ouderenopde zorgboerderij zijn ookvakerbuiten.

MeersocialecontactenVeelouderenmetdementiekomensteedsmin-dervaakhethuisuitenverliezenzohunsocialecontacten.Opdeboerderijdoenzeweernieuwecontactenop.Deouderebouwtmakkelijkereenvertrouwensbandopmet deboer enboerin. Inderegulieredagopvangisvaaksprakevanveelwisselende begeleiders. Op sommige boerde-rijenkomenouderenookincontactmetmensenuithetdorp.Deboerofboerinneemthenbijvoor-beeldmeealshijofzijboodschappengaatdoen.

FysiekeconditieDeactiviteitenopzorgboerderijenzoalshetvoe-renvandedieren,hetharkenvanbladeren,kos-tenoverhetalgemeenmeerfysiekeinspanningdan de activiteiten op de reguliere dagopvang.Dergelijkeactiviteitenzijnookmeercontinuaan-wezig.Voorbeeldenzijndierenkijkenenvoeren,tuinieren,wandelenenhelpenmethetbereidenvan de maaltijd. Ouderen op de zorgboerderijvoelenmeerstimulansommeetedoenenactiefteblijven,waardoorzehunfysiekeconditiebeteroppeilhouden.JanAukeWalburg(2010)verteltin zijn boek ‘Jong van geest’ dat verschillendeonderzoeken aanwijzingen geven dat lichame-lijkebewegingdekansopdementieverkleint.

Cognitieffunctioneren,emotioneelwelbevinden,gedragsproblemenDeBruinconstateerdeinhaaronderzoekdathetcognitief functioneren,hetemotioneelwelbevin-denengedragsproblemen van zowel de groepouderenopdezorgboerderijalsdeoudereninderegulieredagopvanggeenverbeteringvertoondenaeen jaar.Ookwerdengeenverschillenvoordezedomeinengevondentussendeouderenopdezorgboerderij endieopde regulieredagop-vang.

ConclusieZorgboerderijen bieden ouderen met dementieeen afwisselend programma, en het verblijf opdeboerderijstimuleertdevoedselconsumptieenvochtinnamevandementerendeouderen.Opdeanderedomeineninhetonderzoekzijngeensig-nificante verschillen gevonden tussen mensenop een zorgboerderij en een reguliere opvang.De afwezigheid van verschillen kan te makenhebben met het geringe aantal respondenten.Daarnaast verschillen de ouderen die naar deboerderij gaan (vaker getrouwde en jongeremannen)metdeouderendienaarde regulieredagopvanggaan(vakerverweduwdevrouwen).

LiteratuurBruin,S.,de(2009)Sowing in the autumn sea-son. Exploring benefits of green care farms for dementia patients. Wageningen: WageningenUniversiteit.

Driest,P.,A.Jans,A.Roest&K.Oltmer(2010)Thuis op de zorgboerderij. Handreiking klein-schalig wonen voor ouderen met dementie. Ben-nekom:TaskforceMultifunctioneleLandbouw.

Hassink, J.,M.Elings,R.Ferwerda& J.Rom-mers (2007) Meerwaarde Landbouw en Zorg. Wageningen:PlantResearchInternational

Walburg, J.A. (2010) Jong van geest. Optimis-tisch ouder worden is geen kunst. Amsterdam:NieuwAmsterdamUitgevers


Kleinschaligwonenvoorouderenmetdementie

HetTrimbos-instituutheeftsamenmetEMGOInstituutvanhetVUmceenonderzoekuitgevoerdnaardeeffectenvankleinschaligwonenvoorouderenmetdementie.Deafgelopenjarenishetaantalkleinschaligewoonvormenvoorouderentoegenomen.Ditheefttemakenmethetgroeiendebesefdateentraditioneelverpleeghuisnietvoldoetaandewensenenbehoeftenvanmensenmetdementie.Huiselijkheid,ver-trouwdheidenherkenbaarheidontbrekener vaak, omdatde verpleeghuizen vanoorspronggebaseerdzijnophetziekenhuismodelmetgroteafdelingenen langegangen.

Aanhetonderzoekdeden19kleinschaligewoonvormenmee,7 traditionele ver-pleeghuizendiendenalsvergelijkingsgroep.160bewonersenhunmantelzorgerszijnvóóropnameenna6maandengevraagdnaar functionerenenkwaliteitvanleven(bewoner),gezondheid,zorgbelastingentevredenheidoverdezorg(mantel-zorger).Daarnaastzijn380verzorgendengevraagdnaardematevanautonomie,werkeisenensocialesteunvancollega’senleidinggevenden.

37

Bijdebewonerskomteenpositief,maargenuanceerdbeeldnaarvoren.Hetblijktdatbewonersvankleinschaligwonenminderhulpnodighebbenbijactiviteitenvanhetdagelijksleven.Ookzijnzijmeersociaalbetrokkendanbewonersvanreguliereverpleeghuizen. Verder blijkt dat bewoners van kleinschalige woonvormenmeervandeomgevinggenietenendatzijvakerietsomhandenhebben.Ophetvlakvangedragsproblemenengebruikvanpsychofarmacazijngeenverschillengevonden.Mantelzorgers vanbewoners in kleinschaligwonengevenaanmeer tevreden tezijnoverbepaaldeaspectenvandezorg,zoalspersoonlijkeaandachtvoorzowelbewoneralsmantelzorger.Verzorgendenblijkenzeerpositiefoverkleinschaligwonen.Dewerkkenmerkenblij-ken inkleinschaligwonengunstiger tezijn:er ismeerautonomie,erzijnminderwerkeisenenerismeersocialesteunvancollega’s.

LiteratuurBoekhorst,teS.(2007)Kleinschaligwonenvoorouderenmetdementie:eenkwaliteits-verbetering?Tijdschrift Kwaliteit in Beeld:8-10.


