DISCUSSIE!OVER!HET!BELANGVAN!DE!JURY!BINNEN!BELGIË! … · 2015-11-06 ·...
143
Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 20142015 DISCUSSIE OVER HET BELANG VAN DE JURY BINNEN BELGIË EN EEN KRITISCHE EVALUATIE VAN DE JURYRECHTSPRAAK VAN HET HOF VAN ASSISEN. Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’ Ingediend door Sophie Duquenne (studentennr. 00604130) Promotor: Prof. Dr. Philip Traest Commissaris: Nicholas De Nil FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID
Transcript of DISCUSSIE!OVER!HET!BELANGVAN!DE!JURY!BINNEN!BELGIË! … · 2015-11-06 ·...
Faculteit Rechtsgeleerdheid
Universiteit Gent
Academiejaar 2014-‐2015
DISCUSSIE OVER HET BELANG VAN DE JURY BINNEN BELGIË EN EEN KRITISCHE EVALUATIE VAN DE JURYRECHTSPRAAK
VAN HET HOF VAN ASSISEN.
Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’
Ingediend door
Sophie Duquenne
(studentennr. 00604130)
Promotor: Prof. Dr. Philip Traest Commissaris: Nicholas De Nil
FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID
1
Inhoudsopgave
Inhoudelijke schets ......................................................................................................................... 6
Hoofdstuk I. Historiek van de Belgische volksjury ......................................................................... 8 1. Inleiding ....................................................................................................................................... 8 2. Historische oorsprong ................................................................................................................. 8 3. Het common law-‐systeem ........................................................................................................... 9 4. De Middeleeuwse Vlaamse schepenbanken ............................................................................. 10 5. De Franse Revolutie ................................................................................................................... 11 6. De Nederlandse overheersing ................................................................................................... 13 7. De Belgische onafhankelijkheid ................................................................................................. 14 8. Besluit ........................................................................................................................................ 16
Hoofdstuk II. De huidige assisenprocedure toegelicht ................................................................ 17 1. Inleiding ..................................................................................................................................... 17 2. De bevoegdheid van het hof ..................................................................................................... 18 3. De samenstelling van het hof .................................................................................................... 19
3.1. Algemeen ........................................................................................................................... 19 3.2. Het hof en de volksjury ...................................................................................................... 19 3.3. Het Openbaar Ministerie ................................................................................................... 20 3.4. De griffier ........................................................................................................................... 21 3.5. De beschuldigde(n) ............................................................................................................ 21 3.6. De burgerlijke partij(en) ..................................................................................................... 21 3.7. De getuigen en deskundigen .............................................................................................. 21 3.8. De opstelling binnen de rechtszaal .................................................................................... 23
4. Procesverloop ............................................................................................................................ 24 4.1. De verwijzing naar het hof van assisen .............................................................................. 24 4.2. Preliminaire zitting ............................................................................................................. 25 4.3. Zitting tot samenstelling van de jury .................................................................................. 26 4.4. Zitting ten gronde .............................................................................................................. 26
i. Algemeen ......................................................................................................................................... 26 ii. De debatten .................................................................................................................................... 26 iii. De beraadslaging en het oordeel over schuld en straf in kort bestek ............................................ 28 iv. De beslechting van de burgerlijke belangen .................................................................................. 29 v. Rechtsmiddelen .............................................................................................................................. 29
5. Besluit ........................................................................................................................................ 29
Hoofdstuk III. Met betrekking tot de Belgische volksjury ............................................................ 31 1. Inleiding ..................................................................................................................................... 31 2. Samenstelling ............................................................................................................................ 31
2.1. Algemeen ........................................................................................................................... 31 2.2. Selectie op niveau van de gemeente en de provincie ........................................................ 32 2.3. De definitieve lijst .............................................................................................................. 33 2.4. De bijzondere lijst .............................................................................................................. 33 2.5. Zitting tot samenstelling van de jury .................................................................................. 34 2.6. Discretionaire wrakingsmogelijkheid ................................................................................. 34 2.7. Selectie van de plaatsvervangende juryleden en een juryhoofd ....................................... 35
3. De taak van de jury .................................................................................................................... 35 3.1. Voorafgaand: informatiesessie en eedaflegging ................................................................ 35 3.2. Rechten en plichten ........................................................................................................... 36
2
3.3. De bijzondere taak van de voorzitter en het hoofd van de jury ........................................ 38 3.4. De eigenlijke taak van de jury ............................................................................................ 38
i. De behandeling ter terechtzitting .................................................................................................... 38 ii. De beraadslaging over de schuldvraag ............................................................................................ 39 iii. De stemming over de schuldvraag ................................................................................................. 41 iv. Motivering van het antwoord op de schuldvraag .......................................................................... 42 v. De beraadslaging over de strafmaat en de motivering van de beslissing daaromtrent ................. 43
4. Besluit ........................................................................................................................................ 44
Hoofdstuk IV. De Belgische volksjury: een kritische analyse ....................................................... 45 1. Inleiding ..................................................................................................................................... 45 2. Argumenten pro juryrechtspraak .............................................................................................. 46
2.1. Uiting van democratie en een afspiegeling van de maatschappij ...................................... 46 2.2. Historisch gegroeid wantrouwen in justitie ....................................................................... 46 2.3. Duidelijk en toegankelijk systeem ...................................................................................... 47 2.4. Aandacht voor het slachtoffer ........................................................................................... 48 2.5. Rechters kunnen leren van leken ....................................................................................... 49 2.6. Twaalf personen staan sterker dan één ............................................................................. 50 2.7. Uitvoerige procedure ......................................................................................................... 50 2.8. De jury is plichtsbewust ..................................................................................................... 51
3. Argumenten contra juryrechtspraak ......................................................................................... 53 3.1. Het democratisch argument gaat niet langer op ............................................................... 53 3.2. De jury is niet representatief ............................................................................................. 54 3.3. Achterhaald systeem .......................................................................................................... 56 3.4. Dubbele victimisering van het slachtoffer ......................................................................... 57 3.5. Gebrek aan deskundigheid ................................................................................................. 57 3.6. De jury is beïnvloedbaar en manipuleerbaar ..................................................................... 59 3.7. Tijdrovende procedure met hoog prijskaartje ................................................................... 63 3.8. Geen mogelijkheid tot hoger beroep ................................................................................. 65
4. Kritische reflectie ....................................................................................................................... 66
Hoofdstuk V. Cijfermateriaal en wetenschappelijk onderzoek met betrekking tot de Belgische volksjury ....................................................................................................................................... 67
1. Inleiding ..................................................................................................................................... 67 2. Wetenschappelijk onderzoek .................................................................................................... 67 3. Statistiek .................................................................................................................................... 69 4. Besluit ........................................................................................................................................ 70
Hoofdstuk VI. Goede alternatieven voor het Belgische systeem, naar buitenlands voorbeeld? ... 71 1. Inleiding ..................................................................................................................................... 71 2. Naar een gemengd systeem (samenwerking tussen rechters en leken)? ................................. 71 3. Naar een volledige professionalisering (geen ruimte voor inbreng van leken)? ....................... 73 4. Enkele concrete buitenlandse voorbeelden .............................................................................. 74
4.1. Het Angelsaksische model ................................................................................................. 75 i. Algemeen ......................................................................................................................................... 75 ii. Bevoegdheid ................................................................................................................................... 75 iii. Samenstelling ................................................................................................................................. 76 iv. Procesverloop ................................................................................................................................ 77 v. Kritiek en evaluatie ......................................................................................................................... 78
4.2. Frankrijk ............................................................................................................................. 80 i. Algemeen ......................................................................................................................................... 80
3
ii. Bevoegdheid ................................................................................................................................... 80 iii. Samenstelling ................................................................................................................................. 81 iv. Procesverloop ................................................................................................................................ 82 v. Kritiek en evaluatie ......................................................................................................................... 84
4.3. Nederland .......................................................................................................................... 86 i. Algemeen ......................................................................................................................................... 86 ii. Bevoegdheid ................................................................................................................................... 86 iii. Samenstelling ................................................................................................................................. 86 iv. Procesverloop ................................................................................................................................ 87 v. Kritiek en evaluatie ......................................................................................................................... 88
5. Besluit ........................................................................................................................................ 90
Hoofdstuk VII. De hervorming van de juryrechtspraak ............................................................... 92 1. Inleiding ..................................................................................................................................... 92 2. De Wet van 30 juni 2000 teneinde de rechtspleging voor het hof van assisen te moderniseren en te stroomlijnen ............................................................................................................................ 92
2.1. Algemeen ........................................................................................................................... 92 2.2. De hervormingen ............................................................................................................... 92 2.3. Evaluatie ............................................................................................................................. 93
3. De commissie tot hervorming van het assisenhof (Commissie Verstraeten-‐Frydman) en de wetsvoorstellen Mahoux (2004-‐2008) .............................................................................................. 93
3.1. De Commissie Verstraeten-‐Frydman: algemeen ............................................................... 93 3.2. De Commissie Verstraeten-‐Frydman: voorgestelde hervormingen ................................... 94 3.3. De Commissie Verstraeten-‐Frydman: evaluatie ................................................................ 98 3.4. De wetsvoorstellen Mahoux: algemeen ............................................................................ 98 3.5. De wetsvoorstellen Mahoux: voorgestelde hervormingen ................................................ 99
4. De Wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen ............................... 103 4.1. Het princiepsarrest Taxquet ............................................................................................. 103 4.2. Het tweede Taxquet-‐arrest .............................................................................................. 105 4.3. Taxquet brengt de hervorming op gang ........................................................................... 106
i. De reactie van de Belgische rechtspraak ....................................................................................... 106 ii. Het advies van Hoge Raad voor de Justitie bij het wetsvoorstel Mahoux .................................... 107 iii. Evaluatie van het wetsvoorstel Mahoux en het advies van de Hoge Raad voor de Justitie ........ 109 iv. Van voorstel tot wet ..................................................................................................................... 110
4.4. De Wet van 21 december 2009 ........................................................................................ 112 i. Wijzigingen betreffende de samenstelling van de jury .................................................................. 113 ii. Wijzigingen betreffende het beraad over de schuldvraag ............................................................ 114 iii. Wijzigingen betreffende de motivering van de schuldvraag ........................................................ 114
4.5. Evaluatie ........................................................................................................................... 116 4.6. Kritieken en voorstellen ................................................................................................... 118
i. Betreffende de samenstelling van de jury ..................................................................................... 118 ii. Betreffende de taak van de jury .................................................................................................... 122
5. De toekomst? .......................................................................................................................... 124
Hoofdstuk VIII. Slotbeschouwingen .......................................................................................... 126 1. Conclusie ................................................................................................................................. 126 2. Voorstel tot vernieuwing ......................................................................................................... 131
Bibliografie .................................................................................................................................. 133
4
Voorwoord
Deze masterproef vormt het sluitstuk van mijn opleiding tot Master in de Rechten aan de Universiteit
Gent. Mijn voorliefde voor het strafrecht maakte de keuze voor een thema binnen dit domein
vanzelfsprekend. In 2004 maakte Osman Calli, een Turkse Gentenaar, zich schuldig aan de
‘eremoord’ op vier vrouwen. Verder had hij twee moordpogingen, opzettelijke brandstichting en een
gewelddadige carjacking op zijn kerfstok. In 2008 diende Calli, die overigens geen enkel berouw
toonde voor zijn wreedheden, te verschijnen voor het hof van assisen te Gent. Het bijwonen van de
openingszitting van deze zaak riep voor mij heel wat vragen op omtrent de assisenprocedure en haar
volksjury. Gezien deze ervaring een blijvende indruk naliet koos ik een vijftal jaar later voor een
concrete masterproeftitel, binnen het strafrecht, met betrekking tot de Belgische volksjury.
Het verder uitwerken van dit boeiende en actuele thema vroeg heel wat opzoekings-‐ en schrijfwerk
maar vormde ongetwijfeld een leerrijke ervaring. Graag zou ik iedereen willen bedanken die hiertoe
bijgedragen heeft. Zonder hen was het geenszins gelukt deze masterproef te verwezenlijken.
Mijn oprechte dank gaat uit naar Prof Dr. Philip Traest, mijn promotor, die mij de mogelijkheid en het
vertrouwen gaf om een zelf gekozen onderwerp uit te werken. Ook wil ik hem graag bedanken om
mij op de goede weg te zetten. Tevens wens ik mijn commissaris, Mijnheer Nicholas De Nil, te
danken voor het nalezen en evalueren van een eerste proefversie. Zijn nuttige opmerkingen en
aanbevelingen zorgden ervoor dat ik mijn masterproef verder op punt kon zetten.
Voorts wens ik mijn familie en vrienden te bedanken voor hun onvoorwaardelijke steun. Een
bijzonder dankwoord gaat uit naar mijn ouders, Martine De Nil en Eddy Duquenne, die mij
gedurende de gehele rechtenopleiding steeds hebben gemotiveerd en bijgestaan. Hun steun en
toeverlaat was essentieel om te kunnen slagen.
Tot slot wens ik de lezer veel leesplezier toe en draag ik deze masterproef op aan mijn recent
overleden grootvader, Willy De Nil.
Denderbelle,
14 mei 2015,
Sophie Duquenne
5
1
1 http://becuo.com/jury-‐duty-‐cartoon
6
Inhoudelijke schets
Het hof van assisen is zonder enige twijfel één van de iconen van het Belgische strafrecht. In dit
strafhof wordt nog steeds gebruik gemaakt van lekenrechtspraak, iets dat voor sommigen de meest
zuivere vorm van recht spreken uitmaakt. Anderen vinden het dan weer onbegrijpelijk dat dergelijk
systeem nog steeds bestaat en er gaan dan ook stemmen op voor de invoering van een gemengd
systeem of zelfs een volledige professionalisering van de rechtspraak in strafzaken.
Momenteel heeft een jury de bevoegdheid te beslissen over de schuld van beschuldigden in
hoofdzakelijk moordzaken. Indien men schuldig bevonden wordt zal de jury zich samen met het
assisenhof over de strafmaat buigen, indien men onschuldig bevonden wordt volgt de vrijspraak. Het
gaat om een twaalfkoppige jury, bestaande uit burgers zonder enige juridische kennis. Hierbij rijzen
er terecht heel wat vragen: heeft de juryrechtspraak nog enig belang binnen onze huidige
maatschappij? Is het optimaal dat eenvoudige burgers over de zwaarste misdrijven oordelen terwijl
we hoogopgeleide magistraten laten beslissen over quasi alle overige wetsovertredingen? Waar
haalt men de juryleden vandaan en zijn deze wel onpartijdig? Etc.
Het debat omtrent de volksjury zet zich steeds verder onder invloed van ophefmakende en
gemediatiseerde assisenzaken, tal van Belgische hervormingen alsook de uitspraken van het
Europees Hof voor de Rechten van de Mens inzake deze materie. Een grondige analyse van de
Belgische juryrechtspraak lijkt dan ook actueel en aangewezen.
Mijn masterproef zal aanvangen met een uiteenzetting van de ontstaansgeschiedenis van het hof
van assisen en haar volksjury. Daarop volgend zal de procedure voor het hof van assisen beknopt
worden toegelicht waarna ik mij specifiek zal toespitsen op de volksjury. Vooreerst zal de
samenstelling en taakomschrijving van deze jury besproken worden. Deze bespreking moet haar
cruciale rol binnen de assisenprocedure verduidelijken.
In een volgende luik zal nagegaan worden wat de argumenten zijn van de voor-‐en tegenstanders van
de juryrechtspraak. Als aanvulling hierop zal in kort bestek het bestaande cijfermateriaal en
wetenschappelijk onderzoek aangehaald worden. Voorts wordt bekeken welke alternatieven er
eventueel mogelijk zijn, geïnspireerd op buitenlandse systemen. Kan ons jurysysteem blijven
bestaan, dient het meer te worden toegepast naar analogie met het Angelsaksische model, dienen
we het te veranderen naar Frans voorbeeld of is het beter het geheel af te schaffen zoals in
Nederland? Er wordt getracht deze vragen te beantwoorden aan de hand van een rechtsvergelijkend
onderzoek.
7
Tenslotte zal de hervorming van de juryrechtspraak onder de loep worden genomen, met bijzondere
aandacht voor de Wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen, de voorstellen
van de commissie tot hervorming van het assisenhof (de Commissie Verstraeten-‐Frydman) en de
wetsvoorstellen van senator Mahoux. Aansluitend worden al deze hervormingen geëvalueerd en
worden er een aantal bedenkingen, kritieken en voorstellen geformuleerd. Finaal werpen we een blik
op de toekomst.
Deze uiteenzetting moet toelaten om de centrale rechtsvraag van deze masterproef te
beantwoorden:
“Heeft de jury nog voldoende belang binnen het België van 2015 en wat zijn de voornaamste
mogelijke vernieuwingen die het huidige systeem positief zouden kunnen beïnvloeden?”
Mijn kritische doch genuanceerde standpunt, opgebouwd op basis van de inzichten verworven
doorheen de verschillende hoofdstukken van dit werkstuk, leest U in de eindconclusie.
8
Hoofdstuk I. Historiek van de Belgische volksjury
1. Inleiding
1. Het gebruik van een volksjury werd in de Belgische assisenprocedure geïmplementeerd ten
gevolge van specifieke historische redenen. Een terugblik op het verleden is dan ook noodzakelijk om
te kunnen begrijpen waar dit systeem vandaan komt alsook om naderhand te kunnen evalueren of
het nog steeds zinvol is.2
In dit hoofdstuk volgt een chronologische weergave van de historiek van de Belgische volksjury.
2. Historische oorsprong
2. Om de alleroudste sporen van de volksjury terug te vinden dienen we een diepe duik in de
geschiedenis te nemen, tot bij de oude Grieken. Circa zesde eeuw voor Christus ontstonden de
allereerste juryrechtbanken in Athene, de Heliaia, naar aanleiding van de invoering van een
democratisch systeem. De volksjury van deze rechtbanken werd jaarlijks via loting geselecteerd uit
de mannelijke bevolking, ouder dan dertig jaar, en vertegenwoordigde alle sociale klassen.
Tijdens de procedures moesten de partijen persoonlijk verschijnen voor een vijfduizendtal
lekenrechters, de Dikastai. Deze dienden na beraadslaging over schuld en straf te beslissen, naar eer
en geweten en rekening houdend met de geldende wetten. Het vellen van een oordeel geschiedde
uiteindelijk via stemming, daarbij werd er een meerderheid aan stemmen vereist.
Dit systeem behoorde onpartijdige beslissingen te verzekeren, het motiveren daarvan was echter
niet nodig. Zoals dat vandaag het geval is voor onze Belgische assisenjury moesten de juryleden over
geen enkele juridische kennis beschikken en bestond er geen mogelijkheid tot hoger beroep.3
3. Het oudste goed gekende tribunaal waarbij gebruik werd gemaakt van een volksjury is
eveneens afkomstig uit het oude Griekenland. Het gaat om het proces van de filosoof Socrates die
omstreeks 399 voor Christus aangeklaagd werd voor het introduceren en aanbidden van nieuwe
goden, alsook voor het vermeend negatief beïnvloeden van de jeugd met controversiële opvattingen
2 R. DECLERCQ, “Het hof van assisen veroordeeld” in P. ARNOU et al. (eds.), Om deze redenen. Liber Amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys & Breesch, 1994, 91. 3 L. VAN LANGENHOVE, Juryrechtspraak en psychologie, Kluwer-‐Antwerpen, 1989, 4-‐7; X., “Criminal Procedure in Ancient Greece and the Trial of Socrates”, University of Missouri-‐Kansas City http://law.umkc.edu/faculty/projects/ftrials/socrates/greekcrimpro.html.
9
inzake de Griekse heerschappij.
Er werd een vijfhonderd-‐koppige jury, bestaande uit Atheense mannen ouder dan dertig, opgezet om
over zijn schuld te oordelen. Uiteindelijk werd Socrates veroordeeld tot het drinken van een
dodelijke gifbeker.4
Gezien de beslissing van de jury niet gemotiveerd diende te worden blijft de ware toedracht van deze
veroordeling tot op vandaag een mysterie.
4. De juryrechtspraak, zoals geïntroduceerd door de oude Grieken, werd naderhand weer
afgeschaft door de Romeinen circa eerste eeuw voor Christus. De Romeinse keizers prefereerden
immers een professionele rechter boven een groep onervaren burgers. Daarvoor werkte men met
een proces bestaande uit twee fasen: in een eerste fase, in iure, diende de praetor zich uit te spreken
over de toelaatbaarheid van de rechtsvordering. In een tweede fase, apud iudicem, besliste een leek
over het verdere procesloop.
Door de afschaffing van dit systeem verdween de volksjury voor geruime tijd van het toneel.5
3. Het common law-‐systeem
5. Tijdens de 11e eeuw kende de volksjury een heropleving onder het beleid van Willem de
Veroveraar. Onder zijn bevel werd Engeland veroverd door de Normandiërs, die er hun gebruiken
introduceerden. Dit resulteerde onder meer in het invoeren van een jury in strafprocessen. Deze jury
diende te beslissen of verdachte personen al dan niet aangeklaagd moesten worden voor een
rechtbank.6
6. Op 15 juni 1215 werd de jury verankerd in de Magna Charta, het handvest over vrijheden en
rechtspraak, dat door de Engelse vorst Jan zonder Land ondertekend werd. Dit handvest kwam er
onder druk van zijn onderdanen die opperden dat hij zijn macht misbruikt had door het overtreden
4 C.C.W. TAYLOR, Socrates, Kopstukken filosofie, Oxford University Press, 1998, 20-‐21; D. LINDER, “The trial of Socrates”, University of Missouri-‐Kansas City, 2002, http://law2.umkc.edu/faculty/projects/ftrials/socrates/socratesaccount.html; I.F. STONE, The trial of Socrates, New York, Anchor Books, 1988, hfdst. 14-‐15. 5 J. PETIT, “25 jaar gerechtelijke hervorming. De Lekenrechters”, Or. 1995, 220. 6 P. DE HERT, “Leve de republiek, leve de jury. Historische, bewijstechnische, democratische en politieke argumenten”, in M. Adams en P. Popelier (eds.), Recht en democratie. De democratische verbeelding van het recht, Antwerpen, Intersentia, 2004, 469; S. LLOYD-‐BOSTOCK en C. THOMAS, “The continuing decline of the English jury”, in N. VIDMAR (ed.), World jury systems, New York, Oxford University Press, 2000, 54.
10
van een aantal wetten en gebruiken.7
De reeds bestaande ‘betichtingsjury’ werd daarbij tevens een ‘verdictjury’.8 Daardoor moest men in
een eerste fase beslissen over de gegrondheid van de vordering, in een tweede fase volgde een
oordeel over de schuldvraag. De lekenjury, afkomstig uit de streek van de beschuldigde, diende een
unanieme beslissing te nemen naar eigen overtuiging. Meestal trachtte men de jury echter zodanig
te beïnvloeden dat dit laatste sterk genuanceerd kan worden.
7. Nadat de jury zich verder ontwikkelde op Engels grondgebied werd ze van hieruit verder
verspreid over de Engelse kolonies en bij uitbreiding over nagenoeg de hele wereld. De jury zoals we
die op vandaag kennen vindt dan ook ongetwijfeld haar oorsprong in het Angelsaksische model.9
4. De Middeleeuwse Vlaamse schepenbanken
8. Onder Filips van den Elzas werd in Vlaanderen rond 1157-‐1163 een voorloper van het
jurysysteem ingevoerd. Via de zogenaamde ‘procedure van schepenwaarheid’ werden er per
heerschap vier tot zeven schepenen gegroepeerd om er naderhand samen op uitgestuurd te worden.
Men werd belast met het onderzoek naar een bepaalde zaak en men had de verantwoordelijkheid
om uit de bevolking een betrouwbare jury te selecteren die zich over de schuld diende uit te spreken.
Nadat deze jury haar taak had volbracht brachten de schepenen uitgebreid verslag uit aan de
rechtbank, genaamd de ‘Scabini’. De rechtbank besliste finaal over het lot van de beklaagde en
baseerde zich meestal op het gewoonterecht van de streek. Opmerkelijk genoeg bestond er een
mogelijkheid tot beroep bij een rechtbank die hetzelfde gewoonterecht hanteerde.10
7 G.R.C. DAVIS, ”The text of Magna Carta”, Fordhamm University, 1995, http://www.worldcat.org/title/magna-‐carta-‐by-‐grc-‐davis-‐with-‐the-‐text-‐in-‐english/oclc/749707757. 8 P. DE HERT, “Leve de republiek, leve de jury. Historische, bewijstechnische, democratische en politieke argumenten.” In M. ADAMS en P. POPELIER (eds.) , Recht en democratie. De democratische verbeelding in het recht, Antwerpen, Intersentia, 2004, 469. 9 N. VIDMAR, “The Jury Elsewhere in the World” in N. VIDMAR (ed.), World jury systems, New York, Oxford University Press, 2000, 421. 10 P. DE HERT, “Leve de republiek, leve de jury. Historische, bewijstechnische, democratische en politieke argumenten”, in M. Adams en P. Popelier (eds.), Recht en democratie. De democratische verbeelding in het recht, Antwerpen, Intersentia, 2004, 460-‐461.
11
Deze procedure moest met de komst van het Romeins-‐canonieke recht, eind 14e eeuw, plaats
ruimen voor een systeem van professionele rechters.11
5. De Franse Revolutie
9. Tijdens het Ancien Régime speelden de strafprocessen zich voornamelijk af in het geheim,
bovendien duurden ze zeer lang en waren ze kostelijk. Recht op verdediging bestond niet en
bekentenissen werden vaak afgedwongen door foltering. De uitgesproken straffen waren
disproportioneel zwaar en troffen voornamelijk personen uit de lagere sociale klassen. Daarenboven
kwamen deze uitspraken van rechters die vaak onbekwaam waren wat resulteerde in
tegenstrijdigheden en willekeur. Dit alles leidde tot een sterk wantrouwen van de burgers tegenover
de rechterlijke macht. De benoemingen, procedures en uitspraken van de toenmalige koninklijke
rechtbanken werden dan ook duidelijk gekenmerkt door tal van wreedheden en misbruiken.12
10. Als tegenreactie op het Ancien Régime brak in 1789 de Franse Revolutie uit.13 Het was een
uiterst invloedrijke politieke omwenteling waarbij de Franse monarchie werd vervangen door een
republiek. Het absolutisme alsook de macht en de privileges van adel en geestelijkheid werden
teruggedrongen onder druk van woeste burgers en politieke partijen. Ze moesten plaats ruimen voor
de bekende principes ‘Liberté, égalité et fraternité’.
Dit alles bracht heel wat verstrekkende en blijvende gevolgen met zich mee, in eerste instantie voor
Frankrijk maar later ook voor heel Europa.
11. De oude rechterlijke organisatie werd volledig afgeschaft en met de Code Lepeletier uit 1791
werd er, naar Engels voorbeeld, een volksjury ingevoerd voor criminele zaken.14 Deze volksjury nam
de rechtsprekende macht over van de voormalige beroepsrechters en moest een beperking van de
11 P. DE HERT, “Leve de republiek, leve de jury. Historische, bewijstechnische, democratische en politieke argumenten”, in M. Adams en P. Popelier (eds.), Recht en democratie. De democratische verbeelding in het recht, Antwerpen, Intersentia, 2004, 461. 12 E. VAN FRAECHEM en P. TRAEST, “Is er een toekomst voor de juryrechtspraak?”, Jura Falc. 1999-‐2000, afl. 1, 99; J. MONBALLYU, Zes eeuwen strafrecht: de geschiedenis van het Belgisch strafrecht (1400-‐2000), Leuven/Voorburg, Acco, 2006, 365; L. KOOLS, “Het hof van assisen: nog enige reden van bestaan?”, Orde dag 2004, afl. 25, 47-‐49. 13 J. PRADEL, “Le jury en France, une histoire jamais terminée.”, Rev.int.dr.pén., 2001, afl. 1, 175; R.DECLERCQ, “Het Hof van Assisen veroordeeld.” in P. ARNOU et al. (eds.), Om deze redenen. Liber Amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 92; Y. VAN DEN BROEKE, “Naar een motivering van de juryrechtspraak in België?”, Panopticon 2009, afl. 2, 8. 14 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht & internationaal strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2006, 12.
12
koninklijke macht en een eerlijke rechtsbedeling garanderen.15
Gezien de populariteit van het Verlichtingsdenken tijdens de 18e eeuw werd de burger dan ook
bekwaam geacht de taak als lid van de volksjury naar behoren te vervullen, men werd immers
aanzien als een rationeel wezen.16
Er werd overigens niet één, maar zelfs twee vormen van juryrechtspraak ingevoerd: een jury
verantwoordelijk voor de inbeschuldigingstelling en een jury verantwoordelijk voor het vormen van
een oordeel. De dubbele jury werkte als volgt: de vrederechter die de bevoegdheid had over een
bepaalde criminele zaak legde het dossier voor aan de jury van inbeschuldigingstelling, bestaande uit
acht willekeurig gekozen leden. Deze juryleden dienden de feiten te onderzoeken en eventueel een
beschuldiging op te stellen. Wanneer men besloot dat de beklaagde in beschuldiging gesteld was
werd de zaak voorgeleid in het ‘tribunal criminel’, een rechtbank bestaande uit drie vonnisrechters.
Deze rechters beslisten over de grond van de zaak en baseerden zich daarbij op de beslissing van de
tweede jury, de vonnisjury genaamd. Deze vonnisjury, telkens bestaande uit twaalf willekeurig
gekozen leden, diende zich aldus over de schuld en straf uit te spreken. Via dit systeem wou men een
einde maken aan de willekeurige rechterlijke beslissingen waartegen het volk in opstand was
gekomen.17
Er valt op te merken dat de strafrechtbanken georganiseerd werden per departement en dat er geen
hoger beroep mogelijk was tegen de uitspraken, men ging er immers van uit dat de jury de opperste
wil van het volk belichaamde.18
12. Al snel volgde er heel wat kritiek van Franse rechtsgeleerden die opperden dat de jury veel te
veel vrijspraken deed. Napoleon zag de volksjury echter als het instrument bij uitstek om zijn
dictatoriale intenties te vermommen. Hij weigerde de volksjury dan ook af te schaffen maar bracht
wel enkele wijzigingen aan.19
Zo onderging de volksjury na een twintigtal jaar een hervorming, ditmaal onder invloed van
Napoleons Code d’instruction Criminelle uit 1808. De Revolutie werd teruggedrongen en wrede en
vernederende strafmethoden werden geherintroduceerd, daarenboven werd de beschuldigingsjury
afgeschaft en vervangen door een kamer van inbeschuldigingstelling bestaande uit drie 15 L. KOOLS, “Het hof van assisen: nog enige reden van bestaan?”, Orde dag 2004, afl. 25, 47. 16 L. VAN LANGENHOVE, Juryrechtspraak en psychologie, Antwerpen, Kluwer, 1989, 12. 17 J. PRADEL, “Le jury en France, une histoire jamais terminée.”, Rev.int.dr.pén. 2001, afl. 1, 179. 18 J. PRADEL, “Le jury en France, une histoire jamais terminée.”, Rev.int.dr.pén. 2001, afl. 1, 174. 19 L. VAN LANGENHOVE, Juryrechtspraak en psychologie, Antwerpen, Kluwer, 1989, 16.
13
beroepsrechters.20 De oordeelsjury werd behouden en moest zogezegd de democratie waarborgen.21
Net zoals dat gebeurde onder het Angelsaksische systeem moest de jury een oordeel zien te vellen
over de schuld of onschuld van de beklaagde, daartoe werd er een stemming met als resultaat een
meerderheid aan stemmen voorgeschreven. Vervolgens bepaalde een rechter de strafmaat.22
13. Niet veel later werden de assisenhoven in het Franse keizerrijk geïntroduceerd. Dit gebeurde
bij de Wet van 20 april 1810. Deze hoven waren bevoegd om de zwaarste categorie van misdrijven te
berechten. Het ging om niet-‐permanente colleges die om de vier maand samen kwamen per
departement. Een jury van twaalf mannen, vaak afgevaardigden van de hoge burgerij, diende recht
te spreken.23
14. Uiteindelijk werd dit systeem in alle Europees-‐continentale landen ingevoerd dankzij de
codificaties van Napoleon. Gezien België lange tijd deel uitmaakte van het Franse rijk werd de Code
d’ instruction Criminelle ook in onze contreien ingevoerd.24 Onze gewesten werden immers in 1795
door Frankrijk ingelijfd waarna het jurysysteem voor beide landen gelijklopend bleef tot 1814.25
6. De Nederlandse overheersing
15. Nederland werd in 1811 overmeesterd door de Fransen waardoor de Napoleontische
codificaties op Nederlands grondgebied werden geïntroduceerd, bijgevolg werd er onder dwang een
volksjury ingevoerd. Nederland beet echter al gauw van zich af en kwam in opstand tegen de Franse
overheersing, met succes.
Na de nederlaag van Napoleon werd in 1814 de onafhankelijkheid van de Nederlanden ingeluid door
het Eerste Verdrag van Parijs. Kort nadien besliste Willem I van Oranje-‐Nassau, koning der
20 L. HUYBRECHTS, “Strafrechtelijke motiveringsplicht in de branding: Over de motiveringsverplichting i.v.m. feit en schuld”, NC 2012, 111. 21 M. VAN BOVEN, De rechterlijke instellingen ter discussie: de geschiedenis van de wetgeving op de rechterlijke organisatie in de periode van 1795-‐1811, Nijmegen, Gerard Noodt Instituut, 1990, 92. 22 J. MONBALLYU, Zes eeuwen strafrecht. De geschiedenis van het Belgische strafrecht (1400-‐2000), Leuven/Voorburg, Acco, 2006, 48. 23 M. VAN BOVEN, De rechterlijke instellingen ter discussie: de geschiedenis van de wetgeving op de rechterlijke organisatie in de periode van 1795-‐1811, Nijmegen, Gerard Noodt Instituut, 1990, 273-‐274. 24 J. MONBALLYU, Zes eeuwen strafrecht. De geschiedenis van het Belgische strafrecht(1400-‐2000), Leuven/Voorburg, Acco, 2006, 48. 25 H. BEKAERT, “Le législateur a-‐t-‐il voulu supprimer la cour d’assises?”, JT 1978, 253; J. MONBALLYU, Zes eeuwen strafrecht. De geschiedenis van het Belgische strafrecht (1400-‐2000), Leuven/Voorburg, Acco, 2006, 48; L. GYSELAERS, hof van assisen. De bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek. Artikelsgewijze bespreking in Artikel & commentaar, Mechelen, Kluwer, 2012, 6.
