Economie - VRG Gentinformatie, we kunnen de toekomst niet voorspellen o een auto kopen via een...
Transcript of Economie - VRG Gentinformatie, we kunnen de toekomst niet voorspellen o een auto kopen via een...
EconomieLeerstofvanprof.JohanAlbrecht
Deel1:Inleidingenbasisconcepten
I Watiseconomie?demaatschappijheefteeneconomischweefselwaariedereenzijnrolvervult
• soortenrolleno consumenteno werknemerso producenteno ondernemerso investeerderso beleidsmakers
!prosumenten:consumentendieookgoederenofdienstenaanbiedenindemarkt
ECONOMIE:ALGEMENEDEFINITIE
socialewetenschapdiekeuzesinzakeproductieenconsumptieondervoorwaardenvanschaarstebestudeert,inclusiefdegevolgenvandezekeuzesvoordemaatschappij
!schaarste:eenmiddelis‘schaars’wanneerdevraaghogerisdanhetaanbod
o evolutiefbegrip,relatiefdoorheendetijdo schaarsteleidtertoedatmenweloverwogeneconomischekeuzesmoetmaken
I.I Keuze,afruilenopportuniteitskostenbijelkekeuzediewemakengevenweietsop
o bijvoorbeeld:alsje5jaargaatstuderen,geefje5jaarlangeenmogelijkejobop
!opportuniteitskost:deniet-gerealiseerdeopbrengstvanhetbestmogelijkealternatiefvoordegemaaktekeuze=debelangrijkstekostvaneenafruil
I.II Kostenversusbatenmenneemtmeestaldeoptimalebeslissingdooreenvergelijkingtemakentussendemarginalekostenendemarginalebaten/opbrengst
• marginalekosten(MK):kostenvaneenbijkomendeeenheidinspanningofproductie• marginaleopbrengst(MO):opbrengstvaneenbijkomendeeenheidinspanningofproductie
bijvoorbeeld:jebeslistomjeaantesluitenbijeenschaakclub(4ulesperweek)
o jebegintalstienereninjeeerstestudiejaarverbeterjeenormsnelo naarmatedetijdvordertkosthetmeermoeiteomnogdeverbetereno daarbijkomtooknogdatjeouderwordtendietijdookineenjobkuntsteken
demarginalekostenzullenuiteindelijkdemarginalebatenoverstijgen
I.IIIenI.IV Eenmodel:degrensvanproductiemogelijkheden
indeeconomischewetenschapmaaktmenvaakgebruikvanmodellenombepaaldeaspectenweertegeven,dezemodellenzijnechteraltijdeenvereenvoudigingvandewerkelijkheid
bijhetmakenvanmodellenmakenwevaakgebruikvandeceterisparibusaanname
!ceterisparibus:letterlijkbetekentdit‘alhetoverigegelijkblijvend’ditwordtgebruiktomaanteduidendatwebijeenvergelijkingwaarbijéenfactorveranderdweervanuitgaandatdeanderefactorenonveranderdblijven
!perfecteinformatie:eentweedebegripdataltijdterugkomtinmodellenperfecteinformatieisdeaannamedatalleconsumentenenproducentenineenbepaaldemarktperfectekennishebbenvandeprijs,hetnut,dekwaliteitendeproductiekostvaneengoed
hetdoelvaneeneconomischmodelisoverigensnietomietstevoorspellen,maaromietstevereenvoudigenenomeruitteleren
eeneerstemodeldatwebekijkenisdeGRENSVANPRODUCTIEMOGELIJKHEDEN
alsvoorbeeldstellenweonseeneconomievoormetmaartweeproducten:ananasenkokosnoot
00,20,40,60,81
1,21,41,61,82
5 10 15 20
Kostenop
bren
gst
Jarenstudie
MOenMK
MO MK
alleproductiesituatiesopofonderdePMGzijnhaalbaar
AlswelangsdePMGschuivenzienwebijvoorbeelddatalsmen13ananassenproduceertmendaarnaastéenkokosnootkanproduceren.Indienmentweekokosnotenmeerwiltproducerenzalmenslechts10ananassenmeerkunnenproducerenmetdebeschikbareproductiefactoren.
!Pareto-efficiëntie
alleproductiesituatiesopdePMGzijnPareto-efficiëntomdatmenvangeenenkelgoedméérkanproducerenzonderdeproductievaneenandergoedinteperken
ONGELIJKMATIGEVERSCHUIVINGVANDEPMG
stel:menvindtbeteremeststoffenvoordeproductievankokosnoten,danzaldieproductietakautomatischgroeienenverschuifthetPMG
• ECONOMISCHEGROEI:toenamevandeeconomischeactiviteit• RECESSIE:tijdelijkeafnamevandeeconomischeactiviteit(minstenstweekwartalen)
0
2
4
6
8
10
12
14
1 2 3 4 5
ananassen
kokosnoten
dePMG
productiemogelijkhedengrens
0
2
4
6
8
10
12
14
1 2 3 4 5 6
ananassen
kokosnoten
ongelijkmatigeverschuiving
oudePMG nieuwePMG
GELIJKMATIGEVERSCHUIVINGVANDEPMG
stel:menheeftmeerbeschikbarelandbouwgrondvoorzowelananasalskokosnoot
I.V Deeconomischekringloopzieschema’sinboekpagina39–45
II HetindividuindeecononomieII.I Deklassiekeschoolgrondlegger:AdamSmith(1723-1790)
Ø “economischeproductiestaatcentraalomverhongerendebevolkingteredden”Ø hijlegtdegrondslagvoorspecifiekejobsmetéenenkeletaakmeteenhogeefficiëntie
àafstappenvanambacht
iedereenstreeftnaareigenbelang
• deconsumentwilteenproductdathembehaagt• deproducentwildeklanttevredenstellenendusveelverdienen
hierdoorwerktengroeitdeeconomieuitzichzelfenkomtdeoverheidnauwelijkstussenbeide
è LAISSEZ-FAIRE
inzijn‘TheoryofMoralSentiments’schrijftSmithdatspecialisatiemindervoldoeninggeefthoewelheteconomischveelefficiënteris
!WetvanSay:‘elkaanbodcreërtzijneigenvraag’(verwoordingvanhetkringloopschema)
02468
10121416
1 2 3 4 5
ananassen
kokosnoten
gelijkmatigeverschuiving
oudePMG nieuwePMG
II.II Deneo-klassiekeschoolmengaatmeerkijkennaardesubjectievewaarderingvanhetindividu
è theorievannut
devrijemarktwerkingmagnietwordenverstoord(geenregelsofbeperkingen)
uitzondering:marktfalen
è ArthurPigou(1877-1955):eenmarktofdeeconomiekanfaleno bedrijfinchemischestoffenbrengtdevolksgezondheidingevaaro machtigbedrijfkrijgtcontroleovereenbepaaldemarktenmaakthiermisbruikvan
inzulkegevallenvanmarktfalenmoetdeoverheidWELtussenkomen
!economischekeuzeskunnenookleidentotmarktfalen,wewerkenimmersmetimperfecteinformatie,wekunnendetoekomstnietvoorspellen
o eenautokopenviaeentweedehandssiteØ koperweetbijnaniets,verkoperweetallesØ dekoperkandusmindergeneigdzijnomeffectiefdeautotekopenØ bijgevolgzaldeverkoperzijnautolangergebruikenomhemgoedkoperteverkopenØ dezemarktzaluiteindelijkalleenmaarslechteauto’saanbieden
=MARKETFORLEMONS
deoverheidmoethierdustussenbeidekomenmetcontrolewetgevingwaardoordekoperwordtgerustgesteldendusmeerzalwillenbetalen
o levensverzekeringaanschaffenØ eenlevensverzekeringsmaatschappijheeftweinigkostenvanwegelaagsterftecijferØ maar:enigeklantenzijnmensendieverwachtensneltestervenØ kostenstijgenvoordemaatschappij,diezijnprijzendusmoetverhogenØ gevolg:veelgezondemensenwillengeenlevensverzekeringmeer
=ADVERSESELECTION
overheidkanhiertussenbeidekomendooreenlevensverzekeringteverplichten
o autoverzekeringaanschaffenØ autoverzekeringsmaatschappijverkooptenkelaanmensendievoorzichtigrijdenØ reden:zoweinigmogelijkkostenvoordeverzekeringsmaatschappijØ diemensengaanechtergevaarlijkerrijdenomdatzenugedektzijnØ hetaantalongevallenendekostenstijgen,watleidttotverlies
=MORALHAZARD
II.III DeMarxistischeschoolgrondlegger:KarlMarx(1818-1883)
demaatschappijisopgebouwdrondproductietechnologie(technoreligie)
!belangrijk:kapitalismeisnietduurzaam;oplossingiseenplaneconomie
PLANECONOMIEstaatkundigeeconomiewaarproductieenprijzeninhandenzijnvandestaat
bijvoorbeeld:deFord-fabriek
• volledigeproductievanruwematerialentotauto’sineigenhanden• enormekosten• zwareverliezenalshetproductnietwordtgekocht
dus:Marxwilteengeplandeeconomie(communisme)omproductieenconsumptieteregelen
è dezerevolutieisdoorgebrokeninRuslandenChina
Marxonderschatteechterhetaanpassingsvermogenvanhetkapitalisme
!onzewelvaartsstaatishetresultaatvandereactieopdeideeënvanMarx
II.IV DeOostenrijkseschoolgrondlegger:FriedrichHayek(1899-1992)
Ø “deplaneconomieenzijnlandenzullenfalenwanttechnologieisonvoorspelbaarenjekunthetalsstaatnietzomaarafdwingen,hetmoetontstaaninspontanemarktwerking”
onderinvloedvandeOostenrijkseschoolvoerthetkapitalismemaatregeleninomdeontwikkelingvantechnologietestimuleren
o patentbescherming(zekerheidvanrendement)o samenwerkingbedrijvenenoverheido investeringeninresearch&development
!Schumpeter:“inhetkapitalismeisercontinuëcreatievedestructie”
è jobsgaancontinuverloren,maarerontstaanooksteedsnieuwejobs(constanteevolutie)
hijmaakthetonderscheidtussen
• INCREMENTELEINNOVATIE:eenverbeteringvandebestaandeproducten• RADICALEINNOVATIE:ontdekkingvannieuwe,revolutionaireproducten
II.V DeKeyniaanseschoolgrondlegger:JohnMaynardKeynes(1883-1946)
hijzaghetverbandtussenVRAAGenAANBOD
è “crisisishetgevolgvaneentelageconsumptie”è oplossing:investerenenconsumerendoordeoverheid
PROBLEEM:hogepubliekeschuld
Keyneswildaaromeenoptimistischecommunicatievandeoverheid.Hetindividuhandeltimmersinfunctievanwathijverwacht
bijvoorbeeld:menverwachteencrisisàmensenzullenminderconsumere
ditmoetwordenvermeden
II.VI DeinstitutioneleschoolINSTITUTIE=organisatiemeteigenregelsdiedesamenlevingondersteunt
demensishetproductvanzijnomgeving=instituties
DUS:betereinstitutiesleidentoteenbetereeconomie
è belangrijkvoorbeeld:TheNewDealinAmerika(1933-1935)o regeringRooseveltdeednikstijdensdedepressienadebeurscrashin1929o hijkreeguiteindelijkadviesvandeinstitutioneleschoolo ditleiddetotdeNewDealdatdewerkingvandeeconomieheeftverbeterdo belangrijkdoel:ondersteuningvandelandbouwers
streefdoel:verticaleintegratiebinnengroteondernemingen
è zelfzorgenvoorontginningentoevoervangrondstoffen(voorbeeld:Ford-fabriek)
dezezelfstandigheidiseenvoordeelwantdekostenvanhetzoekennaareenhandelspartner(TRANSACTIEKOSTEN)lopenvaakhoogop
II.VII Degedragseconomischeschoolgaatuitvanhetfeitdatiedereeneenbeperkterationaliteitheeft
voorbeeld:wieeennieuwelaptopkooptgaatnietwekenlangallesoortenlaptopsvergelijkenmaarzalopeenhalfuurtjeweleendegelijkekeuwegemaakthebben
ditiseenMENTALSHORTCUT:wenemenbeslissingendieniethelemaalrationeelzijn
voorbeelden
• studiekeuzemakenopbasisvanandermansargumenten
• ‘verliesaversie’(groteangstvaneconomischverliesdieertoeleidtdatmengeenmogelijkwinstvollerisico’sdurftnemen)
• ‘availabilityheuristic’(angstnaeennegatieffenomeendieafneemtmetdetijd)
àdezetweefenomenenvormensamenRAMPENBLINDHEID
II.VIII Deschoolvanhetgelukkijkennaarhetverbandtussenhetalgemeengelukenhetinkomen
inkomenverhoogtiemandgeluktotopzekerehoogte
è België:bovende25.000europerjaardraagteenhogerinkomennietmeerbijtothetgeluk
Verklaring:gelukkomtvooruitarbeiddatvoldoeninggeeft,uiteenaangenamewerksfeermetvriendelijkecollega’s,uitsterkeverenigingen.
wemoetendeeconomiedusorganiserenomgeluktemaximaliseren
Ø tehogeverwachtingenvanonszelfdoenonsgelukdalenØ mensenkunnennietcollectiefgelukkigzijn,iedereenwiltstatus(beterzijndananderen)
II.IX Deevolutionair-biologischeschoolweherhalenbepaaldehandelingenomdatzeonsgelukkigmaken
è datsoorthandelingenzijngenetischgeprogrammeerddoorevolutie
bijvoorbeeld:eenjongeeekhoorn
Ø tijdensdeherfstperiodezalhijetenbeginnenverzamelenØ dezehandelingmaakthemgelukkigenhijzalhetdusspontaandoenØ bepaalddoorevolutie
ditgeldtookvoormensen,meerbepaaldvooronzeverzameldrang
Ø vroegerhadmendereflexveelvetetenalsbuffervooreenperiodevanhongerØ nuleidtdezeverzameldrangtotovergewicht
àwewillensteedsmeer,enonsgelukduurtsteedskorter
III VraagenaanbodMARKT=groepkopersenverkopersvaneenbepaaldgoedofeendienst
• kopersbepalendevraag• verkopersbepalenhetaanbod
III.I Devraaggevraagdehoeveelheid=hoeveelheidvaneengoeddiekoperswillenenkunnenkopen
WETVANDEVRAAGDezewetbepaaltdat,ceterisparibus,degevraagdehoeveelheidvaneengoeddaaltindiendeprijsvanditgoedstijgt.
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
1 2 3 4
prijs
hoeveelheid
Deindividuelevraag
vraagcurve
MARKTVRAAG
demarktvraagverwijstnaardesomvanalleindividuelevragennaareenbepaaldgoedofdienst
è grafisch:dehorizontaleoptelsomvandeindividuelevraagcurves
eenveranderingvandegevraagdehoeveelheidkanwordenveroorzaaktdooreenveranderingindeprijsvanhetproductwaardoordevraagzalverschuivenoverdevraagrechte
devraagrechtekanechterzelfookverschuivenonderinvloedvanmeerderefactoren
• voorkeuren/preferentiesgrootsteinvloedopdevraag,mensenhunvoorkeurenbepalendemarkt
• prijzenvangerelateerdegoedereno SUBSTITUTIEGOEDEREN
eengoeddatkangeconsumeerdwordenindeplaatsvaneenander,substitutiegoederenzijndusconcurrentendevraagnaareengoeddaaltalsdeprijsvanhetsubstituutdaaltvoorbeeld:bierenwijn
o COMPLEMENTAIREGOEDERENeengoeddatsamenwordtgeconsumeerdmeteenanderegoed,complementairegoederenzijngeenconcurrentendevraagnaareengoeddaaltalsdeprijsvanhetcomplementstijgtvoorbeeld:smartphonesenapps
• inkomeno NORMAALGOED
eengoedwaarvandevraagstijgtalshetinkomenstijgto INFERIEURGOED
eengoedwaarvandevraagdaaltalshetinkomenstijgt• aantalkopers
alshetaantalkopersineenmarktstijgt,zaldevraagookstijgen• verwachtingen
hetkoopgedragendevraagvanmensenverandertonderinvloedvanhunverwachtingen
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
prijs
hoeveelheid
Marktvraag
vraagA vraagB marktvraag
voorbeeld:vraagcurveverschuiftnaarRECHTSdusdevraagSTIJGT
III.II Hetaanbodaangebodenhoeveelheid=hoeveelheidvaneengoeddiedeverkoperswillenenkunnenverkopen
WETVANHETAANBOD
Dezewetbepaaltdat,ceterisparibus,eenstijgingvandeprijszalleidentoteenstijgingvanhetaanbodenomgekeerd
012345678910
1 2 3 4
prijs
hoeveelheid
Verschuivingvandevraagcurve
oudevraag nieuwevraag
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
1 2 3 4
prijs
hoeveelheid
Hetindividueleaanbod
aanbodcurve
MARKTAANBOD
hetmarktaanbodverwijstnaardesomvandeindividueleaanbodsfunctiesindemarkt
è grafisch:dehorizontaleoptelsomvandeindividueleaanbodcurves
eenveranderingvandeaangebodenhoeveelheidkanveranderendooreenwijzigingvandeprijswaardoorhetaanbodverschuiftoverdeaanbodcurve
deaanbodrechtekanechterzelfookverschuivenonderinvloedvanmeerderefactoren
• prijzenvangerelateerdegoedereno SUBSTITUTIEGOEDEREN
eengoeddatjemetdebeschikbareproductiemiddelenzoukunnenproducereninplaatsvaneenandergoed,substitutiegoederenzijndusconcurrentenhetaanbodvaneengoeddaaltalsdeprijsvaneensubstituutstijgtvoorbeeld:cocktailsofbierineencafé?
o COMPLEMENTAIREGOEDERENeengoeddatjegoedkoperkuntproducerenalsjehetsamenproduceertmeteenandergoed,complementairegoederenzijngeenconcurrentenhetaanbodvaneengoeddaaltalsdeprijsvaneencomplementdaaltvoorbeeld:melkenroomboteruithetafromenvanmelk
• prijzenvaninputsindiendeinputprijzenvandeproductie(marginalekosten)stijgenzalhetaanboddalen
• aantalverkopersalshetaantalverkopersopdemarktstijgt,zalhetaanbodookstijgen
• productiviteitalsdeproductiviteitineenbepaaldesectortoeneemt(doorbijvoorbeeldautomatisering)zullendemarginalekostenafnemenhethetaanbodstijgen
• verwachtingenhetaanbodkanstijgenalsdeverkopersanticiperendatdeprijszalstijgen
0
2
4
6
8
10
12
14
16
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
prijs
hoeveelheid
marktaanbod
aanbodA aanbodB marktaanbod
voorbeeld:aanbodrechteverschuiftnaarRECHTSdushetaanbodSTIJGT
III.III Marktevenwicht=situatiewaardevraagenhetaanbodgelijkzijnenniemanddestimulansheeftietsteveranderen
ditmarktevenwichtwordtgekenmerktdooreenevenwichtsprijseneenevenwichtshoeveelheid
hetmarktevenwichtwordtaangeduiddoorhetsnijpunttussendebeidecurves
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
1 2 3 4 5 6 7
prijs
hoeveelheid
Verschuivingvandeaanbodrechte
oudeaanbod nieuweaanbod
012345678910
1 2 3 4 5
prijs
hoeveelheid
Marktevenwicht
vraag aanbod
VERANDERINGENVANHETMARKTEVENWICHT
grafischeanalyseindriestappen
1. leidtdeeconomischewijzigingtoteenverschuivingvandevraag,hetaanbodofbeide?2. inwelkerichtinggebeurtdeverschuiving?3. wevindeneennieuwmarktevenwichtopbasisvandeverschuiving(en)
VOORBEELDEN
doordeboycotzaldevraagnaarpereninEuropadalenenleidentoteennieuwmarktevenwicht
doordeopkomstvanPokémonGOzaldevraagnaarsmartphonesstijgenterwijlhetaanbodookstijgtonderinvloedvanNokiadieweerinstaptindemarktvandesmartphones
0
1
2
3
4
5
6
7
8
1 2 3 4 5 6 7
prijs
hoeveelheid
RussischeboycotvanEuropeseperen
oudevraag nieuwevraag aanbod
0
1
2
3
4
5
6
7
8
1 2 3 4 5 6 7
OpkomstPokémonGO+Nokiadieweersmartphonesmaakt
oudevraag nieuwevraag oudaanbod nieuwaanbod
DEWETVANDAVENANT-KING
Eenbeperktedalingvandeoogstvaneenlandbouwproductkanleidentotscherpeprijsstijgingenenomgekeerdkaneengoedeoogstdeprijzenvanhetproductimmenslatendalen.
GRAFISCH
Opdezegrafiekzienzedatdooreenverschuivingvanhetaanbodinbeperktematedeprijsdrastischzakt.Devraagwijzigtechternauwelijks,waardoordeomzetvandeboerzakt.Wehebbenhiertemakenmeteenniet-prijsgevoeligevraag,dewetvanDavenant-Kingwordttoegepast.
Opdezegrafiekzienwedateenzelfdeaanbodverschuivingleidttoteenminiemeprijsdalingeneenuiteindelijkegrotereomzetdankzijhetsterktoegenomenaanbod.Ditiseenprijsgevoeligevraag,wekunnendewetvanDavenant-Kingniettoepassen.
0
2
4
6
8
10
12
14
1 2
prijs
hoeveelheid
Niet-prijsgevoelig
vraag oudaanbod nieuwaanbod
0
2
4
6
8
10
12
14
16
1 2 3 4 5 6
prijs
hoeveelheid
Prijsgevoelig
vraag oudaanbod nieuwaanbod
IV ElasticiteitIV.I Inleiding=eenmeeteenheidwaarmeewordtaangegeveninwelkemateeenbepaaldevariabelereageertopdewijzigingvaneenanderevariabele
• laatonstoevraagenaanbodmetgroteprecisieteanalyseren• iseenmaatstafvoorhoekopersenverkopersreagerenopveranderingenindemarkt• laatonstoetebepaleninwelkematedeomzetzalstijgen/dalenbijeenprijsstijging
IV.II Prijselasticiteitvandevraag=degevoeligheidvandevraagnaareengoedvoorprijswijzigingenvanditgoed
viaformuleskomenwetoteen(meestalnegatief)getaldatdeprijselasticiteituitdrukt
è bijvoorbeeld:-2,33ditishetpercentagewaarmeedevraagwijzigtalsdeprijsmet1procenttoeneemt
MIDDELPUNTELASTICITEIT=dereactievandevraagopeenprijsveranderingovereenbepaaldstukvandevraagcurve
PUNTELASTICITEIT=situatiewaarinwedegrenspuntenvanmiddelpuntelasticiteitextreemdichtbijelkaarleggenàwiskundigcorrecter
deprijselasticiteitzalwordenbeïnvloeddoorenkelefactoren
• alternatievenalservooreenbepaaldgoedveelsubstitutenbeschikbaarzijnzaldevraagelastischerzijnendusveelgevoeligervoorprijsveranderingen
• aardvandegoederenbasisgoederenhebbendikwijlseenlagereelasticiteit,luxegoedereneenhogere
• inkomenvandeconsumentconsumentenmeteenhogerinkomenzijnminderprijsgevoeligenhunvraagzaldusookminderelastischzijndanconsumentenmeteenlagerinkomen
• tijdsbestekhoelangerdebeschouwdeperiode,hoegroterdeprijsgevoeligheid
wekunnendeprijselasticiteitopdeleninbepaaldecategorieën
perfectonelastischevraag
onelastischevraag
uni-elastischevraag
elastischevraag
perfectelastischevraag
veranderingvandevraagisoneindigveelkeerkleiner
veranderingvandevraagiskleinerdandievandeprijs
beideveranderingenzijn
gelijk
veranderingvandevraagisgroterdandievandeprijs
veranderingvandevraagisoneindigveelkeergroter
prijselasticiteitisgelijkaan0
prijselasticiteitligttussen0en-1
prijselasticiteitisgelijkaan-1
prijselasticiteitligttussen-1en-∞
prijselasticiteitisgelijkaan-∞
levensnoodzakelijkemedicijnen primairegoederen luxegoederen
goedkoopsteproducttussentweeautomaten
verticalerechte sterkdalenderechte dalenderechte zwakdalende
rechte horizontalerechte
PRIJSELASTICITEITOPEENLINEAIREVRAAGCURVE
hetmiddenvanderechteduidthetuni-elastischpuntaan(prijselasticiteitgelijkaan-1)
Ø hetgedeelteBOVENditpuntishetELASTISCHgedeelteØ hetgedeelteONDERditpuntishetINELASTISCHgedeelte
PRIJSELASTICITEITENOMZET
deprijselasticiteitvandevraagmeetdeprijsgevoeligheidvandeconsument,bijgevolgkunnenproducentendeevolutievanvraagenprijsvoorspellenendeverwachteomzet(TO)berekenen
TO=totaleopbrengst(verwachteomzet)Q=hoeveelheidP=prijs
TO=PxQ
metdezeformulekomenwetotdeconclusiedat
Ø eenprijsstijginginhetINELASTISCHgedeelteleidttoteenTOENAMEvanopbrengstenØ eenprijsstijginginhetELASTISCHgedeelteleidttoteenAFNAMEvanopbrengsten
0
1
2
3
4
5
1 2 3 4
prijs
hoeveelheid
Prijselasticiteitopeenrechte
vraag
0
2
4
6
1 2 3 4
afname
vraag
0
2
4
6
1 2 3 4
toename
vraag
UITZONDERINGEN
erisreedsvermelddatdeprijselasticiteitmeestalnegatiefis(gevolgvandewetvandevraag)
uitzonderlijkkanechtereenpositieveprijselasticiteitbereiktworden
àmogelijkeverklaringen
• sommigegoederenwordenaantrekkelijkernaarmatezeduurderworden(Veblen-goederen)voorbeelden:auto’s,merkkledij
• prijskanwordengeïnterpreteerdalseensignaalvankwaliteit• wekunnentemakenhebbenmethetGiffen-effect
GIFFEN-EFFECT=devraagnaareenbepaaldbasisproductstijgtbijeenprijsstijgingomdathetbinnenhetbudgetwordtgecombineerdmeteenluxeproduct
voorbeeld
o jehebteenvastmobiliteitsbudgetdatjeverdeeldonderbus-entaxiritteno plotsstijgendebusprijzenenblijftervaaknietgenoeggeldovervoorjeduurderetaxirito alsgevolgdaarvanzuljevakerdebusmoetennemen(hiereenGiffen-goed)
voorwaardenvooreenGiffen-effect
Ø erzijngeenvervangendegoederenmeteenvergelijkbareprijsvoorhetGiffen-goedØ deconsumentzalmindervanhetGiffen-goedconsumerenalszijninkomenstijgtØ hetGiffen-goedmoetgenoegdoorwegenzodateenprijstijgingleidttotdalingvdkoopkrachtØ inkomenmoetbeperktzijn,maarnietindiematedathetluxegoednietwordgeconsumeerd
IV.III Prijselasticiteitvanhetaanbod=degevoeligheidvanhetaanbodvaneengoedvooreenprijswijzigingvanditgoed
debekomenwaarde(meestalpositief)bepaaltmethoeveelprocenthetaanbodwijzigtalsdeprijstoeneemtmet1procent
erzijnverschillendecategorieënvanprijselasticiteit
perfectonelastischaanbod
onelastischaanbod
uni-elastischaanbod
elastischaanbod
perfectelastischaanbod
veranderingvanhetaanbodisoneindigveelkeerkleiner
veranderingvanhetaanbodiskleinerdandievandeprijs
beideveranderingenzijn
gelijk
veranderingvanhetaanbodisgroter
dandievandeprijs
veranderingvanhetaanbodisoneindigveelkeergroter
prijselasticiteitisgelijkaan0
prijselasticiteitligttussen0en1
prijselasticiteitisgelijkaan1
prijselasticiteitligttussen1en∞
prijselasticiteitisgelijkaan∞
seizoensgebondenlandbouwproducten grondstoffen demeeste
productenwereldaanbodvanolievoorBelgië
verticalerechte sterkstijgenderechte stijgenderechte zwakstijgende
rechte horizontalerechte
deprijselasticiteitzalwordenbeïnvloeddoorenkelefactoren
• structuurenverloopvankosteno productiekanverhoogdwordentegenbeperktekosten=aanbodminderelastischo verhogingkostveel=aanbodveelelastischer
• flexibiliteitvanproducentenhoesnelkunnenproducentenarbeidaantrekkenenproductieverhogenbijprijsstijging?
