Militair-HistorischeLeeswijzer AfghanistanHerziene uitgave

Nederlands Instituut voor

Militaire Historie

Defensie

Woord vooraf

De Nederlandse krijgsmacht is al weer zes jaar actief in Af-ghanistan. De laatste twee jaar was de inzet vooral gerichtop het ondersteunen van de Afghaanse autoriteiten bij de(weder)opbouw van het leger en de politie, de economieen het bestuur in de provincie Uruzgan. De Nederlandsekrijgsmacht ijvert dan ook voor een geïntegreerde aanpak,waarin alle elementen naadloos op elkaar zijn afgestemd.Dat maakt het werk in Uruzgan voor het personeel nieteenvoudiger. Militairen kunnen niet langer volstaan methet oefenen van hun skills and drills. Onze mannen envrouwen worden in Afghanistan op alle niveaus van hetgeweldsspectrum en multidisciplinair ingezet. Het ene mo-ment moet de militair alle zeilen bijzetten om een vijande-lijke aanval af te slaan, het andere moment zit hij rond detafel met dorpsoudsten.Een grondige voorbereiding van Nederlandse militairen is inhet licht van het bovenstaande belangrijker dan ooit. Daar-toe behoort ook het vergaren en bijhouden van kennis overAfghanistan, de cultuur, godsdienst en geschiedenis van ditland. Zeker zo belangrijk is het krijgen van inzicht in zakendie uiteindelijk medebepalend zijn voor het succes van onsoptreden; zaken als warlordism, corruptie, de door de Tali-ban geleide opstand, de drugshandel en criminaliteit. Hetvergroten van de geestelijke bagage zou mijns inziens vooriedereen vanzelfsprekend moeten zijn. Het stelt ons immersin staat om ervaringen in de juiste context te plaatsen;eventuele problemen te analyseren en zonodig te relative-ren. Studies waarin het recente operationele optreden vande westerse krijgsmachten in Afghanistan aan bod komt,zijn vanzelfsprekend ook zeer de moeite waard.De leeswijzer is nadrukkelijk niet alleen bedoeld voor de-fensiepersoneel dat wordt uitgezonden naar Afghanistan.Ook voor het thuisfront – familie, vrienden en bekenden –kan ik deze leeswijzer van harte aanbevelen. De boeken indeze leeswijzer stellen alle lezers in staat zich een beterbeeld te vormen van het conflict, de Afghaanse maat-schappij en het brede scala aan uitdagingen waarvoor onzemilitairen zich geplaatst zien.

Commandant der Strijdkrachten

P.J.M. van UhmGeneraal

Geachte lezer,

Voor u ligt de herziene leeswijzer Afghanistan. De eerstedruk verscheen twee jaar geleden. Nederland stond toenaan de vooravond van de uitdagende missie in Uruzgan.Het optreden van ISAF-troepen in het zuiden van Afghani-stan heeft er mede toe bijgedragen dat het aantal publica-ties over dit land een enorme vlucht heeft genomen. Eentwintigtal nieuwe boeken en een ruime selectie uit de eer-ste druk zijn in deze leeswijzer gebundeld. Het NederlandsInstituut voor Militaire Historie (NIMH) hoopt u zo inzichtte geven in boeken die bij uw taakuitoefening goed vanpas kunnen komen.Evenals twee jaar geleden poogt de selectie recht te doenaan de complexiteit van het Afghaanse vraagstuk. De na-druk in de leeswijzer ligt vanzelfsprekend nog steeds op mi-litaire onderwerpen. De operatie in Uruzgan kent echtereen geïntegreerde aanpak, dat wil zeggen dat vanuit ver-schillende invalshoeken – economisch, bestuurlijk, sociaalen militair – getracht wordt een oplossing te vinden voor deproblemen waarvoor de Afghanen en hun internationalepartners zich geplaatst zien. Meer dan voorheen treft u danook in deze leeswijzer boeken aan die de hedendaagse pro-blematiek duiden en/of daarvoor oplossingen aandragen.Wederom hebben we een variatie in moeilijkheidsgraadaangebracht; alle boeken op de lijst zijn met één, twee ofdrie sterren gewaardeerd: hoe meer sterren, des te pittigerde inhoud.Het maken van een keuze uit deze met zorg samengestel-de leeswijzer is wellicht lastig. Als eerste introductie in deachtergronden van het conflict in Afghanistan kan ik u,zonder overigens de andere boeken te kort te willen doen,de boeken met gouden sterren aanbevelen.De digitale versie van de leeswijzer is raadpleegbaar op dewebsite van het NIMH (www.nimh.nl). Deze zal met nieu-we publicaties worden geactualiseerd.

Directeur Nederlands Instituut voor Militaire Historie

Drs. P.H. Kamphuis

Algemeen

Afghanistan. Een geschiedenis/Willem Vogelsang (Am-sterdam/Leuven, 2002) ISBN 90-5460-073-X.Voor wie naar Afghanistan vertrekt en nog weinig van ditland afweet, zou dit boek verplichte kost moeten zijn. Vo-gelsang biedt een eerste kennismaking met het land, dat inzowel letterlijk als figuurlijk opzicht tamelijk ontoegankelijkis. Het boek valt in drie delen uiteen. In het eerste deel be-handelt de auteur de geografie van Afghanistan, het kli-maat, de infrastructuur, de flora en fauna en nog een aan-tal andere aspecten. Tevens geeft hij enig inzicht in de be-volkingssamenstelling van het land, dat met recht een etni-sche lappendeken wordt genoemd, terwijl ook een uiteen-zetting over de islam wordt gegeven. Het tweede deelschetst het vroege verleden van Afghanistan en het derdedeel de moderne geschiedenis tot en met de val van de Ta-liban. Hoewel oorlog en gewelddadige machtswisselingende belangrijkste thema’s zijn, heeft de auteur ook oog voorluchtige details. Zo legt hij uit wat de Nederlandse uitdruk-king ‘ammehoela’ met Afghanistan te maken heeft. WieAfghanistan. Een geschiedenis tot zich heeft genomen, zalbeter dan voorheen in staat zijn de actuele ontwikkelingenin dit straatarme land te begrijpen en in een historischkader te plaatsen. Wil men na lezing wat meer de diepte in,dan kan men onder meer terecht bij de omvangrijkere stu-die die Vogelsang in 2002 in het Engels publiceerde, geti-teld The Afghans (Oxford, 2002) ISBN 0-631-19841-5.

Afghanistan. A short history of its people and poli-tics/Martin Ewans (New York, 2002) ISBN 0-06-050508-7. Om snel enig inzicht te verkrijgen in de politieke en mili-taire geschiedenis van Afghanistan (vanaf de oudheid,maar met de nadruk op de laatste eeuw) kan men te rade

*

* *

gaan bij het boek Afghanistan. A short history of its peo-ple and politics van de Britse diplomaat Martin Ewans.Terloops wordt de lezer ook behoorlijk wat wijzer over deAfghanen zelf en over hun cultuur. Het boek vertelt hoeAfghanistan in de negentiende eeuw tot wasdom kwamtussen de hamer en het aambeeld van respectievelijk deBritse en Russische koloniale rijken, zich in de twintigsteeeuw tot onafhankelijke staat ontwikkelde en uiteindelijktot slagveld werd van zowel de Koude als de Lange Oor-log. Wees voorbereid – maar die waarschuwing geldt ookandere publicaties in deze leeswijzer – op een vloedgolfaan feiten en namen. Omdat de geschiedenis van Afgha-nistan nu eenmaal complex is, is het betoog van Ewansover ‘een van de gevaarlijkste broedplaatsen van het mon-diale terrorisme’ soms wat taai, maar vervelen doet hetnooit. Het boek biedt een heldere kijk op de problemendie zich in het verleden hebben voorgedaan bij eerderepogingen in Afghanistan (iets van) een nationale eenheidte creëren en de maatschappij te moderniseren. Zo is hethoofdstuk over het hervormingsprogramma van Amanoel-lah Khan, die in 1919 aan de macht kwam, niet zonder ac-tuele betekenis.

Taliban/Ahmed Rashid (Amsterdam/Antwerpen, 2001)ISBN 90-450-0453-4.Als men op zoek is naar een antwoord op de vraag waaromAfghanistan op 11 september 2001 ‘op wrede, tragischewijze een bezoek aan de wereld bracht’, is het boek Talibanvan de Pakistaanse journalist Ahmed Rashid een aanrader.Deze verslaggever, die meer dan twintig jaar ervaring in deregio heeft, beschrijft het tijdperk van het Taliban-regime(1994-2001). Hij vertelt in klare taal hoe de Taliban hetland in de jaren negentig grotendeels overnamen, hoe zijstrenge islamitische wetgeving invoerden en hoe zij de ex-tremistische terreurbeweging van Osama bin Laden onder-dak en een uitvalbasis boden. Rashid maakt inzichtelijkwelke elementen het Afghanistan van de Taliban tot eenernstige bedreiging voor de wereldvrede maakten; deburgeroorlog en het aanhoudend etnisch geweld, hongers-nood, drugshandel, terroristische activiteiten en, niet tevergeten, het schrikbewind van de extremisten zelf komenaan bod. Rashid beschrijft de opkomst van de Taliban, hungeheimzinnige organisatie, hun ideeën, hun belangrijksteleiders en hij maakt duidelijk hoe zij erin slaagden om zichin het grote internationale machtsspel om olie, gas en han-delsroutes een centrale positie te verwerven. Vervolgensging het met hun invloed bergafwaarts; eind jaren negentiggroeiden zij als gevolg van hun extremisme uit tot de pariavan de wereld. Bij de Amerikaanse strafexpeditie die volgde

*

op ‘9/11’, werden zij uit het zadel gestoten en uit Kabulverdreven. Rashids bekende en veelgeprezen boek is oor-spronkelijk verschenen in het Engels: Ahmed Rashid, Ta-liban. Militant islam, oil and fundamentalism in CentralAsia (New Haven/Londen, 2001) ISBN 0-300-08902-3.