14
Nederlanden, om de volksjury af te schaffen.26 De vorst wenste zich af te zetten tegen het Franse
bewind en stond helemaal niet wantrouwig tegenover rechterlijke beslissingen. De volksjury
afschaffen was voor hem dan ook een vanzelfsprekende maatregel.
16. Gezien België tot het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden behoorde verdween de volksjury
tijdens de Nederlandse overheersing eveneens uit onze contreien. De ‘Belgische’ vertegenwoordigers
ondernamen nog een aantal pogingen om de jury opnieuw in te voeren maar deze mochten niet
baten.27
7. De Belgische onafhankelijkheid
17. Toen België in 1830 van Nederland onafhankelijk werd koos men opnieuw voor een jury naar
Frans model.28 Eén jaar later werd dit samen met de oprichting van het Belgische hof van assisen
juridisch verankerd in de Belgische Grondwet onder artikel 98.29 Dit grondwetsartikel moest de
Belgische bevolking een eerlijk proces garanderen bij de berechting van criminele zaken en politieke-‐
en persmisdrijven.30
Aanvankelijk was de jury slechts bevoegd om over de politieke-‐ en persmisdrijven te oordelen. De
verklaring hiervoor kan gevonden worden in het feit dat de meeste auteurs van de grondwet
politieke dissidenten waren die zich sterk verzet hadden tegen het heersende regime. Door een
volksjury in te voeren wou men zichzelf een hand boven het hoofd houden voor wanneer het ooit tot
een vervolging zou komen. Men verwachtte immers dat de beoordeling van hun zaak door een
volksjury hen een bijzondere bescherming zou bieden. De wederinvoering van de volksjury was dan
ook eerder op politieke motieven gebaseerd dan op juridische.31
26 P. DE HERT, “Leve de republiek, leve de jury. Historische, bewijstechnische, democratische en politieke argumenten”, in M. Adams en P. Popelier (eds.), Recht en democratie. De democratische verbeelding in het recht, Antwerpen, Intersentia, 2004, 467. 27 C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, afl. 3, 394; P. TRAEST, “The Jury in Belgium”, Rev.int.dr.pén. 2001, 19. 28 C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, afl. 3, 394. 29 Volgens de huidige nummering artikel 150 van de Grondwet. 30 P. DE HERT, “Leve de republiek, leve de jury. Historische, bewijstechnische, democratische en politieke argumenten”, in M. Adams en P. Popelier (eds.), Recht en democratie. De democratische verbeelding in het recht, Antwerpen, Intersentia, 2004, 459-‐491. 31 P. TRAEST, “Juryrechtspraak: bijdrage tot een onbevangen debat”, Orde dag 2004, afl. 25, 84.
15
De bevoegdheid van het assisenhof werd echter al snel uitgebreid tot criminele zaken, dit zijn de
misdrijven die met meer dan vijf jaar gevangenisstraf bestraft worden.32
18. De volksjury bestond aanvankelijk uit twaalf personen die allen aangesteld werden op
capacitaire basis. Men diende met andere woorden een vooraanstaand beroep33 uit te oefenen
opdat men in de jury kon zetelen. Enkele jaren later schakelde men over naar een gemengd
capacitair en censitair system: voortaan konden ook personen die een bepaald bedrag aan belasting
betaalden opgenomen worden in de jury. In de volksjury zetelen werd dan ook beschouwd als en
statussymbool.34
Ook diende men aan een aantal vereisten te voldoen, met name: het bezitten van de Belgische
nationaliteit, het bereikt hebben van de volle leeftijd van dertig, het genieten van alle burgerlijke en
politieke rechten alsook het voldoen aan de kiescijns.
Uiteindelijk stapte men in 1930 over naar een ‘jury populaire’ waardoor alle personen die op de
kieslijsten voorkwamen en die bovendien konden lezen en schrijven geselecteerd konden worden
om in de jury te zetelen.35
19. Bij elke assisenzaak diende zo’n twaalfkoppige jury “ja” of “neen” te antwoorden op een
aantal gestelde vragen om zich zo uit te spreken over de schuldvraag. Het antwoord op deze
schuldvraag diende niet gemotiveerd te worden. Nadien volgde een beslissing over de straf door het
hof. Later evolueerde dit naar een gezamenlijke beslissing over de strafmaat door het hof en de jury.
Deze jury diende een grotere participatie van de burger in justitie te bewerkstelligen en moest meer
vertrouwen in de rechtspraak scheppen.
20. Na 1930 werd er meerdere malen aan de regeling inzake het hof van assisen en haar jury
gesleuteld. Er was echter nooit sprake van fundamentele wijzigingen.36
32 R. DECLERCQ, “Het hof van assisen veroordeeld” in P. ARNOU et al. (eds.), Om deze redenen. Liber Amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys & Breesch, 1994, 92. 33 Bijvoorbeeld notaris of dokter. 34 P. TRAEST, “The Jury in Belgium”, Rev.int.dr.pén. 2001, 20. 35 Wet 21 december 1930 tot wijziging van sommige bepalingen van de Wet op de rechterlijke inrichting, het Wetboek van Strafvordering en de Wet van 3 mei 1889, BS, 18 maart 1931. 36 L. GYSELAERS, hof van assisen. De bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek. Artikelsgewijze bespreking in Artikel & commentaar, Mechelen, Kluwer, 2012, 7.
16
De belangrijkste wijzigingen die vanaf de eeuwwissel plaatsvonden zullen later in dit werkstuk
uitgebreid aan bod komen. In wat volgt zal vooreerst de vandaag geldende assisenprocedure
uiteengezet worden.
8. Besluit
21. De juryrechtspraak is duidelijk een aloude methode die aangewend wordt om billijke
rechtspraak trachten te verzekeren.37 De oorspronkelijk volksjury werd bovendien ingevoerd als
symbool van democratie en volkssoevereiniteit.38 Er kan daarnaast geconcludeerd worden dat het
ontstaan en de evolutie van de volksjury steeds nauw samen ging met de maatschappelijke
opvattingen en evoluties.
Uit de chronologische uiteenzetting van de historiek is tevens duidelijk gebleken dat de Belgische
volksjury haar oorsprong vindt bij onze zuiderburen. Ons huidige systeem is dan ook nog steeds
nauw verwant aan dat ten tijde van Napoleon.
37 J. VERMASSEN, “Assisen: rechtspraak in opspraak”, Orde dag 2004, afl. 25, 35. 38 P. TRAEST, “Juryrechtspraak: bijdrage tot een onbevangen debat”, Orde dag 2004, afl. 25, 84.
17
Hoofdstuk II. De huidige assisenprocedure toegelicht
1. Inleiding
22. Om een goed onderbouwd standpunt te kunnen vormen over de hedendaagse volksjury en
haar werking volledig te begrijpen is het noodzakelijk het assisenhof en haar procedure kennen. In
dit hoofdstuk zal daarom de bevoegdheid, de samenstelling en de procedure besproken worden.
23. Vooreerst dient opgemerkt te worden dat de deelname van leken aan het strafproces zich in
België beperkt tot de hoven van assisen. Voor andere rechtbanken kunnen leken slechts een rol
spelen als getuige of deskundige. Bovendien wordt het strafproces voor de hoven van assisen telkens
gekenmerkt door drie elementen: openbaarheid, ononderbroken behandeling en mondelinge
rechtspleging.39
Openbaarheid impliceert dat het grote publiek en de pers het proces mogen bijwonen.40 Het hof kan
echter beslissen dat omwille van mogelijke gevaren voor de openbare orde of de goede zeden de
behandeling van de zaak of een gedeelte ervan achter gesloten deuren zal plaats vinden.41
Ononderbroken behandeling houdt in dat de behandeling van de zaak ter zitting continu moet
worden voortgezet, tot na de beslissing van de jury over de schuldvraag. De voorzitter kan de
debatten slechts opschorten voor rustpauzes van de rechters, de jury en de beschuldigden. Op die
manier wil men garanderen dat de juryleden niet worden afgeleid van hun taak en dat men niet kan
beïnvloed worden door de buitenwereld. In de praktijk is het zo dat een zittingsdag, tijdens de
procedure ten gronde, ongeveer gelijk loopt met een gewone werkdag: de juryleden moeten van ’s
ochtends tot in de vroege avond aanwezig zijn en daarna mogen ze thuis de nacht doorbrengen.42
Mondelinge rechtspleging betekent dat alles in principe mondeling aan de juryleden moet
gepresenteerd worden. Er zijn echter uitzonderingen mogelijk. Het waarom kan verklaard worden
aan de hand van het feit dat de jury over de schuldvraag moet beslissen op basis van wat men zelf
39 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2003, 1440. 40 Deze openbaarheid geldt niet voor het vooronderzoek. Dit heeft immers een inquisitoir karakter waardoor het op een geheime, niet-‐tegensprekelijke en schriftelijke manier gevoerd wordt. Het onderzoek ten gronde, gebaseerd op het dossier dat tijdens het vooronderzoek werd opgesteld, heeft een accusatoir karakter en verloopt dan ook openbaar, tegensprekelijk en mondeling. 41 L. VAN LANGENHOVE, Juryrechtspraak en psychologie, Kluwer-‐Antwerpen, 1989, 34. 42 P. TRAEST, “The Jury in Belgium”, Rev.int.dr.pén. 2001, 4-‐9.
18
gehoord, gezien en vastgesteld heeft. Het is geenszins de bedoeling dat men beslist op basis van wat
uit het voorbereidend onderzoek gebleken is.43
2. De bevoegdheid van het hof
24. De bevoegdheid van het assisenhof strekt zich uit tot criminele zaken (niet-‐
gecorrectionaliseerde misdaden)44 en politieke-‐ en drukpersmisdrijven. Deze bevoegdheid werd
opgenomen in artikel 150 van de Grondwet.45
In de praktijk worden de meeste pers-‐ en politieke misdrijven echter onttrokken aan het assisenhof.
Persmisdrijven zullen vaak burgerrechtelijk behandeld worden en politieke misdrijven kwamen in het
verleden vaak voor militaire rechtbanken, bovendien worden de begrippen zeer eng gedefinieerd.
Daarnaast bepaalt artikel 150 van de Grondwet dat alle door racistische of door xenofobie ingegeven
misdrijven sowieso niet door het assisenhof behandeld kunnen worden. Omwille van deze redenen,
alsook omwille van talrijke wetswijzigingen, is de bevoegdheidsregeling van het assisenhof vandaag
de dag sterk uitgehold.46 Tegenwoordig is assisen slechts bevoegd voor misdaden strafbaar met meer
dan 20 jaar gevangenisstraf, deze zijn immers niet correctionaliseerbaar.47 Alle overige zaken zullen
afgehandeld worden voor een correctionele rechtbank.48
25. Het is de eerste voorzitter van het hof van beroep die beslist welke zaken bij het assisenhof
van zijn rechtsgebied belanden, na het verkrijgen van een advies van de procureur-‐generaal en het
raadplegen der partijen.49 Daarna zal de correctionele griffie, minstens twintig dagen voor de
openingszitting, een lijst bekend maken met de geplande taken.50 Uiteindelijk zal de voorzitter van
het assisenhof benoemd worden en zal de opening der debatten vast gelegd worden.
43 Art. 30 Wet van 30 juni 2000 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering, van artikel 27 van de Wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis en van artikel 837 van het Gerechtelijk Wetboek, teneinde de rechtspleging voor het hof van assisen te stroomlijnen, BS, 17 maart 2001. 44 Dit zijn de zwaarste misdrijven uit de klassieke driedeling overtredingen, wanbedrijven en misdaden. 45 Art. 150 GW. 46 Wet 10 april 2003 tot regeling van de afschaffing van de militaire rechtscolleges in vredestijd alsmede van het behoud ervan in oorlogstijd, BS, 7 mei 2003; C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, afl. 3, 404. 47 Correctionalisering is een methode waardoor misdaden, door het in acht nemen van verzwarende omstandigheden, als een wanbedrijf worden behandeld. Gecorrectionaliseerde misdaden zullen dan ook niet langer door een assisenhof behandeld worden maar door een correctionele rechtbank. 48 X., “Hervorming assisenprocedure”, NjW 2010, afl. 216, 102. 49 Art. 117, §1 Ger. W., vervangen door art. 2 Wet 28 maart 2000, BS, 17 maart 2001. 50 Art. 118 Ger.W.
19
3. De samenstelling van het hof
3.1. Algemeen
26. Per provincie kan er een hof van assisen worden samengesteld alsook één in het
administratief arrondissement Brussel-‐Hoofdstad.51 Voor België betekent dit concreet dat er elf
verschillende hoven kunnen worden opgeroepen. De zittingen dienen telkens plaats te vinden in de
hoofdstad van de bevoegde provincie. 52 Per uitzondering kunnen er meerdere assisenhoven per
provincie worden ingesteld, dit is slechts mogelijk wanneer hoognodig voor de zwaarwichtigheid van
de zaak.53
27. In tegenstelling tot de overige Belgische rechtscolleges zetelt het assisenhof niet permanent.
Het hof zal slechts worden samengesteld nadat de kamer van inbeschuldigingstelling het besluit
neemt een verdachte door te verwijzen.54
3.2. Het hof en de volksjury
28. Het hof van assisen bestaat telkens uit drie professionele rechters en een twaalfkoppige
rechtsprekende jury.55 Eén van de drie rechters is de voorzitter, de andere twee zijn assessoren of
bijzitters die hem bijstaan.
De voorzitter moet raadsheer zijn bij het hof van beroep. Hij neemt de leiding over de zaak en dient
erop toe te zien dat de waarheid achterhaald kan worden. Indien nodig mag hij zich hiertoe
beroepen op zijn discretionaire macht. Dit houdt in dat hij alle maatregelen mag nemen die hij nuttig
acht zoals het oproepen van getuigen en experts.56 Daarnaast moet de voorzitter erop toezien dat
de orde gehandhaafd blijft tijdens het proces. We kunnen stellen dat de voorzitter de centrale figuur
van de terechtzitting is.
51 Art. 114 Ger.W. 52 Hoven te Aarlen, Antwerpen, Brugge, Brussel-‐Hoofdstad, Gent, Luik, Leuven, Bergen, Namen, Nijvel en Tongeren, al naargelang de plaats waar de feiten zich hebben afgespeeld. Opmerking: Tongeren is geen hoofdstad maar wordt wel als gerechtelijke hoofdplaats van de provincie Limburg beschouwd omwille van historische redenen. 53 Art. 115, 2e lid Ger.W. 54 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en Strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel II: Strafprocesrecht, Antwerpen-‐ Apeldoorn, Maklu, 2009, 1170. 55 Art. 119 Ger. W. 56 Art. 301, 1e lid Sv.
20
De assessoren zijn rechters uit eerste aanleg van de provincie waar de zitting wordt gehouden.57 Ze
dienen de voorzitter bij te staan omdat een alleen zetelend rechter in de assisenprocedure een te
zware verantwoordelijkheid op zijn schouders zou moeten dragen.58
Er valt op te merken dat het mogelijk is om gebruik te maken van plaatsvervangende
beroepsrechters of juryleden op voorwaarde dat men alle debatten heeft bijgewoond.59
29. De volksjury, haar samenstelling en werking wordt nader toegelicht in een apart daartoe
bestemd hoofdstuk (infra).
3.3. Het Openbaar Ministerie
30. De procureur-‐generaal van het hof van beroep, of de federale procureur, zal tijdens het
assisenproces de functie van Openbaar Ministerie vervullen.60 Indien dit de uitoefening van de
strafvordering ten goede komt kan het Openbaar Ministerie ook vertegenwoordigd worden door een
magistraat van het parket van de procureur des Konings in wiens arrondissement de assisenzaak
voorkomt. Daartoe dienen de procureur-‐generaal en de federale procureur hun toestemming te
verlenen.61
31. In de meeste gevallen zal het echter de procureur-‐generaal van het hof van beroep zijn die
deze rol vervult. Hij treedt op als vertegenwoordiger van onze maatschappij en zijn taak bestaat uit
het vervolgen van de personen die in beschuldiging werden gesteld van een strafbaar feit. Daartoe
stelt hij een akte van beschuldiging op die de identiteit van de beschuldigde(n), het soort misdrijf,
een weergave van de feiten en de belangrijkste elementen uit het vooronderzoek bevat.62 Daarnaast
dient hij alle debatten bij te wonen, vordert hij de toepassing van de straf63 en is hij aanwezig bij de
uitspraak van het arrest.64 Tijdens het proces mag hij getuigen en deskundigen horen, het dossier
inkijken en daar een afschrift van opvragen.
57 C. VAN DEN WYNGAERT, Kennismaking met het strafprocesrecht, Antwerpen-‐Apeldoorn, Maklu, 2010, 89. 58 R. VERSTRAETEN en L. GYSELAERS, “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen” in R. VERSTRAETEN en F. VERBRUGGEN (eds.), Thermis: Straf-‐ en strafprocesrecht, Brugge, Die Keure, 2009, 89-‐124. 59 C. VAN DEN WYNGAERT, Kennismaking met het strafprocesrecht, Antwerpen-‐Apeldoorn, Maklu, 2010, 89. 60 Art. 143 Ger. W. 61 Art. 149 Ger. W. 62 R. DECLERCQ, Beginselen van strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2010, 1097. 63 Hij mag zowel een vordering instellen voor de schuldvraag als voor de strafmaat. 64 Art. 284 Sv.
21
3.4. De griffier
32. De functie van griffier zal tijdens het assisenproces vervuld worden door de griffier van de
rechtbank van eerste aanleg waar het assisenhof zetelt. Hij zal aangewezen worden door de
hoofdgriffier.65 De griffier dient alle communicatie vast te leggen. Advocaten dienen hun stukken bij
hem in te dienen en wie een vonnis vraagt moet dat verzoek tot hem richten. Tijdens de eigenlijke
zitting maakt de griffier een uitgebreid verslag van het gehele procesverloop en stelt de proces
verbalen op. Hij neemt zelfs deel aan de beraadslagingen van de rechters en schrijft samen met hen
het vonnis uit.66
3.5. De beschuldigde(n)
33. De beschuldigden zijn de personen die door de kamer van inbeschuldigingstelling
doorverwezen werden naar het hof van assisen om daar terecht te staan voor hun daden.67
3.6. De burgerlijke partij(en)
34. De burgerlijke partijen zijn de rechtstreekse slachtoffers of degenen die benadeeld werden
door het gepleegde misdrijf en een vordering tot het bekomen van schadevergoeding hebben
ingesteld. Wanneer het slachtoffer zelf niet langer in leven is zal zijn naaste familie voor hem kunnen
optreden. Men kan op de terechtzitting in persoon verschijnen of men kan zich laten bijstaan of
vertegenwoordigen door een advocaat.68
3.7. De getuigen en deskundigen
35. Tijdens een assisenproces zullen er telkens een aantal getuigen gehoord worden. De
voorzitter van het hof van assisen zal op voorhand, tijdens een preliminaire zitting, bepalen om welke
personen het precies gaat en in welke volgorde zij gehoord zullen worden. Ook zullen de
deskundigen die tijdens het vooronderzoek zijn opgetreden hun verslag komen toelichten ter
terechtzitting. Tijdens deze terechtzitting zullen zij allen ondervraagd worden door de voorzitter van
het hof van assisen. Men dient mondeling verklaring af te leggen maar de voorzitter kan eventueel
toelaten dat men gebruik maakt van notities, op voorwaarde dat die vooraf of ter zitting werden
65 Art. 166 Ger.W. 66 Art. 353-‐354 Sv. 67 C. VAN DEN WYNGAERT, Kennismaking met het strafprocesrecht, Antwerpen-‐Apeldoorn, Maklu, 2010, 32. 68 C. VAN DEN WYNGAERT, Kennismaking met het strafprocesrecht, Antwerpen-‐Apeldoorn, Maklu, 2010, 40.
22
neergelegd en dat ze aan het dossier worden toegevoegd.69
36. Wat betreft de getuigen maakt men een onderscheid tussen de getuigen over de feiten en
schuld en de moraliteitsgetuigen. Met betrekking tot de feiten zullen er sowieso één of meerdere
politieambtenaren gehoord worden die verantwoordelijk waren voor het opstellen van een
chronologische synthese van de feiten, de eerste vaststellingen en het verloop van het onderzoek.
Met betrekking tot het moraliteitsonderzoek zullen ook de bevoegde politieambtenaren gehoord
worden.
De getuigen dienen allen een eed af te leggen waardoor zij verklaren dat ze zullen spreken zonder
haat en zonder vrees, dat zij de gehele waarheid en niets dan de waarheid zullen vertellen. Indien
een gedagvaarde getuige echter weigert de eed of zijn getuigenis af te leggen, of wanneer men niet
verschijnt, kan men veroordeeld worden tot een geldboete van maximaal 1000 euro. Net zoals dat
geldt voor de juryleden kan men ook aanspraak maken op een vergoeding en een
kilometervergoeding.70
37. Wat betreft de deskundigen zullen degenen die aan het vooronderzoek hebben meegewerkt
hun verslag dienen toe te lichten ter terechtzitting. Als getuige-‐deskundige maakt men tevens
aanspraak op een vergoeding. Deze ligt rond de 50 euro per halve dag.71
69 Art. 293 – 317 Sv. 70 KB van 28 december 1950 houdende het algemeen reglement op de gerechtskosten in strafzaken, BS, 30 december 1950. 71 http://justitie.belgium.be/nl/binaries/Het%20hof%20van%20assisen_tcm265-‐138483.pdf, 15-‐17.
23
3.8. De opstelling binnen de rechtszaal
38. Bovenstaande afbeeldingen72 illustreren de klassieke indeling van een rechtszaal in het hof
van assisen. Doorgaans zullen de verschillende actoren volgende plaatsen innemen:
-‐ De voorzitter zit telkens vooraan in de rechtszaal, links en rechts van hem zitten de
assessoren. Traditioneel dient de jongste links plaats te nemen aan de linkerzijde en de
oudste aan de rechterzijde. Zoals te zien op de eerste afbeelding draagt de voorzitter een
rode toga, de twee assessoren dragen en zwarte toga.
-‐ Het Openbaar Ministerie zit uiterst links vooraan in de rechtszaal. In principe zal het
72 http://www.cass.be/assisen/index.htm; http://messagent.roulartamail.be/images/newmedia/marketing_online/knack/2013/infografiek_kim_de_gelder/kdg_1/index.html
24
vertegenwoordigd worden door de procureur-‐generaal van het hof van beroep die een rode
toga draagt. Wanneer het echter om een magistraat van eerste aanleg gaat zal men een
zwarte toga dragen.
-‐ De griffier neemt uiterst rechts in de zaal plaats. Hij draagt een zwarte toga.
-‐ Links voor het hof nemen de beschuldigde(n) plaats. Men zal ongeboeid in de zittingszaal
binnen geleid worden. Tijdens het proces zal men omringd worden door bewakers die een
oogje in het zeil houden van op de beklaagdenbank. De advocaat van de beschuldigde(n)
neemt plaats op de rij daarvoor.
-‐ Rechts voor het hof nemen de twaalf juryleden plaats alsook de plaatsvervangende
juryleden. Het kan in totaal om maximaal 24 personen gaan.
-‐ De getuigen en deskundigen zullen één voor één opgeroepen worden. Wanneer ze aan de
beurt zijn zullen ze plaats nemen op een stoel tussen de zitplaatsen van de beschuldigde(n)
en de juryleden. Men krijgt met andere woorden een centrale plaats in de zaal.
-‐ De verdediging bestaande uit de burgerlijke partijen en hun advocaten nemen ofwel plaats
naast de advocaat van de beschuldigde(n) ofwel vooraan in de zaal op de eerste banken. -‐ De pers zit doorgaans op de eerste banken bestemd voor het publiek. De rijen daarna
kunnen in principe73 gevuld worden door al wie het proces wenst bij te wonen.74
4. Procesverloop
4.1. De verwijzing naar het hof van assisen
39. Wanneer een misdrijf wordt vastgesteld zal men doorgaans een onderzoek instellen om
bewijsmateriaal te verzamelen. Wanneer het Openbaar Ministerie voldoende bewijs meent
verworven te hebben zal men samen met een arrest van verwijzing van de kamer van
inbeschuldigingstelling een akte van beschuldiging opstellen. Deze akte is immers nodig om één of
meerdere personen naar assisen te verwijzen en bevat de redenen daartoe.75 De beschuldigde(n)
dienen een kopie betekend te krijgen van zowel het verwijzingsrecht als de akte van
inbeschuldigingstelling. Pas indien men op de hoogte werd gesteld kan men immers een verdediging
voorbereiden.
73 Het is uiteraard mogelijk dat de debatten achter gesloten deuren verlopen wegens gevaar voor de openbare orde of goede zeden, of dat men niet voldoet aan andere voorwaarden zoals meerderjarig zijn. 74 http://www.cass.be/assisen/index.htm 75 Bevat de identiteit van de dader(s), een uiteenzetting van de feiten, met alle mogelijke verzachtende of verzwarende omstandigheden en de wettelijke kwalificaties van de gepleegde feiten.
25
Meestal zal samen met deze betekening een bevel tot gevangenneming overgemaakt worden.
Binnen de vierentwintig uur zal men de beschuldigde(n) overbrengen naar de gevangenis. Tijdens
deze voorlopige hechtenis zal de beschuldigde gehoord worden door de voorzitter van het hof van
assisen. In deze fase kan de voorzitter aanvullende onderzoeksmaatregelen bevelen tot aan de
opening der debatten.76
4.2. Preliminaire zitting
40. Voorafgaand aan de terechtzitting ten gronde vindt er een preliminaire zitting plaats. Tijdens
deze zitting zal de voorzitter van het hof een lijst van getuigen samenstellen zonder dat de jury of
assessoren daarbij aanwezig zijn.77
41. Zowel de partijen als de procureur-‐generaal moeten maximaal vijf dagen voor deze
preliminaire zitting een lijst van getuigen78 die zij wensen te horen neerleggen op de griffie.79 De
voorzitter van het hof van assisen moet daarop zo snel mogelijk een arrest opstellen waarin de
officiële lijst der getuigen wordt bekend gemaakt.
Het is de voorzitter die aldus beslist welke getuigen hij ter terechtzitting wil horen. Ook moet hij
bepalen in welke volgorde deze getuigen tijdens het proces zullen voorkomen.80 Tegen deze
beslissing kunnen er geen rechtsmiddelen aangewend worden.
42. Wanneer de preliminaire zitting volledig afgerond is zal het arrest hiervan betekend moeten
worden aan de burgerlijke partij en de beschuldigde. Dit zal samen gebeuren met 1) de dagvaarding
om te verschijnen op de zitting voor het samenstellen van de jury, en 2) de dagvaarding om te
verschijnen op de zitting ten gronde.81 Dit impliceert dat men voor de start van het proces een
speciale zitting dient te houden om de jury samen te stellen.
76 J. D’HAENENS, Belgisch Strafprocesrecht. Deel II, Verloop van het strafproces – Vol. B. Rechtspleging voor de vonnisgerechten. Bijzondere rechtsplegingen., Gent, E. Story-‐Scientia P.V.B.A., 1980, 38-‐43. 77 Art. 274 Sv.; K. DEFOORT, “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen: enkele veranderingen in de praktijk”, T. Strafr. 2010, 22-‐23. 78 Zowel getuigen over de feiten als moraliteitsgetuigen. 79 Art. 278, §1, 2e lid Sv. 80 Art. 278, §2 Sv.; K. DEFOORT, “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen: enkele veranderingen in de praktijk”, T. Strafr. 2010, 23. 81 Art. 285, §1 Sv.
26
4.3. Zitting tot samenstelling van de jury
43. Minstens twee werkdagen voor de zitting ten gronde wordt de jury samengesteld in
openbare terechtzitting. 82 Hoe dit precies verloopt wordt in een volgend hoofdstuk nader
omschreven (infra).
Eens men twaalf gezworenen heeft aangewezen zal hen gevraagd worden de eed af te leggen.83 Na
deze eedaflegging wordt de zitting verplicht geschorst gedurende twee werkdagen.84
4.4. Zitting ten gronde
i. Algemeen
44. De voorzitter speelt een zeer belangrijke rol tijdens de zitting ten gronde. Hij leidt de
debatten en begeleidt de jury. Daarnaast dient hij de orde te handhaven en beschikt hij over een
discretionaire macht die hem de mogelijkheid biedt om alles te doen wat hij nuttig acht om de
waarheid aan het licht te brengen.85
45. Zoals reeds aangehaald verloopt de procedure ten gronde geheel mondeling (supra). Dit
houdt in dat alle informatie, bewijzen en getuigenissen mondeling aan de jury worden voorgelegd.
Eens de debatten gestart zijn worden deze ononderbroken gevoerd.86 Men wil beïnvloeding van de
juryleden zo goed als mogelijk vermijden door hen van de buitenwereld af te schermen, dit om een
onpartijdige beslissing trachten te verzekeren. Opdat de juryleden hun taak goed kunnen uitoefenen
moeten zij gedurende deze gehele mondelinge procedure aanwezig zijn. Hetzelfde geldt voor de
plaatsvervangende juryleden.
ii. De debatten
46. Bij de start van het proces wordt eerst het verwijzingsarrest, de akte van
inbeschuldigingstelling en de lijst van getuigen voorgelezen door de griffier. Daarna zet de procureur-‐
82 Art. 287 Sv. 83 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en Strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel II: Strafprocesrecht, Antwerpen-‐ Apeldoorn, Maklu, 2009, 1203. 84 K. DEFOORT, “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen: enkele veranderingen in de praktijk”, T. Strafr. 2010, 24. 85 Art. 281 Sv. 86 Art. 280, 4e lid Sv.
27
generaal het onderwerp van de beschuldiging uiteen. Dit dient te gebeuren op objectieve, volledige
en onpartijdige wijze. De identiteit van de beschuldigde(n), de gebeurtenissen alsook de
belangrijkste elementen van het vooronderzoek zullen hierbij toegelicht worden. Mogelijks zal de
akte van verdediging hierna nog worden voorgelezen door de beschuldigde of zijn raadsman.87
47. Vervolgens zal de voorzitter van het hof het onderzoek aanvatten door de beschuldigde(n)
grondig te verhoren. Deze ondervraging dient plaats te vinden in afwezigheid van de getuigen.88 Pas
daarna zullen alle getuigen onderworpen kunnen worden aan een verhoor.
48. Wat betreft de getuigen dient opgemerkt te worden dat deze zich in een aparte kamer
dienen terug te trekken tot op het moment dat ze opgeroepen worden om, elk afzonderlijk, te
getuigen. Alvorens zijn getuigenis af te leggen dient men de eed af te leggen.
Eerst zullen de getuigen van het openbaar ministerie aan bod komen, gevolgd door die van de
burgerlijke partij en die van de beschuldigde(n). Daarbij zal men in principe de volgorde hanteren die
vastgelegd werd tijdens de preliminaire zitting.89 In deze fase zal men eerst verhoord worden door
de voorzitter van het hof. Vervolgens hebben zowel de juryleden als assessoren het recht om vragen
te stellen aan zowel de beschuldigde(n) als aan de getuigen, hiertoe moet men wel het woord krijgen
van de voorzitter. De voorzitter kan bepaalde vragen verbieden wanneer hij dat nodig acht.90
Er dient opgemerkt te worden dat ook de procureur-‐generaal, de beschuldigde(n) en de burgerlijke
partijen of hun advocaat vragen mogen stellen via de voorzitter.
49. Daarna worden de stukken met betrekking tot de feiten uiteengezet en mogen deze als
bewijs ingeschreven worden. Deze bewijsstukken kunnen al dan niet erkend worden door de
beschuldigde(n).
50. In een volgende fase, genaamd het pleidooi, zal de burgerlijke partij haar eis(en) formuleren
en zal het Openbaar Ministerie haar requisitoir brengen. Hierbij zal men de oorzaken die de kern van
87 Art. 292 Sv. 88 K. DEFOORT, “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen: enkele veranderingen in de praktijk”, T. Strafr. 2010, 24. 89 Art. 295, 1e lid Sv. 90 Art. 301, 3e lid Sv.
28
de aanklacht vormen toelichten. Vervolgens mag de verdediging haar verweer brengen.91 Wanneer
men allemaal aan het woord is geweest is er de kans tot repliceren.92
Er valt op te merken dat de beschuldigde of diens advocaat steeds het laatste woord dienen te
krijgen.93
51. Wanneer iedereen aan het woord is geweest, zoals hierboven uiteengezet, zal de voorzitter
de debatten gesloten verklaren. 94
iii. De beraadslaging en het oordeel over schuld en straf in kort bestek
52. In deze fase zal de voorzitter een aantal vragen aan de jury stellen die men dient te
beantwoorden in het kader van het vellen van een oordeel. Ook overhandigt hij hen alle documenten
en geeft hij hen een aantal aanwijzingen en instructies met betrekking tot hun taak. De jury trekt zich
vervolgens terug om te beraadslagen en te stemmen over de schuldvraag. Pas wanneer men tot een
verdict is gekomen zal men naar de zittingszaal terugkeren waar de uitslag wordt bekend gemaakt
aan het hof.
Hierop trekt de jury zich voor een tweede maal terug, deze keer samen met het hof, om een
motivering van hun verdict op te stellen. Eens dit gebeurd is keert men terug naar de zittingszaal
waar zowel de beslissing als de motivering bekend worden gemaakt.
Bij een veroordeling dient de jury zich samen met het hof over de strafmaat te buigen. Daartoe zal
men zich nog een laatste maal afzonderen. Ook deze beslissing vereist een motivatie. In geval van
vrijspraak is dit uiteraard niet nodig.
Aansluitend velt het hof haar arrest dat bekend wordt gemaakt in de zittingszaal. Deze uitspraak is
bindend.
53. Tijdens deze fase van de assisenprocedure is er duidelijk een zeer bijzondere rol weggelegd
voor de juryleden. Zoals bovenstaande tussentitel reeds aangeeft wordt deze fase hier slechts zeer
91 K. DEFOORT, “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen: enkele veranderingen in de praktijk”, T. Strafr. 2010, 25. 92 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en Strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel II: Strafprocesrecht, Antwerpen-‐ Apeldoorn, Maklu, 2009, 1204. 93 Art. 320, 3e lid Sv. 94 Art. 320 Sv.