o voorluxe-enhoogtechnologischegoederengaatditmeestallangzamerwaardoorhunaanbodselasticiteitlagerligt
o voorproducentendieinmassaproducerenisditmeestalveelmakkelijkerwaardoorhunelasticiteithogerligt
• debestudeerdetermijnhoelangerdebeschouwdeperiode,hoeelastischerhetaanbod
Deel2:Welvaart,handelenoverheidsingrijpen
V WelvaartV.I Welvaartseconomieopzoelkgaannaardegrootstmogelijkewelvaartinonzeeconomie(=MARKTEVENWICHT)
!AdamSmithintroduceerthetideevan‘theinvisiblehand’
è hetideedathetnastrevenvaneigenbelangleidttotmaximalecollectievewelvaart
erzijnechterwelvoorwaarden
• perfectsymmetrischeinformatie(iedereenheeftdezelfdeinformatie)• geenmarktmacht(geenmonopoliebedrijven)• geeneffectenvanhetmarktevenwichtopderden(bijvoorbeeldmilieuvervuiling)
V.II Welvaartvandeconsument!consumentensurplus=hetverschiltussendebereidheidtotbetalen(dewaardering)vaneenconsumentvooreengoedenhetwerkelijkbetaaldebedrag
è hetconsumentensurplusmeetduseigenlijkdewelvaartvanuithetperspectiefvandekoper
dehoeveelhedendiedeconsumentenwillenbetalenwordenweergegevenopdemarktvraagcurve
hetconsumentensurplusisdeoppervlakteonderdevraagcurveenbovendeeffectiefbetaaldeprijsenmeethetvoordeeldatkopersontvangendoorhunaankoop
indienhetvierkantdeeffectiefbetaaldeprijsis,geeftdedriehoekhetconsumentensurplusweer
INVLOEDVANDEPRIJSOPHETCS
wenemendevorigefiguurenschetseneensituatiewaardeprijswordtverlaagd
weziendatdooreenverlagingvandeprijsdegekleurdeoppervlakteduidelijkisvergroot
o deblauweoppervlaktewashetoudeconsumentensurpluso degroeneoppervlakteishetCSvankopersdienuweldeprijswillenbetaleno degrijzeoppervlakteisbijkomendCSvoordeoudeconsumenten
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
1 2 3 4
Consumentensurplus
vraag
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
1 2 3 4
Consumentensurplus
vraag
V.III Welvaartvandeproducent!producentensurplus=hetbedragdatdeverkoperontvangtvooreengoedmindekostvoordeverkoper
è eenmaatstafvoordewelvaartvanuithetperspectiefvandeverkoper
hetproducentensurpluswordtweergegevenbovendeaanbodscurveenonderdeprijsenmeetdebaatdiedeverkopersontvangenvoorhunmarktparticipatie
indienhetvierkantdeeffectiefbetaaldeprijsis,geeftdedriehoekhetproducentensurplusweer
INVLOEDVANDEPRIJSOPHETPS
wenemendevorigefiguurenschetseneensituatiewaardeprijswordtverhoogd
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
1 2 3 4
Producentensurplus
aanbod
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
1 2 3 4
Producentensurplus
aanbod
V.IV Welvaartopdemarkt=desomvanhetCSenPSbijconcurrentieenafwezigheidvanexternefactoren(marktevenwicht)
welvaartopdemarkt=consumentensurplus+producentensurplus
=(bereidheidtotbetalen–prijs)+(prijs–marginalekost)
=bereidheidtotbetalen–marginalekost
detotalewelvaartisbijgevolgdematewaarindewaardevoordeconsumentdekostenvandeproducentovertreft
!hetmarktevenwichtleidttoteenprijsenhoeveelheiddiedetotalewelvaartmaximaliserenditnoemtmenMARKTEFFICIËNTIE
drieinzichtenomtrenthetmarktevenwicht
Ø devrijemarktwijsthetaanbodtoeaanconsumentendiedewegoederenhetmeestopprijsstellen,zoalsgemetendoorhunbereidheidomtebetalen
Ø devrijemarktwijstdevraagtoeaanproducentendiedezegoederentegendelaagstekostkunnenproduceren
Ø devrijemarktproduceertpreciesdehoeveelheidgoederendiedesomvanhetconsumenten-enproducentensurplusmaximaliseert
deze‘laissez-faire’techniekvande‘invisiblehand’werktechteralleenmaaralsergeenmarktfalingis
• geenexternefactoren• geenmarktmacht• geenimperfecteinformatie
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4 5
Welvaartopdemarkt
vraag aanbod
VI VoordelenvansamenwerkingeninternationalehandelVI.I Evidentesamenwerkingstel:tweegezinnendienaastelkaarwonen
Ø heteerstegezinbeziteengrotetuinentuingereedschapØ hettweedegezinbeziteennaaiatelierenstoffen
hetisvoorbeidegezinnenvoordeligerdatheteerstegezinfocustophetkwekenvanvoedselterwijlhettweedegezinzichtoelegtophetmakenvankleren
zokunnenbeidegezinnenhunproductenonderlingruilen
è niemandisvolledigzelfvoorzienendomdatniemandallemiddelenertoeheeft
VI.II Absoluteencomparatievevoordelenstel:tweebroersLouisenPetermeteenreparatiewinkelvoorfietsenencomputers
hunvaardighedenzijnalsvolgt
tijdnodigomeencomputerterepareren
tijdnodigomeenfietsterepareren
Louis 20minuten 10minuten
Peter 30minuten 20minuten
è wekunnenzeggendatLouiseenabsoluutvoordeelheefttenopzichtevanPeter
devraagisnu,hoezaldetaakverdeling(allocatie)verlopen?
hiervoorkijkenwenaardeopportuniteitskostvanelkeactiviteit
oppotruniteitskostvaneencomputerreparatie
opportuniteitskostvaneenfietsreparatie
Louis 2fietsreparaties ½computerreparaties
Peter 1½fietsreparaties 2/3computerreparaties
è wekunnenzeggendatPetereencomparatiefvoordeelheefttovLouisincomputereparaties
daaromisheteconomischvoordeligeralsPeterzichwijdtaanhetreparerenvancomputersterwijlLouiszichbezighoudtmethetreparerenvanfietsen
VI.III Productiemogelijkhedenendebatenvanspecialisatiestel:PaulenLisahebbeneensouvenirwinkelmethaarspeldenensleutelhangers
hunvaardighedenenopportuniteitskostenzijnalsvolgt
productieperuur haarspelden sleutelhangers
Paul 12 24
Lisa 24 12
opportuniteitskostvan1item
Paul 2sleutelhangers ½haarspelden
Lisa ½sleutelhangers 2haarspelden
wekunnenhunproductiemogelijkhedenweergevenalsvolgt
Ø deblauwe+oranjelijngevendeverschillendeproductiemogelijkhedenweervanPaulenLisaØ degrijzelijngeeftdePMGweeralszebeidespecialisereninhunbestevaardigheidØ degelelijngeeftdePMGweeralszespecialisereninhunslechtstevaardigheidØ hetgroenevierkantgeeftdeproductieweeralszebeidehuntijdverdelenoverdeproducten
specialisatieisdusnietaltijdbeter!
inhetlaatstegevalligtdeproductienamelijkhogerdanelkpuntopdegelePMG
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0 6 12 18 24 30 36
haarspelde
n
sleutelhangers
Productiemogelijkheden
Paul Lisa PMGmax PMGmin
VI.IV HandeltussenlandenindeEUishandelvolledigvrijtussendelidstaten
Ø geeninvoertarievenØ geengrenzenvoorgoederenendiensten
buitendeEUgeldenerechterwelimportheffingen!
waarom?àvoorbeeld
• Chinasubsidieertzijnbedrijven• Chinesebedrijvenkunnenhiergoedkoopimporteren• Europeseimportnodigomeenteveelaanconcurrentietegentegaan
VI.V Importheffingenenwelvaarthoezithetmetdewelvaartsgevolgenbijeenimportheffing?
afgeslotenmarkt(=autarkie) openmarktzonderimporttaks openmarktmetimporttaks
binnenlandseprijs wereldprijs importprijs
consumentensurplusA
consumentensurplusA+B+C+E+F+G+H
consumentensurplusA+B+F
producentensurplusB+C+D
producentensurplusD
producentensurplusD+C
welvaartA+B+C+D
welvaartA+B+C+D+E+F+G+H
welvaartA+B+C+D+F+G
Ghoortookbijdewelvaartbijimportprijsomdatdithetdeelisdatdeoverheidverdientaandetaks
0
2
4
6
8
10
12
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
prijs
hoeveelheid
Economischewelvaart
binnenlandsevraag binnenlandsaanbod binnenlandseprijs wereldprijs importprijs
C
D
E
F
A
B
G H
VI.VI Argumentenvoorhandelsbeperkingen
• onbeperktehandelheefteensterkeinvloedopprijzeno alseengrootlandplotsdegrenzenopentkandevraagenormtoenemeno ditleidttoteensterkestijgingvandegrondstofprijzeno verderreageertdewereldprijsmeteenvertragingopdevraagswijzigingo hierdoorzullenproductentegeneentelageprijswordenverkocht(verliesPC)
• beschermenvantraditionelesectoren
o alseenlanddegrenzenopentkomenlokalelandbouwersonderdruktestaano deoverheidkantarievenheffenopingevoerdeinternationaleproducteno ditisechterenormprijzigvoordeconsumento alsalternatiefkandeoverheiddelokaleboerensubsidiereno subsidieskunnenechterookleidentotwelvaartsverlies!
• beschermenvaninfantindustries(=nieuwetechnologiesectoren)
o landenziengraagnieuwetechnologiesectorenontstaano somsgaatmendanaandehandvanimporttaksendebuitenlandsehandelwereno opdiemanierkunnendenieuwesectorenuitgroeientotzegrootgenoegzijn
• beschermingtegensocialedumping
o binnenlandseproducentenvragenbeschermingtegenbuitenlandsewerknemerso dezewerknemerskomenuitlageloonlandenenvormenoneerlijkeconcurrentieo overheidkandanimportheffenombinnenlandsetewerkstellingtebeschermen
VII GevolgenvanoverheidsingrepenVII.I Inleidingdeoverheidkanopveelverschillendemaniereningrijpen
v consumptiebelasting(BTW)v subsidiesv importheffingenv prijsenaanbodreguleren
indithoofdstukkijkenwenaardewelvaartsgevolgenvandezeingrepenvoorallespelers
è deconsumenten,deproducentenendeoverheidzelf
wehebbenaleerdergeziendateenvrijemarktwerkingbijafwezigheidvanmarktfalenleidttoteenmaximaaltotaalsurplus(maximalewelvaart)
bijgevolgzullenoverheidsingrependusleidentoteendalingvandezewelvaart
ditwelvaartsverliesnoemenwedeadweightloss
VII.II IndirectebelastingenensubsidiesINDIRECTEBELASTING
=eenbelastingwaargeendirectebandistussendebetalervandebelastingendeoverheid
voorbeeldenzijn:accijnzenofBTW
Ø bijBTWofaccijnzenbetaaltdeconsumentbijzijnaankoopeenextradeelvoordeoverheid,hijbetaaltdusmeerdandeproducentontvangt
Ø bijsubsidiesbetaaltdeoverheideenextradeelaandeproducentbijeenaankoop,deconsumentbetaaltdusminderdandeproducentontvangt
GEVOLGENVANINDIRECTEBELASTINGEN
indezeonbelastemarktgeldteenmarktevenwichtvan5eurovoor50flesjesbierhetconsumentensurplusisABCDenhetproducentensurplusisEFGHI
steldatdeoverheideenaccijnsinvoertopalcoholdie2europerflesjebedraagt
dezeindirectebelastingzorgtvooreennieuwmarktevenwichtmeteennieuwaanbod(daaltmet2)deconsumentbetaalt6eurowaarvan4euronaardeproducentgaaten2euronaardestaat
è beideondervindenhierduseennadeel!deconsumentbetaalt1euromeerendeproducentbetaalt1eurominderhierisdelastdusgelijkverdeeld
Ø hetnieuweconsumentensurplusishetgedeelteonderdevraagenbovendeprijs=AØ hetnieuweproducentensurplusishetgedeeltebovenhetorigineelaanbodenonderdeprijs
diedeproducentontvangt=H+IØ detaksdiedeoverheidontvangtisB+C+E+FØ hetwelvaartsverliesofdeadweightlossisD+G
0
2
4
6
8
10
12
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
prijs
hoeveelheid
Indirectebelasting
vraag aanbod aanbodnataks
D
A
B CE F G
H
I
INDIRECTEBELASTINGENENPRIJSELASTICITEIT
• bijeenmeerelastischevraag(horizontalererechte)zalo delastnietmeergelijkverdeeldzijn(hogerekostvoordeproducent)o hettotalewelvaartsverliesgroterzijn
• bijeenminderelastischevraag(verticalererechte)zalo dekostvoordeconsumentenhogerzijno hettotalewelvaartsverliesmindergrootzijn
bijzonderegevallen:deindirectebelastingopdeperfectelastischeenperfectonelastischevraag
deproducentdraagtdevolledigelast,deconsumentbetaaltnogsteedsdezelfdeprijs
deconsumentdraagtdevolledigelast,deproducentblijftzijnorigineleprijsontvangen
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1 2 3 4 5 6
prijs
hoeveelheid
Perfectelastischevraag
vraag aanbod aanbodnataks
0
1
2
3
4
5
6
7
1 2 3 4 5
prijs
hoeveelheid
Perfectonelastischevraag
vraag aanbod aanbodnataks
INDIRECTEBELASTINGOPDEVRAAG
totnutoehebbenwealleengekekennaardebelastingophetaanbod
steldatdeoverheideenindirectebelastingheftopdevraag
doordeindirectebelastingvan2euroopdevraagzaldecurvezakkenmet2
gevolg:eennieuwmarktevenwichtmeteenidentiekesituatiealsdemarktwaarmen2eurobelastteophetaanbod(zietweepagina’sterug)
Ø A+B=consumentensurplusØ I=producentensurplusØ C+D+F+G=taksvoordeoverheidØ E+H=welvaartsverlies
CONCLUSIE
è veelmaakthetnietuitofmeneenbelastingheftophetaanbodofopdevraag,hetresultaatisinallegevallenhetzelfde
!menkanwelargumenterendathetbeterisomtekiezenvoorhetaanbod,omdathetbelastenvandevraagadministratiefveelmoeilijkerisgegevenhetaantalconsumenten
0
2
4
6
8
10
12
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Indirectebelastingopdevraag
vraag vraagnataks aanbod
A
BCF
D EG H
I
LEIDENHOGEREBELASTINGENTOTHOGEREONTVANGSTEN?
hetwelvaartsverliesisafhankelijkvanhetaantaltransactiesdatverdwijntdoordeinvoeringvandebelasting,datopzijnbeurtafhangtvandeomvangvandebelasting
Ø geleoppervlakte:belastingvan1euro(aflezenopdeprijsas)o transactiesopdevraagcurvevan40tot50gaanverloreno totaleopbrengstvan40euro(1x40)
Ø groeneoppervlakte:belastingvan2euroo transactiesopdevraagcurvevan30tot50gaanverloreno totaleopbrengstvan60euro
Ø blauweoppervlakte:belastingvan4euroo transactiesopdevraagcurvevan10tot50gaanverloreno totaleopbrengstvan40euro
CONCLUSIE
è hogerebelastingenleidentoteenhogereopbrengsttotopeenbepaaldpuntalsmendaarnadebelastingennogoptrekt,zullenteveeltransactiesverlorengaanendetotaleopbrengstzaldusweerdalen
LAFFERCURVE
dezegegevenskunnenweweergevenineenparabolischeLaffercurve(ziepagina194inboek)
hethoogstepuntopdeparaboolishetoptimalebelastingtarief(inditgeval=2,5euro)
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
prijs
hoeveelheid
Ontvangstenbijverschillendebelastingtarieven
vraag aanbod
SUBSIDIES
deessentieisdatdeconsumenteenlagereprijsbetaaltdandemarginalekostenvandeproducent
è webekijkeneensubsidieophetaanbod
zondersubsidiesheeftdezemarkteenevenwichtsprijsvan5eurovoor50eenhedenhetconsumentensurplusbedraagtABenhetproducentensurplusDHnadesubsidieophetaanbodzaldeopbrengstvoordeproducentstijgenwaardoorhetaanbodstijgteneennieuwmarktevenwichtontstaat
Ø hetnieuweconsumentensurplusishetgedeelteonderdevraagenbovendeprijs=ABDEFØ hetnieuwePSishetgedeeltebovenhetoudeaanbodenonderdeontvangenprijs=BCDH
hunwelvaartisdusgestegenmetBCDEF
MAAR:deoverheidheeftgesubsidieerdterwaardevanBCDEFG
è Gishierhetgedeeltedatdeoverheid‘teveel’heeftgesubsidieerd,hetisnamelijknietomgezetinconsumenten-ofproducentensurplusbijgevolgisdithetwelvaartsverlies
0
2
4
6
8
10
12
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
prijs
hoeveelheid
Subsidievan2euroophetaanbod
vraag aanbod aanbodnasubsidie
C
A
BD E F
G
H IJ
VII.III Prijsinterventie=optredenvandeoverheiddoorhetopleggenvaneenmaximum-ofminimumprijs
hetgevolgisinallegevalleneenwelvaartsverlies
indezemarktisereenmarktevenwichtmeteenprijsvan5eurovoor50eenheden
deoverheidlegtechtereenmaximumprijsvan4euroop
è hetaanbodvandeproducentendaaltnaar40terwijldevraagstijgtnaar60erontstaateenonevenwicht,consumentenhebbenduseenvraagoverschot(groenepijl)
ditvraagoverschotzaldeoverheidduszelfmoetenoplossen
deoverheidkanzelfCDFspenderenomgenoegproductenaantebiedenmaarzalenkelFrecuperenè CS=ABC/PS=E/MKoverheid=CDF/opbrengstoverheid=F/welvaartsverlies=D
eenalternatiefisdatdeoverheiddeproducentsubsidieertmetCDmetgelijkewelvaartsgevolgen
0
2
4
6
8
10
12
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
prijs
hoeveelheid
Prijsplafondvan4euro
vraag aanbod maximumprijs
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
1 2 3 4
Welvaartbijeenprijsplafond
vraag aanbod maximumprijs
A
B
E
CD
F
MINIMUMPRIJS
wehebbennugekekennaareenmarktmeteenmaximumprijs,maarwatzijndegevolgenvoordemarktspelersmeteenminimumprijs?
doorhetopleggenvaneenminimumprijsindezeevenwichtsmarktzaktdevraagnaar40terwijlhetaanbodstijgtnaar60,erisduseenaanbodsoverschot(groenepijl)
è producentenkomenindeproblemen
deoverheidkanhetaanbodsoverschotopkopenvoordeprijsCDEGHICS=A/PS=BCDFG/MKoverheid=CDEGHI/opbrengstoverheid=GHI/welvaartsverlies=CE!deopbrengstvandeoverheidisoptioneel,ditgeldtenkelalsdeoverheiddeopgekochteproductenkandoorverkopenopdewereldmarkttegendeevenwichtsprijs,indienditnietluktmoetmendeproductenvernietigenenishettotalewelvaartsverlies=CEGHI
0
2
4
6
8
10
12
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
prijs
hoeveelheid
Prijsbodem
vraag aanbod minimumprijs
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
1 2 3 4
prijs
hoeveelheid
Welvaartbijeenprijsbodem
vraag aanbod minimumprijs
A
B C D E
FG
HI
VII.IV QuotaeenquotumwerktvolgenshetzelfdeprincipealseenprijsinterventiebehalvedatmenhiereenmaximumtoekentaandeHOEVEELHEID,ennietdeprijs
alsdeoverheidopditmarktevenwichteenquotuminvoerdop40eenheden,ligtdeprijsdiedeconsumentwiltbetalen(6euro)hogerdandeprijsdiedeproducentwiltontvangen(4euro)
è ditgeeftconsumentenenproducentendekansomteonderhandelenovereennieuweprijs
indienmentoteenevenwichtsprijsvan5eurokomtzal
Ø hetconsumentensurplusgelijkzijnaanABØ hetproducentensurplusgelijkzijnaanDF
CEisinelkemogelijkesituatiehetwelvaartsverliesomdathetquotumverbieddatermeerdan40wordtgeproduceerd
!merkopdatdetotalewelvaartnietafhankelijkisvandeafgesprokenprijs
è ditbeïnvloedtenkeldeverdelingvandiewelvaart
0
2
4
6
8
10
12
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
prijs
hoeveelheid
Quotum
vraag aanbod quotum
B
A
CD E
F
Deel4:Deproducent
X BasisbegrippenproductieX.I ProductieenproductiefactorenPRODUCTIE=deactiviteitwaarbijproductiefactorenenintermediairegoederenwordeningezetomviaeentransformatieprocesandereeconomischegoederenteverkrijgen
• productiefactoren=schaarsemiddelendiedeproducentinzetomtotproductietekomen
• intermediairegoederen=goederen/dienstendieeenverdereverwerkingvergengrondstoffen,hulpstoffen,..uiteenvoorgaandeproductiefasedieingezetwordenomviaverdereproductieverwerktteworden
• economischegoederen=materiëlezaken/immateriëleprestatiesontstaanuitdeinzetvanproductiefactoren
erzijn3soortenproductiefactoren
1. ARBEID(L)ditomvatarbeidsprestatiesvanintellectueleenfysiekeaard
2. NATUUR(N)ditomvatdenatuurlijkerijkdommenzoalsdevruchtbarebodem,grondstoffen,water,..
3. KAPITAAL(K)betreftdevoorraadkapitaalgoederenzoalsmachines,gebouwen,netwerken,..
àkapitaalwordteenafgeleideproductiefactorgenoemd(tegenoverdetweeprimaire)omdathetnietdirectinaanmerkingkomtvoorconsumptieomaandebehoeftenvandeconsumenttevoldoen
hetprobleemmetdezeproductiefactorenisdemeetbaarheid
X.II Hetproductieprocesdemeestklassiekevoorstellingvanhetproductieprocesisdecombinatievanarbeidenkapitaalomgrondstoffenteontginnenendanteverwerkentoteconomischegoederen
ditproceskunnenweweergevenineenschemametenkelenieuwebegrippen
• consumptiegoederen=goederen/dienstendieinvullinggevenaandebehoeftenvandeconsument
• kapitaalgoederen=goederendiewordeningezetvoordeproductievanconsumptiegoederen
• investeringen=verhogingenvandehoeveelheidkapitaalgoederen
X.III Deproductiefunctiehetresultaatvanhetproductieproces(deoutput)isafhankelijkvandekwaliteitendekwantiteitvandeverschillendeproductiefactoren(inputs)
è derelatietussendeinputenoutputwordtweergegevendoordeproductiefunctie
bijhetopstellenvandezefunctiegaanweuitvanenkeleassumpties
Ø webekijkendeproductievaneenproducentvanslechtséengoedØ wegaanuitvaneenkostenminimalisatie,deproducentwerktzogoedkoopmogelijkØ webeschouwenarbeidenkapitaalalsenigeproductiefactorenØ wegaanervanuitdatdeprijsvoorarbeidenkapitaalvastis
wiskundigevoorstellingvandeproductiefunctie:Q=f(L,K)
o Q=deoutputuitgedruktinaantallen(eenheden,gewicht,volume)o L=dehoeveelheidingezetteeenhedenarbeid(uren,dagen,aantalwerknemers)o K=dehoeveelheidingezetteeenhedenkapitaal(grondoppervlakte,werkurenmachine)
verdermakenweooknogeenonderscheidtussenkortetermijnenlangetermijn
o kortetermijn=opkortetermijnisKconstantenkandeproductieenkelveranderendoorL
o langetermijn=oplangetermijnkandeproducentzowelKalsLoptimaalaanpassen
PRODUCTIEFACTOREN
PRIMAIREPRODUCTIEFACTOREN AFGELEIDEPRODUCTIEFACTOREN
ARBEID NATUUR KAPITAAL
PRODUCTIE(BEDRIJVEN)
ECONOMISCHEGOEDEREN
INVESTERINGEN(BEDRIJVEN)
INTERMEDIAREGOEDEREN(BEDRIJVEN)
CONSUMPTIEGOEDEREN(GEZINNEN)
ditiseenproductiefunctieopkortetermijn,watbetekentdatenkeldehoeveelheidarbeidLdeproductieQkanbeïnvloeden
normaalgezienneemtdeproductietoesamenmetdehoeveelheidarbeid,maarwekunnenziendatdiestijgingsteedstragerverloopt,totdefunctiezelfsopnieuwbeginttezakken
hetaantaleenhedenarbeidwordtopdatmomentzogrootdaterernstigeorganisatie-enplaatsproblemenontstaan
X.IV Productiviteitwehebbenindevorigegrafiekgeziendatnietelkebijkomendehoeveelheidarbeidautomatischleidttoteenverhogingvandeproductie
devergelijkingvandeoutputmetdeingezettehoeveelheidproductiefactorenwordtuitgedruktdoorhetbegripproductiviteit
wemakeneenonderscheidtussengemiddeldeenmarginaleproductiviteit
GEMIDDELDEPRODUCTIVITEIT=deverhoudingvandeproductietenopzichtevandeinzetvandeproductiefactoren
!aangeziendeverkoopwaardevandeafgewerkteproductenookdewaardevaneldersgeproduceerdeinputsbevatwordtindeproductieenkeldetoegevoegdewaardeopgenomen
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 300
hoeveelheidQ
arbeidL
Productiefunctie
productiefunctie
ONAFGEWERKTEPRODUCTEN
HALFAFGEWERKTEPRODUCTEN
AFGEWERKTEPRODUCTEN
toegevoegdewaarde
wanneerwedegezamenlijkefactorcombinatiearbeidLénkapitaalKbeschouwen,sprekenwevandeglobalegemiddeldeproductiviteit
hetisechtermoeilijkombeideproductiefactorenerbijtebetrekkendusdaaromwordtvakergebruikgemaaktvandepartiëleproductiviteitsmeting
v degemiddeldearbeidsproductiviteit(GPL)isdeverhoudingvandetotalehoeveelheidgerealiseerdeproductieQtotdehoeveelheidingezettearbeidLdusGPL=Q/L
v degemiddeldekapitaalproductiviteit(GPK)isdeverhoudingvandetotalehoeveelheidgerealiseerdeproductieQtotdehoeveelheidingezetkapitaalKdusGPK=Q/K
MARGINALEPRODUCTIVITEIT=deverhoudingtussendeveranderingvanproductieendeveranderingvandeinzetvanproductiefactorendiedeproductieheeftdoenwijzigen
wewerkenopnieuwmetpartiëleproductiviteitsmeting
v demarginalearbeidsproductiviteit(MPL)isdeverhoudingvandeveranderingvandeproductie∆Qalsgevolgvaneenveranderingvandehoeveelheidingezettearbeid∆LdusMPL=∆Q/∆L
v demarginalekapitaalsproductiviteit(MPK)isdeverhoudingvandeveranderingvandeprodcutie∆Qalsgevolgvaneenveranderingvandehoeveelheidingezetkapitaal∆KdusMPK=∆Q/∆K
WETVANDETOE-ENAFNEMENDEPRODUCTIVITEIT
wezagenreedsbijdeproductiefunctiedatalsmenbijkomendeeenhedenvaneenproductiefactortoevoegtdeproductieineersteinstantiezalstijgen,maardezestijgingzalsteedstragerverlopenenuiteindelijkzelfsbeginnendalen(enzelfsnegatiefworden)
dezeevolutieisgekendalsdewetopdetoe-enafnemendemarginalearbeidsproductiviteit
ziegrafiekoppagina267inboek
XII Productiekostenomhungoederenendienstenteproducerenmoetenproducentenproductiefactoreninzetten
devergoedingvandezeproductiefactorenzijndekosten
=deingelduitgedruktewaardevandeinzetaanproductiefactorenendewaardevandeaangeschaftehulpgoederen,halfafgewerktegoederenengrondstoffen
è kosten=productiefactoren+hulpgoederen+halfafgewerktegoederen+grondstoffen
XII.I Vaste,variabeleentotalekostenkostenkunnenweonderscheideninvasteenvariabelekosten
• VASTEKOSTEN(CK)dezekostenzijnnietafhankelijkvanhetproductievolume,maarkunnenwelwijzigenzemoetendusaltijdgedragenworden(horizontalerechte)voorbeeld:onderhoudvanhetgebouw
• VARIABELEKOSTEN(VK)dezekostenvariërenwelinfunctievandegeproduceerdehoeveelheidvoorbeeld:grondstoffen,energie
desomvandevasteendevariabelekostennoemenwedetotalekosten(TK)
XII.II Gemiddeldekostendegemiddeldekostenzijndekostenpereenheidoutput
degemiddeldetotalekosten(GTK)wordenverkregendoordetotalekostentedelendoordeproductiehoeveelheid
dusGTK=TK/Q
verderzijnerooknogdegemiddeldevastekosten(GCK)endegemiddeldevariabelekosten(GVK)
GCK=CK/QenGVK=VK/Q
bijgevolgisGTKnatuurlijkgelijkaandesomvanGCKenGVK
0
2
4
6
8
10
12
0 1 2 3 4 5
CK-VK
-TK
hoeveelheid
Verloopvandekosten
vastekost variabelekost totalekost
Ø hetverloopvaneenGCK-curveisperdefinitiedalendè hoemeererwordgeproduceerd,overhoemeereenhedendevastekostenwordengespreid
Ø deGVK-curvevertoonteenU-vormigverloop
ditishetgevolgvaneenVK-curvedieeerstdegressiefstijgtendaarnaprogressiefvertaaldnaardeGVK-curvebetekentditeendalingineersteinstantie,daarnaeenstijgingàditnoemenwedewetvandedalendemeeropbrengsten
Ø deGTK-curveisquavormgelijkaardigaandeGVK-curve,meestaldusookU-vormiginhetdieptepuntvandeGVK(grijzevierkant)wordtdetoenamevanGVKperfectgecompenseerddoordeafnamevanGCK
XII.III Marginalekosten=dewijzigingenvandetotalekostenoméenbijkomendeeenheidteproduceren
opdevolgendepaginagevenwedemarginalekostenweersamenmetdegemiddeldekostenenmakenweeenvergelijkingmetdegewonekosten
0
2
4
6
8
10
12
0 1 2 3 4 5
GCK-G
VK-GT
K
hoeveelheid
Verloopvandegemiddeldekosten
GCK GVK GTK
alswedegrafiekenvergelijkenkunnenwebepaaldedingenvaststellen
Ø alleverlopenopdebovenstegrafiekzijnU-vormigØ MKbeginttestijgenophetmomentdatVKenTKprogressiefbeginnenstijgenØ MKsnijdtGTKenGVKinhunlaagstepunt
0
2
4
6
8
10
12
0 1 2 3 4 5
MK-G
VK-GT
K
hoeveelheid
Gemiddeldeenmarginalekosten
MK GVK GTK
0
2
4
6
8
10
12
0 1 2 3 4 5
CK-VK
-TK
hoeveelheid
Gewonekosten
vastekost variabelekost totalekost
XII.IV Kostenverloopoplangetermijnopkortetermijnwordteenbedrijfgeconfronteerdmetvasteenvariabeleproductiefactoren
inprincipegeldtdat
§ arbeid=variabeleproductiefactor§ kapitaal=vasteproductiefactor
echter,oplangetermijnkaneenbedrijfvanzijnvastekostenookvariabelekostenmakenwaardoordeschaalofdimensievanzijnbedrijferheelandersgaatuitzien
dezegrafiektoonthetverschiltussenGTK-curvesopkorteenlangetermijn
opkortetermijnkaneenbedrijfnietkiezenmaarmoethetwerkenmetdekortetermijncurvediehetopdatmomentheeftalsgevolgvankeuzesuithetverleden
oplangetermijnkaneenbedrijfkiezenwelkekortetermijncurvehetgebruiktenuiteindelijkzijncapaciteitoptimaliserenentegeneenlagereGTKproduceren
XII.V Schaaleffectenhoereageertdeproductieopeenschaalvergroting?
