Een puzzel voor de Tussendiepen richting 2020

“De Tussendiepen is ‘het Lab’ van Drachten. Een plek voor experimenten en frisse ideeën. Met ruimte voor tijdelijkheid, zoals stadslandbouw, evenementen, zonnepanelen en bijzondere initiatieven. Een proeftuin voor pioniers en ondernemers met lef. Variatie zorgt voor nieuwe combinaties en innovaties. Door het rauwe karakter van het gebied kunnen onverwachte functiecombinaties naast elkaar bestaan.

Voorwoord

Drachten-West is een gebied met potentie. De ligging en ontwikkelingen zoals het doortrekken van de Drachtstervaart naar het centrum, bieden landschappelijke, maatschappelijke en economische kansen. Binnen Drachten-West ligt de Tussendiepen, het oudste industrieterrein van Drachten. Een sterk punt van dit terrein is de ligging aan vaarwater. Bovendien zijn veel eigenaren en huurders van bedrijven tevreden met hun plek. Maar het gebied is aan het verpauperen. Ook stelt de samenleving andere eisen aan de stedelijke omgeving. Er is een transformatie nodig om de Tussendiepen ook voor de komende 25 jaar bij de tijd te houden. Dit is dus hét moment om samen na te denken over de toekomst. Daarom heeft de gemeente onderne-mers, eigenaren en andere betrokkenen uitgenodigd om samen inspirerende mogelijkheden te verkennen. Dit aan de hand van een open proces: de zogenoemde ‘Vlaamse methode’. De gemeente wil nadrukkelijk geen blauwdruk ontwerpen. Het is de bedoeling dat ondernemers, eigenaren, ideehebbers en overheid gezamenlijk richting geven aan deze ontwikkeling. Alleen dan weten we zeker dat ideeën ook worden gerealiseerd. Ideeën die op de korte termijn kansen verzilveren én van langdurige waarde zijn. Wij denken dat de eerste stap: ‘wat willen wij, waarom, en hoe pakken we dat samen aan’ is gelukt. Want als Pioniersgroep(*) gingen we samen op pad om ideeën te verzamelen. Dat deden we bijvoorbeeld door te kijken in het Havenkwartier in Deventer en het CiBoGa (Circus, Boden en Gasfabriek) terrein in Gronin-gen. Andere inspiratie kwam van Atelier Fryslân, INBO, via schriftelijke bronnen en van de ondernemers en eigenaren op de Tussendiepen zelf. Zo kwamen velen op 27 mei 2013 bijeen tussen de rioolbuizen van Kijlstra Beton om ideeën te spuien. En via een vragenlijst hoorden we wat veel ondernemers vinden van het huidige functioneren binnen de Tussendiepen en wat hun toekomstwensen zijn.

2

3

Het resultaat kunt u lezen in dit inspiratiedocument: een puzzelboek voor de Tussendiepen. Met nadruk op ‘een’. Want er zijn diverse invullingen denkbaar. Zeker voor de verschillende onderdelen binnen de Tus-sendiepen, die elk een eigen puzzelstuk verdienen. Wij zien dit als een gezamenlijk ontwikkelingsproces. Daarom: opdat we maar vaak mogen puzzelen en met elkaar de resultaten delen. Ik wens u veel leesplezier toe.

Nieske Ketelaar

Wethouder gemeente Smallingerland

* De pioniersgroep bestond uit: Harm Schroor (Schroor Beheer), Rob Meppelink en Wim Bouma (Drachtster Hobby Club), San-dra van Assen (Provincie Fryslân), Jos Visser (Carosseriebedrijf ), Jan Hofstra (Karmelklooster en eigenaar Tussendiepen 6), Gerlof Bleker (Ie Sicht), Thom Deutekom (VM Parkmanagement), Janko Lolkema (Kamer van Koophandel), Klaas vd Meulen (ROC Friese Poort), Jan Middel (Kijlstra Beton), Kor Visscher (Philips Drachten), Johan Raatjes (Ondernemers Vereniging Drachten), Evert Visser Lourens Trimp en Mariët Tefi-Dontje (gemeente Smallingerland).

4

Puzzelstukken

1. De opgave

2. Blik op de toekomst: ‘Ik kom in 2020 op Tussendiepen, en ik zie…’

3. Inspiratie uit het veld 3.1 Havenkwartier Deventer 3.2 CiBoGa terrein Groningen 3.3 Stakeholdersbijeenkomst 27 mei 2013 3.4 Bijdrage Atelier Fryslân (*)

4. Ambities voor de Tussendiepen 4A Drachten aan het water: waterfrontontwikkeling 4B Centrum voor innovatieve en creatieve ontwikkelingen

* Atelier Fryslân is een initiatief van de provincie Fryslân om de ruimtelijke kwaliteit een impuls te geven. Dit initiatief heeft tot 1 oktober 2012 gefunctioneerd en gaf uiteenlopende gevraagde en ongevraagde adviezen.

5

1. De opgave

Het gebiedHet plangebied Drachten West – Tus-sendiepen e.o. is het gebied dat wordt begrensd door de Loswal, de Noorder-hogeweg en de Drachtstervaart tot aan het Gaasterdiep. Het gebied is ongeveer 90 hectare groot (zie hier- naast).

