DOSSIER ‘BREXIT’

De Brexit -1- laatste update: 27/06/2016

Op 23 juni 2016 stemden de Britten in een referendum voor een Brexit: een ‘Britse exit’ uit de Europese Unie. Het ‘leave’ kamp trok met 51,8% aan het langste eind. Hoe is het zo ver kunnen komen? En wat zijn de gevolgen hiervan? We zetten de relatie én de breuk tussen het VK en de EU op een rij.

Het VK en de EU: een moeilijk huwelijk

De Brexit

“We zijn met Europa, maar geen deel van Europa.” zei Brits premier Churchill. Hij was voorstander van een Europese samenwerking, maar over alles samen beslissen ging te ver. Het VK was het gewoon om een belangrijke rol te spelen in de wereldpolitiek, maar in de EGKS zou er op meer gelijkwaardige basis samen-gewerkt moeten worden.

In 1951 sloegen 6 Europese landen de handen in elkaar en gingen samenwerken binnen de Europese Gemeenschap voor Kolen

en Staal: België, Nederland, Frankrijk, Duitsland, Luxemburg en Italië. Het Verenigd Koninkrijk besliste om niet mee te doen.

Zij hadden een economische kijk op de Europese samenwerking. Daarom wilden ze hun goede handelsrelaties binnen het Brit-

se Gemenebest, een groep van 53 ex-kolonies, behouden. Daarnaast ging de sa-

menwerking binnen de EGKS te ver voor de Britten. De landen stonden immers

beslissingsmacht af aan een Europese instelling, die in plaats van de lidstaten zelf

beslissingen kon nemen. Dit principe van ‘supranationaliteit’ was een struikelblok

voor de Britten: ze wilden zelf kunnen beslissen over deze zaken. Ten slotte twij-

felden ze eraan of de samenwerking zou standhouden.

1. Brits lidmaatschap: een moeilijke start

“Als Engeland zich voldoende omgevormd zal hebben om deel uit te maken van de EG, zonder beperking, zonder voorbehoud dan zullen de Zes hun deur openen.” Het VK kon voor de Gaulle enkel lid worden als ze met alle aspecten van de samenwerking meededen, zonder uitzondering.

In 1961 vraagt het Verenigd Koninkrijk, tot ieders verrassing, lidmaatschap aan van de Europe-

se samenwerking. Zo wilden ze hun positie in de wereld te verstevigen en de economische

groei versterken. Het Britse wereldrijk brokkelde immers af, en de Britten wilden op de hoogte

blijven van de verdere Europese plannen.

Charles de Gaulle

Maar dat was buiten Charles de

Gaulle, de toenmalige Franse

president, gerekend. Hij zag de

Britten als schoothonden van de

Amerikanen. Omdat hij tegen een

té sterke inmenging van de VS in

Europa was, blokkeerde de Gaulle de Britse toetreding. Bovendien vertrouwde hij de

koerswijziging van de Britten niet en geloofde hij niet dat het VK nauw zou samenwerken.

2. Brits lidmaatschap: een moeilijke relatie

Eind jaren 60 verdween de Gaulle van het Franse politieke toneel. Daarmee lag de weg naar toetreding opnieuw open

voor het VK, dat toen een nieuwe poging ondernam om lid te worden.

De toetredingsonderhandelingen liepen echter niet van een leien dakje. Vooral de voor-

delige handelsrelaties met landen uit het Gemenebest en de bijdrage van de Britten aan

de EG waren voer voor discussie. Het VK wou de kostprijs van toetreding zo laag moge-

lijk. Uiteindelijk werd een compromis bereikt, dat voor de Britten maar moeilijk verteer-

baar was en bleef.

Dat betekende echter niet dat hun kijk op de Europese samenwerking veranderd was:

ze zagen de EG nog steeds als een louter economisch samenwerkingsverband. De

Britten traden dan ook toe omwille van de economische

voordelen.

In 1973 werd het VK lid van de Europese Gemeenschap-

pen, nadat het Britse Lagerhuis akkoord ging met 301

stemmen vóór en 284 tegen.