2.4Mensenmeteen verstandelijkebeperking

Alvanoudsherwerkenmensenmeteenverstan-delijke beperking mee op boerderijen. Mensenuithetdorpdieniet inhetregulierearbeidspro-ceskondenmeekomen,warenvaakwelkomopde boerderij.Ook nu vormenmensenmet eenverstandelijke beperking de grootste groep diegebruikmaakt van het zorgaanbod op boerde-rijen.Hetisopvallenddatjuistdeeffectenvandezorgvoordezedoelgroephetminstvaakonder-zochtzijn.Wellichtheeftdittemakenmetmoei-lijkheden in het onderzoek zoals het ontbrekenvan geschikte vragenlijsten die in te vullen zijnvoormensenmeteenverstandelijkebeperking.Ookisdeteverwachteveranderingvandeaan-geboden zorg voor deze groepmisschienmin-dergrootdanbijanderedoelgroepen.Voorveeldeelnemersisbijvoorbeeldtoeleidingnaarregu-lierearbeidtehooggegrepen.

Kwaliteitenvanzorgboerderijenvoormensenmeteenverstandelijkebeperking

Marjolein Elings (Wageningen UR, 2004)onderzochtdespecifiekewaardenvaneenbe-drijfsmatige zorgboerderij voor mensen meteen verstandelijke beperking. Zij liep mee opzeszorgboerderijenenvoerdegesprekkenmetdeelnemers, de zorgboeren en de begeleiders.Dedoelgroepblijktergtevredenoverdedagbe-stedingopdeboerderij.Elingsidentificeerdevijfkwaliteitendiebelangrijkzijnomdezorgtoteenpositieveervaringvoordezegroeptemaken.

DeboeralsrolmodelDeaanwezigheidvaneen‘echteboer’blijktvangroot belang voor de zorgdeelnemers. Hij fun-geertvoorhenalsrolmodel.Hijisdebaasopdeboerderijenheeftkennisenkundeinhuisoverwatermoetgebeuren.Inonverwachtesituaties,dieregelmatigvoorkomen,kanhijdaardoorcre-atiefhandelen.Deboerisookbijuitstekeenon-dernemer.Ditondernemerschapkomtgoedvanpas bij het aanbieden van zorgdiensten waar-

bijvaakaanpassingennodigzijn,wileencliëntgoedmee kunnen doen.Een voorbeeld is eenzorgboerdieeensysteemontwikkeldewaarmeededeelnemersinstaatwarenomzelfstandigdevarkenstevoeren.

Debedrijfsvoering:zinvolwerkHetwerkenopeenbedrijfsmatigezorgboerderij,eenboerderijwaarwerkelijkagrarischeproduc-tieplaatsvindt,heefteenbelangrijkemeerwaar-de voor deelnemers. Dit geldt in het bijzondervoordegenenmeteenhoogniveauverstande-lijkebeperking.Hetverrichtenvannoodzakelijkeennuttigewerkzaamhedengeefthenwaarderingenvoldoening.Zewerkensamenmetdeboerenbegeleiders aan een kwaliteitsproduct. Deelne-merskomenvaakinaanrakingmetalleaspectenvaneenboerderij.Voorsommigedeelnemersishet werken op een zorgboerderij dan ook eengoedeopstapomdoortestromennaareenre-gulierlandbouwbedrijf.

KleinschaligOpdemeestebedrijfsmatigezorgboerderijen isdeopvangkleinschalig.Cliëntenervarendaterveel persoonlijke aandacht voor hen is en ookveelaandachttijdenshetwerk.

SociaalnetwerkDeelnemerskomenopdezorgboerderijincon-tact met verschillende mensen. Dit verbreedthunsociaalnetwerk.Vooralhetcontactmethetboerengezinisbelangrijk.Op de boerderij voeren deelnemers veelwerk-zaamheden gezamenlijk uit. Dit zorgt voor eengevoel van saamhorigheid tussen deelnemers,zorgboer en begeleiders. De deelnemers erva-ren het als heel stimulerend dat ze ‘samen deklus klaren’. In het samenwerken leren ze ookvanelkaar.Veelmensenmet een verstandelijke beperkingwonen én werken vaak op dezelfde plek, bij-voorbeeld ineen instelling.Deelnemersopeenzorgboerderijzijntijdensdeurenvandewerkdagin een andere setting; voor hen zijn wonen enwerkengescheiden.Opdiemanierkomenzeincontactmetanderemensenenzijnzeevenwegvanhetinstellingsterreinofhuisgenoten.

CliëntenwordenaangesprokenophunmogelijkhedenDeelnemersworden inhunwerkzaamhedenopeen zorgboerderij vooral aangesproken op watze kunnen en niet op hun beperkingen. Som-mige werkzaamheden brengen een bepaaldewerkdrukmetzichmee.Deelnemerservarenditals uitdagendenprettig.Het geeft hen zelfver-trouwenalseenklusgeklaardis.

BegeleidersmetkennisvandelandbouwZorgboerenenbegeleidersgevenaandatkennisvandelandbouwessentieelisommensengoedtekunnenbegeleiden.Het zorgter voordat zijallewerkzaamheden zo kunnen aanbieden datdie goed aansluiten bij de mogelijkheden vancliënten met een beperking. Het hebben vanlandbouwkundige kennis en ervaring zijn ookeenvoorwaardeomflexibel tekunnen inspelenoponverwachteomstandigheden.

LiteratuurElings, M. (2004) Boer, zorg dat je boer blijft! Een onderzoek naar de specifieke waarden van een bedrijfsmatige zorgboerderij. Wageningen:WetenschapswinkelWageningenUR.

