docentenhandleiding

Codename Future November 2014

www.codenamefuture.nl/nicetomeetyou

Het project ‘Nice to meet you’ is ontwikkeld door Codename Future, in opdracht van RIVM en mede tot stand gekomen door NJi, Remco Pijpers (Kennisnet), School & Veiligheid.

Inleiding

Aangenaam kennis te maken. Mensen komen steeds vaker met elkaar in contact zonder elkaar fysiek te zien of te kennen. Via social media zoals Facebook, Instagram, Twitter, Linkedin zoeken we vrienden, collega’s of gewoonweg onbekenden om kennis mee te delen, ervaringen uit te wisselen of simpelweg mee te communiceren als een soort online gezelligheid. Jongeren zijn op een groter aantal platformen actief dan ouderen. Daarbij gaan ze soms onbesuisd te werk. Het is ze nauwelijks kwalijk te nemen: bij kinderen zijn de hersenen onvoldoende in staat om consequenties (op de langere termijn) te overzien. Zij zijn zich nog onvoldoende bewust van de openbaarheid van internet. Ze stappen makkelijk over een (juridische) grens zonder zich daar bewust van te zijn. Dit maakt jongeren kwetsbaar. Ondoordacht omgaan met het online profiel, het plaatsen van informatie en foto’s, het klakkeloos delen en verspreiden van informatie van en over anderen zorgt er voor dat jongeren soms in problemen komen. De les ‘Nice to meet you’ wil jongeren bewust maken van de risico’s van profielsites. De les neemt slechts één lesuur in beslag. In de les zit een kort online onderzoek. De resultaten van deze enquête worden direct gepresenteerd in de les. Daarmee worden de leerlingen niet vermoeid met algemene statistische gegevens, maar met een beeld van henzelf. Hoewel ‘Nice to meet you’ uit slechts één les bestaat is een vervolg op de les zeker op zijn plaats. Het mobiele internet is de laatste jaren enorm gegroeid. Jongeren zijn tegenwoordig overal en 24/7 online via hun smartphones. Het wordt echter steeds moeilijker zicht te houden op wat de leerlingen meemaken via de online contacten. Ook het digitale pesten is daardoor moeilijker te herkennen, te volgen of te stoppen. Na de les is het aan de docent welke volgende stap er gezet wordt. Blijken de leerlingen redelijk mediawijs of zijn er zaken losgekomen die aanleiding geven om een keus te maken uit het brede aanbod van pestinterventies als vervolg op ‘Nice to meet you’? Andersom kan tijdens de uitvoering van een project of lesprogramma over ‘gewoon’ pesten ook naar voren komen dat het digitaal pesten een issue is. In dat geval is ‘Nice to meet you’ een prima tool om het online gedrag van de leerlingen mee in kaart te brengen.

‘Nice to meet you’ is ideaal als: - verbinding tussen een pestinterventie en aandacht voor online pesten; - een springplank voor een project over online pesten; - inventarisatie van online gedrag van leerlingen; - bewustwordingsles over de impact van een online profiel; - een onderdeel van een breed programma over mediawijsheid.

‘Nice to meet you’ en pestinterventies

‘Nice to meet you’ is nadrukkelijk bedoeld als verbinding tussen pestinterventie en aandacht voor online pesten. De keus voor een algemene pestinterventie kan voortkomen vanuit de les ‘Nice to meet you’. Als blijkt dat er in een klas veel speelt rondom pesten, is het aan te bevelen op zoek te gaan naar een algemene pestinterventie.

Op de website van het Nederlands JeugdInstituut (NJi) staat een overzicht van (erkende) pestinterventies. Deze interventies richten zich over het algemeen niet specifiek op het online pesten. Zie: www.nji.nl/Pesten-Praktijk-Erkende-interventies en http://www.nji.nl/nl/Databanken/Databank-Effectieve-Jeugdinterventies/Erkende-interventies. Informatie over lessen en lesprojecten die vooral zijn gericht op het online pesten:

www.schoolenveiligheid.nl/online-pesten www.pestweb.nl mijnkindonline.nl/onderwerpen/cyberpesten www.mediawijsheid.nl/online-pesten www.schoolenveiligheid.nl/antipestmethodes

‘Nice to meet you’ en mediawijsheid

De resultaten van de enquête in de les ‘Nice to meet you’ of de activiteiten uit de les kunnen het inzicht opleveren dat de klas waarin de les werd uitgevoerd worstelt met vragen rondom wat nu wel of niet mag. Of wat wel of niet verstandig is om te doen als je on line bent. In deze gevallen is er een breed scala aan lessen die leerlingen mediawijsheid bijbrengen. Mediawijsheid bestaat uit een tiental competenties die leerlingen wijzer maken in het begrijpen hoe nieuwe media werken, ze leren hoe ze deze media doelgericht kunnen gebruiken, bijvoorbeeld door er informatie mee te verwerken en te communiceren en tenslotte bewust te maken van strategieën waarmee ze onder andere kunnen reflecteren op hun eigen mediagebruik.

