PvdA Zon voor Dorpen

12
Zon voor Dorpen Provincie Groningen

description

Presentatie van het afstudeeronderzoek van Wietske van der Schaaf in opdracht van de PvdA Statenfractie naar de kansen van zonne-energie in Groninger Dorpen.

Transcript of PvdA Zon voor Dorpen

Page 1: PvdA Zon voor Dorpen

Zon voor Dorpen

Provincie Groningen

Page 2: PvdA Zon voor Dorpen

Colofon

Artikel gebaseerd op de afstudeerscriptie van Wietske van der Schaaf Onder regie van PvdA Statenfractie Groningen. Publicatie naar aanleiding van presentatie en forumdiscussie 20 april 2012.

Page 3: PvdA Zon voor Dorpen

Het platteland in de voorhoede van een sociale en duurzame energietransitie

De geschiedenis heeft meerdere malen een grote energietransitie doorgemaakt. Altijd ging dat gepaard met grote maatschappelijke en sociale veranderingen. Nu beleven we weer een wereldwijde verandering in de energievoorziening. De voorraden fossiele brandstoffen raken uitgeput en worden vaak beheerd door regimes en bedrijven die het met democratie en mensenrechten niet zo nauw nemen. De opwarming van het klimaat, milieuvervuiling en de vaak erbarmelijke arbeidsomstandigheden bij de winning van fossiele brandstoffen, en grote economische instabiliteit dwingen tot een sprong voorwaarts. De nieuwe technieken zijn voor een groot deel al beschikbaar om onze energievoorziening op duurzame bronnen te kunnen baseren. De PvdA kiest voor een duurzame toekomst, waarbij de lasten worden gedeeld en de lusten aan iedereen ten goede komen. Wij menen dat er sneller succes kan worden bereikt bij de transitie van fossiele naar duurzame energiebronnen als iedereen er bij betrokken wordt. Door samen goede plannen te maken en uit te voeren, investeert een gemeenschap in een duurzame, betaalbare omgang met energie en tegelijk in sociale cohesie. Het nu gedane masteronderzoek van Wietske van der Schaaf, in opdracht van onze Statenfractie en onder begeleiding van de faculteit Ruimtelijke Wetenschappen van de RuG, laat de grote potentie zien van zonne-energie op het platteland. Wietske van der Schaaf toont ook overtuigend aan dat er meer nodig is dan een passief draagvlak om de energietransitie te realiseren. Elke gemeenschap, dorp of wijk, vergt maatwerk, want sociaal-culturele, economische en fysieke omstandigheden zijn nu eenmaal zeer uiteenlopend. Wietske van de Schaaf toont helder aan dat de politiek ruimte moet geven om maatwerk mogelijk te maken, via het bevorderen van een goed samenspel tussen alle betrokkenen. Dan zijn er grote kansen om te werken aan zelfvoorzienende en zelfs energieleverende dorpen. Wij danken Wietske van der Schaaf voor haar waardevolle bijdrage en feliciteren haar met haar komende mastertitel. Zij heeft overtuigend aangetoond wat de combinatie van inzet, betrokkenheid, kennis, ervaring én leergierigheid vermag als je aan innovatie werkt.

Namens de PvdA Statenfractie Sjak Rijploeg

Page 4: PvdA Zon voor Dorpen

Inhoud

Het platteland in de voorhoede van een sociale en duurzame energietransitie ...................... 3

De opkomst van zonne-energie ........................................................................................................... 5

Lokale duurzame energie-initiatieven................................................................................................ 5

Onderzoeksdoel- en vraagstelling .................................................................................................... 5

Selectie van de dorpen ......................................................................................................................... 6

Technische potentie ............................................................................................................................. 6

Sociale potentie .................................................................................................................................... 8

Pieterburen ........................................................................................................................................ 8

Sebaldeburen ..................................................................................................................................... 9

Mussel ................................................................................................................................................ 10

Conclusie .............................................................................................................................................. 11

Page 5: PvdA Zon voor Dorpen

De opkomst van zonne-energie

De laatste jaren is de populariteit van zonnepanelen enorm gegroeid. De prijzen van de panelen blijven dalen, terwijl de kosten van reguliere grijze stroom stijgen. De terugverdientijd van zonnepanelen is op dit moment ongeveer 10 jaar, en dat betekent dat het zelf opwekken van zonne-energie economisch interessant is. Toch wordt er nog niet massaal zonnestroom op de Nederlandse daken opgewekt. Verschillende barrières zoals hoge investeringskosten en gebrek aan kennis zorgen ervoor dat de massa nog niet over de streep getrokken is. Een aanpak op dorpsniveau is een kans om deze belemmeringen weg te nemen en meer mensen zelf zonne-energie te laten opwekken. Mensen zijn sneller overtuigd wanneer ze een goed voorbeeld in hun directe omgeving zien: een beter milieu begint bij de buurman! Bovendien geldt: samen is leuker. Dit is de basis voor het idee dat er op lokaal niveau heel veel te winnen valt.

