WEEKBLAD 22e JAARGANG NR. 5 VAN 5 -11 FEBRUARI 1992 BELGIE: 95 FR. NEDERLAND: F 6.90 ISSN. 0772-3210

DOKTERSPRATEN UIT DE PRAKTIJK

aanwezig. Ik spoedde mij naar het zie-kenhuis, heb urenlang met haar gepraat.maar ze was vastbesloten. Uiteindelijkheb ik haar infuus vervangen. Vier uurlater is ze gestorven."

Aan het woord is een dokter van dedienst Medische Oncologie en Hemato-logie (de kankerdienst) van het akade-misch ziekenhuis van de VUB in Jette.Samen met een kollega, en met de toe-stemming van diensthoofd professorBenjamin Van Camp, legt hij uit hoe dedienst dágelijks met de eutanasie-proble-matiek gekonfronteerd wordt. "Het isveel moeilijker om over eutanasie te pra-ten dan om ertoe over te gaan. Men ver-zeilt zo gemakkelijk in etische bedenkin-gen die in de dagelijkse praktijk helemaalniet zo belangrijk zijn. De patiënt wil dat

Eutanasie zitsterker in degeneeskundige gemeenschapingebouwd dan de meeste mensenvermoeden.

EUTANASIE

DEDOODIS OOK EEN RECHT·In afwachting dat het maatschappelijk debatover eutanasie echt losbarst, beschrijvenVlaamse dokters hun ervaringen met deproblematiek van het beëindigen van hetleven."op NIEUWJAARSDAG 1992, ik was netaan het aperitief begonnen, kreeg ik eendringende oproep uit het ziekenhuis. Eenvrouw die al jarenlang bij ons in behan-deling was, had beslist dat het voor haarniet meer hoefde. Kerstmis en nieuwjaar.

of ook moederdag, zijn altijd moeilijkemomenten, omdat de mensen beseffendat het voor hen de laatste keer zal zijn.Ook voor deze vrouw was dat het geval.Ze had al afscheid van haar familie geno-men. Alleen haar echtgenoot was nog

_ ~ einde komt aan zijn probleem, en2: ij onze deskundigheid aanwenden

, cm dat einde te bezorgen, Wat de. zelf van denkt, is voor hem niet

--= evant. oor ons is eutanasie iets dat in- ' handeling past In tegenstelling tot

, ld dat daar wel eens van opgehan-~~ wordt. is eutanasie ook niet specta-= 'air: het is een rustig gebeuren, dateid; ot een mooie dood."

De tankerdienst van de VUB heeft bij-één eutanasiegeval per week. Meestal

~ hei.om mensen die zich al heel slecht- .;:~, en vragen dat de pijnstilling

.::. 0 gevoerd. Gevallen van aktievec..~;;:,.un",· bij mensen die zich nog. vrij

:.:: oe en. maar er niet tot het eindeen doorgaan, zijn zeldzaam. "Zo'e er een vijftal per jaar," zeggen

:..= _ "0 - 'en dokters. "Meestal gaat hetsere mensen met een zekere intel-

=,:",,-'~-:die heel goed weten wat ze doen.ie mensen hebben recht op de be-

- --=ding die ze vragen."oncologische diensten van zieken-

en worden natuurlijk veel regelmati-et de vraag naar eutanasie gekon-

fronteerd dan huisartsen. Maar ook bijhuisartsen groeit de belangstelling vooreutanasie, of op zijn minst voor de in datcircuit frekwent voorkomende hulp bijzelfdoding.

"Sommige mensen zijn daar heel nuch-ter en kordaat in," vertelt een Vlaamshuisarts. "Zo had ik onlangs nog een pa-tiënte die ik al jarenlang kende, maar diein beide borsten een kankergezwel ont-wikkelde, dat naar haar armen begonover te slaan. Die vrouw wilde niet voorbehandeling naar een ziekenhuis, maarwou in alle rust thuis sterven. Ik heb haartoen drie voorschriften voor een pakjevesparax gegeven, en haar aangeradendertig tabletten te slikken. Ze heeft daarnog eventjes over nagedacht, de nodigeschikkingen getroffen, en mij verwittigdvan het ogenblik waarop ze zou sterven.De dag nadien ben ik de natuurlijke doodgaan vaststellen."