stel:weverhogenalleproductiefactorenmet50%è driemogelijkeresultaten
1. toenemendeschaaleffecten(productiviteitstijgt)
deproductieneemtmeerdanevenredigtoeenstijgtdusmetmeerdan50%ditismeestalhetgevolgvankapitaalgoederendienietoptimaalwerdengebruikt
2. constanteschaaleffecten(productiviteitblijfthetzelfde)inditgevalstijgtdeproductieevenredigmetdeschaalvergrotingditisechterdeuitzondering
012345678910
1 2 3 4 5
GTK
hoeveelheid
GTKopkorteenlangetermijn
GTK(kt) GTK(lt)
kleineproducentpositieveschaaleffecten gemiddeldeproducent
constanteschaaleffecten
groteproducentnegatieveschaaleffecten
3. negatieveschaaleffecten(productiviteitdaalt)deproductieneemtminderdanevenredigtoeenstijgtdusmetminderdan50%ditismeestaltewijtenaanproblemenmetdeorganisatieencoördinatie
wekunnendezeschaaleffectenlinkenaandeGVKoplangetermijn(zievorigepagina)
wanneerbijtoenemendeproductie
§ deGVKdaalthebbenwetemakenmettoenemendeschaaleffecten,hetwordtgemiddeldgoedkoperomteproduceren
§ deGVKconstantblijfthebbenwetemakenmetconstanteschaaleffecten§ deGVKstijgthebbenwetemakenmetafnemendeschaaleffecten,hetwordtgemiddeld
duurderomteproduceren
Deel5:Marktvormen
INLEIDING
volgendehoofdstukken:bekijkenvandedebeslissingenvanproducentenwaarbijweervanuitgaandatzeallemaalstrevennaarWINSTMAXIMALISATIE
=verschiltussentotaleopbrengstenentotalekosten(inclusiefopportuniteitskosten)zokleinmogelijkmakenendeeconomischewinstmaximaliseren
hiervoorzullenweverschillendemarktvormenbeschouwenzoalsdeperfecteconcurrentie,demonopoliesituatie,hetoligopolie,..
elkvandezemarktenheeftzijneigenkenmerkenrondMARKTAANDEELenMARKTMACHT
§ marktaandeel=hetpercentagevandetotaleverhandeldemarkthoeveelheiddateenindividubezit
§ marktmacht=eenindividuheeftmarktmachtalshijzijnprijskanverhogenzonderzijnmarktaandeelvolledigteverliezenaanconcurrenten
XIII PerfecteconcurrentieXIII.I Eigenschappen
Ø demarktheeftweinigkopersenverkopersØ deverkopersverkopeneenidentiekproductØ iedereenkaninofuitdemarktstappen,erzijngeentoe-ofuitredingsbarrièresØ bestaandebedrijvenzijnnietbevooroordeeldtenopzichtevannieuwetoetredersØ alleinformatieisbeschikbaarvooriedereenindemarktØ eenindividueelkandeprijsnietbeïnvloeden,hetiseenprijsnemer
XIII.II Opbrengsten,winstmaximalisatieendeaanbodcurvevandeproducentdeproducentenindezemarktzullenzichgedragennaarhundoelomhuneconomischewinsttemaximaliseren
zoalsreedsvermeldwordenindeeconomischewinstdeopportuniteitskostenmeegerekendindetotalekosten,ditisechterniethetgevalvoordeboekhoudkundigewinst
BOEKHOUDER ECONOOM
INKOMSTEN
boekhoudkundigewinst
economischewinst(winstdiewijkennen)
implicietekosten(opportuniteitskosten)
explicietekosten explicietekosten
wenemenalsvoorbeeldeengraanboerdiesamenmethonderdduizendenandereboerengraanverkooptopdemarktaan50europertongraan
zijzijnallenprijsnemers,alsiemandmeerzouvragenvoorzijngraanzouhijnietsverdienen
devraagvoorhetgraanisbovendienookperfectelastisch,degraanboerkanelkegewenstehoeveelheidverkopentegendemarktprijs
detotaleopbrengsten(TO)veranderenproportioneelmetdemarktprijsPendeenigebeslissendefactorindewinstisdeverkochtehoeveelheidQaangezien
TO=PxQ
naaranalogiemetdekostenkunnenweookgemiddeldeenmarginaleopbrengstendefiniëren
• gemiddeldeopbrengst(GO)isdeopbrengstperverkochteeenheidvanhetproductGO=TO/Q=(PxQ)/Q=Pàdegemiddeldeopbrengstisdusgelijkaandemarktprijs
• marginaleopbrengst(MO)isdetoenamevandetotaleopbrengstdooréenextraeenheidteproducerenenteverkopenMO=∆TO/∆Qaangezienonzegraanboereenprijsnemeriszalhijelkebijkomendetongraanmoetenverkopenaandemarktprijs(50euro)bijperfecteconcurrentieisdeMOdaaromgelijkaandemarktprijs
degraanboerzalduszijnoutputvolumezoregelendatzijnwinstwordtgemaximaliseerd
zolangdeopbrengstvaneenbijkomendeeenheid(MO)groterisdandeadditionelekostvandezeeenheid(MK)ishetzinvolomdeoutputtevergroten
ditzienweduidelijkindevolgendegrafiek
0
2
4
6
1 2 3 4 5
MO
hoeveelheid
MObijperfecteconcurrentie
MO Kolom1
012345
1 2 3 4 5
TO
hoeveelheid
TObijperfecteconcurrentie
TO Reeks2
0
2
4
6
1 2 3 4 5
prijs
hoeveelheid
Vraag,aanbodenmarktprijsbijperfecteconcurrentie
vraag aanbod
bijperfecteconcurrentiewordtdemarktprijsbepaalddoordevraagenhetaanbod
demarktprijsistevensgelijkaandemarginaleopbrengst
detotaleopbrengstevolueertproportioneelmetdeprijsduskrijgenweeenstijgenderechtevoorTO
zolangdeMK-curveonderdeMO/prijscurveligtishetzinvolomteblijvenproduceren
wanneerechterdegeproduceerdehoeveelheidhetgrijzepuntvoorbijgaatwordterverliesgemaakt
deoptimaleoutputvooronzegraanboerisdushetsnijpuntvandeMOendeMK
VERLIES
totnutoezijnwesteedsopzoekgegaannaardewinstmaximaliserendehoeveelheid,maardewinstbijdezehoeveelheidwasaltijdpositief
watindiendezewinstnegatiefis?moetdeondernemingdanmeteendemarktverlaten?
è dithangtafvanofdeonderneminghetverliestijdelijkofpermanentinschat
volgendeverliessituatieszijnmogelijk
• verliesbijtijdelijkesluitingerzijntijdelijkgeenopbrengstenvoordeondernemingenerwordtniksgeproduceerddeenigekostenzijndusdevastekosten
• verliesbijproductiealserverliesisterwijldeondernemingblijftproducerenishetverliesgelijkaanTO–(CK+TVK)
omtebeslissenofeenondernemingaldanniettijdelijkmoetsluitenmoetmendekostenanalyserenaangeziendevastekostsowiesoverlorenismagzedebeslissingnietbeïnvloeden
§ indiendeprijshogerligtdandeGVKzaleenondernemingbeslissenomteblijvenproducerenomdatdevastekostinelkgevalgedektwordt
§ alsdemarktprijsechteronderdeGVKkostligtendevastekostennietmeerbetaaldkunnenwordenzaldeondernemingovergaantoteentijdelijkesluiting
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4 5
MO-MK-P
hoeveelheid
MO,MKendeoptimalehoeveelheidbijperfecteconcurrentie
MO MK
opdelinkergrafiekzijndezekostenweergegeven;vanafhetgroenepunt,waardeMKendeGVKelkaarsnijden,zaldeondernemingblijvenproduceren
ditvertaaltzichindeaanbodcurvevandeindividueleproducent(rechts)
XIII.III Demarktuitkomstopkortetermijndemarktuitkomstwordtzoalsaltijdbepaalddoordeconfrontatievanvraagenaanbod
alsweanalyserenopkortetermijnbeschouwenwehetaantalproducentenalsvastè geentoe-enuittredingopdemarkt
dezeproducentenhebbenhebbenhunvastekostgemaaktenkunnendienietrecupererenopkortetermijn(hetiseensunkcost)
afhankelijkvandemarktvraagzijnerdrietypesevenwichtsuitkomstenopkortetermijn
1. MARKTEVENWICHTOPKORTETERMIJNINGOEDETIJDEN
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4
prijs
hoeveelheid
Vraagenaanbodopdemarkt
vraag aanbod
0
2
4
6
1 2 3 4
Aanbodproducent
MK
0
2
4
6
1 2 3 4
MK- GVK- GTK
MK GVK GTK
opdeeerstegrafiekzienwehetmarktevenwicht,methetaanboddatweeerderalhaddenberekend
opdetweedegrafiekzienwekostenenopbrengstenvandeindividueleproducent
aangezienweingoedetijdenlevenendeprijsdushogerligtdandeGTKvoordeproducentisderechthoekonderdeprijsrechtedewinstvooronzeproducent
2. MARKTEVENWICHTOPKORTETERMIJNINSLECHTETIJDEN
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4
MK-M
O-GV
K-G
TK
hoeveelheid
Deindividueleproducent
MK GVK GTK MO
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4
prijs
hoeveelheid
Vraagenaanbodopdemarkt
vraag aanbod
WINST
inditgevalligtdemarktvraageenstuklager
ditresulteertineenmarktprijsdieonderdeGTKligtwaardoordeproducentverlieszalmakenmaarwelzalblijvenproducerenomdatdeprijsnogbovendeGVKligt
3. MARKTEVENWICHTOPKORTETERMIJNINNORMALETIJDEN
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4
MK-M
O-GV
K-G
TK
hoeveelheid
Deindividueleproducent
MK GVK GTK MO
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4
prijs
hoeveelheid
Vraagenaanbodopdemarkt
vraag aanbod
VERLIES
hierzienwedatdemarktvraagtussendetweevorigevraagcurvesligt
hetgevolgiseensituatiewaardemarktprijspreciesgelijkisaandeGTKmeteeneconomischenulwinstvoordeproducent
XIII.IV Demarktuitkomstoplangetermijngroteverschilmetkortetermijn
• hetaantalproducentenisnietlangervastaantal,erisuit-entoetredingopdemarkt
ditleidtertoedatdevastekostennietlangereen‘sunkcost’zijn,wanterkunnengebouwenwordenverkochtofhuurcontractenwordenopgezegd
debeslissingtotuit-oftoetredingopdemarktwordtgenomenonderinvloedvanbepaaldeeconomischeprikkelsofincentives
alserbijvoorbeeldopeenbepaaldemarktveelwinstwordtgemaaktzullenmeerproducententoetredentotdiemarktwaardoorhetaanbodstijgtendeprijsdaalt,erisopdezemarkteenincentivetottoetreding
eenmarktwaarereenincentivetottoe-ofuittredingiszaluiteindelijkaltijdevoluerennaareenmarktwaarereconomischenulwinstheerstenwaardusalleincentiveszijnverdwenen
economischewinst=(P–GTK)xQ
erheerstduseconomischenulwinstalsdeprijsgelijkisaandegemiddeldetotalekost
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4
MK-M
O-GV
K-G
TK
hoeveelheid
Deindividueleproducent
MK GVK GTK MO
opdelinksegrafiekzienwedatdeprijsgelijkisaandemarginalekost(winstmaximalisatie)endatdeprijsbijkomendookgelijkisaandeGTK,watleidttoteconomischenulwinst
opderechtergrafiekzienwehetmarktaanbod,dattevensgelijkisaanMO,GOendeprijs
ditaanbodloopthorizontaalomdatelkeprijsbovenofonderditaanbodleidttottoe-ofuittredingwaardoordeprijsopnieuwstabiliseert
MARKTREACTIEOPWIJZIGINGENINDEVRAAG
A) kortetermijn
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4
Vraagenaanbod
vraag aanbod prijs nieuwevraag
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4
MK,GTKendeprijs
MK GTK prijs nieuweprijs
0
2
4
6
1 2 3 4
Marktaanbodlangetermijn
MO
0
2
4
6
1 2 3 4
Individueleproducent
MK GTK
opkortetermijnblijfthetaantalproducentengelijkenzaleenstijgingvandevraageendrukuitoefenenopdeprijs
hierdoorzullendeproducentenhunproductieuitbreidentothunMK(aanbod)gelijkzijnaandeprijs,watleidttoteconomischewinstvoordeproducenten
B) langetermijn
XIII.V Isperfecteconcurrentieefficiënt?eenefficiënteuitkomstiseeneconomischeuitkomstwaarbij
ü deschaarsemiddelenoptimaalwordeningezetü maximalewelvaartgecreëerdwordtü marginalekostenenopbrengstenaanelkaargelijkzijnü totalesurpluswordtgemaximaliseerd
perfecteconcurrentievoldoethieraanenisdusefficiënt
§ deaanbodcurvevandeproducentwordtafgeleidalszijnMK-curve§ hetmarktaanbodwordtgevormddoordesomvanalleaanbodcurvesè bijgevolgishetmarktaanboddesomvanalleMK-curves
§ demarktvraagweerspiegeltdepreferentiesvandeconsument§ specifiek:hetmarginaalnutdatdeconsumentgeeftaaneenextraeenheidconsumptie
aangeziendemarktvraagen-aanbodaanelkaargelijkzijnbijdeevenwichtsprijszorgtdezeprijserookvoordatdemarginalekostenhetmarginaalnutaanelkaargelijkzijn
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4
Vraagenaanbod
vraag aanbod prijs NV NA
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4
MK,GTKendeprijs
MK GTK prijs
oplangetermijnechterzullennieuweproducententotdezemarkttoetredenwaardoorhetaanbodstijgtenweweernaarhetoudeprijsevenwichtevolueren
erisbijgevolgookgeeneconomischewinstmeervoordeproducenten
XIV Monopolievelemarktenbeantwoordenechternietaanhetmodelvanperfecteconcurrentie
indevolgendehoofdstukkenbesprekenweverschillendevormenvanIMPERFECTECONCURRENTIE=eenmarktvormwaarbijproducentendoorhungedrageeninvloedopdeprijskunnenuitoefenen
XIV.I Eigenschappenwebeginnenmethetuitersttegenovergesteldegevalvanperfecteconcurrentie,hetmonopolie
• marktmetimperfecteconcurrentie• hetproductheeftslechtséenenkeleaanbieder(demonopolist)• erzijngeensubstitutenvoorhetproduct
voorbeeld:hetleidingwater
!inrealiteitnoemenweeenbedrijfaleenmonopolistalszeeenheelsterkepositieindemarktheeft
è Microsoftisbijvoorbeeldnietdeenigeaanbiedervanoperatingsystemsmaarheeftwereldwijdwel80%vandiemarktinhanden
XIV.II Hoeontstaanmonopolies?waarombeginnenanderebedrijvennietgewoonhetzelfdegoedteproducerenzodatergeenmonopoliebedrijvenzoudenzijn?
è dehoofdredenistoetredingsbarrièresopdemarktwekennendrietypes
§ natuurlijkebarrières§ eigendomsbarrières§ wettelijkebarrières
NATUURLIJKEBARRIÈRES
eenmonopoliedatontstaatdoornatuurlijkebarrièresnoemenweeennatuurlijkmonopolie
=eenmonopoliedatbestaatomdatéenenkeleonderneminghetgoedtegeneenlageregemiddeldekostkanaanbiedendantweeofmeerondernemingen(concreet:GTKstijgtmetmeeraanbieders)
0
2
4
6
8
10
1 2 3 4
Natuurlijkebarrières
vraag GTK
GTKmet4producentenindemarkt
GTKmet1producentenindemarkt
GTKmet2producentenindemarkt
EIGENDOMSBARRIÈRES
eenmonopoliekantotstandkomenomdatdeproducentdecontroleheeftovereeninput
è wesprekendanvanexclusieveeigendomvaneeninput
ditisechtereenzeldzaamfenomeenomdatdeeconomieënvanvandaaginonzegeglobaliseerdewereldsterkmetelkaarverbondenzijn
erzijnechterwelsoortenvaneigendomsmonopolies,bijvoorbeeldChinadieinderdewereldlandenallegrondstofmijnenopkoopt
WETTELIJKEBARRIÈRES
insommigegevallenkandeoverheidbeslissenomeenbepaaldeproducent‘exclusiviteit’teverlenen
ditgebeurtaandehandvaneenPATENT
=afdwingbaarrechtdatdeoverheidtoekentaaneenproducentofindividuomanderenteverhinderenhunuitvindingofgoedtegebruikenzondertoestemming
ditzorgtervoordattijdelijkemonopoliesontstaan,watnietmeteenpositieflijkt
è erzijnechterwelvoordeleno deproducentkanzijngemaakteonderzoekskostenterugverdieneno zonderpatentzouernietgeïnvesteerdwordeninonderzoeko hetpatentsysteemstimuleertdusvooruitgang
XIV.III Opbrengsten,winstmaximalisatieenhetgedragvandemonopolistnetzoalsbijperfecteconcurrentiezalhetgedragvande(monopolie)producentbepaaldwordendoorzijnstrevennaarwinstmaximalisatie
dushetpuntwaardemarginaleopbrengsten(MO)gelijkzijnaandemarginalekosten(MK)
eenbelangrijkverschilmetperfecteconcurrentieisdatdemonopolisteenPRIJSZETTERis=deproducentkanaandehandvanzijngedragdeprijsvanhetgoedbeïnvloeden
demarktmachtvandemonopolistisechternietongelimiteerdaangezienhijgeconfronteerdwordtmetdevolledigemarktvraag
è eenhogereprijsbetekentminderconsumenten,eenlageremeer
demonopolististegelijkookeen‘prijszoeker’,hijzoektimmersdeprijsdiezijnwinstmaximaliseert
012345
1 2 3 4
Monopolist
vraag
012345
1 2 3 4
Perfecteconcurrentie
vraag Kolom1
Q P TO GO MO
0 55 0 - 501 50 50 50 402 45 90 45 303 40 120 40 204 35 140 35 105 30 150 30 06 25 150 25 -107 20 140 20 -208 15 120 15 -309 10 90 10
dezetabelgeeftdetrade-offweervandemonopolistalshijbesluitommeerteproduceren
eenbelangrijkkenmerkvandeopbrengstenvandemonopolistisderelatietussendenieuweprijsbijproductieverhogingendemarginaleopbrengsten
weziennamelijkinallegevallendatdemarginaleopbrengstenlagerliggendandenieuweprijs
alsdemonopolistbijvoorbeelddrieeenhedenwiltverkopenzalhijditmoetendoentegeneenlagereprijs(40)dantweeeenheden(45)
deextraopbrengstvandebijkomendeeenheidwordtdusvooreendeeltenietgedaandooreenprijsdalingvandebestaandeeenheden
dewijzigingindetotaleopbrengstenisonderhevingaantweeeconomischeeffecten
• hoeveelheidseffect:detotaleopbrengstneemttoedooreenextraeenheidteverkopen• prijseffect:detotaleopbrengstneemtafdooreenprijsdalingvandebestaandeeenheden
alshetprijseffecthethoeveelheidseffectgaatdominerenwordendemarginaleopbrengstennegatief
vooreenproducentinperfecteconcurrentieishetprijseffectnul,hijisimmersprijsnemerendemarktprijszalonderzijngedragnietwijzigen
vooreenmonopolistisditnietzoenbetekentditdatdemarginaleopbrengstendubbelzosneldalenalsdevraag(zievolgendegrafiek)
!merkopdatdeGO-curvesamenvaltmetdevraagcurveaangezienalleeenhedentegendezelfdeprijswordenverkocht
PRODUCTIEBESLISSINGVANDEMONOPOLIST
indiendeMOhogerligtdandeMKstijgtdewinstdooreenextraeenheidteproduceren&verkopenenviceversa,dewinstmaximalisatiebevindtzichdusophetsnijpuntvandebeidecurves
devraagcurvebepaaltdebijhorendeprijs,zegeeftimmersdebetaingsbereidheidvandeconsumentenweer
P>MO=MK(terwijlbijperfecteconcurrentie:P=MO=MK)
hetverschiltussendeprijsendeMKnoemenwedemark-up(M)
dezemark-upkanwordengeïnterpreteerdalsdemarktmachtvandemonopolist,hoegroterdemark-up,hoegroterdemarktmacht(bijperfecteconcurrentieisdemark-upgelijkaannul)
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
0 1 2 3 4
prijs
hoeveelheid
VraagenMOvooreenmonopolist
MO vraag
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
0 1 2 3 4
P-M
K-G
TK
hoeveelheid
Productiebeslissing
MO vraag MK GTK
M
WINSTVANDEMONOPOLIST
=hetverschiltussendetotaleopbrengstenentotalekosten
=TO–TK=(PxQ)–[(TK/Q)xQ]=(PxQ)–(GTKxQ)=(P–GTK)xQ=(GO–GTK)xQ
wewetennudusdatGO–GTKdeprijsispereenheid
deoptimalehoeveelheidvindenweopdehorizontaleasonderhetsnijpuntvanMKenMO
dezeoptimalehoeveelheidmoetenwevermenigvuldigenmethetverschiltussendeprijs/GOendegemiddeldetotalekost(GTK)
zobekomenwedewinstvandemonopolist
!merkopdatwehetniethebbenoverdeaanbodcurvevandemonopolisthetaanbodisderelatietussendeaangebodenhoeveelheidendeprijswatirrelevantisvoordemonopolistomdathijditzelfbepaalt
XIV.IVMonopolieenwelvaartiseenmonopolieeengoedemanieromdemarktteorganiseren?
vooreenconsumentiseenmonopolieabsoluutnietaantrekkelijk,voordeproducentwel
è wemoetenbeidetegenelkaarafwegenaandehandvanwelvaartsberekening
invorigehoofdstukkenzagenwealdatallocatiedoordemarktleidttotmaximalewelvaartenaangezieneenmonopolieleidttoteenandereallocatiedandiedoordemarkt,zoalsbijperfecteconcurrentie,zullenwehiertemakenhebbenmeteenwelvaartsverlies
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
0 1 2 3 4
P-M
K-G
TK
hoeveelheid
Winstvandemonopolist
MO vraag MK GTK
WINST
devraagcurveweerspiegeltdebetalingsbereidheidvandeconsument,deMK-curveweerspiegeltdekostvoordeproducentoméenextraeenheidteproduceren
ineenmonopolieligtdewaardediedeconsumenthechtaaneenextraeenheidduidelijkhogerdandekostomeenextraeenheidteproduceren
vanuitMAATSCHAPPELIJKoogpuntishetdusvoordeligerommeerteproducerentotdatdeprijsgelijkisaandemarginalekost(efficiëntehoeveelheidEH)endewelvaartisgemaximaliseerd
echter,vanuithetoogpuntvandeMONOPOLISTishetvoordeligerommaarteproducerentotdemonopoliehoeveelheidMHomdathijzozijnproducentensurplusmaximaliseert,ookalisdittenkostevandetotalewelvaart
hetCSisA,hetPSisBDFenhetdeelCEishetwelvaartsverlies
merkopdatdeeconomischewinstvandemonopolistnietalseenwelvaartskostwordtgezienomdatdetotalewelvaartaltijdgelijkisaandesomvanhetvoordeeldatproducentenenconsumentenhebbenbijdeelnameaandemarkt
deeconomischewinstvandemonopolistiseenherverdelingvandeconsumentnaardeproducent
XIV.V Marktmachtenprijsdiscriminatiemendoetaanprijsdiscriminatiealsmenverschillende(groepen)consumentenverschillendeprijzenaanrekentzonderdatdeproductiekostverschilt
omaanprijsdiscriminatietedoenmoetaantweevoorwaardenwordenvoldaan
• deproducentheeftmarktmacht/isprijszetterhijisnietnoodzakelijkeenmonopolist,maarmoetgewoonvoldoendemarktmachthebben
• deproducentkanverhinderendatdeconsumentenhetproductdoorverkopenaanelkaarenzodeprijsdiscriminatietenietdoen
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
0 1 2 3 4
Welvaartineenmonopolie
MO vraag MK
A
B
D
C
E
F
MH EH
WELVAARTENPRIJSDISCRIMINATIE
dezefiguurillustreertdewelvaartsimplicatiesvanperfecteprijsdiscriminatieofprijsdisciminatievandeeersteordewaarbijdemonopolistiedereconsumentdeprijsaanrekentgelijkmetzijnofhaarbetalingsbereidheid,ervanuitgaanddatdeproducentallesweetoverelkeindividueleconsument
aangezienelkeconsumentbetaaldtotwathijbereidisvalthetconsumentensurpluswegenisdewelvaartgemaximaliseerdonderhetproducentensurplus(groeneoppervlakte)
perfecteprijsdiscriminatieisechteronrealistischenniethaalbaar,ditiswaaromproducentenvaakgebruikmakenvanimperfecteprijsdiscriminatieofprijsdiscriminatievandetweedeordewaarbijdeproducentverschillendeprijspakettenaanbiedtenzohettypeconsumentwiltachterhalen
deproducentkanookbeschikkenovergedeeltelijkeinformatieoverdeconsumentenopdiemanierdeconsumentenindeleningroepen(marktsegmentatie,ziep92vdsamenvatting),zoalsbijvoorbeeldstudenten,dieeenanderebetalingsbereidheidenvraagcurvehebbendanniet-studenten
ditlaatstegevalnoemenweprijsdiscriminatievandederdeorde
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
0 1 2 3 4
Welvaartineenmonopolie
MO vraag MK
0
1
2
3
4
5
0 1 2 3 4
Prijsdiscriminatieen
MO vraag MK
0
1
2
3
4
5
0 1 2 3 4
marktsegmentatie
MO vraag MK
XIV.VI Watkunnenwelerenuitdeanalysevandemonopolist?demarktmachtvaneenmonopolistlaathemtoeomdeprijszotebeïnvloedendathijhettotalesurplusherverdeeltinhetvoordeelvandeproducent,metwelvaartsverliestotgevolg
vanuitverschillendeoogpuntenzijnhiermeerderevisiesopmogelijk,maareenfeitblijftdatmonopoliesinonzesamenlevingzeldzaamzijn
erzijnbedrijvenmetaanzienlijkemarktmacht,maardeenigeaanbiederzijnvaneenproductkomtslechtsheelzeldenvoor
marktmachtbestaatinverschillendegradaties,waarvanperfecteconcurrentieenmonopoliedetweeuiterstenvanhetspectrumzijn
XV MonopolistischeconcurrentieXV.I Eigenschappeneenmarktmetmeerdereaanbiedersdietochallemaalkunnenverkopentegeneenprijshogerdandemarginalekost,kortom,eenmixvanperfecteconcurrentieeneenmonopolie
eenmarktgekenmerktdoormonopolistischeconcurrentieheeftvolgendeeigenschappen
• erzijnveelbedrijvendiedezelfdeconsumentenwillenbereiken• vrijetoe-enuittredingtotdemarkt• erheerstproductdifferentiatie
elkeproducentheeftgelijkaardigegoederen,dochlichtverschillendeproductenditkanleidentotmerkgetrouwheidbijdeconsumenten,wattotmarktmachtzalleiden
inhetvorigehoofdstukhaddenwehetalovereenspectrumvanmarktmachtwaarbijperfecteconcurrentieenmonopoliedetweeuiterstenzijn
monopolistischeconcurrentieligttussendezetweeuiterstenin
XV.II Opbrengsten,winstmaximalisatieenmonopolistischeconcurrentieopKTomdateenmonopolistischcompetetieveproducentdifferentieertvandeandereproducentenopdezelfdemarktishijeenbeetjemonopolistinzijneigenniche-activiteit
hijwordtdusnetzoalsdemonopolistgeconfronteerdmeteendalendevraagcurve
hetgroteverschilisechterdatdevraaghierprijsgevoeligerzalzijn,dusveelhorizontalerdanbijdemonopolist
eenbepaaldeprijswijzigingzaldusleidentotveelgroteregevolgenindeverkochtehoeveelheidomdatdeconsumentalternatievenheeftwaarhij/zijnaartoekan
desondanksisdevraagcurvenogsteedsdalend,waardoordemonopolistischcompetetieveproducenteengelijkaardigestrategiekantoepassenalsdemonopolist
bijgevolgligtdemaximalewinstdusookophetsnijpuntvandeMK-enMO-curve
XV.II Monopolistischeconcurrentieoplangetermijnaangezienoplangetermijntoe-enuittredingmogelijkiszaldewinstdiedemonopolistischcompetetieveproducentmaaktaantrekkelijkzijnvoorandereproducentendiebijgevolgookindemarktzullenstappenenhuneigen‘unieke’productenzullenverkopen
hierdoorzalhetaanbodstijgen,waardoordevraagcurvevoordeorigineleproducentnaarlinkszalverschuivenenooknogeenshorizontalerzalkomenteliggen,omdatdevraagnaarzijnindividueleproductnuveelprijsgevoeligeris
hetisduidelijkdatdoordetoetredingvannieuweproducentendewinstenormisgedaald
dezeevolutiezalzichdoorzettentoteenevenwichtisbereikt
0
1
2
3
4
5
6
7
0 1 2 3 4
P-M
K-M
O-GT
K
hoeveelheid
Winstsituatievoordemonopolistischcompetetieveproducent
MO vraag MK GTK
0
1
2
3
4
5
6
7
0 1 2 3 4
P-M
K-M
O-GT
K
hoeveelheid
Effectvoordeproducentoplangetermijn
MO vraag MK GTK MO2 vraag2
WINST
oplangetermijnzaldevraagcurvezoververschuivendathijuiteindelijkdeGTK-curvenetraaktbijeenbepaaldehoeveelheidenprijs,inditscenarioiserdusgeeneconomischewinstmeer
wevindenindezegrafiekkenmerkenvanzowelperfecteconcurrentiealsmonopolie
Ø monopolie:deprijsdiedeondernemingzetishogerdandemarginalekostomdatdemarginaleopbrengstensnellerdalendandeprijsdoordedalendevraagcurve
Ø perfecteconcurrentie:doordatproducentenvrijkunnentoetredenzaloplangetermijndewinstgelijkzijnaandeGTKmeteeneconomischenulwinsttotgevolg
inrealiteitzaldebeslissingomaldanniettoetetredentotdemarktookbepaaldzijndoordeverwachtingenvoortoekomstigewinstmogelijkheden
overschattenvaneenmarktpotentieelkandusleidentotteveelproducenteneneencollectiefverlies
0
1
2
3
4
5
6
7
0 1 2 3 4
Langetermijnevenwichtvoordeindividueleproducent
MO vraag MK GTK
0
1
2
3
4
5
6
0 1 2 3 4
Verliessituatievoordemonopolistischcompetetieveproducent
MO vraag MK GTK
VERLIES
XV.IV Monopolistischeenperfecteconcurrentievergelekenoplangetermijn
hetduidelijksteverschilisdeverhoudingtussendemarginalekostenendeprijs
§ voordeproducentindemarktvanperfecteconcurrentieisdeprijsgelijkaandeMK§ indemonopolistischeconcurrentieheeftdeproducenteenprijshogerdandemarginale
kostenendusenigemark-up
voordezelaatstebetekentditdatdeproducentgraageenextraeenheidzouverkopentegendezelfdeprijs(watonmogelijkis)omdatditextrawinstoplevert
voordeproducentmetperfecteconcurrentiemaaktditniksuitwanthetproducerenvaneenextraeenheidbrengtevenveelkostenalsopbrengstenmetzichmee
devraagdiehieruitvoortvloeitis
è Hoezijnvrijetoetredingeneconomischenulwinstalsgevolgteverzoenenmeteenprijsdiehogerligtdandemarginalekosten?