29
summier besproken. Een volgend hoofdstuk, dat zich specifiek toespitst op de samenstelling en de
taak van de jury, is immers meer geschikt om dit onderdeel uitgebreid toe te lichten (infra).
iv. De beslechting van de burgerlijke belangen
54. De assisenprocedure zal definitief eindigen na de beslechting van de burgerlijke belangen.
Hier worden de juryleden niet meer bij betrokken.95 Deze behandeling van de vordering van de
burgerlijke partij zal geschieden op de dag van de uitspraak of pas later.
v. Rechtsmiddelen
55. Het hof doet steeds uitspraak in eerste en laatste aanleg, dit impliceert dat er tegen de
beslissingen geen hoger beroep kan worden ingesteld. Wel is het mogelijk dat een arrest van een
assisenhof voor het Hof van Cassatie of het Europees Hof voor de Rechten van de Mens kan worden
gebracht wegens vermeende procedurele fouten.96 Deze instanties mogen dus geen uitspraak doen
over de grond van het arrest.
Er valt op te merken dat beide rechtbanken de arresten van het hof van assisen kunnen verbreken
waardoor het proces volledig opnieuw moet gevoerd worden voor een nieuwe jury. Deze jury zal niet
gebonden zijn door de beslissing van de oorspronkelijke jury. Deze tweede procedure zal identiek
aan de eerste verlopen.97
5. Besluit
56. Het Belgische hof van assisen is een tijdelijk rechtscollege dat voornamelijk wordt
samengesteld voor moordzaken. De belangrijkste actoren zijn de drie beroepsrechters (één
voorzitter en twee assessoren) en de twaalfkoppige volksjury.
De beroepsrechters dienen het proces in goede banen te leiden en de jury te begeleiden. Op het
einde van het proces is het aan deze jury om volledig autonoom te beslissen over de schuldvraag,
een beslissing die gemotiveerd dient te worden. Indien de jury besluit dat men schuldig is zal men
zich samen met de beroepsrechters over de straf buigen.
95 Art. 347-‐352 Sv. 96 Art. 355 Sv. 97 P. TRAEST, “The Jury in Belgium”, Rev.int.dr.pén. 2001, 16-‐17.
30
Kenmerkend voor de assisenprocedure is dat het volledige onderzoek ter terechtzitting op
ononderbroken wijze geschiedt en dat het proces in principe volledig openbaar en mondeling
verloopt.
In de praktijk zal er slechts een beperkte categorie misdrijven voor de assisenhoven komen, dit
voornamelijk omwille van de vaak toegepaste correctionaliseringstechniek en de enge interpretatie
van de begrippen pers-‐ en politieke misdrijven. Uitsluitend de meest zware misdrijven, waarop
gevangenisstraffen van meer dan 20 jaar staan, worden vandaag de dag door een hof van assisen
beoordeeld.
Opvallend is dat de samenstelling van het assisenhof zeer traditioneel verloopt. Alle actoren krijgen
een vaste plaats toebedeeld in de rechtszaal en alle magistraten dragen een toga.
31
Hoofdstuk III. Met betrekking tot de Belgische volksjury
1. Inleiding
57. De rechters van het assisenhof worden telkens bijgestaan door een twaalfkoppige jury98,
eventueel aangevuld met maximaal twaalf plaatsvervangende gezworenen. Deze worden allen door
het lot aangewezen.
In dit hoofdstuk zal de samenstelling en de taak van de jury uitgebreid besproken worden.
2. Samenstelling
2.1. Algemeen
58. Het selectieproces van de jury bestaat uit vier fasen: het opstellen van een gemeentelijke
lijst, een provinciale lijst, een definitieve lijst en een bijzondere lijst voor iedere zaak. Het proces zal
hieronder in detail worden toegelicht.
De personen die uiteindelijk opgenomen worden in de lijst der gezworenen moeten allen:
-‐ ingeschreven zijn in het kiesregister;
-‐ de volle leeftijd van achtentwintig jaar hebben bereikt en de leeftijd van vijfenzestig jaar niet
hebben overschreden;99
-‐ kunnen lezen en schrijven;
-‐ in het bezit zijn van burgerlijke en politieke rechten;
-‐ tenslotte mag men niet veroordeeld zijn tot meer dan vier maanden gevangenisstraf of een
werkstraf van meer dan zestig uur.100
98 Art. 213 Ger.W. 99 Aangezien de gemeentelijke lijsten pas om de vier jaar worden opgemaakt kunnen er in de praktijk juryleden voorkomen met een leeftijd van maximum negenenzestig jaar. 100 Art. 217 Ger.W.; Art. 217, 5° Ger.W.; Art. 224 Ger.W.
32
2.2. Selectie op niveau van de gemeente en de provincie
59. De leden van de jury worden eerst geselecteerd op basis van de laatste federale
kiezerslijsten, deze worden per gemeente opgesteld om de vier jaar.101 Dit zal gebeuren onder
verantwoordelijkheid van de burgemeester, bijgestaan door twee schepenen, die er moet op toezien
dat alle wettelijke voorwaarden gerespecteerd worden. Men laat het lot een getal van twee cijfers
aanwijzen en de personen wiens rangnummer op de algemene kieslijsten met dat getal eindigt
worden geselecteerd.102 Zo zal er een voorlopige lijst van gezworenen tot stand komen waarna de
personen die niet voldoen aan de leeftijdsvereiste, de personen die reeds overleden zijn alsook de
personen die niet (langer) de burgerlijke en politieke rechten genieten geschrapt worden.
60. Om het bestaan van de overige wettelijke voorwaarden te controleren zal de burgemeester
aan de overblijvende personen een vragenformulier verstrekken waarbij daarnaar wordt gepeild. Dit
vragenformulier zal hen toegestuurd worden in de vorm van een witte kaart. Men dient deze kaart
volledig en waarheidsgetrouw in te vullen om ze vervolgens terug te sturen. Op basis van deze
ingewonnen inlichtingen zullen nog een aantal personen van de lijst met potentiële gezworenen
geschrapt worden.
Men tracht zo een finale gemeentelijke lijst op te stellen met potentiële juryleden uit alle sociale
klassen en bepaalde beroepsgroepen zullen vooraf geweerd worden.103 Het gaat onder meer om
magistraten, beroepsmilitairen en bedienaars van erediensten. Ook wordt nagegaan of men in staat
is om de debatten van het hof in het Nederlands, Frans of in beide landstalen te volgen.
61. De personen die aan alle voorwaarden voldoen komen uiteindelijk terecht op de finale
gemeentelijke lijst.104
De gemeentelijke lijsten zijn evenwel niet definitief. Na het samenstellen ervan zullen ze allen
samengevoegd worden op provinciaal niveau door de bestendige deputatie.105
101 Art. 218 Ger.W. 102 http://justitie.belgium.be/nl/binaries/Het%20hof%20van%20assisen_tcm265-‐138483.pdf, 6. 103 P. DE HERT, “De discussie over de jury in België”, Orde dag 2004, afl. 25, 10. 104 Art. 220-‐226 Ger. W; X, “Juryleden assisen”, NjW 2012, afl. 271, 716. 105 Dit is de uitvoerende macht op niveau van de provincie. Het is ook mogelijk dat de lijst wordt overgezonden naar de Brusselse Hoofdstedelijke Regering; Artikel 227 Ger. W.
33
2.3. De definitieve lijst
62. De provinciale basislijst zal worden ingekort nadat de eerste voorzitter van het hof van
beroep de uitloting heeft bevolen. Deze taak zal verzonden worden naar de voorzitter van de
rechtbank van eerste aanleg van de hoofdplaats van de desbetreffende provincie.106 Hij draagt
immers de eindverantwoordelijkheid over de definitieve lijst van gezworenen.107 De voorzitter zal op
zijn beurt één van de rechters die reeds het langst benoemd zijn gelasten met het opmaken van een
lijst.108
De lijst zal vervolgens terugkeren naar de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg die een
bijzondere lijst van gezworenen dient op te maken. Dit dient minstens twintig dagen voor de aanvang
van het assisenproces te geschieden. Normaal gezien streeft men ernaar om een negentigtal
kandidaat-‐gezworenen op te lijsten voor gewone assisenzaken, de wet voorziet sowieso in een
minimum van zestig.109 Het hoge aantal is nodig omdat er naderhand sowieso nog personen zullen
afvallen omdat ze niet voldoen aan de strenge vereisten of omdat ze gewraakt worden door de
beschuldigde of het openbaar ministerie.110 In de praktijk wordt er telkens nog een aanzienlijk aantal
potentiële kandidaten geschrapt.
2.4. De bijzondere lijst
63. De personen die op de definitieve lijsten belanden zullen tijdens de volgende vier jaar
uitgeloot kunnen worden voor een welbepaalde zaak. Degenen die uiteindelijk als jurylid
opgeroepen worden ontvangen een dagvaarding, minstens tien dagen nadat ze werden uitgeloot, tot
verschijning op de zitting voor de samenstelling van de jury.111 Wanneer men meent niet als jurylid te
kunnen zetelen of niet te kunnen verschijnen kan men dit meteen melden. De voorzitter van het
assisenhof zal zich over de opgegeven redenen buigen en uiteindelijk beslissen of men in aanmerking
komt voor het verkrijgen van een vrijstelling.
106 Art. 228 Ger.W. 107 Art. 237, 1e lid Ger.W. 108 Art. 230 Ger.W. 109 Art. 237, 2e lid, Sv; K. DEFOORT, “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen: enkele veranderingen in de praktijk”, T. Strafr. 2010, 20. 110 Art 289, §2, 1e lid Sv; K. DEFOORT, “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen: enkele veranderingen in de praktijk”, T. Strafr. 2010, 24. 111 Art. 240 Ger.W.
34
2.5. Zitting tot samenstelling van de jury
64. De jury voor een welbepaalde assisenzaak zal minimum twee dagen voor het proces ten
gronde en in openbare terechtzitting samengesteld worden. 112 Opdat de juryleden praktische
regelingen kunnen treffen moet men verplicht twee werkdagen krijgen na de samenstelling van de
jury en de opening der debatten.113 De samenstelling van de definitieve jury dient in aanwezigheid
van de procureur-‐generaal en de beschuldigde te geschieden.
65. Tijdens de zitting tot samenstelling van de jury zal de voorzitter van het hof elk potentieel
jurylid apart ondervragen. Er wordt aan de hand van enkele vragen gepeild naar de correctheid van
identiteits-‐ en adresgegevens en of men bezwaar heeft tegen het zetelen in de jury. Aan de hand van
de gegeven antwoorden maakt men een eerste selectie. In deze fase wordt er dus ook door de
voorzitter geoordeeld over de verzoeken tot vrijstelling van de opgeroepen personen. De rechter kan
soeverein beslissen en wanneer hij een vrijstelling aan een bepaald persoon weigert is deze persoon
verplicht om als jurylid te zetelen. Indien men deze taak weigert kan men gestraft worden
overeenkomstig art. 316bis van het Strafwetboek.
66. De definitieve samenstelling zal bepaald worden via een loting waarbij de voorzitter van het
hof namen trekt uit een bus.114 Bij deze uitloting dient men de procedure van artikel 289 van het
Wetboek van Strafvordering na te leven.
2.6. Discretionaire wrakingsmogelijkheid
67. Na de loting krijgen de beschuldigde en daarna ook de procureur-‐generaal de mogelijkheid
om juryleden te wraken. Ze mogen de redenen tot wraking niet bekend maken.115 In de praktijk zal
men zich voor het schrappen van personen baseren op beknopte persoonsgegevens en voorkomen.
Beide partijen mogen evenveel personen wraken, het toegestane aantal is telkens afhankelijk van
het aantal plaatsvervangende juryleden. De burgerlijke partijen hebben geen wrakingsrecht.
68. Ook de voorzitter kan personen wraken, hij moet er immers op toezien dat er een twee-‐
112 Art. 287 Sv.; K. DEFOORT, “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen: enkele veranderingen in de praktijk”, T. Strafr. 2010, 23. 113 Art. 287, 1e lid Sv. 114 Art. 289, § 1 Sv. 115 Art 289, §2, 1e-‐2e lid Sv.
35
derde verhouding tussen mannelijke en vrouwelijke juryleden gerespecteerd wordt. Slechts acht van
de twaalf juryleden mogen hetzelfde geslacht hebben. Zo wordt er gestreefd naar een effectieve
vertegenwoordiging van beide geslachten binnen de jury. Voor de plaatsvervangende juryleden dient
deze genderverhouding niet nageleefd te worden. 116
69. Na het doorlopen van bovenstaande fases zal er uiteindelijk sprake zijn van een definitieve
jury bestaande uit twaalf personen.
2.7. Selectie van de plaatsvervangende juryleden en een juryhoofd
70. Vervolgens zullen er nog maximaal twaalf plaatsvervangende juryleden worden aangeduid.117
Deze zullen de plaats van innemen van juryleden die tijdens de assisenprocedure verhinderd worden.
Deze plaatsvervangers moeten het gehele proces bijwonen opdat ze later eventueel kunnen inpikken
indien nodig.
71. Finaal dient er onder de definitief samengestelde jury een hoofd geselecteerd te worden.
Doorgaans zal dit de persoon zijn die als eerste uit de bus werd geloot en naderhand niet gewraakt
werd.118 Het is echter ook mogelijk dat er door de juryleden zelf een ander persoon gekozen wordt.
Het vervangen van het hoofd door een ander persoon kan ook nog tijdens het proces zelf gebeuren.
Dergelijke vervanging alsook het weigeren tot vervullen van de taak dient niet gemotiveerd te
worden.119
3. De taak van de jury
3.1. Voorafgaand: informatiesessie en eedaflegging
72. Vooraleer de jury haar taak kan aanvangen dient men deel te nemen aan een verplichte
informatiesessie.120 Hiermee wil men de juryleden beter voorbereiden op wat hen te wachten staat
door het verloop van de komende assisenprocedure volledig uiteen te zetten. Daarnaast worden hun
rechten en plichten toegelicht. Men acht dit infomoment noodzakelijk om tegemoet te komen aan 116 Art. 289, §4 Sv.; K. DEFOORT, “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen: enkele veranderingen in de praktijk", T.Strafr. 2010, afl. 1, 24. 117 Art. 124 Ger. W. 118 R. DECLERCQ, Beginselen van de strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 820-‐904. 119 Art. 327, 2e lid Ger.W.; A. VANDEPLAS, “Over de hoofdman van de jury”, RW 2001-‐02, afl. 18, 632. 120 Art. 289, § 4 Sv.
36
het feit dat de niet-‐juridisch geschoolde juryleden een zware taak te wachten staat in de assisenzaal.
73. Na de informatiesessie zal de voorzitter een toespraak tot de juryleden richten waarbij hij het
belang van een aandachtige, discrete en onpartijdige beoordeling van de feiten sterk benadrukt.121
74. Ook dienen de uitgelote juryleden allen de eed af te leggen alvorens hun eigenlijke taak van
start gaat. De eedformule luidt als volgt:
“Gij zweert en belooft dat gij de aan N. ten laste gelegde feiten met de grootste aandacht zult
onderzoeken; dat gij geen afbreuk zult doen aan de belangen van de beschuldigde of aan de belangen
van de maatschappij, die hem beschuldigt; dat gij met niemand in verbinding zult komen voordat uw
verklaring is afgelegd; dat gij geen gehoor zult geven aan haat of kwaadwilligheid, aan vrees of
genegenheid; dat gij zult beslissen op grond van de bewijzen en de middelen van verdediging met
onpartijdigheid en vastberadenheid zoals het een vrij en rechtschapen mens betaamt.”122
De voorzitter zal deze eed voorlezen en de gezworenen dienen allen te antwoorden met de woorden
“Ik zweer het”.
3.2. Rechten en plichten
75. Als gezworene heeft men het recht om:
-‐ een afschrift te ontvangen van de akte van beschuldiging en de akte van verdediging;
-‐ vragen te stellen aan de getuigen en de beschuldigde(n) via de voorzitter;
-‐ aantekeningen te maken, op voorwaarde dat de debatten daardoor niet onderbroken
worden;
-‐ vergoed te worden.123 Het huidige tarief 124 bedraagt 42,19 euro voor elke dag waarop men
gezeteld heeft of aan de debatten heeft deelgenomen. Indien men opgeroepen werd maar
niet gekozen ontvangt men een lagere vergoeding van 10,40 euro per dag. De eerste vijf
werkdagen dat iemand in de jury zetelt worden beschouwd als ‘klein’ verlet. De werkgever
betaalt gedurende die periode het loon van zijn werknemer gewoon door. Na afloop van
deze vijf dagen is hij niet langer verplicht dit te doen. Indien men dit toch doet dan maken de
121 Art. 290 Sv. 122 http://justitie.belgium.be/nl/binaries/Het%20hof%20van%20assisen_tcm265-‐138483.pdf, 8. 123 http://justitie.belgium.be/nl/binaries/Het%20hof%20van%20assisen_tcm265-‐138483.pdf, 9-‐10. 124 Voor het jaar 2015.
37
particuliere werkgevers alsook zelfstandigen zelf aanspraak op een vergoeding. Het gaat om
het betaalde bruto dagloon verhoogd met de socialezekerheidsbijdragen. Indien de
werkgever na deze eerste vijf werkdagen stopt met uitbetalen zal de staat het brutoloon van
het jurylid moeten ophoesten. Bovenop deze vergoeding wordt er in compensatie voor de
reiskosten voorzien. Voor elke dag waarop men zich naar het assisenhof dient te verplaatsen
hebben de gezworenen recht op 0,5036 euro per afgelegde kilometer. Men krijgt deze
vergoedingen niet automatisch toegekend, men dient een aanvraag in te dienen bij de
voorzitter van het hof van assisen.125
76. Als gezworene heeft men de plicht om:
-‐ effectief in de jury te zetelen wanneer men daartoe opgeroepen wordt. Zitting hebben in een
jury is immers een burgerplicht waaraan men zich niet zomaar kan onttrekken. Wanneer
niet-‐vrijgestelde gezworenen zich niet bij het assisenhof aanmelden op de vastgelegde dag
en uur waarop de zitting geopend wordt of wanneer men zich vroegtijdig van zijn taak
onttrekt zonder dat men daartoe toestemming heeft verkregen van de voorzitter riskeert
men een geldboete van 50 tot 1000 euro;
-‐ aandachtig te zijn tijdens de debatten. Wanneer het overduidelijk is dat men nalaat de
nodige focus en concentratie aan de dag te leggen kan men door het hof, ambtshalve of op
verzoek van een partij, vervangen worden door een van de plaatsvervangende juryleden;
-‐ onpartijdig te zijn. Wanneer men toch laat blijken dat men een bepaalde mening is
toegedaan over de schuld van de beschuldigde(n) of over bepaalde getuigenissen of
bewijsmateriaal dan zal men onmiddellijk vervangen worden door een van de
plaatsvervangende juryleden. Hierop wordt zeer streng toegekeken. Enige verdenking van
partijdigheid volstaat om een bepaald persoon uit de jury te halen;
-‐ zich afzijdig te houden van de media en andere buitenstaanders. Voorts dient men de
nodige discretie te vertonen. Zelfs na afloopt van het proces blijft deze plicht verder
gelden.126
125 Opmerking: de vergoedingen zullen normaal gezien jaarlijks worden aangepast; http://www.jobat.be/nl/artikels/word-‐ik-‐betaald-‐als-‐ik-‐in-‐een-‐assisenjury-‐zetel/; http://justitie.belgium.be/nl/binaries/Het%20hof%20van%20assisen_tcm265-‐138483.pdf, 10. 126 http://justitie.belgium.be/nl/binaries/Het%20hof%20van%20assisen_tcm265-‐138483.pdf, 11-‐12.
38
3.3. De bijzondere taak van de voorzitter en het hoofd van de jury
77. Tijdens de uitoefening van hun taak als jury dient de voorzitter van het assisenhof de
gezworenen te begeleiden. Hij dient hen tevens te informeren over de instanties waar ze na afloop
van hun taak terecht kunnen voor psychologische ondersteuning.127 Men heeft hier immers recht op.
78. De hoofdman van de jury heeft grotendeels dezelfde taak van de andere juryleden maar
draagt toch een grotere verantwoordelijkheid. Hij wordt immers als het aanspreekpunt van de jury
beschouwd en bij de beraadslaging heeft hij de leiding. Hij zal daarna alle stemmen van de juryleden
moeten tellen om zo het finale verdict van de jury af te leiden. Dit verdict dient hij te ondertekenen
en voor te lezen in de rechtszaal.128
3.4. De eigenlijke taak van de jury
79. De juryleden dienen voor de zaak waarin zij werden opgeroepen het volledig mondelinge
proces bij te wonen en na beraad te antwoorden op de vragen die worden gesteld door de voorzitter
van het hof van assisen. De jury dient vooreerst alleen over de schuldvraag te beslissen. Over de op
te leggen straf beslist men naderhand samen met de beroepsrechters.
Hoe dit verloopt werd reeds beknopt uiteengezet in een vorig hoofdstuk (supra). In wat volgt zal
deze taak gedetailleerd beschreven worden.
i. De behandeling ter terechtzitting
80. De juryleden dienen, zoals reeds werd aangehaald, het volledige mondelinge assisenproces
bij te wonen. Het bijwonen van dit uitgebreide proces moet hen in staat stellen de nodige informatie
te verkrijgen over alle relevante feiten, onderzoeksresultaten, getuigenissen etc. Gezien de juryleden
normaal gezien niets van de zaak afweten bij de aanvang van het proces is dit onontbeerlijk om
naderhand een goed oordeel te kunnen vormen.
81. Tijdens deze behandeling ter terechtzitting mogen de juryleden op elk moment vragen
stellen aan de beschuldigde(n) of de getuigen ter verduidelijking van bepaalde feiten. Hiertoe dient
127 http://justitie.belgium.be/nl/binaries/Het%20hof%20van%20assisen_tcm265-‐138483.pdf, 9. 128 A. VANDEPLAS, “Hof van assisen. Hoofdman van de jury”, Oss. 2004, afl. 47, 227-‐230.
39
men wel het woord aan de voorzitter te vragen en effectief te verkrijgen.129 Deze vragen moeten
steeds neutraal zijn en mogen aldus niet de persoonlijke mening van het jurylid laten uitschijnen.
Ook mag men notities maken van hetgene dat door de beschuldigde(n) en zijn advocaat of door de
getuigen naar voor werd gebracht tijdens deze fase van terechtzitting.130
ii. De beraadslaging over de schuldvraag
82. Na het afsluiten van alle debatten volgt de fase van beraadslaging door de jury. Opdat deze
beraadslaging aangevat kan worden dienen er eerst een aantal stappen doorlopen te worden.
83. Vooreerst zal de voorzitter de juryleden aan hun taak herinneren.131 Vervolgens zal hij hen
een aantal vragen voorleggen die men dient te beantwoorden. Deze vragen zijn erop gericht de
materiële en de morele elementen van het misdrijf alsook de omstandigheden waarin het plaats
vond te beoordelen. Aan de hand van de antwoorden zal het misdrijf dan ook gekwalificeerd
worden.132 De gestelde vragen kunnen opgedeeld worden in verschillende categorieën.
Een eerste categorie wordt gevormd door de absoluut verplichte vragen die voortvloeien uit de
tenlastelegging. Het antwoord daarop moet bepalen of de beschuldigde(n) al dan niet schuldig
bevonden wordt aan de misdaad zoals omschreven in de akte van inbeschuldigingstelling. Er wordt
met andere woorden aan de jury gevraagd of men het ten laste gelegde misdrijf bewezen acht. De
vraagstelling wordt als volgt verwoord: “Is de beschuldigde schuldig aan die bepaalde doodslag, die
bepaalde diefstal of die bepaalde andere misdaad?”133
Nadat de basiskwalificatie van het misdrijf gebeurd is dient de jury zich uit te spreken over de
verzwarende omstandigheden. Daartoe zullen er een aantal aanvullende vragen gesteld worden die
niet vermeld werden in de akte van inbeschuldigingstelling. Dit is uiteraard slechts mogelijk wanneer
er effectief sprake is van eventuele verzwarende omstandigheden. De voorzitter zal de juryleden
volgende vraag voorleggen: “Heeft de beschuldigde de misdaad gepleegd met die of die
omstandigheid?”134
129 Art. 301 Sv. 130 Art. 312 Sv. 131 Art. 322. Sv. 132 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2006, 1098. 133Art. 323 Sv.; R. DECLERCQ, Beginselen van de strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 874-‐882. 134 Art. 324 Sv.
40
De laatste categorie bevat een aantal vragen die eveneens niet vermeld werden in de akte van
inbeschuldigingstelling maar die toch relevant kunnen zijn wegens specifieke omstandigheden. Zo
kunnen er nog een aantal vragen gesteld worden indien de beschuldigde een verschoningsgrond
heeft aangehaald waardoor er mogelijks strafvermindering mogelijk is of geen straf meer kan
opgelegd worden. De voorzitter zal dan nog de bijkomende vraag: “Staat het feit vast?” stellen.135
Voor al deze vragen geldt dat ze slechts betrekking mogen hebben op één beschuldigde en op één
misdrijf. Alle vragen moeten met andere woorden voldoende geïndividualiseerd zijn.136
84. Na het stellen van alle vragen zal de voorzitter ze samen met de akte van
inbeschuldigingstelling, de akte van verdediging, de processen-‐verbaal en de overige nodige
processtukken overhandigen aan het hoofd van de jury.137 Hoewel men uitspraak dient te doen op
basis van wat tijdens de terechtzitting mondeling gepresenteerd werd geeft de overhandiging van
deze processtukken de juryleden de kans om het strafdossier zelf in te kijken wanneer men dat nodig
acht.138
85. Vooraleer de juryleden uiteindelijk mogen overgaan tot de effectieve beraadslaging en
stemming dient de voorzitter nog enkele instructies hieromtrent mee te geven. Ook herinnert hij hen
aan de afgelegde eed. Daarbij is het vooral belangrijk dat de voorzitter vermeldt dat men pas mag
overgaan tot een veroordeling wanneer men het bewijs goed beoordeeld heeft en daaruit heeft
afgeleid dat de beschuldigde boven elke redelijke twijfel schuldig is aan de ten laste gelegde feiten.139
86. In een volgende fase kan de jury zich terugtrekken in een aparte kamer om de beraadslaging
aan te vatten. Het hoofd van de jury dient eerst een aantal aanwijzingen voor te lezen. Deze
aanwijzingen dient men, gedrukt in grote letters, aan te plakken in de beraadslagingskamer.140
De beraadslaging dient ononderbroken te verlopen en in volledige afzondering.141 Dit impliceert dat
niemand de zaal mag verlaten vooraleer men tot een verdict is gekomen en dat het verboden is voor
andere personen om de beraadslagingskamer te betreden. Zelfs de plaatsvervangende gezworenen
hebben geen recht op toegang.
135 Art. 325 Sv.; R. DECLERCQ, Grondige studie van de strafvordering. Rechtspleging voor het hof van assisen, Leuven, Wolters, 1972, 70-‐81. 136 P. TRAEST, “The jury in Belgium”, Rev.int.dr.pén. 2001, 36. 137 Art. 326 Sv. 138 A. VANDEPLAS, “Over de overhandiging van de processtukken aan de jury”, RW 2001-‐02, afl. 41, 1533. 139 Art. 326, 2e lid Sv. 140 Art. 326-‐327 Sv. 141 Art. 328, 2e lid Sv.; M. DEWART, “Quel avenir pour le verdict populaire?”, JT 2009, afl. 6351, 310.
41
Slechts wanneer er bepaalde juridische vragen rijzen mag de voorzitter, vergezeld van de assessoren
en de betrokken partijen, de beraadslagingskamer betreden na een verzoek van de jury.142 Indien
deze regel overtreden wordt kan dit zeer verregaande gevolgen hebben: het Hof van Cassatie kan
dan immers oordelen dat de jury mogelijks beïnvloed werd en daarom de nietigheidssanctie
uitspreken. Hierdoor zal het arrest van het assisenhof vernietigd worden met alle gevolgen van
dien.143
Daarenboven bestaan er wettelijke uitzonderingen waardoor het hof mee kan beraadslagen over de
schuldvraag.144
iii. De stemming over de schuldvraag
87. Na de beraadslaging volgt een individuele stemming door de juryleden. Eerst worst beslist
over het hoofdfeit en vervolgens worden eventuele verzwarende omstandigheden of
schulduitsluitingsgronden in rekening gebracht. 145 Dit systeem wordt voor elke beschuldigde
afzonderlijk toegepast. Ter verduidelijking: de juryleden dienen over elke vraag en over elke
beschuldigde afzonderlijk hun stem uit te brengen.
De stemming geschiedt als volgt: het hoofd van de jury geeft elk lid een aantal voorgedrukte briefjes
waarop men “ja” of “neen” moet schrappen. De briefjes worden vervolgens toegeplooid en in een
bus gestopt.146
88. Wanneer alle stemmen verzameld werden zal het hoofd van de jury overgaan tot een telling
ervan. Hij dient de antwoorden op de vragen te noteren zonder daarbij het aantal “ja” en “neen”
stemmen bekend te maken om zo de onafhankelijkheid van de jury te garanderen.147 De blanco
stemmen zullen als een stem in het voordeel van de beschuldigde beschouwd worden.148 Nadat de
uitslag gekend is zullen de stembriefjes verbrand worden.
89. Er wordt een meerderheid van minstens acht tegen vier stemmen voorgeschreven om te
142 Art. 328, 2e lid Sv. 143 A. VANDEPLAS, “De geheime beraadslaging van de jury”, RW 1986-‐1987, afl. 23, 1555. 144 Dit is het geval wanneer slechts een eenvoudige meerderheid van zeven tegen vijf stemmen bereikt werd. Het zijn de rechters die dan de doorslag geven in de beslissing over schuld of onschuld. 145 Art. 329quater, 1e lid Sv. 146 Art. 329ter Sv. 147 Art. 330 Sv.; A. VANDEPLAS, “De knelpunten bij de assisenprocedure”, RW 2007-‐2008, afl. 30, 1239. 148 Art. 329sexies Sv.; R. DECLERCQ, Beginselen van de strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 886.
42
kunnen beslissen over schuld of onschuld. Bij een gelijkstand van de stemmen wordt de beschuldigde
vrijgesproken149 en in geval van een eenvoudige meerderheid van zeven tegen vijf stemmen moet er
hiervan melding gemaakt worden aan de voorzitter. Het hof zal in dit laatste geval de doorslag
geven.
90. Na het vallen van de definitieve beslissing keren de juryleden terug naar de zittingszaal waar
de voorzitter hen vraagt of men in eer en geweten tot een verklaring is gekomen. Het hoofd van de
jury zal vervolgens het woord nemen en verklaren dat men dit effectief gedaan heeft. 150 De
verklaring zal vervolgens door het hoofd van de jury ondertekend worden en aan de voorzitter
overhandigd worden. De voorzitter en de griffier zullen de verklaring op hun beurt ondertekenen
waarna ze in een gesloten enveloppe wordt gesloten.151
iv. Motivering van het antwoord op de schuldvraag
91. Na de bekendmaking van het antwoord op de schuldvraag dienen de gezworenen zich samen
met het hof onmiddellijk terug te trekken om een motivering te formuleren. Dit dient zowel in geval
van vrijspraak als van veroordeling te gebeuren. Men dient daarbij de voornaamste redenen die tot
het verdict geleid hebben toe te lichten.152
Deze motivering moet ervoor zorgen dat zowel de beschuldigden(n) als de slachtoffer(s) of de
nabestaanden daarvan de uitspraak kunnen begrijpen en aanvaarden. Ook moet de motivering het
mogelijk maken om te achterhalen op welke bewijsstukken de jury zich heeft gebaseerd, en of deze
niet onrechtmatig waren of buiten beschouwing moesten gelaten worden.
92. Wanneer het hof unaniem oordeelt dat de gezworenen zich kennelijk vergist hebben wat
betreft de hoofdredenen die tot de beslissing geleid hebben, kan men de zaak uitstellen en verwijzen
naar een nieuwe zitting waar de zaak opnieuw zal behandeld worden door een nieuwe jury en voor
een nieuw hof. Dit kan enkel gebeuren bij een veroordeling, nooit in geval van vrijspraak. 153 Dit is
een maatregel die uiteraard enkel in extremis zal toegepast worden.
93. Wanneer de motivering voltooid is keren de leden van het hof en de juryleden terug naar de
zittingszaal. De beslissing, zowel het arrest als de motivering daarvan, zal door de voorzitter worden
149 Art. 331, 2e lid Sv. 150 Art. 332 Sv. 151 Art. 333 Sv. 152 Art. 334 Sv. 153 Art. 336, 1e lid Sv.
43
voorgelezen. Daarbij zal hij zich voornamelijk tot de beschuldigde(n) richten.154
v. De beraadslaging over de strafmaat en de motivering van de beslissing
daaromtrent
94. De procedure zal een einde nemen indien het verdict ‘niet schuldig’ luidt. De voorzitter van
het hof zal dan overgaan tot de officiële vrijspraak.155 Indien men wordt vrijgesproken kan men later
niet meer veroordeeld worden wegens dezelfde feiten.156
95. Bij een veroordeling dient echter nog een passende straf opgelegd te worden. De procedure
zal dan opnieuw worden aangevat en de procureur-‐generaal zal van de gelegenheid gebruik maken
om de toepassing van de wet te vorderen. De beschuldigde(n) en hun raadsman zullen vervolgens de
kans krijgen om te pleiten over de volgens hen gepaste straftoemeting.157
Tenslotte volgt er een laatste beraadslaging. Deze dient plaats te vinden in afwezigheid van de
beschuldigde en in samenspraak tussen de drie beroepsrechters en de twaalf juryleden. Men zal zich
daartoe terugtrekken in de beraadslagingskamer.158
96. Na de beraadslaging dient er logischerwijze gestemd te worden. De gezworenen mogen als
eerste hun stem over de strafmaat uitbrengen op basis van leeftijd (de jongste eerst), vervolgens is
het de beurt aan de assessoren en finaal komt de voorzitter aan de beurt.159 Om tot een beslissing te
komen dient men een volstrekte meerderheid van stemmen te bekomen wat impliceert dat men
allen aan hetzelfde zeel dient te trekken. Indien aan deze vereiste niet voldaan werd na een eerste
stemming zal er een tweede stemming volgen. Wordt bij deze tweede stemming nog geen consensus
bereikt dan zal de minderheidsgroep zich moeten schikken naar de meerderheidsopvattingen. Dit
systeem zal herhaald worden tot op het moment dat er een volstrekte meerderheid bereikt wordt.160
Ook deze beslissing dient gemotiveerd te worden.161
154 Art. 337 Sv. 155 Art. 338 Sv. 156 Art. 339 Sv. 157 Art. 341 Sv. 158 Art. 343, 1e lid Sv. 159 Art. 343, 3e lid Sv. 160 Art. 343, 4e-‐6e lid Sv. 161 Wet 30 juni 2000 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering, van artikel 27 van de Wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis en van artikel 837 van het Gerechtelijk Wetboek, teneinde de rechtspleging voor het hof van assisen te stroomlijnen, BS, 17 maart 2001, 8440.