Het verhaal van een andere arts overéén van zijn patiënten: "Een ouderedame die zware artrose had, wilde haar.familie niet langer tot last zijn. In weder-zijds overleg besloten we dat ik haar eenweek lang dagelijks een dosis morfine zouinspuiten, wat het stervensproces in be-duidende mate versnelde. Ze is in allerust gestorven, en haar familie heeftruimschoots de tijd gekregen om in degrootst mogelijke sereniteit afscheid tenemen."VRIJWILLIGE DODING. Die sereniteit is ietsdat in de meeste beschrijvingen van kon-krete eutanasiegevallen benadrukt werd."Ik heb nog altijd geen enkele negatieveervaring met eutanasie," zegt dokterMarc Cosyns van een Gentse groepsprak-tijk van huisartsen. "Integendeel. Demensen die er goed over nagedacht heb-ben, gaan daar heel sereen mee om. Deenige kater die ik er ooit aan overhield,en dat is jaren geleden, betrof een mandie niet over eutanasie had willen praten,omdat hij niemand met zijn probleemwenste lastig te vallen, en die een misluk-te poging tot zelfdoding ondernam. Dieman is maanden later in trieste omstan-digheden in een ziekenhuis gestorven."

Op etisch gebied wordt eutanasie hétonderwerp van maatschappelijk debat inde jaren negentig. Konservatieve politiciin ons land hebben al laten verstaan datzij zich niet op dezelfde manier als bij hetabortusdebat in de luren zouden latenleggen. Sinds 1984 dienden enkele libera-le politici wetsvoorstellen in om de be-straffing van eutanasie op te heffen,maar veel is daar tot dusver niet van ge-hoord. Toch lijkt de Belgische burger eensoepele houding aan te nemen tegenovereutanasie. De jongste jaren bleek uit di-

• verse enquêtes dat 70 tot 83 procent vande Belgen in bepaalde gevallen (bijvoor-beeld bij een ongeneeslijke ziekte) meteutanasie zouden instemmen.

In Nederland, waar een vergelijkbaarpercentage van de bevolking pro eutana-sie is, vond het debat al in de jaren tach-tig plaats. Het leidde uiteindelijk tot eenPyrrus-overwinning van de voorstanders

van de legalizering van eutanasie. De Ne-derlandse artsen moeten bij eutanasie eenstrikte reglementering volgen. Als ze datniet doen, riskeren ze tot twaalf jaar ge-vangenisstraf. Wel is Nederland het eer-ste land waar eutanasie door de overheidwettelijk wordt toegestaan. In de Ameri-kaanse staat Washington is de vraag naarlegalizering van eutanasie onlangs nogvia een referendum met een krappe meer-derheid verworpen.

In ons land wordt aktieve eutanasie,door het weloverwogen toedienen vandodelijke stoffen, wettelijk nog altijd met"vrijwillige doding met voorbedachtenrade" gelijkgesteld, waarvoor de dood-straf kan uitgesproken worden. (Hoewelde praktijk uitwijst dat het Assisenhofover het algemeen tot de vrijspraak be-slist.) Bij passieve eutanasie, het beëindi-gen of niet toedienen van een behande-ling die noodzakelijk is voor het instand-houden van het leven, wordt teruggeval-len op artikel 401bis van het Strafwet-boek, dat "elkeen beteugelt die opzette-lijk voeding of zorgen heeft onthoudenwaardoor de gezondheid in gevaar kanworden gebracht". Hulp bij zelfdodingkan in de regel niet gerechtelijk vervolgdworden, omdat zelfmoord in het Belgi-sche strafrecht niet voorkomt. Meestalwordt in dit verband de beschuldigingvan "niet-ondersteuning van personen ingevaar" gehanteerd (artikel 420 bis vanhet Strafwetboek).