Als deze competenties en de meeste daaruit voorkomende lessen en lesprojecten zijn er vooral op gericht hoe het wél moet. Ze gaan minder in op de gevaren: wat te doen als het fout gaat. Dit kan een bewuste keus zijn bij het kiezen van een vervolg op ‘Nice to meet you’. Het gedrag op sociale netwerken spitst zich vooral toe op het onderdeel communicatie: …”Volwaardig deelnemen aan de mediasamenleving betekent ook: optimaal kunnen participeren in sociale media netwerken. Dit vraagt nieuwe vaardigheden op diverse gebieden. Allereerst dien je de omgangsregels, normen en waarden van een online gemeenschap te kunnen doorgronden en daar je gedrag op aan te passen. Dit komt niet altijd neer op conformisme, want een mediawijs persoon is waar gewenst open en flexibel, maar waar nodig authentiek en tegendraads. Concreet betekent dit: weten wat de conventies zijn, weten waar je wat kunt zeggen, en hoe je vrienden kunt maken en behouden – of juist ontvrienden – in diverse sociale media omgevingen. De omgangsvormen beheersen betekent ook: ongewenste communicatie kunnen vermijden. Sociale media brengen niet alleen verbinding en samenwerking, maar ook mis- en wangebruik. Een mediawijs iemand weet wanneer mediagebruik van anderen ongepast is en kan dit resoluut beëindigen. … Wederkerigheid en altruïsme kenmerken de mediawijze sociale media deelnemer, omdat participeren binnen sociale netwerken ook betekent: handelen met het welbevinden van anderen voor ogen. Een mediawijs persoon streeft uiteraard eigen doelstellingen na, maar heeft ook oog voor de belangen van anderen en van de gemeenschap als geheel”… Uit: De 10 mediawijsheidscompetenties, Mediawijzer.net

Deze communicatiecompetentie is als volgt uitgewerkt:

Meer informatie is te vinden op www.mediawijzer.net/competentiemodel/

Vóór de les Hieronder vindt u didactische en organisatorische informatie over de les. Doelgroep Groep 8 basisonderwijs en onderbouw voortgezet onderwijs. Omdat het een instaples is en u als docent de mogelijkheid heeft de digibordles tijdens de uitvoering verder te duiden op het niveau van de bewuste klas, kan deze vrij breed worden ingezet van VMBO kader tot en met VWO. Tijdsduur De les ‘Nice to meet you’ vergt 1 tot 2 lesuren; in de praktijk blijkt dat twee lesuren meer ruimte geeft aan de interactie en verbinding naar het thema pesten. In de doorloop is optioneel een afsluiting van het eerste deel opgenomen en een introductie van het tweede deel. Lesdoel De leerlingen ontdekken dat hun online profiel een grote invloed heeft/kan hebben op hun persoonlijk functioneren en welbevinden. Leerdoelen Kennis: De leerling kan voorbeelden noemen van profielsites. Vaardigheid: De leerling kan benoemen op welke wijze slecht of slordig online gedrag hem

kwetsbaar kan maken. Houding: De leerling is kritisch ten aanzien wat hij publiceert en deelt op social media. Lesopbouw 10 minuten: introductie van de les en de begrippen, reageren op een stelling 10 minuten: invullen van een enquête en het uitvoeren van een kort onderzoek 20 - 40 minuten: presentatie uitslag enquête, bespreking en duiding achtergronden 10 minuten: korte verwerkingsopdracht en afsluiting Materiaal

Handleiding en inlogcodes Digibord of beamer 1 device per leerling, bv smartphone, tablet, laptop

(voor het invullen van een korte vragenlijst) Post-it velletjes (‘geeltjes’)

Organisatie Reserveer bijtijds een computerlokaal voorzien van digibord of beamer. De leerlingen beantwoorden de individueel (1 computer per leerling). De verwerkingsopdracht gebeurt in groepjes van 3 of vier leerlingen. Zorg dat u de handleiding en de inlogcode bij de hand hebt.