webekijkennogmaalsdedefinitievaneconomischewinst=TO–TK =(PxQ)–(GTKxQ) =(P–GTK)xQ
economischeNULwinstimpliceertdusenkeldatdeprijsgelijkisaandegemiddeldetotalekostennietdatdeprijsgelijkisaandemarginalekosten
uitdevorigegrafiekkunnenweaflezendateenproducentinMCoplangetermijnproduceertinhetdalendegedeeltevandeGTK-curve,indezezoneliggendeMKduslagerdandegemiddeldekosten
è omtoteconomischenulwinsttekomenmoetdegemiddeldeopbrengst(ofprijs)gelijkzijnaandegemiddeldekost,enmoetdeprijsduswelhogerliggendandemarginalekost
alsjedeevolutieopeenMC-marktverderzoudoortrekkennadatdeeconomischenulwinstalisbereiktzoudevraagcurvesteedsplattergaanliggentotweeenPC-markthebbenbereikt
monopolistischcompetetieveproducentenproberenditzoveelmogelijktegentegaandoorveelreclametemakenomhunproductzouniekmogelijktemakentegenoverderestenhunmarktmachttevergroten
0
2
4
6
8
0 1 2 3 4
Monopolistischeconcurrentie
MO vraag MK GTK
0
2
4
6
8
0 1 2 3 4
Perfecteconcurrentie
MO vraag MK GTK
M
XV.V Welvaartuitdevorigehoofstukkenbleekdatperfecteconcurrentievanuiteenwelvaartsstandpuntsuperieurisaaneenmonopolieenomdateenmonopolistischconcurrentiëlemarkteenaantalkenmerkenvanperfecteconcurrentiebevat,zoumenvermoedendatookdezemarktsuperieurisquawelvaart
hetisechteringewikkelderdandat,omdaterduidelijkeenvormvaninefficiëntieaanwezigisbijmonopolistischeconcurrentie,namelijkeenprijsdiehogerligtdandeMKbijevenwicht
ditbetekentdaterconsumentezijndieextraeenhedenmeerwaarderendandekostvoordeproducentomzeteproduceren,maaromdatdezeeenhedennietwordengeproduceerdzittenwemeteenwelvaartsverlies(zelfdesituatiebijmonopolie)
anderzijdskunnendeconsumentenwelgenietenvanproductvariatieeniserduskeuze
hetisnietmakkelijkomditvoor-ennadeeltegenelkaaraftewegenenveelzaldanookafhangenvanhoesterkdeconsumentdeproductvariatiewaardeert
XV.VI Samenvatting
PERFECTECONCURRENTIE
MONOPOLISTISCHECONCURRENTIE MONOPOLIE
doelstelling winstmaximalisatie winstmaximalisatie winstmaximalisatie
regel MO=MK MO=MK MO=MK
winstopkortetermijn ja ja ja
prijsnemer ja nee nee
prijs P=MK P>MK P>MKwelvaartsmaximaliserende
hoeveelheid ja nee nee
aantalproducenten heelveel veel éentoetredingsbarrièresop
langetermijn nee nee ja
winstoplangetermijn nee nee ja
prijsdiscriminatiemogelijk nee ja ja
marginaleopbrengsten MO=P MO<P MO<P
XVI OligopolieXVI.I Eigenschappenindevorigehoofdstukkenanalyseerdenwereedsdriemarktvormen,maarhebbenwemetdezedrieallemogelijkegevallengezien?
alswekijkennaardeBelgischebiermarktzienweeenvierdemarktvormverschijnen
ABInBevisbijvoorbeeldgoedvoor55%vandetotalemarkt,daarnakomenernogtweegroteproducentenmetrespectievelijk15%en5%vandebiermarkt
derestvandemarkt(25%)issterkverdeeldondertallozekleinebrouwerijen
opheteerstezichtleekdezemarktvormopmonopolistischeconcurrentie,maaromdaterslechtsenkelegrotespelersmeedoen,sprekenwevaneenOLIGOPOLIE
=eenmarktvormwaarbijenkeleproducentengelijkaardigeofidentiekeproductenverkopenendemarktdomineren,watleidttotstrategischeinteractietussendeproducenten
è strategischeinteractieontstaatwanneerhetgedragvanéenproducentdeandereproducentenbeïnvloedt
oligopoliesvertonentypischeenhogeCONCENTRATIE-INDEX
=cumulatiefaandeelvande?grootstebedrijvenindetotaleomzetineenmarkt
ABInBevenHeinekenbijvoorbeeldhebbeneenconcentratie-indexvan70%omdatzijsamen70%vandeBelgischebiermarktinhandenhebben
OLIGOPOLIE-UITKOMSTEN
omdathetbeperkteaantalproducentenopverschillendemanierenmetelkaarkunneninteragerenzijnermeerdermarktuitkomstenmogelijk
ditiseengrootverschilmetdevorigehoofdstukken,waareraltijdslechtséenmodelenmarktuitkomstmogelijkwas
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
0 1 2 3 4
Mogelijkeoligopolieuitkomsten
MO vraag MK
evenwichtmonopolie
evenwichtperfecteconcurrentie
oligopolieuitkomsten
OVERZICHTMARKTUITKOMSTEN
XVI.II Evenwicht,strategischeinteractieenspeltheorieeenevenwichtiseensituatiewaarbijdedoordeconsumentengevraagdehoeveelheidgelijkisaandedoordeproducentenaangebodenhoeveelheid,beidezijntevredenenerisgeenenkelemotivatieomietstewijzigen
wanneerweditideewillentoepassenopeenoligopolieisereenbelangrijkverschil,namelijkdatdeproducentenelkaarkunnenbeïnvloedenmethunacties
eensproducentBweetwatproducentAheeftgedaan,zalhijzijngedragdaaropafstellenenzalbijgevolgproducentAopzijnbeurtweerreagerenopB
eenevenwichtineenoligopoliewordtdaaromgekenmerktdoordevoorwaardedatgeenenkeleproducentzijngedragnogwiltveranderenalshijhetgedragvandeanderenkent
daarnaastblijftnatuurlijkgeldendatdevraagenhetaanbodaanelkaargelijkzijn
ditsoortevenwicht,waarbijdeproducenthetgedragvandeanderenkentengeenenkeleproducentervoordeeluithaaltzijneigengedragtewijzigen,noemenweeenNash-evenwicht
SPELTHEORIE
stel,indemarktvandesmartphoneszijnerslechtstweeproducenten,SamsungenApple,enelkvanhenheeftpreciesdehelftvandemarktinhanden
AppleenSamsunglancerenelkeennieuwmodelenverkopenvoor20miljardeurobeidenspenderen2miljardaanreclameen8miljardaanproductie,dusnog10miljardwinst
devraagisechterwaaromzebeidennietbesluitenomgeenreclametemaken,aangezienzedanbeidemeerzoudenverdienen,zoalswekunnenaflezenindevolgendepay-offmatrix
AANTALONDERNEMINGEN
TYPEGOED
PERFECTECONCURRENTIE
MONOPOLISTISCHECONCURRENTIE
OLIGOPOLIE
GRAAN BIERBOEKEN
MONOPOLIE
DRINKWATER
identiek gedifferentieerd
veel
eenpaar éen
APPLE
adverteren nietadverteren
SAMSUNGadverteren 10-10 15-3
nietadverteren 3-15 12-12
inhetgevaldatbeidenadverterenmakenzeduselk10miljardwinst,maarindiengeenvanbeidezouadverterenzougeenenkeleconsumentovertuigdwordenomteveranderenvansmartphone(dusgeenverschilinmarktaandeel)enzoudenbeideondernemingen2miljarduitsparen
deredendatbeidenaltijdzullenadverterenisomdat‘niet-adverteren’geenNash-evenwichtis
steldatSamsungbeslistomgeenreclametemakenendathetverwachtdatApplehetzelfdezaldoenomdewinsttemaximaliseren
Applezaldandeprikkelvoelenomwelteadverterenomdathetopdiemanier15miljardwinstkanmakenterwijlSamsungmaar3miljardwinstmeerzalmaken
indienSamsungweladverteert,zalApplenatuurlijknietwillenachterblijvenenzalhetookreclamemakenomzijneigenwinstnietteverliezen
opdiemanieris‘adverteren’weleenNash-evenwicht;beidepartijenvolgenhunbestestrategie,rekeninghoudendmetdeandere
XVI.III Competitieinduopolie–Bertrandvs.Cournotwehebbenzojuistde‘speltheorie’geïntroduceerdalseenalgemeenanalysekadervoorstrategischeinteractieengaanditnuspecifiekertoepassen
webeschouweneenmarktmettweeproducenten(duopolie)dieeenidentiekgoedproducerenwaarbijconsumentenduszullenkiezenvoordelaagsteprijs
eendergelijkesettingnoemenweeeneenBertrand-competitie
BERTRAND-COMPETITIE
verondersteleenstadmettweeplatenwinkels,VinylAenVinylB
beidenverkopenzedezelfdeplaten,hebbenzeeengelijkaardigewinkel,ishetpersoneelevenvriendelijkenzijndewinkelsevenbereikbaar,bovendienhebbenbeidewinkelseenconstantemarginalekostvan20euro
deconsumentzalduszijnplatenkopenbijdewinkeldiedelaagsteprijsaanbiedt,diedandevolledigemarktinhandenheeft
indienbeidedezelfdeprijzenhanterenzullenzeevenveelklantenhebbenenduselkdehelftvandemarktinhandenhebben
VinylAenVinylBzullenduselkaarsprijzenindegatenhoudenenaltijdgoedkoperproberenzijndandeandereMAARdelaagstmogelijkeprijsis20euro,andersmaaktmenverlies
beidewinkelszullendusverkopentegen20euro,geenwinstmakenenelkdehelftvandemarktinhandenhebbenàeriseenNash-evenwichtbereikt
COURNOT-COMPETITIE
inhetvoorgaandevoorbeeldkoneenproducentdevolledigemarktbinnenhalendoorzijnprijsietslagertezettendanzijnconcurrent
devraagisnatuurlijkhoerealistischhetisdateenonderneminggenoegkanproducerenomdevolledigemarkttevoorzien
daaromishetbelangrijkvooreenproducentomeengoedzichttehebbenopzijnproductiemogelijkhedenzodathijweetwathijkanproduceren
hetCournot-modelgaatuitvanconsumentendieeenhoeveelheidkiezenipveenprijsvoorhungoed
inditmodelbeslissenalleproducentengelijktijdigoverdehoeveelheiddiezeproduceren
è webekijkenopnieuwonsduopolie,metVinylAenVinylB
beidewinkelsbeslissennuhoeveeleenhedenvaneennieuweplaatzezullenaanbieden
steldatVinylAdetotalevraagindestadschatopVtot(metalsgevolgeenaantalplatenQtotnodigopdemarkt)envermoedtdatVinylBQBeenhedenopdemarktzalbrengen
deindividuelevraagvoorVinylAbedraagtdusVA=Vtot–QB
ditnoemenwedeRESIDUELEVRAAG=hetverschiltussendemarktvraagenhetaantaleenhedenaangebodendoorandereproducenten
VinylAgedraagtzichnualseenmonopolistdoor(opbasisvanVA)tebepalenhoeveelhijzalmoetenproduceren(QA)enwatdeprijszalzijn(optimalisatie)
hetjuistinschattenvanhetgedragvanVinylBisdusbelangrijkvoorVinylA
doorallemogelijkeproductievolumesvanVinylBtebeschouwenkunnenwevoorVinylAeenREACTIEFUNCTIEopstellen
=strategievaneenproducentalsantwoordopverschillendemogelijkebeslissingenvanzijnrivalen
0
2
4
6
8
10
12
0 1 2 3 4 5 6 7
Residuelevraag
Vtot MOtot Va MOa MK
QAQtot QB
beidewinkelswilleneeneenoutputniveaukiezendathunwinstmaximaliseert,gegevendeverwachteoutputvandeandereproducent
beidenwetenechterookdathuneigenstrategieeeninvloedtzalhebbenopdeoptimalestrategievandetegenstanderendatereenreactiezalvolgen
ditprocesvanover-en-weerstrategischeinteractiewordtweerspiegelddoordereactiecurvesenzaluiteindelijkleidentoteenevenwichtophetsnijpuntvanbeidecurves
XVI.IV Collusie,kartelsenprijsleiderschaptotnutoewasconcurrentieonsstandaarduitgangspunt,bedrijvenproberenwinstteboekentenkostevanelkaardoorelkaarsconsumentenvoorzichtewinnen
echter,ineenoligopolieishetnietondenkbaardathetbeperktaantalgroteproducentenafspreektomzichsamenalseenmonopolietegedragen,omdatditgrotereeconomischewinstboekt
zezullendussamenhunproductieenprijsafstellenopdeoptimalehoeveelheid
dergelijksamenwerkingsgedragvandeproducentennoemenwecollusie,hetgeheelvansamenwerkendeondernemingenishetkartel
eenmarktevenwichtvaneensuccesvolkartelvaltsamenmetdatvaneenmonopolieenisdusnietmoeilijkuittewerken,hetsnijpuntvandeMO-enMK-curvebepaaltdehoeveelheid,devraagcurvebepaaltdebijhorendeprijs
deeconomischewinstvandemonopolist(endusookvaneenkartel)gaattenkostevaneendeelvanhetconsumentensurpluseneriseenonvermijdelijkverliesvanwelvaart
omdieredeniskartelvormingindemeestelandenverboden
0
10
20
30
40
50
60
70
0 10 20 30 40 50 60
hoeveelheidVinylB
hoeveelheidVinylA
Reactiefuncties
reactiecurveVinylA reactiecurveVinylB
PRIJSLEIDERSCHAP
indeBelgischebiermarktisABInBevzogrootdathetmetgemakHaachtenAlken-Maeskanwegconcurrerendoortijdelijkzeerlageprijzentehanterenennadiendevolledigebiermarktinhandentekrijgen
HaachtenAlken-MaeswetenditenhoudenzichdaaromaanhetprijsbeleidvanABInBev
è indezemarktisABInBevdeprijsleider
dezegrafiekengevendesituatievaneenmarktvormmeteenprijsleiderweer
VtotisdetotalevraagindemarktenhettotaleaanbodvandeanderebrouwerijenHaachtenAlken-Maes(QH-AM)probeertABInBevzogoedmogelijkinteschatten(zietweedegrafiek)
opbasishiervanbepaaltABInBevzijnresiduelevraagendebijhorendemarginaleopbrengsten
metdievraagenMO-curvevoertABInBevdegewoneoptimalisatieuit(MO=MK)enbrengteenhoeveelheidQAopdemarkttegeneenbepaaldeprijs
detweeanderebrouwerijenvolgenABInBevenbrengenhunhoeveelheidQH-AMeveneenstegendieprijsopdemarkt
hetgroteverschilmethetCournot-modelisdatdebedrijvennaastABInBevzichtevredenstellenmethetresterendedeelvandemarktendeprijsvolgennadatABInBevalheeftbeslist
DEINHERENTEINSTABILITEITVANKARTELS
samenwerkenendetotaleoutputbeperkenlijktvoordeoligopoliemarkteneeninteressantemanieromhuneconomischewinstoptedrijven
collusieisechternieteenvoudiginstandtehouden,omdathetgeenNash-evenwichtis
elklidvanhetkartelvoeltimmersdeprikkelomzijnkompanente‘bedriegen’enmeertegaanproduceren,deprijsligtimmersveelhogerdandemarginalekostdoorhetqoutum
kartelszijnmoeilijkinstandtehoudenomdatvoorelklid,zichaanhetquotumhoudeneconomischnietdebesteoptieis,gegevendekeuzevandeanderenomdeafsprakenwelnateleven
0
2
4
6
8
3 4 5 6
Aanbodandereproducenten
aanbod
0
2
4
6
8
0 1 2 3 4 5 6
Prijsleider
MO vraag MK Vtot
QA Qtot Qtot–QA=QH-AM
XVII Twee-enmeerzijdigemarktenenkelhoofdstuk17.4istekennen!
echter,enkeledefinitieszijnnoodzakelijk
TWEEZIJDIGEMARKT=marktmeteeneconomischplatformdattweegroepenconsumentenverbindt
eeneconomischplatformiseenPRODUCENTwiensgoedbestaatuithetbijelkaarbrengenvanverschillendetypesconsumenten
eenplatformcreëerttoegevoegdewaardeomdatdeverschillendegroepenconsumentenelkaarvanpositievenetwerkeffectenvoorzien
bijvoorbeeld:deondernemingVisaiseeneconomischplatformmettweegroepengebruikers
§ mensendieeencreditcardgebruikenvoorhunbetalingen§ handelaarsdiecreditcardholdersgebruikenzodatmensenkunnenbetalenmethunkaart
ditplatformcreëertwaardeomdatdehandelaarsveelmensenwillendiebetalenmeteenkaartterwijldeconsumentenzoveelmogelijkhandelaarswillenwaarzekunnenbetalenmethunkaart
XVII.IVDeeleconomiealsspecifiekevormvanplatformeconomiedoordedigitalerevolutieisheterggemakkelijkgewordenomconsumententeverbindenmetproducentenofmetandereconsumentenopdigitaleplatformen,waardoortransactiekostendalen
ü informatiekostendalenspectaculairomdatdepartijenelkaarbeterkennenenbegrijpenwaardoordeproducentweetwathijmoetaanbieden,opdezemanierwordendeklassiekeproblemenzoalsadverseselectionenmoralhazardvermeden(p5vandesamenvatting)
ü ookdezoekkostendalendrastischomdatmenvialocatietechnologievraagenaanbodveelbeteropelkaarkanafstemmeninruimteentijd
ü verderverdwijnthetbetalingsrisicodoorallebetalingendigitaalteregelenviacreditcards
dedigitaliseringheefthetookvoorconsumentengemakkelijkergemaaktomhetgebruikvanproductenmetelkaartedelen,ditsoortplatformeconomienoemenweDEELECONOMIE
=eenmarktvormwaarbijeentransactieplaatsvindttussentweeconsumentendietoegangverschafttothetgebruikvaneenfysiekgoed
uitgaandevandedefinitiemoeteendeeleconomiedusvoldoenaandriecriteria
1. transactiesvindenplaatstussenconsumenten(C2C)2. consumentenverschaffenelkaartoegangtotgebruikvegoed,geeneigendomsoverdracht3. hetbetrefteenfysiekgoed,geenzuiveredienstverlening
webekijkennuvierverschillendesoortenvaneendeeleconomie,waartelkensaanverschillendevoorwaardenwordtvoldaan
ECHTEDEELECONOMIE
dedeeleconomiedieaanalledriedevoorwaardenvoldoetkunnenwebijvoorbeeldvindenindesectorvandemobiliteit,waarbijconsumentenhunautodelenmetanderenenzoderolvaneen‘taxichauffeur’opzichnemen
eenandervoorbeeldkunnenwevindenindetoerismesector,methetbekendesysteemvanplaatselijkebewonersdieeen‘AirBnB’openenvoortoeristen
TWEEDEHANDSECONOMIE
alserslechtsenkelaandevoorwaarden‘transactietussenconsumenten’en‘eenfysiekgoed’wordtvoldaansprekenwevaneentweedehandseconomie,waarerdusweleeneigendomsoverdrachtis
tweedehandseconomiebestaatalzolangdemensbestaat,denkmaaraanrommelmarkten,maarookaantallozewebsiteszoalsKapazaeneBay
PRODUCT-DIENST-ECONOMIE
wekunnensprekenvandezeeconomiealshetomtoegangtothetgebruikvaneengoedgaat,maarzonderdatdetransactietussentweeconsumentenplaatsvindt
hetgaathierombedrijvendieallerleisoortenproductenhurenaanconsumenten,denkmaaraanautogaragesentuinbedrijven
OP-AFROEP-ECONOMIE
indittypedeeleconomiewordtvoldaanaandevoorwaarden‘transactietussenconsumenten’en‘toegangtotgebruik’maarhetgaathierduswelomzuiveredienstverlening
zokunjebijvoorbeeldopverschillendewebsitesmenseninhurendievoorjouthuiskomtkokenofkomtbabysitten,erbestaanzelfsinternationalewebsiteswaarjemensenkuntinhurenvoorbepaaldetakenzoalshetschrijvenvansoftware
SCHEMA
DEELECONOMIE
transactietussenconsumenten
PRODUCT-DIENST-ECONOMIE
VOORDELENVANDEELECONOMIE
eendeeleconomieheeftdirecteenindirectevoordelen
v directevoordelenmensenzullenpasvrijwilligdetransactieaangaanalsbeideerbetervanwordenbijdelenvaneenhuiszoalsbijAirBnBwordenzoweldelokalepersoonalsdetoeristerbetervanenbeidenzienhunwelvaartstijgen
v indirectevoordelendankzijdeelplatformenkunnenwemeteenzelfdehoeveelheidproductenengrondstoffenmeerbiedenaandeconsumenten,watleidttotminderenergieverbruikenuitstootbovendienzorgtditervoordatmensensteedsmindergeïnteresseerdzijnineigendomenmeeringebruik,ennetdaaromzullenproducentenmeermoeteninzettenopproductendielangermeegaan
MOGELIJKEPROBLEMENMETDEELECONOMIE
§ teneerstezijnerdenegatieveindirecteeffectenofexternaliteiten(p74insamenvatting)derdenkunnennamelijklasthebbenvantweepartijendieeentransactieaangaandenkmaaraanbijvoorbeeldeenlawaaierigegroeptoeristendieAirBnBheeftbijjebuurman
§ tentweedeiserinsommigedeeleconomiesectoreneenduidelijkprobleemmetmarktmachtineendeelplatformhebbendeeigenaarsduidelijkhetmeestebaatenalsergenoegmensenmeedoenindedeelplatformontstaanervanzelfnatuurlijkemonopolies,watnatuurlijkmisbruiktkanwordenditkanwordenopgelostdoordedeelplatformenteorganiserenofdoorhentestructurerenalseennon-profitorganisatie
§ dedeeleconomiekanmogelijksookdeongelijkheidversterkenmensenmeteengrotervermogenkunnenduurderegoederenaanschaffenenzetegenbetalingdelen,terwijlmindervermogendemensendezegoederennietkunnenbetalenhetgevolgisdatdemeervermogendemensennogsnellergaanverdienenterwijlderestachterblijft
§ depositievemilieu-effectenkunnenwordentenietgedaandooreenstijgingvanconsumptieomdateendeeleconomiehetgebruikvangoederengoedkopermaaktzaldevraagnaardezegoederenencomplementairegoederenstijgendoorhetinkomenseffect(hetreëleinkomenstijgtdoordegoedkoperegoederen)kanookdevraagnaaranderegoederentoenemenenenergieverbruikenuitstoottoenemen
§ daarnaastzijnerookdesocialeeffectendeelplatformenzijntegenwoordigvaakwereldwijdwatertoeleidtdatmensenbinneneenbepaaldefamilieofvriendenkringmindermetelkaaromgaan,enmeerinternationaalkijkenburengaanmogelijksnietmeerhuntuingeriefaanelkaaruitlenen,maarelkaargewoondoorverwijzennaareenwebsitewaarzeervoorkunnenbetalen
§ hieropverdergaatdeontmenselijkingvanhetdelendankzijonlineratingsystemenwetenmensenmeteenwatvoorverhuurderjijbentenisergeensociaalcontactmeernodigomelkaarinteschatten
§ deeleconomiekanookbijdragentothetverspreidenvanvooroordelenendiscriminatieintegenstellingtotdeklassiekemarktenisgeldnietaltijdblind,enweetdeverhuurderduswieergebruikmaaktvanzijngoederenalsdieverhuurderbepaalderacistischevoorkeurenheeftkanhijbepaaldegroepenvanmensenmeeraanrekenen,ofhenzelfsuitsluiten
§ tenslotteiserooknogdetechnologischediscriminatiezondersmartphoneencreditcardkanjetegenwoordignietmeeindemeestedeelplatformenwateenprobleemvormtvoormensendienietmeezijnmetdemodernetechnologieofergewoongeengeldvoorhebben,wantzijkunnennietmeegenieten
Deel6:Deoverheid
herhalingvandePareto-grens(ziepagina3vandesamenvatting)
nieuwbegrip:PARETOVERBETERING
=eenveranderingdieertoeleidtdatdewelvaartvanminstenséenindividutoeneemtzonderdatdewelvaartvaniemandandersafneemt
wanneermarktengoedwerkenwordteensituatievanPareto-efficiëntiebereikt,deindividuenbuitenallemogelijkhedenuittotzeeenpunthebbenbereiktopdenutsmogelijkhedengrens
o alsditniethetgevalis,betekentditdaternoggeenpuntopdePareto-grensisbereiktendathetookgewoonnietgebeurt,erisduseenwelvaartsverlies
hierkandeoverheidingrijpenomzo’npuntweltebereiken,ditingrijpennoemenweallocatie
o ineentweedesituatiekanhetookdaterweleenpuntopdePareto-grensisbereikt,maardatdeverdelinghoogstongelijkistussendeindividuen
inditgevalkandeoverheideenherverdelingsbeleidtoepassen,ditnoemenwedistributie
o ineenderdegevalkandeoverheidvanoordeelzijndaterteveelconjunctuurschommelingen(verderuitgelegdindeel11)zijnopdemarkteningrijpen
ditsoortingrijpennoemenwestabilisatie
inderealiteitlopendezeingrepenvaakdoorelkaar,eenbepaaldeactiekanzowelallocatieve,distributievealsstabiliserendegevolgenhebben
inditdeelbestuderenwedewerkingvandeoverheidenhaarrolindeeconomie
XVIII Externeeffectentotnutoezijnweersteedsvanuitgegaandatallekostenineenmarkttransactiewordenbetaaldenontvangendoordekoperenverkoper,metanderewoorden,datergeenkostenzijnvoorderdenofdatexternepartijeneenvoordeelhebbenbijdetransactie
ditisechterwelmeestalhetgeval,weomschrijvendezealsEXTERNALITEITEN
=kostenofopbrengstenalsgevolgvaneenmarkttransactiedietenlastevallenoftengoedekomenaaneenderdepartijdienietrechtstreeksbetrokkenisbijdetransactiezondercompensatie
!kopernochverkoperheeftdeintentieomexternaliteiten/externeeffectenteveroorzaken
§ bijopbrengstenvoorderdensprekenwevanpositieveexterneeffecten§ bijkostenvoorderdensprekenwevannegatieveexterneeffecten
XVIII.I Negatieveexterneeffectenwenemenhetvoorbeeldvaneenchemischbedrijfdatbijdeproductieluchtverontreinigingveroorzaaktwatleidttotmaatschappelijkeensocialekostenindeomgeving
echter,ineenvrijemarkteconomiezonderoverheidstussenkomstenmilieuregelszalniemanddezekostenvergoedenaandeomwonenden,nochhetbedrijf,nochzijnklanten
opdezemanierwordtdewelvaartnietgemaximaliseerdenzittenwemetMARKTFALEN
=eenallocatievanmiddelenindevrijemarktdiedewelvaartnietmaximaliseert
naastdegebruikelijkemarginalekostenvanhetchemischbedrijfzijnervoorhetbedrijfdusookmarginaleexternekosten(MEK)
ditzijndebijkomendeexternekostenvooreenextraeenheidproductie,inditgevaldusdekostenvoordeverontreinigingalsmeneenextraeenheidproduceert