Merkwaardig is dat de Orde van Ge-neesheren zich tegen aktieve eutanasie enhulp bij zelfdoding verzet (maar niet te-gen passieve eutanasie). Uit een beperktesteekproef bij honderd Brusselse dokters,in 1984genomen (maar pas in 1988gepu-bliceerd), bleek dat 19 onder hen toega-ven ooit aktieve eutanasie toegepast tehebben. Nog eens 35 wilden niet op devraag antwoorden. In de lijsten van deVlaamse VZW Recht op Waardig Sterven,een vereniging waarvan de leden (eenkleine duizend) het recht op een vrijwilli-ge milde dood opeisen, cirkuleren de na-men van minstens 111 artsen die er zichtoe verbonden, al dan niet met de ver-melding "in de geest van de wet", hunpatiënten tot de laatste verzuchting tewillen helpen.

"Elke arts die menselijk is, zal eutana-sie toepassen," stellen de kankerdeskun-digen van de VUB. "Een medicus dieniets menselijks meer te bieden heeft, isgeen goede medicus. In bepaalde geval-len is eutanasie de enige menselijke be-handeling die een arts nog rest Sinds eentiental jaren wordt die menselijkheidtrouwens belangrijker, parallel met denotie dat het niet de kwantiteit van hetleven is, die verbeterd moet worden,maar de kwaliteit. De terapeutische hard-nekkigheid waarmee de kwantiteit vaneen leven ten nadele van de kwaliteit ge-rekt wordt, verliest stilaan veld. Zo ver-hoogt de bespreekbaarheid van eutana-sie."GOOCHELEN MET TERMEN. Beide artsen

000België 23

EUTANASIE

- den eutanasie trouwens momenteelee '" erker in de geneeskundige gemeen--7 ingebouwd dan de meeste mensen

oeden : "Eutanasie is niet nieuw inedische wereld, maar vroeger werd

eel minder over gesproken. Tien jaaren werden dezelfde infusen als nu

- atiënten gehangen, maar daar werd~ - e patiënt of zijn familie weinig over=_ -0 .en. Eutanasie wordt toegepast in- -e en kleine ziekenhuizen, en in instel-- -:;_- "an uiteenlopende overtuiging.- -...., ge van onze patiënten lieten zich-. - uTI zelfgekozen dood door een pries-

--, aan. die heel goed wist wat er ge-- __ree. En als patiënten met hun vragen

=- eutanasie .op een bepaalde plaats_: terechtkunnen, gaan ze elders waar

el geholpen worden." Opvallend is_- oologen van verschillende instellin-

.e in dezelfde termen als de artsen- e VUB over de problematiek spra-. .Een behandeling gericht op het ver-

_-;.. n van klachten en het stillen vannoodzakelijk," vat dokter Luc Di-

- . an de afdeling Oncologie van het- - 'erpse akademisch ziekenhuis zijn

e samen, "zelfs als dat bij patiënten in_ terminale faze van hun ziekte een le-easverkorting inhoudt. Toediening van

=~eesmiddelen blijft ook dan de verbete--- =- . an de levenskwaliteit tot doel heb-

-. Het niet geven van pijnstillers in zul-tandigheden is absurd. Een ver-

~ g van levenskwantiteit als nevenef-. -onder deze omstandigheden per-

= aanvaardbaar, zelfs als die eventueel_ dood tot gevolg heeft. Maar wij be-

- uwen dat niet als eutanasie, hoewel- ~"T n dat waarschijnlijk wel zullen- . Wij worden trouwens 'heel weinig