De Brexit

“De moeilijkste uitbreiding aller tijden van de EU was deze met het Verenigd Koninkrijk”, zei Etienne Davignon, voormalig EU-commissaris in 2004 n.a.v. de EU-uitbreiding naar Centraal– en Oost-Europa.

De nieuwe Britse regering, die in 1974 aan de macht kwam, wilde op-

nieuw onderhandelen over de voorwaarden van lidmaatschap. Daarom

organiseerde ze in 1975 een referendum over EG-lidmaatschap. Twee op

drie Britten stemde vóór lidmaatschap van de Europese samenwerking.

Daarmee was de discussie voorlopig gesloten, maar de financiële bijdrage

van het VK aan de EG bleef op de maag liggen van de Britse politici.

1. Het VK remde verdere EU integratie steeds af

Het VK bleef de Europese samenwerking vooral als een economisch samenwerkingsverband zien. Telkens wanneer er nieuwe

stappen gezet werden in de Europese integratie, stonden de Britten op de

rem. Het idee om beslissingsmacht te verliezen aan Europa bleef moeilijk

voor het VK. Enkele voorbeelden.

De Brexit -2- laatste update: 27/06/2016

Geen sociaal beleid voor de EU

Met het Verdrag van Maastricht (1992) beslisten de EU-lidstaten om

naast economie, ook op politiek vlak te gaan samenwerken, zoals

rond politie- en justitie, buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid.

Daarnaast wilden de lidstaten een sociaal beleid uitwerken, bv. rond

ouderschapsverlof, maar het VK hield dit tegen. Het sociaal beleid

werd uiteindelijk als een bijlage of protocol bij het verdrag gevoegd.

Zo konden lidstaten die toch wilden werken aan een Europees sociaal

beleid dat doen, maar zonder het VK. In 1997 ondertekenden de

Britten het protocol toch.

In Maastricht werd de EU als een Griekse tempel voor-gesteld met 3 pijlers: economie, binnenlandse zaken en buitenlandsbeleid. De 4de pijler, sociaal beleid, werd geschrapt, onder druk van de Britten.

Bij toetreding tot de EG was slechts 1 op 3

Britten vóór lidmaatschap.

De Brexit

De Brexit -3- laatste update: 27/06/2016

Het VK pleitte ervoor dat landen uit de EU kunnen stappen

Eind jaren 90, begin jaren 00 werkte men aan het hervormen van de EU, met de uitbreiding naar Oost-Europa in het voor-

uitzicht. Tijdens die debatten ijverden de Britten ervoor om uit de EU te kunnen stappen. In 2009 werd er in het Verdrag

van Lissabon dan ook een ‘uitstapclausule’ opgenomen. Door dit ‘artikel 50’ kunnen lidstaten, na overleg, uit de EU stap-

pen.

Stemmen met unanimiteit over belastingen en sociaal beleid

Met het Verdrag van Lissabon wilde men de besluitvorming vereenvoudigen, nu er zoveel landen uit Oost-Europa lid ge-

worden waren. Op dat moment werden nog veel zaken met unanimiteit beslist. Elke lidstaat moest dan akkoord gaan met

de beslissing, en één lidstaat kon zo alle beslissingen blokkeren. Sinds het Verdrag van Lissabon worden veel meer zaken

met meerderheid beslist, zoals asielbeleid of politiesamenwerking. Maar voor belastingen en sociaal beleid stond het VK op

de rem. Voor deze

domeinen heeft elk

land nog vetorecht.

Ook dat hebben zij

bedongen.

Met 6 lidstaten is het niet makkelijk om tot een compro-mis te komen, maar met 28 lidstaten is dat nog veel moeilijker. Daarom wilde de EU meer met meerderheid kunnen beslissen.

2. Het VK wou altijd al een Europa à la carte

Het VK stond dus vaak op de rem als het ging over verdere EU integratie. Om te vermijden dat elke verdere samenwerking

daarop blokkeerde, kreeg het VK soms een uitzondering of opt-out. Zij zijn dan niet verplicht om deel te nemen aan de sa-

menwerking, en zo kunnen de andere EU-lidstaten wel verder. We zetten de Britse opt-outs op een rijtje.

Geen euro

Het VK moest sowieso niet meedoen met de euro. De Britten zijn steeds met de Britse Pond

blijven betalen.

