Een beetje aardrijkskunde, wiskunde, natuurkunde, scheikunde en biologieWe gaan niet alle opgaven maken dus let goed op!We kunnen helaas ook niet alle proefjes doen (alle praktikum spullen zitten in de opslag)Welke vragen heb jij over planeten en leven?

Les 1: namen en eigenschappen van de planeten (1 t/m 6)

Les 2: eigenschappen van de planeten (7 t/m 10)Les 3: maten in ons zonnestelsel (11 t/m 18, niet

15b, 19 alleen voor VWO)Les 4: reizen in ons zonnestelsel (20 t/m 23)Les 5: leven op Aarde (24 t/m 26)Les 6: water en warmte (27 t/m 29)Les 7: zuurstof en koolstofdioxide (30 t/m 37)

CP in de laatste toetsweek gaat over planeten en leven

Wat je moet leren: deze module en aantekeningen

Een hemellichaam dat een baan om een ster beschrijft

Maar er zijn meer objecten die een baan om een ster beschrijven..meteoroiden, asteroiden en kometen...

Een planeet heeft een atmosfeerEen planeet heeft de omgeving van haar baan

schoongeveegdEen planeet is nagenoeg rond..

De planeten zijnMercuriusVenusAardeMarsJupiterSaturnusUranusNeptunusPluto...

Inhoud:Inhoud:Ontstaan van het heelalOntstaan van het heelalOntstaan van ons zonnestelselOntstaan van ons zonnestelselDe bewegingen van de AardeDe bewegingen van de AardeDe MaanDe Maan

Theorie van de Oerknal of Big Bang:Theorie van de Oerknal of Big Bang:13,7 miljard jaar b.p., 13,7 13,7 miljard jaar b.p., 13,7 xx 10 10 99 jaar jaar before before

presentpresentUitdijend vanuit één heet puntvormig beginUitdijend vanuit één heet puntvormig beginDirect na de oerknal ontstonden lichte Direct na de oerknal ontstonden lichte

elementen als waterstof en heliumelementen als waterstof en heliumHoe verder sterrenstelsels weg staan, des te Hoe verder sterrenstelsels weg staan, des te

ouder ze zijn en des te sneller ze zich ouder ze zijn en des te sneller ze zich verwijderen verwijderen

Het heelal is niet superkoud Het heelal is niet superkoud → de kosmische de kosmische achtergrondstraling is 3˚ K (Kelvin) achtergrondstraling is 3˚ K (Kelvin)

4,57 miljard jaar b.p.; 4,57 x 109 jaar Materiewolk in ons melkwegstelsel99 % waterstof en heliumOok zwaardere elementen: ontstonden in

sterren en kwamen vrij tijdens explosies → ‘stardust’

Materiewolk verdichtte door supernova-explosie

Er ontstond een roterende protoplanetaire schijf

In centrum ontstond een protosterIn deze protoster liepen druk en temperatuur

steeds verder op → het kernfusie-proces ontbrandde

Enorme hoeveelheden energie kwamen vrij → de zon werd geboren

Temperatuur in het centrum is 15 miljoen (15 x 10 6) ˚C; in de fotosfeer 5000 (5 x 103)˚C

Zon bevat 99,86 % van de massa van ons zonnestelsel

Rond de zon vormden zich protoplaneten

Alle draaiend in zelfde vlak en richtingDe protoplaneten ‘stofzuigerden’ hun

baan ‘schoon’Door voldoende massa werden de

protoplaneten bolvormigDaarnaast ontstonden in het

zonnestelsel manen, dwergplaneten, planetoïden en kometen

In de nabijheid van de zon condenseerden zwaardere elementen → de binnenplaneten hebben silicaatachtig (‘vast stenig’) oppervlak: Mercurius, Venus, Aarde, Mars

Verder van de zon ontstonden de gasreuzen → grotendeels bestaand uit vloeibaar of bevroren waterstof en helium: Jupiter, Saturnus

Nog verder weg bevinden zich de ijsreuzen → bestaand uit bevroren methaan, ammoniak en water: Uranus en Neptunus

Hemellichaam Diameter (km) Afstand tot de zon (km)

