1

Verslag ‘Dorpen van kwaliteit’ Expertmeeting met excursie over het vitaliseren van dorpen en kernen in de Wieringermeer Datum: 15 april 2010 Organisatie: PRIMO nh in samenwerking met gemeente Wieringermeer en Wooncompagnie In de laatste decennia is de samenstelling van de bevolking op het platteland enorm veranderd. Sommige gebieden hebben te maken met een duidelijk aanwijsbare ‘krimp’. Een terugloop van het aantal bewoners omdat wereldwijd steeds meer mensen naar de steden trekken. In Noord-Holland valt dat, een enkele gemeente uitgezonderd tot nu nog mee. Maar toch verandert ook daar de bevolking van dorpen en wijken in rap tempo. Voor de meeste gemeenten en corporaties is dit om die reden een belangrijk aandachtspunt. Want hoe houd je de huidige bewoners vast en maak je het dorp ook aantrekkelijk voor nieuwe doelgroepen? Hoe zorg je – ondanks de terugtrekkende voorzieningen – voor voldoende fysieke, sociaal-culturele en sociaal-economische kwaliteit van dorpen en kernen? In de Wieringermeer zijn de gemeente en de Wooncompagnie al langere tijd bezig om de vitaliteit van hun dorpen te versterken. Zowel in Slootdorp (1200 inwoners) als in Middenmeer (3100 inwoners) zijn de laatste jaren flinke sociale en fysieke investeringen gedaan ter verbetering van de woonkwaliteit van deze polderdorpen. Dit gebeurt in nauwe samenwerking van de corporatie met de gemeente en met een grote betrokkenheid van maatschappelijke partners en van de bewoners. PRIMO nh orgniseerde een expertmeeting met excursie in de gemeenten van Wieringermeer als voorbeeld voor een kwaliteitsslag voor dorpen.

Cultureel Centrum en Jeu de Boules banen in Slootdorp Ontvangst en welkom: De bijeenkomst wordt geopend met een welkomstwoord van de heer IJsbrand Galama de wethouder Welzijn van de gemeente Wieringermeer. Geschetst wordt de achtergrond en geschiedenis van de polder Wieringermeer (1929). Het doel was toentertijd een ‘leefbare’ polder te ‘maken’ door de eenheidsgedachte na te streven. Dit sturen gebeurde op de tekentafel. In de kern is de leefbare polder wat de gemeenten nu ook willen. De sturing vanaf de tekentafel is iets van vroeger. Hoe krijg je dat in deze tijd voor elkaar? Met deze bijeenkomst zal inspiratie worden geboden om deze vraag in de huidige tijd op te pakken.

2

Introductie programma Dagvoorzitter Hillie van Netten van PRIMO nh geeft enige toelichting op de bijeenkomst en het programma. Vervolgens wordt kort behandeld wie de aanwezige deelnemers aan de bijeenkomst zijn en met welke reden men naar de bijeenkomst is gekomen. De groep blijkt een bont gezelschap vanuit gemeenten en corporaties, dorpsraden en welzijnsinstellingen. De aanwezigen komen vooral uit de omgeving van het Wieringermeer, maar er zijn ook aanwezigen van andere delen van Noord-Holland. Waar is men voor gekomen?:

- Bekijken, leren en ervaren van een uitdaging als in de Wieringermeer - Interesse van aangrenzende gemeenten wat er in deze regio gebeurt - Kijken hoe het hier gaat met situaties van fusiegemeenten.

Inleiding op het thema door: Radboud Engbersen, programmaregisseur leefomgeving Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV) De dorpen in de Wieringermeer leefbaar en vitaal maken, hoe doen we dat? Door Radboud Engbersen wordt ingegaan werd op de vitalisering van het platteland. Aan bod komen een aantal sociale kwesties die hieraan ten grondslag liggen. Wat is vitaliteit? Elke gemeente, elk dorp heeft een eigen identiteit en daarmee ook een eigen vitaliteit. Er is niet één specifiek format voor. De plattelandscorporaties hebben daarnaast een sociale rol in de vitaliteit. Zes kwesties zijn van belang:

1. Rol in het voorkomen van sociale segregatie. Voorkomen dat populaire dorpen volledig in handen vallen van draagkrachtigen, en minder populaire dorpen in die van minder bedeelden.

2. Inspringen op vergrijzing. Meer richten op de kwaliteit van het leven van de vergrijzende bevolking in het dorp.

3. Tegengaan vertrek jongeren uit het dorp. Bijvoorbeeld door te richten op meer huisvestingsmogelijkheden voor jongeren en uitgekiende werkgelegenheidsprojecten.

4. Zorgen voor een adequate sociale infrastructuur in het dorp. Welke voorzieningen zijn er echt nodig en daarbij goed denken aan het schaalniveau.