0
1
2
3
4
5
6
7
8
1 2 3 4 5 6
prijs
hoeveelheid
Negatieveexterneeffecten
vraag Ap Am
vervuiling
kostvanvervuiling
deaanbodscurveApweerspiegeltdeprivatemarginalekostenvanhetbedrijfendemaatschappelijkekostencurveAmweerspiegeltdevolledigemaatschappelijkekostenvandeproducent
demaatschappelijkekostencurveisdusdesomvandeprivateenexternekosten
hetmarktevenwichtgevormddoorApendevraagnegeerthetbestaanvanexterneeffectenenisgebaseerdopincompleteinformatie
hetmaatschappelijkwenselijkevenwichtwordtgevormddoorAmendevraagencreëerteennieuweprijsenproductiehoeveelheiddiedewelvaartwelmaximaliseert
steldatdeoverheiderinslaagtomdegeproduceerdehoeveelheidterugtedringentotdemaatschappelijkwenselijkehoeveelheid,hetoptimum
heteerstewatopvaltiseendalingvandewelvaartvandeprivatemarktmetA
ditomvatzowelconsumenten-alsproducentensurplus
§ deproducentenzijnimmersbereidommeerteproducerendanhetoptimum§ deconsumentenzijnbereidommeertespenderen,maarhetaanbodistelaag
tegenoverditwelvaartsverliesstaatechterdatdemaatschappijminderzalleidenonderdeverontreiniging,erzijndusmindernegatieveexterneeffecten
ditzorgtvooreenmaatschappelijkvoordeeltergroottevanA+Bofdedalingvandeexternekosten
Bweerspiegeltdeexternekostenalsgevolgvandeoorspronkelijkeoverproductiemaardooroverheidsinmengingverdwijntdezeoverproductieendusdebijhorendekosten
detotalemaatschappelijkewelvaartisdusgestegenmetB(A+B-A),watdusookeenmaatstafisvoorhetoorspronkelijkwelvaartsverlies
0
1
2
3
4
5
6
7
8
1 2 3 4 5 6
prijs
hoeveelheid
Welvaartsverliesbijnegatieveexterneeffecten
vraag Ap Am
vervuiling
kostvanvervuiling
A
Boptimum
PIGOUVIAANSEBELASTINGEN
wehebbenaangetoonddatnegatieveexterneeffectenleidentotmarktfalenendatwemeermaatschappelijkewelvaartkunnenbereikendoordeproductieteverminderen
devraagisnu,hoerealiserenwedit
eenoplossingiseenbelastingheffenopdeproductievanhetvervuilendebedrijfdatexactgelijkisaandemarginaleexternekost
steldateenbedrijfpertonproductie50euroaanmarginaleexternekostenheeft,danzaldeproducentzijnproductmoetenverkopentegendeoorspronkelijkeprijs+50euro(zoalseenaccijns)
indiendeproducentdezekostwerkelijkvolledigdoorrekentaanzijnklantenwordtdekostperfectgeïnternaliseerdàéenvandepartijenbetaaltdekostzodatwelaandejuisteprijswordtverkocht
dezebelastingnoemenweeenPIGOUVIAANSEBELASTING
=belastingdieovereenstemtmetdenegatieveexternaliteitvaneenbepaaldproductwaardoorhetmarktevenwichtophetmaatschappelijkwenselijkpuntkomtteliggenenmarktfalenisopgelost
consumentensurplus producentensurplus overheid derden
voorbelasting A+C+D A’+E+F
nabelasting C F D+E A+A’+B
doordebelastingverdwijntdeoverproductieendedaaraangekoppeldetransactiesA+A’maarhetvoordeelvandelagerevervuilingskostenisgroter,namelijkA+A’+B
dePigouviaansebelastingzorgtdusnietenkelvooreenverschuivingvandewelvaartnaardeoverheid,maarookvooreentoenamevandetotalemaatschappelijkewelvaart=B
0
1
2
3
4
5
6
7
8
1 2 3 4 5 6
prijs
hoeveelheid
Pigouviaansebelasting
vraag Ap Aminditvoorbeeld wordtdeexternekostverdeeld
vervuiling
kostvanvervuiling
AB
optimum
A’
C
D
E
F
prijsconsumentnabelasting
prijsvoorbelasting
prijsproducentnabelasting
PIGOUVIAANSEBELASTINGEN,EMISSIERECHTENENVERBODSBEPALINGEN
hetideeachterdePigouviaansebelastingisdatdeveroorzakervandekostendezeinternaliseertwaardoordemarktuitkomtopeenoptimaleproductiehoeveelheid
debelastingbepaaltduseigenlijkdemarktprijsvandevervuiling
dekostprijsoméeneenheidvervuilingtevermijdennoemenwedemarginalereductiekostvandevervuiling,eenkostdienietstabielis,maarkantoenemenalsalveelisgespendeerdaanreductie
vooreenbedrijfdatnognietsheeftgeïnvesteerdinemissiereductieishetdanweerveelgoedkoperomhierietsaantedoen
voorbeeld:alsdeoverheideenbelastinginvoertvan10europertonCO2uitstoot,zaleenondernemingallereductiemaatregelennemenmeteenmarginalekostlagerofgelijkaan10euro
immers,alshetmeerdan10eurokostomdeuitstootteverminderen,zaldeonderneminglieverdebelastingbetalendaninvestereninemissiereductie
debelastingbepaaltdusookhetsoortmaatregelendatzalwordengenomen:eenhogebelastingzalervoorzorgendaterduremaatregelenwordengenomen,terwijleenlagebelastingslechtskleineinspanningenzalveroorzaken
eenanderinstrumentomvervuilingtegentegaanzijnEMISSIERECHTEN
=hetrechtomeenbepaaldehoeveelheidvervuilingindeomgevingtebrengen,envooralhetverbodommeertevervuilendanhetemissierechttoestaat
omemissierechtenuitteleggenbekijkenwedebelastingopvervuilingopeenanderemanier
opdemarktzijnertallozeondernemingendievervuilen,maarvoordeéenishetveelduurderomhierietsaantedoendanvoordeander,erisduseengroterevraagomtemogenvervuilenbijsommigeondernemingen
watdePigouviaansebelastingduseigenlijkdoet,isvoorelkindividueelbedrijfdeprijsvoorvervuilingvastleggen,waardoorviakruisingmetde‘vraagnaarvervuiling’vanallebedrijvendetotalehoeveelheidvervuilingindeeconomiekomtvastteliggenophetoptimaalniveauQ
bedrijvengaandusvergelijkentussendeprijsvooremissiereductieendeopgelegdePigouviaansebelasting,maarzullenookcontrolerenofdebelastingeraldannietvoorzorgtdatzeuiteindelijkverliesmaken
indiendithetgevalis,zalhetbedrijfdeproductiestoppenengeenvraagnaaremissiemeerhebben
inplaatsvandeprijsvandevervuilingopteleggen,kandeoverheidopbasisvandeoptimalehoeveelheidvervuilingQemissierechtentoekennenaandebedrijven
indiendezeemissierechtenverhandelbaarworden,zullenbedrijvendiegoedkoophunuitstootkunnenverminderen,hunemissierecht(deels)verkopenaananderebedrijven,dieditnietgoedkoopkunnen,maarvoorwiedeprijsvoorhetrechtwelbeteruitkomt
opdiemanierwordtdeoptimalehoeveelheidvervuilingnietoverschredenenwordtdeverminderingvanuitstootgerealiseerddoordebedrijvendiedathetbestkunnen
uiteindelijkhebbenPigouviaansebelastingenenemissierechtenhetzelfdeeffect
hetgebruikvanPigouviaansebelastingenenemissierechtenbeperktzichnietenkeltothetbestrijdenvan(lucht)verontreiniging,maarwordtalgemeentoegepastbijhetbestrijdenvannegatieveexterneeffecten
alswekijkennaarhetverkeer,kunnenweeenderdebestrijdingsmiddelvoornegatieveexternaliteitenaanhalen,namelijkverbodsbepalingen
denegatieveexterneeffectenvanchauffeursdietesnelofdronkenrijden,wordenbestredenmetverbodsbepalingenzoalssnelheidslimieteneneenmaximumvanalcoholpercentageinhetbloed
dezeverbodsbepalingenzijnnietverhandelbaar,omdatbijvoorbeeldbijvervuilinghetnegatieveexterneeffectafhangtvandetotalehoeveelheid,terwijlbijhetrijgedragopdewegdenegatieveexternaliteiten(verkeersslachtoffers)afhangenvanelkeindividuelewetsoverschrijding
eenandervoorbeeldvaneenverbodsbepalingishetverbodopnachtlawaaina22uur
ditiseenzeermooivoorbeeldvanexterneeffecten:eengroepmensenbouwteenfeestjeenheeftdaarallevoordelenaan,terwijldeburengeenoogdichtdoen
XVIII.IIPositieveexterneeffectennaastnegatieveexternaliteitenzijnergelukkigookpositieveeffectendiekunnenontstaanvoorderdenbijeentransactie
eenvoorbeeldhiervanishetonderwijs
inprincipezouditeenprivatetransactiekunnenzijntussenaanbieders(onderwijsinstellingen)envragers(studenten)dieechterbeidegeenrekeninghoudenmetexterneeffectenvanonderwijs
meeropgeleidestudentenbetekentmeergetalenteerdewerknemersenondernemers,technologischevooruitgang,economischegroei,meerinkomenvoordemaatschappij,..
depositieveexternaliteitenvanonderwijsoverstijgendusruimschootshetmarginaalnutvoordestudentendewinstvoordeonderwijsinstelling
omdatdemarktditechterzietalsslechtseenprivatetransactieiserduseenlageraanboddanmaatschappelijkwenselijk,watleidttoteenwelvaartsverlies
ookbijpositieveexterneeffectenvindenwedushetprobleemvanmarktfalen
0
2
4
6
1 2 3 4
Emissierechten
vraagemissierechten aanbodemissierechten
0
2
4
6
1 2 3 4
Pigouviaansebelasting
vraagnaarvervuiling Pigouviaansebelasting
weillustrerenhetmarktfalenbijpositieveexternaliteitenaandehandvandezegrafiek
deprivatemarginalekostengevenzoalsaltijdhetaanbodweervanonderwijsopdemarktdatdewinstvoordeaanbiedermaximaliseert
devraagnaaronderwijsvandestudentenisVpenweerspiegelthunbereidheidtotbetalen
hetgroteverschilmetnegatieveexterneeffectenisdatdezekeernietdemaatschappelijkekosthogerligtdandeprivatekost,maardathetmaatschappelijknuthogerligtdanhetprivatenut
demaatschappelijkevraagVmoverstijgtdeprivatevraagcurveenisdesomvanhetprivatemarginalenutVpendepositieveexternaliteiten
demaatschappelijkwenselijke‘hoeveelheid’onderwijsvindenweinhetoptimum
indienhetoptimumwordtbereiktzouindeeersteplaatsdeprivateonderwijsmarktoppervlakteAaanwelvaartverliezen,omdatvoordeextrahoeveelheidonderwijsdebereidheidtotbetalenVponderdemarginalekost(aanbodscurve)ligt
maarditverlieswordtruimschootsovertroffendoordeexternewaardevanditonderwijsvoordemaatschappijterwaardevanA+B(dustotaletoenamevandewelvaartmetB)
alsmennietzouingrijpenopdezevolledigprivatemarkt,zoumenblijvenvastzittenaaneenwelvaartsverliesB
natuurlijkzullendeaanbiedersvanonderwijseencompensatievragenbijdeoverheidvoordegeledenverliezen,watonsbrengtbijdePigouviaansesubsidies
0
1
2
3
4
5
6
7
1 2 3 4 5
prijs
hoeveelheid
Marktfalenbijpositieveexternaliteiten
aanbod Vp Vm
B
A
PIGOUVIAANSESUBSIDIES
ditiseentypischemanierwaaropvrijwelalleoverhedenpositieveexternaliteitenaanpakkenenzoweldeproducentalsdeconsumentkangesubsidieerdworden
doorbijvoorbeeldhetonderwijstesubsidiërenkunnendescholenhundienstenaanbiedentegenlageprijzenendankzijstudiebeurzenkunnenstudentengoedkopergaanstuderen
ditisnatuurlijkslechtseengedeeltelijkewelvaartsanalyse,wantvoordezesubsidieszijnnatuurlijkbelastingennodig,dienietzijnverwerktindevorigegrafiek
maaralsdesubsidieswordengefinancierdmetgeldvanPigouviaansebelastingenopnegatieveexternaliteiten,iserenkelwelvaartswinst
andervoorbeeldvanpositieveexternaliteiten:FUNDAMENTEELWETENSCHAPPELIJKONDERZOEK
=wetenschappelijkonderzoekdatnietgerichtisopeenopkortetermijnbruikbareoplossing,technologieoftoepassing,maaropvooruitgangvandewetenschapzelf
privatebedrijvenhebbensterkestimulansenomaanonderzoek,zolangditopkortetermijnzichtbareresultatenoplevert,maarminderstimulansvoorfundamenteelonderzoek(basisonderzoek)
omdatditbasisonderzoekzulkegroteopbrengstenlevertaandemaatschappijwordtditookmeestalgesubsidieerddoordeoverheid,omdekostenopkortetermijnoptevangen
hetonder-ofnietsubsidierenvanbasisonderzoekiseenalgemeenerkendevormvanmarktfalen
GEBODSBEPALINGEN
naastsubsidieskandeoverheidhetmarktfalenbijpositieveexterneeffectenookoplossenaandehandvangebodsbepalingen
inhetonderwijsiserbijvoorbeeldeenleerplichttot18jaar
gebodsbepalingenkomeninallerleisectorenvoor,zozijnerbijvoorbeelddeinentings-ofvaccinatiecampagnesenverplichteinentingenvoorkinderen
mensenhebbenweleenstimulansomzichtelateninenten,maarerzijnookvelendieditlievernietdoenomallerhanderedenen,wateengrootprobleemis,gezienhetenormemaatschappelijknutvanvaccinaties
bijonslostdeoverheidditopdooreencombinatievangebodsbepalingenenPigouviaansesubsidies
elkkindisverplichtzichtelatenimmuniseren(gebodsbepaling)enditgebeurtinallegevallenvollediggratis(Pigouviaansebelasting)
ditheeftalsgevolgdatinBelgiëalveelziektesuitgeroeidzijnwateenpositiefexterneffectisvanonschatbarewaarde
XVIII.IIIAlternatievemanierenomexternaliteitenoptelossen
MORELEENSOCIALENORMEN
indienwewillendatmensenniettesnelrijdenenvooralnietdrinkenvoorzeinhunautostappenzijngebodenenstraffenomdiegebodenaftedwingenzekernuttig
maarmiscchienishetnognuttigeralsdemensenditnietdoenomdatzehetzelfverkeerdvinden(morelenorm)ofomdatanderenhendaaropwijzen(socialenorm)
eenvoorbeeldhiervanzijndetallozeBOB-campagnes
diezelfderedeneringgeldtookvoorpositieveexternaliteiten,namelijk,alsweonderwijsbelangrijkvinden,moetenwejongerenditlateninzienenhendaaralsmaatschappijookopwijzen
DONATIESENLIEFDADIGHEID
veelmensentredenalsvrijwilligeropomtedonerenofomeffectiefintegrijpenenzopositieveexterneeffectentebereiken
wekennenvandaagtallozeorganisatiesdiezichinzettenvoorgoededoelen,maarhetgebeurtookopkleinerniveau,bijvoorbeeldafgestudeerdendiegelddonerenaanhununiversiteit
INDUSTRIEELBELEID
ookhetindustrieelbeleidbiedteenmogelijkheidompositieveexternaliteitentebereiken
hetbekendstevoorbeelddaarvanishetgebruikvanpatenten(definitiep53vandesamenvatting)
omdatdeuitvindereenpatentkrijgttoegewezenvoorzijnbasisonderzoekwordendepositieveexternekostendeelsgeïnternaliseerdwaardoorhetbereidzalzijnommeerteinvestereninnieuweonderzoeken
COASE-THEOREMA
particuliereeconomischeagentenkunnenhetprobleemvanexterneeffectenonderlingoplossenendaarbijdewelvaartverhogen,echteropenkelevoorwaarden
• deeigendomsrechtenzijngoedomschreven• erkanonderhandeldwordenzondertransactiekosten• deschadedoordeexterneeffectenendewaardevandetransactiezijnmeetbaar• hetaantalbetrokkenpartijenisbeperkt
steldat100studentenineenstudentenhomemoetenstuderenvooreenexamenmaardatindiezelffdestudentenhomeeengroepprofessorenbeslistomdienachteenluidverjaardagsfeestjetegevenindiezelfdestudentenhome
denegatieveexterneeffectenvanhetfeestje(lawaaioverlast)hebbeneenzwaareffectopderden(destudenten)watbetekentdatermeerlawaaizalzijndanmaatschappelijkwenselijkendusookmeerbuizenophetexamendanmaatschappelijkwenselijk
hetCoase-theoremasteltechterdatbeidepartijenditkunnenoplossendooronderlingteonderhandelenwaarbijaandeviervoorwaardenisvoldaan
vooreerstmoetendeeigendomsrechtengoedomschrevenzijn:deprofessorenhebbenweldegelijkhetrechtomdaareenhelenachttefeesten
destudentenenprofessorenkunnenzonderproblemenmetelkaarcommunicerendusdetransactiekostenwordenbeperkt
stelnudatde100studentenelk10eurowillenbetalenvooreenstillenachtrustnamiddernacht,datbrengtdetotalewaarderingvanstiltenamiddernachtop1000euro
endatdewaarderingvandeprofessorenvoorhetfeestjenamiddernacht500eurobedraagt
wekennendezebedragen,zezijnmeetbaarenerzijnslechtstweepartijen,aanallevoorwaardenvanhettheoremaisdusvoldaan
Ø menzouditprobleemkunnenoplossenaandehandvanonderhandelingendieleidentoteenverbeteringvandetotalewelvaart
steldaterwordtafgesprokendatdeprofessorentotmiddernachtmogenfeestenendaarnastilmoetenzijn,ditbetekentdatdestudenten1000eurowinnenendeprofessoren500euroverliezen
alscompensatievoordeafspraakbetalendestudenten750euroaandeprofessoren,ditiseenduidelijkwin-win-situatiewant
§ destudentenhebben250eurovoordeel,wanthunwaardevoorstiltewas1000euro§ deprofessorenhebbenook250eurovoordeel,hunwaardevoorhetfeestwas500euro
detotalewelvaartstijgtdusmet500euro
hetCoase-theoremasteltookdathetnietuitmaaktwieheteigendomsrecht(eerstevoorwaarde)heeft,dusdatdetransactieookindeandererichtingkanwerken(p437-438inhetboek)
hetiseenmooietheorie,maarindepraktijkwordtervaaknietaandevoorwaardenvoldaan
o eigendomsrechtenzijnvaaknietduidelijkomschreveno deverschillendepartijencommunicerennietaltijdevenvloto dewaardevanbegrippenzoals‘stilte’isnietmakkelijkmeetbaaro inonzeglobalemaatschappijzijnervaakteveelpartijen
XIX PubliekegoederenengemeenschappelijkebronnenXIX.I Viersoortengoederenendienstentotnutoezijnweervanuitgegaandatallegoederenendienstendezelfdeeigenschappenhebben,maarnumoetenwenuanceren
wekunnengoederennamelijkcategoriserenopbasisvantweecriteria,watonsviergroepengeeft
heteerstecriteriumisdeRIVALITEITvangoederen=eengoedisrivaalwanneerdeconsumptievandeeneconsumentdeconsumptievandeandereconsumentvermindert
demeestegoederenzijnrivaal,alsikmijnmaaltijdopeet,isdatminderetenvooranderemensen
erzijnechterookniet-rivalegoederenwaarvandeeneconsumentkanvangenietenzonderdateenandereconsumentdaarmindervankangenieten,denkmaaraaneenmuseum,deopenbareveiligheid,volksgezondheid,..
hettweedecriteriumdatwegebruikenomgoederentecategoriserenisdeEXCLUSIVITEIT
=eengoedisexclusiefwanneereenconsumentkanwordenuitgeslotenvandeconsumptieervan
demeestegoederenwaarweaandenkenzijnexclusief,omdateropdemeestegoedereneeneigendoms-ofgebruikersrechtrust
erzijnechterookgoederenwaarniemandvankanwordenuitgeslotenzoalsbepaaldeinternationalewateren,eenopenbaarfietspad,eenvuurtoren,..
alswedezetweecriteriacombinerenkomenwetotvierverschillendesoortengoederen
EXCLUSIEF NIET-EXCLUSIEF
RIVAAL
privategoederen
o eenhuiso eenlaptopo drukgebruiktetolweg
gemeenschappelijkebronnen
o visininternationalewatereno wildediereno drukkeopenbareweg
NIET-RIVAAL
clubgoederenentolgoederen
o socialenetwerkeno fysiekenetwerken(NMBS)o nietdrukketolweg
publiekegoederen
o defensieenopenbareordeo gratisopenbaarzwembado nietdrukkeopenbareweg
XIX.II Publiekegoederenwehebbenalveelaandachtbesteedaanmarktprijsenmarktevenwicht,maarvoorsommigegoederenisergeenprijsenevenmineenmarkt
watisbijvoorbeelddemarktprijsvanfietspadenofopenbareveiligheid?
veelbelangrijkedingeninhetlevenlijkengratistezijn,maarditbetekentnietdatzegeenwaardehebben,wantdeconsumentkentereenpositievewaardeaantoe,ditzijnPUBLIEKEGOEDEREN
=eengoeddatniet-rivaalenniet-exclusiefisenvaaklijkthetgratis,watnietzois
nietsisgratis,erisaltijdweliemanddiebetaaltendekostendraagt,aldannietingeldofopportuniteitskosten
VRIJBUITERSENDEFINANCIERINGVANPUBLIEKEGOEDEREN
hetgrootsteprobleemmetpubliekegoederenzijndeFREERIDERS
=eenfreeriderofvrijbuiterisiemanddienietbetaaltvooreengoedmaarerwelvangeniet
demeestemensenwillenhetgoedwel,maarwillenernietvoorbetalen,watervoorzorgtdatdekostenvanhetpubliekegoednietgedektkunnenworden
hierhebbenwetemakenmetmarktfaling,dezesituatiewordtookwelhetfreeridersprobleemofvrijbuitersprobleemgenoemd
ombetertebegrijpenwathetvrijbuitersprobleempreciesisanalyserenweeensimpelvoorbeeld
stel,wehebbentweeconsumenten,AnnaenBea,enbeidenwonenalsenigebewonersineenonverlichtestraat
straatverlichtingisvoorhenduidelijkeenpubliekgoed,hetisniet-rivaalenniet-exclusiefenbeidekennenereenpositievewaardeaan:hunmarginalebereidheidtotbetalen(MBTB)ofvraagcurve
huncurveshebbeneendalendverloop,hoemeerlantaarnpaleneralzijn,hoeminderelkvanhenwiltspenderenaannogeenextralantaarnpaal
steldatAnnaenBeaelkindividueelbeslissenomaldannieteenlantaarnpaaltekopenvoorinhunstraat,danzalgeziendeprijsvaneenpaal(50euro)AnnaéenlantaarnpaalkopenenBeageen,haarMBTBvooreenpaalisslechts25euroBeawaardeertdegekochtelantaarnpaalvanAnnaechterwel,haarbetalingsbereidheidisnietnul
hierisBeaeenfreerider,zegenietwelvandestraatverlichting,maarbetaalternietvoor
detotalewaarderingvandelantaarnpaalisgelijkaan75euro,desomvandebereidheidtotbetalenvanAnnaenBea
metdeenelantaarnpaalligtdemarginalebetalingsbereidheidvandemarkt(MBTBmarkt)nogsteedsbovendemarginalekostvaneenlantaarnpaal,hetoptimalepuntisdusnognietbereikt
pasalsereentweedelantaarnpaalwordtgeplaatstwordtdeMBTBmarktgelijkaandekostvaneenpaalenwordteenwelvaartsverbeteringbereikt(grijzedriehoek)
stelnudatAnnaenBeasamenaantafelgaanzittenenafsprakenmakenoverdeaankoopvanlantaarnpalenvoorhunstraat
ditzalleidentotdeaankoopvantweelantaarnpalen,dusconformhungezamenlijkeMBTB
hierwordtvoldaanaandeSAMUELSON-VOORWAARDE
=eenpubliekgoedwordtoptimaalvoorzienwanneerdesomvandebereidheidtotbetalenvanallegebruikersgelijkisaandemarginalekostvandevoorzieningvanhetgoed
0
20
40
60
80
100
120
0 1 2 3 4
Marginalebereidheidtotbetalen
MBTBanna MBTBbea MBTBmarkt
demeestepubliekegoederenhebbenechtereenveelgrotereschaal,denkmaaraanlandsverdediging,openbareveiligheid,milieubeleid,natuurgebieden,..
hierzijnerdusmeerdantweemensendiemeegenietenenwillenbetalen
depubliekegoederenopgroteschaalwordenmeestalvoorziendoordeoverheidenbetaaltdoordeburgersaandehandvanbelastingen,omdathetonmogelijkisommetdevolledigebevolkingsamentegaanzittenendebetalingsbereidheidtevergelijken,ditbrengtenormetransactiekostenmee
wehebbenjuistgeziendatonderhandeleneenoptieisomhetfreeridersprobleemtegentegaan(mitsiedereeneerlijkis)maareenandere,meerdrastischeoplossingishetprivatiserenvanpubliekegoederen,metanderewoorden,ereeneigendomsrechtopcreëeren
alsmenbijvoorbeeldeentunnelwilbouwenzalhetvaakgebeurendatniemandwiltbetalen,ookalwillensommigemensendetunnelwel
eenoplossingisomdandetunneltelatenbouwendooreenprivateondernemingdieereentoltunnelvanmaaktenalwiepasseertmoetbetalen
zoalsalvermeld,wordtinWest-Europahetvrijbuitersprobleemmeestalopgelostdoordeoverheid
KOSTEN-BATENANALYSE
deoverheidlostdusmarktfalenoptengevolgevanhetfreeridersprobleemdoorzelfdepubliekegoederentevoorzienendekostentelatenbetalenmetbelastingsgeld
wemoetenechteroppassendathetnietdeandererichtinguitgaat,namelijkdatdeoverheidteveelpubliekegoederenaanbiedtenhiervoortehogebelastingenheft
demeestgebruiktetechniekomditoptelossenisdeMAATSCHAPPELIJKEKOSTEN-BATENANALYSE
=eenanalysevaneenpubliekgoedwaarbijdeverwachtemonetairekostenwordenafgewogentegendeverwachtemonetairebaten(inclusiefexternekostenenbaten)
ditisechterveelmoeilijkerdanhetlijkt
steldatdestadbesluitomeenbrugtebouwenoverhetcentrumenjijalseconoombentverantwoordelijkomtebeslissenofdebrugeraldannietkomt
injeanalysemoetjetallozeelementenverwerken:dedirectebouwkosten,geluidsoverlast,fijnstof,verkeersdoorstroming,..
