Nationale Dyslexie Conferentie 3 april 2013 Dyslexie, Emotioneel welbevinden en Schoolverzuim handvatten voor signalering, diagnostiek en begeleiding

Nouchka Tick1 Thea Vogelaar2

1 Senior Onderzoeker, Yulius Academie, Yulius 2 Klinisch Psycholoog, Yulius/ Psychologische-pedagogische praktijk Thea Vogelaar

Achtergrond: Een verkennend onderzoek naar dyslexie en schoolverzuim in het VMBO Nouchka Tick1 & Veronique Prins2 (Gedragsspecialist SEN, Stichting voor Elkaar )

Stichting Volkskracht, Provincie Zuid-Holland, CED, CMO Stimulans, Erasmus MC, BAVO-RNO/Europoort, Stichting voor Elkaar, Stichting Actie! Voor Dyslexie, Yulius e.a.

“Stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren van en het accuraat/vlot toepassen van het lezen en of het spellen op woordniveau”

Prevalentiegegevens • Schatting: 4% van de leerlingen • Man-vrouw ratio varieert 3:2/5:4

Risico’s • VS: School-/ studieuitval (bij onvoldoende begeleiding) • Externaliserende problemen/Internaliserende problemen

Wat weten we over dyslexie:

4

• (On)geoorloofd afwezig zijn van school: frequent ziek zijn, spijbelen, maar ook: thuishouden door ouders, schorsing.

Wat weten we over schoolverzuim:

Prevalentie & risicofactoren • Meisjes: 8,4%; Jongens:7,5% • Vaker onder allochtone jongeren • Risicofactoren zijn o.a. lage ouderbetrokkenheid,

weinig sociale vaardigheden, slechte leerprestaties • Belangrijke voorspeller schooluitval • Lang proces, dat al op jonge leeftijd begint

Onderzoeksvragen

Onderzoeksvragen ● Hoe hoog is de prevalentie (niet onderkende) dyslexie op

het VMBO (-3)? ● Hoe hoog is de prevalentie verzuim (spijbelen en

frequent) ziekteverzuim op het VMBO ● Is er een verband tussen schoolverzuim en

(nietonderkende) dyslexie?

VMBO-3 leerlingen in Rotterdam • Hoge schooluitval • Diverse populatie

Procedure Onderzoek

Sample

• Rotterdamse VMBO-scholen random geselecteerd

• Indien ja, deelname alle leerlingen klas 3

Screening

• Registratie verzuimgegevens & kenmerken kind • Klassikale dyslexiescreening (Selectie) • Individuele dyslexiescreening (Selectie)

Onderzoek

• Dyslexie-Onderzoek BAVO-RNO/Europoort & Eenheidszorg

Deelnemers

Deelnemers - 12 scholen; - 727 leerlingen

Gegevensverzameling: Dyslexie (n=528; 73%) Verzuim (n=707; 97%) Etniciteit (n=315; 43%) & Sekse (n=664; 91%)

(1) Resultaten prevalentie Dyslexie

(niet-) onderkende dyslexie

Geen enkel vermoeden 55,3%

Eerste Signalering 31,8%

Dyslexie 12,9%

Niet-onderkend (NO) 8,0%

Onderkend (verklaring) 4,9%

(2) Resultaten Schoolverzuim

46%

27%

34%

15%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

Verzuim Spijbelen >4 keer ziek Beiden

Totaal

Totaal

(2) Dyslexie (NO+O) onder verzuimers

19,2%

16,1% 14,7%

27,9%

10,2% 10,6% 10,6% 10,3%

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

30,0%

Spijbelt Ziekteverzuim Verzuim Beiden

WelNiet

(2) Dyslexie NO onder verzuimers

00%

02%

04%

06%

08%

10%

12%

Spijbelt Ziekteverzuim Verzuim Beiden

WelNiet

9,8%

7,6% 7,6% 8,1%

7,5% 8,8%

7,6% 8,0%

Conclusies Studie

● Prevalentie dyslexie op VMBO scholen hoog ● Verzuimcijfers hoog, verband met dyslexie ●Onderkenning is slechts een stapje in het proces! ●Grote uitdaging voor VMBO scholen ● Inzicht in processen noodzakelijk

13

Wat lijkt er nu aan de hand te zijn.....

Dyslexie Schoolverzuim • Leerproblemen • Slechte schoolprestaties

14

Wat lijkt er nu aan de hand te zijn.....