Lokale duurzame initiatieven

Lokale duurzame energie-initiatieven zijn projecten waarin mensen, op een lokale en kleinschalige manier, samenwerken aan het opwekken van duurzame energie. Zoals dorpsbewoners die samenwerken om

zonne-energie op te wekken op de daken in het dorp. De dorpsbewoners initiëren, organiseren, investeren of stellen hun dak beschikbaar. Ze kunnen zich gezamenlijk laten informeren, samen investeren, elkaar motiveren en samen het doel nastreven ‘een stroomneutraal dorp’ of zelfs een stroom leverend dorp te worden. Door gebruik te maken van het lokale, collectieve sociaal kapitaal is er voor de dorpsbewoners veel winst te behalen.

Onderzoeksdoel- en

vraagstelling Het doel van het onderzoek is het bepalen van de haalbaarheid van zonne-energie initiatieven in dorpen in de provincie Groningen. Om inzicht te krijgen in kansen en belemmeringen is onderzoek gedaan in drie verschillende dorpen in de provincie Groningen. Niet alleen de technische potentie is in kaart gebracht, ook naar de sociale potentie is onderzoek gedaan. Technische potentie: Hoeveel energie kan er worden opgewekt door zonnepanelen te plaatsen op de daken van de bestaande bebouwing van het dorp? En: Is het voor een dorp mogelijk om op deze manier

Page 6: PvdA Zon voor Dorpen

stroomneutraal te worden? Sociale potentie: Zijn de dorpsbewoners bereid actief te participeren in een lokaal zonne-energie initiatief? En minstens net zo belangrijk: Is het dorp in staat samen een succes te maken van zo’n project?

Selectie van de dorpen

In het onderzoek is dieper ingegaan op de specifieke lokale omstandigheden die de technische en sociale potentie beïnvloeden. De selectie van de dorpen is niet geheel willekeurig. In Pieterburen streden de dorpsbewoners tegen een potentiele aanleg van een gasopslag in het dorp. Ook Sebaldeburen had te maken met een externe bedreiging vanuit de energiesector (CO2 opslag). Betekent dit dat de bewoners van deze dorpen juist positief staan ten opzichte van een lokaal zonne-energie initiatief? Als tegenhanger voor deze dorpen is Mussel gekozen. Niet alleen vanwege de geografische spreiding van de verschillende dorpen, maar ook omdat Mussel bekend staat om haar collectieve karakter en grote sociale samenhang.

Technische potentie

De totale hoeveelheid zonnestroom die in een dorp kan worden opgewekt hangt vooral af van de hoeveelheid zonnepanelen die op de daken van de bebouwing geplaatst kan worden. Naast de totale oppervlakte van deze daken hebben ook andere factoren invloed op de technische potentie, zoals schaduw van bomen en andere bebouwing, de richting van het dak, de dakhelling en de aanwezigheid van bijvoorbeeld dakramen en schoorstenen. Voor de drie dorpen is niet alleen de totale technische potentie vastgesteld, er is onderscheid gemaakt tussen de stroom die kan worden opgewekt op de daken binnen de bebouwde kom, en op de daken van schuren en loodsen in het buitengebied. Bovenstaande gegevens maken duidelijk dat de technische zonne-energie potentie van de onderzochte dorpen erg verschilt.

Page 7: PvdA Zon voor Dorpen

Erg interessant is het verschil in de verhouding tussen de zonne-energie potentie binnen de bebouwde kom, en buiten de bebouwde kom. Zo is in Pieterburen het grootste gedeelte van de totale technische potentie te vinden op de daken in het buitengebied. In Sebaldeburen is de agrarische potentie juist relatief klein, terwijl daar binnen de bebouwde kom relatief de grootste dakoppervlaktes te vinden zijn. Zo is in Sebaldeburen het gemiddeld efficiënt dakoppervlak 66 m2, in Mussel is dit 64 m2 en in Pieterburen maar 50 m2. Per dorp bestaan grote verschillen in de technische potenties, maar ook in de stroomvraag. De specifieke omstandigheden maken dat een oplossing op maat gezocht moet worden. Pieterburen heeft bijvoorbeeld geluk met veel grote boerenschuren in haar postcodegebied, genoeg om aan de grote stroomvraag van het dorp te kunnen voldoen. De potentie binnen de bebouwde kom is lager dan in de andere dorpen, maar de grote potentie in het buitengebied is juist een kans om de ruimtelijke kwaliteit in het dorp zelf te bewaren.