Handvest van de Grondrechten van de EU niet ondertekend

In dit Handvest staan de grondrechten van de EU, zoals het verbod op de doodstraf, het

recht op vrijheid en veiligheid of vrije meningsuiting. Het VK ondertekende het Handvest

niet.

Beperkte samenwerking rond binnenlandse zaken

Het VK deed ook niet mee aan de samenwerking rond asielbeleid. Voor de politie- en justi-

tiesamenwerking had het VK een flexibele opt-out verkregen. Ze doen enkel mee met de

onderdelen die interessant zijn voor hen.

Behoud grenscontroles

Het VK is geen lid van het Schengengebied (blauwe en groene landen). Als je vanuit België

naar het VK reist, moet je nog steeds je identiteitskaart tonen aan de grens. Het Schengengebied

De Brexit -4- laatste update: 27/06/2016

De Brexit

4. Een groot deel van de Britse pers is sceptisch over de Europese samenwerking

Bij toetreding van het VK was de Britse pers overwegend positief over de Europese samenwerking. Maar dat veranderde eind

jaren 80. Toen Brits premier Margaret Thatcher kritischer werd voor Europa, vooral na haar beroemde Brugge-toespraak in

1988, werd de pers dat ook. Vooral de ‘regilitis’ van Europa en het afstaan van eigen beslissingsmacht wordt al jarenlang in de

pers bekritiseerd. Dat heeft volgens velen een invloed op de kijk van de Britten op de Europese Unie.

Margaret Thatcher maakte duidelijk tijdens een

speech voor het Europacollege in Brugge in 1988 dat

ze zich verzette tegen “een Europese superstaat die

voor een nieuwe dominantie vanuit Brussel zorgt”.

Kritiek op de EU

De Britse (tabloid) pers mag gerust ‘gekleurd’ genoemd worden. Van genuanceerde en correcte info is niet altijd sprake.

Regilitis: overdreven Europese regeltjes

In de Brits pers lees je vaak dat de EU zich met veel

onbenullige zaken bemoeit. Zo verspreidde de pers

het gerucht dat het woord ‘yoghurt’ verdween in ruil

voor ‘met hitte bewerkte gefermenteerde melk’.

Omdat vaak onjuistheden verspreid worden, startte

de EU met een website om foute info te weerleggen.

3. Het VK wou minder betalen aan de Europese samenwerking

Al bij de toetredingsonderhandelingen had het VK moeite met hun financiële bijdrage aan de Europese samenwerking. Het

Verenigd Koninkrijk was toen één van de armste landen van de negen, maar betaalde bijna twee keer zoveel als Duitsland en

bijna tien keer zoveel als Frankrijk.

De Britse premier Margaret Thatcher had er in 1984 genoeg van en eiste

haar ‘money back’, omdat ze maar weinig centen terug kregen via bijvoor-

beeld landbouwsubsidies. Ze kreeg haar zin: de Britten kregen een serieuze

korting op de bijdrage aan het Europese budget. Hierdoor betaalde het VK

minder dan landen met een even grote economie, zoals Frankrijk of Duits-

land. In 2013 bedroeg de Britse korting 4,3 miljard euro. Dit wordt vooral

door de minder welvarende landen in Oost-Europa in vraag gesteld, die de

rekening mee moeten betalen.

Het woord ‘euroscepticisme’ werd uitgevon-

den door een journalist van de krant The

Times in 1985. Toen betekende het vooral

‘tegen de Europese interne markt’, nu wordt

het ruimer gebruikt in de zin van ‘sceptisch

tegenover de Europese Unie.

De Brexit -5- laatste update: 27/06/2016

De Brexit

En dan beloofde Cameron een referendum De belofte van Cameron

In 2005 werd Cameron voorzitter van de Conservatieve Partij, de Tories. Hij

won de harten van de Britse conservatieven door zijn eurosceptische hou-

ding, zoals de belofte om de grootste Europese politieke familie in het Euro-

pees Parlement, de Europese Volkspartij, te verlaten, en een eigen fractie

op te richten: de Europese Conservatieven en Hervormers. In 2010 won

Cameron de verkiezingen en werd premier. Uit opiniepeilingen bleek toen

dat meer dan de helft van de Britten vóór een Brexit was. Dat vertaalde zich

o.m. in het feit dat UKIP eind 2012 in de peilingen de derde grootste partij

van het VK werd. Cameron voelde dus de hete adem van de anti-Europese

partijen. Enkele maanden later hield hij zijn Brexit speech. Hij beloofde het lidmaatschap van de EU te heronderhandelen.