Koran, Kalashnikov, and Laptop. The Neo-Ta-liban Insurgency in Afghanistan, 2002-7/Antonio Giu-stozzi (New York, 2007) ISBN 978-0-231-70009-2.Toen de Taliban enkele jaren na de omverwerping van hunregime in 2001 opnieuw actief werden, kondigden militai-ren en politici herhaaldelijk hun nederlaag aan. Die is ech-ter, ondanks grote verliezen, uitgebleven. De offensievenvan de Taliban in 2006 waren volgens Giustozzi geen ver-rassing, zoals vaak is beweerd. Immers, de eerste tekenenvan een gewapende opstand van wat hij de ‘neo-Taliban’noemt, waren in 2003 al zichtbaar.Koran, Kalashnikov, and Laptop is een uitgebreide en ge-detailleerde studie met kaarten, tabellen, grafieken en velekruisverwijzingen. De auteur beperkt zich grotendeels toteen analyse van de oorzaken en de verschijningsvorm vande opstand (insurgency) van de neo-Taliban, die zich on-derscheidt van de eerdere variant door nadrukkelijk onder-deel uit te maken van de mondiale jihadistische strijd. Giu-stozzi waagt zich niet aan een uitgebreide analyse van decampagne van de Afghaanse regering en haar Amerikaan-se en andere NAVO-bondgenoten in de context van de be-staande counterinsurgency theorie. Hij besteedt wel enigeaandacht aan het Nederlandse militaire optreden in Uruz-gan. Hoewel hij hierbij nauwelijks uitstijgt boven enkele ge-meenplaatsen over de zogenaamde Dutch approach, wijsthij terecht op het snel afnemend animo onder de Neder-landse politieke en militaire leiding eind 2007 om het unie-ke van de Nederlandse aanpak te benadrukken. Giustozziis pessimistisch gestemd. De krijgsheren die na 2001 aan demacht kwamen, dienden louter hun eigen belangen endreven daardoor een deel van die bevolking in de handenvan de Taliban. De Afghaanse politie is zwak en corrupt,het regeringsleger is nog niet in staat tot zelfstandig optre-den. Vooral corrupte overheidsfunctionarissen profiterenvan de papaverhandel, terwijl de rol van de Taliban daarinvolgens de auteur vrij beperkt is. De kern van zijn betoogis dat het succes van de neo-Taliban vooral te danken is aanhet gemak waarmee de opstandelingen de zwakheden vande Afghaanse staat konden uitbuiten. Giustozzi heeft eendroog, ietwat afstandelijk, maar voor een instant-geschie-denis grondig onderbouwd boek geschreven, dat zich goedlaat lezen als aanvulling op het meer gepassioneerde relaasvan Sarah Chayes (zie verderop).

* * *NIEUW

The search for security in post-Taliban Afghani-stan. Adelphi Paper 391/Cyrus Hodes en Mark Sedra (Lon-den, 2007) ISBN 978-0-415-43883-4.Hodes en Sedra schetsen in dit essay de ontwikkeling vande openbare veiligheid in Afghanistan sinds de val van deTaliban. Ze beoordelen zowel de oorzaken (warlordism,corruptie, de door de Taliban geleide opstand, de drugs-handel en andere vormen van criminaliteit) van de ver-slechterende veiligheidssituatie en de reacties daarop vanvooral de internationale gemeenschap. De eerste hoofd-stukken van het essay zijn briljant in hun beknoptheid. Hettweede deel is iets minder interessant. Deels valt dit te wij-ten aan onnodige slordigheden. Zo wordt de in december2006 door generaal-majoor Ton van Loon geleide operatieBaaz Tsuka toegeschreven aan de Canadezen, terwijl zij hetoperatiegebied ten zuiden van de stad Kandahar plaatsen(het moet zijn ten westen van de stad). Desondanks is ditessay een aanrader. Hodes en Sedra pikken namelijk dedraad van het verhaal op waar Ahmed Rashid die in zijnboek Taliban liet eindigen.

* *NIEUW

Rescuing Afghanistan/William Maley (London,2006) ISBN 978-0-868-40937-5.“Afghanistan remains on a knife-edge, confronted by bru-tal insurgents at home and diminishing interest abroad.”Aldus kenschetst de Australische hoogleraar en Afghani-stan-kenner Maley de situatie in dit land in het najaar van2005. In zijn studie gaat hij onder meer in op de bestuurlij-ke inrichting van het land, de veiligheidssituatie, de socialeen economische ontwikkeling en de plaats van Afghanistanin de wereld. Uit zijn betoog wordt duidelijk dat de huidi-ge problemen in Afghanistan wortelen in gebeurtenissenvan de afgelopen decennia. De bestuurlijke ineenstorting inde jaren 1970 en de val van het communistische regime in1992 ondergroeven de legitimiteit van het centrale gezagen verdeelden de politieke elite. De situatie verbeterde nietecht na de val van de Taliban in 2001. De verantwoorde-lijkheid voor veiligheid en justitie werd toevertrouwd aandubieuze personen. Een onsamenhangende regeringsstruc-tuur, onduidelijke ministeriële verantwoordelijkheden encliëntelisme waren het gevolg, wat de Taliban een kans totheropleving bood in het zuiden van Afghanistan. Het her-winnen van het vertrouwen van de bevolking is in deze si-tuatie, zo stelt Maley, een moeizaam proces. De aanvanke-lijk beperkte troepeninzet van de ISAF, de voorwaardelijkelegitimiteit van de regering en het deels uitblijven van doorhet buitenland gedane beloften betreffende wederop-bouwhulp helpen hierbij niet. Ten slotte stipt de auteur deinternationale positie van Afghanistan aan, waarbij de

* *NIEUW

(veelal moeizame) verstandhouding met Pakistan, Iran, deVerenigde Staten en de globalised Islam aan bod komt.Maley’s betoog kent, ondanks alles, een optimistische on-dertoon. Deze baseert hij op het feit dat de Afghaanse be-volking tegenwoordig beter af is dan vroeger en niet vanzins is de verworvenheden op te geven. Wel signaleert hijdat de ‘reddingsmissie’ pas kans van slagen heeft, als deAfghaanse regering zich concentreert op de opbouw vaneen vaardig, onbesmet en alomvattend landsbestuur en deinternationale gemeenschap daadwerkelijk invulling geeftaan haar retoriek inzake een langdurige en intensieve be-trokkenheid. Maley’s boek is een aanrader voor eeniederdie zich in korte tijd – het boek telt 176 pagina’s – eenbeeld wil vormen van de crisis in Afghanistan.

Building a new Afghanistan/Robert I. Rotberg,ed. (Cambridge/Washington D.C., 2007) ISBN 0-8157-7569-5.“Afghanistan is a theme park of the world’s worst problems:warlordism, terrorism, rampant narco-trafficking, endemicpoverty, bad neighbours and over 20 years of devastation ofhuman and physical infrastructure.” Aldus een van de au-teurs van deze onder redacteur Robert Rotberg uigebrachtebundel. Het idee achter dit boek, handgrepen bieden voorhet internationale streven om in Afghanistan een moderne,democratische markteconomie tot stand te brengen, mag indit licht als een uitdaging worden betiteld. De auteurs waar-schuwen de lezer dat de internationale gemeenschap moge-lijk niet is toegerust om op sociaal, cultureel, politiek en eco-nomisch vlak de gewenste hervormingen door te voeren.Hoewel in de bundel nu en dan enig optimisme over de mo-gelijkheden tot staatsvorming doorklinkt, spreekt daaruittoch vooral de boodschap dat de buitenwereld haar ver-wachtingen over wat er in Afghanistan te bereiken valt, naarbeneden moet bijstellen. De auteurs komen tot dit oordeelaan de hand van bijdragen waarin de complexe Afghaansewisselwerking tussen politiek, militaire veiligheid, handel enrechtspraak centraal staat. Een tweede inzicht dat de bundelbiedt, is het feit dat in Afghanistan de cultuur van vrijblij-vendheid van afspraken centrale regulering op politiek, juri-disch en economisch terrein ernstig hindert. De auteurs wij-zen erop dat zowel de internationale gemeenschap als de re-gering in Kabul beter moet leren omgaan met deze maat-schappelijke, door familiebanden en gewoonterecht ingege-ven opstelling. Of de huidige strategieën voor de (weder)op-bouw van Afghanistan daadwerkelijk vruchten gaan afwer-pen is onduidelijk. Rotberg en de zijnen geven een goedoverzicht van de tot nu toe behaalde beleidsresultaten en deproblemen die zich daarbij voordoen.

* *NIEUW

Beyond reconstruction in Afghanistan. Lessonsfrom development experience/John D. Montgomery enDennis A. Rondinelli, eds. (New York/Basingstoke, 2004)ISBN 1-4039-6511-0.“Een toevallig ontstaan iets, op de kaart gezet door de ko-loniale grote mogendheden. Sommige wetenschappers be-twijfelen of het überhaupt ooit een natie is geweest.” Zoomschrijft een van de redacteuren van Beyond reconstruc-tion het land Afghanistan. Het is een ontnuchterende uit-spraak, in een tijdperk waarin de wisselwerking tussen fa-lende staten, terrorisme en de noodzaak van nation build-ing diplomaten en beleidsmakers sterk bezighoudt. Hoekan men, zo luidt de prangende vraag, een levensvatbaarcentraal gezag opbouwen in een land dat reeds decennia-lang een dergelijke staats- en bestuursstructuur ontbeert?In deze verhelderende bundel gaan diverse experts intwaalf essays in op de uitdagingen waarmee zij die bij hetproces van wederopbouw betrokken zijn, worden gecon-fronteerd. De auteurs analyseren aan de hand van een keurvan historische voorbeelden in onder meer Bosnië, El Sal-vador en Tadzjikistan, problemen die post-conflict weder-opbouw in de weg staan. Ook gaan zij in op de talrijke fac-toren die van beperkende invloed zijn op de ambitieuze po-gingen nieuwe (democratische) staten te creëren. Aan de

* * *

hand hiervan beoordelen zij de ontwikkelingsplannen voorAfghanistan. In alle bijdragen ligt de nadruk op de interac-tie tussen de belangen van de diverse binnen- en buiten-landse partijen. Inzicht in de unieke sociale, economische,etnische en politieke factoren van de Afghaanse samenle-ving staat hierbij voorop, om zo een route te kunnen uit-zetten waarlangs de (weder)opbouw van dit land mogelijkzou kunnen zijn.

From Africa to Afghanistan. With Richards andNATO to Kabul/Greg Mills (Johannesburg, 2006) ISBN978-1-86814-450-1.Greg Mills gaf van mei tot september 2006 leiding aan dedoor ISAF-commandant, generaal David Richards, in hetleven geroepen Prism Cell, een multidisciplinaire civieledenktank in het hoofdkwartier van ISAF. Mills wil ons inFrom Africa to Afghanistan laten delen in de uitdagingendie het stabiliseren en opbouwen van een land met zichmeebrengt, terwijl tegelijkertijd opstandelingen wordenbestreden. Het boek geeft een caleidoscopisch overzichtvan het land, het volk en de aan de NAVO opgedragentaak. De korte ‘verhalen’ zijn prima leesbaar, maar een rodedraad laat zich moeilijk vinden. Mills’ boek staat vol metscherpzinnige observaties en analyses. Zo stelt hij, zonder

* *NIEUW

daarbij de waarde van een mensenleven te bagatelliseren,treffend het risicomijdende gedrag van veel troepenleve-rende landen aan de kaak. Mills is van mening dat wester-se militairen veel vaker het kamp af moeten, omdat dat deenige manier is om vertrouwd te raken met de bevolkingen lokale gebruiken. Het gemis aan ground truth maakt dathet conflict verwordt tot een abstracte strijd tussen goed enkwaad, terwijl het succes van militaire operaties wordt af-gemeten aan het aantal doden. In de laatste hoofdstukkendoet Mills nog een minder geslaagde poging de losse eind-jes aan elkaar te knopen. Een duidelijke conclusie ontbreektdan ook in het boek.