-~. de vraag naar eutanasie gekonfron-eerd." Professor André De Schryver van~ kankerdienst van het akademisch zie-

huis van de Gentse universiteit is nógrzi htiger, hoewel hij dat zelf ten dele

- zijn gevorderde leeftijd toeschrijft :. eb altijd wat levensbeschouwelijkeaiemen met aktieve eutanasie gehad.-;.zijn er patiënten van wie wij vindenze er zeer erg aan toe zijn, die we

eer kunnen bieden. Die patiënten-- oeren we door middel van pijnstillers

eer e drempel van het bewustzijn te.:': . zodat ze niet meer lijden, tot ze

- ~ zo natuurlijk mogelijke manier_ ;:- In principe is die pijnstilling re-

- e., maar het is in mijn carrièreoorgekomen dat een familie vroeg

- e-"- verwant terug bij bewustzijn te__ 5e'".- Het stopzetten of niet toedie-

een zinloze behandeling, de pas-__ e eutanasie dus, is voor De Schryver:;~- eutanasie. Een vergelijkbaar stand-- -' hanteert professor Francis Colardyn

,..,de dienst Intensieve Zorgen van het-s:« e ziekenhuis: "Wij worden bijna uit-

'end met acute situaties gekonfron-~. dikwijls van patiënten die niet

De grens tussen het uitvoeren van eutanasie en het opdrijven van de pijnstillingisvaag,

meer bij bewustzijn zijn, zodat we met defamilies moeten bespreken of en hoe weze zullen behandelen. Het niet reanime-ren of het stoppen van een vruchtelozeterapie is niet hetzelfde als het aktiefbeëindigen van een leven. Maar het is na-tuurlijk mogelijk dat er achter mijn rugdingen gebeuren waàr ik geen weet vanheb." Dokter Bob Colebunders van hetInstituut voor Tropische Geneeskundevan Antwerpen, die Aids-patiënten ver-zorgt en ook al met de eutanasievraag ge-konfronteerd werd, schetst de problema-tiek scherp door de vraag te stellen naarde precieze grens tussen eutanasie enpijnverlichting, naar de interpretatie vande gevolgen van verschillen in de dosesvan de pijnstiller morfine die worden toe-gediend. "Die doses zullen verschillenvan ziekenhuis tot ziekenhuis," zegt hij,"wat ook betekent dat de mate waarineen patiënt lijdt, van ziekenhuis tot zie-kenhuis zal verschillen. Wij hebben degewoonte onze Aids-patiënten al vanafhun seropositiviteit nauwkeurig over al-les te informeren.

De richting waarin een behandeling zalgaan, wordt in interaktie met de patiëntbepaald, Als hetminder goed gaat,komen ook de vra-gen over eutanasie.Wat er dan ge-beurt, hangt op-nieuw af van die in-teraktie met de pa-tiënt. "

HANDLEIDING VAN DE DOOD. Het is moei-lijk om na te gaan hoeveel mensen hunleven door middel van eutanasie beëindi-gen. Onderzoek wees uit dat in Neder-land jaarlijks ongeveer 2.300 gevallenvan aktieve eutanasie zouden plaatsvin-den, en ongeveer 400 gevallen van hulpbij zelfdoding. Dat op een totaal van9.000 vragen tot eutanasie. Maar het ismogelijk dat die cijfers een vertekendbeeld geven. Want in een andere studiegaf bijna drie kwart van de ondervraagdeartsen toe dat ze gevallen waarin ze euta-nasie toepasten, niet als dusdanig, maarals een natuurlijke dood beschreven,vooral om de juridische rompslomp diemet een aangifte van eutanasie gepaardgaat, te vermijden. Min of meer recenteschattingen voor ons land houden het op2.000 tot 10.000 gevallen per jaar.

"Ik vermoed dat de werkelijke cijferslager zullen liggen," zegt Léon Favyts,voorzitter van de vereniging Recht opWaardig Sterven. "Het debat en de ma-nier waarop het gevoerd wordt, geveneutanasie een zwaarder gewicht dan hetin feite heeft. Toch wijzen enquêtes uitdat ongeveer de helft van de huisartsenooit al een vraag naar eutanasie kreeg."(Vlaanderen telt ongeveer 8.000 huisart-sen.) De handleiding voor een vrijwilligemilde dood die Recht op Waardig Ster-ven uitgeeft, en die de leden na een langewachttijd krijgen, bulkt van de techni-sche details om een zachte dood te verze-keren. Tal van scenario's, aard en hoe-

000

Veelhuisartsenbiedenhulp bijzelfdoding.