Problemen en potentieDe Tussendiepen, als onderdeel van het industrieterrein De Haven met hoofdzakelijk ambachtelijke be-drijvigheid, is aan het verpauperen. Dit terwijl er wel sprake is van hoogwaardige werkgelegenheid in de vorm van Research & Development. Het gebied straalt dit beeld echter niet uit.Uit de richting van de Noorderhogeweg nodigt het gebied niet uit tot betreding. Potentie heeft de Tus-sendiepen echter wel. De opgave is nu te onderzoeken hoe de gemeente die potentie optimaal, in de meest brede zin, kan benutten. Hierbij moeten we rekening houden met de zeer beperkte grondpositie van de gemeente. Dat maakt haar grotendeels afhankelijk van private partijen die in het gebied willen investeren.

6

De volgende vragen zijn belangrijk: ‘Wie wil er wat?’ en ‘Wat is de opgave om te komen tot een transfor-matieproces?’

Wie wil er wat?• Ondernemers willen optimaal kunnen ondernemen. Zij willen een toekomstgerichte bedrijfslocatie.• De gemeente wil een upgrading van het gebied. Zij ziet de Tussendiepen als toekomstig onderdeel van

het stedelijk gebied. Een tussengebied dat kan functioneren als overgang naar het buitengebied. Natuur en water spelen hierbij een grote rol. De Tussendiepen moet aantrekkelijker worden voor zowel bezoeker als gebruiker.

• Bewoners rond de Tussendiepen willen geen overlast van geluid, verkeer en stank, maar zijn op zoek naar recreatie en gebiedsverbinding.

De opgaveDe gemeente wil eerst een inspiratiedocument als ‘overlegproduct’ ontwikkelen, in plaats van een vastomlijnd (master)plan op te stellen. De vele ruimtelijke en functionele mogelijkheden moeten vooral van binnenuit tot stand komen. Met andere woorden: het is een samenspel tussen ondernemers, ge-meente, provincie en andere partijen die echt bereid zijn in het gebied te investeren.

De uitkomst van dit project is van tevoren niet vast te stellen. Het verloopt dan ook volgens de ‘Vlaamse aanpak’. Hierbij wordt volop ruimte geboden voor nieuwe initiatieven binnen een organisch ver-nieuwingsproces. Het tempo wordt vooral bepaald door de vraag. Concreet betekent dit:1. Het ontwikkelen van een inspiratiedocument samen met de betrokken partijen. Hierin staan de ambi-ties voor het gebied, voor zowel de korte als lange termijn.2. Onderzoek naar de investeringsmogelijkheden van de gemeente. Wat is de moeite waard en wat kan bijdragen aan kwaliteitsverbetering?

7

AanpakDrachten-West is een groot gebied. De intentie is om eerst een speerpuntgebied uit te werken. Hier zal ook het innovatiecluster fysiek aanwezig zijn. Van hieruit werken we op termijn door in het overige gebied.

Fig. Logo structuurvisie met inzet Drachten West

(in paars)

8

Relevante vragen zijn:

• Hoe willen we in de toekomst wonen, werken, leren en ons verplaatsen? Wat betekent dat voor het ontwerp van woningen, bedrijven en infrastructuur?• Wat is de identiteit en ambitie voor de Tussendiepen?• Wat zijn de mogelijkheden en inspiratiebronnen?• Wat kunnen we nu al doen, zonder dat dit in de weg zit van lange termijn ambities?• Wie doet wat, waar, wanneer en hoe, naar functie en draagkracht?

TNO formuleert het als volgt: “Net als vele andere westerse landen staat Nederland voor een complexe ruimtelijke op-gave: de economische vitaliteit, leefbaarheid, veiligheid en ruimtelijke kwaliteit verbeteren - en dat in een tijd dat de bevolking vergrijst, de mobiliteit en de internationale concurrentie toenemen, het klimaat verandert, de economie onder druk staat en steeds meer mensen in steden willen wonen. Bedrijven zullen zich moeten aanpassen aan nieuwe vragen en duur-zaamheideisen. Maatregelen zijn: het slimmer (her)inrichten van gebieden, het toepassen van technieken en materialen voor duurzaam bouwen en integrale gebiedsoplossingen.”

De Tussendiepen als deel van Drachten-West kan een passend experiment vormen.

9

“Ik kom in 2020 op de Tussendiepen, en ik zie…”

In 2020 kom ik als bezoeker op de Tussendiepen. In 2013 was ik hier voor het laatst. Wat is hier veel veranderd!De entree is uitnodigend. Een kunstwerk laat zien dat ik een woon/werk/recreatiezone betreed. Het ontvangstcentrum is duidelijk aangegeven, dus daar ga ik eerst heen. Mijn auto kan ik goed kwijt en ik begin ontspannen, met een lekker kopje koffie. Daarna bezoek ik de permanente expositie ‘Tussen-diepen in Bedrijf’. Een enthousiaste, enigszins excentrieke jongeman biedt aan mij rond te leiden. Dat lijkt me leuk!Ik leer dat de Tussendiepen een bolwerk is van bijzondere bedrijven. Zo is hier het bedrijf gevestigd dat de reuzenradcabines voor de ‘London Eye’ maakte. Het is ook de standplaats van marktleider Kijl-stra Beton. Binnen een innovatiecluster werken Philips en regionale MKB’ers samen met het technisch onderwijs. De 3D-printer is een bron van innovaties. Er is een creatieve broedplaats met kunstenaars ontstaan. Drachten is dan ook onderdeel van een creatief stedennetwerk. De verbinding tussen den-ken en doen spreekt veel (inter)nationale studenten aan.Een groene zone centraal in de Tussendiepen fungeert als ontmoetingsplek. Hier ontspannen mede-werkers en studenten zich. Door de Noord-Zuid fietsverbindingen maken omliggende wijken er ook gebruik van. Ronduit verrassend is dat je zelfs de watertaxi kunt nemen naar het centrum van Drachten of de omliggende natuurgebieden.Een mini-NEMO laat jongeren ervaren hoe leuk de maakindustrie kan zijn, in combinatie met materi-aaltechnologie, gaming en sociale innovatie. KIJK en Quest behoren tot de sponsors. Technasia en het ROC hebben hun eigen plek op het terrein bij de Techniekcampus.