44
Er zijn drie mogelijke uitspraken: (1) ontslag van elke rechtsvervolging zonder straf, (2) toepassing
van de wettelijke straf of (3) internering. Ook in deze fase kunnen eventuele verzachtende
omstandigheden in rekening gebracht worden.
97. Uiteindelijk keert iedereen terug naar de zittingszaal. De voorzitter zal de beschuldigde(n)
laten binnenkomen en het finale voorlezen. De uitspraak is bindend.162 Op dit ogenblik heeft de jury
haar zware taak volbracht.
4. Besluit
98. De samenstelling van de jury geschiedt via een ingewikkeld lijstensysteem. Eens men twaalf
juryleden heeft uitgeloot voor een specifieke assisenzaak zullen er nog een aantal plaatsvervangers
en een hoofd van de jury aan geduid worden.
Voorafgaand aan haar taak dient de voltallige jury een informatiesessie bij te wonen ter
voorbereiding. Ook dient men de eed af te leggen.
Gedurende de gehele terechtzitting vervult de jury een passieve maar uitermate belangrijke rol. Men
dient de ten laste gelegde feiten aandachtig te onderzoeken om na het sluiten van de debatten
autonoom over de schuldvraag te oordelen. Na een grondige beraadslaging zal men een aantal ja-‐
neenvragen moeten beantwoorden. Een oordeel wordt via een gewone meerderheid van stemmen
geveld. Bij gelijkheid van stemmen wordt de beschuldigde echter vrijgesproken en in geval van een
eenvoudige meerderheid geeft het hof de doorslag. Het verdict over schuld of onschuld dient
vervolgens verplicht gemotiveerd te worden, deze motivering zal opgesteld worden door het hof in
samenspraak met de juryleden. In geval van vrijspraak neemt het proces een einde, in geval van
veroordeling dient de straf bepaald te worden door de drie beroepsrechters en de juryleden samen.
Hierbij dient er een volstrekte meerderheid bereikt te worden. Op dit punt heeft de jury haar taak
geheel volbracht en kan men terugkeren naar zijn normale leven.
162 Art. 346 Sv.
45
Hoofdstuk IV. De Belgische volksjury: een kritische analyse
1. Inleiding
99. Het gebruik van een volksjury in de Belgische assisenprocedure is altijd al een heikel punt
geweest. Het systeem kent dan ook heel wat voor-‐ en tegenstanders, pro’s en contra’s. Politici,
advocaten, magistraten, journalisten en gewone burgers hebben elk wel hun eigen opvattingen die
regelmatig publiekelijk bediscussieerd worden. Maatschappelijke evoluties en ophefmakende
assisenprocessen laten deze discussies telkens weer hoog oplaaien. Denk maar aan geruchtmakende
zaken zoals de zaak Van Noppen, de zaak Haemers, de zaak Cools, de zaak Dutroux, de zaak Van
Themsche, de zaak Clottemans, de zaak Janssen en de zaak De Gelder die in het verleden als proces
van het jaar of zelfs als proces van de eeuw werden aangekondigd.
Daarenboven is de Belgische juryrechtspraak sedert enkele decennia regelmatig in opspraak
gekomen door tal van pogingen tot hervorming, effectieve wetswijzigingen en internationale
uitspraken. Deze zullen later uitgebreid toegelicht worden.
100. Gezien men het vandaag de dag nog steeds niet eens is over de zin of onzin van een volksjury
binnen de assisenprocedure lijkt een analyse van de voor-‐en nadelen aangewezen.
In dit hoofdstuk worden de belangrijkste argumenten voor zowel het verdere bestaan als de
afschaffing van de volksjury samengevat en vanuit een kritisch oogpunt bekeken. In een eerste luik
worden de pro’s besproken in acht onderscheiden punten, in een tweede luik wordt telkens het
spiegelbeeld van deze punten uiteengezet.
De historische analyse en de beschrijving van de huidige assisenprocedure en haar volksjury, terug te
vinden in de vorige hoofdstukken (supra), moeten ons toelaten deze voor-‐en nadelen beter te
kaderen.
46
2. Argumenten pro juryrechtspraak
2.1. Uiting van democratie en een afspiegeling van de maatschappij
101. Een steeds terugkerend argument pro de jury is het feit dat het een uiting van onze
democratie vormt.163 Naast het politieke stemrecht moet het volk ook een stem krijgen wanneer het
om de zwaarste misdrijven gaat. De volksjury in de assisenprocedure brengt de zuiverste vorm van
recht spreken tot stand: een burger wordt immers berecht door zijn medeburgers wanneer hij de
regels van de samenleving overtreden heeft die noodzakelijk zijn voor het voortbestaan ervan.164
Het gebruik van een volksjury in assisen dient volgens sommige voorstanders zelfs als een voorrecht
en verwezenlijking van de democratie beschouwd te worden. Het feit dat er in landen waar er een
dictatuur heerst, of heerste, meestal geen sprake is van lekeninbreng bij de rechtspraak vormt het
bewijs van deze stelling.165
102. Doordat de twaalf gezworenen uit alle lagen van de bevolking geloot worden vormt de jury
bovendien een afspiegeling van onze maatschappij.166 Het huidige gehanteerde lijstensysteem zou
voldoende garantie bieden voor een representatief samengestelde jury gezien er algemene en
objectieve criteria worden gehanteerd. 167 Daarenboven wordt het assisenhof één van onze
bekendste en meest populaire gerechtelijke instellingen beschouwd waaraan de bevolking sterk
gehecht is.168
2.2. Historisch gegroeid wantrouwen in justitie
103. De burger heeft altijd argwanend tegenover de rechterlijke macht gestaan. Om meer
vertrouwen in justitie te scheppen heeft men onder andere een volksjury geïnstalleerd voor de
veroordeling van de zwaarste criminelen binnen onze samenleving. Het inschakelen van burgers
tijdens processen zou tevens corruptie van professionele rechters en andere machten tegengaan.169
163 Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, Advies van de Hoge Raad voor Justitie Parl.St. Senaat, 2008-‐2009, nr. 4-‐924/2. 164 E., VAN FRAECHEM, Een rechter spreekt, Leuven, Davidsfonds, 2004, 189. 165 F. CLEMENT DE CLETY: “Plaidoyer pour la cour d’assises”, Journ.Proc. 2005, afl. 502, 7. 166 W. VAN STEENBRUGGE, “Assisenprocedure: pro vs. contra”, Ad Rem 2004, afl. 1, 39-‐45. 167 K. GERARD en P. MORLET, “Douze jures en quête d’avenir?”, Journ.Proc. 1999, afl. 364, 5. 168 P. DE HERT, “Hervorming van het assisenhof: België blijft slow”, Panopticon 2006, afl. 1, 9 169 P. DE HERT, “Leve de republiek, leve de jury. Historische, bewijstechnische, democratische en politieke argumenten”, in M. Adams en P. Popelier (eds.), Recht en democratie. De democratische verbeelding in het recht, Antwerpen, Intersentia, 2004, 473.
47
Daarnaast zou de bevolking er van overtuigd zijn dat een beslissing van de jury de heersende
publieke opinie weergeeft. Hun verdict wordt immers aanzien als een beslissing genomen door
gelijken. Over het algemeen hebben burgers dan ook meer vertrouwen in justitie wanneer er sprake
is van een volksjury en zullen ze de door hen genomen beslissingen makkelijker aanvaarden dan die
van professionele rechters.170
Er kan geconcludeerd worden dat de jury de kloof tussen rechtszoekende en justitie helpt te dichten
en een tegenmacht kan vormen voor de macht van de rechters, of dat is althans wat de voorstanders
van het systeem beweren.
104. Door de burger rechtstreeks bij de assisenprocedure te betrekken krijgt men overigens een
beter begrip van de strafrechtsbedeling en zo wordt het imago van justitie opnieuw positief
beïnvloed.171
Finaal kan er dan ook gesteld worden dat voorstanders de volksjury als één van de belangrijkste
vormen van participatie van de burger in het beleid aanzien. De jury zorgt er bovendien voor dat de
betrokkenheid en het vertrouwen van de bevolking ten aanzien van de rechtspraak toeneemt.172
2.3. Duidelijk en toegankelijk systeem
105. Tijdens een assisenprocedure zal men trachten de feiten zo eenvoudig, duidelijk en
verstaanbaar mogelijk weer te geven. De jury bestaande uit niet-‐professionele rechters moet immers
in staat zijn alles goed te begrijpen. De aanwezigheid van een volksjury in een procedure moet dan
ook een beweegreden zijn tot het voeren van een zo toegankelijk mogelijk proces.173 Het mondelinge
karakter van de procedure draagt hiertoe bij.174 Door dit alles zullen niet enkel de juryleden, maar
ook de burgers in de mogelijkheid worden gesteld om het hele proces te volgen en te begrijpen. Dit
zorgt voor meer transparantie van het strafproces.175
170 Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, Advies van de Hoge Raad voor Justitie Parl.St. Senaat, 2008-‐2009, nr. 4-‐924/2; M. DE VOOGD, “Naar invoering van lekenrechtspraak”, RdW 2006, afl 2, 50; P. DE HERT, “Leve de republiek, leve de jury. Historische, bewijstechnische, democratische en politieke argumenten”, in M. Adams en P. Popelier (eds.), Recht en democratie. De democratische verbeelding in het recht, Antwerpen, Intersentia, 2004, 476. 171 A. DE NAUW, “De jury, hier en elders, pro en contra”, Vl. Jurist 1992, afl. 1, 26-‐32. 172 Intermediair rapport van de Commissie Verstraeten-‐Frydman overhandigd aan Mevr. de Minister van Justitie L. Onkelinx op 8 maart 2005, 5. 173 Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, Advies van de Hoge Raad voor Justitie Parl.St. Senaat, 2008-‐2009, nr. 4-‐924/2; G. MULDER, “De voorbeeldige jury. Een repliek”, Delikt en delinkwent 1982, 347-‐352. 174 J. MASSCHELIN, “De assisenprocedure brengt maatschappelijke rust”, Orde dag 2004, afl. 25, 68. 175 P.J.P., TAK, “Lekenparticipatie kan legitimiteit strafrechtspleging bevorderen”, Nederlands Juristenblad 2002, afl. 34, 1703.
48
Het uiteindelijke verdict van de jury zal eveneens in eenvoudige en voor iedereen toegankelijke
bewoordingen weergegeven worden.176
2.4. Aandacht voor het slachtoffer
106. Tijdens het assisenproces komen er heel wat getuigen en experts alsook de beschuldigden
uitvoerig aan het woord. Aan de hand van deze verklaringen tracht men de feiten zo nauwkeurig
mogelijk te reconstrueren.
Enerzijds kan het zeer zwaar zijn voor de slachtoffers en hun nabestaanden om dit alles te moeten
aanhoren en geconfronteerd te worden met degene(n) die hen schade hebben berokkend,
anderzijds moet het hen toelaten om een beter begrip te krijgen van wat er precies gebeurd is. Voor
velen is dit een eerste stap in het moeilijke verwerkingsproces. Men krijgt immers de kans om
persoonlijk deel uit te maken van de procedure en men krijgt antwoord op een aantal zinderende
vragen. Men zou kunnen stellen dat het proces een soort van therapeutische waarde en helende
werking heeft.
Bovendien kunnen de slachtoffers zich tijdens het assisenproces burgerlijke partij stellen en
schadevergoeding eisen voor het hen veroorzaakte leed. Toch is men vaak niet zozeer geïnteresseerd
in het verkrijgen van een schadevergoeding en wil men vooral zijn verdriet een plaats kunnen geven.
Ook zouden slachtoffers vaak op zoek zijn naar erkenning voor wat hen overkomen is en wil men de
kans krijgen om te vertellen hoe bepaalde gebeurtenissen hun leven beïnvloed hebben. Een
assisenproces biedt de slachtoffers en hun nabestaanden hiertoe het ideale platform.
107. Gezien assisenprocessen over het algemeen heel wat persaandacht trekken zullen de burgers
er vaak kennis van kunnen nemen via de media. Zo krijgt de samenleving de kans om haar empathie
te tonen ten aanzien van slachtoffers en nabestaanden. Ook dit aspect kan het leed van slachtoffers
en nabestaanden verzachten.177
108. Er kan in dit kader ook opgemerkt worden dat de correctionele rechtbanken vandaag de dag
zwaar overbelast zijn waardoor men heel wat zaken in een sneltempo tracht af te handelen, vaak tot
176 M. DE VOOGD, “Naar invoering van lekenrechtspraak”, RdW 2006, afl. 2, 47. 177 K. MOESICK, Het hof van assisen behouden of afschaffen? -‐ Benaderd vanuit de positie van de burgerlijke partij, Masterproef Rechten Ugent 2012-‐13, 109-‐112.
49
ongenoegen van slachtoffers en hun nabestaanden. 178 Bij de assisenhoven gaat het er echter heel
anders aan toe. 179
109. Finaal kan gesteld worden dat er alleen binnen de assisenprocedure een wezenlijke plaats
gegeven wordt aan slachtoffers en nabestaanden. Gezien de aanwezigheid van lekenrechters tijdens
deze assisenprocedure de grondige behandeling van de zaken noodzakelijk maakt kan bovenstaande
argumentering geheel herleid worden tot een argument pro de volksjury.
2.5. Rechters kunnen leren van leken
110. Voorstanders van de jury menen dat de juryleden minstens even capabel zijn als
professionele rechters.180 Door het feit dat men binnen de jury uitgebreid dient te overleggen en te
discussiëren zou men als zeer goede feitenrechters kunnen beschouwd worden.181
Bovendien bestaat het risico dat rechters eerder routinematig gaan beslissen over de hen
voorgelegde zaken aan de hand van de feiten en wettelijke voorschriften.182 Juryleden kunnen echter
verder gaan dan het nemen van een louter juridische beslissing en er bestaat geen kans op
beroepsmisvorming. Gezien men slechts tijdelijk als ‘rechter’ wordt aangesteld is men trouwens
volledig onafhankelijk.
Een oud-‐rechter trad dit standpunt bij met volgende uitspraak: “Men onderschat de gewone burger!
Zo die in openbare zitting, op tegenspraak, goed begeleid wordt door het hof moet z’n verdict niet
onderdoen voor dit van de beroepsmagistraat. Integendeel: de gewone burger leeft in geen ivoren
toren en heeft niet de plicht tot ‘terughoudendheid’ zoals de beroepsmagistraat”183
111. Sommige voorstanders van het systeem gaan nog verder door te stellen dat lekenrechters de
professionele rechters positief beïnvloeden: de aanwezigheid van een volksjury in de rechtszaal zou
178 P. DE HERT, “Hervorming van het assisenhof: België blijft slow”, Panopticon 2006, afl. 1, 1-‐11. 179 K. MOESICK, Het hof van assisen behouden of afschaffen? -‐ Benaderd vanuit de positie van de burgerlijke partij, Masterproef Rechten Ugent 2012-‐13, 109-‐112. 180 P. TRAEST en E. VAN FRAECHEM, “Is er een toekomst voor de juryrechtspraak?”, Jury Falc. 1999-‐2000, afl. 1, 97 en 98. 181 P. DE HERT, “Leve de republiek, leve de jury. Historische, bewijstechnische, democratische en politieke argumenten.” in M. ADAMS en P. POPELIER (eds.), Recht en democratie. De democratische verbeelding in het recht, Antwerpen, Intersentia, 2004, 479; P. DE HERT en S. GUTWIRTH, “Enkele argumenten ter verdediging van de jury”, Juristenkrant, afl. 106, 23 maart 2005, 2. 182 S. DEMEULEMEESTER, Lekenrechters in strafzaken, Masterproef Rechten Ugent 2009-‐10, 78. 183 E. VAN FRAECHEM en P. TRAEST, “Is er een toekomst voor de juryrechtspraak?”, Jura Falc. 1999-‐2000, 95-‐104
50
de rechters scherp houden en ervoor zorgen dat men niet vast roest in gewoontes.184
112. Overigens zouden de leden van een volksjury hun taak uitvoeren met grote zin voor
verantwoordelijkheid en stopt men er bijzonder veel energie in. Om die redenen geeft men vaak aan
geen tweede maal in een assisenjury te willen zetelen. We kunnen ons de vraag stellen of er wel een
betere rechter bestaat dan degene die wakker ligt van het proces omdat hij vreest een verkeerd
oordeel te vellen?185
2.6. Twaalf personen staan sterker dan één
113. Zoals reeds werd aangehaald zouden juryleden goede feitenbeslissers zijn omdat ze collectief
een beslissing dienen te nemen. Hiertoe zal men de inzichten van alle juryleden in acht nemen en
erover discussiëren. Zo worden alle mogelijke pistes getest binnen de jury zelf. Een beslissing van een
beroepsrechter lijkt minder interessant omdat dit slechts één visie vertegenwoordigt.186
114. Bovendien kan de jury iemand slechts veroordelen met een overtuigende meerderheid.
Wanneer men deze niet bereikt heeft moet de voorzitter van het hof de doorslaggevende stem
uitbrengen. Wanneer er aldus te veel verdeeldheid bestaat tussen de juryleden onderling worden ze
bijgestaan door een professionele rechter.187
2.7. Uitvoerige procedure
115. Een van de belangrijkste kritieken op assisenprocessen is dat deze te veel tijd in beslag
zouden nemen. Er kan echter opgeworpen worden dat het meestal niet zozeer het proces zelf is dat
lang aansleept, maar wel het onderzoek dat daaraan vooraf gaat. Het eigenlijke proces duurt slechts
enkele dagen tot weken en er bestaat geen mogelijkheid tot hoger beroep. De voorstanders beweren
daarom dat de assisenprocedure als een snelle procedure kan beschouwd worden.188
184 B. VAN LOO, De berechting van misdaden: met of zonder het hof van assisen, Masterproef Rechten Ugent 2010-‐11, 71; M., DEWART, “Quel avenir pour le verdict populaire?”, JT 2009, afl. 6351, 309-‐311. 185 J. VERMASSEN, “Assisen: rechtspraak in opspraak”, Orde dag 2004, afl.25, 43. 186 P. DE HERT en S. GUTWIRTH, “Enkele argumenten ter verdediging van de jury”, Juristenkrant, afl. 106, 23 maart 2005, 2-‐3. 187 J. VERMASSEN, “Assisen: rechtspraak in opspraak”, Orde dag 2004, afl.25, 40. 188 E. VAN FRAECHEM en P. TRAEST, “Is er een toekomst voor de juryrechtspraak?”, Jura Falc. 1999-‐2000, afl.
1, 99.
51
116. Tijdens het proces ten gronde worden de juryleden onderworpen aan grondige debatten
waarbij alle feiten minutieus onderzocht worden. Alle personen die een rol gespeeld hebben in de
periode tussen de aanleiding tot de feiten en het proces daaromtrent moeten hun versie voor de jury
komen toelichten. Het hele onderzoek wordt met andere woorden mondeling overgedaan ter
terechtzitting.189 Op die manier kunnen er eventueel nieuwe elementen aan het licht komen en kan
men onduidelijkheden ophelderen.
Men beperkt zich trouwens niet tot de feiten, ook de persoonlijkheid en levensloop van zowel de
beschuldigde(n) als slachtoffer(s) worden onder de loep genomen.190 Hierdoor kan er rekening
worden gehouden met heel wat meer dan de strafbare gebeurtenissen en kan de rechtspleging voor
het assisenhof als zeer humaan beschouwd worden.191 Het gebeurt immers niet zelden dat de
stoppen van een brave burger doorslaan onder extreem ongelukkige omstandigheden. De jury kan
en zal hier doorgaans ook rekening mee houden.
117. De juryrechtspraak laat aldus toe om een beslissing te nemen met volledige kennis van
zaken, wat de objectiviteit van de uitspraak ten goede komt. Daarenboven zou de ernst van de feiten
de grondige procesvoering kunnen verantwoorden en zorgt dit extra ‘veiligheidsmechanisme’ ervoor
dat velen de assisenprocedure als de ‘fair trial’ bij uitstek beschouwen.
118. Ter afsluiting kan gesteld worden dat alle andere hoven en rechtbanken niet de mogelijkheid
hebben om veel tijd te besteden aan de reconstructie van de feiten en de uiteindelijke berechting.
Hun zittingsagenda is meestal zodanig zwaar overladen dat men nooit op de zaken kan ingaan zoals
dat tijdens een assisenproces gebeurt.192
2.8. De jury is plichtsbewust
119. Via het systeem van de volksjury worden de burgers verplicht om op een verantwoordelijke
wijze deel te nemen aan belangrijke processen binnen ons rechtssysteem. De juryleden zijn zich
hiervan bewust en nemen hun taak dan ook zeer ernstig op. Men wil de waarheid echt gaan
achterhalen.193 Dit zal telkens tot weloverwogen beslissingen leiden.
189 Y. LIEGEOIS, “De waarheid, niets dan de waarheid”, Orde dag 2004, afl.25, 22. 190 J. MASSCHELIN, “De assisenprocedure brengt maatschappelijke rust”, Orde dag 2004, afl. 25, 67-‐74. 191 J. MASSCHELIN, “De assisenprocedure brengt maatschappelijke rust”, Orde dag 2004, afl. 25, 69. 192 J., VERMASSEN, “Assisen: rechtspraak in opspraak”, Orde dag 2004, afl.25, 43. 193 L. VAN LANGENHOVE, “Over de kwaliteit van juryrechtspraak: een rechtspsychologische visie”, Vl. Jurist 1992, afl.3, 29.
52
Deze beslissingen kunnen overigens niet zomaar als problematisch beschouwd worden omdat
juryleden geen langdurige juridische opleiding genoten hebben. Men dient zich per slot van rekening
slechts over de feiten te buigen. De beroepsrechters nemen de eventuele juridische problemen op
zich. Bovendien zijn de feiten meestal niet heel erg complex en/of staat het vast dat de
beschuldigde(n) de feiten wel degelijk gepleegd hebben. Een juridische scholing is aldus niet vereist
om goed de taak als jurylid te kunnen vervullen, voldoende gezond verstand volstaat.194
Gezien elk persoon in onze huidige samenleving, onafhankelijk van zijn scholing, zowel privé als
professioneel regelmatig met complexe intellectuele en technische problemen geconfronteerd wordt
zou men over dergelijk gezond verstand moeten beschikken. Quasi elke burger wordt daarom in
staat geacht een sereen en evenwichtig oordeel te vormen over een assisenzaak.195
120. Indien er toch problemen of onduidelijkheden zouden opduiken kan dit relatief makkelijk
verholpen worden. De juryleden hebben immers het recht om tijdens de debatten het woord te
vragen aan de voorzitter om vragen te stellen. Ook kan men tijdens de beraadslaging technische of
juridische hulp vragen aan de voorzitter.196 Op die manier kan een eventueel gebrek aan kennis
opgevangen worden. Indien het hof finaal zou oordelen dat bepaalde juridische begrippen
verkeerdelijk werden geïnterpreteerd of dat rechtsregels niet correct werden toegepast kan men, in
geval van veroordeling, de zaak verwijzen naar en nieuwe zitting met een nieuwe jury voor een
nieuw hof.197
121. Voorts stellen voorstanders dat de juryleden zich niet snel door anderen zullen laten
beïnvloeden. Omdat men het proces van op de eerste rij bijwoont weet men er al snel meer van af
dan de gemiddelde journalist waardoor men minder vatbaar wordt voor de invloed van de media.
Ook zou de jury over voldoende gezond verstand moeten beschikken om de extreme uitspraken van
zowel de advocaten als het Openbaar Ministerie te kunnen relativeren. Wat betreft collega-‐juryleden
dient er opgemerkt te worden dat vele burgers vandaag bijzonder kritisch en mondig zijn waardoor
men zich niet zo snel zal aansluiten bij de mening van een ander.198
194 E. VAN FRAECHEM, Een rechter spreekt, Leuven, Davidsfonds, 2004, 182; M. ADAMS, “Lettres Persanes 1. De jury van Dutroux”, R&R 2004, afl. 1, 57. 195 K. GERARD en P. MORLET, “Twaalf gezworenen op zoek naar een toekomst”, Orde dag 2004, afl. 25, 54. 196 Art. 328, 2e lid Sv. 197 Art. 336 Sv. 198 D. LEESTMANS, ‘’Onderschat een jury niet en overschat een beroepsmagistraat niet, interview met assisenvoorzitter Edwin Van Fraechem”, Juristenkrant, afl. 79, 3 december 2003, 15.
53
122. Er kan tot slot gesteld worden dat de juryleden elke dag meer en meer in hun rol als ‘rechter’
groeien.199 Na enkele dagen het proces bij te wonen zijn de juryleden niet meer te herkennen: door
te luisteren, te horen, te zien en zich vragen te stellen wordt men ware rechters. De jury mag aldus
niet onderschat worden.200
Volgende uitspraak van een assisenpleiter illustreert dit argument als volgt: “De jury, die de
maandagmorgen onwennig, schuchter, ja, verveeld en nors aantreedt, angstig soms zelfs, verandert,
uiterlijk én innerlijk. In de loop van de uren, naarmate het duidelijk wordt waarover het gaat,
naarmate het verschil tussen vooroordelen en werkelijke situaties blijkt, naarmate het inzicht in
feiten, nuances en recht groeit: ze worden andere mensen – in wezen door de Grondwet geroepen
rechters in de rechtsstaat.”201
123. Bovenstaande redenen tonen aan dat een lekenrechter even bekwaam geacht mag worden
als een professioneel rechter. Rechtspsychologisch onderzoek is er op tot op heden nog niet in
geslaagd het tegendeel te bewijzen. Het moment waarop men dient te oordelen over schuld of
onschuld is immers voor elkeen een subjectief moment.202
3. Argumenten contra juryrechtspraak
3.1. Het democratisch argument gaat niet langer op
124. De volksjury werd ooit ingesteld als teken van democratie, voornamelijk om zich af te zetten
tegen de vele misbruiken die tijdens het Ancien Régime plaatsvonden. We kunnen ons afvragen of
het democratische argument de dag van vandaag nog stand kan houden.
Tegenwoordig worden beroepsmagistraten slechts benoemd indien ze voldoen aan strenge en
democratische rekruteringseisen, het gaat niet langer om personen die uit een elite geselecteerd
worden. Men dient te slagen voor een beroepsbekwaamheidsexamen of een toelatingsproef gevolg
door een gerechtelijke stage. Bovendien wordt men zowel tijdens dit wervingsproces als daarna
gecontroleerd door de Hoge Raad voor de Justitie. Hierdoor is er sprake van een objectieve, niet-‐
199 J. LUYCKX, “De jury in het Belgische strafproces. Un juge passe aux aveux”, Vl. Jurist 1992, afl.1, 4. 200 P. VAN EECKHOUT, “Assisenprocedure: pro vs. contra”, Ad Rem 2004, 45. 201 P., VAN EECKHAUT, “Oog in oog met de jury: de advocaat in assisen”, Vl. Jurist 1992, afl.1, 15. 202 L. VAN LANGENHOVE, “Over de ‘kwaliteit’ van juryrechtspraak: een rechtspsychologische visie”, Vl.Jurist 1992, afl. 3, 27; P. DE HERT en S. GUTWIRTH, “Enkele argumenten ter verdediging van de jury”, Juristenkrant, afl. 106, 23 maart 2005, 3.
54
politieke benoeming van bekwame magistraten. De historische redenen voor het installeren van de
volksjury zijn aldus niet langer voorhanden.
Ook het politieke klimaat is veranderd sedert de invoering van de jury. Gezien de Verlichtingsideeën
geconstitutionaliseerd werden is er niet langer nood aan een volksjury om klassenrechtspraak en
vriendjespolitiek tegen te gaan.203
Daarnaast hebben landen zoals Nederland en Luxemburg reeds bewezen dat een goed functionerend
strafprocesrecht zonder volksjury perfect mogelijk is.204 Ook in de Scandinavische landen kent men
het systeem niet en daar is men op de meeste vlakken democratischer dan in ons Belgenland.205
125. Voorts kunnen we ons afvragen hoe een jury het toonbeeld van democratie kan zijn wanneer
de leden ervan niet democratisch verkozen worden. Sommige tegenstanders zien het zetelen in de
volksjury dan ook als een soort van dienstplicht waarbij toevallig geselecteerden de zogenaamde wil
van het volk moeten vertegenwoordigen.206 Daarenboven was de oorspronkelijke jury lang niet zo
democratisch als vaak beweerd wordt, het was immers een elitejury (supra).
126. Bovenstaande argumentatie in acht nemende kan er besloten worden dat het belang van de
volksjury voor onze democratie sterk gerelativeerd dient te worden.207
Tot slot kan vastgesteld worden dat er perfect sprake kan zijn van een democratische rechtsstaat
zonder volksjury. Lekenrechtspraak is immers geen garantie voor een rechtvaardige samenleving.208
3.2. De jury is niet representatief
127. De jury kan bezwaarlijk een representatie van onze samenleving genoemd worden. Onze
bevolking wordt steeds multicultureler en het is onmogelijk om dit te laten doorschijnen in een
groep van slechts twaalf personen.209 Deze twaalf personen dienen bovendien aan verschillende
selectievoorwaarden te voldoen en er zijn heel wat mogelijkheden tot wraking waardoor er meteen
een groot deel van de bevolking uitgesloten wordt. Gezien assisenprocessen zoveel tijd in beslag
203 B. VAN MARCKE, “Het hof van assisen: veroordeeld tot de geschiedenisboeken”, Open Liberaal Opinieblad voor kritische geesten, oktober 2007, 39-‐43. 204 P. DE HERT, “Hervorming van het assisenhof: België blijft slow”, Panopticon 2006, afl. 1, 1-‐11; P. TRAEST, “Juryrechtspraak: bijdrage tot een onbevangen debat”, Orde dag 2004, afl. 25, 83-‐88. 205 J. DE WIT, “Fossielen horen in het museum.”, Juristenkrant, 2004, afl.93, 4. 206 P. DE HERT, “De discussie over de jury in België”, Orde dag 2004, afl. 25, 16. 207 J. DURANT, “Over het symbool van twee revoluties: het hof van assisen”, Vl. Jurist 1992, afl.1, 10. 208 J. MASSCHELIN, “De assisenprocedure brengt maatschappelijke rust”, Orde dag 2004, afl. 25, 67. 209 C. BAEKELAND, “Assisen is een practical joke geworden”, Juristenkrant, afl. 195, 14 oktober 2009, 11.
55
nemen is het tevens onmogelijk een grote diversiteit aan beroepsgroepen binnen de jury te creëren.
Vooral voor zelfstandigen en vrije beroepsbeoefenaars is het omwille van praktische redenen vaak
onhaalbaar om in een jury te zetelen.210 Deze personen zullen dan ook zeer vaak een verzoek tot
vrijstelling indienen. De twaalfkoppige volksjury is dan ook niet langer in staat de gehele samenleving
te vertegenwoordigen. Studies tonen zelfs aan dat jury’s voornamelijk worden samengesteld uit
gepensioneerden, werklozen en thuiswerkende vrouwen.211 Dit vormt duidelijk een inbreuk op het
wezenlijke karakter van de assisenprocedure.
128. Ook de Hoge Raad voor de Justitie trad dit standpunt bij tijdens het voorbereidend werk dat
tot de laatste hervorming van de assisenprocedure leidde. Men bevestigde dat heel wat potentiële
juryleden een vrijstelling aanvragen omwille van ziekte of beroep. Bijgevolg blijft een groep mensen
over die geen juiste afspiegeling van de maatschappij vormt.212
129. Het komt er eigenlijk op neer dat men tot drie maal toe uitgeloot moet worden en
vervolgens aanvaard moet worden door de advocaten en aanklagers om in een volksjury terecht te
kunnen komen. Het feit dat men willekeurig en zonder redenen kan wraken is iets waar de
advocaten en aanklagers gretig gebruik van maken. Het is dan ook algemeen bekend dat men zijn
jury tracht te selecteren afhankelijk van het type zaak. Wanneer het bijvoorbeeld om een familiaal
drama gaat zal men vaak eerder vrouwen verkiezen omdat men denkt dat deze milder zullen
oordelen, wanneer het om zedenzaken gaat verkiest men meestal mannen als jurylid. Op die manier
is er niet langer sprake van een representatieve jury en tracht men een bepaalde uitspraak al vanaf
dag één te verzekeren.
In een interview gaf Jean-‐Luc Cottyn, advocaat en voormalig co-‐voorzitter van de Hoge Raad voor de
Justitie, zelfs toe dat hij potentiële juryleden wraakt ‘à la tête du client’: hij let op de karaktertrekken
die ze vertonen, op hun beroep, op het feit of men al eerder in een jury gezeteld heeft, op hun
etnische afkomst etc. Zo tracht hij mensen die ‘low profile’ en makkelijk manipuleerbaar zijn over te
houden.213
210 Intermediair rapport van de Commissie Verstraeten-‐Frydman overhandigd aan Mevr. de Minister van Justitie L. Onkelinx op 8 maart 2005, 8. 211 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2006, 597-‐598; M.R. LEGROS, “Quel avenir pour le jury populaire en Belgique?”, J.D.P. 1993, afl. 242, 19. 212 P. DE HERT en S. GUTWIRTH, “Enkele argumenten ter verdediging van de jury”, Juristenkrant, afl. 106, 23 maart 2005, 2-‐3; R. en I. MORIAU, “Ik heb hoop: ooit wordt assisen afgeschaft”, Juristenkrant, afl. 183, 11 februari 2009, 8-‐9. 213 C. DE STOOP, "De prijs van de jury", Knack, 13 oktober 2010.