Dyslexie Schoolverzuim • Leerproblemen • Slechte schoolprestaties

● Internaliserende problemen

angst, depressie, onzekerheid

Dyslexie en internaliserende (emotionele) problemen

● Dyslexie kan leiden tot faalervaringen

● Tot negatief zelfbeeld en gebrek aan motivatie

● Angst en depressieklachten ● Emotionele en fysiologische

stress-klachten ● Eerder geneigd uit te vallen van

school en studie niet af te maken

Vernooy, 2004; Poleij en Stikkelbroek 2009, Daniel et al., 2007; Richardson & Wydell, 2003; Maag& Reid, 2006; Alexander Passe , 2008)

Dyslexie en comorbide psychiatrische diagnosen

● Kinderen met RD hebben vaker internaliserende of externaliserende diagnoses

● Externaliserend komt niet vaker voor indien gecontroleerd voor samenhang RD en ADHD

● Angst en depressiestoornis blijft significant

● Maar vooral voor meisjes. Jongens laten eerder externaliserende problemen zien.

(Wilcutt et al., 2000)

Dyslexie en zelfvertrouwen ● Kinderen met dyslexie scoren lager

op zelfvertrouwen w.b. schoolfunctioneren (CBS-K)

● Meer sociale emotionele en gedragsproblemen, deze hangen samen met zelfvertrouwen

● Niet altijd verschil in globaal zelfvertrouwen

● Als globaal zelfvertrouwen goed is, zijn ouders positiever over leesproblemen en de consequenties

● Vaker “self-handicapping strategies”

(Terras et al., 2009; Alesi et al., 2012)

Dus…

● Internaliseren is een belangrijke factor om aan te pakken om schoolverzuim te voorkomen bij dyslectici

● Duidelijke relatie internaliseren (angst depressie, zelfvertrouwen) en dyslexie

● Dit kan ernstige vormen aannemen ● Vooral bij meisjes! ● In de behandeling/begeleiding van dyslexie is het

belangrijk om hier vroeg aandacht aan te besteden ● Positieve attitude omgeving en adaptieve strategieën

zijn belangrijk

Hoe aan te pakken? Effectieve praktijkervaringen….

3. Motiveren voor de begeleiding en taken

2. Signaleren van emotionele problemen en problemen met zelfvertrouwen

4. Zelfvertrouwen geven

1. Psychoeducatie

1. Psychoeducatie: Herkennen en erkennen problematiek

●Kind, ouder en leerkracht de dyslexie en bijkomende ervaringen en mogelijkheden leren erkennen en herkennen

●TIP: Boekje psycho-educatie van Thea Vogelaar & Ellen Titre (EDUforce)

●Op kindniveau geschreven, simpel en bevat tips ●Kinderen individueel; Ouders kunnen op

groepscursus komen

2. Signaleren van problemen

●Gebruik van bestaande instrumenten/screeners:

● SDQ, CBCL (internaliseren) ●CBS-K ●CORS, bespreekbaar maken

CBS-K)

Child Outcome Rating Scale CORS

3. Motiveren

●We gaan het samen doen ●Verdient eerst het sociaal emotionele stuk

eerst de aandacht? ●Benoemen dat het niet makkelijk is ●Maak inhoud signaleringsinstrumenten

bespreekbaar ●“Evelien is bijzonder”:

“Evelien is bijzonder”

● Laat Evelien verschillende mensen vragen op te schrijven waarom ze haar bijzonder vinden.

●Uitkomsten bespreken in behandeling

4. Werken aan zelfvertrouwen; de stapjes samen monitoren

● Successen zichtbaar maken ●Rapport ●Voor de toets: doornemen

wat geleerd en presentje uitzoeken

●Paperclipslinger

Rapport

Rapport

Rapport

De paperclipslinger

●Eigen slinger met naam aan de muur

●Eigen kleuren kiezen ●Bij iedere gelezen

bladzijde: paperclip toevoegen

Conclusies

●Belangrijke samenhang tussen dyslexie en internaliserende problematiek, die ernstige vormen aan kan nemen.

●De combinatie van deze problemen kan onder andere schooluitval tot gevolg hebben

●Belangrijk om in de begeleiding dit goed te signaleren en te werken aan niet alleen dyslexie, maar ook aan motivatie, zelfvertrouwen en welbevinden.

Toekomst

●Onderzoek naar effectiviteit methodieken en aanpassingen tijdens de behandeling

●Rol van externaliseren en andere comorbide diagnoses bij de ontwikkeling van dyslectische kinderen

Dank voor uw aandacht!!

Vragen? n.tick@yulius.nl