2. Blik op de toekomst

10

Door de stedelijke herverkaveling kwam er veel ruimte aan het water vrij. Dat trok nieuwe, waterverbonden bedrijven aan. De komst van bedrijven die afval importeren en met elkaar verwerken tot hoogwaardige grondstoffen, maakte Drachten tot pioniersstad in de nationale ambities van Nederland als ‘recycling-rotonde’.

Een aantal bestaande bedrijven had minder ruimte nodig. Zo stootte Kijlstra Beton enkele hectaren aan de westzijde af, waardoor daar een Stadscamping mogelijk werd. Friese vaarders vonden het een enorme attractie om zo dicht bij een industrielandschap te overnachten. De ‘industriële arrangementen’ zijn met ruim 90.000 bezoekers per jaar een groot succes.

“Hoe lukte het jullie om deze geweldige transformatie op gang te brengen?” vroeg ik. Het antwoord was dat er vanaf het begin een open houding bestond vanuit de gemeente, die echt in gesprek wilde met de ondernemers en eigenaren op de Tussendiepen. Ondernemers hadden op hun beurt meteen een posi-tieve insteek.

Ze kwamen met inspirerende ideeën en verenigden zichzelf tot gelijkwaardige gesprekspartner. Samen zorgden ze voor collectieve en duurzame voorzieningen, zoals de inkoop van goederen en diensten, be-veiliging, camerabewaking, routing van het verkeer, management development, asbestverwijdering, het aanbieden van stageplekken, ge-bruik van zonnepanelen als energiebron en afvalstromen als grondstof.

11

3. Inspiratie uit het veld

3.1 Havenkwartier Deventer

De opgaveTot 2007 lag er voor het Havenkwartier in Deventer een Masterplan klaar. Voor dit gebied van ongeveer 15 hectare ging de gemeente vooral uit van woningbouwontwikkelingen. Nog vóór de financiële crisis belandde dit Masterplan in de prullenbak. Het transformatieproces werd over een totaal andere boeg gegooid. Na een overgangsperiode van vijf jaar begint de echte transformatie nu zichtbaar te worden. In het gebied is veel mogelijk, alleen de hoofdlijnen van de toekomstige ontwikkeling zijn geschetst.

12

Ideeën die wij hebben meegenomen:• Ontwikkeling volgens Vlaams model: een zeer flexibel bestemmingsplan vanuit een positieve houding;• Poor but sexy als motto: wees inventief met weinig middelen;• Ruwheid is een kwaliteit die zichtbaar mag zijn;• Wees niet bang in het afboeken van vastgoed;• Maak huurprijzen afhankelijk van functie en draagkracht. Zo betaalt een atelier per vierkante meter minder dan een reclamebureau;• Hanteer een verlaagd tarief voor de eerste jaren dat oploopt tot een regulier tarief, afhankelijk van functie. Dit zorgt ook voor verloop in de bezetting van de gebouwen;• Zet creatieve mensen in als voorlopers in een langdurig transformatieproces;• Combineer bijzondere bedrijfsfuncties.

13

Functiemenging kan leiden tot spanningen - bijvoorbeeld als rust en drukte door elkaar lopen - maar ook tot bijzondere combinaties, zoals een autogarage annex koffiebar/delicatessenwinkel. Dit kán op de Tus-sendiepen;

• Maak gebruik van (cultuurhistorisch) waardevolle elementen;• Gebruik tijdelijke functies/tijdelijk gebruik als succesfactor;• Communicatie is van groot belang;• Wees creatief op het water met bijvoorbeeld een hotelboot of theaterboot;• Restaureer historische bedrijfslocaties met ervaren partijen, zoals Boei;• Als er een goed initiatief is, maar vooralsnog geen ruimte, probeer dit dan tijdelijk te faciliteren.

14

3.2 CiBoGa terrein Groningen

De opgaveHet voormalige CiBoGa terrein was lange tijd een rotte kies in de stad Groningen. Ook hier werd altijd uit-gegaan van reguliere woningbouwontwikkeling. Sinds tien jaar wordt een nieuwe koers gevolgd die op bijzondere wijze is vormgegeven.Die nieuwe koers is vooral een beweging van lokale ondernemers samen met creatieve organisaties. Met directe en indirecte ondersteuning van de gemeente leidde dit tot nieuwe ontwikkelingen en vooral een nieuw profiel van het gehele gebied.