Hij hield woord en onderhandelde met de EU over betere voorwaarden

voor Brits lidmaatschap en legde daarbij alle Britse ‘gevoeligheden’ op

tafel, zoals verdere politieke samenwerking of migratie. Dat akkoord

legde Cameron voor in het referendum. Bij een ‘Remain’ zou het ak-

koord in werking treden, bij een ‘Leave’ vervallen.

Het referendum werd gepland op 23 juni 2016. Daarbij werd volgende

vraag voorgelegd: “Should the United Kingdom remain a member of the

European Union or leave the European Union?“.

Wat houdt artikel 50 in?

Een lidstaat mag zelf beslissen om uit de EU te stappen.

De lidstaat moet de Europese Raad, de staats– en regeringsleiders

van de 27 andere EU-landen, hiervan op de hoogte brengen. De Raad

beslist, na onderhandelingen, over de voorwaarden van uittreding.

Vanaf het moment dat er een akkoord is over uittreding, of 2 jaar

nadat uittreding aangevraagd werd, zijn de EU-verdragen niet meer

van toepassing op dat land. Dan is de uitstap een feit.

De lidstaat die wil uittreden, mag niet mee beslissen binnen de EU

over zaken die met de uittreding te maken hebben.

Als het land opnieuw lid wil worden, start een gewoon toetredings-

proces.

De nieuwe optie om uit de EU te stappen

Het Verdrag van Lissabon van 2009 maakt het mogelijk om uit de EU te stappen. Tot dan was een uitstap uit de EU niet

geregeld. Nu bepaalt artikel 50 hoe een lidstaat uit de EU kan stappen.

Nee, beter niet

De Brexit -6- laatste update: 27/06/2016

Tegen een Brexit

De Britse premier

David Cameron en 16

ministers van zijn

regering.

Omwille van de inter-

ne verdeeldheid bleef de Conservatieve Partij van Cameron

neutraal in de campagne. De meeste andere partijen, zoals

de Labour Partij, SNP, Plaid Cymru en de Lib Dems waren

tegen de Brexit.

Ierland, omwille van de economische gevolgen, maar ook

Schotland en Noord-Ierland.

EU burgers die in het VK wonen en werken.

Banken, ratingbureaus zoals Moody’s en Fitch, maar ook

bouwbedrijven die nu een beroep doen op o.m. Poolse,

Portugese of Roemeense bouwvakkers. Ook de top van de

Britse bedrijfswereld, zoals Airbus UK, Ryanair, en Siemens.

Vóór een Brexit

The UK Independence Party die de ver-

kiezingen voor het Europees Parlement

in 2014 won met een pro-Brexit cam-

pagne. Ook de Democratische Unionis-

tische Partij (DUP) was vóór een Brexit.

De helft van de partij van Cameron, de Conservatieven, was

vóór een Brexit, waarvan 5 ministers in de regering Cameron.

Boris Johnsson, de voormalige Lon-

dense burgemeester.

Kleine en middelgrote ondernemingen.

De Brexit

De pro-Europa campagne: Britain Stronger in Europe. De pro-Brexit campagnes: Vote Leave, Leave.EU en Grass-

roots out.

Ryanair topman Michael O’Leary pleitte voor een ‘Remain’ in

de EU. Hij waarschuwde voor de negatieve economische ge-

volgen van een Brexit.

De campagne

De campagne werd omschreven als een campagne waar het cynisme en de bitterheid hoogtij

vieren en de politieke geloofwaardigheid op het vriespunt staat. Het absolute dieptepunt was

de moord op Brits parlementslid Jo Cox. Maar ook de feit dat politici de dag na het referen-

dum toegaven dat hun argumenten niet correct waren, kan een kaakslag voor de democratie

genoemd worden.