aldezeelementenhebbenhuneigenwaardeenkostenhetisdanookeenzeergroteuitdagingomeenkosten-batenanalysevolledigoptestellen
hetgrootsteprobleemismeestalhetberekenenvandemonetairebaten,hetismoeilijkomtevoorspellenwatnudewaardeprecieszalzijn
voorbeeld:debeslissingomaldannieteenwandelbosaanteleggen
erzijntweemethodesomdewaardeervantebepalen
• gedruktevoorkeursmethode:viaenquêtesdebetalingsbereidheidvandebevolkingvragen• gereveleerdevoorkeursmethode:waarderingbaserenophetgedragvandegebruikers
SOCIALENORMEN
somskunnenpubliekegoederenookwordeningerichtzonderprivateeigendomsrechtenenzondertussenkomstvandeoverheid
voorbeeld:eenbuurvrouwindestraateenpetanquebaanopentwaariedereengratismagkomenspelenenheeftookeencollectebusstaanwaarmensenvrijwilligeenbijdragekunnenleveren
indiendemensenenkelhandeldenuiteigenbelangzouniemandnatuurlijkbijdragenenisdekansgrootdatiemandwegzouzijnmetdepotgeld
echter,wehebbenhethierovereenstraatwaariedereenelkaarkentendemensenzichverplichtvoelenietsbijtedragenaanhetpubliekegoed,ditnoemenweSOCIALENORMEN
=gedragsregelsgebaseerdopnormen,waarden,gewoontenencultuur,dieonzeverwachtingenbijinteractiesmetderdencoördinerenenzoleidentotuniformgedragbinneneenbepaaldegroep
XIX.III Gemeenschappelijkebronnendelaatstegoederendiewebesprekenindithoofdstukzijngemeenschappelijkegoederenof‘commonpoolresources’
hetprobleemmetgemeenschappelijkegoederenisdatze,netzoalspubliekegoederen,niet-exclusiefzijnwaardoorjeerniemandvoorkuntdoenbetalenenhetvrijbuitersprobleemzichopnieuwvoordoet
bovendienzijngemeenschappelijkebronnenookrivaal,hetgebruikervandoordeeneconsumentverminderthetgebruikvoordeandereconsument
hierdoorhebbengemeenschappelijkebronnendeneigingomuitgeputteraken,ditnoemenwedetragedievandegemeenschappelijkebronnenofdeTRAGEDYOFTHECOMMONS
=gemeenschappelijkgebruikdoorrationeleeconomischeagentenvaneengemeenschappelijkebronleidttotuitputtingvanditgoed,omdatdekostenwordenverdeeldoverallegebruikers,maardebatentoekomenaaneenindividuelegebruiker
alsineendorpereengemeenschappelijkeweideisvoordekoeienvanalleboerendanlevertelkekoedirecteopbrengsten(melkenvlees)aanhaarboer,terwijlhaarkosten(mindergras)wordenverdeeldonderallegebruikersvandeweide
hetgevaarbestaatdatalleboerenditbeseffenendusveelmeerkoeienlatengrazendanmaatschappelijkwenselijkwaardoorhetgemeenschappelijkgoed(deweide)zalwordenuitgeput
UITPUTTINGVANGEMEENSCHAPPELIJKEBRONNENDOOREXTERNALITEITEN
hetprobleemvangemeenschappelijkebronneniseigenlijkinessentiehetprobleemvannegatieveexternaliteiten,datwegoedkunnenaantonenmethetvoorbeeldvanoverbevissing
opheteerstezichtvindenwehetvreemddatvissersovermatigveelvissen,wantdaarmeebedreigenzeimmershuneigeneconomischeleven
elkevisserhoudtweldegelijkrekeningmetdekostvanzijnvisactiesopzichzelf,maarnietopanderen,namelijkhoemeerjealsindividuvist,hoeminderanderemensenditkunnendoen
erisduseenexternekostvandeindividuelebeslissing,waardoordesocialemarginalekostveelhogerligtdandeprivatemarginalekostenerinhetmarktevenwichtalgemeenteveelwordtgevist
ditwordtbovendienergergemaaktdoorirreversibiliteiten(onomkeerbaarheden)diezichmeerenmeervoordoen
sommigediersoortendiebijnazijnuitgestorvenkunnenzogoedalsnietmeerterugkeren,hetCO2gehalteinonzeatmosfeeriszogrootdatwenietsmeerkunnendoenomdegevolgenervanterugtedringen,eenmaalvruchtbarebodemverwoestijntisditergmoeilijkterugtedraaien,enzovoort
demeestvoorkomendemanieromuitputtingtegentegaanishettoekennenvaneigendomsrechten
EIGENDOMSRECHTENENHETBEHEERVANGEMEENSCHAPPELIJKEBRONNEN
netzoalsbijpubliekegoederenkandeoplossingerinbestaanomprivateeigendomsrechtentoetekennenaangemeenschappelijkebronnen
ditisookderedendatdebizonszijnuitgestorvenmaardekoeienniet,ermochtvroegerimmersvrijgejaagdwordenopbizonsterwijlkoeienallemaalprivaatbezitzijn
hetgebruikvaneigendomsrechtenwerktechternietoveralevengoed,alswekijkennaardevisrechtenbijvoorbeeldkunnenwealeenmogelijkprobleemmetafdwingingvinden
hoekunnenweerimmersvoorzorgendatelkevisserzichaanzijnvisrechtenhoudtennietstiekemmeervistvolgensderedenering‘beternuveelgeldenlaterniets,dannumindergeldenlaternogminderomdatanderenteveelvissen’
daarnaastiserookhetprobleemdatdezakenmeteeneigendomsrechtsomsmobielzijn,watdeafdwingingbehoorlijkcomplexmaakt
vissenzwemmendewereldrondendoorkruisenverschillendeterritorialewateren,waterverontreiniginggaatmeestroomafwaarts,luchtverontreinigingkentabsoluutgeengrenzen
DEBIJDRAGEELINOROSTROM
ondanksallebovenstaandeproblemenbestaatdeoplossingsomsgewoonweguitvrijwilligecoördinatietussendegebruikersvandegemeenschappelijkebron
omdittebereikenmoetwordenvoldaanaandeachtprincipesvanOlstrom
1. definieerduidelijkegroepsgrenzen2. pasderegelsvoorhetgebruikvandebronaandelokaleomstandighedenaan3. zorgervoordatdiegenevoorwiederegelsgeldenookinspraakhebben4. andereoverhedenmoetendeapartegemeenschaprespecteren5. ontwikkeleensysteem,gedragendoordeleden,omelkaartecontroleren6. gebruikescalerendesanctiesvoorherhaaldelijkeovertreders7. zorgvooreentoegankelijkengoedkoopsysteemomconflictentebeslechten8. bouwverantwoordelijkheidinvanhetindividutothetvolledigesysteem
hoegroterdegroep,hoemoeilijkerditwordt,vandaardatwereldwijdeproblemenvangemeenschappelijkebronnenhetlastigstzijnomoptelossenmetvrijwillesamenwerking
centraalinderedeneringvanvrijwillesamenwerkingstaathetafstandnemenvandeenge‘homoeconomicus’enaandachtbestedenaanlokaalvertrouwen
wenemenalsvoorbeeldeenvissersdorpjewaardezakenslechtgaan,endebewonersbesluitencollectiefomduurderenettentegebruikenomzomeervangstetehebbenenbovendiendejongevissentelatenontsnappenzodatdepopulatieinstandblijft
vanafdatmomentkandesituatietweekantenuitgaan
Ø indiendemeestevisserseropvertrouwendatdeanderenzichaandezeregelzullenhoudenzullenvelendeduurderenettenbetalen,waardooreensamenwerkingontstaatdiegenendienietmeewerkenzullendoordezenieuwesocialenormalsnelgestraftenuitgeslotenzullenworden,enuiteindelijkzaldelokaleeconomiezichherstellen
Ø echter,indiendemeestevisserselkaarnietvertrouwenzullenvelenblijvenvissenmetdeslechtenettenomdatniemandwilbetalenenzullenerzogoedalsgeenstraffenzijnomdatiedereenderegelovertreed,opdezemanierblijftdeeconomiezoalsvoordien
vertrouwenspeeltduseenbelangrijkerolenkanhetverschilzijntussensuccesenmislukking
XX MededingingsbeleidXX.I Deoverheidalsbewakervancompetitiedeoverheidheeftinonzemaatschappijeenduidelijkerolalswaakhondoverdeconcurrentieopdemarkt,ditnoemenwehetMEDEDINGINGSBELEID
=overheidsingrijpenindemarktomcompetitietebevorderenenmisbruikvanmarktmachttegentegaanmetalsdoelhetvergrotenvanefficiëntieenwelvaart
mededingingsbeleidisnodigomhetontstaanvangeconcentreerdemarktmachttegentegaanomdatdithetsurplusongelijkverdeeldenleidttoteenalgemeenwelvaartsverlies
deoverheidprobeertduscompetitietevrijwaren(omdatditzorgtvoormeerwelvaartscreatie)entegelijkookdeconsumenttebeschermen,watimpliceertdatmenmeerwaardehechtaanhetconsumentensurplus
XX.II Competitie?hetisvoordemededingingsautoriteit(deoverheid)belangrijkomteweteninwelkemarktendegrootstekansopconcurrentieverstorendepraktijkenbestaat
waarmoetdeoverheidopletten?
ineersteinstantiekanmendematevancompetitieinallemarktenproberenmeten,zoalswehebbengezegddatABInBev55%vandeBelgischebiermarktinhandenheeft,Alken-Maes15%,enz.
dezemarktaandelenwordenmeestalineensamenvattendcijferbijelkaargerbracht,eendergelijkemaatstafnoemenweeenconcentratie-index(p64vandesamenvatting)
demeestgebruiktemaatstafisdeHerfindahl-indexdieinhoudtdatmendewaardevandeindexbekomtdoordegekwadrateerdemarktaandelenvandebedrijvenoptetellen
BEDRIJVEN
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 HERFINDAHL
MARKT
A 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% 0.10
B 30% 30% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 0.20
C 55% 15% 4% 4% 4% 4% 4% 4% 4% 4% 0.34
D 100% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 1.00
indezeHerfindahltabelbekijkenwedriemarktenmetmeerdereproducentenenéenmarktmetenkeleenmonopolist
§ inmarktAheeftelkeproducentexacteentiendevandemarktinhanden,enbekomenweeenindexvan0.10
§ inmarktBhebbenwetweegrotereproducentenmetelk30%marktaandeelenderestbezitelk5%,ditgeeftonseenindexvan0.20
§ inmarktCgevenwedeBelgischebiermarktweer,metalsgrootstespelersAbInBevenAlken-Maes,hierbedraagtdeindex0.34
§ indemonopoliemarktbedraagtdeindexzijnmaximalewaarde,namelijk1.00
hieruitkunnenwededuidelijkeconclusietrekkendat,hoelagerdeindex,hoemeercompetitieindemarktenhoehogerdeindex,hoemindercompetitie
dewaardevandeHerfindahl-indexzegtechternietalles,ditkunnenwetoelichtenaandehandvanhetvoorbeeldbijBertrand-competitieineenduopolie(p66vandesamenvatting)
inzo’nmarktzoudeindex0.50bedragen,watinsinueertdatereentehogeconcentratieisenteweinigconcurrentie,watnatuurlijkindatgevalnietklopt
daaromgeeftdeindexeerderdekansopproblemenweerinplaatsvanhetbestaanvanproblemen
Ø eenandere,meerdirecteindicatievandecompetitieineenmarktenhetmogelijkverliesvanwelvaartwordtgegevendoordemark-up,dematewaarindeprijsdeMKoverstijgt
demark-upwordtechternergensgeregistreerdwatbetekentdatoverhedenopbasisvanenormveelgegevensdiezelfmoetenproberenberekenen
Ø tenslotteishetookzodatdewelvaartsmaximaliserendeuitkomstgegarandeerdkanwordendoorpotentiëleconcurrentie,zonderdatdieookechtaanwezigisopdemarkt
voorbeeld:wanneerjeeenvluchtvanBrusselnaarHelsinki(Finland)wiltboekenzaljemerkendaterslechtséenvliegtuigmaatschappijdievluchtaanbiedt,namelijkFinnair
betekentditdatFinnaireenmonopoliebezitopdiemarkt?
neen,wantdeenigeredendatFinnairdeenigeaanbiederisopdiemarktisomdatersimpelwegteweinigvraagisnaardiebepaaldevlucht
indienFinnairzijnprijzenzouoptrekkenzouhetinteressantwordenvooranderevliegtuigmaatschappijenomookvluchtennaarHelsinkiaantebieden,maartegeneenlagereprijs,enzozouFinnairalzijnklantenverliezen
è ditiseenvoorbeeldvaneenbetwistbaremarkt
hetverschilmeteenmonopolieisdatindezemarktdetoetredingsbarrièresbeperktzijn,erkunnenanderevliegtuigmaatschappijenmeedoen
eenmonopolistzoalsFarysheefteenmonopolieinGentomdatgeenenkelanderbedrijfzomaareventjeseenvolledigestadvanwaterleidingenkanvoorzien
XX.III Efficiëntie?
COMPETITIEENALLOCATIEVEEFFICIËNTIE
eenallocatiefefficiëntemarktuitkomstiseenuitkomstwaarbijdeschaarsemiddelenoptimaalwordeningezet
bijperfecteconcurrentieishetmarktaanbodalshetwarehetgeheelvandemarginalekosten,demarktvraagvaltdanweerteinterpreterenalshetmarginaalnutdatdeconsumenthechtaaneenextraeenheidconsumptie
ineenmarktvanperfecteconcurrentiezorgtdeevenwichtsprijservoordatdemarginalekostenhetmarginaalnutaanelkaargelijkzijn,hetisonmogelijkomdooreenwijziginginallocatiedewelvaartnogverderteverbeteren
perfecteconcurrentieisdusefficiënt
COMPETITIEENTECHNISCHEEFFICIËNTIE
wevergelijkennogeensdemarktuitkomstoplangetermijnvanperfecteconcurrentiemetdievanmonopolistischeconcurrentie
tweeverschillendieopvallenzijndemark-up(gerelateertaandeallocatieveeffciëntie)endecapaciteitsbenutting(relevantinzaketechnischeefficiëntie)
inhoofdstuk13steldenwevastdatineenmarktmetpefecteconcurrentieeenproducentoplangetermijnopereertopzijnefficiënteschaal,hijproduceerttegenminimalegemiddeldetotalekost
ditisechterniethetgevalvoordemonopolistischcompetetieveproducent,dienietproduceerttegeneenminimaleGTKendusonbenuttecapaciteitheeft
indienhijzijnproductiezouopvoerenzoudeproducentzijnGTKziendalen,integenstellingtoteenproducentineenmarktvanperfecteconcurrentie,diezijnGTKzouzienstijgen
doorzijnproducttedifferentiërengenietdemonopolistischcompetitieveproducentbeschermingvancompetitieenkanhijoverlevenmeteenhogereprijsvoordeconsument,maarzonderwinst
competitiebevordertdusdetechnischeefficiëntieindezindatmeerconcurrentieeenprikkelisomdichterbijdeoptimaleschaalteproduceren,watleidttoteenlagereprijs
minderdifferentiatieendusmeercompetitiebrengtonsvanderechter-naardelinkergrafiek
0
1
2
3
4
5
1 2 3 4 5
Monopolistischeconcurrentie
MO vraag MK GTK
0
1
2
3
4
5
1 2 3 4 5
Perfecteconcurrentie
MO vraag MK GTK
M
competitieentechnischeefficiëntiezijnookgelinktvanuiteenanderperspectief
mindercompetitiebetekentdateenproducentmeermarktmachtheeftenbijgevolgdusdemogelijkheidommeerkostenaftewentelenopdeconsument
hierdoorishetmogelijkdatdestimulansmindergrootisomaankostenbeheeren-minimalisatietedoen,ditnoemenwemanagerialslack
degebrekkigekostenbeheersingwordthierweergegevendooreenopwaarsteverschuivingvandemarginalekosten
bovenophetallocatievewelvaartsverliestenopzichtevanperfecteconcurrentiekomthierdusnogeenextrawelvaartsverliesbijtergroottevandegrijzeoppervlakte
COMPETITIEENDYNAMISCHEEFFICIËNTIE
veeleconomenzijnheterovereensdattechnologischevooruitgangeenvandebelangrijkstemotorenisvoorlangetermijngroei
devraagisofonderzoeknaarvooruitgangaldanniettoeneemtbijmeercompetitie
opdezevraagisnoggeeneenduidigantwoord,maarwewetenweldatinmarktenmeteengemiddeldecompetitieheteffectvancompetitieopinnovatiehetgrootstis
XX.IV Concurrentieverstorendepraktijkenenhunimpact
!kostenfuncties
uitlegenvooralgrafiekenbekijkenopp473inhetboek
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
1 2 3 4 5
Managerialslack
MO vraag MK MKmetmanagerialslack
KARTELVORMING
zoalseerderaangegeveninhoofdstuk16houdtkartelvormingindateenaantalconcurrentensamenwerkenomzichtegedragenalseenmonopolistenzoeconomischewinstterealiseren
kartelformatielaatdesamenwerkendeproducententoedemarkthoeveelheidtebeperkenendeprijsoptedrijven,metdiversegevolgen
deconsumentenverliezenB+CaansurplusendeproducentenwinnenB,erisduseennettowelvaartsverliesterwaardevanC
MARKTSEGMENTATIE
marktsegmentatiehoudtindatbedrijvenafsprekenomelkenkelindeeigenmarktactiviteitteontwikkelenenniettoetetredentotdemarktvandeandere
voorbeeld:NintendohadbeslistmetzijnverdelersinEuropaomdeEuropesemarktoptesplitseninalleverschillendelanden,zodatNintendoopdiemaniermisbruikkonmakenvandebetalingsbereidheid,preferenties,..inelkland
zowasbijvoorbeelddevraagnaargamesinDuitslandveelgroterdaninhetVK,waarmengenoegalternatievenhadvoorgamesdankzijhetEngels
bovendienverhinderdeNintendodatdeproductengoedkoopwerdenaangekochtinhetVKendanwerdendoorverkochtinDuitsland,tegeneenprijsdienatuurlijkveellagerwasdandeprijsdieNintendooplegde
indienNintendoditniethadverhinderd,zouerinhetVKeenstijgingvandevraagzijnontstaan,meteenprijstijgingtotgevolg,eninDuitslandeenstijgingvanhetaanbod,metdalendeprijzentotgevolg
ditprocesnoemenweARBITRAGE
=bijhetvoorkomenvanprijsverschillentussengescheidenmarkteneengoedtegeneenlageprijsaankopenopdeenemarktentegeneenhogereprijsverkopenopdeanderemarktomzowinsttemakeneneendruktezettenopbeidemarktendieuiteindelijkzalleidentotgelijkeprijzen
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
1 2 3 4
Kartel-effect
vraag marktprijs kartelprijs
A
B C
MISBRUIKVANDOMINANTEPOSITIE
producentendieeengeweldigproductontwikkelenenditnaardemarktbrengenkunnenvrijsneleendominantepositieopbouwen
ditisnietmeteeneenprobleem,zolangdedominantieenkeldesuperioriteitvanhetproductweerspiegelt,maardeverleidingtotmisbruikisechtergroot
eenvoorbeeldishetbeleidvanMicrosoft
hetovergrotedeelvancomputer-enlaptopgebruikersvandaagwerktmetMicrosoft,wathetbedrijfeendominantepositieindemarktgeeft
nuwashetzodateralanderetekst-endataprogramma’swarenvóórdatWordenExcelbestonden,entochzijndieprogramma’svandaagvollediguitgestorven
MicrosoftmisbruiktenamelijkzijndominantepositiedoorbijelkenieuweupdatevanWindowsdeprogrammatietotophetlaatstemomentafteschermen,waardoorandereprogramma’saltijdeenstuklaterkwamenmethunupdateomcompatibeltezijnmetdenieuweWindows
ondertussenbegonMicrosoftmethetuitbouwenvanOffice,datnatuurlijkaltijdsamenwerdgeüpdatedmetWindowswaardoormensenhiernaaroverschakelden
XX.V Fusiesenovernames–staatssteun
inditdeelbekijkenwetweefenomenendiedeEuropeseCommissieinhaarrolalsmededingingsautoriteitopvolgt
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1 2 3 4 5
Marktsegmentatie
MOdui Vdui MOvk Vvk MK
FUSIESENOVERNAMES
zowelfusiesalsovernameskomenregelmatigvoor,somsombedrijvenindezelfdesectortecombineren,somsomintestappenineenanderesector
vooralinheteerstegevalleidtfusieofovernametoteennogsterkereconcentratievanmarktmacht
indienerbepaaldegrenzeninzakemarktaandeelenomzet(binnendeEU)overschredenworden,danMOETdefusieofovernamegemeldwordenaandeEuropeseCommissie,diedanaldanniethaargoedkeuringzalgeven
zelfsalgaathetomtweeniet-Europesebedrijven,dannoggeldtdezeregelzolanghetgevaarbestaatdatereentegrotemachtsconcentratieontstaatopdeEuropesemarkt
bedrijvenargumenterenvaakdateenfusieofovernamewordtgedrevendoorefficiëntiewinstenennietdooreendrangnaarmarktmacht
ditishetzogenaamdeefficiëntie-argumentenillustrerenweindevolgendegrafiek
steldatweeenovernamehebbenvaneenbedrijfwaardoordegemiddeldekostdaalttotGK’,ditisdeefficiëntiewinst
bovendienkanhetbedrijfnadeovernamezijnmarktmachtgebruikenomzijnprijsopteschroevenwaardoorhetconsumentensurplusdaaltmetB+C
doordeprijsverhogingendedalingvandegemiddeldekostneemtdewinstvanhetbedrijfsterktoe,voordienwasdewinst0,nubedraagtzeB+D
erisduseenwelvaartsverliestergroottevanC
inditgevalzoudeEuropeseCommissieinhetverledenwelingegrepenhebben,maartegenwoordigwordtmeerrekeninggehoudenmetheteffectvanmachtdynamiek
doordehogeprijszullenimmersmeerproducententoetredentotdemarktwaardoordeprijsweertotevenwichtzalkomenendeconsumentenB+C+D+E+Faansurpluszullenwinnen
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
1 2 3 4 5
Overnameenhetefficiëntie-argument
vraag prijs prijsnafusie prijsnatoetreding
A
B C
D E FMK=GK
MK’=GK’
STAATSSTEUN
binnendeEuropeseUniekunnenoverhedenteruggeflotenwordenvoorhetverlenenvanstaatssteunaanondernemingen,watdecompetitieverstoord(bv.Ierland-Apple,2016)
ditisvrijuniekindewereld,omdatdemeestesoevereineoverhedenzelfkunnenbeslissenomaldannietbepaaldeondernemingenfinancieeltesteunen
deEUheeftdezeregelgevingomoneerlijkeconcurrentietegentegaanenomtevermijdendatondernemingenonderconstantebijdragennietdestimulansmeerhebbentotinnovatie
staatssteunisindeUnieechterniethelemaalonmogelijk,hetisnamelijkweltoegestaanincrisissituatieszoalsbijnatuurrampen,ofeeninternationalebankencrisis
verderkanstaatssteunookbelangrijkzijnomcompetitieindetoekomsttevrijwarenenervoortezorgendaternietéenenkeledominanteondernemingoverblijft
XXI Ongelijkheidenherverdelingkiezenvoorhogeronderwijsiseenprimakeuze,omdatjeinjelatereloopbaanduidelijkmeerzultverdienendaniemanddieongeschooldindearbeidsmarktstapt
entochzullendezetweeverschillendeloneninhetnietsvallenvergelekenmethetsalarisvaneentopvoetballerofeensteracteur,ongelijkheidheeftdusnietalleenmaartemakenmetiemandzijnopleidingsniveau
ongelijkheidkantemakenhebbenmetkenmerkenwaareenindividunietsaankandoen,denkmaareengeslacht,huidskleur,seksuelegeaardheid,nationaliteit,..
maar,steldatvrouwenmeerinspanningenleverenophetwerkdanmannen,danzouhetwelaanvaardwordendatbeideeenverschilendloonzoudenkrijgen
deoverheidkandistributiefoptredenomongelijkheidtegentegaanenzoeenrechtvaardigereverdelingterealiseren,vaakaandehandvansocialezekerheidenbelastingen
XXI.I Waaromverdientnietiedereenhetzelfdeloon?hetisminofmeerlogischdaterloonsverschillenzijn,maarwaaromzouditbestaantussenbijvoorbeeldalleongeschooldewerknemers?
zezijnimmersvrijomtekiezenwaarzegaanwerken,dusindienbedrijfAeenmaandloonaanbiedtvan1500euroenbedrijfBeenloonvan1800euro,danzoutochiedereenbedrijfAverlaten?
oplangetermijnkunnenweinderdaadwelveronderstellendatvooridentiekejobsdelonengelijkzullenzijnineenperfectcompetetievemarktwaararbeidersvrijkunnenwerkenwaarzewillenenwerkgeversvrijkunnenbeslissenwiezeaanwerventegenwelkloon
merkopdatwehieruitgaanvanmeerderesterkehypotheses
• allejobszijnevenattractief• verschilinloonisdeenigeonderscheidendefactor• allewerknemerszijnevengeschiktvoordejob• demarktisperfectcompetetief
alsmenechteréenhypothesewegneemt,zalditleidentoteconomischeongelijkheidendusloonsverschillen
COMPENSERENDELOONSVERSCHILLEN
inrealiteitisnietelkejobevenaantrekkelijk,erzijnjobsmetzeeronaangenamewerkomstandighedenzoalshetverwerkenvanslachtafval
indieniedereengelijkelonenzoukrijgenzounatuurlijkiedereenkiezenvoordemeestaangenamejobs,watnietefficiëntis,wantookdeminderaangenamejobsmoetenwordeningevuld
erisduseenloonsverschilomdezewerkomstandighedentecompenseren
VERSCHILLENINLEVENSDUURTE
voorexactdezelfdejobontvangjeindestedenvaakmeerdanophetplatteland,ditisdikwijlsteverklarendoordehogerelevensduurteindesteden
wieleeftineenomgevingmethogehuur-enparkeerprijzen,veelfiles,durewinkels,..heefteenhogerloonnodigdaniemanddieditnietheeftinzijnomgeving
hetisechterookbelangrijkdatmeningrotestedenookrelatiefgoedkoperegio’sheeft,omdaterookeendeellaaggeschooldenleeftindestaddienietaltijdmeekunneninhetduurdereleven
MENSELIJKKAPITAAL
bepaaldejobsvragenmeerkennisenvaardighedendanandere,enmensendiehiervoorjarenenjarenstuderenenondertussenarbeidsinkomstenopgeven,willenhiervoorvergoedworden
dit‘menselijkkapitaal’doejenietenkelopinhetsecundairenhogeronderwijs,maarookophetwerkzelf,eninveelberoepenishetnodigdatmenpermanentinvesteertineenhogerkennisniveau
dezeinkomensverschillenmotiverenbepaaldemensenookomveelteinvestereninzichzelfenhunmenselijkkapitaaloptebouwen
alsiedereenhetzelfdeloonzouverdienenzouniemandnoggemotiveerdzijnomzijnmenselijkkapitaaluittebouwenomdathijtochsowiesohetzelfdezalverdienenalsandere,terwijlditmenselijkkapitaalvanonschatbarewaardeisvoordealgemenevooruitgang
VAARDIGHEDENENSUPERSTARS
inbepaaldberoepenzijndelonenextreemhoog,enopvallendisdatdezeberoepenmeestalzeeraantrekkelijkzijn,immersiedereenzouwelwillenruilenmettopsportersofsteracteurs
dezesuperstarswerkenincomfortabeleomstandigheden,beschikkenovereenheelteamaanmedewerkersenbepalendeevolutievanhuncarrièrevolledigzelf
zebeschikkenallenoveruitzonderlijketalentendatzeconsistentverderontwikkelen,maarzijnhunextremelonenweladequaat;zijnKevindeBruyne,LeonardoDiCaprioenElonMuskduizendkeermeerwaarddaneendoorsneevoetballer,acteurenbedrijfsleider?
deredenwaaromhunlonenzoextreemhoogzijnisomdatsuperstarstegenwoordigallemaalglobaalzijn,iedereenwiltdematchenvanManchesterCityzienendefilmsvanDiCaprio
wienaardecinemagaatzalvaakkunnenkiezenuiteenaanbodvanbekendefilmsmetgrotenamenenwienaardebibliotheekgaatomeenboektekiezenzalvaakuitkomenbijwerkenvanbekendeschrijversdieinternationaalverkopen
deglobaliteitzorgtervoordatdezesuperstarsberoemdzijnendusaandetopblijven
BARRIÈRES
indefictievewereldmetidentiekelonenisdemarktcompetetief,watondermeerinhouddatergeentoetredingsbarrièreszijntotberoepen
inderealiteitzienwedezebarrièresechteroveralombepaaldebelangentebeschermen,hetkunnenopwerpenvanbarrièresiseenvormvanmarktmacht
heelwatberoepenhebbenbijvoorbeelddiplomavereisten,waarjezonderdegeschiktediplomanietkuntkomenwerken,laatstaansolliciteren
naastdiploma-gerelateerdebarrièreskanookmachtuitgeoefendwordendoorvakbonden
zijkunnenbijvoorbeeldhogereloneneisenvoorhunleden,watvoordebetrokkenwerknemersinteressantis,maarerkanookwerkgelegenheidverdwijnen
steldatwetweebedrijvenhebbenAenB,dieelk300werknemershebbenaaneenloonvan100
inbedrijfAslaagteenvakbonderinallewerknemersteverenigeneneistdatdelonenwordenopgetrokkennaar115
indienbedrijfAingaatopdeeisvandevakbond,zullenallewerknemersmeteenmarginaleproductiviteitlagerdan115hetbedrijfmoetenverlaten,devraagnaararbeidineenbedrijfisimmerseenweergavevandearbeidsproductiviteit
doordehogereloondaalthetaantalwerknemersdustot250
de50werklozenzullennueenjobgaanzoekeninbedrijfB(zondervakbond)waarmenplotstemakenheeftmeteenforsetoenamevanhetaanbodaanarbeid
deaanbodrechtevanarbeidvoorbedrijfBschuiftdusopnaarrechts,enomdatinbedrijfBookwordttewerkgesteldinfunctievanarbeidsproductiviteitzalhetloonbij350werknemerszakkennaar90
0
50
100
150
200
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600
loon
arbeiders
BedrijfA
vraag aanbod
020406080100120140160180
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600
loon
arbeiders
BedrijfB
vraag aanbod aanbod2
XXI.II Discriminatie
DISCRIMINATIEENLOONVERSCHILLEN
wanneereengroepmensenmetdejuistearbeidsvoorwaardentochmindermogelijkhedenopdemarktheeftdaneenanderegroep,kanersprakezijnvandiscriminatie
discriminatieheeftvaaktemakenmetkenmerkenwaardepersooninkwestienietsaankandoen,klassiekevoorbeeldenzijnhogerewerkloosheidbijallochtonenenlagerelonenvoorvrouwen,waarvanweeenvoorbeeldbekijken
steldatwetweebedrijvenhebben,waarvanhetenebedrijfeenwerkgeverheeftdievrouwendiscrimineertenbesluitomallevrouwelijkewerknemersteontslaan
doorhetlagereaanbodvanarbeidbijAzalhetloonstijgen,enomdathetaanbodvanarbeidbijwerkgeverB(dienietdiscrimineert)stijgt,zullendelonendaardalen,totzoverhetzelfdealsdevorigegrafieken
echter,zodraaldezeinformatiealgemeenbekendis,zullenmannelijkewerknemersvanwerkgeverBgaansolliciterenbijwerkgeverA,omdatzijdaarwelkomzijnendelonenhogerliggen
dezeevolutiezaldoorgaantotbeidewerkgeversweerophunoorspronkelijkniveauzitten,behalvedaterbijAnuenkelmannenwerken,enbijBmannenenvrouwen
Ø watalsdemannelijkewerknemersnietwillensamenwerkenmetvrouwen?
inditgevalheeftdewerkgeverdrieopties
1. allevrouwelijkewerknemersontslaanengeenvrouwenaanwerven2. tochvrouwenaanwervenondankshetvooroordeelvandemannelijkewerknemers3. alleenmannenaanwervenzondervooroordelen
optie2en3vragenmeerinspanningenvandewerkgeverenindiendewerkgeveractiefisopeenzeercompetetievemarktengeenextrakostenwilvoorhetaanwervenvanwerknemersisdekansgrootdathijzalkiezenvooroptie1
tenslottebestaaterookzoietsalsstatistischediscriminatiewatinhoudtdatmendiscrimineert‘zondervooroordeel’,zoalsbijvoorbeeldgeenvrouwenaanwervenomwillevanzwangerschappen
dezevormvandiscriminatiewordtsomsechteralsrationalisatiegebruiktvaneenvooroordeel
0123456
1 2 3 4
WerkgeverA
vraag aanbod aanbod2
0
1
2
3
4
5
1 2 3 4
WerkgeverB
vraag aanbod aanbod2
DISCRIMINATIEENRECHTVAARDIGHEID
alswedelonenvanmannenenvrouwenvergelijken,endievanblankenenniet-blanken,dangeldtindemeestewesterselandendatmannenenblankenmeerverdienen
hierhoeftnietpersespraketezijnvandiscriminatie,wanttotopvandaaggeldtnogsteedsdat
• mannenoverhetalgemeeneenhogeropleidingsniveauhebben• blankenmeestalbeteropgeleidzijn• vrouwenvakerkiezenvooreendeeltijdse,oflageloontewerkstelling
wemoetenonsechterweldevraagstellen,ofvrouwenenniet-blankenallemaaldezelfdekansenhebbengekregenenofdiscriminatieerniettochvoorietstussenzit
scholenkunnenbijvoorbeeldbepaaldeleerlingenwerenzodatenkelspecifiekegroepentoeganghebbentotde‘beste’scholen
XXI.III Hetmetenvanongelijkheidenarmoede
ONGELIJKHEIDVANWAT?
inhetmaatschappelijkdebatgaatdemeesteaandachtnaardeinkomensongelijkheid,inkomenszijnimmersinallelandenbeschikbaarenmakkelijktevergelijken
eenalternatiefvoordeinkomensongelijkheidisdebecijferingvandevermogensongelijkheid
dezemaatstafbiedtinformatieoverdeverdelingvaneconomischerijkdomindevormvanwoningen,gronden,aandelen,..
indemeestelandeniserechtergeensluitendsysteemomalletotalevermogensteregistreren
eenderdealternatiefishetbecijferenvandeongelijkheidtotkansenofmogelijkhedentotbijvoorbeeldonderwijs,gezondheidszorg,drinkwater,..