Zon 1 392 000 0

Mercurius 4879 57 910 000

Venus 12 104 108 208 930

Aarde 12 756 149 597 870

Mars 6794 227 936 640

Jupiter 142 984 778 412 010

Saturnus 120 536 1 426 725 400

Uranus 51 118 2 870 972 200

Neptunus 49 572 4 498 252 900

Maak Van Acht Meter Japanse Stof Uw Nachthemd Mijn Vader At Meestal Jonge Spruitjes Uit Nieuw-vennep

Zon1 - Mercurius2 - Venus3 – Aarde (1 maan)4 – Mars (2

maantjes)5 – Jupiter (28)6 – Saturnus (35)7 – Uranus (25)8 – Neptunus (9)

Een jaar bij Mercurius is 88 dagen.De diameter is 4,879 x 103 km, het is een

wat kleinere planeet.De kleur van Mercurius is donker grijs.Soms kan je hem zien vanaf de Aarde.

Een jaar op Venus is 225 dagen.Op de planeet Venus kan je niet leven;

het is er 464 graden Celsius.Venus is ongeveer even groot als onze

planeet de aarde

Een jaar op Aarde is 365 dagen (zolang doet de Aarde over een rondje rond de zon).

Een dag is 24 uur op Aarde (zolang doet de Aarde over een rondje rond haar eigen as).

Op de Aarde is vloeibaar water, en de temperatuur ligt tussen de -89 en 58 graden Celcius

Op Mars duurt een jaar 686,98 dagen.Een dag is er 24,6 uur.Op deze planeet is een bevroren meer

gevonden.Sommige mensen denken dat er leven is

op Mars...Mars is kleiner dan de planeet Aarde.

Jupiter draait in 4332,71 dagen (11,86 jaar) om de zon heen.

Een dag is daar 9,84 uur.Jupiter is de grootste planeet van ons

zonnestelsel.Het is er – 121 graden Celsius.

Saturnus is ook een van de grootste planeten van ons zonnestelsel.

Om Saturnus zit een ring.Het is er – 130 graden Celsius.

Hij doet 84,07 jaar erover om om de zon heen te draaien.

Een dag is daar 17 uur en 14 minuten.Uranus is een middelmatige planeet qua

grootte en breedte.

Een jaar duurt 58 700,84 dagen op Neptunus.

Neptunus is een vrij grote planeet.Een dag is daar 16 uur en 7 minuten.Het is er gemiddeld -220 graden Celsius.

Pluto doet 248 jaar om om de zon te draaien.Een jaar op Pluto zijn 88 288 dagen.Pluto is te klein voor een planeet, daarom

word het sinds 2007 een dwergplaneet genoemd.

Maar Pluto is eigenlijk weer te groot voor een dwerg planeet.

De aarde draait in een elliptische baan rond de zonGemiddelde afstand bedraagt 150 miljoen km

→ Aphelium 152,1 miljoen km; Perihelium 147,1 miljoen km

Eén rondgang duurt 365,2425 dagenDe aarde draait in 23 uur 56 minuten om de aardas →

een sterrendagDoordat de aarde tegelijkertijd doordraait om de zon,

duurt een dag 4 minuten langer → een zonnedag. De rotatie-as staat onder een hoek van 23,5° →

inclinatie, waardoor de seizoenen ontstaan

Datum Loodrechte stand zon: NH begin: ZH begin:

20/21 maart Evenaar Lente Herfst

21/22 juni 23,5 ˚ NB Zomer Winter

22/23 sept Evenaar Herfst Lente

21/22 dec 23,5 ˚ ZB Winter Zomer

Tolbeweging van de aardas(omloopperiode 23.000 jaar → zomer NH nu 7 dagen langer

dan winter)

Tilt van de aardas(varieert in 41.000 jaar tussen 21,5 ˚ en 24,5 ˚)

Excentriciteit van de aardbaan (varieert 1 % tot 6 % in

100.000 jaar)

Variaties in de bewegingen van de aarde

Gevolg: glacialen en interglacialen

4,527 miljard jaar b.p. botste een hemellichaam zo groot als Mars met de Aarde

Het weggeslingerde materiaal vormde de MaanSamenstelling van het gesteente is sterk

overeenkomstig met de AardeOmlooptijd om de aarde 27,3 dagen, waarbij altijd

dezelfde zijde naar de Aarde gekeerd isGemiddelde afstand bedraagt 384 450 km en

neemt toeAarde en Maan draaien rond een

gemeenschappelijk zwaartepunt → oorzaak van eb en vloed

23,4°