De Brexit -7- laatste update: 27/06/2016

De Brexit

De uitslag: het On-Verenigd Koninkrijk

De verdeeldheid van de Britse burgers blijkt niet enkel uit dit algemene resultaat, maar ook uit o.m. de resultaten per regio,

per leeftijdsgroep, werkgelegenheid, enz.

Schotland, Noord-Ierland en Londen versus de rest

Schotland (62%), Londen en Noord-Ierland (58%) stemden duidelijk voor

‘remain’. In Gibraltar stemde zelf 96% tegen een Brexit.

Jong versus oud

Jongeren stemden duidelijk voor een toekomst in de EU, in tegenstelling tot de oudere bevolking.

Andere breuklijnen

Andere breuklijnen waren bijvoorbeeld: werkenden (in) versus werklozen (out), hoogopgeleiden (in) versus (out), allochtonen

(in) versus autochtonen (out), enz.

Het resultaat van het referendum zag er als volgt uit:

Omwille van het erg verdeelde resultaat gaan er stemmen op voor een

nieuw referendum. Een petitie op de website van het Britse parlement

kreeg na 1 dag Brexit al meer dan 3,6 miljoen handtekeningen. Bij 10.000

handtekeningen moet de overheid reageren. De initiatiefnemers willen dat

een uitslag pas geldig is als minstens 60% van de bevolking ermee heeft inge-

stemd. .

De Brexit -8- laatste update: 27/06/2016

De Brexit

Een Brexit. Wat nu? 1. Gevolgen voor het VK

Britse werkgevers vrezen dat

door een Brexit bijna 1 miljoen

Britse jobs verloren gaan.

Economische gevolgen

Door de Brexit zal het VK niet meer moeten bijdragen aan het EU-budget. De Britten

droegen in 2014 bv. 11,34 miljard euro bij aan het EU-budget van 142 miljard euro. Daar-

van kreeg het 7 miljard terug in de vorm van o.m. subsidies.

Uit de EU stappen, betekent uit de Europese interne markt stappen. Zelfs Thatcher was

overtuigd van het belang van een ruimte zonder handelsbarrières tussen de lidstaten. De

EU is de grootste handelspartner van het VK. Het hoeft dus geen betoog dat een Brexit

negatieve gevolgen heeft voor de Britse economie. Verwacht wordt dat het VK een nieuw

handelsakkoord zal afsluiten met de EU dat niet sterk verschilt van de huidige situatie.

Maar de Britten hebben nu niet de beste onderhandelingspositie.

Het financiële hart van het VK, de ‘City of Londen’, kan schade oplopen. Het is niet ondenkbaar

dat de financiële centra Tokio en New York na een Brexit nog sterker worden, net als Parijs en

Frankfurt, ten koste van Londen. Veel banken dreigen immers om Londen te verlaten bij een Brexit.

Politieke gevolgen

Bij een Brexit kan het VK over alle beleidsthema’s zelf beslissen, zon-

der inmenging van de EU. Zo zijn ze verlost van het door de Britten

gehate ‘regilitis’ van de EU.

Maar dat betekent ook dat het land geen inspraak meer heeft in de

regels die de EU opstelt die ook bv. op Britse bedrijven van toepas-

sing zijn als zij met de EU willen handel drijven.

“Geen tweede kans voor de Britten” - Belgisch

premier Michel. Als de Britten ‘nee’ stemmen,

moeten ze binnen de 2 jaar de EU verlaten.

Gevolgen voor de nationale eenheid

Noord-Ierland maakte duidelijk zich te willen afscheiden van het VK bij een Brexit. Reizen

en handelen tussen Noord-Ierland en Ierland wordt dan immers weer moeilijker. Misschien

sluiten de Noord-Ieren dan wel liever aan bij Ierland.

Schotland kondigde aan dat er een nieuw referendum komt over onafhankelijkheid van

het Verenigd Koninkrijk. In 2014 stemde 55% van de Schotten tegen onafhankelijkheid,

maar nu het VK voor een Brexit koos, kan het resultaat wel eens anders zijn. Als Schotland

zich afscheurt van het VK kan het zelf opnieuw lid worden van de EU.