METINGVANONGELIJKHEID
omdeinkomensgelijkheidineenlandglobaaltebeoordelenmetenweinwelkematedeinkomensverdelingafwijktvandeperfectegalitaireverdeling
bijdezeverdelingverdient10%vandegezinnenprecies10%vanhettotaleinkomenen80%vandegezinnenverdient80%vanhetinkomen
indiendeverdelingnietperfectegalitairis(bijnaaltijd)zijndezecijfersafwijkend
opdevolgendegrafiekrangschikkenweeerstallegezinnenopdehorizontaleasdegezinnenmethetlaagsteinkomenstaanlinks,enhethoogsteinkomenvindenweuiterstrechts
eencumulatiefaandeelvan60%betekentdusdathettotaleinkomenvan60%vandegezinnenbeschouwdwordtenzijndeinkomensvande40%rijkstegezinnendusnietopgenomen
dooraanelkcumulatiefaandeelvandegezinnenhetcumulatieveinkomentekoppelenvindenwedeLorenz-curvevaneenland
destrippellijngeeftdeperfectegalitaireverdelingweer
hoegroterdeoppervlaktetussendeLorenz-curveendeperfecteegalitairecurve,hoegroterdeinkomensongelijkheidindatland
eenpopulairemaatstafomdeinkomensongelijkheidtemetenopbasisvandeLorenz-curveisdeGino-coëfficiënt,dieweberekenendoordeoppervlaktetussendecurveendelijntedelendoordetotaleoppervlakteonderdelijn
bijeenperfectegalitaireverdelingisdeGino-coëfficiëntgelijkaan0,ineeneconomiewaarslechtséenenkelgezinhetvolledigestaatsinkomenverdientisdecoëfficiëntgelijkaan1
inBelgiëbedroegin2015deGino-coëfficiënt0.262
inheelwatanalysesoverinkomensongelijkheidwordtookgekekennaarhetaandeelinhettotaleinkomenperkwintiel(groepvan20%vandeinkomens)gerangschiktvanlaagnaarhoog
KWINTIELEN 1995 2000 2005 2010 2015
eerste 8 9 9.1 9.1 9.2
tweede 14 14 13.7 14.1 14
derde 18 17 17.8 18.2 18.4
vierde 23 21 22.4 23.1 23.2
vijfde 38 39 36.9 35.5 35.2
zokunnenwebijvoorbeeldaflezendatdearmste20%vandebevolkinglangzaameengroteraandeelvanhetinkomenisaanhetinnemenendatderijkse20%meerisaanhetafstaan
inBelgiëisduszekergeenslechteevolutieaandegang,maarwezijnnogververwijderdvaneenperfectegalitaireverdeling
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
cumulatiefaande
elva
nhe
tinkom
en
cumulatiefaandeelvandebevolking
Lorenz-curvevoorBelgië(2015)
Lorenz-curve
bijalleanalysesopbasisvanfiscalegegevensinBelgiëmoetenwelwatbeperkingenwordenvermeld
1. Belgiëiseenlandmeteenaanzienlijkinformeleeconomie,watwilzeggendaterinverschillendesectorenveelaanzwartwerkwordtgedaanaangeziendezegegevensnietwordengeregistreerdenvoorallaaggeschooldenaanzwartwerkdoenkunnenweervanuitgaandatdecijfersindeeerstetweekwintielenhogerzijndantefiscalegegevenssuggereren
2. onssysteemvansocialebeschermingkentvoordelentoeaanlagereenmiddeninkomensdienietwordenopgenomenindefiscalestatistiekenzokunnenzijbijvoorbeeldeenwoninghurentegen200europermaandterwijldemarktprijs800eurois,maarditwordtnietmeegerekendindetabel
3. bepaaldeinkomens,zoalskindergeld,wordennietbelastennietmeegerekendeenalleenstaandemoedermetvierkinderenkaneenlaagfiscaalinkomenhebbenmaardankzijhetkindergeldishaartotaleinkomeneenstukgroter
4. hogereinkomensgenietenookvanvoordelendienietzijnverwerktinonzeanalysezoteltBelgiërelatiefveelbedrijfswagens,waarvoordewerknemersslechtszeerbeperktfiscaalbelastworden
5. mensenmethogereinkomenmakentevensrelatiefmeergebruikvansterkgesubsidieerdeactiviteitenzoalscultuurenonderwijsalskinderenvanhogeinkomensgezinnendusstuderenaandeuniversiteitbetalenzeslechtseenfractievandewerkelijkemaatschappelijkekostdankzijsubsidiesvoordeuniversiteit
METINGVANARMOEDE
informatieoverinkomensongelijkheidisbelangrijk,maarinhetmaatschappelijkdebatwordtookvaakaandachtbesteedaanarmoede
wemakentweeonderscheiden,relatievearmoedemaatstavenenabsolutearmoedemaatstaven
o armoedekanrelatiefgemetenworden,zoalsbijvoorbeeldvergelijkenmeteenbepaaldpercentagevanhetmediaaninkomenvaneenland
alwiedanonderdiegrenszitis‘arm’
o absolutearmoedeof‘ernstigemateriëledeprivatie’isvantoepassingalsmenminstens4vandeze9elementennietheeft
1. huurofcouranterekeningenkunnenbetalen2. woningdegelijkkunnenverwarmen3. onverwachteuitgavenkunnendoen4. omdetweedagenvlees,visofeenproteïnerijkalternatiefeten5. eenweekvakantienemenperjaar6. eigenwagenkunnenkopen7. wasmachinekunnenkopen8. kleurentelevisiekunnenkopen9. telefoonkunnenkopen
XXI.IV Perspectievenoverongelijkheidinhetdebatoverongelijkheidishetbelangrijkomtebenadrukkendatbepaaldemaatschappelijkefenomenenoptermijneengroteimpactkunnenhebben
zobegonna1960deeconomischeemancipatievandevrouwwaardoordeinkomensongelijkheidtussenéen-entweeverdienersgezinnenisgestegen
binnendetweeverdienersiserookeeneconomischeongelijkheid,dieoptermijnnogzalvergroten
bovendienneemthetaantalalleenstaandeninonzemaatschappijooktoe,endeinkomensongelijkheidtussenderijkeretweeverdienersenalleenstaandenisenorm
verderkanmigratieookeeninvloedhebben,alserbijvoorbeeldveelongeschooldentoekomenineenlandmetlagereinkomenszaldearmoedeenongelijkheidookstijgen
economischeongelijkheidkanaltijdintweerichtingenwerken;ofwelzorgtdeongelijkheidervoordatmensenzichgaaninspannenomopdesocialeladderteklimmen,ofwelzorgtditvoordemotivatiebijdearmerebevolking,watdeeconomischegroeitegengaat
eenopvallendeanalyseoverinkomensenongelijkheidwerdopgestelddoorBrankoMilanovic,eenanalyseweergegevenineengrafiekdiewede‘olifantfiguur’noemen(p506-507inhetboek)
XXI.V Herverdelingsbeleidopvlakvanverdelingkandeoverheidingrijpeneneenverdelingvaninkomensenkansentrachtenterealiserendierechtvaardigerwordtgeacht
hetisbelangrijkomteziendatdeoverheidhiernietingrijptuitallocatieveoverwegingen,maaruitdistributieveoverwegingen(ziep73vandesamenvatting)
erishierdusgeensprakevanmarktfaling,maarvanonrechtvaardigheid(normatiefoordeel)
ISEREENROLVOORDEOVERHEID?
eentegroteongelijkheidzouingaantegendemaatschappelijkeperceptievaneenfaireverdelingvandewelvaart,enbovendienisherverdelingeconomischefficiënt
steldatJaneenjaarlijksnetto-inkomenheeftvan350.000euroenPieteeninkomenvan25.000
deoverheidkandanbijvoorbeeld15.000eurobelastenophetinkomenvanJan,diedaarweinigvanzalmerken,maardie15.000eurozaleenwereldvanverschilmakenvoorPiet
hetmarginaalnutvangeldislaagvoordiegenendierijkzijn,maarhetmarginaalnutisveelgrotervoordemensendieweinigverdienen,herverdelingzorgtdanookvooreentoenamevanhettotalenutindemaatschappij,waarvooralutilitaristenvoorpleiten
!herverdelenisechternietnoodzakelijkfair
steldatJaneenIT-consultantisen70uurperweekwerktenPietnietwerkt,wanthijhaaltzijninkomenuitdehuurvanappartementenwaarvandewaardeeenmiljoenoverstijgt
ishetdanfairomhetinkomenvaniemanddiehardwerktaftenemenenteschenkenaaniemanddienietwerkteneengrotervermogenheeft?
bepaaldefilosofischestrekkingenzoalshetlibertarismestellendatdeoverheidhetrechtnietheeftomteherverdelen,wantindiendemarktaaniedereengelijkekansenbiedtengeenbarrièresopwerpt,danisdeuitkomstvandezemarktperdefinitiefair
WELKBELEID?
erzijnheelwatmanierenwaaropdeoverheiddeongelijkheidtrachttebeperken
wemakeneersteenonderscheidtussenexanteenexpostmaatregelen
§ exante:maatregelisgenomenvoordatdemarktwerktbijvoorbeelddeleerplichttot18voordatmenopdearbeidsmarktmagwerken
§ expost:maatregelisgenomennadatdemarktwerkingheeftplaatsgevondenbijvoorbeeld:progressievebelastingenomdehogereinkomensmeertebelasten
eentweedeonderscheiddatwemakenbetrefthettypebeleidsmaatregeldatdeoverheidtoepastomongelijkheidtegentegaan
Ø weonderscheidenbelastingen,socialezekerheidencollectievevoorzieningen
opdeeersteplaatsbeïnvloedtdeoverheiddeongelijkheidaandehandvanprogressievebelastingen,watinhoudtdatmensenmeteenhogerinkomenmeerbetalen
deongelijkheidnadebelastingzalduskleinerzijndanervoor
indemeestewesterselandenbestaatertegenwoordigeensysteemvansocialezekerheiddatdingenomvatzoalskinderbijslag,ziekteverzekering,pensioen,enzovoort
aldezeelementenwordencollectiefverzekerd,methetoogopongelijkheid,duswierijkisbetaaltmeeraanhetsocialezekerheidssysteem,wiearmisbetaaltmindereniedereenheeftgelijketoegangtotdesocialezekerheid
tenslotteinvesterenoverhedenookvaakincollectievevoorzieningen,zoalsonderwijs,parken,riolering,werken,openbarewegen,..
dooriedereengratis(ofaanlagekost)gebruiktelatenmakenvandezevoorzieningenprobeertdeoverheiddeongelijkheidterugtedringen
ditkanechterookmisgaan,watweomschrijvenmethetzogenaamdeMattheuseffect,watinhoudtdatdedistributievemaatregeldemeestevoordelenschenktaandemensenmeteenhogerinkomen
Deel7:Macro-economischeconcepten
XXIII Beschrijvendemacro-economieXXIII.I Introductiemeniszichersindslangvanbewustdateconomischeactiviteitschommelingendoormaakt,periodenvanhogeactiviteitwordenafgewisseldmetperiodenvanlageactiviteit
demaatstafvooreconomischeactiviteitopmacro-economischniveaudiewijgebruikenishetBBP
=hetbrutobinnenlandsproductisdetotaletoegevoegdewaardediegeproduceerdwordtdooreconomischeactiviteitbinneneenbepaaldegeografischeentiteitgedurendeeenbepaaldeperiode
indeEUmaghetbegrotingstekortvandelidstatenbijvoorbeeldnietmeerbedragendan3%vhBBP
XXIII.IIDeeconomischekringloophetideevandeeconomischekringloopuitDeel1illustreertdatdeeconomischeactiviteitendusookhetBBPkanwordengevatdoordriebenaderingen
• deproductiebenadering• deinkomstenbenadering• debestedingsbenadering
toegevoegdewaardegerealiseerddoordeproductievangoederenendienstengenereertimmersinkomenvoordeeigenaarsvandeproductiefactorenarbeidenkapitaal
ditinkomenwordtopzijnbeurtweergebruiktvoorbestedingen,dusdevraagnaargoederenendiensten,watopzijnbeurtookweerproductievereist
omdatelkeproductievantoegevoegdewaardeleidttoteeninkomen,enelkinkomentoteenbesteding,leidtdeberekeningvanhetBBPvolgenselkebenaderingtotdezelfdeuitkomst
BOER(graan)
TW=100output=100
MOLENAAR(meel)
input=100 TW=200
output=300
BAKKER(brood)
input=300 TW=400
output=700
CONSUMENT finaleconsumptievebesteding=700
ineeneenvoudigeeconomiewaarenkelbroodwordtgeproduceerdengeconsumeerd,zonderandereproducten,eenoverheidenhetbuitenlandisditdePRODUCTIEKETEN
=eenbeschrijvingvanalleschakelsinhetproductieprocesvaneengrondstoftothetafgewerkteproductoffinaleproduct
indezeeconomieverkooptdeboerzijngraanaandemolenaar,dieermeelvanmaakt,voordemolenaarishetgraanduseenINTERMEDIAIRGOED
=eengoeddatnogminstenséenproductiebewerkingmoetondergaanomomgezettewordeninfinalegoederen,vooraleerzegeconsumeerdkunnenworden
demolenaarverkooptdanzijnmeelaandebakker,dieeropzijnbeurtbroodvanmaakt,hetmeelisvoordebakkerduseenintermediargoed
elkvandezemensenheeftbijgestaanmeteenTOEGEVOEGDEWAARDE
=demarktwaardevandeoutputmindemarktwaardevandedaarvooraangekochteintermediairegoederen,hetisdusallewaardedietijdenshetproductieproceswordttoegevoegd
detotaletoegevoegdewaarde(hetBBP)inditproductieprocesis700(100+200+400)
belangrijkisomoptemerkendatnietallebestedingenindeeconomieinrekeningwordengenomen,maarenkeldefinalebestedingen
hetopnemenvandeintermediairebestedingenvandemolenaarendebakkerzouimmersleidentotdubbeltellingen(1100)
XXIII.IIIBrutobinnenlandsproductinderealiteitdedeeconomievanzelfsprekendveelcomplexerdanditsimpelevoorbeeld,echteressentieelisdathetdenkkaderomhetBBPteberekenenaltijdvolgensdietabelgebeurt
webekijkennuhetBBPvanuitdedrieverschillendebenaderingen
DEPRODUCTIEBENADERING
hetBBPvolgensdeproductiebenaderingisdesomvanalletoegevoegdewaardegeproduceerddoordeinzetvanarbeid/kapitaalvaneenbepaalderegioineenbepaaldeperiode
dezetoegevoegdewaardewordtdeelsgerealiseerdbijbedrijven,diegoederenendienstenproducerenenverkopen,maarookdoordeoverhedenengezinnen
dienstverleningdoordeoverheid,zoalspolitie,rechtbanken,milieubeleid,wegenvoorziening,..vergtimmersookinzetvanarbeidenkapitaalenrealiseertdustoegevoegdewaarde
activiteiteninhetgezin,zoalsdewasdoen,kinderenopvoeden,..vereistookinzetvanarbeidenkapitaalengenereerteveneenstoegevoegdewaarde
hetBBPisvolgensdeproductiebenaderingdusgelijkaan
BBPproductie=TWbedrijven+TWoverheden+TWgezinnen
nietelkvandezesoortentoegevoegdewaardeisechterevenmakkelijkmeetbaarendenationaleboekhouderwordtdanookmetenkeleproblemengeconfronteerd
Ø bijbedrijvenisdithetmakkelijkst,diemoetenimmersjaarlijkshunrekeningneerleggenbijdeNationaleBank,opbasiswaarvanhetBBPwordtberekend
merkevenwelopdatzelfshierfoutenkunneninzitten,omdaterookbedrijveninhetzwartwerken
Ø bijdeoverheidligtdeberekeningvandetoegevoegdewaardemoeilijker
hungoederenendienstenwordennietopdemarktverkochtenvoordepubliekegoederenbestaaterzelfsgeenmarkt
velegoederenvandeoverheidwordengratisvoorzien,envooranderenbetaaltdeconsumentslechtseenfractievandemarginalekost
detrucdiedenationaleboekhoudersgebruikenomdetoegevoegdewaardevanoverheidsdienstentebepalenbestaaterindeTWgelijktestellenaandeuitbetaaldelonenvanoverheidswerknemers
ditkanleidentoteenoverschattingvandeTW,alsdeoverheidinefficiëntwerktenhaardienstenvanslechtekwaliteitzijn,oftoteenonderschatting,alsdeoverheidhooggewaardeerdepubliekegoederenendienstenvoorziet
Ø hetgrootsteprobleemligtbijdeberekeningvandeTWvandegezinnen
nietenkelgaathethieromdienstendienietopdemarktwordenverkocht,maarookomdienstenwaargeenloontegenoverstaat
omdieredenwordthuishoudelijkearbeidnietopgenomeninhetBBPenisTWgezinnen=0
ditbetekentookdathetvergelijkenvanBBPtussenverschillendelandenheelproblematischis,omdatinbepaaldelandendegezinnenhetzwaarstdoorwegen
DEINKOMENSBENADERING
hetBBPvolgensdeinkomensbenaderingisdesomvanalleinkomensverworvenuitdeinzetvanarbeidenkapitaalvaneenbepaalderegioineenbepaaldeperiode
aangeziendeeconomieeengeslotenkringloopisleidtelkeproductievantoegevoegdewaardeooktoteeninkomenvoordeproductiefactorenarbeidenkapitaal
wekunneneenonderscheidmakentussenhetinkomenuitarbeid(loon,wedde)enhetinkomenuitkapitaal(rente,dividend)
bedrijvenkerenniethunheletoegevoegdewaardeuitaanarbeidenkapitaalwanterstroomtindirecteendeelnaardeoverheid(indirectebelastingen:BTWenaccijnzen)
bovendienontvangenbedrijvenomgekeerdooksubsidiesvandeoverheid,ditheeftalsgevolgdatdeomzetoptweemanierenberekendkanworden
o tegenmarktprijzen(inclusiefindirectebelastingenensubsidies)o tegenfactorkosten(exclusiefindirectebelastingenensubsidies)
BBPinkomen=BBPfactorkosten+Tindirect =Yarbeid+Ykapitaal+Tindirect
BBPinkomenishiertegenmarktprijzen,omdatdezehetvaakstwordtgebruikt
DEBESTEDINGSBENADERING
hetBBPvolgensdebestedingsbenaderingisdesomvanallebestedingenaanfinalegoederenendienstenvaneenbepaalderegiobinneneenbepaaldeperiode
debestedingenaanfinalegoederenomvatten
• consumptievebestedingenvandegezinnen=C• consumptievebestedingenvandeoverheid=G• bruto-investeringdoorbedrijven,gezinnenenoverheden=I• netto-export(verschiltussendeexportXenimportM)=NX
BBPbestedingen=C+I+G+(X–M)=C+I+G+NX
deeerstedrieelementenCIGwordendebinnenlandsevraaggenoemd
v degezinsconsumptieComvatdebestedingenvangezinnenvoordeaankoopvangoederenendiensten,inprincipezijnditenkelgoederendiedatzelfdejaarookverbruiktworden
goederendiemeerderejarenmeegaanzijninvesteringsgoederen,maarhetonderscheidtismoeilijktemaken,vandaardatdemeestegoederendielangermeegaandaneenjaarookwordenmeegerekendalsconsumptievebestedingen
v bruto-investeringenIverwijzennaarbestedingenaangoederendieniethuidigjaar,maarookindetoekomstigejarengebruiktkunnenworden
bruto-investeringengebeurendoorbedrijven(machines,gebouwen,materiaal),overheden(wegen,bruggen)engezinnen(huizen)
weonderscheidendriesoortenbruto-investeringen
o uitbreidingsinvesteringenverhogingvandekapitaalvoorraad
o vervangingsinvesteringenbestaandekapitaalvoorraadinstandhouden(depreciatietegengaan)
o voorraadinvesteringenwanneereenbedrijfeendeelvandeproductienietverkooptofteveelinputsaankooptvoorzijnproductie
v debestedingenvandeoverheidGomvattendeambtenarenlonenendebestedingenvandeoverheidvoordeaankoopvangoederenendiensten
hetlaatstebestedingselement,denetto-exportNX,heefttemakenmethetbuitenland
Ø deexportXmeetdebestedingenvanhetbuitenlandinonsland
ditkangaanomBelgischebedrijvendiegoederenverkopenaanhetbuitenlandofombuitenlandseconsumentendiehiergoederenofdienstenkopen
Ø deimportMmeetdebestedingenvanonslandvoordeaankoopvangoederenendiensten
ILLUSTRATIEVOORBELGIË
tekstentabelbekijkenopp539-540inhetboek
XXIII.IVVanproductnaarinkomenhetBBPvoorzietinformatieoverhoeveelerbinneneengeografischeentiteitwordtgeproduceerd,hetisdusbijuitstekeenterritoriaalgegeven
daaromdatweevenaandachtbestedenaanhetverbandtussenproductieineenbepaaldlandenhetinkomenverworvendoordeinwonerservan
wemoetenhierbijdriecorrectiesmaken
Ø teneerstemoetenweermeerekeninghoudendatnietalleinkomensvaneenlandwordengerealiseerdbinnendelandsgrenzen
hetdeeldatbuitendelandsgrenzenwordverdiendnoemenwehetinternationaalfactorinkomen(FI)
eenBelgkanbijvoorbeeldwerkenvooreenbedrijfinNederlandoferaandelenvanbezitten,zoontstaatereeninkomenfactorinkomen(IFI)
omgekeerdkaneenNederlanderookinBelgiëwerkenenhiergeldverdienen,danisersprakevaneenuitgaandfactorinkomen(UFI)
hetverschiltussenbeideishetnetto-factorinkomen(NFI)
NFI=IFI–UFI
alshetNFIpositiefis,danverdientditlandmeerinhetbuitenlanddoorinzetvanarbeidenkapitaaldanhetbuitenlandhierverdient,enviceversa
dezeeerstecorrectielevertonshetbrutonationaalinkomen(BNI)
BNI=BBP+NFI
Ø detweedecorrectieheefttemakenmetdepreciatie(D)
tijdenshetproductieprocestreedterimmersslijtageopenermoetaltijdeendeelvanhetBBPwordeningezetomdezeslijtagetegentegaan
metanderewoorden,metmoetvervangingsinvesteringentoepassenomdebestaandekapitaalvoorraadoppeiltehouden
metdetweedecorrectiemakenwedestapvaneenbrutoconceptnaareennettoconcept,namelijkhetnettonationaalinkomen(NNI)
NNI=BNI–D=BBP+NFI–D
Ø dederdeenlaatstecorrectieheefttemakenmetgiftenaanenuithetbuitenlanddieweinternationaletransfers(TR)noemen
meestalgaatditomgeldvoorontwikkelingssamenwerkingofgelddatwordtovergemaaktaanfamilieledeninhetbuitenland
belangrijkisdathethiergaatombetalingenzondertegenprestatie
inkomendetransferswordenaangeduidmetITR,uitkomendemetUTR,nettotransferszijngelijkaanhetverschiltussenbeide
NTR=ITR–UTR
nadezecorrectiekomenwetothetnettonationaalbeschikbaarinkomen(NNBI)
NNBI=NNI+NTR=BBP+NFI–D+NTR
alswehetBBPvervangendoordesomvanallebestedingenkomenwetothetvolgende
NNBI=C+I–D+G+X–M+NFI+NTR
- aangeziendebruto-investeringenIookdevervaningsinvesteringenDomvatten,kunnenweditherleidentotdenetto-investeringen(Inetto=I–D)
- bovendienkunnenwealleverbandenmethetbuitenlandsamennemen,watdelopenderekeningvandebetalingsbalans(LR)wordtgenoemd(LR=X–M+NFI+NTR)
dezelopenderekeninggeeftweerhoeveelhetlandnettoaaninkomenverdiendinhetbuitenland
alswedezetweeelementenverwerkenindedefinitievanNNBIkomenwetotdit
NNBI=C+Inetto+G+LR
XIII.VI GebruikvanhetBBPhetBBPiseenveelgebruiktemaatstafomvergelijkingentemaken,tussenlandenenerzijdsenverschillendeperiodesindetijdanderzijds
wemogenhetBBPechterniet‘zomaar’vergelijken,ermoetenenkelecorrectieswordenvermeld
GROTEENKLEINELANDEN
wekunnenhetBBPgebruikenomwelvaartvanverschillendelandentevergelijken,enwebeginnenmettweelandenmetdezelfdemunt,FrankrijkenBelgië
BBP INWONERS BBPPERCAPITA
frankrijk 2.183.631miljoeneuro 64.611.585 33.768
belgië 409.768miljoeneuro 11.162.172 36.710
hetFranseBBPiseenstukgroterdanhetBelgische,maarFrankrijkheeftookveelmeerinwoners,watervoorzorgtdathetBBPpercapitanetietskleinerisdaninBelgië
=hetBBPperinwonervaneenlandishetBBPgedeelddoorhetaantalinwoners
dezemaatstafgeeftinzichtindegroottevanhetinkomenperinwoner,watnetietsmeerisinBelgië
GROEIVANHETBBP
hetBBPwordtookgebruiktomdegroeivandeeconomischewelvaarttemeten,hiervergelijkenwedusdoorheendetijd
wenementweefictievelanden,StatostanenPaesistan,omeenvoorbeelduittewerken
PERCAPITAPAESISTAN STATOSTAN
JAAR1 JAAR2 JAAR1 JAAR2
aantalbroden 10 10 10 15
prijsvebrood 2 3 2 2
BBPN 20 30 20 30
BBPR 20 20 20 30indezeeconomieveronderstellenwedatergeenintermediaireinputszijnvoorbrood,watbetekentdatdeTWgelijkisaandeprijsvanhetbroodenhetBBPgelijkaandeprijsmaaldehoeveelheid
ditwordtweergegevenmethetnominaalBBP(BBPN)ofhetBBPinlopendeprijzen
hetBBPNisinbeidelandenmet50%gestegeneninPaesistanisditduidelijktewijtendooreenstijgingvandebroodprijsvan2euronaar3euroterwijlweditinStatostankunnentoewijzenaandegestegenbroodproductie
hieriserechterietsfout,wanteconomischeactiviteitgaatoverdehoeveelheid,enabsoluutnietoverdeprijs,enhiermaakthetBBPNgeenonderscheid
deoplossingisdeprijsevolutiebuitenbeschouwinglaten,hiervoorkijkenwenietlangernaarhetnominaalBBPmaarwelnaarhetreëleBBP(BBPR)ofhetBBPinconstanteprijzen
hetreëleBBPneemtenkelhoeveelheidswijzigingeninrekening,terwijldeprijzenconstantwordengehouden,waarweweleenbasisjaarvoormoetenkiezen
inonsvoorbeeldnamenwejaar1alsbasisjaar,enevalueerdenwedeanderejaren(hierenkeljaar2)aandehandvanditbasisjaar
inprincipekanelkjaarhetbasisjaarzijn,maarinderealiteitkiestmenmeestalvooreen‘stabiel’jaardatgeenextremeprijszijzigingenheeftmeegemaakt
hetreëleBBPwordtberekenddoordehoeveelhedentenemeninelkjaarendietevermenigvuldigenmetdeprijzenvanhetbasisjaar,ditprocesnoemenwedeflateren
omdeeconomischegroeivaneenlandweertegevengebruikenwedushetBBPR
VERGELIJKINGVANHETBBPTUSSENLANDENMETEENVERSCHILLENDEMUNT
eenderdemoeilijkheidbijhetvergelijkenvanhetBBPishetfeitdatlandensomseenverschillendemunteenheidgebruikenvoordeberekeningvanhunBBP
wewerkenopnieuwmeteenvolledigfictiefvoorbeeld
PERCAPITA ZARMERICA RICHERICA
aantalbroden 40 50
prijsvaneenbrood 5zara 20dollar
BBPpercapita 200zara 1.000dollar
omhetBBPvanbeidelandentevergelijkenzullenwehetindezelfdemunteenheidmoetenuitdrukken,dusmakenwegebruikvandewisselkoersvandezara=DENOMINALEWISSELKOERS
=deprijsvaneenmuntuitgedruktindeeenheidvaneenanderemuntopeenbepaaldmoment
steldatdenominalewisselkoers$2bedraagt,dusWKZin$=$2/Z,ofsimpelweg,1zarais2dollar
ditbetekentdusdathetBBPinZarmerica400dollarbedraagt,watduswiltzeggendatdeeconomischeactiviteit60%lagerligtdaninRicherica
ditisechterveelmeerdandeverhoudingvanhettotaalaantalgeconsumeerdebroden,waarvanhetverschiltussenbeidelandenslechts20%is
deberekeningswijzemetdenominalewisselkoerszorgtdusvooreenfouteinschatting
hetprobleemisdatdekoopkrachtvaneenZarmericaantekleinwordtingeschat,jekuntnamelijkmet200zara40brodenkopen,maaralsjedie200zarainwisseltvoor400dollar,kunjemaar20brodenmeerkopen
ditiseenaangenamesituatievoordeRichericanen,wanthundollarisovergewaardeerd,maarhetisvervelendomhetBBPobjectieftevergelijken
omditprobleemoptelossenwordenlandennietvergelekenaandehandvandenominalewisselkoers,maarmenmaaktgebruikvaneenwisselkoersdieervoorzorgtdatdeconsumptieinbeidelandenevenduuris
ditnoemenwedekoopkrachtpariteitswisselkoersofdePPP-wisselkoers(purchasingpowerparity)
=deverhoudingtussendekostprijsvaneenbepaaldegoederenbundelinhetenelandendekostprijsvandiezelfdebundelinhetandereland
dekoopkrachpariteitswisselkoersvandezaraisdekostprijsvaneenbepaaldegoederenbundelinRichericagedeelddoordekostprijsvandiezelfdebundelinZarmerica
WKZin$,PPP=PD/PZ
=20$/5Z=4$/Z
indiendekoopkrachtspariteitswisselkoerswordtgebruiktis1zaragelijkaan4dollarenzaldeeconomischeactiviteitmaar20%lagerzijn,watwelklopt
XIII.VIIInflatietoenwedegroeivanhetBBPbekekenwerdverwezennaardenoodzaaktotdeflateren(vorigepag),datwilzeggendatweprijsevoluties,dusinflatieendeflatie,buitenbeschouwinglaten
• INFLATIE:stijgingvanhetalgemeenprijsniveau• DEFLATIE:dalingvanhetalgemeenprijsniveau
wekunnennietsprekenvaninflatieofdeflatiealsbepaaldegoederenduurder/goedkoperworden,maaranderegoederenjuistandersom
wesprekenpasoverinflatie/deflatiewanneerhetalgemeneprijspeilvaneenkorfconsumptiegoederen(deconsumptieprijsindex)stijgt/daaltofalsdeprijsvanallegoederenendienstenindeeconomiestijgt/daalt(implicieteBBP-deflator)
INFLATIEVANHETBBP
inflatieismoeilijkteberekenenwanneerermeerderegoederenendienstenbestaan
wenemenopnieuweenfictiefvoorbeelderbijomditteillustreren
PERCAPITAPAESILAND
JAAR1 JAAR2
aantalbroden 10 12
prijsvaneenbrood 2 3
aantalliterwater 4 5
prijsvaneenliterwater 1 1.2
BBPN 24 42
BBPR 24 29
implicieteBBP-deflator 100 144.83
steldaterinonsfictievelandPaesilandtweegoederenwordengeproduceerd,waterenbrood
debroodprijsneemttoemet50%,dewaterprijsmet20%,waardoorhetnominaleBBPinjaar2groterisdanhetreëleBBP,omdathiervoorenkeldeprijsverschillenmeetellen
dezeobservatieleidttoteeneerstemanieromprijsevolutetemeten:deimplicieteBBP-deflator
=deverhoudingtussenhetnominaleenhetreëleBBP
implicieteBBP-deflator=!!"#!!"$
x100
inPaesilandiserduseenstijgingvandeprijsindexmet44.83%(gewogengemiddeldevan50en20)watbetekentdatallemeegerekendegoedereninhetBBP44.83%duurderzijngeworden
INFLATIEVANDECONSUMPTIEPRIJZEN
eentweedemanierominflatietemetenisnietgebaseerdopallegoederenendiensten,maarslechtsopdegeconsumeerdegoederenendiensten
hetisimmersbelangrijkomtewetenhoedeprijzenvanconsumptiegoederenevolueren
deprijsindexdiewehiergebruikenisdeconsumptieprijsindex(CPI)
=degewogengemiddeldeprijsevolutievandeconsumptieprijzenwaarbijdegewichtenvanelkgoedbepaaldwordendoorhetaandeeldatditgoedinneemtinhetbudgetvandegemiddeldeconsument
formulenietkennen?