Karzai. The failing American intervention andthe struggle for Afghanistan/Nick B. Mills (Hoboken, 2007)ISBN 978-0-470-13400-9.De auteur, Nick Mills, is hoogleraar journalistiek aan de Uni-versiteit van Boston. Mills ontmoette Karzai voor het eerstin 1987 in Pakistan. Mills was bezig een opleiding voor Af-ghaanse journalisten op te zetten. Zijn contactpersoon bijhet Afghan National Liberation Front (ANLF) – één van deverzetsbewegingen die in Pakistan een bruggenhoofd von-den – was Karzai. Mills ondervond destijds al dat een mo-

* *NIEUW

dern, vrij en veilig, maar bovenal ‘Afghaans’ AfghanistanKarzai na aan het hart lag. Twintig jaar later krijgt Mills minof meer bij toeval de kans om president Karzai te intervie-wen. In 2005 zijn Mills en Karzai – a natural storyteller – re-gelmatig in gesprek over het leven en de politieke carrièrevan de Afghaanse president. Mills’ boek verschaft de lezereen interessante kijk in de persoon Karzai, zijn karakter enzijn opvattingen. Tal van interessante thema’s komen aanbod: de Koude Oorlog, het buurland Pakistan, de interneverdeeldheid, het geloof en de internationale gemeenschap.Mills laat zien dat Karzai niet slechts een mascotte van deVerenigde Naties is en schetst onomwonden de grote pro-blemen waarvoor de Afghaanse overheid staat. De lezerheeft met dit boek geen analyse van de recente politiekegeschiedenis van Afghanistan in handen, noch een diep-gaande biografie. Qua schrijfstijl houdt het het midden tus-sen geschiedschrijving en literaire non-fictie. Verder valt opdat de inhoud van het boek geen recht doet aan de sug-gestieve, op de Amerikaanse markt gerichte, ondertitel. Hetboek is niettemin vlot geschreven en laat de lezer op pretti-ge wijze kennismaken met Afghanistan en Karzai.

Slagveld Afghanistan/Farah Karimi (z.p., 2006)ISBN 978-90-468-0143-7.Voormalig GroenLinks-Kamerlid Farah Karimi, die beginjaren tachtig het Iran van ayatollah Khomeini ontvluchtte,schreef in 2006 een boek over haar ervaringen in Afgha-nistan. Ze bezocht het land sinds 2000 vijf keer. In Slag-veld Afghanistan plaatst ze kanttekeningen bij de strate-gie van de internationale coalitie, waaronder Nederland.Karimi is – het boek verscheen in november 2006 – som-ber over de toekomst van Afghanistan ten zuiden van deHindu Kush, het gebied waar hoofdzakelijk Pashtunswonen. Struikelblokken zijn in haar ogen bovenal corrup-tie, de terugkeer van de Taliban, de drugshandel, de on-gebroken macht van de krijgsheren en criminaliteit. Ver-der is Karimi bijzonder kritisch over president Karzai. Zijziet hem als een zwakke leider met wie iedereen eenloopje neemt. Karimi steekt haar kritiek niet onder stoelenof banken, maar slaagt er niet in een geloofwaardig alter-natief aan te dragen. Zo vindt ze dat militairen plaatsmoeten maken voor civiele hulpverleners. Zij realiseertzich echter onvoldoende dat veiligheid en ontwikkelingonlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Slagveld Afgha-nistan is interessant in het licht van de discussie die wordtgevoerd over de taakafbakening tussen de krijgsmacht enhulporganisaties in crisisgebieden. Zeker omdat Karimi al-gemeen directeur is van Oxfam Novib, een van Neder-lands grootste hulporganisaties.

*NIEUW

Drugs in Afghanistan. Opium, outlaws andscorpion tales/David Macdonald (Londen, 2007) ISBN978-0-7453-2617-7.Afghanistan is voor veel landen een zorgenkindje daar waarhet gaat om zijn toonaangevende rol in de productie vanopium en heroïne. Onderbelicht, maar zeker zo belangrijk inhet licht van de inspanningen die de internationale ge-meenschap zich getroost om Afghanistan in de vaart dervolkeren omhoog te stuwen, is het drugsgebruik. Drugs inAfghanistan is een geslaagde poging deze lacune in onzekennis te dichten. Macdonald is dan ook de bescheidenheidzelf als hij schrijft dat zijn boek slechts een tipje van de slui-er oplicht van de vele factoren die van invloed zijn op hetdrugsgebruik in Afghanistan. Een steeds grotere groep Af-ghanen gebruikt drugs om aan de harde dagelijkse realiteitte ontsnappen. Macdonald stelt dat krijgsheren, milities enbuitenlandse veiligheidsfirma’s die zichzelf buiten de wetplaatsen, verantwoordelijk zijn voor een maatschappij waarangst en onveiligheid overheersen. Dit, in combinatie metextreme armoede en andere door oorlog veroorzaakte trau-ma’s, doet Afghanen in toenemende mate naar drugs grij-pen. De drugsgerelateerde activiteiten van de krijgsherenvergroten de beschikbaarheid van opium en heroïne in hetland, terwijl ze tevens de bestuurlijke verhoudingen onder-mijnen en daarmee de staat verzwakken. Drugs in Afghani-stan is vooral een aanrader voor eenieder die het geïnte-greerde beleid (comprehensive approach) van Nederland inAfghanistan helpt vormgeven, maar is ook de moeite waardvoor meer algemeen geïnteresseerde lezers.

Afghanistan. The mirage of peace/Chris Johnson enJolyon Leslie (Londen, 2004) ISBN 1-84277-377-1.Afghanistan lijkt met succes de weg te zijn ingeslagen vaneconomische wederopbouw, democratie en gelijkberechti-ging van vrouwen. Nader onderzoek, zo stellen de auteurs,leert ons echter dat er slechts van een dunne laag liberaal-democratische vernieuwing sprake is. De wederopbouwbeperkt zich tot Kabul, terwijl de gelijkberechtiging vanvrouwen nog nauwelijks van de grond komt. Afghanistanis in essentie een narco-staat die door warlords wordt ge-leid. Zoals de titel van het boek al suggereert, lijkt duurza-me vrede in dit land nog ver weg. De auteurs, die daarsamen ongeveer twintig jaar als ontwikkelingswerker actiefzijn geweest, beargumenteren op overtuigende wijze dat erte veel door een westerse bril naar het land wordt gekeken.Johnson en Leslie schetsen een indringend beeld van de Af-ghaanse maatschappij en cultuur. Zij ijveren ervoor het landtoch vooral vanuit zijn sociale, culturele en historische con-text te beschouwen. Het boek bevat daarnaast veel prakti-

* *

* * *NIEUW

sche tips en raadgevingen voor westerlingen die in Afgha-nistan werkzaam zijn, maar het biedt geen kant-en-klareoplossingen voor de daar heersende problemen. Afghani-stan. The mirage of peace is een aanrader – om niet te zeg-gen een must – voor eenieder die het Nederlandse beleidten aanzien van Afghanistan gestalte geeft of uitvoert.

Afghanistan. The labyrinth of violence/Amalendu Misra(Cambridge, 2004) ISBN 0-7456-3115-0.De publicatie van Misra geeft een overzicht van de vele va-riabelen die invloed op het conflict in Afghanistan uitoefe-nen. De auteur beschouwt het land – en hij staat daarinniet alleen – als een schoolvoorbeeld van wat politicologeneen failed state noemen. Vanzelfsprekend gaat Misra uit-voerig in op de etnische controverses die het land sindsmensenheugenis plagen en er de voornaamste oorzaak vanzijn dat zich vooralsnog geen krachtig centraal gezag konontwikkelen. De auteur heeft ook oog voor factoren diedikwijls onderbelicht blijven, zoals de desastreuze invloedvan de papaverteelt op de interne verhoudingen. Behalveaan de vaak besproken bemoeienis van de grote mogend-heden met Afghanistan, besteedt Misra ook aandacht aanminder bekende vormen van internationale wedijver op Af-ghaanse bodem, zoals de religieuze rivaliteit tussen Saudi-Arabië en Iran. Hoewel hij het negatieve effect van ditsoort externe factoren niet miskent, wijt Misra de chroni-sche gewelddadigheid van het sociaal-politieke leven in Af-ghanistan toch vooral aan de inwendige etnisch-tribale te-genstellingen. Het ontwerpen van een modus vivendi tus-sen de diverse bevolkingsgroepen is volgens hem een ab-solute voorwaarde voor het creëren van een veilig envreedzaam Afghanistan. Zonder de opbouw van een

* *

krachtige staat, die pas mogelijk is als etnische verzoeningeen feit is, is een stabiele toekomst voor dit land onmoge-lijk. De auteur is niet hoopvol over de kans dat de interneverdeeldheid op korte termijn zal worden overwonnen.Optimisme is bij publicisten die over Afghanistan schrijvensowieso een schaars goed.

Pakistan and the emergence of Islamic militancy inAfghanistan/Rizwan Hussain (Aldershot, 2005) ISBN 0-7546-4434-0.Rizwan Hussain beschrijft vanuit politiekhistorisch perspec-tief de rol die Pakistan heeft gespeeld in de groei van eenstrijdlustige islam in Afghanistan. Het boek, dat onder meerop interviews is gebaseerd, laat zien hoe Afghaanse islami-tische fundamentalisten sinds het midden van de jaren ze-ventig een plaats op de Pakistaanse politieke agenda kre-gen. Pakistan streeft sinds zijn onafhankelijkheid in 1947enerzijds naar een haar welgezind en plooibaar regime inAfghanistan, om zo in het geval van een oorlog met Indiahet buurland te gebruiken voor een strategische verdedi-

* * *

ging in de diepte. Anderzijds maakte de Pakistaanse (mili-taire) elite handig gebruik van de oorlog in Afghanistan omde aandacht van de problemen in eigen land af te wenden.De complexiteit van de Pakistaans-Afghaanse verhoudin-gen en de wetenschappelijke benadering van het onder-werp maken dat het boek van de lezer enig doorzettings-vermogen vergt. Desondanks wordt het iedereen die meerwil weten over het ontstaan van het islamitische funda-mentalisme – en het daaraan gelieerde terrorisme – in Zuid-west-Azië van harte aanbevolen. Het zesde hoofdstuk isvooral interessant, omdat het aandacht besteedt aan dehulp en steun die Pakistan in de jaren 1996-2001 aan deTaliban heeft geleverd, terwijl ook de veranderingen in hetPakistaanse beleid jegens de Taliban na 11 september 2001aan bod komen. Meer in het algemeen, zo luidt de ietwatpessimistische conclusie van de auteur, zijn het steeds inhoge mate invloeden van buitenaf (regionaal en extrare-gionaal) die het lot van Afghanistan zo onvoorspelbaarmaakten en maken.