Ideeën die wij hebben meegenomen:• Bied de mogelijkheid tijdelijke functies te faciliteren met een termijn van bijvoorbeeld vijf jaar. Tijdelijke

functies zorgen voor reuring, activiteiten en innovatie;• Bied ruimte voor een netwerkomgeving: ontmoetingsplekken, openbare ruimte, routing, horeca, etc.;

15

• Breng ‘verschillende werelden’ bij elkaar (ondernemers, creatieve sector en onderwijs) met ontmoetingsplekken en activiteiten;

• Start vanuit de ondernemers een stichting (Het Open Lab) voor draagvlak en slagkracht en als initiatorvoor ontmoeting op locatie (van evenementen tot paviljoens voor diverse functies/activiteiten);

• Het Innovatielab probeert bruggen te slaan, maatschappelijke vragen te beantwoorden en flexibelewerkplekken te bieden;

• Denk na over fysieke verbindingen. Door het aanleggen van een doorgaand fietspad zien 6000 mensen per dag wat er op het terrein gebeurt. Er wordt over gesproken en er ontstaan nieuwe ideeën;• Een ontmoetingsplek voor kunstenaars, vormgevers, ondernemers en cultuurliefhebbers kan functio- neren als broedplaats voor nieuwe inspiratie, initiatieven en ideeën in de creatieve sector. Dit is wellicht mogelijk in combinatie met wonen en werken.

16

• Gebruik het gebied voor activiteiten voor een breed publiek (inwoners, gebruikers, studenten, toeristen, etc.);• Aanbod van (starters)ateliers en werkplekken voor ZZP’ers;• Het gebied gebruiken als inspirerende setting voor vergaderingen, manifestaties, congressen, lezingen, debatten, concerten of theater;• Het gebied zien als uithangbord voor de gemeente;• Zorg voor een nieuwe en tijdelijke gebiedsinvulling nabij het centrum;• Maak het tot een bruisende plek met verrassende paviljoens, wisselende buitenprogramma’s, horeca, ruimte om te recreëren, een paviljoen met kinderopvang, openluchtwerkplekken en creatief gebruik van boten (boothotel, theaterboot, insteekhaven voor creatieve sector?);• Integratie van een evenemententerrein en slecht weer accommodatie: Infoversum.

17

3.3 Stakeholdersbijeenkomst 27 mei 2013

De bijeenkomstIn één van de loodsen van Kijlstra Beton kwamen de stakeholders van de Tussendiepen samen om ideeën te spuien. Jeanet van Antwerpen (INBO architecten) vertelde eerst over de planontwikkeling voor het Cru-quiusgebied in Amsterdam. Daar worden de ontwikkelingen vooral overgelaten aan het initiatief van par-ticuliere partijen en zittende ondernemers. Na deze inspirerende inleiding werd tussen de rioolbuizen in groepjes nagedacht over de toekomst van de Tussendiepen. De werksessie was vruchtbaar en heeft een palet aan ideeën opgeleverd. De meeste daarvan hebben betrekking op ruimtelijk functionele ingrepen. De focus ligt hierbij vooral op de zuidzijde (Tussendiepen/Drachtstervaart), de ’braakliggende’ terreinen van Philips en Kijlstra en de zogenoemde Veemlocatie, tegen de Noorderhogeweg.

18

De kansen van sleutelplekken

Vanwege de huidige situatie is er vooral aandacht voor de mogelijkheden op de ‘braakliggende’ terreinen van Philips en Kijlstra. Toch is ook veel gesproken over de zuidelijke strook langs de Drachtstervaart en is de term ‘ruilverkaveling’ naar voren gekomen.Ruilverkaveling is interessant als het gaat om doorschuifmogelijkheden en toekomstige uitbreidingen van bedrijven, zowel binnen als buiten de Tussendiepen. Zo kan een ruil tot stand worden gebracht met be-schikbare locaties in het AZevenNoord gebied. Maar denk ook aan bestaande kwaliteiten: Welke bijzondere bedrijven zitten er al aan de Tussendiepen? Dit moet nader in beeld worden gebracht.

Fig. Kaartbeeld met ideeën voor de Tussendiepen (zie ook grote uitvouwkaart)

19

Denk verder aan het versterken van de onderlinge samenwerking. Meer kennis over welke bedrijven al-lemaal op het terrein aanwezig zijn, kan leiden tot nieuwe ontmoetingen en kruisbestuivingen tussen ondernemers.

De kansen van duurzaamheidEr lijken kansen en mogelijkheden genoeg voor het gezamenlijk, van onderaf ontwikkelen van een duur-zaamheidsprofiel voor de Tussendiepen. Ideeën die werden genoemd:• Zelfvoorzienend zijn;• Toepassing van zonnepanelen (bijvoorbeeld op Veemgebouw);• Toepassing van warmtepompen;• Duurzame inkoop/afvoer afvalstoffen;• Hergebruik afvalstoffen.

Laten we onderzoeken wat een haalbare ambitie is en op welke vlakken een duurzame ontwikkeling mogelijk is.

20

Geldt dit alleen voor het energiegebruik en energieproductie, of ook voor energieopwekking door afval (het cradle to cradle principe)? En hoe heeft dit betrekking op vervoer, bijvoorbeeld door het fietsen en openbaar vervoer te stimuleren?