indienmeninPaesiland60%vanhetbugetspendeertaanbrooden40%aanwaterdanzaldeCPIinjaar2gestegenzijnvan100naar138
hetverschilmetdeimplicieteBBP-deflatoristewijtenaanhetgebruikvananderegewichten
PROBLEMENMETINFLATIE
hetiseenfeitdatprijzenstijgen,maarindiendezeprocentueelgelijkstijgenmethetminimaleloon,veranderterreëeleigenlijkniets
watisdaneigenlijkhetprobleemmetinflatie?
1. inflatiekanzorgenvooreenverstoringvandesignaalfuntievanprijzen
wezagenreedshoeeconomischeagentenhunbeslissingenbaserenoprelatieveprijzen,deprijsverhoudingentussenproducteninflatiemaakthetechtermoeilijkomeenrelatieveprijsstijgingteonderscheidenvaneenalgemeneprijsstijging,dieelkaarsomstegenspreken
hierdoorkanhetgebeurendateconomischeagentensuboptimalebeslissingennemen,diemyopie(bijziendheid)wordengenoemd
ditbetekentconcreetdateconomischeagentenhunbeslissingenteveelbaserenopnominalegrootheden,ennietoprelatievegrootheden
2. inflatiezorgtervoordatdekoopkrachtvanvastenominaleinkomensdaalt
bijinflatiedaaltdewaardevanhetvermogenvaneenschuldeiservaneenvastnominaalbedragenomgekeerdishetinhetvoordeelvandeschuldenaarwantdiezietzijnkoopkrachtdiehijmoetopgevensteedsmeerdalen
wanneerzichinflatievoordoet,wordteenvastbedragelkjaarminderwaard
3. eenderdeprobleemheefttemakenmethetfeitdatinflatienietvolledigvoorspelbaaris
wanneereconomischeagenteneenbeslissingnemenoverdetoekomstbaserenzezichopdeprijsverwachtingenwanneerdezeverwachtingenechternietuitkomendoorinflatie,zaldeeconomischeagentzijncontractwillenherzien
eenopstootvaninflatiekanertoeleidendateconomischeagentenmindergeneigdzijncontractenaftesluiten,watdeeconomischeactiviteitondermijnt
4. erbestaatookzoietsalshyperinflatie,ofextreemhogeinflatie
wanneereenlandhiermeewordtgeconfronteerd,ondermijntditdefuntievangeldalsruilmiddelenwordteconomischeactiviteitsterkbemoeilijkt
hierdoorgaaneconomischeagentenvaakovergaantothetgebruikvaneenanderemunt,ruilhandelofzelfsvolledigezelfvoorziening,metallewelvaartsgevolgenvandientengevolgevandeverlorenvoordelenvanhandel
5. tenvijfdezorgtinflatieooknogeensvooraanpassingskosten
zomoetenprijsaanduidingeninwinkelscontinuwordenaangepast,contractprijzenmoetenwordenherzien,websitesmoetenwordenaangepast,..
ditwordtbenoemdmetdetermmenukosten,verwijzendnaarhetfeitdatdemenukaarteninrestaurantsmoetenwordenaangepast
anderzijdszorgtdeflatie(prijsdaling)ookvoorproblemen
alsdeprijzenalgemeendalen,hebbenconsumentenvaakdeneigingtewachtenmethunaankopen,omdatzewetendatdeprijzennogverderzullenzakken
ookinvesteerderswachtenlievermethuninvesteringen,omdatzevrezendatdieteveelinwaardezullendalen,waardooreennegatieveeconomischespiraalopgangkomt
omdekoopkrachtvandenominalelonengelijktehoudeninhetgevalvandeflatie,zullendenominalelonenjaarnajaarmoetenafnemen,watdewerknemersnietgraagziengebeuren
merkopdatookditlaatsteeenvoorbeeldisvanmyopie:indiendewerknemersnietwillendathunloondaalttentijdevandeflatiebaserenzijhunoordeelophunnominaleloon,enniethunreëleloon
XXIII.VIIIKritiekenophetBBP
PROBLEMEN
hoewelhetreëleBBPpercapitainPPP-dollarseeninteressantemaatstafisomeconomischeactiviteittemetenentevergelijken,zijnertocheenaantaltekortkomingen
diehebbenvooraltemakenmethetfeitdathetBBPeenimperfectewelvaartsmaatstafis
BBPMEETNIETALLEACTIVITEITEN
hetBBPmeetenkeldeofficiëlemarkttransacties,vrijwilligerswerkofhuiselijkarbeidbijvoorbeeld,dieweltoegevoegdewaardegenererenmaarwaargeenfinanciëletransactietegenoverstaat,wordennietinhetBBPopgenomen
hetzelfdegeldtvoorzwartwerkentransactiesindemisdaadsfeer,activiteitenindedeeleconomie(vrijwilligdelenvaneenauto),externaliteitenzoalsmileuschadeofverkeersschade
BBPMEETWATHETMEETOPEENVERKEERDEMANIER
opvlakvaninvesteringenwordenenkelinvesteringeninfysiekkapitaalopgenomen,investeringeninmenselijkkapitaalwordenmaardeelsopgenomenbijdebestedingen
indiendehoeveelheidnatuurlijkkapitaalineenlandafneemt(bossenkappen)betekentditeendesinvesteringinditnatuurlijkkapitaal,maarookditwordtnietopgenomeninhetBBP
verbeteringenindekwaliteitvanproductenwordenopeenonvolkomenmanieropgenomen
zoisdevoorbijedecenniadekwaliteitvancomputersenlaptopsenormtoegenomen,terwijldeprijssterkisgedaaldenaangezieninhetBBPenkeldefinalebestedingenwordenopgenomenwordenkwalitatieveverbeteringenonvoldoendeinrekeninggenomen
BBPHOUDTTEWEINIGVERBANDMETWELVAART
erbestaateenfundamenteelverschiltussenwelvaartopmicro-economischvlakenwelvaartopmacro-economischvlak
opmicro-economischvlakwordtwelvaartvoorconsumentenbijvoorbeeldgemetenaandehandvanhetconsumentensurplus,macro-economischwordtenkelnaardebestedingengekeken
hetkomteropneerdathetBBPdusgeenenkelerekeninghoudtmetdewaarderingvangoederendoordeconsument,maarslechtsmetdemarktprijsenkosten
daarnaasthoefteenhogerBBPpercapitaofeenhogerinkomenpercaptitanietpersetebetekenendatdewelvaarteropvoortuitgaatendatdebevolkinghetbetervindt
steldatiedereenineenbepaaldlandplotsdubbelzohardgaatwerken,danstijgendeinkomensenhetBBPpercapita,maardevraagisofdewelvaartookzalstijgen
meerwerkenbrengtmetzichmeedatdemensenmindervrijetijdhebben,meerzullenleidenonderstressenwerkdruk,burn-outsdieleidentotdepressieenzovoort
eenenkelBBP-groeigebaseerdeanalysekanduseentotaalverkeerdbeeldschetsen
tenslottezegthetBBPpercapitaookenkelietsoverhetgemiddeldeinkomensniveauineenlandenvermeldthetnietsoverdemogelijkeongelijkheidskloofbinnendebevolking
OPLOSSINGEN
omdezeproblemenoptelossenzijnerverschillendealternatieveindicatorenvoorgesteldomdewelvaartineenlandtemeten
v monetairemaatstavenindezebenaderingwordtenkelconsumptiebehoudenenwordeneenaantalcorrectiesdoorgevoerd,zoalshetbijtellenvanvrijetijdenmilieukwaliteitenhetaftrekkenvanmilieuschadeenhetuitputtenvanbronnenbijkomendkanerookgecorrigeerdwordenvoorinkomensongelijkheiddezemonetairemaatstavenwordensteedsingelduitgedrukt
v dashboard-benaderinghierkijktmenbehalvenaarhetBBPpercapitaooknaardeevolutievaneenaantalanderegroothedenzoalsinkomensongelijkheid,scholingsgraad,ecologischevoetafdruk,kwaliteitvanhetleefmilieu,levensverwachting,..ditnoemtmendedashboard-benaderingomdatophetdashboardvaneenautoookallerleigroothedenwordenweergegeven
v synthetischeindicesbijdezebenaderingselecteertmeneenaantalgroothedenuitdedashboard-benaderingenberekentmenhiervaneengewogengemiddeldeevolutiedehumandevelopmentindex(HDI)ishiereenvoorbeeldvanengebruiktdrieelementen
o inkomenpercapita(indicatorvoorwelvaart)o levensverwachting(indicatorvoorgezondheid)o aantaljaarscholing(indicatorvooropleidingsniveau)
Deel11:Macro-economischemodellen
XXIX Economischeactiviteitenconjunctuurindemediawordtervaakberichtoverconjunctuurschommelingen,hetgaathieromschommelingenindeeconomischeactiviteit
dezeschommelingenzullenwekortetermijnschommelingennoemen,hetgaathieromafwisselendeperiodenvanhogeenlageeconomischeactiviteittenopzichtevaneenlangetermijnniveaudatwehetpotentieelBBPnoemen,datookverandertdoorheendetijd
indithoofdstukgaanwedieperinopdeanalysevankortetermijnschommelingen,hetlangetermijnniveaukomtlateraanbod
aangezienwehetBBPdoorheendetijdbestuderenmoetenweuiteraardwerkenmethetreëleBBP
XXIX.I CijfermateriaalinterpreterenwebeginnenmeteencijfervoorbeeldgebaseerdophetBBPpercapita
JAAR GROOTHEID ABSOLUTEVERANDERING
RELATIEVEVERANDERING
INDEXCIJFER2007
INDEXCIJFER2010
Qt ∆Qt=Qt–Qt-1%&'&'()
x100 &'&*++,
x100&'
&*+)+x100
2007 32.050,82 100,00 99,56
2008 32.366,57 +315,75 +0,99% 100,99 100,55
2009 31.460,12 -906,45 -2,80% 98,16 97,73
2010 32.191,00 +730,88 +2,32% 100,44 100,00
2011 32.760,49 +569,49 +1,77% 102,21 101,77
erwordtindetabeleenonderscheidgemaakttussenabsoluteenrelatieveveranderingen
eenabsoluteveranderingwordtsteedsuitgedruktineenheden,eenpositiefcijferwijstopeenstijgingvandegrootheid,eennegatiefcijferopeendaling
eenrelatieveveranderingwordtuitgedruktinprocentengeeftdeprocentueleveranderinginvergelijkingmethetvorigejaarweer
wanneerwesprekenoverdeverschillentussenpercentagesonderlinggebruikenwedetermprocentpunt,zoisbijvoorbeeldtussen2010en2011degroeigedaaldmet0,55procentpunt
somswordengroothedenookweergegevenalsindexcijfers,waareenbepaaldbasisjaarwordgekozenwaardeindex100bedraagtenwordenalleanderejarenberekendalsverhoudingtenopzichtevandatbasisjaar
XXIX.IIRecessieenconjunctuur
RECESSIE
hetbestuderenvandeevolutievandeeconomischeactiviteitbrengteenaantalproblemenmee
teneerstewordtBBP-informatienietdagelijksverzameld,desnelsteBBP-informatiekrijgenweperkwartaal,elkedriemaanddus
indevolgendegrafiekgevenwededeevolutievanhetreëelBBPweeropkwartaalbasis
heteerstewatopvaltisdegrilligevormvandegrafiek,ditkomtdoordeseizoensschommelingen,indelenteenherfstiserimmersmeereconomischeactiviteitdanindezomerenwinterdoordevakantieperioden
ditgrilligeverloopvormteentweedeprobleem,hetbemoeilijkteenoordeeloverhetreëleBBP,meerbepaaldofhetnustijgtofdaalt,hetheeftimmersafwisselendpositieveennegatievegroei
omdieredenwerktmenmetseizoenszuivering,waardepiekenendalenwordenweggelatenzodatweeenvloeiendelijnkrijgen
deseizoensgezuiverdegrafieklaatonstoeeeneersteuitspraaktedoenoverdeevolutievanhetBBP
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
70000
80000
90000
100000
2000 2005 2010 2015
BBPinm
iljoe
neu
ro
jaren
ReëelBBPopkwartaalbasis
BBP
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
70000
80000
90000
100000
2000 2005 2010 2015
BBPinm
iljoe
neu
ro
jaren
ReëelBBPmetseizoenszuivering
BBP
wekunnentemakenhebbenmeteconomischegroei(stijgingvandeeconomischeactiviteit)ofmetrecessie(dalingvandeeconomischeactiviteit)
è wesprekenpasvanrecessiealshetreëelseizoensgezuiverdeBBPopkwartaalbasisdaaltoverminstenstweekwartalen
CONJUNCTUUR
destudievanperiodenvanpositieveennegatieveeconomischegroeigeefteeneersteinzichtindewijzewaaropeconomischeschommelingengeanalyseerdkunenworden
economengaanechternogeenstapverderensprekendanoverconjunctuur
omconjunctureelverlooptedefiniëren,hebbenweeenanderconceptnodig,namelijkhetpotentieelBBP
=hetniveauvanhetBBPdatzichzouhebbengerealiseerdbijvollediggebruikvanarbeidenkapitaal
voorhet(fysiek)kapitaalbetekentditdatdemachinesopnormaalgebruiksritmewordeningezetenvoordearbeidbetekentditnormalewerkuren,zonderabnormalewerkloosheidsgraad
hetpotentieelBBPstijgtiederjaar,omdaterelkjaarmeergeproduceerdkanwordendankzijtechnologischevooruitgang,toenamevandekapitaalvoorraad,..
indienerzicheengrootschaligerampvoordoetzoalseenreeksnatuurrampenofeenoorlogzalhetpotentieelBBPdalen
hetreëleBBPstijgtstelselmatig,metslechtsafentoeeendaling
- alshetreëleBBPlagerligtdanhetpotentieelBBPisersprakenvanlaagconjunctuur- alsbeidegelijkzijnaanelkaarsprekenwevanneutraleconjunctuur- alshetreëleBBPbovenhetpotentieelBBPligtiserhoogconjunctuur
0
50
100
150
200
250
300
1980 1990 2000 2010
BBPinm
iljardeu
ro
jaren
ReëelenpotentieelBBP
reëleBBP potentieelBBP
in perioden van laagconjunctuurwordt de voorraad fysiek kapitaal onderbenut,machineswordenbijvoorbeeldbepaaldedagennietgebruikt,dearbeidsmarktheefteenhogerewerkloosheidsgraaddannormaal,..
bijhoogconjunctuuriserdanweereenoverbenuttingvandevoorraadfysiekkapitaal,watbetekentdatdemachines’snachtsofindeweekendsookwordeningezet,dearbeidsmarktfunctioneerttegeneenlagerewerkloosheidsgraaddannormaal,..
deoutputgapishetverschiltussenhetgerealiseerdereëleBBPenhetpotentieelBBP,uitgedruktalspercentagevanhetpotentieelBBP
hoogconjunctuurleverteenpositieveoutputgap,laagconjunctuurleverteennegatieveoutputgap
!merkopdatereenbelangrijkverschilbestaattussenlaagconjunctuurenrecessie
laagconjunctuurbetekentdathetreëleBBPlagerisdanhetpotentieelBBPenrecessiebetekentdathetreëleBBPdaaltvanéenjaaropeenanderjaar
XXIX.IIIConjunctuurstudie
hetbestuderenvandeoorzakenengevolgenvanconjunctuurschommelingeniseenbelangrijkdoelvandestudievandemacro-economie
hierbestaanveelmeningsverschillentusseneconomenentusseneconomischescholen
vooraleertestartenmeteenmeermodelmatigebenaderingindevolgendehoofdstukken,startenweaandehandvanvaneenaantalobservatiesoverconjunctuurschommelingen
-4
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
procen
t
tijd
outputgap
outputgap
v teneerstedoenzichtijdenshetconjunctureleverloopschommelingenvoorvanallerleiverschillendegrootheden
nietenkelhetreëleBBPpercapitastijgtofdaalt,maarookdewerkloosheid,dewerkgelegenheid,deindustriëleproductie,hetprijspeil
sommigevandezegroothedenbewegengelijktijdigmetdeconjunctuur,anderelopenvoorofachter
• voorlopendeindicatorenofleadingindicatorsdezemakenveranderingenvooraleerdeconjunctuureenhoogte-ofdieptepuntkent
• gelijklopendeindicatorenofcoincidentindicatorsdezelopengelijkmetdeconjunctuur
• achternalopendeindicatorenoflaggingindicatorsmakenveranderingnadatdeconjunctuureenhoogte-ofdieptepuntheeftgekend
erwordtvaakveelaandachtbesteedaandevoorlopendeindicatorenomdatdieeenzekerevoorspellendekrachthebbenvoorhetconjunctureelverloop
typischevoorspellendeindicatorenzijnnieuwevacatures,nieuwebestellingen,consumentenvertouwenenproducentenvertrouwen,..
v eentweedeobservatieisdatnietelkvandemacro-economischegroothedenevensterkvarieertalshetBBPdoorheendeconjunctuurcyclus
zozijninvesteringenendebestedingenaanluxegoederenveelmeerfluctuerenddanhetBBPterwijldeconsumptievanlevensnoodzakelijkegoederenveelmindervarieert
inhetalgemeenreageertookdewerkgelegendheidmindersterkdanhetBBP,inperiodenvanlaagconjunctuurkiezenwerkgeverserimmersvooromhunpersoneelsbestandteverkleinenwaardoordearbeidsproductiviteitlagerligtenviceversa
derelatietussenhetBBPendewerkloosheidstaatbekendalsdewetvanOkundiezegtdatalshetBBPtweeprocentonderhetpotentieelBBPligtdewerkloosheidstijgtmet1procentpunt
v eenderdeobservatieisdatconjunctuurschommelingengeenregelmatigpatroonhebben
recessieskunnenvanzeerkorteduurzijn,maarookzeerlangaanslepen,enhetzelfdegeldtvoorperiodesvaneconomischegroei
demeestemacro-economenhebbenzichdaaromalafgekeerdvantheorieëndieconjunctuurschommelingenbegrijpenalseenopeenvogingvanregelmatigecycli
inhetverledenprobeerdemendeschommelingentebegrijpenaandehandvanviersoortenregelmatigecyclivanverchillendelengte
- deKitchin-cyclus(3jaar)- deJuglar-cyclus(10jaar)- deKuznets-cyclus(20jaar)- deKondratieff-cyclus(50jaar)
vandaagzijndemeestemacro-economenheterechterovereensdatdatconjunctuurschommelingenzichvoordoendooreenbepaaldeschokdieopeenofanderemanierdegroothedenindeeconomiebeïnvloedt
XXIX.IVEenanalysekader:aggregatievevraagenaanbodverderindithoofdstukzalhetconjunctureleverloopgeanalyseerdwordenaandehandvanhetmodelvandeaggregatieveofmacro-economischevraag(AV)enhetaggregatiefofmacro-economischaanbod(AA)
beideweerspiegeleneenverbandtussenhetprijspeilPendeoutputQ
indezegrafiekwordthetpotentieelBBPaangeduidmetQ*endeverticalerechteishetlangetermijnaanbod(LAA)
wanneerhetpotentieelBBPstijgt,bijvoorbeelddooruitbreidingvandekapitaalvoorraad,danverschuiftdeLAA-curvenaarrechts
hetideeisdatmetdezelfdehoeveelheidarbeidmeerwordtgeproduceerd,arbeidwordtdusproductiever
eenhogerniveauvanhetpotentieelBBP(Q*)hoeftdusniettebetekenendatdewerkgelegenheidstijgt,ditkanookgeproduceerdwordenbijgelijkenatuurlijkewerkloosheid
wanneereconomeneconomischegroeibestuderen,kijkenzetypischnaarlangetermijngroei,dusanalyserenzedeverklarendefactorenvandegroeivanhetpotentieelBBP
XXIX.VVraagzijdeenaanbodzijdeomeenanalysetemakenvanhetconjunctuurverloopisereenmodelnodigdatverbandenweergeefttussendedriemanierenomhetBBPteberekenen:productie,inkomenenbestedingen
debestedingenweerspiegelendevraagzijdevandeeconomie,deaggregatievevraagwordtafgekortmetAVenisgelijkaanC+I+G+X–M(ziep106vandesamenvattingvooreenlegende)
deproductieweerspiegeltdeaanbodzijdediewordtsamengevatinhetaggregatiefaanbodAAenisgelijkaanPxQ
dezeproductierealiseertinkomenvoordeeigenaarsvandeproductiefactorenarbeidenkapitaal
wemakeneenonderscheidtusseneenkortetermijnevenwichteneenlangetermijnevenwicht
0
1
2
3
4
5
Q Q*
Kortetermijnevenwicht
AV AA LAA
0
1
2
3
4
5
Q*
Langetermijnevenwicht
AV AA LAA
0
1
2
3
4
5
Q*1 Q*2
prijspe
ilP
outputQ
HetpotentieelBBP(LAA)
LAA1 LAA2
DEAGGREGATIEVEVRAAG
deaggregatievevraagAVisdesomvanallebestedingscomponenten,indevorigegrafiekheeftdeAVeendalendverloop,erwordtduseennegatiefverbandtussenhetprijspeilendeoutputverwacht
ditnegatieveverbandisbegrijpelijkvanuitmicro-economischoogpunt,maarnietzoevidentvanuitmacro-economischoogpunt
indiennamelijkalleprijzenstijgen,zullendeinkomensookstijgenvandeeigenaarsvanproductiefactoren,dieophunbeurtdanweerbesteedkunnenworden
devraaghoeftdusnietpersetedalenalsdeprijzenstijgen,waaromdatditnegatiefverloop?
• hetPigou-effectalsprijzenstijgen,daaltdekoopkrachtvanvermogen,wiedusspaargeldheeftwordtreëelarmer,watzalresultereninextrasparen,duseenlagereconsumptieenvraag(enviceversa)
• viaexport(X)enimport(M)alshetprijspeilineenlandstijgt,wordtditlandrelatiefduurdertenopzichtevanhetbuitenland,metgevolgdatdeexportzaldalenendeimportzalstijgeniniedergevaldaaltechterdenetto-exportenzaldeaggregatievevraagduslagerliggen
• viainvesteringenalshetprijspeilstijgt,zalookdetransactiegeldvraagstijgenditleidttoteenhogereintrestvoet,dieopzijnbeurtzorgtvoorlagereinvesteringenenAV
erkanwordengediscussieerdoverdesterktevandezeeffecten:ineenKeynesiaanseredeneringzijndezeeffectenklein,duseensteile,prijsongevoeligeAV-curve,ineenklassiekeredeneringviceversa
HETAGGREGATIEFAANBOD
voordepositievehellingvandeAA-curvewordenookenkeleargumentenaangehaald
• nominaleloonrigiditeit=hetfeitdathethetnominaleloonzichtraagaanpastindienhetprijspeilstijgt,daalthetreëleloon,hetwordtdatrelatiefgoedkopervoorondernemingenomteproduceren,watzedanookmeergaandoen
• nacht-enweekendwerkextraproducerenvraagtvaaknacht-ofweekendwerkwaarvaakeenhogerloonwordtvoorgeëist,dushogeremarginalekostenenhogereprijzen
• myopie(geldillusie)erkanverwarringontstaantusseneenalgemeneenrelatieveprijswijzigingsteldaterzicheenalgemeneprijsstijgingvoor,danlijkthetvooréenbedrijfofsectoralsofdeprijsvanhunproductistoegenomentenopzichtevanderest,waaropzemeergaanproduceren,enomdatiedereendezeillusieziet,stijgtdeproductieindeheleeconomie
opnieuwoneinigheid:ineenKeynesiaanseredeneringpassenprijzenzichmoeilijkaanduseenvlakkeAA-curve,ineenklassiekeredeneringisdeAA-curvesteiler,omdatprijzenflexibelerzijn
totslotstaanweooknogevenstilbijhetverbandtussendeAA-endeLAA-curve
hetsnijpunttussenbeidedoetzichvoorbijhetverwachteprijspeil,watimpliceertdatdeeconomiezichineennneutraleconjunctuurbevindtenersprakeisvanstabiliteit