39


3.1 Despecifiekekwaliteiten vanzorgboerderijen

Uitinterviewsmetcliënten,begeleidersenzorg-boeren(Hassink,2007)komtduidelijknaarvorendat zij de zorgboerderij ervarenalseenuniekevoorziening, omdat die de volgende kwaliteiten

verenigt:eenpersoonlijkeenbetrokkenhoudingvandezorgboer(in),eenveiligesocialegemeen-schap, aanbod van zinvolle en diverse werk-zaamhedeneneengroeneomgeving.

Zorgboerderijen hebben karakteristieke kenmerken ofkwaliteitendie,zoalsinhoofdstuk2isbeschreven,sterkvaninvloedzijnopdegezondheidenhetwelzijnvandeel-nemers.Indithoofdstukgaanwedieperinopviervandemeestinhetoogspringendekwaliteiten.

3.Kwaliteitenvanzorgboerderijen

Figuur2:Kwaliteitenvanzorgboerderijen(Hassink,2010)

Informele

niet-zorgcontext

Houdingenbetrokkenheidboerenbegeleiders

Sociale

gemeenschap

Zinvolleendiversewerkzaamheden

Groeneomgeving


Dezekwaliteitenzorgenvooreeninformelecon-textdie lijktophetgewone leven.Eerderestu-dies laten zien dat deze specifieke kwaliteitenbelangrijk kunnen zijn in het herstelproces vandeelnemers.

LiteratuurHassink, J. M. Elings, R. Ferwerda & J. Rom-mers (2007) Meerwaarde Landbouw en Zorg. Wageningen:PlantResearchInternational.

Hassink,J.,A.vanDijk&D.KleinBramel(2011)Waarden van Landbouw en Zorg. Wageningen:PlantResearchInternational.

Cliënten en begeleiders erva-

ren de zorgboerderij als een

unieke voorziening vanwege de

persoonlijke en betrokken hou-

ding van de zorgboer, de veilige

sociale gemeenschap, de zin-

volle en gevarieerde werkzaam-

heden en de groene omgeving.


Bohart,A.C.(2000)Theclientisthemostimpor-tantcommonfactor:Clients´self-healingcapaci-ties and psychotherapy. In: Journal of Psycho-therapy Integration 10:127-149.

Ketelaars,D.,E.Baars&H.Kroon(2001)Wer-kend herstellen: een onderzoek naar therapeu-tische (leef)werkgemeenschappen voor mensen met psychiatrische problematiek Dronten:Stich-tingOmslagenTrimbos-instituut.

Lambert, M.J.(1992) Implications of outcomeresearch for psychotherapy integration. In: J.C.NorcrossandM.R.Goldstein (eds.).Handbookof Psychotherapy Integration. New York: BasicBooks.

Leyssen,M.(2009)Tijd voor de ziel.Tielt:Lannoouitgeverij.

Verhaege,P.(2010)Het einde van de psycho-therapie.Amsterdam:DeBezigeBij.

3.3Deboerderijalssociale gemeenschap

Het meewerken op een boerderij zorgt ervoordat deelnemers deel uitmaken vaneen socialegemeenschap:deanderedeelnemers,deboer,boerin en andere medewerkers. De boerderijiszelfookweeronderdeelvaneengroterege-meenschap.Hethebbenvansociale relaties isessentieel voor eenmens. De socioloog Durk-heim (1951) geeft aan dat hetmensen een rolgeeft als ze onderdeel zijn van een gemeen-schap en banden met anderen onderhouden.Deze rol (of rollen)bepaalthun identiteitendematewaarinzezichsociaalgeïntegreerdweten.Relatiesbiedennaast fysiekebeschermingookemotionelebescherming(Schachter,1959).

De‘socialexchangetheorie’(Vaux,1998)bere-deneertdatsocialerelatiesbelangrijkzijnomdat

3.2Derelatiezorgboer-cliënt

De relatie tussen hulpverlener en cliënt is eenbelangrijkthemainhetonderzoeknaarbehande-lingenzorgvoormensen.ZonoemenBachelorenHorvath(1999)empathie,begrip,betrokken-heid,warmte en vriendschap als demeest be-palendefactorenvooreensuccesvollebehande-ling en tevredenheid van de cliënt. HoogleraarpsychotherapieLeyssen(2007)sluithierbijaan.VolgensLeyssenisoprechteenauthentiekebe-langstelling,empathieenechtheidvangrootbe-langinhetcontacttussenhulpverlenerencliënt.Uiteffectiviteitsonderzoeknaarbehandelingvancliëntenblijktdatde therapeutischeverhoudingendematewaarindepatiëntactiefkandeelne-menaaneenbehandeling,zeerbepalendisvooreen positief resultaat (Verhaeghe, 2010). Eenreviewnaarverschillendeeffectstudieslaatziendat30%vanheteffectvaneenbehandelingver-oorzaaktwordtdoorderelatietussenbehande-laarencliënt(Ketelaarse.a.,2001;Bohart,2000;Lambart,1992).

Ookopeenzorgboerderijblijktderelatietussendeelnemerenzorgboerbelangrijktezijn.Ininter-viewsgevendeelnemersaandatzijdeboerjuistwaardereninzijnrolalsniet-zorgprofessional.Erisnogweinigonderzoekverrichtnaarderolvanniet-professionalsindebegeleidingvancliënten.Onderzoek laat wel zien dat vrijwilligers doormensen met chronische psychiatrische proble-mengewaardeerdwerdenalsgoedeluisteraars,betrouwbaar,vriendelijk,respectvolensteunend.Cliënten hebben zelf minder stereotypen overniet-professionals en zijn daardoor eerder be-reidtotsamenwerking(Kendall,1989;Piate.a.,2006;Walter&Petr,2006).

