32

Costa Rica staat op nummer 1 op de Happy Planet Index[I]. Bij deze beoordeling wordt onder andere gekeken naar de ecologische voetdruk. Naar aanleiding van deze presta-tie kan worden aangenoater veel gebruik wordt gemaakt van duurzame bouwmate-rialen. Door middel van deze casestudy zal een onderzoek plaatsvinden naar ecolo-gische bouwproducten: kunnen deze pro-ducten gebruikt worden in Nederland, wat zijn de eisen van deze producten en zijn ook huidige, duurzame bouwmethoden in Nederland mogelijk in Costa Rica?

Het belangrijkste aspect dat in deze studycase behandeld zal worden is verkrijgbaarheid van de materialen. Dit kan worden onderverdeeld in verschillende deelonderwerpen. - Wat komt er allemaal bij verbouwing van deze producten kijken? -Wat zijn condities voor de verkrijgbaarheid van deze materialen? -Welke certificaten kunnen deze materialen bezitten?-Wat is de invloed op het milieu door transport?

Er zal gekeken worden naar verschillende ma-terialen, waaronder hennep, bamboe, banan-enbladeren, tropisch hardhout, leem en stro.

Het onderzoek voorafgaand aan de reis zal in Nederland bestaan uit het verdieping in de verschillende bouwmaterialen. Wat zijn de mogelijkheden en waar moet bij deze mate-rialen op gelet worden? Vervolgens zal er in Costa Rica gekeken gaan worden naar deze

materialen en kunnen er verdiepende vragen gesteld worden, om vervolgens in Nederland tot een conclusie te komen van het vergeli-jkende onderzoek. Het doel van het onder-zoek is de toepassing van duurzame mate-rialen in de Nederlandse bouwsector: hoe kunnen we leren van Costa Rica?

Om te beginnen is het belangrijk meer over ecologische bouwmaterialen in het algemeen te weten. Wat is ‘ecologisch’ eigenlijk? Wat wordt er precies onder ‘ecologische bouwma-terialen’ verstaan? Dit zijn belangrijke vragen die voor het onderzoek duidelijk geformu-leerd moeten zijn.

Er bestaan veel misvattingen over de betekenis van ‘ecologische bouwmaterialen’. Een voorbeeld:‘Ecologisch bouwen is energiezuinig bou-wen’. Dit is onjuist: energiezuinig bouwen is geen vorm van ecologisch bouwen, het is er veeleer een beperkt onderdeel van. Het is bijvoorbeeld perfect mogelijk een zeer ener-giezuinige woning te bouwen met de meest milieu-onvriendelijke of ongezonde materi-alen. Zo is het evengoed mogelijk een huis te bouwen met ecologische materialen zonder degelijk te isoleren of aan energiebesparing te denken.¬[2] Van Dale geeft de volgende betekenis voor het woord ‘ecologisch’: met respect voor het natuurlijk evenwicht; ge-produceerd zonder kunstmest en chemische middelen.

Ecologische architectuur is dus een manier van bouwen waarbij gedurende het hele pro-ces van winning, bouwen, gebruik en sloop de ecologische effecten voorop staan: de materi-alen, de winning daarvan, het energiegebruik, hergebruik of terug in de natuurlijke kring-loop brengen (afbreekbaar), mogen geen negatieve gevolgen voor het milieu hebben.

CA

SEST

UD

Y Ec

olo

gis

ch b

ou

wen

Bouwen met stro

34

Bamboeplantage

In Nederland wordt het letterlijke ‘ecologis-che bouwen’ weinig toegepast. In Costa Rica daarentegen relatief veel. Een materiaal dat daar veel gebruikt wordt is bijvoorbeeld bam-boe, dat in Nederland juist haast niet gebruikt wordt. Andersom zijn er ook veel materialen die hier regelmatig gebruikt worden en daar juist niet. Het ecologische bouwen in Costa Rica wordt veel meer en op andere wijze toegepast dan in Nederland. Het onderzoek zal zich richten op de vergelijking van beide landen.

Een voorbeeld van een ecologische bouwma-teriaal dat onder andere in Nederland wordt toegepast is stro. Stro is een restmateriaal uit de landbouw en daarom ruim voorhanden en goedkoop. Stro bestaat uit de droge bloei-stengels van graanplanten. Bij het oogsten van graan blijven de plantenstengels met de uitgedorste aren achter op het land. Deze worden tot ronde of rechthoekige strobalen samengeperst. Deze balen kan men zowel ge-bruiken als isolatiemateriaal als voor construc-tiemateriaal.

Stro is zeer goed geschikt om gebruikt te worden als isolatiemateriaal. Zo heeft bijvoor-beeld een standaard strobaal (40x58x118 cm) een Rc-waarde van 5,3 ¬[3]. Ook de thermis-che isolatie en de akoestische eigenschappen zijn zeer goed. De strobalen worden in een dragend, houten frame geplaatst, dat vervol-gens wordt afgewerkt met een leemstuc aan

de binnenzijde en een kalkpleister aan de buitenzijde. Naast de goede isolatie wordt het leefklimaat in de woning gunstig beïnvloed door de vochtregulerende en dampdoorla-tende eigenschappen van de wandafwerking. Ook bij gebruik van (veelal houten) voorzet-wanden, wordt altijd een pleisterlaag aange-bracht als bescherming tegen intrekkend vocht en aantasting door insecten ¬[4]. Deze toepassing van bouwen met stro wordt ook wel de post-and-beam-methode genoemd.