5. Accommoderen arbeidsmigratie (veelal Polen) met tijdelijke huisvesting en een integratie-aanbod.

6. Stimuleren sociale binding in en met het dorp. Dit van oudsher dorpse kenmerk is toch aan het afnemen.

Wat is het ‘dorpse’? Stad en platteland groeit in aanpak steeds meer naar elkaar toe.

- Steden investeren steeds meer in kleinschaligheid met buurtcohesie o.a. - Dorpen vertegenwoordigen steeds minder een gesloten wereld, ze zijn vaak goed

verbonden met andere dorpen en met steden. - De vanzelfsprekende sociale binding is niet meer vanzelfsprekend. Niet alle inwoners van

dorpen zijn er geboren. De realiteit in vitaliteit Er bestaan verschillende vormen van vitaliteit. Wat bepaalt dan de vitaliteit van een dorp? Er zijn een aantal realiteiten die spelen voor dorpen waaronder: krimp, vergrijzing, migratie en trek van jonge hoogopgeleiden naar de steden. Deze realiteiten moeten dorpen onder ogen zien, pas dan kan er gekeken worden hoe er toch weer ingezet kan worden op vitaliteit. De bewustwording van de realiteit voor dorpen is de eerste stap. Er zijn een aantal uitdagingen waarop dorpen zich kunnen richten:

- Nieuwe economische dragers, onder andere ZZP’ers zitten ook in dorpen. - Nadenken over de woningvoorraad (bijvoorbeeld meer aanbod voor jonge huishoudens) - Welzijnsvoorzieningen, waarin investeer je? - Publieke ruimte (markten, brinken, kaden, pleinen, etc.). Zie ook het project ‘Buitenruimten

Binnenboord’ van PRIMO nh ( www.buitenruimtenbinnenboord.nl )

3

- Mobiliseren van sociaal kapitaal, scouten en activeren van mensen (waaronder ook rekrutering jongeren).

- Maatschappelijke kansen creëren voor achterblijvers in de dorpen (en niet enkel focussen op de groep die wegtrekt)

- Identiteit van het dorp blijven vasthouden. De historie van dorpen fascineert mensen, speel daarop in. Dit kan zich in het landschap uiten, maar ook in woningbouw en in het zorgvuldig omgaan met monumenten en erfgoed (agrarisch, religieus, industrieel, etc.).

- Veiligheid (verkeersveiligheid, sociale veiligheid) en confrontaties tussen autochtone dorpsjeugd en allochtone jongeren

- Dorpshuizen die ingezet kunnen worden voor de bewoners. Bijvoorbeeld als productiehuizen.

Wat zijn de cruciale aspecten voor dorpen:

- De kracht van het dorp zit in de kleinschaligheid (overzichtelijke wereld). Is een begunstiger voor sociale cohesie. Gebruik van maken.

- Voorzieningen (denk hierbij ook aan samenwerking van meerdere dorpen). Compleetheid in de complementariteit.

- Krimp: men moet nu organisch laten krimpen zoals men vroeger organisch liet groeien. - Sociale diversiteit nastreven. Verschillende groepen en generaties nastreven.

Reacties uit het publiek/ discussie:

- Enkele gemeenten hebben nog wel te maken met een sterke sociale binding in het dorp en noemde deze zelfs toenemend. Anderen vonden dat exemplarisch. Het hangt daarnaast van de bewoners af en de sociale binding die zij hebben met het dorp en met elkaar, dat is niet van bovenaf door de gemeente op te leggen.

- Voorzieningen in dorpen: ook dit is volgens een aantal aanwezigen een resultante van de dorpsbewoners zelf. Faciliteren door gemeente werkt niet als de bewoners zich er niet voor inzetten. Bewoners kiezen voor eigen kwaliteit van het leven. Zij hoeven niet perse dezelfde voorzieningen nodig te vinden als de gemeenten.

- In Noord-Holland is de arbeidsmigratie van Polen een groot vraagstuk. Huisvestingproblematiek voert de boventoon. Daarnaast moet men zich bij oplossingen afvragen hoe tijdelijk de migranten er zijn.