LiteratuurBachelor,A.&A.Horvath(1999)Thetherapeu-ticrelationship.In:A.Hubble,B.L.Ducan&S.D.Miller (eds),The heart and the soul of change. What works in therapy. Washington: AmericanPsychologicalAssociation.


zelonenenbelonen.Mensenvullenelkaaraanenzijnvoorelkaarwaardevollebronnenwaaruitzijwederzijdsuitputten.

Ook vanuit de ontwikkelingspsychologie wordtbelanggehechtaanveiligeenstabielegehecht-heidsrelaties.Weiss (1973) stelt dater zesba-sale intermenselijke behoeften zijn die binnenrelatiesinmeerofminderematewordenvervuld:

• emotionelegehechtheid(attachement)• ingebed zijn in een sociaal netwerk (social

integration)• bevestigd worden door anderen (reassu-

ranceofworth)• het hebben van een betrouwbare band

(reliablealliance)• advies, informatie en bescherming krijgen

(guidance)• debehoeftetekunnenzorgenvooreenan-

der(opportunityfornurturance)

Wanneer deze behoeften niet vervuld worden,kan dit volgensWeiss leiden tot psychisch on-welzijn. Onderzoek laat zien dat veiligheid enpositieve relatiesstressverminderenenherstelbespoedigen(Caplan,1974;Eriksen,1994;Kulik&Mahler,1989;Winefield,e.a.,1992).

LiteratuurCaplan,G.(1974)Support systems and commu-nity mental health: lectures on concept develop-ment. NewYork:BehavioralPublications.

Durkheim, E. (1951)Suicide: a study in socio-logy. NewYork:TheFreePress.

Eriksen,W.(1994)Theroleofsocialsupport inthe pathogenesis of coronary heart disease: aliterature review.Journal of Family Practice 11:201-209.

Kendall, K.S. &M.B. Kenkel (1989) Social ex-changeinthenaturalhelpinginteraction.Journal of Rural Community Psychology,10(2):25-45.

Kulik,J.A.&H.I.M.Mahler(1989)Socialsupportandrecoveryfromsurgery.Health Psychology8:221-238.

Piat,M.,S.Wohl&D.DuRuisseau (2006)Theuseofvolunteerstopromotecommunityintegra-tionforpersonswithseriousmentalillness.Inter-national Journal of Psychosocial Rehabilitation.10(2):49-57.

Schachter,S.(1959)The psychology of affiliati-on: experimental studies of the sources of grega-riousness. Stanford:StanfordUniversityPress.

Vaux,A.(1988)Social support: theory, research and intervention.NewYork:PreagerPublishers.

Walter, U.M. & C.G. Petr (2006) Lessons fromresearchonparaprofessionalsforattendantcarein children’s mental health.Community mental health journal.42(5):459-75.

Weiss,R.S.(1973)Loneliness: The experience of emotional and social isolation.Cambridge:MITPress.

Winefield,H.R.,A.H.Winefield&M.Tiggemann(1992) Social support and psychological well-being in younger adults. Themulti-dimensionalsupport scale. Journal of Personality Assess-ment, 58(1):198-210.

3.4Zinvolledagbestedingenwerk

Opzorgboerderijenwerkendeelnemersmeemetde normalewerkzaamheden die dagelijks aan-wezigzijn,iedernaarzijnofhaareigencapacitei-ten.Hethebbenvaneenzinvolledagbestedingofwerkheefteenpositieveinvloedopzowelhetfysiek als psychisch welbevinden van mensen(Bartley,1994;Cable,e.a.,2008).VanWeeghel(1995)enBoardman(2003)noemeninhunstu-diesdatwerkmensenstructuur, identiteitendemogelijkheid om zich te ontwikkelen geeft. Hetverbreedthunhorizon,zorgtvoorsocialecontac-


tenenbevordert het gevoel erbij tehoren.Hetwerkdwingtmensenactief tezijn,waardoorzedemogelijkheidhebbenom fysiekmoe tewor-den.Dit leidtnormaalgesprokentoteenbeterefysiekegezondheid.

Uiteraard is het niet zo dat iedere werksituatieeenpositieveuitwerkingheeft.Mensenbeoorde-lenhunwerkpositiever als het zinvol is enalser voldoende variatie in zit. Kielhofner (2002)geeft aan datmensen een aangeboren verlan-genhebbenomzinvolbezigtezijn.Zinvolleenbetekenisvolleactiviteitenzorgenvoorstructuuren ritme in het leven.Daarnaast stimuleren enbevorderenzedeontwikkelingvanfysiekeenso-cialevaardigheden.Hierdoorkrijgenmensenhetgevoeldeskundigencompetenttezijn.

Christiansen en anderen (2005) ontwikkeldeneenmodeldatlaatziendatmensenidentiteiteneengevoelvanzinvolheidontlenenaandagelijk-seactiviteiten.Dit ‘person-environment-occupa-tion-performance’(PEOP)-modelbestaatuitvierelementen:

• Person: de intrinsieke factoren van de per-soon

• Environment:deomgevingsfactoren• Occupation:datwatiemandgraagdoet• Performance: de wijze waarop iemand dit

doet

Doorhetopdoenvanbetekenisvolleenliefstsuc-cesvolleervaringen,kaniemandzelfvertrouweneneengevoelvanautonomieendeskundigheidontwikkelen.Dezeeigenschappenzijnnodigomweer andere uitdagingen aan te kunnen gaan(Christiansene.a.,2005).

LiteratuurBartley,M.(1994)Unemploymentandillhealth:understandingtherelationship.Journal of Epide-miology and Community Health,48:333-337.

Boardman, J. (2003) Work, employment andpsychiatric disability. Advances in psychiatric treatment,9:327-334.

Cable, N.,A. Sacker & M. Bartley (2008) Theeffect of employment on psychological healthinmid-adulthood:findingsfromthe1970BritishCohortStudy.Journal of Epidemiology and Com-munity Health, 62.