Een andere manier om stro toe te passen in de bouw is als constructiemateriaal, dit wordt load bearing genoemd. Bij deze met-hode worden de strobalen zelf als dragende wand gebruikt. De balen worden op elkaar gestapeld en vervolgens met spanbanden onder spanning gebracht. Op deze wanden wordt het dak geplaatst. De belasting wordt gelijkmatig over de wanden verdeeld om zet-tingsverschillen te voorkomen ¬[5]. Belangrijk is dat de wanden goed worden gepleisterd. Het pleisterwerk vervult naast bescherming tegen vocht, insecten en wind ook een con-structieve functie. Samen met de balen vangt het stucwerk de drukkrachten op, een stucnet tussen het stucwerk en de balen vangt trek-krachten op.

Een belangrijk punt voor duurzame materi-alen is de energie die nodig is om het mate-riaal te verkrijgen. Beton heeft eerst diverse intensieve processen en bewerkingen nodig

CA

SEST

UD

Y Ec

olo

gis

ch b

ou

wen

35

kost dus meer energie om bamboe vanuit bij-voorbeeld Costa Rica naar Nederland te ver-schepen dan hout uit Noorwegen.

Een derde punt is dat de meeste fabrieken zijn gemaakt om bomen tot bepaalde formaten te zagen. Bamboe is de enige houtsoort die van binnen hol is en daar zijn de machines niet voor gemaakt. Geld speelt een belang-rijke rol als het op bouwen aan komt. Voor een fabriek is het dus makkelijker te kiezen om het gebruikelijke hout te blijven zagen dan de machines aan te passen voor het zagen van bamboe.

Voor ons is het dus belangrijk om uit te zoeken of bamboe over zijn gehele levensduur mind-er energie zal kosten dan de gebruikelijke bouwmaterialen. Hierbij spelen de groei, het transport en de levensduur mee.

Bronnen:[I] http://www.happyplanetindex.org[2]http://documentatie.leefmilieubrussel.be/documents/IF_Ecoconstructie_ALG01_Part_NL.PDF [3] B. King - Design of Straw Bale Buildings[4] M. Post Bouwen met Strobalen[5] H. Schilperoort - Het alternatieve circuit ontgroeid

Bamboe als bouwmateriaal in Nederland, dr. Ir. J.J.A. Jans-sen, 2005Afstudeerverslag “Bamboe als alternatief bouwmateriaal in West-Europa”, P. Van der Lugt

voordat het daadwerkelijk beton is. Hout kost daarentegen weer weinig energie om te mak-en. Hetzelfde geldt in ons geval voor bamboe. Bamboe is in tegenstelling tot andere hout-soorten een plant en geen boom. Bamboe is de enige plant die uitgroeit tot een houtsoort. Het voordeel hiervan is dat bamboe gewoon weer uit de wortels groeit op het moment dat je het kapt. Bovendien groeit bamboe veel sneller dan normaal hardhout. Een bam-boeboom kan soms wel twintig meter lang worden en na vijf jaar al zijn volledige sterkte bereiken. Een hectare met bamboe kost qua energie dus veel minder dan bijvoorbeeld een hectare met loofhout. Het kappen van bijvoorbeeld loofhout kost veel meer energie, omdat loofhout veel langzamer weer terug-groeit. Bamboe is daarentegen een onuitput-telijke bron.

Waarom verkiest men dan bamboe niet boven andere houtsoorten? Dit is een vraag waar wij in onze casestudy antwoord op zullen prob-eren te geven. Aangezien deze vraag redelijk breed is verdelen we het in subgroepen.

Allereerst is er veel meer kennis over andere houtsoorten dan over bamboe. Iedere hout-soort heeft bijvoorbeeld zijn eigen sterkte en soortelijke gewicht. Met bamboe is dit veel moeilijker te bepalen, omdat de structuur van bamboe anders is dan die van hout. Hout is in diverse afmetingen te verkrijgen, bamboe is rond, hol en niet overal even dik. Er is in Ned-erland nog weinig bekend over de materiaal-eisen van bamboe, waardoor we minder ge-neigd zijn om met bamboe te gaan bouwen.

Een ander onderdeel is de weg die het ma-teriaal af moet leggen vanaf de kap tot aan de bouwplaats. Bamboe wordt in Costa Rica veel gebruikt omdat het daar in overvloed aanwezig is. Het kost dus weinig energie om het materiaal van de kap naar de bouwplaats te krijgen. Dit gaat bijvoorbeeld meer energie kosten op het moment dat dezelfde bamboe naar Nederland moet worden verscheept. Bamboe groeit met name rond de evenaar. In Europa groeien ook diverse bamboesoorten, deze zijn echter niet zo sterk en niet zo groot als de bamboe die groeit rond de evenaar. Het

Bamboe constructie

CA

SESTUD

Y Ecolo

gisch

bou

wen