56
3.3. Achterhaald systeem
130. De jury werd oorspronkelijk opgericht om de bevolking te beschermen tegen de macht van
de vorst. Door de burger een vorm van inspraak in het rechtssysteem te geven kon men de vorst
enigszins controleren en werd zijn macht aan banden gelegd. Heden ten dage is er echter geen
sprake meer van onbeperkte vorstelijke macht waardoor de oorspronkelijke reden waartoe de jury
werd opgericht is weggevallen.214 De volksjury die ten tijde van de Franse Revolutie werd opgericht
als ‘la fille de la révolution’ lijkt dan ook een ‘vieille dame’ geworden te zijn die dringend toe is aan
haar pensioen.215
131. Wat België betreft werd de volksjury voornamelijk opgericht om de persvrijheid te vrijwaren
en te oordelen over politieke misdrijven. Pas op het laatste moment werd beslist om daar de
allerzwaarste misdaden zoals moord aan toe te voegen. Sedert een grondwetswijziging van 1999
worden de drukpersmisdrijven ingegeven door racisme of xenofobie echter onttrokken aan de
juryrechtspraak en al sinds de afloop van WOII zijn er geen politieke misdrijven meer voor assisen
gekomen. Persmisdrijven worden voorts nog amper vervolgd. We kunnen dan ook stellen dat de
oorspronkelijke reden voor het invoeren van de juryrechtspraak niet langer voorhanden is en dat de
manier waarop het huidige assisenproces gevoerd wordt zeer ver van de bedoeling van de
oorspronkelijke grondwetgever staat. 216
132. De assisenprocedure is bovendien oubollig en daardoor niet langer aangepast aan de noden
van onze huidige maatschappij.
In een indrukwekkende setting wordt er een waar schouwspel opgevoerd door magistraten en
advocaten met als inzet het hoofd van de beschuldigde.217 Het proces wordt nog steeds mondeling
gevoerd wat de snelheid en efficiëntie ervan beperkt. Er werd ooit voor dergelijke mondelinge
procesvoering gekozen omdat een groot deel van de bevolking toen niet kon lezen of schrijven,
onder andere daardoor werden de assisenprocedures bijzonder tijdrovend.218 Vandaag de dag is dit
echter niet langer het geval waardoor we ons hierbij vragen kunnen stellen.
214 C. BAEKELAND, “Assisen is een practical joke geworden”, Juristenkrant, afl. 195, 14 oktober 2009, 11. 215 R. BOONE en I. MORIAU, “Ik heb hoop: ooit wordt assisen afgeschaft”, Juristenkrant, afl. 183, 11 februari 2009, 8-‐9. 216 K. VAN VAERENBERH, "Vervang de assisenprocedure en de volksjury", Knack, 6 maart 2013. 217 E. VAN FRAECHEM en P. TRAEST, “Is er een toekomst voor de juryrechtspraak?”, Jura Falc. 1999-‐2000, afl.
1, 95. 218 http://www.lvsvleuven.be/De-‐nakende-‐hervorming-‐van-‐de-‐assisenprocedure-‐een-‐gemiste-‐kans/
57
Deze tijdrovende en dure procedure legt bovendien een zware druk op de algemene werking van ons
strafrechtelijk apparaat. Gezien het hof van assisen niet permanent zetelt moeten magistraten de
assisenprocessen zien te combineren met hun gewone taken waardoor deze laatsten ook vertraging
oplopen. Dit alles brengt een overbelasting en gerechtelijke achterstand voort.219
133. Er valt te concluderen dat de assisenprocedure niet meer van deze tijd is en niet langer
garant staat voor kwaliteitsvolle justitie.
3.4. Dubbele victimisering van het slachtoffer
134. De tegenstanders van de volksjury menen dat het assisenproces vaak het proces van het
slachtoffer wordt gemaakt waardoor men een dubbele victimisering ondergaat. Dit is vaak zeer
pijnlijk voor zowel de slachtoffers als hun nabestaanden. Gezien een assisenuitspraak vaak lang op
zich laat wachten dient men doorgaans ook veel geduld uit te oefenen vooraleer men een moeilijk
hoofdstuk in zijn leven kan beginnen afsluiten. Een correctionele procedure, zonder lekenerchters,
zou voor een snellere afhandeling kunnen zorgen.220
135. Bovendien zullen de nabestaanden reeds lange tijd voor de aanvang van het proces bezig zijn
met het rouwen om en verwerken van de gebeurtenissen. Vaak prefereert men dit binnenskamers te
verwerken, niet in een openbare zitting.
3.5. Gebrek aan deskundigheid
136. De jury bestaat uit mensen die geen juridische opleiding genoten hebben, toch zal ze bij haar
oordeelsvorming de strafwet moeten naleven. Om deze reden moet het hof de juryleden toch een
basis aan juridische begrippen bijbrengen. Dat vergt uiteraard tijd en middelen.221 Ondanks de
voorziene snelcursus recht zal de jury het merendeel van de juridische begrippen nog steeds niet
volledig onder de knie hebben. Dit kan ervoor zorgen dat juryrechtspraak als willekeurig wordt
beschouwd.
219 R. VERSTRAETEN en L. GYSELAERS, “Naar een hervorming van de assisenprocedure?” in P.F. ANTHONISSEN, P.BEKAERT, K. BOURGEOIS et al. (eds.), Recht in beweging, Maklu, 2006, 299-‐320. 220 P. DE HERT, “Hervorming van het assisenhof: België blijft slow”, Panopticon 2006, 1-‐11; R. BOONE en I. MORIAU, “Ik heb hoop: ooit wordt assisen afgeschaft”, Juristenkrant, afl. 183, 11 februari 2009, 8-‐9. 221 M. MALSCH, “Lekenrechtspraak: snelle oplossing voor onduidelijk probleem”, RdW 2006, afl. 2, 54.
58
137. Gezien het aantal zaken waarin de beschuldigde ontkent steeds toeneemt wordt
deskundigenbewijs ook steeds belangrijker om te kunnen beslissen over schuld of onschuld.222 We
kunnen ons afvragen of de jury wel in staat is dergelijk bewijs de beoordelen en of men in staat is om
de regels inzake bewijsrecht correct toe te passen.223
Daarenboven worden rechtszaken steeds complexer, wat de procedures nog langer en moeilijker
maakt. We kunnen ons afvragen of de jury daar wel tegen opgewassen is.224
138. Professionele rechters kunnen zich steunen op hun ervaring en juridische kennis waardoor ze
beter in staat moeten zijn om de debatten te volgen en te begrijpen, daarenboven kunnen ze
bijkomende expertises vorderen wanneer men zich vragen stelt bij het bewijsmateriaal. Dat rechters
deskundiger zijn op juridisch vlak is aldus een feit. Op feitelijk vlak kan men net zoals leken beïnvloed
worden door persoonlijkheid en eigen opvattingen en idealen, maar men kan hier beter weerstand
tegen bieden wegens opleiding en ervaring in tegenstelling tot leken.225
Het valt dan ook moeilijk te verantwoorden dat de meest ernstige misdrijven behandeld worden
door personen zonder enige juridische kennis terwijl alle overige misdrijven door professionelen
worden afgehandeld die jarenlange opleidingen hebben gevolgd en zich voor een stuk kunnen
steunen op ervaring.226
Ook recht spreken is een echt vak net zoals bijvoorbeeld metsen, timmeren of loodgieten dat een
goede beheersing en vakkennis vereist. Dit kan slechts bereikt worden na het volgen van een
gespecialiseerde opleiding en het opdoen van voldoende praktijkervaring.227 De vaak geciteerde
uitspraak: “Wie een griepje heeft gaat naar een dokter, wanneer het ernstiger is zoekt een specialist
op.” onderstreept dit argument. Voor assisen wordt de omgekeerde redenering toegepast wat
onbegrijpelijk is.
139. Er kan besloten worden dat rechters zich, gezien hun ervaring en jarenlange opleiding,
kunnen focussen op de feiten zonder zich daarbij al te veel juridische en wetenschappelijke vragen te
moeten stellen. Gezien juryleden deze achtergrond niet hebben moeten ze tijdens het assisenproces
222 Y. LIEGEOIS, “De waarheid, niets dan de waarheid”, Orde dag 2004, afl. 25, 24. 223 P. TRAEST, “Juryrechtspraak: bijdrage tot een onbevangen debat”, Orde dag 2004, afl. 25, 85-‐86. 224 M.R. LEGROS, “Quel avenir pour le jury populaire en Belgique?”, J.D.P. 1993, afl. 242, 10-‐11. 225 C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, afl. 3, 398. 226 L. KOOLS, “Het hof van assisen: nog enige reden van bestaan?”, Orde dag 2004, afl. 25, 49. 227 B. VAN MARCKE, “Het hof van assisen: veroordeeld tot de geschiedenisboeken”, Open Liberaal Opinieblad voor kritische geesten, oktober 2007, 39-‐43.
59
tegelijkertijd het juridische vakjargon onder de knie zien te krijgen en de feiten analyseren. Ook zal
men moeten wennen aan een weinig vertrouwde omgeving en proceduregang. Wanneer men deze
zaken niet goed weet te combineren kan dit tot een foute uitspraak leiden met alle gevolgen van
dien.
140. Uit onderzoek valt bovendien af te leiden dat het systeem van een volksjury steeds minder
gesteund wordt door de publieke opinie. Dit blijkt immers uit de resultaten van de drie
justitiebarometers die tot op heden bestaan: uit de eerste (2004) blijkt dat 73% van de
ondervraagden een volksjury verkiest boven een professionele rechter 228 , uit de tweede
justitiebarometer (2007) is gebleken dat dit percentage gedaald is tot 57%.229 Toch verkiest nog
steeds het merendeel een volksjury. In de laatste justitiebarometer (2010) is dit percentage nog
verder gedaald tot 55%. Daar tegenover staat dat 81% van de ondervraagden er geen problemen
mee zou hebben om door een beroepsrechter beoordeeld te worden. We zien hier een duidelijk
dalende tendens contra de volksjury.230
3.6. De jury is beïnvloedbaar en manipuleerbaar
141. Zowel voor als tijdens het assisenproces wordt de jury blootgesteld aan externe invloeden.
De voornaamste zijn de media en de advocaten die het proces pleiten.
142. De media toont heel wat interesse voor assisenzaken, in het bijzonder wanneer het om
moord gaat. Gezien men de voornaamste link tussen justitie en het volk vormt zou men moeten
streven naar een objectieve, volledige, gebalanceerde en ethisch verantwoorde verslaggeving.
Jammer genoeg wordt er al te vaak gekleurde en onvolledige informatie aan het publiek
voorgeschoteld waardoor men niet alleen geïnformeerd maar ook gemanipuleerd wordt. Heel wat
journalisten hebben immers een gebrek aan juridische kennis, staan onder tijdsdruk en gaan op zoek
naar sensationele elementen.
Commerciële belangen zegevieren met andere woorden op de principes van correcte berichtgeving.
Zo ontstaat er vaak een waar mediacircus waarbij men de beschuldigde in een zeer negatief daglicht
plaatst. Ook wordt er vaak irrelevante, onbetrouwbare of zelfs illegale informatie gegeven. De
gevolgen hiervan zijn niet te onderschatten: vooraleer de zaak voor het hof komt heeft de publieke 228 S. PARMENTIER, G. VERVAEKE, J. GOETHALS, ea. (eds.), Justitie doorgelicht. De resultaten van de eerste Belgische justitiebarometer, Gent, Academia Press, 2004. 229 Hoge Raad voor Justitie, De Belgen en justitie in 2007: resultaten van de tweede justitiebarometer, Brussel, Bruylant, 2007. 230 http://www.belgium.be/nl/binaries/Barometer-‐justitie_N_2010_tcm117-‐114018.pdf
60
opinie zich een beeld gevormd over de beschuldigde en bij uitbreiding over de gehele zaak. Hetzelfde
geldt voor de leden van de jury. Ook al beweert men onpartijdig te zijn, toch zal men onbewust
rekening blijven houden met de informatie die men reeds had voor de start van het proces.
Daarenboven is het ook onmogelijk om de jury tijdens het proces te isoleren van de buitenwereld,
men mag immers iedere dag naar huis terugkeren. Er valt af te leiden dat men door de media
zodanig beïnvloed kan worden dat men niet langer in staat is om een onpartijdig oordeel te vellen.
De voorzitter dient de juryleden wel te waarschuwen voor de mediaberichtgeving231, maar op dat
moment kan het al te laat zijn om beïnvloeding nog te verhinderen en/of terug te draaien.
143. Het voorbeeld bij uitstek is de zaak Clottemans uit 2006. Deze zaak kreeg via de media de
naam ‘parachutemoord’ en leidde tot heel wat discussie. Els Clottemans werd ervan beschuldigd de
parachute van haar vriendin en liefdesrivale Els Van Doren gesaboteerd te hebben waardoor deze
een dodelijke val maakte. Er was een duidelijk gebrek aan sterke bewijzen en de beschuldigde, Els
Clottemans, bleef steeds de feiten ontkennen maar werd door de jury toch veroordeeld tot dertig
jaar cel. Zowel de aanklagers als de media speelden in op het publiek en de jury door gebruik te
maken van de techniek van ‘profiling’.
Na het proces ontstond er heel wat ophef en er werd zelfs een petitie opgestart om Els Clottemans
vrij te laten en het jurysysteem te herzien. Vele burgers konden immers niet begrijpen waarom de
jury de verdachte schuldig had bevonden.
144. Een ander voorbeeld dat de problematiek rond de media en justitie goed weergeeft is de
mediahetze die plaatsvond rond het assisenproces tegen Hans Van Themsche. De
mediabelangstelling die deze zaak kreeg was vanaf het begin zeer overweldigend. Op een bepaald
moment werd er zelfs een psychiatrisch rapport over Van Themsche gelekt en in verschillende
kranten gepubliceerd. De verdediging stelde dan ook dat de strafvordering onontvankelijk moest
verklaard worden wegens een schending van het vermoeden van onschuld. Deze stelling kreeg
echter geen gehoor bij het Antwerpse assisenhof en van Themsche werd naderhand schuldig
bevonden aan twee racistische moorden en een moordpoging. Hij werd veroordeeld tot levenslange
opsluiting.
231 Art. 290 Sv.
61
In plaats van zijn veroordeling te aanvaarden stapte Van Themsche naar Cassatie wegens een
vermeende schending van het recht op een eerlijk proces door het gelekte deskundigenrapport: dit
zou de oordelingsvorming van de juryleden mogelijks zeer ernstig beïnvloed hebben.
Cassatie gaf Van Themsche geen gelijk maar deze zaak illustreert nogmaals dat de
informatieverstrekking door de media het onderwerp vormt van een zeer actueel debat over de
vrijheid van meningsuiting door journalisten en het recht op een eerlijk proces, het recht op
eerbiediging van het vermoeden van onschuld en het recht op privacy.232
145. Ook advocaten kunnen een impact hebben op de jury. Tijdens het proces tracht men vaak
heel bewust in te spelen op de emoties van de juryleden. Men tracht alle bewijzen en getuigenissen
naar zijn hand te zetten en twijfel te zaaien omtrent de feiten. Er wordt een waar toneelstuk
opgevoerd waarbij men zich voornamelijk tot de juryleden richt, deze dienen het schouwspel immers
te beoordelen.233 Vele strafpleiters zijn dan ook te beschouwen als echte woordkunstenaars die met
de nodige finesse en retoriek de juryleden kunnen overtuigen van het gelijk van hun cliënt.234
Ook al begeleidt de voorzitter van het hof de volksjury bij de beoordeling van bewijsmateriaal en
geeft hij hen instructies over de aanvaardbaarheid hiervan, toch missen deze vaak hun effect. Slimme
advocaten zullen daarenboven gretig gebruik maken van de media om hun zaken te versterken en
voor zichzelf een reputatie op te bouwen. Sommige populaire advocaten die door het publiek als
experts in strafzaken worden beschouwd kunnen hun processen dan ook deels in de media voeren,
denk maar aan Jef Vermassen. Omdat men de jury naar hun hand kan zetten zouden de meeste
assisenpleiters dan ook voorstander zijn van de volksjury.235
146. Dat de overtuigingskracht van een welbespraakt advocaat verregaande gevolgen kan hebben
is in het verleden reeds gebleken uit sommige zaken waarin artikel 71 van het Strafwetboek
succesvol werd aangehaald. Dit artikel stelt dat er geen sprake is van een misdrijf wanneer de dader
op het moment van de feiten in een staat van krankzinnigheid verkeerde of gestuurd werd door een
onweerstaanbare drang. Dit artikel heeft dan ook heel wat vrijspraken voortgebracht die vaak op
veel onbegrip van de bevolking stuiten en bijgevolg ook tegen de jury gebruikt worden.
232 T. GOMBEER , "Mediahetze leidt niet tot onontvankelijkheid strafvordering", Juristenkrant 2008, afl. 166, 6. 233 P. MEYER, “Why a jury trial is more like a movie than a novel”, Journal of law and society 2001, 133-‐141. 234 S. DEMEULEMEESTER, Lekenrechters in strafzaken, Masterproef Rechten Ugent 2009-‐10, 59. 235 J. VERMASSEN, “Rechtspraak in opspraak”, Orde dag 2004, afl. 14, 35-‐46.
62
Sommigen stellen dan ook: “Artikel 71 is door de jaren heen verraden, verkracht, misbruikt,
belachelijk gemaakt. Het heeft de jury misleid, het heeft de bedoelingen van de wetgever bedrogen.
Het zou echter onrechtvaardig zijn te stellen dat het slechts indruk maakte op leken, dat alleen niet-‐
juristen zich door dit artikel in het ootje lieten nemen. De meest befaamde advocaten van België,
pleiters die dermate talent, gezag en invloed hadden dat, ondanks de jaren, hun namen nog op
verschillende straatborden van het Brusselse prijken, lieten zich bewegen door artikel 71.”236
147. De ingesteldheid van de jury is dus mede afhankelijk van de berichtgeving van de media en
de pleidooien van de advocaten. Daarnaast kunnen ook het requisitoir van het Openbaar Ministerie,
de aard van de zaak en de manier waarop de voorzitter van het hof zijn taak vervult een rol spelen.
De juryleden zijn bovendien onderhevig aan psychologische groepskenmerken zoals bijvoorbeeld
competitie, groepsvorming, status etc. Ook is het niet ondenkbaar dat er binnen de jury heel wat
onenigheid heerst. Er wordt immers een groep van mensen samengebracht uit verschillende lagen
van de bevolking, elk met zijn eigen opvattingen en principes. Er zullen vaak personen geneigd zijn
om het voortouw te nemen en de andere juryleden mee te trekken in hun zienswijze.
Voorts kan men beïnvloed worden door passies, begeertes, emoties, eigen gewoontes, ervaringen en
opvattingen. Een jurylid is immers geen onbeschreven blad. Dit alles werd reeds meermaals
bevestigd door juristen en criminologen.237
Daarenboven bestaat ook het risico dat de juryleden in de loop van het proces beïnvloed worden
door de vele, vaak emotionele, getuigenissen. Juryleden zijn vaak gevoelig voor zo’n emoties zoals
het in tranen uitbarsten tijdens een getuigenis of verhalen over de trieste jeugd van de beschuldigde.
Zo is er niet langer sprake van een maar eerder van een ‘emocratie’.238 Tevens kan men angstig zijn
ten aanzien van de beschuldigde wanneer deze uit de georganiseerde misdaad komt of beïnvloed
worden door familie of vrienden.
148. Ten gevolge van deze ‘emocratie’ kunnen we ons afvragen of de jury haar wettelijke
verplichting van onpartijdigheid wel nog kan naleven? Er wordt niet betwist dat ook beroepsrechters
door allerlei factoren beïnvloed worden, gezien hun opleiding en ervaring en de controle die de Hoge
236 L. DE LENTDECKER, Beroemde processen, Tielt, Lannoo, 1987, 62; S. DEMEULEMEESTER, Lekenrechters in strafzaken, Masterproef Rechten Ugent 2009-‐10, 60. 237 C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, afl. 3, 416. 238 C. BAEKELAND, “Assisen is een practical joke geworden”, Juristenkrant, afl. 195, 14 oktober 2009 11.
63
Raad voor de Justitie uitoefent zou men echter beter bestand zijn tegen externe invloeden.239
149. Er kan geconcludeerd worden dat de jury zich, bewust of onbewust, laat beïnvloeden door
externe factoren.
Het is dan ook duidelijk dat er onder meer een betere afweging zou moeten komen tussen het recht
op openbaarheid en de sereniteit van het assisenproces. Momenteel bestaat er immers een reële
kans op het schenden van het recht op een eerlijk proces, het recht op privacy en het vermoeden van
onschuld. Door dit alles kan de rechtsstaat ondermijnd worden. Onder meer de motiveringsplicht zou
moeten helpen tegemoetkomen aan deze problematiek, deze vorm van controle volstaat echter niet.
3.7. Tijdrovende procedure met hoog prijskaartje
150. Tijdens het vooronderzoek moeten de door de beschuldigde(n) afgelegde verklaringen
worden bevestigd voor de onderzoeksrechter. Nadien moeten deze nogmaals worden overgedaan
tijdens het assisenproces zelf. Er wordt met andere woorden drie maal hetzelfde herhaald waardoor
de procedure heel wat tijd in beslag neemt.240
Wie al eens een assisenprocedure heeft bijgewoond weet bovendien dat men zeer ver gaat in het
uiteenzetten en reconstrueren van de feiten. Meer zelfs, vooraleer men daartoe komt wordt het hele
verleden van de beschuldigde uitgespit van aan diens geboorte tot aan het proces. We kunnen ons
afvragen of dit alles wel relevant en nuttig is. Er kan eventueel geargumenteerd worden dat deze
werking bijdraagt aan de volledigheid van het proces maar tegelijkertijd rekt dit de procedure en
moet de jury bakken aan informatie zien te verwerken vooraleer men tot een beslissing komt.
Bovendien dienen alle regelmatig opgeroepen getuigen gehoord te worden, het mondelinge karakter
van de assisenprocedure vormt immers één van de basiskenmerken. Het spreekt voor zich dat dit
opnieuw veel tijd in beslag neemt. Gezien men pas jaren na de feiten dient te getuigen kan dit ook
tot geheugenfouten en onnauwkeurigheden leiden. Tijdens de lange procedure bestaat tevens het
gevaar dat de juryleden regelmatig hun concentratie verliezen. Ziet de jury nog langer de bomen
door het bos?
239 C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, afl. 3, 416; P. VAN PARIJS, De gevolgen van de mediatisering van assisenrechtspraak op beeldvorming bij jury en publiek., Masterproef in de criminologische wetenschappen, 2010-‐11. 240 M. GEYSKENS, “Assisenprocedure: pro vs. contra”, Ad Rem 2004, afl. 1, 40.
64
151. Er kan daarnaast besloten worden dat de juryprocedure voor het hof van assisen gekenmerkt
wordt door een zeer lage kosteneffectiviteit. De lange procedures kosten immers handenvol geld:
een gemiddelde assisenzaak heeft een prijskaartje tussen de 50.000 en de 200.000 euro.241 Er zijn
zelfs uitschieters bekend waarbij dit oploopt tot in de miljoenen euro’s. Deze kosten worden door de
overheid voorgeschoten en dienen naderhand terugbetaald te worden door de procespartijen.
Indien men hier niet in slaagt zal een groot deel van de kosten blijvend door de staat gedragen
worden. We kunnen ons afvragen of dit wel te verantwoorden is rekening houdend met het feit dat
de dader vaak al bekend heeft vooraleer hij voor assisen verschijnt.242
Bovendien vertraagt de assisenprocedure de rechtsgang.243 Gezien de voorzitter en de assessoren
onttrokken worden aan andere rechtbanken wordt de werking van andere rechtbanken ontregeld en
vertraagd. Eén assisenzaak zorgt ervoor dat minstens 600 andere zaken vooruitgeschoven moeten
worden naar een later tijdstip.244 Ook voor advocaten leidt de assisenprocedure tot tijdsverlies wat
dan weer zijn impact heeft op hun cliënteel, hun confraters en de magistratuur. Hetzelfde geldt voor
de juryleden die hun werk tijdelijk moeten stop zetten. Ook de agenda van de vele getuigen en
deskundigen wordt ontregeld. Daarenboven wordt er in reservemagistraten en reservejuryleden
voorzien.245
152. Bovenstaande elementen in overweging nemende kan geconcludeerd worden dat een
assisenprocedure zonder twijfel veel tijd en geld kost aan heel wat mensen.246 Dit kan slechts
verantwoord worden wanneer bewezen wordt dat juryrechtspraak rechtvaardiger en beter is dan die
door beroepsrechters. Uit de praktijk blijkt vaak het tegendeel.
Vele tegenstanders van de jury menen dan ook dat de grote inspanningen en geldsommen die op
heden aangewend worden voor assisenprocedures beter in de bestrijding van andere vormen van
criminaliteit geïnvesteerd kunnen worden. 247 Een volledige professionalisering van de
assisenprocedure zou ervoor kunnen zorgen dat de processen veel sneller afgehandeld kunnen
241 R. BOONE en I. MORIAU, “Ik heb hoop: ooit wordt assisen afgeschaft”, Juristenkrant, afl. 183, 11 februari 2009, 8-‐9. 242 K. VAN VAERENBERH, "Vervang de assisenprocedure en de volksjury", Knack, 6 maart 2013. 243 P. DE HERT en S., GUTWIRTH, “Enkele argumenten ter verdediging van de jury”, Juristenkrant, afl. 106, 23 maart 2005, 2. 244 R. BOONE en I. MORIAU, “Ik heb hoop: ooit wordt assisen afgeschaft”, Juristenkrant, afl. 183, 11 februari 2009, 8-‐9. 245 L. KOOLS, “Het hof van assisen: nog enige reden van bestaan?”, Orde dag 2004, afl.25, 49. 246 L. KOOLS, “Het hof van assisen: nog enige reden van bestaan?”, Orde dag 2004, afl.25, 48-‐49. 247 C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, afl. 3, 413.
65
worden en dat de kosten gedrukt worden. Effectiviteit en efficiëntie kunnen via een georganiseerd
systeem met enkel beroepsrechters hand in hand gaan.248
3.8. Geen mogelijkheid tot hoger beroep
153. Tot op heden is het onmogelijk om een beroep ten gronde in te stellen tegen een beslissing
van het hof van assisen. Dit lijkt onlogisch gezien de mogelijkheid voor alle minder zware misdrijven
wel bestaat.249 Zo kan iemand die veroordeeld werd door een politierechtbank tot het betalen van
een verkeersboete hiertegen in beroep gaan, voor iemand wiens leven overhoop wordt gegooid door
een veroordeling voor het hof van assisen bestaat deze mogelijkheid niet. Deze situatie lijkt alles
behalve wenselijk. 250
Heel wat rechtsgeleerden zijn echter van mening dan een hoger beroep moeilijk te verantwoorden is
gezien een nieuwe lekenjury zich opnieuw zou moeten uitspreken over dezelfde rechtsvragen als in
eerste aanleg. Dit zou impliceren dat het volk, de jury wordt immers beschouwd als de ‘vox populi’,
zich in haar beoordeling mogelijks had vergist. En wie moet dan een tweede keer oordelen? Is dat
dan plots een ander volk?
De vraag rijst waarom men de onfeilbaarheid van leken veronderstelt die over de zwaarste
misdrijven moeten beslissen terwijl dit voor professionele rechters niet het geval is. 251 De
tegenstanders menen dat er geen sprake is van objectieve of redelijke grondslagen die het verschil in
perceptie kunnen verantwoorden.
154. België is trouwens het enige land in heel de Europese Unie waar een dergelijk gebrek aan
hoger beroep bestaat, dit lijkt zeer onlogisch.252 Ook wordt in artikel 14 §5 van het Internationaal
Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke rechten (hierna: BUPO-‐verdrag) bepaald dat: “Een ieder
die wegens een strafbaar feit is veroordeeld heeft het recht de schuldigverklaring en veroordeling
opnieuw te doen beoordelen door een hoger rechtscollege overeenkomstig de wet.”253 Europa maakt
248 B. VAN MARCKE, “Het hof van assisen: veroordeeld tot de geschiedenisboeken”, Open Liberaal Opinieblad voor kritische geesten, oktober 2007, 39-‐43. 249 M. GEYSKENS, “Assisenprocedure: pro vs. contra”, Ad Rem 2004, afl. 1, 39-‐45. 250 A. DE NAUW, “De jury, hier en elders, pro en contra”, Vl. Jurist 1992, afl.1, 31; B. VAN LOO, De berechting van misdaden: met of zonder het hof van assisen, Masterproef Rechten Ugent 2010-‐11, 79-‐80. 251 R. DECLERCQ, “Het hof van assisen veroordeeld” in P. ARNOU et al. (eds.), Om deze redenen. Liber Amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys & Breesch, 1994, 103-‐104. 252 R. BOONE en I. MORIAU, “Ik heb hoop: ooit wordt assisen afgeschaft”, Juristenkrant, afl. 183, 11 februari 2009, 8-‐9. 253 België heeft bij de ratificatie van dit verdrag een reserve geformuleerd die stelt dat deze verdragsbepaling niet zal worden toegepast in de assisenprocedure; R., DECLERCQ, “Het hof van assisen veroordeeld” in P.
66
op dit vlak aldus geen verschil tussen rechtspraak met of zonder lekenjury.
Meer zelfs: België werd in 2013 – in de lijn van de bekende Taxquet-‐rechtspraak die tot de
motiveringsplicht van de schuldvraag leidde (infra) – nog eens veroordeeld door het Europees Hof
voor de Rechten van de Mens (hierna: EHRM). Daarbij onderlijnde het EHRM de afwezigheid van een
mogelijk tot hoger beroep in de assisenprocedure. 254 Zoals wel vaker het geval is blijft het
waarschijnlijk wachten op een definitieve veroordeling van het EHRM omtrent dit gebrek aan hoger
beroep vooraleer de politiek aanstalten zal maken om op dit vlak aanpassingen door te voeren.
4. Kritische reflectie
155. Er kunnen heel wat argumenten aangehaald worden voor het behoud van de volksjury. Toch
lijken de argumenten contra juryrechtspraak het te halen van die pro juryrechtspraak. Uit
bovenstaande opsomming blijkt duidelijk dat de jury geen garantie kan vormen voor kwaliteitsvolle
rechtspraak. De vraag stelt zich dan ook welke alternatieven mogelijk zijn.
ARNOU et al. (eds.) Om deze redenen. Liber Amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys & Breesch, 1994, 107. 254 EHRM, 25 juli 2013, Castellino v. België
67
Hoofdstuk V. Cijfermateriaal en wetenschappelijk onderzoek met betrekking tot de Belgische
volksjury
1. Inleiding
156. Bovenstaande pro’s en contra’s werden op basis van wetgeving, rechtspraak, rechtsleer en
krantenartikels uitgewerkt. Bovenop deze argumenten lijkt het aangewezen enige vorm van
cijfermateriaal en wetenschappelijk onderzoek op te nemen in dit werkstuk. Daartoe zal een in 2010
gepubliceerd onderzoek naar de ervaringen van leden van de assisenjury in België besproken
worden. Daarenboven wordt er in dit hoofdstuk ook aandacht besteed aan de meest recente
statistieken die via de website van de Dienst voor Strafrechtelijk Beleid te raadplegen zijn.
2. Wetenschappelijk onderzoek
157. Tot op heden is er bijzonder weinig informatie voorhanden over de werking van onze
Belgische volksjury als groep of als instituut. Het feit dat de juryleden zowel tijdens als na het proces
een zwijgplicht na te leven hebben lijkt hiervan de oorzaak te zijn. Deze zwijgplicht impliceert immers
dat men alle discussies die plaatsvonden tijdens de beraadslaging en de verhoudingen bij de
stemmen totaal geheim moet houden voor de buitenwereld.
Empirisch onderzoek naar de ervaring en beleving van juryleden is bovendien schaars in geheel
Europa. Er bestaan wel enkele uitzonderingen.255
158. Een Belgisch rechtspsychologisch onderzoek van Luc Van Langenhove, daterend uit 1989,
waarbij een aantal ex-‐juryleden geïnterviewd werden toonde aan dat: (1) juryleden hun taak
aanvatten met amper enige kennis over de procedure voor assisen, (2) de gezamenlijke deliberatie
over de schuld weinig invloed heeft op de individuele beslissing van een jurylid, (3) de juryleden zich
vereerd voeren om de rol die hen werd toebedeeld in de assisenprocedure, (4) men meestal
overtuigd is van een bepaalde visie (schuldig of niet schuldig) en dat men selectief informatie
opneemt om die overtuiging kracht bij te zetten, (5) men de sterkte rol van de voorzitter tijdens het
gehele proces een pluspunt vindt.256
255 W. NOELMANS W. en C. BEYENS, “Ge moet daar in gezeten hebben om dat te begrijpen”, Tijdschrift voor Criminologie 2010, 296. 256 W. NOELMANS W. en C. BEYENS, “Ge moet daar in gezeten hebben om dat te begrijpen”, Tijdschrift voor Criminologie 2010, 296-‐297.
68
159. In 2009 vond er een onderzoek plaats door de Nederlandse onderzoeksdeskundige Marijke
Malsch, waarbij er vier verschillende rechters en twee ex-‐juryleden werden bevraagd. Meestal werd
de betrokkenheid van de burger bij justitie en het daarover bijleren als voornaamste voordelen van
de juryrechtspraak aangehaald, als voornaamste nadelen kwamen de lange duur, de hoge kosten en
de mogelijk tot beïnvloeding van de volksjury duidelijk naar voor. Wel waren de ex-‐juryleden over
het algemeen vrij positief over de werking van assisen.257
160. Het meest recente onderzoek dat van belang is voor België dateert van vijf jaar terug. Ward
Noelmans en Kristel Beyens, beiden Belgische criminologen, voerden een uniek onderzoek naar de
beleving van een assisenproces bij ex-‐juryleden en publiceerden de resultaten daarvan in het jaar
2010 .
Aan de hand van een halfopen interview van gewezen juryleden werd er een peiling gedaan naar de
relatie tussen deelname aan juryrechtspraak en de visie daarop, en het vertrouwen in dit instituut en
de procedure. Er werden 14 personen geïnterviewd die samen acht verschillende assisenzaken,
voorgekomen in de periode 2002-‐2009, vertegenwoordigden.
De resultaten toonden aan: (1) dat de volksjury een belangrijke democratische symboolfunctie kan
vervullen. De betrokkenheid en het vertrouwen in juryrechtspraak en justitie kan immers bevorderd
worden bij burgers die zetelen in een assisenjury wanneer men dit als positief ervaren heeft, dit
laatste is afhankelijk van de zaak. Bovendien zullen juryleden hun positieve ervaringen vaak ook
overbrengen naar hun directe omgeving waardoor ook diens vertrouwen in justitie vergroot. Ook
lijkt de volksjury haar taak zeer bewust te vervullen en legt men daarbij de nodige
verantwoordelijkheid aan de dag. Tevens schijnt men wat tijdens de terechtzitting gepresenteerd
werd voldoende te begrijpen om goed te kunnen oordelen over de feiten. Ook acht men zich als lid
van een groter geheel capabel om dergelijke beslissing te nemen.
Voorgaande bevindingen gaan echter niet op wanneer het gaat om een langdurig en complex proces.