Infrastructuur en bereikbaarheid Bijna de hele bandbreedte aan vervoersmiddelen (behalve de trein) werd besproken:• Vliegtuig. Hoewel er simpelweg te weinig ruimte is voor een minimale airstrip, zou dit idee wel vertaald kunnen worden naar een helikopter landingsmogelijkheid.• Bus. De bereikbaarheid van de Tussendiepen met het openbaar vervoer ontbreekt volledig. De wens is dan ook minimaal één busaansluiting centraal het gebied in. Zeker als hier het aantal arbeidsintensieve functies zal toenemen.• Auto. De al vaker geopperde ideeën komen opnieuw naar voren. Bijvoorbeeld een verruiming van de rotonde aan de Noorderhogeweg (extra afslagmogelijkheid vanaf de Tussendiepen) en een extra auto ontsluiting met de noordzijde van de Haven (vanaf de Loswalweg).

21

Dit zou het opwaarderen van de in te passen noodontsluiting kunnen zijn. Dat geldt in mindere mate ook vanaf de zuidzijde (Drachtstervaart).

• Fiets. Langzaam rijdend verkeer wordt vooral verbonden met de zuidzijde. Vanuit het woongebied Drachtstervaart zou dan op diverse plekken een aansluiting komen. De belangrijkste lijkt ergens halver- wege, ter hoogte van de entree van het In de Luwte II gebied, waar ook de hoogspanningsleiding over het gebied loopt. Voor de versterking en verbetering van het gebied worden afzonderlijke fietsroutes genoemd langs het Tussendiepen zelf en extra routes via voornamelijk het Kijlstra terrein. Een ander idee is het aanbieden van gratis te gebruiken ‘Witte Fietsen’. Ten slotte zou een verbinding richting het Buitenstvallaat ‘een rondje op de fiets’ mogelijk maken.• Voetgangers. Voor voetgangers kunnen steigers langs en over het water, over de dijk en her en der ook langs de oevers worden aangelegd.• Internet. Ten slotte aandacht voor een niet-zichtbare vorm van infrastructuur: de mogelijkheden voor draadloos internetverkeer (4G en 5G).

22

3.4 Bijdrage Atelier Fryslân

Deze bijdrage bestaat uit een ongevraagd advies uit 2010, ‘Werkend Landschap; kansen voor de verbeter-ing van de ruimtelijke kwaliteit op en rond bedrijventerreinen in Fryslân’, en een gevraagd advies uit 2012: ‘Werkatelier gemeente Smallingerland; Drachten-West’.

In het document ‘Werkend Landschap’ worden elf bouwstenen voor een werkend landschap gegeven, verdeeld onder vier thema’s: regie, omgeving, terrein en gebouw. ‘Werkatelier gemeente Smallingerland’ geeft per bouwsteen de toepassing en aanbevelingen voor de Tussendiepen.

RegieVoer een sterke regie op regionaal niveau. Alleen dan worden de juiste randvoorwaarden ontwikkeld voor ruimtelijke kwaliteit. Dit gebeurt via de samenwerkingsagenda provincie en gemeente (ontwikkeling van Smallingerland als Oostelijke poort naar de Friese Meren).

23

Maak voor de Tussendiepen een integrale visie voor lange termijn (vergelijk de visie Centrum Drachten). Door het uitstippelen van een globale koers op basis van enkele strategische keuzes, worden ad hoc oplossingen zoveel mogelijk voorkomen. Daarmee is ook nut en noodzaak van regionale regievoering aangegeven. Kijk over de projectgrenzen heen, waar willen wij heen op de lange termijn en hoe passen de afzonderlijke projecten binnen deze ambitie?

De profilering van de Tussendiepen als bedrijventerrein aan het water helpt bij het creëren van schaarste of waarde. Het werkgebied De Haven wordt in een nog veel grotere context geplaatst. Dit heeft alles te maken met de ruimte en mogelijkheden binnen het stedelijke gebied, en dus ook De Haven, voor versterking en transformatie. Drachten heeft XL kwaliteit met ruimte voor bedrijven van formaat

Creëer bedrijventerreinen met een duidelijk onderscheidend profiel (gezicht), inspelend op lokaal specifieke kenmerken en de marktsituatie. De ligging aan water speelt in de profilering van de Tussendiepen een belangrijke rol. Dat is een unieke vestigingsplaatsfactor.

Kies radicaal voor transformatie, herstructurering en het benutten van huidige terreinen. Creëer schaarste om het proces van transformatie op gang te brengen. Dit kan deels binnen de gemeente worden gerealiseerd en deels in regionaal overleg.

Een belangrijke aanbeveling is hoe om te gaan met het braakliggend terrein van Kijlstra Beton en Philips. Hier is verdichting mogelijk zonder dat opstallen verwijderd moeten worden. Bovendien kan ruimte ontstaan door verschuiving of verplaatsing van bedrijven. Bedrijven die niet gebonden zijn aan specifieke condities van het noordelijke deel kunnen verschuiven naar gebieden buiten de milieucategorie IV en V. Andersom kunnen bedrijven die het zuidelijke deel relatief zwaar belasten verhuizen naar het noordelijke deel.

Fig. Uit Werkend land-schap – Bedrijventer-reinen en ruimtelijke kwaliteit

24

OmgevingVerknoop bedrijventerreinen met de omgeving (stad en landschap) door middel van doorgaande routes en de landschappelijke onderlegger (cultuurhistorie). De Drachtstervaart verbindt het centrum met het westen. Drachten wordt hierbij ontwikkeld als poort naar het Friese Meren gebied. De potentie is groot: maak het water zichtbaar, creëer recreatieve plekken aan het water en aantrekkelijke routes voor langzaam verkeer. Zorg voor goede aansluitingen op bestaande fiets- en wandelpaden en verminder hinder door grote infrastructuur.