Militaire geschiedenis

Afghanistan. A military history from Alexander theGreat to the fall of the Taliban/Stephen Tanner (Cam-bridge, 2002) ISBN 0-306-81164-2.Dit boek is uniek in die zin dat het als enige een volledigoverzicht van de militaire geschiedenis van Afghanistanbiedt en een periode van bijna 2.500 jaar beslaat. Tanner,die van huis uit geen Afghanistan-deskundige is, publiceer-de dit boek in 2002, toen dit Aziatische land in de Verenig-de Staten in het middelpunt van de belangstelling stond. Dekracht van het boek is dat het duidelijk laat zien hoe in deloop der eeuwen de strategische betekenis van Afghanistanaan belangrijke veranderingen onderhevig is geweest. Deconstante factor is het uitermate onherbergzame terrein dathet land zo moeilijk beheersbaar maakt. Tanner beschrijfthoe Afghanistan talrijke malen onder invasies en onder deeigen tribale verdeeldheid te lijden heeft gehad. Vooral deMongolen en het Sovjetleger hebben verschrikkelijk huisge-houden. De belangrijkste boodschap van de auteur is dat

* *

tot nu toe geen enkel vreemd leger erin is geslaagd Afgha-nistan permanent te bezetten en volledig onder controle tekrijgen. In dit opzicht laat Afghanistan: a military history,dat als eerste introductie tot het rijke militair-historische ver-leden van dit land prima voldoet, zich lezen als een waar-schuwing aan eenieder die Afghanistan van buitenaf zijnwil, hoe goedbedoeld ook, wenst op te leggen.

The bear went over the mountain. Soviet combat tac-tics in Afghanistan/Lester W. Grau, ed. (Londen/Portland,1998) ISBN 0-7146-4413-7.

Afghan guerrilla warfare. In the words of the Mu-jahideen fighters/Ali Ahmad Jalali en Lester W. Grau (St.Paul, 2001) ISBN 0-7603-1322-9.

The Soviet-Afghan war. How a superpower foughtand lost/Lester W. Grau en Michael A. Gress, eds. (La-wrence, 2002) ISBN 0-7006-1186-X.Lester Grau is co-auteur van drie boeken over de Soviet-Afghaanse oorlog. De eerste twee, The bear went over themountain en Afghan guerrilla warfare handelen over detactieken die de Sovjets en de mujaheddin gebruikten. Hetderde boek beschrijft de oorlog vanuit het perspectief vande Russische Generale Staf. Grau, een gepensioneerde lui-tenant-kolonel van het Amerikaanse leger, is een kennervan de Sovjetstrijdkrachten en hun operationeel en tactischoptreden. De eerste twee boeken bestaan uit een verza-meling vignettes ofwel leerrijke praktijkvoorbeelden dierespectievelijk zijn opgetekend door officieren die studerenaan de Frunze militaire academie en door Afghaanse strij-ders. Deze vignettes zijn in het Engels vertaald en, aange-vuld met waardevolle kanttekeningen, uitgegeven. Doorbeide boeken loopt als een rode draad de vraag hoe hetmogelijk is dat de mujaheddin erin zijn geslaagd de strijdtegen het numeriek superieure en veel beter bewapendeSovjetleger vol te houden en die bezettingsmacht uiteinde-lijk tot een smadelijke aftocht te dwingen? In Afghan guer-rilla warfare komen ook de zwakke punten van de muja-heddin aan bod, zoals haar interne verdeeldheid en hetdaaraan gerelateerde onvermogen tactische successen uitte buiten. Het vele kaartmateriaal dat in het boek wordtgebruikt, is eenvoudig doch instructief.The Soviet-Afghan war laat zien hoe het Rode Leger in1979 totaal onvoorbereid de strijd met de mujaheddin aan-ging en zich gaande de oorlog met veel vallen en opstaande tactieken van de contraguerrilla eigen maakte. Dat deresultaten van het Russische leerproces uiteindelijk tegen-vielen, blijft in deze studie wat onderbelicht, terwijl er ookweinig of geen aandacht is voor de extreem gruwelijkekanten van deze oorlog. Samen met de kritische kantteke-

* *

* *

* * *

ningen van Grau en Gress, die juist wel oog hebben voorwat men wel the sharp end of war noemt, levert deze stu-die niettemin boeiende lectuur op. Vooral de vele voor-beelden uit de harde praktijk spreken tot de verbeelding.

Afghanistan-The bear trap. The defeat of a super-power/Mohammed Yousaf en Mark Adkin (Barnsley, 1992;editie 2001) ISBN 0-85052-860-7.De Pakistaanse brigadegeneraal Mohammed Yousaf was inde jaren tachtig hoofd van het Afghaanse bureau van de In-terservice Intelligence (ISI), de Pakistaanse inlichtingen-dienst. In die hoedanigheid fungeerde hij als de mastermindvan de militaire hulp die Pakistan aan de mujaheddin boodin haar strijd tegen de Sovjet-Unie. Hij was er verantwoor-delijk voor dat er duizenden tonnen aan wapens – gefinan-cierd door de Saudi’s en de CIA – naar Afghanistan werdengesluisd. In dit boek heeft Yousaf zijn herinneringen aan dietijd en die werkzaamheden vastgelegd. Medeauteur Adkin,een oud-majoor van het Britse leger, heeft hem geholpenzijn verhaal zo coherent mogelijk aan het papier toe te ver-trouwen. The bear trap is een boeiend verslag van de wijzewaarop Pakistan en de Verenigde Staten heimelijk controleuitoefenden op een van de grootste guerrillaoorlogen vande twintigste eeuw en ertoe bijdroegen dat ook de Sovjet-Unie haar eigen ‘Vietnam’ beleefde. Het boek bevat veel in-teressante feiten en observaties. Zo ervoeren de Pakistaan-se autoriteiten volgens Yousaf de Verenigde Staten, on-danks de overvloedige hulp die dit land verstrekte, als eenkortzichtige en onbetrouwbare bondgenoot. Uit het boekkomt ook duidelijk naar voren dat het geen sinecure is ommet Afghaanse krijgsheren samen te werken.

Ghost wars. The secret history of the CIA, Afgha-nistan, and bin Laden, from the Soviet invasion to Sep-tember 10, 2001/Steve Coll (New York, 2001) ISBN 1-59420-007-6.“For God’s sake, you are financing your own assassins.”Dit citaat uit Ghost Wars vat de strekking van het boekkernachtig samen. Het vertelt over de heimelijke steun vande CIA, de Saudische en de Pakistaanse inlichtingendienstaan de islamitische jihad tegen de sovjets in Afghanistan,en de gevolgen van die steun voor de opkomst van radica-le islamieten zoals Hekmatiyar, de Taliban en Osama binLaden. Coll is een geboren en gedreven verteller en datmaakt Ghost wars tot een lijvig boekwerk. Het is niettemineen aanrader, juist omdat het meer biedt dan een beschrij-ving van de handel en wandel van de CIA. Het zorgvuldiggeannoteerde boek bestrijkt de gehele regio van Saudi-Arabië tot Pakistan, laat zien wie Al Qa’ida en Osama bin

* *

* *

Laden steunden, bespreekt de gecompliceerde verhoudingtussen Bin Laden en de Saudi’s en verduidelijkt de voortdu-rende strijd tussen de CIA, het Witte Huis en de belangrijk-ste bondgenoten over het te voeren beleid. Coll heeft ge-durende de twaalf jaar dat hij aan het boek werkte, tien-tallen overheidsfunctionarissen, geheim agenten en hunbazen uit Saudi-Arabië, Pakistan, Rusland en Amerika geïn-terviewd en een groot aantal vertrouwelijke documenteningezien. Het zijn echter niet alleen de onthullingen die hetboek zo boeiend maken, maar ook de wijze waarop het decomplexe Afghaanse situatie inzichtelijk maakt. Ghost warsleest bij vlagen als een spannend jongensboek. Coll verliestde objectiviteit echter niet uit het oog.

De geheime oorlog van Charlie Wilson. Hoe een Ame-rikaans Congreslid de Russen uit Afghanistan verjaag-de/George Crile (Utrecht, 2004) ISBN 90-229-8842-2.Dit opmerkelijke boek sluit nauw aan bij Ghost wars. Hetbeschrijft hoe één man, een Democratisch Congreslid uitTexas, genaamd Charles Wilson, vrijwel eigenhandig degrootscheepse en honderden miljoenen dollars kostendeCIA-operatie om de mujaheddin in haar strijd tegen deSovjet-Unie te steunen, in gang zette. Dit alles gebeurdeaanvankelijk zonder duidelijke toestemming van het WitteHuis. Wilson maakte slim gebruik van zijn machtspositie alslid van het invloedrijke Defense Appropriations Committeevan het Congres om de benodigde gelden los te weken. Hijwas een krachtig stimulator van de ontwikkeling van eendraagbare luchtdoelraket (de Stinger), omdat hij de Af-ghaanse strijders een wapen in handen wilde geven waar-mee zij de Russische gevechtshelikopters konden bestrij-den. Het relaas van Crile zit vol met karakters die zo uit eenspionageroman lijken te zijn weggelopen. Wilson zelf is eenrokkenjagende drinkebroer, terwijl zijn CIA-kompaanAvrakotos een rauwdouwer is die voortdurend met zijn indure pakken gestoken bovenbazen overhoop ligt. Het isfascinerend om te lezen hoe het Congres, dat zich toenter-tijd nauwelijks met Afghanistan bezig hield, Charlie zijneigen oorlog liet voeren. Voor Crile staat vast dat zijn mar-kante hoofdpersoon een belangrijke bijdrage heeft gele-verd aan de ineenstorting van het Sovjetrijk en daarmeeaan het einde van de Koude Oorlog. Heeft hij gelijk? Oor-deelt u zelf maar. Het boek is ook verkrijgbaar in het En-gels: George Crile, Charlie Wilson’s war. The extraordina-ry story of how the wildest man in Congress and a rogueCIA agent changed the history of our times (New York,2003) ISBN 0-8021-4124-2. Daarnaast is het boek ver-filmd: Mike Nichols, Charlie Wilson’s war (Universal Stu-dios, 2007) 97 min.

*

Militaire operaties na ‘9/11’

Terrorism, Afghanistan, and America’s new way ofwar/Norman Friedman (Annapolis, 2003) ISBN 1-59114-290-3.Al in 2003 zette de Amerikaanse defensieanalist NormanFriedman de gebeurtenissen van ‘9/11’ en daarna in eenbreed strategisch perspectief. Wie voerden de aanvallenuit? Waarom? Waar komt de haat in de islamitische wereldtegen het Westen in het algemeen en de Verenigde Statenin het bijzonder vandaan? Hoe beantwoord je deze drei-ging? Hoe definieer je een ‘oorlog tegen het terrorisme’?Wat doe je met staten die het terrorisme sponsoren? Fried-man koppelt deze strategische vraagstukken over de nieu-we mondiale veiligheidssituatie knap aan recente militaireveranderingen in de Verenigde Staten, zoals de modernise-ring van het luchtwapen, de ontwikkeling van het conceptvan network-centric warfare en het toegenomen belangvan special forces. Afghanistan blijft tegelijkertijd door hetgehele boek de centrale casestudie. Op het einde kijktFriedman ook voorbij het Afghaanse slagveld naar de toe-komst en geeft hij drie benaderingen om de ‘oorlog tegenhet terrorisme’ te verbreden en te verdiepen.