De juryleden zijn dan niet langer overtuigd van hun kunnen waardoor het in dergelijke zaken niet
opportuun lijkt om gebruik te maken van een jury. Een volksjury kan dus best worden ingezet om te
oordelen over relatief eenvoudige zaken.
257 W. NOELMANS W. en C. BEYENS, “Ge moet daar in gezeten hebben om dat te begrijpen”, Tijdschrift voor Criminologie 2010, 290-‐309.
69
(2) Daarenboven werd aangetoond dat de selectieprocedure van de jury fel bekritiseerd wordt door
ex-‐gezworenen. Het hele systeem waarbij met lijsten wordt gewerkt en waarbij er vrijstellingen en
wrakingen worden gehanteerd zou immers tot een niet-‐representatieve en niet-‐democratisch
geselecteerde volksjury leiden.
Dit onderzoek levert aldus een aantal interessante inzichten op maar gezien de steekproef zeer
beperkt was en de mogelijke selectiviteit in de totstandkoming ervan is dit onderzoek niet
representatief en mag het niet veralgemeend worden. Er werd dus zeker niet bewezen dat de
deelname van leken aan de assisenprocedure het vertrouwen van de gehele bevolking in justitie kan
laten stijgen of dalen.
Ook voor de onderzoeken daterend van 1989 en 2009 kan dezelfde kritiek opgeworpen worden. Om
de werking van de juryrechtspraak goed te kunnen evalueren is verder systematisch
wetenschappelijk onderzoek op grotere schaal dan ook aangewezen.258
3. Statistiek
Onderstaande figuur geeft het aantal veroordelingen in België weer naar rechtsmacht, voor de
periode tussen 2005 en 2013. Daaruit blijkt duidelijk dat het aantal zaken dat voor assisen en haar
volksjury berecht worden zeer miniem is in vergelijking met alle rechterlijke uitspraken die jaarlijks
geveld worden. De juryrechtspraak is dan ook verwaarloosbaar te noemen wanneer we naar de
cijfers kijken. De laatst beschikbare cijfers tonen immers aan dat slechts 0,05% van alle stafzaken
voor het hof van assisen wordt afgehandeld.
259
258 W. NOELMANS W. en C. BEYENS, “Ge moet daar in gezeten hebben om dat te begrijpen”, Tijdschrift voor Criminologie 2010, 290-‐309.
70
4. Besluit
161. Uit recent onderzoek is gebleken dat de meerderheid van de ex-‐juryleden uitgesproken
voorstander is van de juryrechtspraak. Dit pleit vanzelfsprekend voor het behoud van de
juryrechtspraak. Uit de onderzoeksresultaten is echter ook gebleken dat de lange duur van een
proces in combinatie met een complexe zaak ertoe leidt dat de juryleden aan het twijfelen slaan,
zeker wanneer de beschuldigde(n) ontkennen. 260 Het werken met een volksjury kan dus tot
ontoelaatbare gebreken in de procedure en de uitkomst daarvan leiden.
Gezien dit onderzoek bekomen werd op basis van een zeer beperkt onderzoek mogen we
bovenstaande bevindingen niet gaan veralgemenen. Er is dan ook nood aan verder wetenschappelijk
onderzoek. Het bestaande onderzoek roept alvast interessante vragen op.
162. Ook het bestaande cijfermateriaal doet ons afvragen of de volksjury wel nog enige reden van
bestaan heeft binnen onze huidige maatschappij. De cijfers geven immers aan dat de jury vandaag de
dag meer een symbolische dan een praktische waarde heeft.
259 http://www.juridat.be/statistique_dsb/inhoud/nl/nl_rapport_00034_index.htm 260 X., Edelachtbare, de volksjury twijfelt, De Morgen, 30 september 2010.
71
Hoofdstuk VI. Goede alternatieven voor het Belgische systeem, naar buitenlands voorbeeld?
1. Inleiding
163. België is niet het enige land waar er gewerkt wordt met een volksjury binnen het
strafrechtssysteem of waar de invoering ervan overwogen wordt. In de meeste landen zal het al dan
niet voorhanden zijn van lekeninbreng binnen het strafrecht bovendien de nodige polemiek
veroorzaken. Het bestuderen van de buitenlandse regelingen en opvattingen kan dan ook van groot
belang zijn in de discussie over de wenselijkheid van de Belgische volksjury.
Om de vraag over het al dan niet afschaffen van de volksjury goed te kunnen beantwoorden dienen
we aldus over de landsgrenzen heen te kijken. Een studie van vreemd recht moet ons immers
toelaten om: (1) een beter inzicht te verwerven in onze eigen assisenprocedure, en (2) om goede
alternatieven te ontdekken en op basis daarvan suggesties tot verbetering te formuleren.
164. Er zijn over de wereld drie grote systemen te onderscheiden: landen waar men gebruik
maakt van een volksjury in zijn pure vorm, landen waar men een systeem van ‘échevinage’ toepast
en landen waar men enkel gebruik maakt van beroepsmagistraten voor de berechting van de
zwaarste misdrijven.
In wat volgt zullen de verschillende opties besproken worden met telkens een toepassing daarvan in
een buurland. Dit moet ons de mogelijkheid bieden om na te gaan of het een goed idee zou zijn deze
systemen te organiseren in België.
2. Naar een gemengd systeem (samenwerking tussen rechters en leken)?
165. Deze regeling houdt in dat men beroepsmagistraten en leken samen brengt onder eenzelfde
rechtsmacht. Hierdoor wordt de professionaliteit en ervaring van de beroepsmagistraten
gecombineerd met het gezond verstand en de frisse kijk van leken. Dit brengt ongetwijfeld een
aantal pluspunten met zich mee.
166. In het verleden gingen er al stemmen op om dergelijk systeem toe te passen in België. Het
was de Commissie Verstraeten-‐Frydman die hierin een goed alternatief voor het hof van assisen zag.
Ze liet zich hiervoor inspireren door buitenlandse voorbeelden en het gemengde systeem in sociale-‐
en handelszaken. Concreet stelde de commissie voor om de jury te vervangen door een systeem van
72
‘échevinage’.261 Hierin zou men een afgezwakte vorm van lekenrechtspraak kunnen behouden door
een vijfkoppige jury in te voeren bestaande uit drie gewone burgers en twee beroepsrechters.262
Deze jury diende zich gezamenlijk over zowel de schuldvraag als de strafmaat te buigen. Dergelijke
jury zou tot een meer kwaliteitsvolle rechtspraak moeten leiden.263
De lekenrechters zouden onderworpen worden aan hetzelfde tuchtregime als beroepsmagistraten,
net zoals dat in sociale-‐ en handelszaken gebeurt. Hun aanstelling zou op twee manieren kunnen
geschieden: ofwel door vrijwillig een kandidatuur in te dienen, ofwel door de Minister van Justitie
nadat men werd voorgedragen door de Hoge raad voor de Justitie. Men vond deze eerste optie de
beste omdat de personen die zich op die manier aanbieden de taak als jurylid en de potentiële
risico’s daaraan verbonden aanvaarden.264
De gehele jury zou aangesteld worden voor een bepaalde periode en zou in meerdere zaken kunnen
zetelen. Dit systeem zou de samenwerking tussen het gerecht en de burgers concreet maken en zou
tal van voordelen met zich meebrengen: de professionele rechters zouden het proces moeten leiden
in een voor iedereen begrijpelijke taal en men zou collegiaal tot een eindverdict moeten komen. Dit
alles zou ertoe leiden dat de assisenprocedure als zeer democratisch wordt beschouwd.265 Tevens
zou dit leiden tot een meer stabiliteit en efficiëntie.266
Men stelde ook voor om de mondelinge procedure te beperken: men wou dit doen door de
lekenrechters en beroepsrechters inzage te verschaffen in het volledige dossier vooraleer het proces
effectief aanvangt. Op die manier is het niet langer noodzakelijk het gehele onderzoek over te doen
ter terechtzitting en dienen enkel nog de kerngetuigen op het proces zelf te verschijnen.267
Al deze wijzigingen zouden het ook moeten vergemakkelijken om te voorzien in een hoger beroep.
De commissie stelde twee vormen voor: een beperkt hoger beroep om onregelmatigheden te laten
behandelen en een volwaardig hoger beroep. De eerste vorm zou dan door beroepsmagistraten van 261 C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, afl. 3, 395-‐396. 262 Burgers die voor een beperkte periode aangesteld zouden worden als lekenrechter. 263 P. DE HERT, “Hervorming van het assisenhof: België blijft slow”, Panoption, 2006, afl. 1, 1. 264 Intermediair rapport van de Commissie Verstraeten-‐Frydman overhandigd aan Mevr. de Minister van Justitie L. Onkelinx op 8 maart 2005, 13. 265 F. ERDMAN en G. DE LEVAL, Syntheseverslag in opdracht van L. Onkelinx, FOD Justitie, juli 2004, 53-‐55. 266 Intermediair rapport van de Commissie Verstraeten-‐Frydman overhandigd aan Mevr. de Minister van Justitie L. Onkelinx op 8 maart 2005, 13. 267Intermediair rapport van de Commissie Verstraeten-‐Frydman overhandigd aan Mevr. de Minister van Justitie L. Onkelinx op 8 maart 2005, 14; P. DE HERT, “Hervorming van het assisenhof: België blijft slow”, Panoption, 2006, afl. 1, 1.
73
een hof van beroep of het Hof van Cassatie behandeld worden, voor de tweede vorm zou men
opnieuw gebruik maken van het gemengd systeem.268 Deze voorstellen zullen niet verder toegelicht
worden omdat dit ons te ver van het centrale thema ‘de volksjury’ zou leiden.
167. Uit de huidige assisenprocedure blijkt dat het voorstel van de Commissie Verstraeten-‐
Frydman niet aanvaard werd. We kunnen ons afvragen of dit al dan niet positief is.
Een systeem van ‘échevinage’ zou ervoor zorgen dat één van de grootste waarborgen van onze
juryrechtspraak, meer bepaald het onmiddellijkheidsbeginsel, gerespecteerd blijft. Via het systeem
zou de bestaande uitgebreide en mondelinge rechtspleging immers stand houden. Ook zou het
gebrek aan juridische kennis van de juryleden opgevangen kunnen worden door de deskundigheid
van de beroepsrechters. Jammer genoeg biedt dit systeem toch geen ideale oplossing: vele
problematische punten zoals de hoge kostprijs en de lange duur van de procedure worden er immers
niet door verholpen.
3. Naar een volledige professionalisering (geen ruimte voor inbreng van leken)?
168. Een volledige professionalisering impliceert dat enkel beroepsrechters over de zaken die
momenteel voor het assisenhof verschijnen zouden oordelen. Dit brengt een grote mate van
deskundigheid met zich mee en het systeem is logischerwijze niet onderhevig aan de nadelen van de
juryrechtspraak.
169. Een aantal auteurs pleiten ervoor om dergelijk systeem in België in te voeren en bijgevolg de
volksjury geheel af te schaffen. Samengevat stelt men dat het mogelijk zou moeten zijn om de zaken
die momenteel voor het hof van assisen komen over te dragen naar bijzondere criminele kamers van
de correctionele rechtbanken. Men zou dergelijke kamers moeten oprichten zowel op niveau van de
rechtbanken van eerste aanleg als op niveau van de hoven van beroep. Op die manier wordt het
meteen ook mogelijk om een beroepsmogelijkheid in te lassen.269 Een tweede optie zou erin bestaan
een aparte criminele rechtbank op te richten.
268 Intermediair rapport van de Commissie Verstraeten-‐Frydman overhandigd aan Mevr. de Minister van Justitie L. Onkelinx op 8 maart 2005, 15. 269 C. BAEKELAND, “Assisen is een practical joke geworden”, Juristenkrant, afl. 195, 14 oktober 2009, 11; C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2006, 598; L. KOOLS, “Het hof van assisen: nog enige reden van bestaan?”, Orde dag 2004, afl. 25, 52; R. BOONE en I. MORIAU, “Ik heb hoop: ooit wordt assisen afgeschaft”, Juristenkrant, afl. 183, 11 februari 2009, 9; R. DECLERCQ, “Het hof van assisen veroordeeld” in P. ARNOU et al. (eds.), Om deze redenen. Liber Amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys & Breesch, 1994, 112.
74
170. Aangezien ook de Europese Commissie voor de bescherming van de rechten van de mens, via
haar rechtspraak, reeds meerdere keren aangetoond heeft dat men een volledig professioneel
systeem prefereert dient deze optie weloverwogen te wogen als alternatief voor de volksjury. Deze
Europese Commissie gaf immers aan dat men in zeker mate wantrouwig staat tegenover
juryrechtspraak door te beweren dat processen onder leiding van professionele rechters meer
waarborgen bieden voor een onafhankelijke procesvoering.270
In wat volgt zal deze optie grondiger bekeken worden aan de hand van een buitenlands voorbeeld.
De eerste indruk lijkt alvast positief: door uitsluitend met beroepsmagistraten te werken zou een
groot deel van de argumenten contra de volksjury in één klap verholpen kunnen worden.
4. Enkele concrete buitenlandse voorbeelden
171. In de meeste Angelsaksische landen wordt het gebruik van een volksjury als een essentiële
proceswaarborg beschouwd en in heel wat continentale landen vormt het een goed ingeburgerd
grondrecht. De landen zonder een volksjury kennen steeds enige vorm van lekendeelneming of
twijfelen eraan deze te introduceren.271
172. Hieronder zullen een aantal Europese jurysystemen van naderbij bekeken worden.
Achtereenvolgens komen Engeland, Frankrijk en Nederland aan bod. Net zoals dat het geval was voor
de Belgische assisenprocedure zullen de bevoegdheid, de samenstelling en het verloop van deze
buitenlandse strafprocessen besproken worden.
Waarom net deze landen? Engeland behoort tot het Angelsaksische model wat de bakermat vormt
van het jurysysteem over de gehele wereld, Frankrijk heeft het meeste invloed gehad op onze
huidige Belgische assisenprocedure en buurland Nederland is een interessant buitenbeentje dat geen
juryrechtspraak kent. Daarenboven kennen België en deze landen een lange gemeenschappelijke
geschiedenis, waardoor het interessant is om te kijken hoe deze landen anders geëvolueerd zijn op
vlak van juryrechtspraak.
270 P. DE HERT, “De discussie over de jury in België”, Orde dag 2004, afl. 25, 13. 271 P. DE HERT, “De discussie over de jury in België”, Orde dag 2004, afl. 25, 9.
75
4.1. Het Angelsaksische model
i. Algemeen
173. Zoals gebleken uit de historiek vormt Engeland de bakermat van de huidige volksjury’s over
nagenoeg de hele wereld. De jury werd via de Magna Charta ingevoerd omstreeks 1215 (supra). De
jury bestond toen uit een aantal personen uit de streek van de verdachte. Deze personen moesten in
staat zijn de situatie goed in te schatten en de lokale gebruiken te kunnen verklaren.272
174. Vandaag de dag kent Engeland nog steeds een jurysysteem, weliswaar in sterk aangepaste
vorm. Ondanks deze verandering wordt Engeland tot op heden als één van de meest fervente
aanhangers van juryrechtspraak beschouwd.
ii. Bevoegdheid
175. Het Engelse strafrecht werkt met drie categorieën van misdrijven. Deze drieledigheid is ook
terug te vinden in het Belgische en Franse systeem maar wordt in Engeland op een heel andere
manier toegepast.
176. De meest ernstige misdrijven komen voor de Crown Court waar een jury zich dient uit te
spreken over de schuldvraag. Slechts wanneer de jury beslist tot schuldigverklaring kan een
professionele rechter zich uitspreken over de straftoemeting.
De minst zware misdrijven, de zogenaamde ‘summary offences’, worden door de magistrates’ courts
behandeld. De procedure verloopt onder leiding van twee of drie magistraten en de jury kan slechts
optreden wanneer er een bekentenis werd afgelegd door de beschuldigde.273
Daarnaast is er nog sprake van een tussencategorie ‘triable either way’, deze delicten kunnen door
beide colleges berecht worden. De magistraten van de magistrates’ courts mogen kiezen of ze het
proces zelf zullen afhandelen of het doorschuiven naar de Crown Court. Ook bepalen ze daarbij of de
zaak behandelt dient te worden door een professionele rechter of een jury.
272 S. LLOYD-‐BOSTOCK en C. THOMAS, “The continuing decline of the English jury”, in N. VIDMAR (ed.), World jury systems, New York, Oxford University Press, 2000, 54-‐55. 273 P. DUFF, “The limitations on trial by jury”, Rev.int.dr.pén. 2001, vol. 72, 604.
76
177. De Crown Court valt aldus te beschouwen als de rechtbank van eerste aanleg die de criminele
zaken voor haar rekening neemt. Wanneer een magistrates’ court na het onderzoeken van een
misdrijf besluit dat het om de zwaarste categorie van delicten gaat zal de zaak verwezen worden
naar de Crown Court. Er zal dan een jury moeten worden samengesteld. De Crown Court kan dan ook
als de Engelse tegenhanger van onze Belgische hof van assisen beschouwd worden.
178. Er valt op te merken dat in Engeland slechts 1 tot 2% van alle strafzaken door een jury wordt
behandeld. Het grootste aantal strafzaken wordt immers afgehandeld door de magistrates’ courts.274
iii. Samenstelling275
179. Anders dan in België is het Engelse strafproces voor de Crown Court in handen van één
professionele rechter die het in goede banen dient te leiden. Wel kent Engeland net zoals België een
twaalfkoppige lekenjury die uit de kieslijsten uitgeloot wordt. Het proces van juryselectie gebeurt in
Engeland onder leiding van een beroepsrechter.
180. Momenteel moet men als potentieel jurylid tussen de achttien en de zeventig jaar oud zijn,
minstens vijf jaar lang in Engeland gewoond hebben, kiesgerechtigd zijn en mag men geen crimineel
verleden hebben. Ook zullen bepaalde beroepscategorieën op voorhand geweerd worden uit de jury.
Het gaat voornamelijk om personen die tewerk gesteld zijn bij justitie. 276
181. De juryleden worden geselecteerd in drie fasen. In een eerste fase zal een officier van de
rechtbank willekeurig een aantal personen uit de kiesregisters gaan selecteren. Vervolgens worden
deze personen opgedeeld per toekomstige zaak. Wanneer er uiteindelijk sprake is van een nakend
proces zal men uit die aparte groepen twaalf leden kiezen via een systeem van lottrekking. Net zoals
dat in België het geval is kunnen er een aantal juryleden gewraakt worden door de verdediging en
het Openbaar Ministerie. Er kunnen maximaal zeven personen per procespartij gewraakt worden.277
274 P. DUFF, “The limitations on trial by jury”, Rev.int.dr.pén. 2001, vol. 72, 604. 275 Hier wordt slechts de samenstelling van de Crown Court besproken, niet die van de magistrates’ courts. Daar geldt immers een andere procedure om een jury te selecteren. Gezien deze rechtbanken bovendien niet de zwaarste misdrijven binnen de maatschappij veroordelen zullen ze hier niet verder aan bod komen. De werking van de Crown Court verder toelichten lijkt meer aangewezen omdat ze meer gelijkenissen tonen en bijgevolg ook beter te vergelijken zijn met ons Belgische assisenhof. 276 T. DE ROOS, “Is de invoering van lekenrechtspraak in de Nederlandse strafrechtspleging gewenst?”, Universiteit Tilburg, november 2006, 48-‐49. 277 N. BLAKE, The Case for the Jury in the jury under attack, M. FINDLAY en P. DUFF, Londen, Butterworths Law, 1988.
77
Anders dan in België kan ook de rechter een aantal wrakingen doorvoeren. Hij kan dit zelfs nog doen
wanneer het proces reeds aan gang is omwille van het onbehoorlijk gedrag van een jurylid.
De personen die deel uitmaken van de finale jury dienen allen een eed af te leggen.
182. Ter volledigheid dient vermeld te worden dat in Engeland de mogelijkheid voorzien werd om
maximaal drie van de twaalf juryleden te ontslaan van hun taak en verder te gaan met de overige
negen juryleden. Dergelijke maatregel kan genomen worden wanneer juryleden vooringenomen
blijken te zijn of omwille van praktische redenen zoals het te lang aanslepen van het proces. In
extreme gevallen waar de juryleden er maar niet in slagen een oordeel te vellen, of er sprake is van
voorgelegd ontoelaatbaar bewijsmateriaal, kan zelfs de voltallige jury van haar taak ontslaan worden
om naderhand vervangen te worden door een geheel nieuwe jury. Het is de rechter die hierover
beslist.278 Dergelijk systeem is België vreemd.
iv. Procesverloop
183. Vooreerst dient opgemerkt te worden dat de jury slechts een zeer beperkte rol speelt in de
Crown Court. Slechts indien er ‘not guilty’ wordt gepleit mag deze zich over de schuldvraag buigen.279
184. Nadat de verschillende procespartijen het bewijsmateriaal verzameld hebben zal dit
geëvalueerd worden door de jury en de rechter. De rechter dient erop toe te zien dat het bewijs
correct verkregen werd en of het al dan niet gebruikt mag worden bij de jurydeliberatie. Tijdens het
proces zal vooreerst de vervolgende partij aan bod komen, gevolgd door de verdedigende partij. Elk
zal zijn verhaal brengen aan de hand van pleidooien en het oproepen van heel wat getuigen.
Aan het eind van de debatten dient de jury zich enkel op basis van het rechtmatig voorgelegde
bewijsmateriaal uit te spreken over de schuldvraag. Tevens zal men van de voorzitter een
samenvatting krijgen van de debatten, de toepasselijke rechtsregelen en de bewijslast.280 Uiteindelijk
dient de jury tot een verdict te komen aan de hand van het beantwoorden van een aantal vragen.
Er worden minstens tien tegen twee stemmen vereist om tot een veroordeling van de
beschuldigde(n) te kunnen beslissen. De jury zal beraadslagen achter gesloten deuren en een
278 J. SPRACK, Criminal procedure, Londen, Blackstone Press, 2000, 265-‐267. 279 M. ZANDER, “England and Wales report.”, Rev.int.dr.pén. 2001, 121-‐157. 280 M. ZANDER, “England and Wales report”, Rev.int.dr.pén. 2001, 128.
78
motivatie van het juryverdict is niet vereist. Er valt te concluderen dat de gezworenen op een
volledig autonome wijze dienen te beslissen over de schuldvraag, zonder dat de professionele
rechter daarin tussenkomt. Dit is juryrechtspraak in haar zuiverste vorm.
185. Er dient opgemerkt te worden dat de jury tijdens de beraadslaging een briefje kan laten
afgeven aan de rechter wanneer er problemen rijzen met betrekking tot de wetgeving of het
voorgelegde bewijsmateriaal. De rechter dient dergelijke vragen in de rechtszaal te beantwoorden in
aanwezigheid van de jury, de beschuldigde(n) en diens advocaat.281
186. Indien de jury schuldig verklaart zal de rechter vervolgens de strafmaat moeten bepalen,
rekening houdend met wat de wet voorschrijft. Hierbij krijgt de jury geen enkele inspraak.
187. Opmerkelijk is dat er in Engeland een mogelijkheid tot hoger beroep bestaat. De
professionele rechter dient telkens te beslissen voor welke zaken beroep mogelijk is en voor welke
niet. Tegen een veroordeling door de Crown Court kan de beschuldigde beroep instellen bij de Court
of Appeal. Het is echter onmogelijk om een beroep in te stellen betreffende de vaststelling van de
feiten, tevens is het onmogelijk voor het openbaar ministerie om beroep in te stellen tegen een
vrijspraak.282
v. Kritiek en evaluatie
188. Net zoals dat in België het geval is bestaat er veel kritiek op het gebruik van jury’s in
Engeland. Ondanks het feit dat Engeland als fervent aanhanger van juryrechtspraak beschouwd
wordt heeft men door de eeuwen heen heel wat aanpassingen aan de bevoegdheden doorgevoerd.
De argumenten die telkens door de voor-‐ en tegenstanders worden aangehaald en die tot de
aanpassingen geleid hebben zijn zeer gelijklopend met die van België.
189. De voorstanders menen dat juryleden gezien hun aantal moeilijker om te kopen zijn dan
enkele beroepsrechters en dat vooroordelen van enkelingen verdwijnen tijdens de beraadslaging
omtrent de schuldvraag. Deze beraadslaging zorgt immers voor een goede afweging van alle
aspecten van de zaak. Ook zou de jury de publieke opinie vertegenwoordigen waardoor de
281 S. DEMEULEMEESTER, Lekenrechters in strafzaken, Masterproef Rechten Ugent 2009-‐10, 86; T. INGMAN, The English legal process, Londen, Blackstone Press, 1998, 210. 282 N. VIDMAR, “A Historical and Comparative Perspective On the Common Law Jury” in N. VIDMAR (ed.), World jury systems, New York, Oxford University Press, 2000, 464.
79
beslissingen aansluiten bij het oordeel van de samenleving.
Daarenboven haalt men het democratische argument aan door te stellen dat de jury een
tegengewicht vormt voor de rechterlijke macht. Ook de uitgebreide procesvoering gericht op
waarheidsvinding en openbaarheid wordt door de voorstanders opgeworpen.283
190. De tegenstanders opperen dat de juryleden niet vertrouwd zijn met de wetten en met
justitie, men heeft immers geen juridische opleiding genoten. Daarom zouden juryleden niet
bekwaam zijn om zich over complexe zaken uit te spreken, worden ze veel makkelijker beïnvloed
door advocaten en maatschappelijke opvattingen en nemen ze vaak emotionele in plaats van
rationele beslissingen.284 Gezien de juryleden gezamenlijk tot een beslissing moeten komen zouden
ze bovendien vaak van hun overtuiging afstappen onder groepsdruk of zullen ze weinig belang
achten aan de uitkomst van de zaak omdat men de verantwoordelijkheid wenst af te schuiven op de
andere juryleden. Ook wordt opgemerkt dat een jurysysteem een hoog prijskaartje heeft. 285 De
afwezigheid van een motiveringsplicht leidt er bovendien toe dat uitspraken niet zo makkelijk
aanvaard worden en dat het niet eenvoudig is om succesvol hoger beroep in te stellen.286
191. In Engeland werd echter nog nooit de vraag gesteld of het jurysysteem niet beter zou
afgeschaft worden. Gezien de lange traditie en het groot vertrouwen in het systeem wordt de jury als
een evidentie beschouwd waardoor het weinig waarschijnlijk is dat hier snel verandering in zal
komen.
192. Omwille van de kritieken die zeer gelijklopend zijn aan die in België kan er besloten worden
dat het Engelse jurysysteem geen beter alternatief vormt dan ons huidige systeem.
283 G. MULDER, “De voorbeeldige jury. Een repliek”, Delikt en delinquent 1982, 347-‐349; S. LLOYD-‐BOSTOCK en C. THOMAS, “The Continuing Decline of the English Jury”, in N. VIDMAR (ed.), World jury systems, Oxford, University Press, 2000, 53. 284 S. LLOYD-‐BOSTOCK en C. THOMAS, “The Continuing Decline of the English Jury”, in N. VIDMAR (ed.), World jury systems, Oxford, University Press, 2000, 53. 285 J. CAIRNS en G. MACLEOD, The Dearest Birth Right of the People of England: The Jury in the History of the Common Law, Londen, Hart, 2002; T. DE ROOS, “Is de invoering van lekenrechtspraak in de Nederlandse strafrechtspleging gewenst?”, Universiteit van Tilburg, november 2006, 97. 286 M. ZANDER, “England and Wales report”, Rev int.dr.pén. 2001, 153-‐154.
80
4.2. Frankrijk
i. Algemeen
193. Frankrijk kent reeds lange tijd een systeem van juryrechtspraak, naar Engels model (supra).
De Franse Revolutie zorgde voor de invoering van strafrechtbanken per departement in het Franse
Rijk. Lekenrechters dienden hier over de schuldvraag te oordelen terwijl professionele rechters de
strafmaat bepaalden.287 Later werden deze rechtbanken omgedoopt tot de Franse cours d’assises die
tot op vandaag nog steeds bestaan. Frankrijk heeft door de jaren heen echter grote wijzigingen
aangebracht aan haar oorspronkelijke assisenprocedure en plant bijkomende adaptaties.
194. Vandaag de dag werkt men met een systeem van ‘échevinage’ waardoor de jury en de
professionele rechters op gelijke voet staan en gezamenlijk over alle aspecten van de zaak dienen te
beslissen.
ii. Bevoegdheid
195. Frankrijk kent net zoals België een opdeling van de misdrijven in drie categorieën. De
‘violations’ of overtredingen, de ‘délits’ of wanbedrijven en de ‘crimes’ of misdaden.
196. De Franse hoven van assisen dienen zich uit te spreken over de meest ernstige misdrijven, in
de Code Pénal worden deze ‘crimes’ genoemd.288 Omwille van correctionaliseringen en verzachtende
omstandigheden zullen echter heel wat processen voor een lagere rechtbank behandeld worden.289
In de praktijk komt dan ook een zeer beperkt deel van alle Franse rechtszaken voor een assisenhof.
197. Anders dan in België kan er voor bepaalde misdrijven een assisenprocedure opgestart
worden zonder dat daar een jury bij betrokken wordt. Het gaat onder meer om drugshandel, daden
van terrorisme en bepaalde militaire misdrijven.290 Voor deze bijzondere misdrijven zal er een
gespecialiseerd hof, een cour d’assises spéciales, samengesteld worden bestaande uit zeven
professionele rechters in eerste aanleg en negen professionele rechters in hoger beroep. Dit
gespecialiseerde hof werd opgericht om de juryleden te vrijwaren van potentiële bedreigingen en
287 M. BONNIEU, “The presumption of innocence and the Cour d' Assises: Is France ready for adversarial procedure?”, Rev.int.dr.pén. 2001, 570. 288 J.C. SOYER, Droit pénal et procédure pénale, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 2002, 352. 289 J. PRADEL, “Le jury en France, une histoire jamais terminée.”, Rev.int.dr.pén. 2001, afl. 1, 177. 290 Art. 698-‐6 CPP
81
geweldplegingen. Ook bestaat er een algemene tendens om steeds meer zaken aan de volksjury te
onttrekken wanneer het om andere gevoelige of ingewikkelde materies gaat.291
198. Een tweede groot verschil met België is het feit dat er een speciaal hof van assisen voor
minderjarigen bestaat. Dit hof, de Cour d’assises des mineurs, zal alle misdaden behandelen die
gepleegd werden door personen tussen de zestien en achttien jaar oud. De assessoren die in dit hof
zetelen zijn jeugdrechters. Verder kent het dezelfde samenstelling als het hof van assisen voor de
volwassenen.292
iii. Samenstelling
199. De Franse hoven van assisen zijn niet-‐permanente hoven die vierjaarlijks samen komen per
departement.293 Net zoals dat in België het geval is bestaat een assisenhof uit drie professionele
rechters waaronder een voorzitter en twee assessoren die hem bijstaan. De voorzitter, ook wel
‘président’ genoemd, is verantwoordelijk voor het verloop van het proces en dient het in goede
banen te leiden.294
200. Ook hier werkt men met een lekenjury maar anders dan in België telt deze negen leden. De
juryleden moeten een weerspiegeling van de bevolking van het departement vormen en daartoe
wordt er gebruik gemaakt van een ingewikkelde selectieprocedure.
Net zoals in België werkt men met een lijstensysteem. De lijsten worden opgesteld op basis van de
kiezerslijsten en via een systeem van lottrekking zullen hieruit een aantal personen geselecteerd
worden. Deze lijsten zullen aan een speciale commissie worden voorgelegd die de
toelatingsvoorwaarden moet controleren. Om in de jury te mogen zetelen dient men immers aan
een aantal criteria te beantwoorden inzake nationaliteit, leeftijd (ouder dan drieëntwintig jaar),
beroep, afwezigheid van bepaalde veroordelingen en betrokkenheid. Voor elke zaak zullen er
uiteindelijk negen juryleden en twee reserves uit de lijsten gekozen worden door de voorzitter.
291 J. PRADEL, “Le jury en France, une histoire jamais terminée.”, Rev.int.dr.pén. 2001, afl. 1, 178. 292 N. VIDMAR, “The Jury Elsewhere in the World” in N. VIDMAR (ed.), World jury systems, New York, Oxford University Press, 2000, 464. 293 In België is dit per provincie; T. DE ROOS, “Is de invoering van lekenrechtspraak in de Nederlandse strafrechtspleging gewenst?”, Universiteit Tilburg, november 2006, 37. 294 J.C. SOYER, Droit pénal et procédure pénale, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 2002, 359.
82
Net zoals bij ons kunnen de verdachte en de officier van justitie een aantal personen laten wraken. In
totaal zijn negen wrakingen mogelijk, vijf door de verdachte en vier door de officier van justitie. Deze
dienen niet gemotiveerd te worden.295
201. Er valt op te merken dat er in Frankrijk een mogelijkheid tot hoger beroep bestaat. Daar zijn
het twaalf in plaats van negen juryleden die samen met de voorzitter en twee assessoren over de
zaak beslissen. Hier heeft de verdachte recht op zes wrakingen en de officier van justitie op vijf.
iv. Procesverloop
202. De procedureregels van de Franse hoven van assisen kunnen terug gevonden worden in de
Code de Procédure Pénale. De verantwoordelijkheid over het proces wordt zowel door de
beroepsrechters als door de juryleden gedragen. Men dient de waarheid te achterhalen en zich
daarbij aan een gedragscode te houden.296 Deze gedragscode stelt voorop dat de juryleden, net zoals
de professionele rechters, moeten oordelen en handelen op basis van hun innerlijke overtuiging.