Maak een goede overgang tussen bedrijventerrein en landschap als kenmerkend onderdeel van het stadssil-houet.Leg de focus op de sleutelplekken aan de west- en oostzijde. De beide uiteinden van de Tussendiepen spelen een cruciale rol in de versterking van het gebied.

Dat kan aan de westzijde door het te verbinden aan recreatieve mogelijkheden en het Buitenstvallaat. Aan de oostzijde (Noorderhogewegz-ijde) is het terrein zichtbaar vanaf de hoofdstructuur. Hier moet de verbin-ding worden gemaakt met de stad en de Drachtstervaart.

Fig. Uit het gevraagde advies Werkatelier gemeente Smallingerland; Drachten West

25

Terrein Maak het bedrijventerrein deel van het publieke domein door het toegankelijk te maken en recreatie te stimuleren. Maak de Tussendiepen bereikbaar met de fiets en zorg voor verkeersveiligheid door gescheiden ver-keersstromen.Maak multifunctionele werklandschappen: meng werken met wonen, recreëren, natuur en water.Het grote terrein van 90 ha. biedt voldoende mogelijkheden voor deelgebieden. Streef hierbij naar func-tiemenging: juist hierdoor ontstaat een interessant, aantrekkelijker gebied.Functiemenging maakt de Tussendiepen tot een levend deel van de stad met niet alleen overdag, maar ook ‘s avonds en in het weekend activiteit. Samen het maken van nieuwe doorgangen, ook voor andere gebruikers, zorgt dit voor een verbeterde toegankelijkheid. Wegen kunnen ook aantrekkelijker worden door meer groen (omzoomde lanen). Maak een robuuste hoofdstructuur met ruimte voor verandering en aanpassing. De hoofdstructuur van de Tussendiepen is op zich goed. Er zijn ‘logische’ plekken met ruimte voor tijdelijke invullingen, experimenten, functiemenging, e.d.Stimuleer tijdelijke functies en tijdelijk gebruik.Benut ongebruikte plekken en opstallen voor ‘tijdelijke’ activiteiten en creatief gebruik.

Gebouw Maak bij de omgeving passende en aanpasbare gebouwen. Houd bij de detaillering van gebouwen rekening met de omgeving en belevingssnelheid van passanten. Door verplaatsing, verdichting en sloop ontstaan steeds nieuwe ruimtes. Het is maatwerk om te kijken wat voor bouw bij welke ruimte passend is.Zorg voor industrieel erfgoed in Fryslân: nu en in de toekomst. Afgeschreven vastgoed kan misschien gebruikt worden door kunstenaars en andere groepen met weinig koopkracht. Industrieel erfgoed kan mogelijkheden bieden voor een nieuwe, hedendaagse invulling.

26

4. Ambities voor de Tussendiepen

Er is veel inspiratie uit ‘het veld’ gehaald: de inspirerende locatiebezoeken met de pioniersgroep, de werk-sessies met Atelier Fryslân en de stakeholdersbijeenkomst van 27 mei 2013.

Uiteindelijk heeft dit tot twee ambities geleid:A. Drachten aan het water: waterfrontontwikkelingB. Centrum voor innovatieve en creatieve ontwikkelingen

Deze ambi-tiebeelden zijn ver-werkt als puzzelstuk (zie bijlage)

A. B.

27

4A Drachten aan het water: waterfrontontwikkeling

De ligging aan het water biedt veel potentie die nog lang niet optimaal wordt benut. Aan de doortrekking van de Drachtstervaart richting het centrum wordt momenteel hard gewerkt. De potentie van de Tus-sendiepen in relatie tot de recreatieve ontwikkeling van Drachten en omgeving wordt ook vermeld in de Structuurvisie en de nota Recreatie en Toerisme.

Relatie met landschap en waterEr zijn genoeg ideeën om de landschappelijke kwaliteit en het gebruik van het water beter te benutten. Van ingrijpende veranderingen - het maken van nieuwe insteekhavens die zelfs een verbinding tussen De Haven en Drachtstervaart tot stand brengen – tot simpele, effectieve plannen: het opwaarderen van de gevels met een likje verf.

28

Andere mogelijkheden zijn:

• Meer groen aan de zuid- en westzijde van de Tussendiepen. Aan de zuidzijde langs de Drachtstervaart en aan de westzijde bij het Kijlstraterrein en de eventuele recreatiefaciliteiten.• Een groenstrook als overgang tussen het voormalige Sluiscomplex (Tussendiepen 6) en Philips.• Versterking van de laanstructuur door bomen langs de Tussendiepen.• Oevers openbaar toegankelijk maken om de beleving van het landschap en water te verhogen. Er kun- nen steigers worden aangelegd bij de zwaaikom van de haven en routes langs de randen worden ge- maakt. Een wandelroute over de hoge dijk langs de Drachtstervaart met helemaal aan de westzijde een uitkijkpunt is een goed idee.• Maak een fiets-/wandelverbinding met de Tussendiepen, Drachtstervaart en De Haven/Opeinde.

29

Relatie met de omgevingDe ideeën die ontstonden tijdens de stakeholdersvergadering hebben vooral betrekking op de relaties aan de (noord)westzijde en de zuidzijde van het gebied. • Aan de noordwestkant biedt het braakliggende terrein van Kijlstra veel mogelijkheden.• Aan de zuidzijde is sprake van twee totaal verschillende werelden aan weerszijden van de Drachtstervaart, terwijl vanaf die kant wel een relatie kan worden gelegd met het achterliggende woongebied. Dit kan door het maken van fysieke verbindingen, maar ook door visueel ruimtelijke relaties te creëren.