The lessons of Afghanistan. War fighting, intelli-gence and force transformation/Anthony H. Cordesman(Washington DC, 2002) ISBN 0-89206-417-X.Cordesman, een militair expert die aan het Center for Stra-tegic and International Studies is verbonden, waarschuwtdat het trekken van lessen uit een oorlog die (nog) niet vol-ledig gewonnen is – en in Afghanistan is dat het geval –,riskant werk is. Maar het kan tegelijkertijd ook erg lonendzijn, omdat men er dan in het vervolg van de strijd nog vankan profiteren. Zo kwam hij ertoe al in 2002, toen het Pen-

* *

* *

tagon nog weinig harde data over Enduring Freedom hadprijsgegeven, een studie vol lessen over de oorlog in Af-ghanistan te publiceren. Zijn belangrijkste boodschap is datde Amerikaanse strijdkrachten zich nog altijd te veel blind-staren op het concept van de technologically supporteddecisive battle, terwijl een veel bredere, deels niet-militaireaanpak vereist is om de wereldwijde strijd tegen het ter-rorisme met succes te kunnen afsluiten. Een belangrijk ken-merk van asymmetrische oorlogvoering, zo stelt Cordes-man, is dat de irregulier strijdende vijand over een grootaanpassingsvermogen beschikt en in staat moet wordengeacht op een andere plaats, in een andere gedaante, weerop te duiken om daar de strijd met andere middelen voortte zetten. Het werk in Afghanistan is volgens Cordesmannog lang niet gedaan. En, schrijft hij, de regering in Wash-ington moet goed beseffen dat zelfs een supermacht als deVS het in de strijd tegen terreur niet zonder bondgenotenkan stellen. De tekst van Cordesman is ook raadpleegbaarop internet. Zie:<http://defbib.kma.nl/art2/pdf/ada/lessonsofafghan.pdf>

First In. An insider’s account of how the CIA spear-headed the war on terror in Afghanistan/Gary C. Schroen(New York, 2005) ISBN 0-89141-872-5.Op 26 september 2001, slechts twee weken na de aansla-gen op het World Trade Center en het Pentagon, landdeeen team van CIA-agenten met de codenaam Jawbreakerin Noord-Afghanistan. Vlak voor zijn pensioen kreeg de59-jarige Gary C. Schroen de opdracht van de CIA eenteam samen te stellen en af te reizen naar de Pandjsjir-vallei. Als voormalig CIA-afdelingshoofd in Islamabad hadhij in de tweede helft van de jaren negentig reeds contactmet de opponenten van de Taliban. Nu moest Schroen devolledige medewerking van de Noordelijke Alliantie in destrijd tegen de Taliban en het Al Qa’ida-netwerk zien teverkrijgen. Daarnaast was hij ook medeverantwoordelijkvoor de ontplooiing van de eerste Amerikaanse specialforces in Afghanistan. First In beschrijft op boeiende wijzede inzet van Jawbreaker en de problemen waarmee hetteam werd geconfronteerd. Met name de voortdurendediscussies met Washington over de te volgen strategie enhet onderlinge wantrouwen tussen de commandanten vande Noordelijke Alliantie zorgden voor veel frustratie bijSchroen en zijn teamleden. De Publications Review Board(PRB) van de CIA noemde het boek terecht “the most de-tailed account of a CIA field operation”.

*

Danger close. Tactical air controllers in Afgha-nistan and Iraq/Steve Call (College Station, 2007) ISBN978-1-58544-624-7.Kenmerkend voor de recente oorlogen in Afghanistan enIrak, was de inzet van kleine groepjes experts oftewel tac-tical air control parties (TACP’s). Deze teams drongen diepvijandelijk gebied binnen om met behulp van hypermoder-ne communicatieapparatuur doelen door te geven aanvliegtuigen van de Amerikaanse luchtstrijdkrachten. DeTACP’s leveren een belangrijke bijdrage aan de luchtsteunaan grondtroepen, het zogenaamde close air support(CAS). Zij opereren op de scheidslijn van de werkgebiedenvan land- en luchtmacht. Voorafgaande aan de inzet in Af-ghanistan en in Irak was bij de USAF noch bij de US Armysprake van een goede inbedding van het CAS-concept.Misverstanden en rivaliteit tussen deze twee krijgsmacht-delen leidden ertoe dat het belang van CAS lange tijd werdondergewaardeerd. Desondanks heeft de inzet van TACP’sna de terroristische aanslagen van 11 september 2001 eenhoge vlucht genomen. Tactical air controllers hebben een

* *NIEUW

voorname rol gespeeld bij het oprollen van de Taliban inAfghanistan en het regime van Saddam Hussein in Irak. Steve Call, een oud-vlieger van de USAF en air liaison of-ficer bij het Amerikaanse leger, gaat in Danger close uit-voerig in op deze successen, maar hij laat ook zien dat deinter-service rivaliteit de TACP´s nog altijd parten speelde.Hij beschrijft de specialistische taak van het aanwijzen vandoelen vlak bij de eigen troepen, terwijl hij ook ingaat opde grote gevaren die de teams nu en dan liepen. Call heeftzijn boek opgesplitst in twee delen: het eerste deel gaatover de oorlog in Afghanistan in 2001-2002. Het tweededeel concentreert zich op de inval in Irak, waarbij hij uit-voerig ingaat op de inzet van CAS bij An Najaf en Bagdad.Call laat veel leden van de TACP’s zelf aan het woord. Hunervaringen maken het boek soms meeslepend en gevendes te meer inzicht in de werkzaamheden van TACP’ers.Vooral voor militairen die werkzaam (zullen) zijn in de CAS-commandoketen of intensief samenwerken met zowellandmacht- als luchtmachteenheden is Danger close eenaanbevelenswaardig boek.

Not a good day to die. The untold story of OperationAnaconda/Sean Naylor (New York, 2005) ISBN 0-425-19609-7.Op basis van geschreven bronnen, interviews met eengroot aantal betrokkenen en zijn eigen ervaringen als em-bedded journalist tijdens operatie Anaconda, geeft Nayloreen indringend verslag van de aanloop naar en het verloopvan deze operatie in maart 2002. Terwijl de Amerikanen bijeerdere operaties in Afghanistan de strijd op de grond vrij-wel geheel aan special forces en Afghaanse milities over-lieten, zetten zij tijdens Anaconda ook een groot aantal re-guliere grondtroepen in. Met de operatie hoopte de Ame-rikaanse legerleiding de in het Shahikot-gebergte verschan-ste Al Qa’ida-strijders een vernietigende slag toe te bren-gen. Daarin slaagde zij slechts gedeeltelijk. De Amerikanenmaakten de fout de aantallen, de bewapening en de moti-vatie van de Al Qa’ida-strijders te onderschatten, terwijl deonderlinge coördinatie tussen de diverse onderdelen van deAmerikaans-Afghaanse strijdmacht veel te wensen overliet.Naylors verdienste is dat hij de besluitvorming en uitvoe-ring van de operatie genadeloos – zij het soms te genade-loos – onder het mes neemt en bovendien de altijd met eenwaas van geheimzinnigheid omgeven inzet van de specialforces duidelijk uit de doeken doet. Zijn bewondering voorde individuele Amerikaanse militair is groot, maar zekerniet kritiekloos. Daar staat tegenover dat hij frequent op(weinig relevante) details inzoomt en mede daardoor veelpagina’s nodig heeft om zijn verhaal te vertellen. De afwik-keling van de strijd na de eerste paar dagen doet Naylordaarentegen in slechts enkele pagina’s af. De pakkendetekst op de kaft vat het boek goed samen: “chaos andcourage in the mountains of Afghanistan”.

The hunt for Bin Laden. Task Force Dagger. On theground with the Special Forces in Afghanistan/Robin Moore(New York, 2003) ISBN 0-375-50861-9.Een van de eerste, goede militairoperationele geschiedenis-sen van de Amerikaanse oorlog tegen de Taliban en AlQa’ida (gestart in oktober 2001) is deze publicatie vanRobin Moore, die ook het boek Green Berets op zijn naamheeft staan. The hunt for Bin Laden vertelt op spectaculai-re wijze ‘hoe weinigen velen versloegen’ in de meest on-conventionele oorlog uit de Amerikaanse geschiedenis, dietevens als de aftrap van de wereldwijde oorlog tegen ter-reur geldt. Moore becijfert dat een paar honderd Ameri-kaanse ‘groene baretten’ en Britse commando’s met behulpvan een superieur luchtwapen het gevecht met tienduizen-den geharde strijders van de Taliban en Al Qa’ida aangin-gen en meer dan dertigduizend van hen vroegtijdig ‘naar

*

*

het paradijs hielpen’. Het Taliban-regime werd in enkelemaanden ten val gebracht. De organisatie van Al Qa’idawerden gevoelige verliezen toegebracht, terwijl de restan-ten naar Pakistan ontsnapten. Hoe deze in de militaire ge-schiedenis unieke operatie precies verliep, valt te lezen indit boek. Moore maakte een heroïsch boots on the ground-verhaal vol actie en drama. Het ambacht van onconventio-neel oorlog voeren staat centraal. Hoewel de ondertoonsoms erg patriottisch is en de auteur zijn politieke sympa-thieën niet onder stoelen of banken steekt, is dit boek demoeite van het lezen maar dan waard.