Aanmelden

Op de website www.codenamefuture.nl/ntmy vindt u een speciale projectpagina over de les ‘Nice to meet you’. Op deze pagina staat ook de knop waarmee u zich kunt aanmelden voor deelname aan de les. Daarvoor heeft u een unieke aanmeldcode nodig. Deze zorgt er voor dat de resultaten van de online enquête uit de les aan de klas gekoppeld worden. Met behulp van de klassencode kunt u in de les de specifieke uitslag van deze klas tonen en bespreken. Geef op de aanmeldpagina aan met hoeveel klassen u deel wilt nemen aan de les (iedere klas krijgt een eigen code). Na aanmelding krijgt u de inlog- en klassencodes per e-mail binnen enkele dagen toegezonden.

Inloggen

1. Ga naar http://elo.codenamefuture.nl. 2. Log in met uw inloggegevens die u heeft gekregen na aanmelding.

U komt nu op een dashboard waar een logo staat van het project.

3. Klik op het logo. U komt vervolgens bij de klassenselector. Selecteer de klas waarmee u de les gaat doen. De les start.

4. Kies een klas De digibord start, houd de didactische aanwijzingen in de docentenhandleiding bij de hand.

Tijdens de les moeten de leerlingen een vragenlijst invullen. In de les staat een code die de leerlingen moeten gebruiken. Deze code is automatisch gekoppeld aan de door u geselecteerde klas. Leerlingen kunnen hun smartphone, tablet of laptop gebruiken, zij loggen in op ntmy.nu. Doordat de code gekoppeld is een aan specifieke klas, kunt u de uitslag van de vragenlijst direct in dezelfde les tonen en bespreken.

Lesverloop digibord

Hieronder leest u een uitvoerige beschrijving van de les en aanwijzingen voor de uitvoering er van. We volgen hierbij de schermen van de online digibordles. Scherm 1

Open de les met het titelscherm in beeld. Vraag wat de vertaling is van ‘Nice to meet you’. Wanneer zeg je dat tegen iemand? (Als je het prettig vindt om met iemand kennisgemaakt te hebben.) Vraag vervolgens wat de bolletjes die om het hoofd zweven betekenen. (logo’s van online programma’s zoals Facebook, Google+, Pinterest, Instagram, enz.) Vertel dat dit soort programma’s social media worden genoemd omdat je via deze programma’s in contact kunt komen met anderen. Vertel dat de les van vandaag gaat over social media. Vaak zijn dit heel handige programma’s, maar soms gaan er ook wel eens dingen mis. Vertel: “In deze les gaan we praten over een stelling, jullie vullen een enquête in, waarna we direct de uitslag van de klas gaan bekijken en bespreken. Verder doen jullie een kort onderzoek over hoe vindbaar jullie zijn op internet. De bedoeling is dat jullie aan het eind van de les nagedacht hebben over hoe je goed op websites als Facebook, Twitter en Instagram kunnen presenteren.”

Scherm 2

Lees de stelling voor en laat hem even inwerken. Vraag dan wie er voor de stelling is (vinger opsteken). Of maak het iets actiever: “Denk na over de stelling. Als ik ‘stem nu’ zeg, gaat wie voor de stelling is bij het raam staan, wie tegen is bij de deur, wie neutraal is blijft zitten.” Tel de voor/tegen-stemmers en schrijf deze aantallen op een bord of een groot vel papier. Ga verder niet op de stelling in, maar zeg dat de leerlingen in deze les zelf gaan onderzoeken of dat wat ze van zichzelf denken te weten ook echt zo is. Aan het eind van de les evalueert u de stelling en de les.

Scherm 3

Begin met een uitleg van het begrip ‘profielsites’. Dit zijn sites waarop je een profiel aanmaakt. Laat de leerlingen enkele voorbeelden noemen van sites. Vertel: “Op deze sites hebben jullie dus je identiteit prijsgegeven. Wat bedoel ik daarmee?” Zorg dat de kern overkomt: je vult gegevens van jezelf in zodat anderen op basis daarvan een beeld van jou kunnen krijgen. Maar… krijgen anderen ook dat beeld zoals jij dat bedoeld had?