5 februari 1992 België 25

EUTANASIE

willen er niet over praten en verwachte'nvan de artsen dat die gewoon doen wat"het beste" is.TEDERE MOMENTEN. Die ervaringen wor-den niet gedeeld door de kankerdeskun-digen van de VUB. Ook zij beklemtonendat de bespreekbaarheid in eerste instan-tie van de artsen afhangt. "Veel mensenwillen van in het begin weten dat eutana-sie kán, zodat ze ondertussen rustig voorhun leven kunnen vechten, in het besefdat ze de beslissing over hun einde ineigen handen houden. Dat kan alleen alsze heel goed geïnformeerd zijn. De uit-eindelijke beslissing neemt de .patiëntmeestal samen met de familie. De uitvoe-ringstijd van de eutanasie - wij doen datuitsluitend door het opdrijven van depijnstilling - is meestal de tijd die de fa-milie nodig heeft om aan het idee te wen-nen. Die varieert tussen een halve dag envier dagen. De mensen nemen echt af-scheid van elkaar. Onze ervaring is dat defamilies daar achteraf tevreden over zijn,hoe merkwaardig dat woord hier ookmag klinken. Wrok of spijt is er nooit, ende meeste families houden nog jarenlangkontakt."

Ook huisarts Cosyns heeft geen enkelenegatieve ervaring met de families van depatiënten die hij met de dood hielp. "Nie-mand mag aan het stervensproces vaneen geliefde een slecht gevoel overhou-den. In de gevallen die ik begeleidde, wa-ren dat zelfs mooie en tedere momenten.Waardig sterven is niet alleen voor destervende belangrijk, maar ook voor zijnfamilie, zodat de goede herinneringen dieer waren, in extremis geen wrang tintjemeekrijgen. "

Cosyns vindt dat eutanasie zelfs moetkunnen voor mensen die daar niet echtmedische, maar vooral sociale redenenvoor hebben. "Achter de eutanasievraagschuilt soms de drang een waarde te mo-gen blijven betekenen voor anderen. Hetis belangrijk dat te onderkennen en in demate van het mogelijke mee te werkenom die waarde te realizeren. Een doktermag deze relationele dimensie niet overhet hoofd zien. Maar soms wéét hij dat ergeen andere oplossing meer is voor som-mige eenzame mensen die hij al jarenkent, die hem al jaren om een einde aanhun leven vragen, die niet door maat-schappelijke assistenten geholpen kondenworden, en die een cascade van tegensla-gen te verwerken krijgen. Elke dag gebeu-ren er in ons land zes of zeven zelfmoor-den, we moeten onze ogen daar niet voorsluiten. Zulke mensen hebben, als ze datzelf willen, ook recht op een waardigedood.". "Wij willen de mensen die dat wensen,die mogelijkheid bezorgen," beklemtoontFavyts van Recht op Waardig Sterven."De mensen maken op voorhand een le-venstestament op, waarin ze vastleggenwat er in welbepaalde omstandigheden

DDD

De meeste eutanasiegevallen gebeuren in een serene sfeer en samen met defamilie. .

niet bij iemand die mij vreemd is. Verderlas ik dat in Nederland jaarlijks bij eenhonderdtal patiënten door huisartseneutanasie wordt toegepast om hen uithun lijden te verlossen, zonder dat daar-over op voorhand met de patiënt gespro-ken was. Zoiets is onaanvaardbaar, engrotendeels een gevolg van die onbe-spreekbaarheid. Mijn ervaring is trou-wens dat de meeste mensen positief re-ageren op de wetenschap dat ze met hunarts over de dood kunnen praten."