Air power against terror. America’s conduct of Op-eration Enduring Freedom/Benjamin S. Lambeth (SantaMonica, 2005) ISBN 0-8330-3724-2.Deze studie beschrijft en analyseert de belangrijke bijdragevan het luchtwapen aan operatie Enduring Freedom. Deauteur geeft aan dat er na ‘9/11’ geen operatieplannenvoor een aanval op Afghanistan gereed lagen. In een tijds-bestek van drie weken is vervolgens een compleet plan vande grond getild. Logistiek is een enorme prestatie geleverdom alle vliegtuigen, wapensystemen en brandstofvoorra-den op hun uitgangsposities te krijgen. Omdat de politiekeleiding eiste dat alles op alles zou worden gezet om hetaantal slachtoffers onder de non-combattanten zo beperktmogelijk te houden, is er voor gekozen een maximaal aan-tal precisiewapens in de strijd te werpen. Lambeth gaat uit-voerig in op de opvallendste nieuwigheid van deze oorlog,namelijk de inzet van special operations forces (SOF-teams) samen met terminal attack controllers van de lucht-macht ten behoeve van doelopsporing en aanwijzing. Eenander aspect dat uitgebreid aan bod komt, is het technolo-gische hoogstandje van de network-centric warfare, waar-door de zogeheten kill chain aanzienlijk werd verkort.Lambeth geeft aan dat zich hierbij het probleem voordeeddat die verbeterde technologie hogere commandanten demogelijkheid bood zich met de kleinste details van de strijdte bemoeien, iets wat zij uit vrees voor fouten ook uitge-breid deden. Hierdoor ontstond er bij Central Commandeen grote target approval bottleneck, waardoor een deelvan de technologische voorsprong weer verloren ging. Airpower against terror is een onmisbaar boek voor de lezerdie zich een goed beeld wil vormen van de sinds najaar2001 in Afghanistan gevoerde strijd. Het boek geeft inzichtin de enorme reikwijdte en slagkracht van de Amerikaanseluchtmacht(en) en van de problemen die zich bij de inzetervan voordoen. De tekst van Lambeth is ook raadpleeg-baar op internet:<http://rand.org/pubs/monographs/MG166-1/>

* * *

Blood makes the grass grow green/Johnny Rico(New York, 2007) ISBN 978-0-89141-897-9.Blood makes the grass grow green is het verhaal van John-ny Rico, die in een opwelling – hij is vijfentwintig jaar enheeft criminologie en politieke wetenschappen gestudeerd– besluit zich aan te melden als infanterist in het Ameri-kaanse leger. In de eerste hoofdstukken vertelt Johnny Ricoonbekommerd over zichzelf: een onzekere, slungelige jon-gen die verwoede pogingen doet een meisje te versieren.Lezers die zich storen aan ongeremd en seksistisch taalge-bruik, kunnen beter een ander boek kiezen. De doorzettersworden ‘beloond’ met een naïeve en ontluisterende kijk ophet optreden van Amerikaanse eenheden in Uruzgan in detweede helft van 2004. Enerzijds wordt duidelijk dat deAmerikaanse legerleiding met het oog op het winnen vande hearts and minds het gebruik van geweld sterk aan ban-den heeft gelegd. De eenheden in het veld klagen steen enbeen over beperkende bepalingen met betrekking tot hetgebruik van vuurwapens en luchtsteun. Op een bepaaldmoment wordt een compagniescommandant zelfs op hetmatje geroepen omdat hij zich met behulp van dekkings-vuur aan een hinderlaag heeft onttrokken. Anderzijds ver-spelen de Amerikanen elke goodwill die ze hebben bij debevolking doordat zij, niet gehinderd door enige kennis vande culturele en maatschappelijke verhoudingen, op groteschaal zonder overleg huizen doorzoeken. Het cultureelbesef van Rico houdt ook niet over. Zo merkt hij meerderemalen op dat het hem bevreemdt dat vooral de vrouwenspichtig reageren op de Amerikaanse soldaten.

*NIEUW

Lone Survivor. The eyewitness account of opera-tion Redwing and the lost heroes of SEAL team 10/Mar-cus Luttrell (New York, 2007) ISBN 978-0-316-06759-1.Lone survivor is het verhaal van Marcus Lutrell, een Ame-rikaanse Navy-SEAL, die na een intensief opleidingstraject,in juni 2005, samen met drie collega’s wordt ingezet in deAfghaanse provincie Kunar ten einde de verblijfplaats vaneen hooggeplaatste Taliban-commandant vast te stellen.Indien de kans zich voordoet, mogen ze hem gevangennemen of uitschakelen. Zij laten zich verrassen door drieAfghaanse herders, die ze – wetende dat deze beslissinghun lot kan bezegelen – conform de geldende rules of en-gagement laten lopen. Binnen het uur worden ze door ruimhonderd fanatieke Taliban-strijders aangevallen. TientallenTaliban en drie van de vier Amerikanen sneuvelen. Een in-derhaast te hulp schietende Chinook met aan boord zestienAmerikaanse special forces wordt neergeschoten, waarbijalle inzittenden omkomen. Luttrell is de enige van het oor-spronkelijke team die weet te ontkomen. Hij wordt na veelontberingen, waarvan hij in geuren en kleuren verslagdoet, gevonden door Afghanen. Zij nemen hem gastvrij opin hun dorp en verzetten zich met hand en tand tegen po-gingen van de Taliban om hem te ontvoeren. Uiteindelijkleggen Amerikaanse militairen contact met hem. Lone sur-vivor leest als een jongensboek, en dat is de reden waaromniet iedereen het zal appreciëren. Luttrell bezigt veel stoe-re taal. Zo neemt hij naast de Taliban ook regelmatig delinkse liberal Amerikaanse pers op de korrel omdat zij inzijn ogen te snel Amerikaanse soldaten van oorlogsmisda-den beschuldigt. Desondanks is het boek interessant vooreenieder die meer wil weten over de inzet van de Navy-SEALs in Afghanistan in het algemeen en de ervaringen vanLuttrell in het bijzonder.

3 PARA. Afghanistan, summer 2006. This is war/Patrick Bishop (Londen, 2007) ISBN 978-0-00-725778-2.“Be careful what you wish for” was een gevleugelde uit-spraak binnen het 3e Bataljon van het Britse Parachute Re-giment. Desondanks waren de parachutisten enthousiasttoen ze hoorden dat ze in april 2006 zouden worden uit-gezonden naar de provincie Helmand. Daar moest 3 ParaBattle Group zorgen voor stabiliteit en veiligheid, zodat ereen begin kon worden gemaakt met de wederopbouw. Datde Taliban zich niet zonder slag of stoot zouden laten ver-drijven, stond vast. Veel parachutisten keken uit naar hunvuurdoop. Een compagniescommandant verwoordde hetgevoel binnen het bataljon treffend: “There’s one test theparachutist wants to take, and that’s how they react underfire. Are you going to flinch (…) or are you going to pass

*NIEUW

*NIEUW

that test?” De parachutisten hoefden niet lang te wachtenop hun eerste vuurcontact. Al snel raakten ze in een fellestrijd verwikkeld. In hun kwetsbare buitenposten in Sangin,Musa Qaleh en Now Zad werden zij onafgebroken aange-vallen. Hierbij leden zij zware verliezen. Tijdens de uitzen-ding sneuvelden 14 militairen en vielen er 46 gewonden.Aan de hand van persoonlijke verslagen schetst de journa-list en schrijver Patrick Bishop een indringend verslag vande strijd in de zomer van 2006. Wat dit boek zo boeiendmaakt, is dat Bishop elk niveau behandelt. Hij richt zich nietalleen op de strijd om de platoonhouses, maar ook de pro-blemen in de bevelsstructuur van de TF Helmand en demoeilijke verhouding met de Afghaanse gouverneur vanHelmand komen aan de orde.

Desert of Death. A Soldier’s Journey from Iraq toAfghanistan/Leo Docherty (Londen, 2007) ISBN 978-0571-23689-3.Kapitein Leo Docherty diende als militair van de Scots Guardsvan eind 2004 tot voorjaar 2005 in Irak. Na een aantal com-fortabele, maar weinig enerverende maanden in Londen,(Changing the guard bij Buckingham Palace), meldt hij zichvoor Afghanistan. Voorjaar 2006 gaat hij naar Helmand.Dit boek is grotendeels gewijd aan zijn ervaringen daar toten met juni van dat jaar. Docherty toont zich een enthou-siaste militair met een avontuurlijke inslag, gefascineerddoor Azië en geïnteresseerd in talen als Arabisch, Urdu enPasthun. Daar is vraag naar bij de troepen. Hij gaat alsaide-de-camp van de Britse commandant, maar dat bevalthem niet. Te veel vergaderen, te weinig actie. Hij krijgtoverplaatsing naar een mentoring team bij een compagnieAfghan National Army (ANA) Hierdoor krijgt hij een beterinzicht in de situatie in Helmand, maar nauwelijks voldoe-ning. Het mentoring team kan amper zijn werk doen dooronderbemanning en onvoldoende materieel en het ANAvalt hem zwaar tegen. Er heerst veel onwil onder de Af-ghaanse militairen (ze willen eigenlijk alleen eten, theedrinken en slapen), desertie en betrokkenheid bij drugs-handel. Uiteindelijk komt hij met de ANA toch nog in actie,in Sangin, dat veroverd moet worden op de Taliban. Die iser echter niet, wel zijn de districtbestuurders en de politiecorrupt en crimineel. Docherty heeft een beknopt, maar in-formatief en leesbaar boek geschreven, dat de situatie vande Britse troepen in Helmand goed weergeeft. Maar het isvooral een boos boek. De grootste teleurstelling van de au-teur is dat de comprehensive approach, waarover hij tij-dens de voorbereidingen zo veel hoorde en waaraan hijveel waarde hecht, een wassen neus blijkt te zijn. De mili-tairen zijn op pad gestuurd, maar van de ontwikkelings-

*NIEUW

werkers, diplomaten en anderen die voor ontwikkeling, be-stuur en staatsopbouw moeten zorgen, geen spoor. Ge-desillusioneerd neemt hij eind 2006 afscheid van het leger.

The unexpected war. Canada in Kandahar/Janice Gross Stein en Eugene Lang (Toronto, 2007) ISBN978-0-670-06722-0. Een van de belangrijkste militaire partners van Nederland inZuid-Afghanistan is Canada. Het land heeft sinds begin2006 een PRT en een taskforce in de provincie Kandahar,waar het ook in 2002 in het kader van operatie EnduringFreedom al actief was met een battlegroup. Het leidde van2003 tot 2004 bovendien al eens het hoofdkwartier vanISAF in Kabul. Canada draagt als trouw Amerikaans bond-genoot en NAVO-partner zijn steentje bij. Maar waarom?Het boek The unexpected war. Canada in Kandahar verteltzowel het politieke en strategische als het operationele ver-haal van de Canadese militaire inzet in Afghanistan. Hetlaat zien hoe Canada sinds 2001 zijn buitenlandse politieken defensie aanpaste aan de veranderde geostrategischesituatie en zich, net als Nederland, steeds verder commit-teerde aan een crisisbeheersingsoperatie die in de traditievan vredesbewaring en wederopbouw leek te beginnen,maar die gaandeweg het karakter aannam van counterin-surgency. De auteurs verwijten Canada dat het te lang debril ophield van peacekeeping. De Canadezen haddenbeter naar de Nederlanders moeten luisteren, die al in 2005een realistischer en dus somberder beeld schetsten van desituatie in Kandahar, Helmand en Uruzgan. Focus van ditboek is vooral de landelijke politiek, de invalshoek vaak be-leidsmatig, wat maakt dat het verhaal soms wat saai enambtelijk aandoet. Niettemin en vooral vanwege de veleparallellen met de Nederlandse situatie interessant om telezen.