Hoewel de agrarische potentie in Sebaldeburen erg klein is, en veel boerenbedrijven op andere dorpen gericht zijn, is de potentie binnen de bebouwde kom weer erg hoog. De grote vrijstaande huizen die bijna allemaal een eigen schuurtje hebben kunnen met gemak aan de zonne-energie vraag van het dorp voldoen. En door het overschot aan 'geschikt dak', kan binnen een collectief zonne-energie initiatief dan ook gekozen worden voor de daken die niet direct in het zicht liggen of juist voor de daken die de het gunstigst gelegen zijn en het grootste rendement zullen halen. In Mussel is er zowel binnen als buiten de bebouwde kom een redelijke zonne-energie potentie te vinden. Binnen de bebouwde kom is 94% van het geschikte dakoppervlak nodig om het dorp van zonnestroom te kunnen voorzien, maar wanneer ook de agrarische potentie benut wordt is maar de helft van de totale technische potentie nodig om Mussel stroomneutraal te kunnen krijgen.

Page 8: PvdA Zon voor Dorpen

Sociale potentie

Alleen de technische haalbaarheid zegt niets over de kans van slagen van een lokaal zonne-energie initiatief. Voor een dergelijke collectieve actie heb je gemotiveerde dorpsbewoners nodig: gemotiveerd om samen te werken én om lokaal zonne-energie op te wekken. Maar het dorp moet ook de capaciteit hebben om zo’n project te organiseren. Het ontstaan van een succesvolle collectieve actie hangt dus af van dorpsmotivatie en dorpscapaciteit. Inzicht krijgen in de sociale potentie zorgt ervoor dat per dorp kan worden vastgesteld wat de beste manier is om tot het doel ‘een stroomneutraal’ dorp te komen. Hoe benutten we het sociaal potentieel maximaal? Door middel van diepte-interviews met actieve dorpsbewoners is gezocht naar consensus over de dorpscapaciteit en de motivatie om te participeren. Hoe is het vertrouwen tussen de dorpsbewoners onderling? Is er sprake van een rijk verenigings-leven? Hebben de bewoners in het

verleden succesvol samengewerkt? Zijn er capabele individuen aanwezig: dorpsbewoners die weten welke wegen bewandeld moeten worden om van een dorpsproject een succes te maken? Maar ook naar de motivatie van de dorpsbewoners is gevraagd: Wordt verwacht dat er veel dorpsbewoners zullen protesteren tegen de zonnepanelen? Is duurzame energie een gespreksonderwerp in het dorp? Verwachten de geïnterviewden dat hun mededorpsbewoners graag meedoen aan een zonne-energie initiatief, en op welke manier moet dit dan gebracht worden? Wat zijn de valkuilen, en wat moet je vooral niet doen in dit dorp?

Pieterburen Men is het er over eens dat in Pieterburen veel assertieve, hoogopgeleide, capabele maar ook eigenzinnige mensen wonen. In Pieterburen wordt veel voor en door het dorp georganiseerd, veel dorpsbewoners zijn actief bij het dorp betrokken. Ook lijken de bewoners van Pieterburen relatief milieubewust te zijn. Veel van de geïnterviewden hebben al serieus nagedacht over de aanschaf van zonnepanelen, en de kennis over zonne-energie is relatief hoog. Dit komt onder andere door de tijdelijke dreiging van een gasopslag, wat

Page 9: PvdA Zon voor Dorpen

geleid heeft tot een succesvolle voorlichting over zonne-energie en de aanwezigheid van een duurzaam-heidsgroep die duurzame energie probeert te promoten. Waar echter wel rekening mee gehouden moet worden is dat er sprake is van een tweedeling in het dorp. Naast de oorspronkelijke, autochtone bewoners, leeft er ook een grote groep allochtone dorpsbewoners. De basis voor dit grote aandeel import ligt in de jaren ’70, toen er een alternatieve leefgemeenschap in Pieterburen is ontstaan. De groepen onderling lijken weinig begrip voor elkaar te hebben, wat de samenwerking tussen de groepen belemmert. Het resultaat hiervan is dat een project georganiseerd door een onafhankelijke externe partij een grotere kans van slagen lijkt te hebben dan een initiatief vanuit het dorp zelf. Zelf organiseren ziet bijna niemand zitten. Hoewel veel dorpsbewoners actief zijn in het dorpsleven, wordt regelmatig aangegeven dat juist deze mensen geen tijd hebben om nog meer te ondernemen. Een gedeelte van de inwoners is ‘projectjes moe’ en voelt weinig voor nog meer nieuwe initiatieven. Duidelijke informatie en een praktische zakelijke insteek zouden hier kunnen helpen. Dorpsbewoners willen over het algemeen niet zelf investeren,

wanneer de bewoners een passievere rol hebben, en de zonnepanelen bijvoorbeeld geleased kunnen worden acht men de kans op succes groter. Ontzorgen lijkt hier de manier om een groot gedeelte van de bewoners te laten participeren in een zonne-energie project.