Niet iedereen is het daarmee eens. On-coloog Dirix van het Antwerpse akade-misch ziekenhuis ervoer al dat veel men-

. sen het spreken over eutanasie als een be-dreiging ervaren: "Het eutanasiedebat isveel acuter in de maatschappij dan in demedische wereld zelf. De meeste mensendie goed opgevangen en behandeld wor-den, praten niet over eutanasie, tenzij he-lemaal in het begin, als ze nog niet goedweten waar ze precies aan toe zijn." Aids-specialist Colebunders van het TropischInstituut heeft dezelfde mening: "Depraktijk leert dat de meeste patiënten dieniet echt psychisch of lichamelijk lijden,de vraag niet stellen. Sommige mensendoen dat wel, maardan leert de erva-ring dat ze hun be-slissing soms tochnog uitstellen."Volgens professorDe Schryver vanhet Gentse univer-siteitsziekenhuisontwikkelen demeeste patiënteneen "blinde vlek"voor de dood : ze

DDDveelheid van de in te nemen middelen,werden uitgedokterd, en aangevuld metpraktische raadgevingen om de zelfdo-ding vlot te laten verlopen. "De ervaringleerde dat dit nodig is," zegt Favyts. "Deopleiding van artsen is erop gericht eenleven te redden, zodat ze niet allemaalgoed weten hoe ze daar eventueel ook eeneinde aan moeten maken. Meestalschrijft de huisarts gedurende enige tijdbepaalde middelen voor, die de patiëntdan opstapelt tot hij er voldoende heeft.De verantwoordelijkheid van de artsvoor die vrijwillige dood blijft zo tot hetstrikte minimum beperkt."

Huisarts Cosyns,zeer begaan met deeutanasieproblematiek en bestuurslidvan Recht op Waardig Sterven, zegt dathij jaarlijks één of twee keer konkreet metde vraag naar toediening van eutanasieof hulp bij zelfdoding gekonfronteerdwordt. Hij pleit voor een grotere be-spreekbaarheid van de problematiek:"Sterven en de dood moeten dringend uitde taboesfeer gehaald worden. De pa-tiënt moet tijdig worden ingelicht over:demogelijkheden die hij heeft om zelf overhet einde van zijn leven te beschikken. Demeeste patiënten hebben niet de neigingom daar spontaan over te beginnen, ende meeste artsen evenmin. Toch is die be-spreekbaarheid belangrijk. Zo kunnen si-tuaties vermeden worden, waarin niet ge-weten is wat de mening van de patiëntzelf was. Onlangs kreeg ik de vraag vaneen familie waarvan de zoon een zwaarverkeersongeval had. Ze wilden hem uithet ziekenhuis naar huis halen om daneutanasie op hem te laten toepassen. Ikwou hem wel helpen, maar ik kan dat

Het isbelangrijkdatgeweten iswat depatiëntzelf wil.

26 België

EUTANASIE

Stervensbegeleiding van demente bejaardenveel gedaan worden, al was het maardoor het geven van voldoende aandacht,om de kwaliteit van iemands leven te ver-beteren. "

Over eutanasie wordt in De Wingerdniet gesproken. Voor Keirse spruit dievoort uit de onmacht van de geneeskundeom een aftakeling medisch goed op tevangen. Direkteur De Belie stelt dat DeWingerd waarschijnlijk uniek is in hetVlaamse land, omdat er geen infusenaanwezig zijn, of andere levensreddendemiddelen. Er wordt niet gereanimeerd,en er worden geen bejaarden in allerijlnaar de dienst Intensieve Zorgen van eenziekenhuis vervoerd.

"De geneeskunde heeft de grenzen vanhet leven in belangrijke mate verlegd,"zegt Keirse, "maar zou moeten aanvaar-den dat op een gegeven ogenblik een defi-nitieve limiet bereikt is.

De grootste zorg is dan niet om nógmeer dagen aan dat leven toe te voegen,maar meer "leven aan de nog resterendedagen. De vraag die óns voortdurend be-zighoudt, is niet of we eutanasie moetentoepassen, wel hoe we de mensen ook inhun laatste dagen een optimale levens-

Bij een aantal bejaarden in instellingencirkuleert naar verluidt de vrees dat ze 'snachts door een geheimzinnige hand meteen spuit om het leven gebracht zullen-orden. Maar in zulke instellingen zou

eutanasie vooral in de passieve zin voor-. omen, in die zin dat oude mensen nietaltijd alle mogelijke behandelingen meerzullen krijgen.