* * *NIEUW

Endstation Kabul. Als deutscher Soldat in Afghani-stan – ein Insiderbericht/Achim Wohlgetahn (Berlin, 2008)ISBN 978-3-430-20043-1.Sergeant Achim Wohlgetahn van de Bundeswehr dient in2002 zes maanden bij de Kabul Multinational Brigade(KMNB) van ISAF. Hoewel zijn eigen eenheid niet voor demissie in aanmerking komt, weet deze Fallschirmjäger tebewerkstelligen dat hij op individuele basis wordt uitge-zonden. Hij wil er beslist bij zijn. De eerste maanden voerthij vanuit Camp Warehouse in opdracht van de staf-KMNBsamen met zijn buddy Alex tal van beveiligings- en inlich-tingentaken uit. Tijdens de Loya Jirga, die Karzai tot presi-dent verkiest, bemant hij in Hotel Intercontinental eenvooruitgeschoven commandopost met uitzicht op de tentwaar de vergadering plaatsvindt. Vervolgens wordt hij toe-gevoegd aan een groep van 104 Compagnie van het KorpsCommandotroepen (KCT). Met deze Nederlandse com-mando’s voert hij tal van opdrachten uit, waarbij zij regel-matig, zo schrijft hij op p. 187, buiten de grenzen van hetmandaatgebied optreden. Wohlgetahn is erg lovend overde professionaliteit en kameraadschap van de comman-do’s. Het afscheid van hen valt hem dan ook erg zwaar.Endstation Kabul is een persoonlijk en oprecht verslag –geschreven in eenvoudig te lezen Duits – van een uitzen-ding die de auteur bepaald niet licht is gevallen. Bovendienwacht hem na thuiskomst het beruchte zwarte gat. De te-rugblik van Wohlgetahn heeft een bittere ondertoon,waarbij zijn ergernis zich vooral richt op de regelzucht vande Bundeswehr en op het merendeel van zijn Duitse supe-rieuren die in zijn ogen veelal incompetent zijn.

*NIEUW

Persoonlijke impressies

The hidden war. A Russian journalist’s account of theSoviet war in Afghanistan/Artyom Borovik (New York,1990) ISBN 0-8021-3775-X.In dit boek beschrijft de journalist Borovik op indringendewijze de enorme impact die de oorlog in Afghanistan in dejaren tachtig op de daar strijdende Sovjetmilitairen heeftgehad. Het begint er al mee dat zij geen idee hadden waar-toe hun aanwezigheid in dat land diende. De Afghaansebevolking, die volgens de officiële Sovjetpropaganda naarbescherming en bevrijding hunkerde, nam in werkelijkheiddoorgaans een vijandige of op zijn best onverschillige hou-ding aan. Hierdoor kreeg het cynisme in de sovjetgelede-ren vrij spel. Aanvankelijk heeft Borovik, die meermalen bijde troepen in Afghanistan op bezoek is geweest, er nogwel vertrouwen in dat het Sovjetleger in zijn missie zal sla-gen, maar al snel laat hij de hoop op een goede uitkomstvaren. De toonzetting van zijn relaas wordt alsmaar som-berder. Hij wil duidelijk maken hoe deze uitzichtloze ensmerige oorlog in een ongastvrij land een hele generatiejonge Russen de vernieling in heeft geholpen, temeer daarde Afghanistangangers in eigen land nauwelijks op begripkonden rekenen. Het thuisfront behandelde hen dikwijlsmet verachting, alsof zij persoonlijk verantwoordelijk warenvoor dit debacle in de Russische geschiedenis. Met zijnvaardige pen geeft Borovik fraaie karakterschetsen van sol-daten die zich mentaal in de vreemdste bochten wringenom in de oorlogshel te kunnen overleven. Hidden war,waarin angst, hulpeloosheid en wanhoop de toon zetten,behoort wellicht niet echt tot het genre van de antioor-logsliteratuur, maar de boodschap is wel dat een oorlog dievan twee zijden op meedogenloze wijze wordt gevoerd,diepe psychische sporen trekt in het gemoed van de mili-

* *

tairen die eraan deelnemen; een boodschap die haaks stondop de valse pathos van de Sovjetpropaganda en die in hetRusland van net na de Koude Oorlog insloeg als een bom.

Soldaten van God. Onder de mujahidin in Afghanistan/Robert D. Kaplan (Utrecht, 2002) ISBN 90-274-7842-2.Soldiers of God van de bekende reizende journalist Kaplanis het verslag van diverse bezoeken die hij aan Afghanistanen Pakistan heeft gebracht. De eerste zes hoofdstukken be-handelen de situatie in Afghanistan vlak voor en onmiddel-lijk na de Russische terugtocht, die ongeveer met het eindevan de Koude Oorlog samenviel. Het niet in de oor-spronkelijke uitgave opgenomen hoofdstuk 7 gaat in op desituatie rond 2000, inclusief een profielschets van diverseAfghaanse persoonlijkheden die een prominente rol in hetpost-Taliban tijdperk zouden gaan spelen. De auteur geefteen intrigerend beeld van het harde bestaan van ‘degewone man’ en van de culturele, religieuze en etnische as-pecten van het toenmalige (en huidige) conflict. Reeds tij-dens de strijd tegen de Russen, de vermeende gemeen-schappelijke vijand, gingen de diverse verzetsgroepen elkaarregelmatig te lijf. Na de Russische aftocht werd dit alleenmaar erger. De Pakistaanse inlichtingendienst, die deAmerikaanse gelden en wapens onder de Afghaanse strij-ders verdeelde, vervulde hierbij een belangrijke rol als intri-gant. De mate van ‘volgzaamheid’ speelde een grotere rolbij de toewijzing van de middelen dan militaire effectiviteit.Etnische banden, zo benadrukt Kaplan, trekken zich nietsvan de formele grenzen aan: de twee Pakistaanse grens-provincies, de North-West Frontier Province en Beloetsji-stan, zijn nauwelijks van Afghanistan te onderscheiden. Hetcentrale gezag heeft er weinig te vertellen. De aan beidezijden van de grens levende stammen regelen ‘hun eigenzaakjes’ en ‘accepteren’ geen inmenging van buitenaf. Ditboek is een aanrader voor de lezer die geïnteresseerd is inde gewelddadige geschiedenis van Afghanistan in het pre-Taliban tijdperk. Dit boek verscheen oorspronkelijk in deEngelse taal: Robert D. Kaplan, Soldiers of God. With Is-lamic warriors in Afghanistan and Pakistan (New York,1990; editie 2001) ISBN 1-4000-3025-0.

De boekhandelaar van Kaboel. Een familie in Afghani-stan/Asne Seierstad (2002; editie Breda, 2006) ISBN 90-445-0324-3.Asne Seierstad is een Noorse journaliste die vanaf februari2002 een aantal maanden in het huis van Soeltan Khan enzijn familie in Kabul woonde. Khan verdient de kost alsboekhandelaar, een beroep dat hem in de ogen van de Ta-liban bij voorbaat verdacht maakte. Op basis van de verha-

*

*

len die Seierstad uit de mond van diverse familieleden opte-kende – een aantal van hen had als vluchteling in PakistanEngels geleerd –, schreef zij De boekhandelaar van Kaboel.Het boek biedt een boeiend inkijkje in het leven van een Af-ghaanse familie tijdens en kort na het Taliban-bewind. Deschrijfster heeft veel aandacht voor de bijzonder ongelijkeverhouding tussen man en vrouw en voor de huwelijks- enseksuele moraal die zo totaal anders zijn dan in West-Euro-pa. Wat het boek, dat het midden houdt tussen een romanen een journalistieke reportage, vooral zo prikkelend maaktis het moeilijk grijpbare karakter van Soeltan Khan, die zichenerzijds een liberaal en verlicht man betoont, die droomtvan een modern Afghanistan, maar anderzijds als tiranniekpatriarch over zijn eigen familie regeert, van zijn zoons enlaat staan van zijn dochters geen enkele tegenspraak duldten, wanneer hij op zijn echtgenote uitgekeken raakt, besluiter een jong meisje als tweede vrouw bij te nemen. De restvan de familie had het maar te accepteren. Dit succesvollemaar – wegens de vermenging van feit en fictie – niet ge-heel onomstreden boek verscheen oorspronkelijk in hetNoors maar is inmiddels in vele talen vertaald. Het boek isook verkrijgbaar in het Engels: Asne Seierstad, Bookseller ofKabul (z.p., 2003) ISBN 978-0-316-73450-9.

De borduursters van Herat: mijn jaren in Afghanistan/Christina Lamb (New York, 2002) ISBN 0-06-050526-5.Christina Lamb vertrok eind jaren tachtig als corresponden-te naar Afghanistan om te schrijven over de strijd van demujaheddin tegen de sovjets. In 1989 werd haar visum,vanwege haar kritische houding, door de Pakistaanse in-lichtingendienst ingetrokken. Pas twaalf jaar later, eenweek na 11 september 2001, keerde zij terug. Gedurendehaar rondreis door het land kijkt ze, via de mensen die hetaan den lijve hebben ondervonden, terug op ruim twaalfjaar Afghaanse geschiedenis. Zo ontmoet ze onder meereen Taliban-folteraar met wroeging; eet ze krabben met demullahs op motorfietsen, de Taliban in wording; reist zemet Hamid Karzai; gaat ze op audiëntie bij de warlord vanHerat, Ismail Khan, en is ze getuige van het bloederige,circa tienduizend doden tellende, mujaheddin-offensieftegen Jalalabad in maart 1989. De borduursters van Heratschetst een indringend beeld van het bewogen leven vande Afghaanse bevolking. Het is een aanrader voor eenieder die geïnteresseerd is in de menselijke kant van de ge-schiedenis. Het boek is ook verkrijgbaar in het Engels:Christina Lamb, The sewing circles of Herat. A personalvoyage through Afghanistan (New York, 2002) ISBN 0-06-050526-5.

*

De vliegeraar/Khaled Hosseini (Amsterdam, 2007) ISBN978-90-234-1899-3.Wie graag door het lezen van een roman een indruk wilopdoen en meer begrip wil krijgen van de Afghaanse maat-schappij en cultuur, kan zijn hart ophalen aan De vliege-raar. Het is het verhaal van de ongelijke vriendschap tussende zich superieur voelende Pasjtoen Amir en de trouweHassan, die Hazara is en bovendien een hazenlip heeft. Hetboek speelt zich af tegen de achtergrond van de oorlogtegen de Sovjet-Unie en later de opkomst van de Taliban.Het loopt mis met de vriendschap wanneer Hassan, die éénvan de beste vliegeraars van Kabul is, door een groep jon-gens wordt gemolesteerd en Amir hem niet durft te hulp teschieten. Uit schaamte over zijn eigen lafheid en zijn ver-raad, keert Amir Hassan de rug toe. Amir komt uiteindelijkmet zijn vader als vluchteling in Amerika terecht, waar hijeen succesrijk bestaan opbouwt. Na twintig jaar keert Amirterug naar Afghanistan, waar de Taliban inmiddels heer enmeester is. Hij probeert tijdens deze zoektocht naar zijnoude vriend met zijn persoonlijk verleden in het reine tekomen, iets wat hem, gelouterd en wel, uiteindelijk zal luk-ken. De vliegeraar behandelt universele thema’s als schulden boete, vriendschap, de altijd boeiende relatie tussenvader en zoon en de kloof die er tussen culturen kangapen, dit alles met veel Afghaanse ‘couleur locale’. Eenminpunt is dat in het boek de symboliek er vaak wel erg dikbovenop ligt, maar dat is wellicht een typisch westers oor-deel. Het boek is ook verkrijgbaar in het Engels: KhaledHosseini, The kite runner (Londen, 2003) ISBN 1-573-22245-3. Daarnaast is het boek ook verfilmd: Marc Foster,The kite runner (Universal Pictures International, 2007)128 min.