Daarnaast is er veel mogelijk door onze watergerelateerde identiteit te verbinden aan waterrecreatie, botenbouw en beroepsvaart in Drachten en omgeving. De volgende relaties zijn het versterken waard:

• Relatie met Drachten als Oostelijke poort naar het Friese Merengebied en gebiedsontwikkeling Oudega. De oorsprong van Drachten ligt in de vervening en de bijbehorende bouw van skûtsjes.

30

Vrijwel alle nu nog varende skûtsjes zijn gebouwd op Drachtster werven. Daarnaast beschikt Drachten over de grootste overdekte jachthaven van Fryslân. Van hieruit starten (buitenlandse) toeristen nu al hun vakantie in Fryslân. Bovendien verloopt de belangrijke Lits-Lauwersmeerroute langs Drachten. Die relatie met waterrecreatie kan verstevigd worden.

• Relatie met Buitenstvallaat. Er is veel winst te behalen door de relatie met het Buitenstvallaat te verster- ken. Zowel de concentratie van watergebonden activiteit (zoals de historische scheepswerf Van der Werff, Bolt en Mast) als de aanwezigheid van de grootste jachthaven van Fryslân (De Drait) dragen hieraan bij. • Relatie met beroeps- en recreatievaart. Uit recent onderzoek blijkt dat de economische impact van de haven van Drachten even groot is als die van Harlingen. Een verbetering van de vaarroute van en naar Drachten zal dit versterken en bovendien het toerisme laten toenemen en de algemene positie van Drachten e.o. versterken. De doortrekking van de Drachtstervaart draagt hier al aan bij.

31

Concreet op het terrein• De leegstaande ruimte bij Philips kan worden gebruikt als slecht weer accommodatie, voor evenementen of voor tijdelijke bedrijvigheid (periode tot tien jaar).• De eerder genoemde insteekhaven(s) kunnen functioneren als aanlegplaatsen voor passanten en stimu- leren watergebonden werkgelegenheid. Een traditionelere invulling is ook mogelijk, met bedrijfsloodsen en botenhuizen (zoals in de Smelnehaven).• De Kijlstralocatie wordt overwegend gezien als ruimte voor diverse recreatieve functies, tot en met slecht weer accommodatie. Andere mogelijkheden: een camping of camperplek met eventueel een strandje, horeca en insteekhaventjes met aanvullende voorzieningen. Ook is deze locatie geschikt voor lawaais porten of andere vormen van recreatie die niet middenin natuur kunnen worden beoefend (bijvoorbeeld waterskiën met een lier).• De Kijlstralocatie zou ook geschikt zijn als zwembad De Welle een nieuwe locatie zoekt. Met als argu- menten: het is een belangrijke slecht weer voorziening, de locatie is verbonden met andere recreatievor- men en heeft een sterke verbinding met en uitzicht op het water. • De relatie met groen en water kan worden gelegd aan zowel de westzijde (verweving met recreatieve functies) als langs de Drachtstervaart, waar verweving met werken en wonen kansen biedt.

32

De mogelijkheden van functiemengingBijzonder is te constateren dat er diverse functionele vermengingen zijn geopperd.

• Maak het bijvoorbeeld mogelijk om te wonen en te werken aan de zuidzijde van de Tussendiepen. In- middels is de woonkwaliteit aan de zuidzijde van de Drachtstervaart een feit en hiermee kan een relatie worden gelegd.• Anderzijds is de focus op werkgelegenheid het belangrijkst. Houd hiervoor dan ook alle ruimte vrij, ook voor de toekomst. Een idee is om oude, overtollige schepen hier te ontmantelen en dit te combineren met diverse leertrajecten.

• Unaniem wordt frontvorming richting de Drachtstervaart genoemd. Ongeacht welke functie dan ook. Bovendien zou de mix aan functies aan de zuidzijde kunnen worden gecombineerd met groen/natuur. Ook kleinschaligheid draagt bij aan de kwaliteit van deze strook.

33

• Langs de Noorderhogeweg kan een diversiteit aan functies ontstaan. De voormalige Scania-locatie is ge- schikt als hotel/kantoor/horeca accommodatie. Voor de zogenoemde Veemlocatie, al dan niet gedeelte- lijk gesloopt, bestaat een hele waslijst aan mogelijkheden:

- Integratie van een drive-in bioscoop - Evenementenhal - Non-food detailhandel - Kantoren - Slecht weer accommodatie (recreatie) - Parkeerruimte

• Hightech industrie en de creatieve sector kunnen centraal een plaats innemen in het voormalige Sluiscomplex en het gebied ten oosten hiervan. Naast een koppeling met hore- ca, is het ook mogelijk hier een 3D-printer onder te bren- gen. Daarnaast kan de hal gebruikt worden voor markten, als graffitivrijplaats en woon/werkcombinatie.

Met andere woorden: een Brûsplak! Een bestaand voorbeeld is ‘De Loods’ (1500 m2) in Am-sterdam Noord. De machines hier lopen uiteen van tra-ditioneel tot state of the art, zoals 3D-printers. Hiervoor gekwalificeerde mensen kunnen een abonnement of een strippenkaart nemen om met de machines te werken.