Een mooi voorbeeld daarvan is het-t - en verzorgingstehuis De Wingerdn de rand van Leuven. "De Wingerd is

~r om de laatste levensdagen van demen-te bejaarden zo aangenaam mogelijk te

en verlopen," zeggen voorzitter Manu'eirse. direkteur Rudiger De Belie en ver-

~ eegkundige Hilde Puttemans. Gemid-deld verblijft een bejaarde iets meer dan: ee en een half jaar in De Wingerd.

.Op het ogenblik dat een ziekenhuis- sli t dat het niets meer voor een patiënt

doen, begint de palliatieve zorgverte--w.- zegt Keirse."Dat omhelst de toe-

ning van intensieve persoonlijke zor-zen. een kombinatie van het behandelenan pijn en andere symptomen met de

ige bezorgdheid voor het komfortdeze mensen. Er kan nog dikwijls zo-

Hoe kan de kwaliteit van delaatste levensdagen van eendemente bejaarde verbeterdworden?

kwaliteit kunnen garanderen." Maar ookdeze unieke aanpak zorgt voor knelpun-ten.

Waarschijnlijk als gevolg van de goedezorgen wordt de periode van bedlegerig-heid van de bejaarden in de instelling lan-ger - nog niet zo lang geleden bedroegdie amper tien dagen. En bedlegerigheidis iets dat men in De Wingerd zoveel mo-gelijk wil vermijden. •

==:::J-~; hun leven dient te gebeuren. Wat- ~. wil zeggen dat ze daar later niet meer_ "unnen terugkomen. De arts beschikt

over een dokument waarmee hij, in-eren nodig, kan aantonen dat de persoon

-estie op eigen vraag stierf. Uiteinde-moeten we er naartoe dat de mensen

rreer inspraak over hun eigen dood krij-__ . en dat ze de arts daarvoor niet meer:: ..:g hebben. De artsen moeten op hunce ft beseffen dat hun geneeskunst be--ç a is, en dat ze op een gegeven ogen-_.- het doodsproces moeten aanvaar-__a. want in principe kan een leven ein-__00 gerekt worden."

De artsen mengen zich opvallend wei-- ;: in het debat over eutanasie, dat voor-

- .ioor etici en juristen gevoerd wordt.aze medische kommissie, die uit men-uit de praktijk bestaat, vindt niet dat'er deze zaken geraadpleegd moet

- -==n.·· zeggen de kankerdeskundigen:.~ ,"UB. "Als Ziezich pro uitspreekt,. .egen de wet, en als ze zich verzet,

_- medisch absurd. Eutanasie is niet> '':e voor etici en filozofen, voor wie- een papieren probleem gaat, als

- nsen. voor wie het een menselijk- eem i . Wij zijn er natuurlijk n et

=_ dat er een publiek debat komt, hoe-~ e soms denken dat het voor de me-

-~ praktijk meer kwaad dan goed zal-. Daarom wilden we tonen dat euta-~ in de geneeskunde een positieve rol

- spelen." .,Een publiek debat kan heelol zijn." besluit huisarts Cosyns,

De bespreekbaarheid van sterven en de dood zou dringend moeten verhogen.

"omdat het de bespreekbaarheid ver-hoogt. Dat debat moet gepaard gaan methet nemen van maatschappelijke maatre-gelen om de vraag naar eutanasie zooverbodig mogelijk te maken. Er zou ookdringend een goede wetgeving over euta-nasie moeten komen. Hoofdvoorwaardebij dat alles is dat de vrije wil van de pa-

tiënt centraal staat. Iedereen heeft hetrecht om zijn eigen mening over eutana-sie te hebben, maar ook het recht om zijnlevenslot in handen te houden." •

Dirk Draulans

Vereniging Recht op Waardig Sterven:Constitutiestraat 33, 2060 Antwerpen 6.

- februari 1992 België 29