Christiansen,C.H.,C.M.Baum&J.Bass-Hau-gen(eds.)(2005)Occupational Therapy: Perfor-mance, Participation and Well-being,3rdedition.ThorofareNJ:SLACKIncorporated.

Kielhofner,G.(2002)Model of Human Occupation. 3rdedition.Baltimore:LippincottWilliams&Wilkins.

Weeghel,vanJ.(1995)Herstelwerkzaamheden. Arbeidsrehabilitatie van psychiatrische patiën-ten. Utrecht:SWP.

3.5Eengroenenatuurlijkeomgeving

Een van de meest wezenlijke kenmerken vanzorgopeenboerderijisdatmensener‘weerincontactmetdenatuurkomen’.DeGezondheids-raad concludeerde in 2004 datmensen steedsminder incontactmetnatuurzijn.Tegelijkertijd,enmisschienniettoevallig,verschijnenersteedsmeer studiesdieaantonendathet contactmetdenatuurkanzorgenvooreenverbeteringvangezondheid en welzijn. We noemen hier ophoofdlijnen de effecten die natuur of groen opmensenheeftzoalsdieuitdiverseonderzoekennaarvorenkomen.Daarnabeschrijvenwekortdrietheorieëndiedemechanismenachterdeef-fectenproberenteverklaren.

Resultatenuitonderzoeknaardeinvloedvannatuuropgezondheid

BeterestemmingMeerdere onderzoeken laten sterke aanwijzin-genziendatzowelhetkijkennaarafbeeldingenvan de natuur als het wandelen in de natuur,de stemming van mensen verbetert. Gevoe-lens van angst en kwaadheid verminderen enpositieve gevoelens nemen toe (Hartig, 2003;


Ulrich, 1991; Hartig, 1991). De herstellendeeffecten treden zowel op bij stedelijke natuur(parkachtige enwaterrijke omgevingen) als bijnatuurlijkebossen.

MeerconcentratieUitonderzoekblijktdatalsmensenincontactzijngeweestmetnatuurditeensignificantpositiefef-fectheeftophunaandachtenconcentratie.Alszijvanuithunwoninguitzichthebbenopnatuurof als er planten in de kantoorruimte aanwezigzijn,bevordertdithetcognitieffunctioneren(VandenBerg,2003).DestudiesvanKuoenSullivan(2001)geveneenvergelijkbaarbeeld.Zijdedenonderzoek in een achterstandswijk in Chicagometidentiekeflatwoningen.Uithunstudiebleekdat uitzicht opmeergroenhet concentratiever-mogenvandebewonersverbeterdeendatdaar-meeonderlingeagressieafnam.

SnellerherstelEnkeleonderzoekersonderzochtendeeffectenvanhetbekijkenvannatuurviavideobeeldenenconcludeerden dat dit leidt tot een lagere hart-slag,lagerebloeddrukenminderspierspanningin het gezicht (Laumann, 2003). Hartig (2003)bestudeerde de lichamelijke reactie van men-senalszijwandelen.Daaruitbleekdatmensenlichamelijkherstellenalszijineennatuurgebiedwandelen.

GezonderdoorbewegenHet contact met de natuur kan de gezondheidvan mensen ook positief beïnvloeden omdathet stimuleert om fysiekactief te zijn (Gezond-heidsraad,2004).Opditmomentontbreekthetnogaangoedonderzoekdathetverbandtussendefysiekeomgevingenbewegingaantoont.Welzijnstudiesverrichtnaardeomgevingsfactorendie aanzetten tot bewegen (Sallis, e.a., 1998).Daaruit blijkt dat in het algemeen natuurlijkeomgevingen hogere waarderingen krijgen danstedelijke omgevingen. De Gezondheidsraadoordeeltdaardoordateennatuurlijkeofgroeneomgevingmeeruitnodigttotbewegenentevensstimuleertomlangertebewegen.UitonderzoekvanDeVries(2002)blijktechterdatdezerelatieniethardaantoonbaaris.

LiteratuurGezondheidsraad en Raad voor Ruimtelijke,Milieu- en Natuuronderzoek (2004) Natuur en gezondheid. Invloed van natuur op sociaal, psy-chisch en lichamelijk welbevinden. Den Haag:GezondheidsraadenRMNO.

Hartig, T., G.W. Evans, L.D. Jamner (2003)Tracking restoration in natural and urban fieldsettings. Journal of Environmental Psychology,23:109-123.

Hartig, T.M.Mang&G.W. Evans (1991)Res-torativeeffectsofnaturalenvironmentexperien-ces.Environment and Behaviour,23:3-27.

Kuo, F.E., & Sullivan, W.C. (2001) Aggressionand violence in the inner city: Impacts of en-vironment via mental fatigue. Environment & Behavior, 33(4), Special Issue on RestorativeEnvironments,543-571

Laumann,K.,T.Garling&K.M.Stormark(2003)Selectiveattentionandheart rate responses tonaturalandurbanenvironments.Journal of Envi-ronmental Psychology,23:125-134.

Sallis,J.F.A.Bauman&M.Pratt(1990)Determi-nants of exercise behavior.Exercise and Sport Sciences Reviews.18:307-330.

Ulrich,R.S.,R.F.Simons,B.D.Losito,E.Fiorito,M.A.Miles&M.Zelson (1991)Stress recoveryduring exposure to natural and urban environ-ments. Journal of Environmental Psychology,11:201-203.

DeVries,S.,R.A.Verheij,P.P.Groenewegen&P.Spreeuwenberg(2003)Naturalenvironments,healthyenvironments?Anexploratoryanalysisoftherelationshipbetweengreenspaceandhealth. Environment and Planning,35:1717-31.