203. Net zoals in België wordt het proces gekenmerkt door haar mondelinge karakter en
ononderbrokenheid. 297 Alle getuigenissen, verklaringen en bewijzen dienen tijdens het proces
mondeling toegelicht te worden. Pas bij de deliberatie zullen de juryleden en beroepsrechters het
dossier kunnen inkijken. Men dient de beslissing aldus te baseren op alles wat hen tijdens het proces
mondeling werd gepresenteerd.298 Een belangrijk verschil met onze procedure is het feit dat de
juryleden ook bevoegd zijn om verdachten en getuigen te ondervragen. Daaraan zijn wel enkele
voorwaarden gekoppeld: de voorzitter van het hof moet hen de toestemming te geven om vragen te
stellen en uit de vragen mag hun mening niet blijken. Indien men deze voorwaarden niet respecteert
zal men gewraakt kunnen worden.299
204. Naar analogie met ons assisenproces wordt er een vragenlijst opgesteld door de voorzitter
van het hof. Deze vragen dienen met “ja” of “neen” beantwoord te worden door de juryleden en de
beroepsrechters. Men zal via een aantal hoofdvragen peilen naar de schuld of onschuld van de
verdachte en via een aantal bijvragen naar de eventuele verzwarende omstandigheden waarmee
295 M. BONNIEU, “The presumption of innocence and the Cour d’Assises: is France ready for adversarial procedure?”, Rev.int.dr.pén. 2001, afl. 1, 562-‐563. 296 Art. 304 CPP 297 Art. 307 CPP 298 M. BONNIEU, “The presumption of innocence and the Cour d’Assises: is France ready for adversarial procedure?”, Rev.int.dr.pén. 2001, afl. 1, 562-‐563. 299 Art. 311 CPP
83
rekening moet gehouden worden. 300 Ook moeten eventuele schulduitsluitingsgronden,
verschoningsgronden en rechtvaardigheidsgronden in rekening gebracht worden. Uiteraard dienen
de bijvragen slechts beantwoord te worden wanneer de hoofdvragen een schuldig verdict opleveren.
Geen van de antwoorden dient gemotiveerd te worden. Er valt op te merken dat alle gestelde vragen
feitelijke vragen zijn en geen juridische.
205. Finaal dienen niet enkel de juryleden maar ook de beroepsrechters een stem uit te brengen.
Dit brengt het totaal op twaalf stemmen, net zoals dat bij ons het geval is. Er valt op te merken dat
de beroepsrechters geen stem hebben in de Belgische procedure, enkel de leden van de jury. Hierin
zit dan ook het grootste verschil tussen de Belgische en de Franse assisenprocedure.301
206. Om tot een beslissing te komen moeten de juryleden en beroepsrechters eerst gezamenlijk
beraadslagen. Ze dienen daarbij alle feitelijke en alle rechtsvragen met betrekking tot de schuldvraag
en de strafmaat te beantwoorden. Vervolgens dient men elk afzonderlijk en in het geheim te
stemmen over elke vraag, dit op basis van intieme overtuiging.
Er kan slechts een verdict over de schuldvraag vallen indien er een twee-‐derde meerderheid bereikt
is. Dit komt neer op acht stemmen tegen vier. In hoger beroep dient men een meerderheid van tien
tegen vijf stemmen te bereiken. Deze meerderheidsregels en het feit dat alle stemmen evenwaardig
zijn maken de stem van de professionele rechters ondergeschikt aan die van de juryleden die het
volk representeren. Het komt zelfs vrij vaak voor dat de professionele rechters ‘overruled’ worden
door de leden van de jury.302 Een groot verschil met onze Belgische procedure is dat geen van deze
beslissingen gemotiveerd dient te worden.303
207. Wanneer de jury de beschuldigde(n) schuldig verklaard zal er een tweede stemming nodig
zijn om over de strafmaat te beslissen. Hiervoor volstaat in principe een gewone meerderheid zeven
stemmen. 304 Wanneer men echter de maximumstraf wil opleggen worden er acht stemmen
vereist.305 Volgende speciale procedure zal gevolgd worden: men start met een stemming over de
300 T. DE ROOS, “Is de invoering van lekenrechtspraak in de Nederlandse strafrechtspleging gewenst?”, Universiteit Tilburg, november 2006, 42. 301 M. MALSCH, “Samenwerking tussen rechters en leken”, Rechtstreeks 2007, afl. 1, 70. 302 M. BONNIEU, “The presumption of innocence and the cour d’assises: is France ready for adversarial procedure?”, Rev.int.dr.pén. 2001, afl. 1, 562-‐563. 303 T. DE ROOS, “Is de invoering van lekenrechtspraak in de Nederlandse strafrechtspleging gewenst?”, Universiteit Tilburg, november 2006, 37. 304 Art. 359 CPP 305 Art. 362 CPP
84
maximumstraf en indien de vereiste meerderheid niet wordt bereikt gaat men over tot een volgende
stemming over een mildere straf. Dit proces blijft zich herhalen tot men uiteindelijk de vereiste
meerderheid bereikt. Opnieuw is hier geen motivering vereist.306
208. Hierna dienen de burgerrechtelijke belangen nog afgehandeld te worden. Net zoals dat in
België het geval is mogen de leken hierover niet mee beslissen. Het zijn de professionele rechters die
dit onderdeel van de procedure afhandelen.307
v. Kritiek en evaluatie
209. De assisenprocedure en haar jury wordt in Frankrijk beschouwd als een democratische
instelling die de eerlijke procesvoering waarborgt. Toch ondervindt het jurysysteem in Frankrijk ook
kritieken. Deze richten zich vooral op de appreciatie van het bewijs en het ontbreken van een
motiveringsverplichting bij de uitspraken over schuld en straf. Dit zou immers gevaar opleveren voor
willekeur en ongelijke behandeling binnen justitie.308 Ook zou de procedure voor het assisenhof te
lang duren en te veel kosten. Bovendien zouden de procedureregels veel te ingewikkeld zijn.309
210. In het verleden had men veel kritiek op de oude wetgeving waaronder er geen volwaardig
hoger beroep mogelijk was tegen de arresten van het hof van assisen. Net zoals in België kon men
slechts Cassatieberoep aantekenen wanneer men meende dat er sprake was procedurefouten. Men
vond het in Frankrijk zeer onbegrijpelijk en onaanvaardbaar dat alle beslissingen genomen door
lagere rechtbanken wel vatbaar waren voor hoger beroep over de grond van de zaak.
Naar aanleiding van enkele spraakmakende arresten, de druk van de maatschappij en de
internationale rechtspraak is de Franse wetgever uiteindelijk gezwicht.310 Vandaag de dag is het dan
ook mogelijk om een assisenproces een tweede maal te voeren in hoger beroep, dit kan eventueel
tot een geheel nieuwe uitspraak leiden.311
306 M. BONNIEU, “The presumption of innocence and the cour d’assises: is France ready for adversarial procedure?”, Rev.int.dr.pén. 2001, afl. 1, 562-‐563. 307 J.C. SOYER, Droit pénal et procédure pénale, Paris, Librairie générale de droit et de jurisprudence, 2002, 364. 308 M. BONNIEU, “The presumption of innocence and the cour d’assises: is France ready for adversarial procedure?”, Rev.int.dr.pén. 2001, afl. 1, 562-‐563. 309 M. BONNIEU, “The presumption of innocence and the cour d’assises: is France ready for adversarial procedure?”, Rev.int.dr.pén. 2001, afl. 1, 562-‐563. 310 M. BONNIEU, “The presumption of innocence and the cour d’assises: is France ready for adversarial procedure?”, Rev.int.dr.pén. 2001, afl. 1, 562-‐563. 311 Art. 380 lid 1 CPP
85
Wanneer er hoger beroep wordt aangetekend tegen een beslissing van het hof van assisen in eerste
aanleg zal dit aanhangig gemaakt worden bij een ander hof van assisen waar drie professionele
rechters en twaalf juryleden moeten oordelen over de zaak. Het gaat met andere woorden om
hetzelfde hof maar in een andere samenstelling. Dit systeem wordt dan ook circulair hoger beroep of
‘appel tournant’ genoemd.
In geval van hoger beroep wordt de gehele zaak opnieuw geëvalueerd volgens dezelfde procedure
als in eerste aanleg en velt men een finaal arrest dat onafhankelijk is van de eerste uitspraak. Wel
krijgen zowel de rechters als juryleden informatie over de vragen en antwoorden uit eerste aanleg,
en wordt de finale beslissing hen medegedeeld.312Hierbij stellen sommigen zich de vraag of men in
hoger beroep wel onbevooroordeeld tot een nieuw verdict kan komen.313
211. Het Franse systeem waarbij de rechters samen met de jury oordelen over schuld en straf
leidt ertoe dat het als heel wat professioneler dan het Belgische kan beschouwd worden. Ook de
verhouding tussen het aantal juryleden en rechters en de mogelijkheid tot hoger beroep dragen
hiertoe bij. Voorts zijn de Franse assisenprocessen doorgaans van kortere duur dan de Belgische en
kosten ze ook minder. Dit kan onder meer verklaard worden door het feit dat er maar één
beraadslaging nodig is om te beslissen over zowel schuld als straf.
Toch valt er te concluderen dat een aanpassing van ons Belgische jurysysteem naar Frans model niet
aangewezen lijkt. Zowel in eerste als in tweede aanleg dient men de schuldvraag of strafmaat
immers niet te motiveren. Zelfs voor de uitspraken van een cour d’assises spéciales en de Cour
d’assises des mineurs wordt dit niet vereist. Dit valt duidelijk niet te rijmen met onze Belgische
motiveringsverplichting, waaraan veel belang wordt gehecht.
312 Art. 327 CPP 313 Y. JACOB, “La réforme de la Cour d’Assises: une deuxième chance pour le condamné”, Revue penitentiaire et de droit pénal, Parijs, Société générale des prisons et de législation criminelle 2001-‐1, 158.
86
4.3. Nederland
i. Algemeen
212. Toen Nederland nog deel uitmaakte van het Franse Rijk kende het gedurende korte periode
een lekenjury. De jury werd ingezet voor de berechting van zware misdrijven tussen 1811 en 1814.
Na slechts een viertal jaar werd het systeem afgeschaft door Willem I (supra). Nadien werd de jury
nooit heringevoerd.314 Nederland heeft intussen al meer dan tweehonderd jaar ervaring met een
strafprocedure voor de zwaarste misdrijven zonder jury en kan op dit vlak als een buitenbeentje
beschouwd worden.
ii. Bevoegdheid
213. Nederland telt negentien rechtbanken, vijf gerechtshoven en één Hoge Raad. Vrijwel alle
strafzaken worden in eerste aanleg behandeld door een rechtbank.315 Het is de officier van justitie
die bepaalt welke zaken door welke kamer behandeld dienen te worden. Meer ingewikkelde zaken
zoals degenen die bij ons voor een hof van assisen behandeld zouden worden zullen in principe naar
een meervoudige kamer, bestaande uit drie beroepsrechters, verwezen worden.316
iii. Samenstelling
214. Het huidige Nederlandse strafrecht wordt gekenmerkt door haar professionaliteit. Men kent
immers geen jurysysteem en de professionele rechters worden voor het leven benoemd zonder dat
de politiek daarbij een rol speelt.
Leken kunnen slechts in uitzonderlijke gevallen optreden in strafrechtelijke procedures, op
voorwaarde dat ze een academische of deskundige achtergrond hebben.317 Men wordt zo geacht
314 G. VAN DEN BERGH, Geleerd recht: een geschiedenis van de Europese rechtswetenschap in vogelvlucht, Nijmegem, Kluwer, 2007, 131. 315 Artikel 45 Wet op de Rechterlijke Organisatie (RO). 316 J.B.J. VAN DER LEIJ en W.M. DE JONGSTE, Het Nederlandse strafrechtsysteem in Criminaliteit en rechtshandhaving 2009, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2009, 17-‐47. 317 M. MALSCH, “De aanvaarding van rechtsnormen door burgers: participatie, informatieverschaffing en bejegening”, l.c., 91; M. MALSCH, “De leek als rechter en de rechter als leek”, Justitiële verkenningen 2003, afl. 1, 50-‐51.
87
enige expertise aan te procedure toe te voegen maar de professionele rechter heeft steeds de
bovenhand.318
Het enige moment waarop gewone burgers in rechtszaken kunnen participeren is wanneer men
opgeroepen wordt om te getuigen of wanneer men procespartij is in het geding.319
iv. Procesverloop
215. Vooraleer het proces aanvangt zullen de rechters het dossier volledig doornemen waardoor
men op de hoogte is van de feiten en het bewijsmateriaal. Het onderzoek ter terechtzitting zal geleid
worden door de voorzitter van de kamer.320 Tijdens dit onderzoek wordt er gepeild naar de
vermeend gepleegde strafbare feiten en naar de persoonlijke omstandigheden van de
beschuldigde(n). Daartoe zullen en aantal getuigen, deskundigen en eventueel ook slachtoffers of
diens nabestaanden gehoord kunnen worden. De voorzitter bepaalt de volgorde waarin men aan het
woord mag komen. Het is de officier van de justitie die de sanctionering vordert conform de
strafwet. Daarna krijgt de advocaat van de beschuldigde de kans om zijn pleidooi te voeren. De
officier van justitie mag hierop antwoorden en tenslotte komt de beschuldigde of diens advocaat als
laatste aan het woord. Nadat iedereen aan het woord is gekomen wordt het onderzoek ter
terechtzitting afgesloten.321
216. In een volgende fase geschiedt er een beraadslaging waarbij de rechtbank zich dient uit te
spreken over de schuldvraag en de strafmaat.322 De drie rechters zullen zich daartoe samen over de
zaak buigen.
217. Het uiteindelijke vonnis zal op een openbare terechtzitting bekend gemaakt worden.323
Meestal zal men een tweetal weken na deze zitting uitspraak doen.
218. Anders dan in België bestaat in Nederland telkens de mogelijkheid tot hoger beroep ten
gronde. Dergelijk beroep kan ingesteld worden bij één van de vijf gerechtshoven alwaar de zaak
318 L. VAN ALMELO, Dames en heren van de jury: juryrechtspraak in Nederland, Wormer, Inmerc., 2007, 140. 319 M. MALSCH, “De jury en andere vormen van lekeninbreng”, Orde dag 2004, afl. 25, 59-‐66. 320 J.B.J. VAN DER LEIJ en W.M. DE JONGSTE, Het Nederlandse strafrechtsysteem in Criminaliteit en rechtshandhaving 2009, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2009, 17-‐47. 321 J.B.J. VAN DER LEIJ en W.M. DE JONGSTE, Het Nederlandse strafrechtsysteem in Criminaliteit en rechtshandhaving 2009, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2009, 17-‐47. 322 Art. 350 Sv. 323 Art. 362 Sv.
88
volledig opnieuw behandeld wordt. Ook kan er een soort van Cassatieberoep ingesteld worden
wegens vermeende procedurefouten bij de Hoge Raad.
v. Kritiek en evaluatie
219. Door het gebruik van professionele rechters zou men tot betere en meer efficiënte
rechtspraak komen. Ook heeft men het ontbreken van een jury deels willen opvangen door de
strafrechtspleging openbaar te maken. Dit zorgt er immers voor dat het volk de professionele
rechters in zekere mate kan controleren. Doordat het publiek en de media de processen kunnen
bijwonen moeten de rechters er tenslotte extra op toezien dat hun verdict goed gemotiveerd en
onderbouwd wordt.324 De rechterlijke macht zelf heeft zelfs voorzien in eigen infokanalen die de
openbaarheid van de strafrechtspleging moeten garanderen.325
Daarenboven zijn er heel wat andere garanties in het Nederlandse strafrecht ingebouwd om eerlijke
procesvoering te bewerkstelligen. Zo houden de rechtscolleges elkaar in het oog, kunnen rechters
gewraakt worden, bestaan er mogelijkheden tot hoger beroep en worden zaken door meer dan één
professioneel rechter beoordeeld.
220. Daartegenover staan er een aantal nadelen: de rechtspraak staat verder van het volk dan in
een systeem waar een lekenjury gebruikt wordt en de gerechtelijke beslissingen worden vaak
zodanig geformuleerd dat ze moeilijk te begrijpen zijn voor de gewone burger. Deze nadelen kunnen
afbreuk doen aan de democratie. Bovendien zullen burgers en beschuldigde(n) die het proces en de
uitspraak niet begrijpen vaak geen begrip kunnen opbrengen voor de uiteindelijke vonnissen of
arresten. Het lijkt erop dat de openbaarheid van het proces geen oplossing kan bieden voor deze
problemen.326
221. Het debat omtrent het al dan niet invoeren van lekenrechtspraak laait hoog op gedurende de
laatste jaren en wordt dan ook steeds vaker op de agenda van politieke partijen geplaatst. Ook in het
verleden kwam het onderwerp regelmatig aan bod, vaak naar aanleiding van controversiële zaken en
uitspraken.327 De wetgever en de rechterlijke macht houden de herinvoering van een jury echter
324 M. MALSCH, “De burger in de rechtspraak: samenvatting en conclusies”, Recht der Werkelijkheid 2003, speciaal nummer, 135-‐146. 325 M. MALSCH, “De leek als rechter en de rechter als leek”, Justitiële verkenningen 2003, afl. 1, 52. 326 M. MALSCH, “De burger in de rechtspraak: samenvatting en conclusies”, Recht der Werkelijkheid 2003, speciaal nummer, 144. 327 M. S. GROENHUIJSEN, “Jury en andere vormen van lekenrechtspraak. Over onbehagen, legitimiteit,
89
tegen omdat dit te duur zou zijn en omdat men geen graten ziet in het werk dat de professionele
rechters dagelijks verrichten. Ook de meerderheid van de bevolking zou dit standpunt bijtreden.328
Daarenboven is het zeer twijfelachtig dat het invoeren van een volksjury in strafzaken de huidige
nadelen zou verhelpen. Een volksjury op zich zou tevens bijkomende nadelen met zich meebrengen
die klassiek zijn voor jury’s. Men zou er dan ook beter naar streven het rechtssysteem toegankelijker
te maken via een alternatieve weg. Een mogelijke oplossing om de rechtspraak meer transparant,
kwalitatief en toegankelijk te maken zou kunnen gevonden worden in het beter en duidelijker
toelichten van de rechterlijke vonnissen.
222. Bovenstaande pro’s en contra’s in beschouwing genomen valt er te concluderen dat het
Nederlandse model mogelijks een goed alternatief zou kunnen bieden voor ons Belgische systeem.
De Nederlandse procedure brengt immers heel wat voordelen met zich mee en in België worden we
momenteel geconfronteerd met te veel nadelen van het jurysysteem in de assisenprocedure.
Gezien we in België heel wat goede magistraten hebben zou het mogelijk moeten zijn om effectief de
overstap te maken naar een systeem waar professionaliteit centraal staat. Net zoals Nederland dat
zal moeten doen zullen we dan wel maatregelen moeten treffen opdat de burgers voldoende
vertrouwen krijgen in de rechterlijke macht en in justitie. Het zal aan de wetgever toekomen om een
brug tussen beiden uit te bouwen.
Hiertoe zou men de media kunnen inschakelen. De werking van justitie duidelijker maken zou
immers leiden tot een groter vertrouwen van de bevolking. Het is wel raadzaam om daarbij een soort
van controlesysteem op te zetten waardoor er waarheidsgetrouwe journalistiek gegarandeerd kan
worden. Nog beter idee lijkt het opzetten van een systeem van eigen journalisten en verslaggevers
door justitie, onder leiding van een persmagistraat. Hierdoor kan men de berichtgeving perfect
controleren en zelfs bijsturen indien nodig. Zo kan justitie onpartijdige openbaarheid garanderen en
kan men de belangrijkste feiten op een realistische manier in beeld brengen.
De noodzaak aan een dergelijk systeem van proactieve communicatie is zelfs gebleken uit een
justitiemonitor die verricht werd door de Universiteiten Leuven en Luik: 80% van de ondervraagden
onderbuik en cultuur”, Delikt & Delinquent 2005, afl. 59, 835. 328 G. MOLS, “Juryrechtspraak in Nederland”, Vl. Jurist 1992, afl. 1, 33.
90
zou de informatie over justitie onvoldoende vinden. Door de werking van justitie begrijpelijker te
maken zal het vertrouwen van de burger in justitie toenemen.329
5. Besluit
223. Globaal zijn verschillende vormen van juryrechtspraak terug te vinden. Het ene systeem lijkt
al wat meer op het Belgische dan het andere maar allen gaan ze uit van éénzelfde principe: leken
laten participeren in de rechtspraak. Vaak ontstonden deze systemen in een verre landsgeschiedenis.
224. Uit een analyse is gebleken dat het Belgische assisenproces de meeste gelijkenissen vertoont
met het Franse. Dit kan makkelijk verklaard worden: zowel het Belgische als het Franse
assisensysteem vinden namelijk hun oorsprong in de Napoleontische codificaties (supra). In Frankrijk
kent men dan ook een systeem van niet-‐permanente hoven die worden samengeroepen om een
arrest te vellen over de meest zware misdrijven. Deze assisenhoven bestaan, net zoals in België, uit
drie beroepsrechters die het proces in goede banen moeten leiden en een volksjury die zich dient uit
te spreken over de schuldvraag.
Doch zijn er enkele belangrijke verschilpunten tussen beide waarneembaar. Zo bestaat de Franse
volksjury in principe uit negen personen waar er dat in België twaalf zijn, verloopt het selectieproces
van de juryleden anders en kent men geen motiveringsplicht. Opmerkelijk is ook de mogelijkheid om
een hoger beroep ten gronde in te stellen tegen assisenuitspraken in eerste aanleg.
Bij de beoordeling van het Franse systeem valt op dat men meer professionaliteit kent dan de
Belgische (en Engelse) volksjury. De jury dient zich immers samen met drie professionele rechters
over de schuldvraag en de straftoemeting te buigen. Het valt echter te betreuren dat er geen sprake
is van een motiveringsplicht. Dit komt ook de hogere beroepen niet ten goede want een nieuw
samengesteld hof zal slechts de beslissing van het vorige hof kennen en niet de beweegredenen die
daartoe geleid hebben.
225. Ook Engeland kent een volksjury die heel wat gelijkenissen met het Belgische systeem
vertoont. Zo dient het ‘assisenhof’ zich uit te spreken over de meest zware misdrijven, bijgestaan
door een twaalfkoppige jury. Anders dan in België is er slechts één beroepsrechter aanwezig. Dit
systeem lijkt echter geen goed voorbeeld te zijn voor België. Doordat de juryleden geen juridische
329 B. TAEVERNIER, “Assisenjury moet in alle sereniteit kunnen beraadslagen”, Juristenkrant 2005, afl. 117, 2.
91
opleiding genoten hebben moet men immers inboeten op vlak van deskundigheid. Daarenboven
zullen de meeste strafzaken zelfs nooit door een volksjury beoordeeld worden. De beschuldigde mag
namelijk zelf kiezen of hij door een volksjury of door professionelen wenst berecht te worden. Dit
kan tot willekeur leiden en biedt geen garanties op een voorspelbare rechtspleging.
226. Nederland valt als een echt buitenbeentje te beschouwen omdat het bewust weigert enige
vorm van juryrechtspraak toe te laten. Voor Europa is het zeer uitzonderlijk om geen enkele vorm
van lekenrechtspraak toe te laten. Nederland houdt al vele decennia lang vast aan professionele
systeem en de argumenten hiertoe lijken zeer plausibel. Het Nederlandse systeem garandeert
immers een hoge mate van deskundigheid, snelheid en efficiëntie. Kwaliteiten die in het Belgische
systeem mist. We zouden dit systeem dan ook als voorbeeld kunnen aannemen voor België. Het
Nederlandse systeem kent uiteraard ook enkele nadelen maar deze zouden makkelijk opgevangen
kunnen worden door te voorzien in maatregelen die de transparantie van de strafprocessen naar het
volk toe garanderen.
92
Hoofdstuk VII. De hervorming van de juryrechtspraak
1. Inleiding
227. Na de bespreking van de argumenten van de voor-‐ en tegenstanders en de buitenlandse
alternatieven lijkt het aangewezen om de hervormingen en de voorstellen die aan het huidige
jurysysteem ten grondslag liggen nader te onderzoeken. Het hof van assisen en haar jury heeft
immers niet altijd haar huidige vorm en werking gekend.
228. In het verleden heeft men al meerdere malen getracht de assisenprocedure te hervormen
opdat ze eenvoudiger en vlotter zou kunnen verlopen. Hieronder zal een overzicht gegeven worden
van alle wetgevende initiatieven vanaf 2000. De discussie omtrent assisen laaide immers hoog op
rond de eeuwwisseling.
Reeds voor deze datum was er sprake van een aantal wetswijzigingen die veranderingen voor de
assisenprocedure teweeg brachten, gezien deze echter weinig of geen invloed hadden op de jury
zullen ze in deze masterproef buiten beschouwing gelaten worden.
2. De Wet van 30 juni 2000 teneinde de rechtspleging voor het hof van assisen te
moderniseren en te stroomlijnen
2.1. Algemeen
229. Na kritieken omtrent de traagheid en de logheid van de assisenprocedure werd er op 18 juni
1997 een wetsvoorstel ingediend door Reynders, Viseur en Duquesne tot modernisatie van de
assisenprocedure.330 Dit wetsvoorstel mondde uit in de Wet van 30 juni 2000.331
2.2. De hervormingen
230. Dankzij deze werd het onder meer mogelijk om de beschuldigde bij verstek te veroordelen
en werden de leden van het hof ertoe verplicht de strafmaat steeds te motiveren.332 Tevens werden
330 Voorstel van wet tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering teneinde de rechtspleging voor het hof van assisen te stroomlijnen, Parl.St. Kamer, 1996-‐97, nr. 1085/1. 331 Wet van 30 juni 2000 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering, van artikel 27 van de Wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis en van het artikel 837 van het Gerechtelijk Wetboek, teneinde de rechtspleging voor het hof van assisen te stroomlijnen, BS, 17 maart 2001, 8440. 332 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en Strafprocesrecht in hoofdlijnen. Deel II: Strafprocesrecht, Antwerpen-‐ Apeldoorn, Maklu, 2009, 1202.
93
er heel wat achterhaalde artikelen opgeheven er werd er gesleuteld aan het Wetboek van
Strafvordering. Gezien deze aanpassingen geen rechtstreekse gevolgen hadden voor de volksjury
wordt hier niet verder op ingegaan.
231. De besproken wet werd toegepast op zaken die na de inwerkingtreding ervan naar het
assisenhof werden verwezen. Voor de hangende zaken bij assisen werd er voorzien in een
overgangsregeling, vastgelegd in de Wet van 12 februari 2001.
232. Ondanks het feit dat er nog geen sprake was van een discussie omtrent het al dan niet
behouden van de jury dient deze wet toch vermeld te worden. Hij bevat immers de fundamenten
van onze huidige procedure.333
2.3. Evaluatie
233. Met deze wet wou men de assisenprocedure versnellen en vereenvoudigen maar daar is
men niet geheel in geslaagd. Ondanks de positieve wijzigingen werd er geen motiveringsplicht voor
de schuldvraag ingevoerd en ook met betrekking tot de jury werd er niets gewijzigd. De bestaande
wetteksten werden wat opgepoetst maar van een revolutie was er zeker geen sprake.
234. Na deze wet bleef het lang wachten op een nieuwe hervorming. Er werden tal van
voorstellen gedaan, gevolgd door levendige parlementaire discussies. Het duurde echter nog tot
2009 vooraleer er sprake was van een nieuwe wet. Hoe deze uiteindelijk tot stand is gekomen wordt
in wat volgt uitvoerig besproken.
3. De commissie tot hervorming van het assisenhof (Commissie Verstraeten-‐Frydman) en de
wetsvoorstellen Mahoux (2004-‐2008)
3.1. De Commissie Verstraeten-‐Frydman: algemeen
235. Slechts vier jaar na de inwerkingtreding van de Wet van 30 juni 2000 werd er in november
2004 door toenmalig Minister van Justitie, Laurette Onkelinx, een commissie van twaalf experts
333 Wet 30 juni 2000 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering, van artikel 27 van de Wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis en van artikel 837 van het Gerechtelijk Wetboek teneinde de rechtspleging voor het hof van assisen te stroomlijnen, BS, 17 maart 2001, 8440.; Voorstel van wet tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering teneinde de rechtspleging voor het hof van assisen te stroomlijnen, Parl.St. Kamer, 1996-‐1997, nr. 1085/1.
94
samengesteld om het assisenhof te evalueren en een grondige hervorming op gang te brengen.334
Deze commissie werd naar haar voorzitters Raf Verstraeten en Benoit Frydman genoemd: de
Commissie Verstraeten-‐Frydman was geboren.335 Men kreeg de opdracht om de toen geldende
assisenprocedure door te lichten en voorstellen tot hervorming aan te brengen. Men diende met
andere woorden na te gaan wat de meest geschikte procedure was voor de berechting van zware
criminele feiten.336
3.2. De Commissie Verstraeten-‐Frydman: voorgestelde hervormingen
236. Op 8 maart 2005 werd het standpunt van deze commissie bekend gemaakt bij intermediair
rapport. De meerderheid oordeelde dat het aangewezen was om het assisenhof af te schaffen, een
minderheid stelde een grondige modernisering voor met een permanent hof. Dit gemoderniseerde
hof, met een eigen magistratenkorps, zou slechts bevoegd zijn voor een aantal limitatief opgesomde
misdaden.337 Voor het eerst kwam de discussie omtrent de volksjury hier duidelijk naar voor. De
voorgestelde werking van dit systeem werd reeds besproken in een vorig hoofdstuk (supra).
Ook onderwerpen zoals een motiveringsverplichting en het invoeren van een beperkte tweede
aanleg kwamen uitgebreid aan bod.338 Deze laatste voorgestelde wijzigingen werden door alle
commissieleden gesteund.
237. Minister Onkelinx trad resoluut het minderheidsstandpunt bij. Naar haar mening was een
afschaffing van de assisenprocedure politiek onhaalbaar.339 Ze gaf de commissie dan ook de opdracht
om een scenario tot modernisering uit te werken.340
334 KB van 20 juli 2005 tot oprichting van een commissie hervorming van het assisenhof, BS, 9 augustus 2005, 34598; P. DE HERT, “Hervorming van het assisenhof: België blijft slow”, Panopticon 2006, afl. 1, 1-‐11. 335 G. LATOIR, “Bloemen verwelken, schepen vergaan, maar het hof van assisen blijft eeuwig bestaan. Het debat omtrent het hof van assisen”, Ad Rem 2009, afl. 2, 30-‐41. 336 R. VERSTRAETEN en L. GYSELAERS, “Naar een hervorming van de assisenprocedure?” in P.F. ANTHONISSEN, P.BEKAERT, K. BOURGEOIS et al. (eds.), Recht in beweging, Maklu, 2006, 301-‐320. 337 Intermediair rapport van de Commissie Verstraeten-‐Frydman overhandigd aan Mevr. de Minister van Justitie L. Onkelinx op 8 maart 2005. 338 P. DE HERT, “Hervorming van het assisenhof: België blijft slow”, Panoption, 2006, afl. 1, 3. 339 C. VAN DEN WYNGAERT, Kennismaking met het strafprocesrecht, Antwerpen-‐Apeldoorn, Maklu, 2010, 91. 340 KB van 20 juli 2005 tot oprichting van een commissie hervorming van het assisenhof, BS, 9 augustus 2005, 34598.
95
238. Uiteindelijk kreeg de commissie via het Koninklijk Besluit van 20 juli 2005 officieel de
opdracht om een voorontwerp van wet en een memorie van toelichting uit te werken. Er werden
zeven knelpunten vooropgesteld die men diende te behandelen:
1. de samenstelling van het hof van assisen, daaronder begrepen het statuut van de
gezworenen en assessoren;
2. de bevoegdheid van het hof van assisen;
3. de rechtspleging voor het hof van assisen;
4. de in beraadneming;
5. de motivering van de arresten van het hof van assisen;
6. de mogelijkheid tot het instellen van een hoger beroep, beperkt wat het voorwerp ervan
betreft, tegen de arresten van het hof van assisen;
7. de verbetering van de rechtspositie van het slachtoffer.
239. De commissie zette met betrekking tot deze topics enkele gemotiveerde voorstellen op
papier die naderhand nog verder onderzocht dienden te worden341, dit resulteerde in het finaal
commissieverslag van 23 december 2005.342 Men kwam er evenwel nooit toe een echt wetsontwerp
uit te werken.343
Gezien de bespreking van alle voorstellen ons te ver zou leiden zal enkel hetgene wat de jury
rechtstreeks aanbelangt besproken worden. Dezelfde aanpak zal gelden voor alle latere
hervormingsvoorstellen en wetswijzigingen die verderop in dit werkstuk aan bod zullen komen.
240. De Commissie Verstraeten-‐Frydman was het erover eens dat de deelname van de burger aan
de berechting van de zwaarste criminele feiten behouden diende te worden. Wel achtte men het
noodzakelijk het systeem kwaliteitsvoller en efficiënter te maken via een aantal hervormingen.
Concreet stelde de commissie het volgende voor in haar finale verslag:
-‐ Men suggereerde de lekenjury van twaalf tot acht burgers te herleiden. Volgens de
commissie kan er op die manier een evenwichtig meerderheidssysteem gerealiseerd worden
dat lichter is dan de assisenprocedure met twaalf juryleden. Dit zou ook de beraadslaging
341 F. ERDMAN, “Voorstellen van hervormingscommissie assisen betekenen einde van juryrechtspraak.”, Juristenkrant 2006, afl. 123, 2. 342 Eindverslag van de commissie tot hervorming van het hof van assisen, overhandigd aan Mevr. de Minister van Justitie L. Onkelinx op 6 maart 2006. 343 G. LATOIR, “Bloemen verwelken, schepen vergaan, maar het hof van assisen blijft eeuwig bestaan. Het debat omtrent het hof van assisen.”, Ad Rem 2009, afl. 2, 31.
96
moeten vergemakkelijken.
-‐ Men wou de toen gehanteerde leeftijdsgrenzen van dertig en zestig jaar optrekken tot
vijfentwintig en vijfenzestig jaar344, dit omwille van de grotere maturiteit van de jongeren en
de stijgende levensverwachting. Men wou zo verzekeren dat de jury representatief zou zijn
voor de samenleving door er alle leeftijdscategorieën bij te betrekken. De minimumleeftijd
tot achttien jaar verlagen achtte men niet wenselijk omdat men op die leeftijd nog niet
matuur genoeg zou zijn en omdat dit paradoxaal zou zijn tegenover de eisen en
minimumleeftijd die van beroepsmagistraten vereist wordt.
-‐ Men stelde dat een seksuele pariteit indruist tegen het principe van lottrekking, dat
dergelijke regeling ook niet toegepast wordt voor beroepsrechters en dat het de werking van
het gerechtelijke apparaat niet zou verbeteren. Om die reden heeft men er zich dan ook van
onthouden een vaste verhouding tussen mannelijke en vrouwelijke juryleden aan te dragen.
-‐ Men adviseerde om personen die fysiek en/of psychisch onbekwaam geacht worden te
schrappen van de lijsten van kandidaat-‐gezworenen. Ook personen die reeds tot zware
straffen veroordeeld waren dienden volgens de commissie geweerd te worden uit deze
lijsten.