Fig. Voorbeeld van een nieuw bedrijfsverzamelgebouw

34

4B Centrum voor innovatieve en creatieve ontwikkelingen

Hierbij zoeken we naar een blijvende interactie tussen de maakindustie en hightech sector. De ontwikkeling van een hightech werklocatie in Drachten zou de concentratie van deze elkaar versterkende bedrijfstakken stimuleren. Momenteel wordt die mogelijkheid onderzocht. De logische kern zou zich rondom Philips R&D concentreren. Tegelijkertijd wordt ook binnen Drachten een groei van de creatieve sector verwacht, van webdesigners tot kunstenaars, merendeels werkzaam als ZZP’er.

Relatie met het onderwijs• Studenten kennis laten maken met ambachten door een open bedrijvendag;• Ontmoetingsbijeenkomsten ondernemers, deels in combinatie met studenten;• Genereren van stageplaatsen;• Genereren van banen met een lager en hoger opleidingsniveau;• Link met innovatiecluster en de kenniscampus;• Samenbrengen van verschillende onderdelen in de arbeids- en onderwijsmarkt.

Relatie met de ‘digitale wereld’• Gebruik maken van sociale media (Facebook, Twitter, Linkedin);• Wifi-hotspots op de Tussendiepen;• Breedband internet;• Ontwikkelen van een App over de bedrijvigheid op de Tussendiepen;• Een Tussendiepen-groep op het sociale netwerk ‘Drachten Wil Je Meemaken.’

Relatie met geldstromen• Crowdfunding om bepaalde ontwikkelingen mogelijk te maken;• Screenen van subsidiemogelijkheden (overheid, bedrijfsleven, kunstenaars).

35

• Inbreng overheid en bedrijfsleven;• Combinatie met al geplande ontwikkelingen in het gebied;• Vanuit de Innovatiecluster-kenniscampus gedachte.

Kennislab voor SmallingerlandHet kennislab is een extern Research & Development lab. In een dergelijk lab werken ondernemingen, onderwijs, overheid en overige (maatschappelijke) organisaties samen aan diverse vraagstukken. Dat kun-nen ook stedenbouwkundige opgaven zijn. Een voorbeeld hiervan vormt het ‘Kennislab voor Urbanisme’ in Amersfoort. Een soortgelijk lab zou ook voor de Tussendiepen stimulerend kunnen werken. Deelnemende bedrijven mogen hun vragen voor-leggen aan het lab, de studenten in het lab komen met creatieve oplossingen die worden getoetst in de praktijk. Ook is het mogelijk dat er concrete onderzoeksvragen geformuleerd worden en door MBO, HBO en/of WO studenten in een stage en/of afstudeeropgave worden uitgewerkt.

Integratie creatieve industrie en tijdelijk gebruikOm leegstand en verdere verpaupering tegen te gaan, biedt de invulling van tijdelijke functies en voorzie-ningen veel perspectief.

36

Zo zou de Tussendiepen een vrijplaats kunnen zijn waarbij diversiteit een belangrijke rol speelt. Een plaats waar kunstenaars, vormgevers, ondernemers en cultuurliefhebbers elkaar kunnen ontmoeten en inspi-reren, waar wonen en werken samengaan. Een plek waar nieuwe initiatieven en ideeën worden ontwikkeld met diverse activiteiten voor een breed publiek.

37

Mogelijkheden zijn: • Starters)ateliers en werkplekken voor ZZP’ers (zoals De Loods in Amsterdam).• Het creëren van een inspirerende omgeving voor vergaderingen, manifestaties, congressen, lezingen, debatten, concerten of theater.• Nieuwe en tijdelijke gebiedsinvulling bij het centrum van Drachten. Mogelijkheden tot:

Van machinefabriek tot keunstfabrykVoor de voormalige machinefabriek Sluis aan de Tussendiepen 6 wordt een mogelijke herbestemming onderzocht. Uit de verkennende studie bleek o.a. het volgende:

- paviljoens- horecavoorzieningen- speelweide- dorps-/stadsstrand- manifestatieterrein- ontmoetingsplek- een bruisende plek met verrassende paviljoens- wisselende buitenprogramma’s - ruimte om te recreëren- paviljoen met kinderopvang- openluchtwerkplek - hotel/boothotel- boten met creatieve invulling (insteekhaven voor creatieve sector)

in combinatie met evenemententerrein

38

Tot slotAl met al een rijke oogst aan ‘puzzelstukjes’, maar nog geen concrete invulling, dus….….aan de slag met elkaar!

39

• De machinefabriek is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische en architectonische waarde;• Het pand is grotendeels gaaf, maar er is sprake van achterstallig onderhoud;• De functionele opzet is gunstig en biedt verschillende mogelijkheden tot hergebruik;• Voor het aanzicht van het industrieterrein is het belangrijk dat panden in goede staat blijven;• Om het pand als ‘Keunstfabryk’ (cultuurfabriek) in de markt te zetten, is een samenwerking met kunst- en cultuurorganisaties wenselijk. Gemeente Smallingerland kan helpen met facilitaire en publicitaire onder- steuning.

Al met al een rijke oogst aan ‘puzzelstukjes’, maar nog geen concrete invulling,

dus…. ….aan de slag met elkaar!

ontwerp: www.3dmail.nl; egbert pikkemaat; groningen