Van den Berg, A.E., Koole, S.L. and Van derWulp,N.Y.(2003)Environmentalpreferenceandrestoration: (How) are they related? Journal of Environmental Psychology23(2)135-146


VerklarendetheorieënHoe isdepositieve invloedvancontactmetdenatuur op gezondheid te verklaren?Onderzoe-kersmenendatindenatuurzijn,mensenvooralhelptteherstellenvanstress(Gezondheidsraad,2004). De belangrijkste theorieën over hoe ditherstelvanstresstotstandkomtzijndeAttentionRestoration Theory (ART) van Kaplan en Kap-lan (1989), het psycho-evolutionairemodel vanUlrich (1984) en de Biophilia-theorie (Wilson,1984).Deze theorieëngaanuit vaneenevolu-tionaire,aangeborenbasisvoorherstellendeef-fectenvannatuur.

1.AttentionRestorationTheory:natuurhersteltoverbelastingvandegeestVolgens Kaplan en Kaplan (1989) herstellenmensenindenatuurmetnamevanaandachts-moeheid.Aandachtsmoeheidontstaatbijhetuit-voerenvancognitievetakenwaarvoorlangduriggerichte aandacht nodig is en irrelevante infor-matieactiefonderdruktmoetworden.Alsiemandlang zijn aandacht gericht moet vasthouden,raakthijoverbelast.Hierdoorverminderenpres-tatiesenontstaatirritatie.Contactmetnatuurlijkeomgevingendraagtvol-gensKaplanenKaplanoptweemanierenbijaanhet herstel van aandachtsmoeheid. Allereerstbiedtnatuurdemogelijkheidomafstand tene-menvan routinematigebezighedenengedach-ten(‘beingaway’).Tentweedetrektnatuurauto-matischdeaandachtzonderdathetmoeitekost(‘softfascination’).Hetverblijfofactiefbezigzijnindenatuurheeftdaaromeenherstellendewer-kingopdemens.

LiteratuurKaplan,S.(1995)Therestorativebenefitsofna-ture: towardsan integrative framework. Journal of Environmental Psychology. 15:169-182.

2.Stressreductie:natuurzorgtvoorsnellerherstelDeonderzoekerRogerUlrich(1991)gaatinzijnstudiesuitvaneenbiologisch-/evolutionairprin-cipe. Hij stelt dat de menselijke evolutie heeft

plaatsgevondenineennatuurlijkeomgeving.De-genendiepositief reageerdenopdenatuurlijkeomgevingensnelhersteldenvanstress,warenevolutionairgezieninhetvoordeel.Hijkwamtotdezehypothesenazijnberoemdeziekenhuisex-perimentwaar patiënten die op groen uitkekeneerderhersteldendanzijdieuitzichthaddenopeenmuur.Ineenanderestudieontdektehijdatdehartslagvanmensennahetbekijkenvaneenstressvollemisdaadfilmsnellerhersteldenahetzienvaneenvideometnatuurbeelden,dannahetbekijkenvaneenvideometdaaropverkeers-beelden(Ulrich,1983).

LiteratuurUlrich,R.S.,R.F.Simons,B.D.Losito,E.Fiorito,M.A.Miles&M.Zelson (1991)Stress recoveryduring exposure to natural and urban environ-ments.Journal of Environmental Psychology,11:201-230.1.

Ulrich, R.S. (1983)Aesthetic and affective res-ponsetonaturalenvironment.In:I.Altman&J.F.Wohlwill (Eds.) Human Behavior and Environ-ment.NewYork:Plenum.

3.DeBiophilia-theorie:behoefteaannatuurisaangeborenDeEngelseonderzoekerEdwardWilson(1984)ontwikkelde de Biophilia-hypothese of -theorie.Daarin stelt hij datmensen een natuurlijke be-hoeftehebbenaannatuur.Zezoudenzichvannatureaangetrokkenvoelentotandere levendewezens. Wilson concludeert uit zijn onderzoekdat deze aantrekkingskracht aangeboren is enbiologischbepaald.Zevloeitvoortuitdeevolutiediedemensheeftdoorgemaakt.OnderzoekerCharlesLewissluithierbijaandoortezeggendatdemensvanoorsprong isopge-groeidineennatuurlijkomgeving.Tegenwoordigbestaatde leefomgevingvoornamelijkuitdicht-bevolktestedenenishetcontactmetdenatuurzeldzaam geworden. Lewis stelt dat de omge-vingsneller is veranderddandatdemenszelfisgeëvolueerd.Hetgebrekaancontactmetdenatuurkanvolgenshemleidentotverschillendeproblemenalsvetzuchtengedragsproblemen.


LiteratuurLewis,C.A.(1996)Green Nature, Human Nature: The meaning of plants in our lives. VerenigdeStaten:UniversiteitvanIllinois

Wilson,E.O.(1984)Biophilia: The human bond with other species. Cambridge:HarvardUniver-sityPress.

47


Verschillendemechanismenspelentegelijkertijdeenrol

Heteffectdathetcontactmetnatuuropmensenkanhebben,komtvoortuitverschil-lendemechanismendienaastelkaarplaatsvinden.Eengoedvoorbeeldishetcontactmakenmetdieren.Veelmensenvindenhetprettigomdierenteaaien,voorzetezor-geneninhungezelschaptezijn.Hethebbenvandierenzorgtervaakvoordatanderesocialecontactenontstaan.Daarnaastbrengtdeverzorgingwerkzaamhedenmetzichmeediekunnenleidentoteengroterzelfvertrouwenvandeverzorger.Zorgvoordierenleertiemandzorgenvooranderen.Hetspreektdiegeneaanopeenzorgtaakenbrenghemofhaarineenandererol:inplaatsvanzelfverzorgdteworden,zorgtdienuvooreenander.Viaverschillendewegenkanhetcontactmetdierendusleidentoteentoe-namevandekwaliteitvaniemandsleven.