Scherm 4

Vertel dat de leerlingen nu een vragenlijst in moeten vullen. Ze mogen daarbij niet overleggen met anderen. De uitslag wordt straks samengevoegd en wordt in het tweede deel van de les besproken. Vertel ook dat halverwege de vragenlijst een kort onderzoekje gedaan moet worden. De leerlingen moeten op hun eigen naam zoeken op vier verschillende websites. Tel op hoeveel hits er in totaal ongeveer gevonden worden. (Het gaat niet om een heel precies getal.)

Scherm 5

Begeleid het inloggen op de vragenlijst. Zie er op toe dat de leerlingen de vragenlijst invullen zonder met elkaar te overleggen. Neem vijf minuten voor de opstart. De leerlingen krijgen maximaal 10 minuten voor de vragenlijst. Drie minuten voordat de tijd verstreken is roept u de leerlingen die nog met het onderzoekje bezig zijn op om het onderzoek te staken en de enquête af te maken.

Lesverloop online vragenlijst voor leerlingen De leerlingen gaan nu 10 minuten kort de vragenlijst invullen en onderzoekje doen. Zij kunnen op een eigen device (smartphone, tablet, laptop of computer) de vragenlijst invullen. De data wordt anoniem in een database verzameld. De data wordt per klassencode weggeschreven. Elke klas heeft dus zijn eigen dataset.

Lesverloop digibord (vervolg) Scherm 6

Vertel: “Jullie hebben een enquête ingevuld over jullie gebruik van social media en internet. We gaan zo de uitslag van de enquête bekijken. Maar wie gebruiken social media nu het meest? Dat is jullie leeftijdsgroep. Kijk maar eens naar deze tabel.” Duid even kort de titels van de kolommen in de tabel en noem de cijfers eronder. Bespreek de denkvragen: - Jongeren zijn op meer profielsites actief dan

ouderen. Hoe komt dat denken jullie? (Bijvoorbeeld: ouderen hebben minder tijd; maken pas een profiel aan als ze er ook een doel voor zien; enz.)

- Van de eerste twee leeftijdscategorieën is bijna 100% actief op social media. Wat zijn de gevolgen? (Bijvoorbeeld: de manier van met elkaar omgaan, zaken doen, reclame maken, enz. verandert enorm)

Scherm 7

Laten we nu eens kijken hoe actief jullie zijn op social media…

Scherm 8

Roep even in herinnering dat landelijk gezien 99% van de klas op social media aanwezig zou moeten zijn en dat ze daarbij gemiddeld van vier profielsites actief gebruik maken. Klopt dit landelijk beeld met de klassenuitslag? Welke social media zijn landelijk gezien populair? Bekijk het filmpje, waarin enkele data worden genoemd. Herkennen de leerlinge zich in het beeld dat het filmpje schetst? [NB. Er is nog geen data, de cirkeldiagrammen zijn nu niet gevuld.]

Scherm 9

Vertel: “Social media zijn heel populair, maar wat doen jongeren nu eigenlijk op die social media? Daarover hebben ze in Amerika een onderzoek gedaan. Dit komt wel een beetje overeen met de situatie bij ons.” Noem enkele cijfers die in de infographic worden getoond. Maar… hoe zit het nu met jullie? Wat geven jullie allemaal prijs over jezelf op internet?

Scherm 10

Reageer zelf niet op de uitslag, maar daag de leerlingen uit om op de uitslag te reageren. Vinden ze het veel? Vinden ze het erg? Schrikken ze er van? Besluit dit scherm met de opmerking: “Laten we eens kijken of mensen schrikken als een wildvreemde opeens van alles over hen weet”…

Scherm 11

Start het filmpje zonder verdere introductie. Na afloop laat u een leerling samenvatten: wat is nu eigenlijk de boodschap van dit filmpje? (Er is meer over veel mensen op internet te vinden dan ze zichzelf realiseren. Anderen kunnen daar makkelijk misbruik van maken.)

Indien behandeling in twee lesuren

Eindig de les met de vraag: zou iemand ‘misbruik’ kunnen maken van de gegevens die jij online hebt staan? Wat zouden ze van jou weten? Welke gevolgen zou dit kunnen hebben?

Inleiding les 2

Vertel: Het eerste deel van dit project ging over ‘kwetsbaarheid van online gegevens’. Maar hoe zit het met de kwetsbaarheid van online uitingen voor pesten? Welke indruk zou iemand hebben van jou, zonder dat hij/zij jou echt kent? Ben jij online ook wie je bent in het echt?