Vitalisering van dorpen een zaak van corporatie en gemeente samen Gezamenlijke presentatie door de gemeente Wieringermeer en de Wooncompagnie Er volgt een korte beschrijving van onderwerpen van de presentatie. De gehele presentatie (PowerPoint) is te vinden via http://www.slideshare.net/PRIMOnh/presentatie-werkexcursie-slootdorp15april2010

De gezamenlijke presentatie staat symbool voor de nauwe samenwerking van de partijen in de praktijk bij de herstructurering van de dorpen Slootdorp en Middenmeer in de Wieringermeer. Centraal staat het investeren in zowel de sociale als fysieke kwaliteit. Huub Ostendorf, manager bouwcompagnie (Wooncompagnie) vertelt over de geschiedenis en ambities van de Wieringermeer, wat aanleiding gaf voor het maken van plannen. Juliette Hulzebos, projectleider herstructurering gemeente Wieringermeer, vertelt over de sociale investeringen zoals de Brede school, het gezondheid- en ontmoetingscentrum, Project van Solex naar laptop in Middenmeer, de WWZ pilot van de provincie Noord-Holland in Slootdorp en Middenmeer en het project de spraakmaker. Dit zijn ontmoetingsplekken in de openbare ruimte voor jong en oud, om men in gesprek te brengen. IJsbrand Galama, wethouder gemeente Wieringermeer, vertelt over de samenwerking tussen de Wooncompagnie en de gemeente. Het is heel belangrijk om als één partij te kunnen spreken naar de participerende bewoners toe. Hij noemt het belang van samenwerking tussen alle partijen. Veel is er geïnvesteerd in communicatie om mensen zoveel mogelijk erbij betrokken te houden. De bewoners zijn ook deelgenoot gemaakt van de vraagstukken waarmee de gemeente en de wooncompagnie worstelden. Het is heel noodzakelijk om genoeg tijd nemen voor het proces. Roeland Gravesteijn, vestigingsmanager Wooncompagnie, gaat in op de tot nu toe behaalde resultaten van het samenwerkingsproject. Het is een lang traject geweest maar er zijn mooie resultaten behaald (zie PowerPoint). Hij licht enkele dingen toe. De reacties op de nieuwbouw waren

4

bijvoorbeeld zeer wisselend. Toch vinden de meeste mensen dat ze wel recht doen aan de omgeving. Ook over leefbaarheid en voorzieningen merkt hij op dat het een tijdsopname is. Men raakt gewend aan een veranderend aanbod van voorzieningen door de huidige samenleving. “Nu een gemis is straks een gegeven”, zegt Gravestein vanuit eerdere ervaringen. Reacties uit het publiek / discussie: De investering in tijd is enorm (10 jaar). Is dit succes op andere plekken ook mogelijk en is zo’n investering het dan ook waard? Hoe zet je het neer en hoe ga je er daarna mee om? Het antwoord van IJsbrand Galama: “ Je weet uiteraard nooit weet hoe succesvol het zal uitpakken. Er is geen garantie maar wel een redelijke slaagkans ‘als je van de lange adem bent’. Kortdurende ingrepen zijn de afgelopen jaren veelal misgegaan en dat gaat zeker ten koste van het maatschappelijke rendement. Alle aandacht voor de bewoners bij de ontwikkeling van de plannen betekende dat er bij de inspraakprocedure geen enkel probleem meer was. Het op deze wijze investeren in het traject krijg je er zeker uit, maar je moet er wel in geloven.” Excursie Slootdorp en Middenmeer De rondleiding begint met een wandeling door Slootdorp onder leiding van de medewerkers van de Wooncompagnie en de gemeente Wieringermeer. Er wordt verteld over de nieuwbouw en de inrichting van de openbare ruimte. Tijdens deze wandeling krijgen de aanwezigen een goed beeld van de fysieke uitwerking van de ingrepen in de dorpen en kan men vragen stellen. De excursie wordt vervolgd met een busreis naar het dorp Middenmeer, om ook de vernieuwingen in dit dorp met eigen ogen te zien. Er wordt een korte stop gemaakt bij de Brede School. Dit is een van de meest recente sociaal-fysieke projecten geweest in de herstructurering van Wieringermeer. IJsbrand Galama licht het project toe. Duidelijk wordt dat de Brede School een plek is geworden waar op veel manieren gebruik van kan worden gemaakt. De speeltoestellen worden in elk geval goed benut door de aanwezige kinderen, die hun nieuwsgierigheid naar de bezoekers duidelijk laten merken.

Excursie langs de nieuwbouw in Slootdorp

5

Excursie bij de Brede School in Middenmeer Daarna brengt de bus iedereen weer terug naar het cultureel centrum in Slootdorp voor een kort nagesprek en een drankje. De aanwezigen zijn blij met het initiatief tot deze dag. Zij pleiten voor meer overleg tussen de gemeenten in de regio om o.a. de samenwerking ten aanzien van de demografische ontwikkelingen tot stand te brengen en een brede regionale woonvisie te ontwikkelen. Uit de reacties blijkt dat de deelnemers het een zeer geslaagde – interessante en gezellige – bijeenkomst hebben gevonden. PRIMOnh/PCFS/20-04-10 Foto’s: PRIMO nh