LiteratuurJanssen,M.&F.Bakker(2007)Huisdieren in de psychiatrie: een enquête onder GGZ-instellingen.Amsterdam:AdSearch.

Groenindewoonomgevingengezondheid

Eenonderzoeknaarderelatietussendehoeveelheidgroenindewoonomgevingendegezondheidvandebewonerslietziendatereenrelatieistussendehoeveelheidgroenin de woonomgeving en de ervaren gezondheid van bewoners. Mensen met meergroenindeomgevingvoelenzichgezonder(Maas,2009).DezeconclusiesluitaanbijeenstudievanDeVriesenanderen(2003),diedaarinaantonendatmensenmetmeergroen in hunwoonomgevingminder gezondheidsklachteneneenbeteregeestelijkegezondheidervaren.Ditpositieveverbandvindenzijvoordebevolkingalsgeheel,enblijktbovendienrelatiefsterktezijnonderouderen,huisvrouwenenpersonenuitlageresociaal-economischegroepen.Deonderzoekersveronderstellendatditkomtdoordatdezegroependemeestetijdindewoonomgevingdoorbrengen.DestudievanMaaslaatookziendatmensenmetmeergroeninhunwoonomgevingzichmindereenzaamvoelenenmindereentekortaansocialesteunervaren.Ditgeldtmetnamevoormensenmeteen lagesociaal-economischestatus.Uiteerderonder-zoekvanVrekeenanderen(2006)blijkterinwijkenmetveelgroenminderkinderenmetovergewichtzijn.

LiteratuurJ.Maas(2009)Vitamine G: Green environment, healthy environment. Utrecht:Nivel.

DeVries,S.,J.Maas&H.Kramer(2009)Effecten van nabije natuur op gezondheid en welzijn.Wageningen:Alterrra.

Vreke,J.,J.L.Donders,F.Langers,I.E.Salverda&F.R.Veeneklaas(2006)Potenties van groen! De invloed van groen in en om de stad op overgewicht bij kinderen en op het bin-den van huishoudens met midden- en hoge inkomens aan de stad. Wageningen:Alterra.

Cliënttevredenheidssysteem

DeFederatieZorgboerenNederlandheeftinhetvoorjaarvan2011,alsonderdeelvaneenverplichtekwaliteitssysteemvoordesector,eencliënttevredenheidssys-teemontwikkeld.Ditsysteemzalindetoekomstdoorlopendnieuwemeetgege-vensopgaanopleveren,ondermeeroverdetevredenheidvandeelnemersopzorgboerderijen,enoverdematewaarinhunzelfredzaamheidtoeneemt.Enkelekleinschaligepilotstudiesrondditsysteemonderdedoelroepenouderen,kinderen/jongerenenmensenmetpsychischeklachten,bevestigendekwaliteitenvanzorgboerderijendieookinbestaandonderzoekennaarvorenkomen,zoalshetbuitenzijnenhetcontactmetdierenenplanten.Depilotstudiestonenookaandatjuistdeaspectenvanhetlerenvannieuwevaardigheden,hetmeedoen,enhethebbenvansocialecontactenbelangrijkeaspectenzijndiedezorgboerderijdeelnemersbiedt.

LiteratuurHassink,J.,H.vanHaaster&F.Bergsma(2011)Verslag proef toetsing bij Land-zijde en 4 zorgboerderijen voor ouderen en jongeren in het kader van een pilot voor ontwikkeling van vragenlijsten. IGBP,SolidairConsultancyenWageningenUR.

49


Watleverthetwonenenwerkenopdeboerderijopintermenvanherstelofeenverbeteringvankwaliteitvanlevenvandeelnemers?Daarishettenslotteomtedoeneneenonafhankelijkeblikop de eigen werkwijze en aanpak, past bij deprofessionaliseringsslag die de sector aan hetmakenis.

Indezepublicatiezijnverschillendewetenschap-pelijkekwalitatieveenkwantitatievestudiesbe-sprokendiedeeffectenvandeaangebodenzorginkaarthebbengebracht.Hetislastigomalechtgrote conclusies te trekken, omdat de studiesnogbeperktvanomvangzijnenereengrotedi-versiteit aandoelgroepenen soorten zorgboer-derijenbestaat.

VannatureaanwezigDestudieslatensignificantepositieveresultatenzien, zoals de betere voeding- en vochtstatusvan ouderen met dementie op zorgboerderijeninvergelijkingmetderegulieredagopvangofdeafnamevanprobleemgedragendetoenamevan

4.Slot

zelfrespect bij jongerendie via jeugdzorginstel-lingTopazeeentrajectopdeboerderijvolgen.

Uit de verzamelde onderzoeksgegevens rondverschillendedoelgroepen,komtsterknaarvo-rendatzorgboerderijenoverspecifiekekwalitei-ten beschikkenwaar veel deelnemers baat bijhebben.Metnamederelatietussenboer(in)encliënt,hetonderdeeluitmakenvaneensocialegemeenschap, het doen van zinvolle activitei-tenendegroeneomgevingspringendaarbijinhetoog.Ookhetfeitdatdeboerderijeeninfor-meleniet-zorg-contextbiedt,ervarendemeestedeelnemersalszeerpositief.Zijwaarderendatzezodeeluitkunnenmakenvanhet ‘gewoneleven’.

Zorgboerderijengevenviadezekernkwaliteitenconcreethandenenvoetenaanzorgbenaderin-gendienusterkinzwangzijn,zoalsdevermaat-schappelijking van de zorg (participatie), com-munity care en empowerment (versterking vanzelfredzaamheid).Opeenzorgboerderijiseropeennatuurlijkemaniersprakevanintegratieinde

Hetspreekt veelmensen totdeverbeelding:deboerde-rijalskleinschaligeplekwaarzorgdeelnemersindebui-tenluchtmetdierenenplantenwerkenineennatuurlijkeritme,waarzijkunnen ‘opbloeien’.Het isechteróókbe-langrijk tekijkennaardeevidencebasedonderbouwingvandeeffectenvanzorgopboerderijenendieinformatietebenuttenom(dekwaliteit)vanhetzorgaanbodverderteontwikkelen.