Scherm 12

Vertel: “Jullie hebben net een klein onderzoekje gedaan. Daarbij heb je ook nog eens kritisch gekeken naar je profiel, bijvoorbeeld hoe presenteer ik mij op Facebook. Nu je er wat meer over nagedacht hebt: vind je dat je online over komt zoals jij dat ook graag wilt?” Vraag als het profiel bij nader inzien tegenvalt, wat men zou willen veranderen.

Scherm 13

Toon dit scherm en wacht even op de reactie op de foto. Laat enkele leerlingen reageren. Bespreek de uitslag van de enquêtevraag. ! Wat kunnen de gevolgen zijn van een dergelijke foto op Facebook? Dit is de link naar online pesten: hoe zorg je dat je niet het doelwit wordt van online pesten… Wie heeft er voorbeelden uit de eigen omgeving dat er rare dingen zijn gebeurd met foto’s van Facebook? Kun je gemakkelijk foto’s van internet verwijderen? (nee, die zijn ondertussen al tig keer gedeeld en blijken in een cache te staan waaruit ze moeilijk zijn te verwijderen)

Scherm 14

Vaak staat op posts op social media al ‘like’ of ‘delen’. Het wordt erg gemakkelijk gemaakt. Maar vind jij dat altijd fijn? Bespreek de uitslag van de enquête. Van vriendjes vind je het vaak niet erg dat ze iets verder verspreiden. Maar iemand die niet jouw vriend(in) is kan ook dingen delen en daar een minder leuk commentaar bij zetten… Het is belangrijk dat de leerlingen zich deze mogelijkheid terdege beseffen. ‘Toestemming vragen’ is er niet bij. De regels van social media staan toe dat alles gedeeld mag worden wat jij zelf op die site zet. Je moet jezelf dus vooraf al afvragen of iets ook tegen je gebruikt kan worden… Meer informatie over de regels van social media: http://www.charlotteslaw.nl/2013/04/auteursrecht-fotografie-en-social-media/ https://www.r2h.nl/astrid/afbeelding-delen-op-facebook-dit-zijn-de-regels

Scherm 15

Stel: iemand anders heeft jouw foto misbruikt. Wat kan diegene bijvoorbeeld doen? Welke gevolgen kan dit hebben? Wat kan je er tegen doen? Laat de leerlingen vooral beseffen dat het achteraf heel lastig is om dingen weer terug te draaien.

Scherm 16

Vertel: “Uit een landelijk onderzoek blijkt dat 1 op de 10 jongeren is wel eens gepest op internet. Hoe is dat in onze klas?” Bespreek de uitslag van de enquête. Als er voorbeelden naar boven komen, probeer dan te achterhalen in hoeverre dit te herleiden is op dingen die de gepeste leerling zelf had gepubliceerd? Worden kinderen gepest omdat ze hun identiteit prijsgeven op internet? Wordt die identiteit wel geaccepteerd?

Scherm 17

Deel tenslotte de klas in kleine groepjes van drie of vier leerlingen. Geef elk groepje een stapetje geeltjes. Op de geeltjes moeten de leerlingen positieve- en verbetertips schrijven tegen online pesten. Laat de geeltjes op een groot vel papier plakken. Eventuele verdieping / handelingsperspectief: Maak met de leerlingen een ‘Code Sociale Media’. De gebruikscode bevat richtlijnen over het correct en verstandig omgaan met sociale media. De code moet gaan over eigen verantwoordelijkheid en do's en don'ts wat betreft het beschermen van je online profiel tegen pesten. Meer informatie? www.schoolenveiligheid.nl of klik hier.

Scherm 18

Sluit de les af. Roep de stelling uit het begin van de les weer even in herinnering. Aan het begin van de les dachten XX (aantal) van jullie dat er geen dingen op internet te vinden zijn waardoor anderen een verkeerde indruk van hen kunnen krijgen. Deze les was een soort ontdekkingstocht, waarbij jullie over verschillende zaken hebben nagedacht: - Welke indruk hebben anderen van mij op

basis van wat zij over mij op internet vinden? - Maakt mijn online profiel mij kwetsbaar? - Mijn online profiel vertelt wie ik in het echt

ben. Vraag enkele leerlingen samen te vatten wat zij uit deze les ‘meenemen’ (geleerd hebben, binnenkort ook daadwerkelijk (anders) gaan doen). Vraag ook welke vragen er nog open zijn gebleven. Wat zouden de leerlingen nog willen weten over dit onderwerp? Hoe zouden ze die vragen zelf kunnen beantwoorden?