Sebaldeburen Er wordt door meerdere bewoners aangegeven dat de typische Sebaldebuurster geen voortrekkersrol wil vervullen: het eerste dorp met een zonne-energie project zijn past niet bij het karakter van het dorp. In Sebaldeburen wordt weinig ruzie gemaakt, de dorpsbewoners gaan goed met elkaar om en er wordt ook niet verwacht dat dorpsbewoners zullen protesteren tegen de massale aanwezigheid van zonnepanelen op de daken. Toch acht een groot gedeelte van de geïnterviewden de haalbaarheid van een lokaal zonne-energie initiatief klein. En wanneer wel gedacht wordt dat het haalbaar is, verwacht men dat maar een minderheid van de dorpsbewoners mee zou doen. Duurzame energie is in Sebaldeburen eigenlijk geen gespreksonderwerp, en men denkt dat het dorp zeker niet milieubewuster is dan haar omgeving. Ook de CO2 dreiging lijkt hier weinig aan veranderd te hebben.

Page 10: PvdA Zon voor Dorpen

Al met al lijkt het alsof men in Sebaldeburen weinig behoefte heeft aan dorpsinitiatieven op dit specifieke gebied. Een aanpak die de haalbaarheid van zo’n initiatief vergroot is de deskundigheid van buiten halen, bijvoorbeeld de daadwerkelijke organisatiekracht en kennis, maar de aanjagers in het dorp zoeken. Een veelgehoord statement is: ‘Doe maar praktisch, niet te idealistisch.”

Mussel Mussel is een dorp met een rijk kerkelijk leven, maar ook het verenigingsleven, zoals de voetbalclub, is een bindende factor in het dorp. Over het dorpsgevoel in Mussel is iedereen het eens: “De gemeenschapszin in het dorp heeft zich bewezen.” Opvallend is dat de interviews

uitwijzen dat de partijen uit het dorp zelf veel meer vertrouwen van de dorpsbewoners krijgen dan externe partijen. Een zonne-energie initiatief kan het best vanuit het dorp zelf komen. De dorpsbewoners zijn zeer te spreken over de hoeveelheid en het succes van eerdere dorpsinitiatieven, dit is onder andere toegeschreven aan de aanwezigheid van veel capabele dorpsbewoners. De milieubewustheid in Mussel is niet bovengemiddeld, het dorp wordt beschreven als behoudend en conservatief. Aan dorpscapaciteit lijkt dus geen gebrek, maar de motivatie om te participeren in een dorpszonne-energieproject zal vooral gehaald moeten worden uit het dorpsgevoel.

Page 11: PvdA Zon voor Dorpen

Conclusie

Over het algemeen kun je zeggen dat de dorpscapaciteit in Mussel (typisch voorbeeld van een conservatief, collectief dorp) verreweg het grootst is. Het vertrouwen tussen de dorpsbewoners onderling is een stuk groter dan het vertrouwen in externe partijen (bedrijfsleven of overheid). In Pieterburen daarentegen, zorgt de tweedeling in het dorp voor de voorkeur voor het betrekken van onafhankelijke externe partij in een lokaal zonne-energie initiatief. De Sebaldebuurster heeft liever geen voortrekkersrol, en ziet weinig meerwaarde in een dorpsinitiatief. De geïnterviewden in Sebaldeburen zijn het minst positief over de haalbaarheid van een dergelijk project. In Pieterburen verwacht men dat, mits ‘passend’ georganiseerd, juist heel veel bewoners geïnteresseerd zullen zijn, in ieder geval in het afnemen van lokaal opgewekte groene stroom. In Mussel moet de motivatie vooral gezocht worden in ‘het dorpsgevoel’, mensen zijn waarschijnlijk vooral geneigd mee te doen omdát het een dorpsproject is. In dorpen met een groot dorpsgevoel is een initiatief vanuit het dorp zelf, waarin dorpsbewoners actief betrokken zijn het meest geschikt. Externe partijen worden minder vertrouwd dan de dorpsgenoten. Bovendien kan het dorpsgevoel er voor zorgen dat meer mensen gemotiveerd zijn om te participeren. In dorpen waar de dorpscapaciteit lager is kan worden gekozen voor samenwerking met externe partijen, om zo kennis en organisatie kracht van elders te halen en de bewoners te ontzorgen. Niet elk dorp lijkt even succesvol een lokaal zonne-energie initiatief te kunnen en willen organiseren. Bovendien verschillen ook de technische potentie en het energieverbruik. Een aanpak afgestemd op de technische en sociaal-culturele lokale omstandigheden lijkt altijd de beste.

Page 12: PvdA Zon voor Dorpen

Turfsingel 83 9712 KL Groningen

[email protected]

Provincie Groningen