De Brexit -9- laatste update: 27/06/2016

De Brexit

Politieke gevolgen

Zonder het VK verzwakt de rol van de EU in de wereldpolitiek. Frankrijk is dan bv. de

enige EU-lidstaat met een zetel in de VN-Veiligheidsraad of met nucleaire wapens. Dat

kan ook de verhoudingen tussen de EU-landen onderling veranderen, bv. tussen Frank-

rijk en Duitsland.

Sommigen vrezen voor een domino-effect van landen die de EU verlaten, waardoor de

EU volledig of deels uit elkaar valt. Zo waarschuwden - vooral extreem-rechtse partijen

- voor een Frexit (Frankrijk), een Nexit (Nederland), Tsjexit (Tsjechië), een Slovexit

(Slowakije), enz.

De besluitvorming zal makkelijker verlopen zonder de Britten. In bijna 1 op 10 gevallen ligt het land dwars bij beslissin-

gen in de Ministerraad.

De 2,2 miljoen Britten die in een andere EU-lidstaat wonen en werken zullen

geen EU-burger meer zijn en moeten op een andere manier een verblijfsver-

gunning proberen te krijgen.

Omgekeerd moeten zo’n 3,3 miljoen EU-burgers die in het VK wonen en wer-

ken wellicht een nieuwe verblijfsvergunning aanvragen.

2. Gevolgen voor de EU

Bron: De Standaard

Economische gevolgen

3. Gevolgen voor EU burgers

Heel wat bedrijven en banken die in het VK gevestigd zijn, dreigden tij-

dens de campagne om het land te verlaten bij een Brexit. Ze zullen im-

mers makkelijke toegang tot de Europese markt verliezen. Nu worden 8

op de 10 wagens die geproduceerd worden in het VK geëxporteerd, voor-

al naar de andere EU-lidstaten. Dat bedrijven zoals Nissan, Honda en

Ford er investeerden heeft dus veel te maken met EU-lidmaatschap van het land. Nu bestaat de kans dat deze bedrijven

zich vestigen in andere EU-landen.

De Europese markt wordt kleiner. Volgens prognoses wordt de Euro-

pese economie 16% kleiner met deze Brexit. Als er geen nieuw han-

delsakkoord komt tussen de EU-lidstaten en het VK, dan kunnen 2 mil-

joen jobs verloren gaan in de EU, waarvan zo’n 190.000 in België. Ook

andere EU-lidstaten, zoals Ierland en Nederland, zullen er onder lijden.

“Een Brexit heeft ernstigere economische gevolgen voor Ierland dan

voor het Verenigd Koninkrijk”, Enda Kenny, minister-president van

Ierland (2016).

De Brexit -10- laatste update: 27/06/2016

De Brexit

De uittreding 1. De procedure

Nu de Britse bevolking voor een Brexit koos,

moet de uittredingsprocedure gestart worden.

Dat gebeurt van zodra de Brite regering artikel

50 van het Verdrag van Lissabon activeert.

De procedure verloopt dan normaal gezien als

volgt:

De Britse premier Cameron was het gezicht van de pro EU

campagne. Nu de Britten vóór een Brexit kozen, besloot hij

de fakkel door te geven. Pas in oktober 2016 wordt een

nieuwe opvolger aangeduid, die de uittredingsonderhande-

lingen moet voeren. Zo gaf het VK te kennen dat de uittre-

dingsonderhandelingen dan pas opgestart worden. De Eu-

ropese leiders reageerden echter al met de boodschap dat

er snel onderhandelingen moeten komen en dat die ook

snel moeten afgerond worden, om de rust in de EU terug

te doen keren.

2. Maar...

„Elk uitstel zou de onzekerheid onnodig verlengen. We hebben

regels om hier op een ordentelijke manier mee om te gaan.”

Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie.

Volg het laatste nieuws op over de Brexit via de Brexitpagina van deredactie.be.

Hierover wil ik meer weten

Aangezien Boris Johnson het gezicht was van de ‘Leave’ campagne,

lijkt hij de gedoodverfde opvolger van partijgenoot Cameron. Toch

gaan er stemmen op om een gematigder politicus de onderhande-

lingen met de EU te voeren. Wordt vervolgd.