514.Slot

samenleving,vaneennadrukopdeeigenkrachtvandeelnemers,vaneenindividuelebenaderingenvanbetrokkenrelaties.

VervolgDeinformatieuitdezepublicatienodigtiedereendiebetrokkenisbijdezorgsectoruittotkritischereflectieopdeeigenberoepspraktijk:zowelzorg-aanbieders, zorgverzekeraars, zorgverwijzers,cliëntenalsonderzoekers.Metde resultaten indehandkunnenzijkijkenwatdezorgopboer-derijenkanbetekeneninhettotalespectrumvanzorg en welzijn. Het biedt aanknopingspuntenomookgezamenlijkverderteonderzoekenhoedewaardevanzorglandbouwvoordiversecliënt-groepennogbeterteverzilverenis,enwaarzin-nigenieuwekruisbestuivingentussenlandbouwenzorgtemakenzijn.

De resultatenhoudenondernemers indezorg-landbouweenspiegelvoor.Zehelpenhendeko-mendejarenverdertewerkenaanhetvergrotenvandemeerwaardevanhundiensten,zonderde

Op een zorgboerderij is er op

een natuurlijke manier sprake

van integratie in de samen-

leving, van een nadruk op de

eigen kracht van deelnemers,

van een individuele benadering

en van betrokken relaties.


uniekeaspectenvandezorgboerderijuithetoogteverliezen.

Zorgboerenkunnenkijkenwaarhuneigenspe-cifiekekwaliteitenliggen,welkedoelgroepenzebedienenenhoezehetwerkendezorgvoordiedoelgroepenzooptimaalmogelijkinrichten.Zo zou het interessant zijn om te kijken of debeterevoeding-envochtstatusvanouderenopde zorgboerderij, ook gehaald kan worden bijcliënten uit de verslavingszorg, een groep dieookgraagopdezorgboerderijkomtvoorherstelenreïntegratie.

Zorgverzekeraars en het Ministerie van VWSkunnen nagaan of vormen van zorglandbouwgoede invulling geven aan zorgbenaderingenwaarindeverhogingvanmaatschappelijkepar-ticipatieen/ofdoorstroomvanuitdezorgnaarar-beidenscholingcentraalstaan.Onderzochtkanworden of het zorgaanbod op boerderijen ookinteressantisvoormeerdoelgroepen.

Cliëntgroepen kunnenaandehandvandeuit-komsten kritisch nagaan of ze de zorg krijgendiezezoekenenhoezekunnenhelpendezorgopboerderijenverder teontwikkelen.Ookkun-nenzeeengedegenkeuzemakenvooreentypezorgboerderij.

Totslotlegtdeverzamelingeffectstudiesindezepublicatieookblootwatnogdewittevlekkenindekenniszijn,diemetnaderonderzoekingevuldkunnen worden. Een bron van nieuwe onder-zoeksgegevensisbinnenkortookhetcliënttevre-denheidssysteem dat de Federatie ZorgboerenNederland invoert.Ditsysteemzalzorgenvooreen continue meting van de tevredenheid vancliëntenover de zorgopdeafzonderlijke zorg-boerderijen.

534.Slot

“Mijn gevoel van eigenwaarde

en zelfvertrouwen zijn enorm

toegenomen. Ik heb hier de

mogelijkheid om dingen tot een

succes te brengen.”

Deelnemer zorgboerderij de Noorderhoeve


Colofon

Deze brochure is een uitgave van deTaskforceMultifunctionele Landbouw,insamenwerkingmetPlantResearchInternational/WageningenUR,Trimbos-instituutenPraktikon/RadboudUniversiteit.

AuteurIr.MarjoleinElings,PlantResearchInternational,WageningenUR

RedactieMirandaKoffijberg,CommunicatiebureaudeLynx

VormgevingAnnemarieWijmenga,CommunicatiebureaudeLynx

FotoverantwoordingMarjoleinElings:2(L+R),3(L),9,21,39,47,51,55TaskforceMultifunctioneleL:4/5,30,32,49,53IngeHondebrink:7,36/37,41YvonSchuler:3(R),11,15,23,29,33WageningenUR,CommunicationServices:17,54(L+R)CeesvanStiphout:25,55(L)

DrukwerkWilco,Amersfoort

DownloadDezepublicatieistedownloadenviawww.mulitfunctionelelandbouw.nl

Uitgavejuni2011

Aan de inhoud van deze brochure kunnen geen rechten worden ontleend. Overname van passages is toegestaan, mits met bronvermelding.

Eff

ecte

n va

n zo

rgla

ndbo

uw: w

eten

scha

ppel

ijk o

nder

zoek

naa

r de

mee

rwaa

rde

van

zorg

boer

deri

jen

voor

clië

nten

Wat doet het verblijf op een zorgboerderij met een jongere met gedragsproblemen of een oudere met dementie? Wat zijn precies de effecten van het werken op een zorgboerderij? Deze publicatie geeft de stand van zaken van het wetenschappelijk onderzoek naar deze effecten. Daaruit blijkt dat zorgboerderijen deelnemers helpen om hun zelfredzaamheid te vergroten en actief deel te nemen aan de samenleving.

Auteur: Ir. Marjolein Elings, Plant Research International, Wageningen UR

Effecten van zorglandbou - ju… · doelgroepen uit de zorg- en welzijnssector. Te denken valt aan...

Documents

Transcript of Effecten van zorglandbou - ju… · doelgroepen uit de zorg- en welzijnssector. Te denken valt aan...