De terugkeer van de chaos. Afghanistan van bin-nenuit/Sarah Chayes (Amsterdam, 2006) ISBN 978-9-029-07985-3.Sarah Chayes doet in 2001 voor een Amerikaanse publie-ke radiozender verslag van de val van de Taliban in Afgha-nistan. Levend onder de bevolking van Kandahar gaat dejournaliste op zoek naar de onderliggende patronen vanhet conflict, maar zij raakt gefrustreerd door een redactiedie slechts geïnteresseerd is in de jacht op Al Qa’ida en deverschrikkingen van het Taliban-regime. Als Qayum Karzai,de broer van de nieuwe president haar vraagt om hoofdoperaties te worden van zijn NGO, Afghans for Civil So-ciety, grijpt zij die kans met beide handen aan. Anders dande meeste NGO-medewerkers schuwt Chayes politieke be-moeienis niet. Zij bouwt in korte tijd een omvangrijk net-werk op, dat zich uitstrekt van de familie Karzai tot Ameri-

*

*NIEUW

kaanse diplomaten en militairen. Haar hechte vriendschapmet Zabit Akrem, de capabele politiechef van Kandahar diein 2005 wordt vermoord, loopt als een rode draad door hetboek. Haar realistische houding ten aanzien van samen-werking met militairen zal een verademing zijn voor lezersuit militaire kring. De auteur gelooft niet in het gangbareargument dat humanitaire hulpverleners doelwit wordenvan aanslagen vanwege de toenemende militaire rol in we-deropbouwprojecten. Wat zij vooral verontrustend vindt, iseen totaal gebrek aan institutioneel geheugen van de Ame-rikaanse krijgsmacht als het gaat om niet-militaire zaken.Het Amerikaanse beleid wordt gekenmerkt door een ge-brekkige visie op de staatsopbouw, resulterend in alliantiesmet krijgsheren die op korte termijn nuttig zijn in de Waron Terror, maar funest zijn voor de ontwikkeling van eengoed bestuur, waar de Afghanen zo naar snakken. Chayesmaakt zich ook kwaad over het gebrek aan daadkracht vanKarzai, op wie de Afghanen en zijzelf in eerste instantie hunhoop vestigden.De Terugkeer van de Chaos is een indrukwekkend boekover de cruciale periode die voorafging aan de uitbreidingvan de NAVO-missie naar Zuid-Afghanistan. Zoals de on-dertitel belooft, beschrijft Chayes Afghanistan voornamelijkvan binnenuit, beginnend bij het optimisme en de hooponder Afghanen na de val van de Taliban en eindigend metde teleurstelling in de nieuwe wanorde. Enkele hoofdstuk-ken met historische achtergronden halen iets van de vaart

uit het meeslepende verhaal en voegen weinig toe aan debestaande literatuur. Het vlot geschreven boek moet doorzijn combinatie van diepgang en toegankelijkheid tot deverplichte literatuur gerekend worden voor officieren die inZuid-Afghanistan dienen. Het boek is ook verkrijgbaar inhet Engels: Sarah Chayes, The punishment of virtue. InsideAfghanistan after the Taliban (Londen, 2006) ISBN 978-1-59420-096-0.

The long walk home. Paul Franklin’s journey fromAfghanistan. A soldiers’s story/Liane Faulder (z.p., 2007)ISBN 978-1-89714-225-7.Op 15 januari 2006 voeren de Taliban hun eerste zelf-moordaanslag uit op een Canadees konvooi in Kandahar.Bij deze actie kwamen de diplomaat Glen Berry en tweekinderen om het leven en raakten drie Canadese soldatenen ongeveer twaalf burgers gewond. De chauffeur van hetgetroffen voertuig, master corporal Paul Franklin, is eenvan de gewonden. Hij verliest zijn linkerbeen en enkelemaanden later wordt zijn rechterbeen tot boven de kniegeamputeerd. Deze publicatie beschrijft op openhartige enaangrijpende wijze het herstelproces, voor zover daar spra-ke van kan zijn, van Paul Franklin en de invloed die deze in-grijpende gebeurtenis heeft op zijn leven en dat van zijnvrouw Audra en hun zesjarig zoontje Simon. De familieheeft, met behulp van Liane Faulder, dit relaas opgetekend.Zij willen daarmee het (Canadese) publiek laten zien wat

*NIEUW

het betekent om (westers) militair in Afghanistan te zijn.En hoe met enorm veel doorzettingsvermogen, optimis-me en steun van familie, vrienden, collega’s en de lokalegemeenschap het mogelijk is een nieuw leven op te bou-wen. Ondanks het verlies van zijn twee benen weet Paulmet behulp van geavanceerde hulpmiddelen en veel in-spanning weer mobiel te worden. Hij is daardoor in staatactief deel te nemen aan het gezinsleven en speelt, on-danks alle beperkingen, een belangrijke rol bij het opvoe-den van zijn zoon. Hij wil met dit boek zijn medegewon-den tot voorbeeld zijn en een hart onder de riem steken.

Uruzgan. Militair, mens, missie/Riekelt Pasterkamp(Kampen, 2007) ISBN 978-90-6140-973-1.De defensieorganisatie streeft naar openheid in de bericht-geving over Uruzgan. Journalistiek Nederland is daaromuitgenodigd om een kijkje in de keuken te komen nemen.Embedded journalist Riekelt Pasterkamp van het Reforma-torisch Dagblad bezocht in 2007 de Taskforce Uruzgan enbundelde zijn ervaringen (reportages, interviews, portret-ten van militairen) in een boek: Uruzgan. Militair, mens,missie. Wat doet Nederland in Uruzgan? Wie zitten daar?Hoe ervaren deze militairen de missie, en vooral, hoe is hetvoor hun achterban; partners, kinderen en familie voorop?Oftewel: wat doet het verblijf op een van de gevaarlijksteplekken ter wereld met een militair en zijn omgeving? Zin-geving en religie heeft Pasterkamp in deze publicatie eencentrale plaats toebedeeld. Hij portretteert de hoofdperso-

*NIEUW

nen als militair, als gelovige en als mens, en hoort ze nietalleen uit over hun professie, maar ook over hun zielen-roerselen. Zijn jarenlange ervaring als schrijvend journalistis terug te zien in de tekst: hij weet zijn gesprekken metmilitairen en eigen observaties om te zetten in helderetaal. Het is hem er vooral om te doen door te dringen totde diepere emoties en motivaties van de mens achter demilitair op uitzending, terwijl hij er minder in geïnteres-seerd lijkt de complexiteit van de operatie inzichtelijk temaken. Een beetje een braaf boek van een brave journa-list.

Thuisfront Uruzgan. Ervaringen rondom de uitzen-ding naar Afghanistan/Edith van Zalinge (Wormer, 2007)ISBN 978-90-6611-536-1.Thuisfront Uruzgan, van de hand van voormalige Parool-journaliste Edith van Zalinge, is een bijzonder fraai geïllus-treerde publicatie, alleen al daarom is dit boek de moeitevan het lezen waard. Het idee voor Thuisfront Uruzgan isontstaan toen Van Zalinge in gesprek raakte met vorm-geefster Ingrid van Engelen. De partner van Ingrid be-vond zich op dat moment in Uruzgan. Samen kwamen zetot de conclusie dat er weliswaar voldoende media-aan-dacht was voor de militairen in het oorlogsgebied, maardat het onduidelijk was hoe het de thuisblijvers verging.Het boek is een combinatie van dagboekfragmenten vanVan Engelen en haar partner afgewisseld met interviewsmet achterblijvers. Het aardige van het boek is het con-trast tussen de belevenissen van de uitgezonden militai-ren enerzijds en het dagelijkse leven van het thuisfrontanderzijds, waar spanning, twijfel en onmacht overheer-sen.

*NIEUW

Taskforce Uruzgan. Op zoek naar het recht/GijsScholtens (Soesterberg, 2007) ISBN 978-90-5911-621-4.De Nederlandse militairen in Zuid-Afghanistan beperkenzich niet tot het bevorderen van veiligheid en stabiliteit. Zijhouden zich ook bezig met het scheppen van de voor-waarden voor bestuurlijke en economische opbouw. Hetbevorderen van de rechtsstaat, die nog erg gebrekkig is inAfghanistan, is een belangrijk onderdeel van deze aanpak.Voormalig advocaat Gijs Scholtens – jarenlang partner bijadvocatenkantoor NautaDutilh met als specialiteit het ar-beidsrecht – vertrok daarom in februari 2007 naar de Af-ghaanse provincie Uruzgan om het rechtssysteem in kaartte brengen en te adviseren over verbeteringen.Scholtens stelt vast dat het rechtssysteem in Afghanistan

*NIEUW

een combinatie is van statelijk recht, islamitisch recht engewoonterecht. Hij schrijft dat het niet de bedoeling is omeen westers juridisch systeem te implementeren. Hetrechtssysteem moet de Afghaanse normen en waardenweerspiegelen. Voor de (weder)opbouw van het rechts-stelsel zijn volgens Scholtens drie factoren van belang: ge-bouwen, mensen en gevoel voor recht. Het boek, eenbundeling van de weekbrieven die hij schreef aan achter-blijvers in Nederland, gaat vooral over de dagelijkse be-slommeringen en slechts ten dele over zijn werkzaamhe-den als functioneel specialist juridische zaken. Het is des-ondanks interessant om te lezen hoe een relatieve buiten-staander kijkt naar deze hoofdzakelijk door militairen be-volkte operatie.

Colofon

Het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) inDen Haag is een gespecialiseerd kennis- en onderzoeks-centrum op het gebied van de Nederlandse militaire ge-schiedenis. Het instituut publiceert wetenschappelijkestudies, verzorgt onderwijs aan militaire opleidingsinstitu-ten en universiteiten en maakt zijn verworven kennis enaudiovisueel bezit toegankelijk voor een breed publiek.

Nederlands Instituut voor Militaire HistorieAlexanderkazerneVan Alkemadelaan 357Postbus 907012509 LS Den Haagwww.nimh.nl

Het NIMH heeft dankbaar gebruikgemaakt van (titel)sug-gesties die door een aantal militairen en instellingen zijngedaan.

TekstenSerge Blom, Thijs Brocades Zaalberg, Arthur ten Cate,Richard van Gils, Wouter Hagemeijer, Erwin van Loo,Sven Maaskant, Jaap de Moor, Anselm van der Peet enBen Schoenmaker

BeeldbewerkingLouis Kaulartz

EindredactieRichard van Gils en Ben Schoenmaker

IllustratieverantwoordingAVDD: Ab Baak, Gerben van Es, Richard Frigge, SjoerdHilckman en Arief Rorimpandey

VormgevingWim Zaat, Moerkapelle

DrukOBT, Den Haag

© 2008 Nederlands Instituut voor Militaire Historie,Den Haag