-‐ Men wou de wrakingsmogelijkheden van het Openbaar Ministerie en de verdediging gaan
inperken door wrakingen zonder motief onmogelijk te maken. De wrakingsmogelijkheden,
waarbij geen reden moest opgegeven worden, konden er immers toe leiden dat beide
partijen hun ideale jury trachtten te creëren wat niet strookt met het principe van lottrekking
en een representatieve volksjury. Bovendien zou dit er ook toe kunnen leiden dat burgers
gediscrimineerd worden op basis van hun schijnbare identiteit door al dan niet te wraken op
basis van geslacht, etnische afkomst, leeftijd, beroep, etc.
-‐ Men pleitte voor een vooraf samengestelde jury die vanaf de eerste dag van het proces haar
taak zou kunnen uitoefenen. Op die manier wordt er niet alleen tijd gewonnen maar krijgen
de juryleden ook de kans om zich beter voor te bereiden op het proces, bijvoorbeeld door
het bijwonen van georganiseerde infosessies die inlichten over de taak, de rechten en de
plichten en het verloop van de assisenprocedure. Daarenboven kunnen de juryleden zo ruim
op tijd alle nodige praktische regelingen treffen voor zowel werk als privé. Om dit mogelijk te
maken zou de jury minimum acht dagen voor de eerste zittingsdag samengesteld moeten
worden.
-‐ Men wou de voorzitter van het assisenhof bij de beoordeling van de schuldvraag betrekken
344 Voor personen ouder dan vijfenzestig voorzag men wel in een aanvraag tot vrijstelling, gezien de lijsten waaruit de jury geselecteerd wordt maar om de vier jaar worden opgesteld kan er in de praktijk immers tot negenenzestig jaar in de jury worden gezeteld.
97
door de beraadslaging van de juryleden onder zijn leiding te laten geschieden. Dit gemengde
beraad zou moeten leiden tot meer efficiëntie en een juridisch correcte motivering. Via een
gemengd beraad kan immers het gebrek aan juridische kennis van de juryleden opgevangen
worden: de voorzitter kan verduidelijkingen aanbrengen over de procedure en juridische
begrippen uitleggen wanneer nodig. Ook zou hij over het goede verloop van de procedure
moeten waken, erop toezien dat de regels van de bewijsregeling345 gerespecteerd worden en
de motivering opstellen. Wat dit laatste betreft zou de voorzitter zich buiten de beslissing
over de schuldvraag moeten houden. Hij zou dus enkel helpen bij het opstellen van de
motivering, met uitzondering van de situatie waarbij er geen duidelijke meerderheid bereikt
wordt: dan zou aan hem de beslissende stem worden gegeven. De invoering van dit
gemengd beraad zou tot gevolg hebben dat de optie om, bij een veronderstelde vergissing
van de jury, de zaak uit te stellen naar een volgende zitting en voor te leggen aan een nieuwe
jury wegvalt.
-‐ Daarnaast wou men het dubbele beraad over de schuldvraag en over de strafmaat graag
behouden. 346
-‐ Voor het eerst werd hier ook de motiveringsplicht van de schuldvraag aangehaald. De
commissie merkte op dat men de beweegreden achter een veroordeling of vrijspraak altijd
zou moeten kunnen nagaan opdat de beslissing begrepen en aanvaard kan worden door alle
partijen. Op basis daarvan kan men dan ook beslissen of men zich wenst neer te leggen bij de
uitspraak of een rechtsmiddel zal aanwenden. De letterlijke bewoording van de commissie
luidde als volgt: “De motivering van gerechtelijke beslissingen is te beschouwen als een
fundamentele waarborg van het eerlijk proces. De motiveringsplicht wordt door de Grondwet
voorzien en vereist door de internationale rechtspraak betreffende de rechten van de mens.”
Volgens de commissie zouden zowel veroordelingen als vrijspraken daarom verplicht
gemotiveerd moeten worden, zoniet kan er een gevoel van willekeur, subjectiviteit en
rechtsonzekerheid ontstaan. Bovendien zou dit als een extra controlemechanisme voor een
correcte rechtspraak fungeren. De voorzitter van het assisenhof zou deze motivering moeten
opstellen, bijgestaan door een griffier en in samenwerking met de jury. De juryleden zouden
achteraf hun goedkeuring moeten geven. Daarbij zou men niet op alle conclusies van de
partijen moeten antwoorden, het weergeven van de belangrijkste beweegredenen tot het
verdict zouden volstaan. Deze motivering zou tot stand moeten komen doorheen de
beraadslaging, niet na de beslissing. Tenslotte kan opgemerkt worden dat de commissie de
345 Het regelmatig verkrijgen van het bewijs en het onderwerpen aan een contradictoir debat. 346 Eindrapport van de Commissie Verstraeten-‐Frydman, overhandigd aan Mevr. de Minister van justitie L. Onkelinx op 8 november 2005, 15-‐30.
98
invoering van dergelijke motiveringsplicht zag als een middel om de geheime stemming af te
schaffen. Men vond immers dat dergelijke stemming indruist tegen een goede en loyale
rechtsbedeling.347
241. Omdat er geen politiek draagvlak voorhanden was strandde het commissieverslag van de
Commissie Verstraeten-‐Frydman, pas enkele jaren later werd het opnieuw opgerakeld (infra).
3.3. De Commissie Verstraeten-‐Frydman: evaluatie
242. Nadat het oorspronkelijke voorstel van de commissie om het assisenhof af te schaffen
afgeketst werd door minister Onkelinx moest men een tweede voorstel uitwerken. We kunnen ons
afvragen of het tweede voorstel wel nog geloofwaardig was gezien de commissie er eigenlijk geen
voorstander van was. Waarom heeft men deze opdracht niet toebedeeld aan een tweede commissie
die wel pro assisen was?
Daarenboven werd er met het finale voorstel van de Commissie Verstraeten-‐Frydman niets
aangericht. Ook hier rijst de vraag: waarom?
Er valt te concluderen dat ook deze hervormingsvoorstellen een gemiste kans zijn gebleken.
3.4. De wetsvoorstellen Mahoux: algemeen
243. Het was senator Philippe Mahoux die het commissieverslag van de Commissie Verstraeten-‐
Frydman op 26 april 2007 als grondslag voor het indienen van een werkelijk wetsvoorstel
hanteerde.348 Dit voorstel leverde concreet niets op maar Mahoux bleef volharden en diende het
opnieuw in op 25 september 2008.349 De link tussen de voorstellen van de Commissie Verstraeten-‐
Frydman en het wetsvoorstel Mahoux is duidelijk waarneembaar wanneer ze naast elkaar worden
gelegd.
347 Eindrapport van de Commissie Verstraeten-‐Frydman, overhandigd aan Mevr. de Minister van Justitie L. Onkelinx op 8 november 2005, 29-‐34. 348 C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, afl. 3, 396; G. LATOIR, “Bloemen verwelken, schepen vergaan, maar het hof van assisen blijft eeuwig bestaan. Het debat omtrent het hof van assisen.”, Ad Rem 2009, afl. 2, 31; Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, Parl.St. Senaat, 2006-‐2007, nr. 3-‐2426/1. 349 Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, ingediend door de heer Philippe Mahoux, Parl.St. Senaat, 2007-‐2008, nr. 4-‐924/1.
99
3.5. De wetsvoorstellen Mahoux: voorgestelde hervormingen
244. Het tweede wetsvoorstel van Mahoux resulteerde in een advies van de Hoge Raad voor de
Justitie, afgeleverd in januari 2009.350 Het advies benadrukte drie grote problemen met betrekking
tot de assisenprocedure: de niet-‐representatieve jury, de afwezigheid van een motiveringsplicht en
het ontbreken van een mogelijkheid tot een volwaardig hoger beroep. Om aan deze problemen het
hoofd te bieden werkte men een aantal voorstellen uit.
245. Vooraleer we dit advies bespreken dringt een uiteenzetting van de concrete voorstellen van
Mahoux inzake de jury zich op:
-‐ Men stelde voor om de lekenjury van twaalf tot acht burgers te herleiden, net zoals dat door
de Commissie Verstraeten-‐Frydman gebeurde (supra). Men wou zo trachten om een beter
beheersbare groep te creëren waar discussie mogelijk blijft en waar men op een
comfortabele manier een meerderheid kan bereiden.
-‐ Men stelde voor om de bestaande leeftijdsgrenzen van dertig en zestig jaar op te trekken
naar vijfentwintig en vijfenzestig jaar, net zoals de Commissie Verstraeten-‐Frydman en
omwille van dezelfde redenen (supra). Door de leeftijdsgrens enerzijds te verlagen wou men
meer vertrouwen schenken aan de jeugd die op vijfentwintig jaar reeds over voldoende
maturiteit en levenservaring zou moeten beschikken om zich uit te spreken over zware
misdrijven. Door de leeftijdsgrens anderzijds te verhogen wou men de jury aanpassen aan de
toenmalige en bovendien steeds stijgende levensverwachting.
-‐ Net zoals de Commissie Verstraeten-‐Frydman vond men het niet nodig om een seksuele
pariteit in te voeren. De verhouding tussen mannen en vrouwen zou immers niet belangrijk
zijn om tot een democratische representatieve jury te komen. Het gebruik van kiezerslijsten
als basis voor het lotingsysteem waarmee de juryleden worden geselecteerd en de
afschaffing van ongemotiveerde wrakingen zouden voldoende waarborgen dat alle burgers
gelijke kansen krijgen om het volk te kunnen vertegenwoordigen in een assisenjury.
-‐ Men wou enkele uitsluitingsgronden invoeren betreffende de jury. Met name personen die
kennelijk niet in staat zijn om de taak van gezworene behoorlijk te vervullen en personen die
veroordeeld werden tot een correctionele gevangenisstraf van meer dan vier maanden of
een correctionele werkstraf van meer dan zestig uren. Wat betreft de tweede
uitsluitingsgrond stelde men dat het moeilijk te verantwoorden is dat dergelijke personen in 350 Dit advies werd opgesteld door een speciale werkgroep onder leiding van professor en lid van de Hoge Raad voor Justitie Philip Traest; Hoge Raad voor Justitie, Advies over het wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, ingediend door de heer Philippe Mahoux in de Senaat op 25 september 2008, goedgekeurd door de Algemene Vergadering van de Hoge Raad voor Justitie op 28 januari 2009, http://www.hrj.be.
100
een jury zouden zetelen, dit zou immers de onpartijdigheid en de onafhankelijkheid in het
gedrang kunnen brengen.
-‐ Men legde een voorstel inzake de wrakingsmogelijkheden van de partijen voor waardoor
deze beperkt zouden worden tot de wettelijke wrakingsgronden. Op die manier wou men
discriminatie uit de procedure weren. De bestaande discretionaire wrakingsmogelijkheid
werd immers al te vaak gebruikt om een ideaal lijkende jury samen te stellen voor een
welbepaalde zaak. Deze mogelijkheid tot wraken zonder motivering leidde tot discriminatie
waardoor er niet langer gesproken kan worden van een democratische en representatieve
jury.
-‐ Net zoals de Commissie Verstraeten-‐Frydman (supra) stelde men tevens voor de jury acht
dagen voor het proces samen te stellen. Op die manier zouden de juryleden zich kunnen
organiseren en deelnemen aan een informatiesessie. Op de eerste dag van het assisenproces
kan men dan meteen de grond van de zaak behandelen. Er valt op te merken dat ook het
invoeren van een voorafgaandelijke informatiesessie een nieuwigheid zou betekenen voor
het jurysysteem. Doel van dergelijke sessie zou zijn om de juryleden beter voor te bereiden
op hun taak door hen al wat informatie mee te geven over de assisenprocedure, hun taak
daarbij alsook hun rechten en plichten. De jury zou bovendien ook steeds worden
samengesteld naar aanleiding van een specifieke zaak. Een vaste jury aanstellen voor een
langere periode om te zetelen in verschillende zaken zou immers indruisen tegen de essentie
van juryrechtspraak: er zou zo een zekere vorm van professionaliteit en gewoonte
bewerkstelligd worden waardoor er niet langer van een echte lekenjury gesproken kan
worden. Ook ruim op voorhand een jury samenstellen voor een welbepaalde zaak zag men
niet zitten omdat dit de objectiviteit van de juryleden in het gedrang kan brengen.
-‐ Ook hier komt het gemengd beraad en de motivering van de schuldvraag opnieuw aan bod
(supra). Men vond het aangewezen om de voorzitter van het hof de beraadslaging van de
juryleden te laten bijwonen. Daarenboven zou een motivering ertoe moeten leiden dat de
partijen de uiteindelijke beslissing begrijpen en zich ermee kunnen verzoenen.
-‐ Betreffende het gemengd beraad bij de beoordeling van de schuldvraag steunde men zich op
een aantal argumenten die aantonen dat de jury hier niet langer alleen over kan beslissen.
» Een eerste argument stelde dat de opdeling tussen een jury oordelend over de
schuldvraag en professionele rechters oordelend over de procedure en
rechtskwesties, waaronder de strafmaat, niet langer opgaat. Bij de beoordeling van
de schuldvraag komen er immers ook heel wat juridische termen aan bod die
logischerwijze beter begrepen worden door professionelen dan door leken.
» Een tweede argument opperde dat het logisch zou zijn om ook bij de beoordeling
101
over de schuldvraag een dubbel beraad in te voeren gezien dit reeds lang bestond bij
de beraadslaging over de straf.351 Deze regel werd trouwens ingevoerd nadat er
geconstateerd werd dat jury’s vaak geneigd zijn beschuldigden vrij te spreken
wanneer men ervoor vreest dat rechters onrechtvaardige en buitenproportionele
straffen zullen opleggen indien men anders oordeelt.352
» Een derde en laatste argument kan gevonden worden in het feit dat een
jurybeslissing gebaseerd op de eigen innerlijke overtuiging niet langer zou volstaan in
onze moderne samenleving.353
» Bovenop deze argumenten stelde men dat een gezamenlijk beraad best als volgt kan
ingevuld worden: de voorzitter mag slechts deelnemen aan het debat over de
schuldvraag en beschikt daarbij over geen enkel stemrecht. Zijn aanwezigheid moet
er dan ook voornamelijk op gericht zijn de jury juridische bijstand te verleden indien
nodig. Op die manier kan de volksrechtspraak gewaarborgd worden. Slechts indien
er geen vereiste meerderheid aan stemmen wordt bereikt zou de voorzitter
stemrecht krijgen.
» Ten gevolge van een invoering van zo’n dubbel beraad zou het vragensysteem
waarbij de jury een aantal ja-‐ neenvragen moet beantwoorden afgeschaft kunnen
worden en vervangen door een pure feitelijke beoordeling.354 In verband met deze
stemming stelde men ook voorop dat de gezworenen voor elke beschuldigde
afzonderlijk zouden moeten beslissen.355 België was immers veroordeeld door het
Europese Hof voor de Rechten van de Mens in de zaak Göktepe356 omdat de vragen
die tot een beslissing over het lot van de beschuldigde(n) geleid hadden te weinig
geïndividualiseerd waren. 357
» Ook zou het dubbele beraad moeten leiden tot de afschaffing van het hoofd van de 351 Art. 4 van de wet van 23 augustus 1919, BS, 25-‐26 augustus 1919. 352 R. DECLERCQ, “Het hof van assisen veroordeeld.” in P. ARNOU et al. (eds.), Om deze redenen. Liber Amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 104. 353 J. DE WIT, “Fossielen horen in het museum.”, Juristenkrant, 2004, afl.93, 4. 354 R. VERSTRAETEN en L. GYSELAERS, “Naar een hervorming van de assisenprocedure?” in P.F. ANTHONISSEN, P.BEKAERT, K. BOURGEOIS et al. (eds.), Recht in beweging, Maklu, 2006, 301-‐320. 355 Wetsvoorstel tot wijziging van artikel 475 van het strafwetboek, Parl.St. Senaat, 2005-‐06, nr. 3-‐1286/3. 356 EHRM, 2 juni 2005, Göktepe v. België, nr. 50372/99. Deze zaak ging over het volgende: Göktepe pleegde samen met twee anderen een gewelddadige diefstal waardoor het slachtoffer kwam te overlijden. Göktepe bekende dat hij medeplichtig was aan de diefstal maar bleef volhouden dat hij geen enkele vorm van geweld had gebruikt. Toch werd hij schuldig bevonden aan diefstal door middel van geweld of bedreiging zonder oogmerk om het slachtoffer te doden, maar met de dood tot gevolg. Dit leverde hem een verdict op van dertig jaar gevangenisstraf. Göktepe stapte naar het EVRM wegens een vermeende schending van artikel 6 van het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens. Hij kreeg gelijk en het Hof veroordeelde België daar de vragen betreffende de objectieve verzwarende omstandigheden voor de drie beschuldigden gezamenlijk waren gesteld. 357 D. VAN DER KELEN en L. GYSELAERS, "Göktepe bis met een vleugje Taxquet", RABG 2010, afl. 7, 445-‐453.
102
jury gezien de voorzitter zijn taak zou overnemen. Daarnaast zouden rechters hun
vonnis niet langer kunnen uitstellen en verwijzen naar een andere jury voor een
ander hof wanneer de juryleden zich kennelijk vergist hadden bij hun beslissing: het
feit dat de voorzitter deel zou uitmaken van het beraad zou immers voldoende
garanties voor een goede besluitvorming bieden.
-‐ Net zoals de Commissie Verstraeten-‐Frydman wenste men het dubbele beraad, eerst over de
schuldvraag en vervolgens over de strafmaat, te behouden (supra).
-‐ Wat betreft de motivering van de schuldvraag stelt Mahoux dat dit een noodzakelijke
vereiste is om het recht op een eerlijk proces en een transparante en begrijpelijke
rechtsbedeling te kunnen garanderen. Het volstaat dus niet langer dat de juryleden ‘in
gemoede overtuigd’ zijn. Men zou voortaan moeten voorzien in een op rede gebaseerde
motivering die het mogelijk maakt voor alle partijen om de beslissing beter te begrijpen en
het instellen van een hoger beroep op een goede manier te kunnen overwegen. Dit zou
bovendien tot een betere aanvaarding van de beslissing moeten leiden en een betere
kwaliteit van rechtspraak.358 Het opstellen van deze motivering zou tijdens het beraad over
de schuldvraag dienen te gebeuren door de voorzitter van het hof van assisen met behulp
van de griffier. Deze motivering dient dan naderhand goedgekeurd te worden door de jury.359
Bij de motivering dient men trouwens niet in te gaan op alle middelen die de partijen
opwerpen, dit zou immers veel tijd in beslag nemen en quasi onhaalbaar zijn. Het zou dan
ook volstaan om slechts hetgene dat effectief tot de beslissing geleid heeft verder te
motiveren. Dergelijke motivering is volgens Mahoux steeds nodig, of het om een vrijspraak of
veroordeling gaat maakt daarbij geen enkel verschil.360 Door deze nieuwe regeling zou de
oude methode van geheime stemming moeten wijken. De geloofwaardigheid van de
beslissing en het feit dat de juryleden hun akkoord moeten geven over de motivering gaan
immers niet samen met de gedachte van dergelijke stemming.361
246. Uit deze concrete voorstellen blijkt duidelijk dat Mahoux zich voornamelijk op het verslag van
de Commissie Verstraeten-‐Frydman baseerde. De uiteenzetting van de voorstellen van Mahoux
maakte dan ook grotendeels een herhaling uit van de uiteenzetting van de voorstellen van de
358 R. VERSTRAETEN en L. GYSELAERS, “Naar een hervorming van de assisenprocedure?” in P.F. ANTHONISSEN, P.BEKAERT, K. BOURGEOIS et al. (eds.), Recht in beweging, Maklu, 2006, 301-‐320. 359 R. VERSTRAETEN en L. GYSELAERS, “Naar een hervorming van de assisenprocedure?” in P.F. ANTHONISSEN, P.BEKAERT, K. BOURGEOIS et al. (eds.), Recht in beweging, Maklu, 2006, 301-‐320. 360 G. LATOIR, “Bloemen verwelken, schepen vergaan, maar het hof van assisen blijft eeuwig bestaan. Het debat omtrent het hof van assisen”, Ad Rem 2009, afl. 2, 30-‐41; S. FRÈRE, De assisenprocedure: historisch en kritisch bekeken, Masterproef Rechten UGent, 2009-‐10. 361 R. VERSTRAETEN en L. GYSELAERS, “Naar een hervorming van de assisenprocedure?” in P.F. ANTHONISSEN, P.BEKAERT, K. BOURGEOIS et al. (eds.), Recht in beweging, Maklu, 2006, 301-‐320.
103
Commissie Verstraeten-‐Frydman.
Gezien er tussen het wetsvoorstel van Mahoux en het advies van de Hoge Raad voor de Justitie een
uiterst belangrijk arrest naar voren kwam zal dit hieronder eerst besproken worden. Daarna pikken
we opnieuw de draad op en worden de gevolgen van het tweede wetsvoorstel van senator Mahoux
besproken.
4. De Wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen
4.1. Het princiepsarrest Taxquet
247. Op 13 januari 2009 werd België door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (hierna:
EHRM) veroordeeld in zaak Taxquet vs. België (hierna: arrest Taxquet).362 Deze veroordeling mondde
elf maanden later uit in de Wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen.
De directe aanleiding tot dit arrest was het assisenproces Cools. In 2004 werden acht beschuldigden
door het Luikse hof van assisen veroordeeld voor de moord op politicus André Cools en moordpoging
op diens vriendin. Richard Taxquet was één van hen. Taxquet werd ervan verdacht opdrachtgever te
zijn en op basis van een anonieme getuigenverklaring veroordeelde men hem tot 20 jaar cel.363 De
Luikse jury was tot dit vonnis gekomen na het beantwoorden van 31 ja-‐neenvragen, waarvan slechts
vier rechtstreeks betrekking hadden op Taxquet. Dit vonnis werd bovendien niet gemotiveerd omdat
de manier van vraagstelling voldoende richtinggevend zou zijn om de grondslag van de veroordeling
te kunnen achterhalen. Taxquet meende echter dat het vonnis van de jury onvoldoende gemotiveerd
was en opperde het recht te hebben te weten welke informatie de anonieme getuige over hem had.
Hoewel Taxquet zijn betrokkenheid steevast bleef ontkennen werden al zijn Cassatieberoepen
verworpen.364
248. Uiteindelijk trok Taxquet naar het EHRM waar hij een schending van het vermoeden van
onschuld en een schending van het recht op een eerlijk proces opwierp. Meer bepaald haalde hij aan
dat België de artikelen 6.1 en 6,3,b van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (hierna:
EVRM) alsook artikel 14.3. b van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke
rechten (hierna: BUPO) schond omdat de Belgische assisenjury geen motiveringsplicht kende, omdat
hij nooit de kans had gekregen de anonieme getuige te ondervragen en omdat het hof geweigerd 362 EHRM 13 januari 2009, Taxquet/België, nr. 926/05. 363 Y. VAN DEN BROECKE, “Naar een motivering van de juryrechtspraak in België?”, Panopticon 2009, 6-‐22. 364 E. DE BOCK, “Het arrest Taxquet en de motivering van het verdict van het hof van assisen.”, RW 2008-‐2009, afl. 30, 1272, 1.
104
had bepaalde getuigen te horen.
België verdedigde zich door te stellen dat de assisenprocedure geen schending van het EVRM inhield
en verwees daarbij naar eerdere rechtspraak van het EHRM. Onder meer in de Zarouali-‐zaak van 29
juni 1994 had het EHRM immers geoordeeld dat een voldoende duidelijke vraagstelling een
afdoende motivering bewerkstelligt. België opperde dan ook dat haar systeem van ja-‐neenvragen
niet problematisch was in de context van het Europese recht en dat de vragen met betrekking tot
Taxquet voldoende precies waren omschreven zodanig dat ook de motivering afdoende was.
Daarenboven haalde men aan dat de straf wél werd gemotiveerd dat de heer Taxquet zijn bezwaren
pas na afloop van het gehele proces had geuit.
249. Het EHRM oordeelde uiteindelijk in het voordeel van Taxquet door aan te nemen dat de
vragen, die in zijn zaak gesteld werden, wel degelijk problematisch waren. Het Hof stelde dat ze veel
te algemeen verwoord waren en te weinig geïndividualiseerd voor de verschillende beschuldigden.365
Daardoor kon de jury geen nauwkeurige beslissing nemen en werd artikel 6, §1 EVRM en bijgevolg
ook het recht op een eerlijk proces geschonden.366 Het positieve antwoord op vier vragen gesteld aan
de jury vormde immers de grond tot schuldigverklaring van Taxquet. Diezelfde vragen werden
bovendien ook beantwoord om over de schuld of onschuld van alle andere verdachten in de zaak te
beslissen.367
Tevens oordeelde het Hof dat “iedere rechterlijke beslissing, ingevolge artikel 6, §1 EVRM op een
afdoende wijze gemotiveerd moet zijn”. Bij de interpretatie van het begrip ‘afdoende motivering’
moet volgens het Hof rekening gehouden worden met de complexiteit en de concrete
omstandigheden van elke zaak.368 Dergelijke motivering dient op duidelijke wijze aan te geven wat
de redenen zijn waarop de beslissing gesteund is, zodat een beschuldigde de uitspraak kan begrijpen
en eventueel een gegrond beroep kan aantekenen. Het Hof poneerde dus dat de motiveringsplicht
onlosmakelijk verbonden is met het recht op een eerlijk proces en dat het een kwalitatieve,
objectieve en niet-‐willekeurige rechtspraak moet bewerkstelligen.369 De formulering van de vragen in
de zaak Taxquet kon het gebrek aan deze motivering geenszins compenseren. Dit gebrek aan
365 E. DE BOCK, “Het arrest Taxquet en de motivering van het verdict van het hof van assisen.”, RW 2008-‐2009, afl. 30, 1273, 4. 366 F. LOGGHE, “Over de eerlijke behandeling volgens artikel 6 van het EVRM”, Jura Falc. 1996-‐1997, afl. 2, 271-‐316. 367 P. DE HERT, T. DECAIGNY, en K. WEIS, “Europees Hof eist motivering assisenuitspraak”, Juristenkrant, afl. 182, 28 januari 2009, 3 368 P. DE HERT, T. DECAIGNY en K. WEIS, “Europees Hof eist motivering van assisenuitspraak”, Juristenkrant, afl. 182, 28 januari 2009, 3. 369 E. DE BOCK, “Het arrest Taxquet en de motivering van het verdict van het hof van assisen.”, RW 2008-‐2009, afl. 30, 1273, 6.
105
motivering maakte het voor Taxquet en de burgers onmogelijk het verdict te begrijpen. Bovendien
kon het Hof van Cassatie om dezelfde reden haar taak niet behoorlijk vervullen. Het EVRM stelde op
dit vlak dan ook een schending van het recht op een eerlijk proces vast.370
250. Daarenboven werd geoordeeld dat ook artikel 6, §3, d EVRM geschonden werd. Dit omwille
van de rol die de anonieme getuige mogelijks had gespeeld bij de veroordeling van Taxquet. Het
EHRM stelt dat geen enkele veroordeling uitsluitend gebaseerd mag worden op de getuigenis van
een anoniem persoon. Een anonieme getuigenis mag pas in overweging genomen worden wanneer
ze ondersteund wordt door ander bewijsmateriaal. In casu beweerde een anonieme getuige dat
Taxquet één van de organisatoren van de moord op Cools en de moordpoging op zijn vriendin was.
De kans is dan ook groot dat deze verklaring van groot belang is geweest voor de jurybeslissing.
Daarover bestaat echter geen absolute zekerheid.
Gezien er geen motivering van de schuldvraag opgesteld werd was het bovendien onmogelijk om na
te gaan of deze getuigenis al dan niet de doorslag had gegeven in de veroordeling van Taxquet. Het
Hof verklaarde de grief van Taxquet over dit punt dan ook gegrond.371
251. Taxquet had ook nog enkele andere argumenten tegen de het hof van assisen opgeworpen,
maar het EVRM verwierp deze.
4.2. Het tweede Taxquet-‐arrest
252. Volledigheidshalve dient opgemerkt te worden dat het EHRM twee arresten heeft geveld
met betrekking tot de zaak Taxquet.
Het eerste arrest van 13 januari 2009 door de Gewone Kamer werd hierboven reeds besproken
(supra).372 Op 16 november 2010 volgde er een tweede arrest van de Grote Kamer.373 De Belgische
staat ging immers in beroep tegen het eerste oordeel van het EHRM.
De Grote Kamer was het eens met de initiële beslissing van de gewone kamer maar gaf een veel
genuanceerdere kijk op de motiveringsverplichting.374 Zo stelde men dat een motivering van de
370 P. DE HERT, T. DECAIGNY, en K. WEIS, “Europees Hof eist motivering assisenuitspraak, Juristenkrant, afl. 182, 28 januari 2009, 3 371 E. DE BOCK, “Het arrest Taxquet en de motivering van het verdict van het hof van Assisen.”, RW 2008-‐2009, afl. 30, 1272-‐1276; P. DE HERT, T. DECAIGNY, en K. WEIS, “Europees Hof eist motivering assisenuitspraak”, Juristenkrant, afl. 182, 28 januari 2009, 3 372 EHRM 13 januari 2009, Taxquet/België, nr. 926/05. 373 EHRM (Grote Kamer) 16 november 2010, Taxquet/België, nr. 926/05. 374 L. HUYBRECHTS, “Strafrechtelijke motiveringsplicht in de branding: Over de motiveringsverplichting i.v.m.
106
uitspraak niet nodig is wanneer er voldoende precieze vragen gesteld worden. De Grote Kamer
oppert dat elke lidstaat zijn rechtspraak mag organiseren zoals men verkiest zolang men een eerlijk
proces garandeert. Burgers en partijen moeten bij een eerlijk proces telkens kunnen nagaan waarop
het vonnis of arrest gesteund is, dit criterium is belangrijker dan een effectieve motivering. Men
vond het Belgische arrest Taxquet dan ook problematisch omdat de gestelde ja-‐neenvragen te
technisch, te summier en niet concreet genoeg waren om de gedachtegang van de jury te kunnen
achterhalen.
De Grote Kamer reikte twee alternatieven aan die, naast de motivering, de nodige garanties zouden
bieden. Een eerste alternatief werd gevonden in het Angelsaksische systeem waar een
beroepsmagistraat richtlijnen geeft met betrekking tot rechtsvragen en het voorgelegde bewijs. Een
tweede alternatief werd gevonden in het Franse model waar een groot aantal nauwkeurige vragen
wordt gesteld aan de jury, hieruit zou de beschuldigde de motivering moeten kunnen afleiden.375
Gezien de uiteindelijke hervorming van onze assisenprocedure niet op gang werd gebracht door dit
tweede arrest, maar wel reeds door het princiepsarrest van de Gewone Kamer zal hier niet dieper op
ingegaan worden.
4.3. Taxquet brengt de hervorming op gang
253. Het arrest Taxquet schudde de Belgische Justitie wakker. Het voorbereidend werk van de
Commissie Verstraeten-‐Frydman en het daarop gefundeerde wetsvoorstel van Mahoux werden van
onder het stof gehaald en vormden de basis voor een nieuwe wet.
i. De reactie van de Belgische rechtspraak
254. Na de eerste uitspraak van het EHRM inzake Taxquet hebben heel wat rechters getracht om
hun werking hieraan aan te passen. In afwachting van een hervorming van de assisenprocedure
zorgden de rechters dan ook voor eigen voorlopige oplossingen.
Men opteerde er vaak voor om de motieven op te tekenen die naar voren waren gekomen tijdens
het geheime beraad van de jury en tijdens de deliberatie over de strafmaat. Deze motieven liet men
dan goedkeuren door de juryleden en ze werden daarna toegevoegd aan het eindarrest. Wat ook
vaak voorkwam was een gezamenlijk beraad tussen de juryleden en het hof nadat de jury uitspraak
feit en schuld”, NC 2012, 115. 375 Y. DECAIGNY, “Het EHRM inzake Taxquet: meer dan een bevestiging”, Tijdschrift voor mensenrechten, Gent, 2010, afl. 4.
107
had gedaan over de schuldvraag. Tijdens dit beraad peilde men naar de belangrijkste redenen die tot
de beslissing hadden geleid. Deze motivering kon dan bekend gemaakt worden alvorens men zich
over de strafmaat diende uit te spreken. 376
255. Ook het Hof van Cassatie wachtte niet op de hervormingswet en paste haar rechtspraak
reeds aan door te erkennen dat artikel 6 EVRM de rechter verplicht zijn beslissingen te motiveren.
Hiermee week men voor het eerst af van de traditionele rechtspraak.377
In het begin achtte men een grondige motivering van het antwoord op de schuldvraag slechts nodig
wanneer de beschuldigde(n) de feiten niet hadden bekend en wanneer men zelf schriftelijke en
relevante verweermiddelen had kunnen aanbrengen. Na verloop van tijd werden ongemotiveerde
uitspraken echter verbroken, zoals vooropgesteld door het EHRM.378
ii. Het advies van Hoge Raad voor de Justitie bij het wetsvoorstel Mahoux379
256. Zoals reeds aangehaald bracht het arrest Taxquet de bal eindelijk aan het rollen (supra):
toenmalig Minister van Justitie Stefaan de Clerck zette dan ook een wetgevend initiatief op poten om
assisen grondig te hervormen. Daarbij greep hij terug naar het werk van Mahoux.
Daarenboven bracht de Hoge Raad voor de Justitie380 kort na het arrest Taxquet, meer bepaald op 29
januari 2009, haar advies uit inzake het tweede wetsvoorstel van Mahoux.381 Men pleitte hierbij in
eerste instantie voor de afschaffing van het assisenhof. Daarnaast werkte men een aantal
alternatieven uit voor wanneer dit advies niet opgevolgd zou worden.382
Het was De Clerck die uiteindelijk de knoop diende door te hakken. Net zoals zijn voorganger (supra)
weigerde hij de afschaffing van het hof van assisen.
376 F. ERDMAN, “Pragmatisme in afwachting van nieuwe assisenwet.”, Juristenkrant 2009, afl. 183, 10; G. LATOIR, “Bloemen verwelken, schepen vergaan, maar het hof van assisen blijft eeuwig bestaan. Het debat omtrent het hof van assisen.”, Ad Rem 2009, afl.2, 37. 377 S. SONCK, “Motivering en assisen: tragedie in drie bedrijven”, Juristenkrant 2009, 13. 378 S. SONCK, “Een laatste keer assisenarresten oude stijl”, Juristenkrant, afl. 208, 28 april 2010, 5. 379 Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, Advies van de Hoge Raad voor Justitie Parl.St., Senaat, 2008-‐2009, nr. 4-‐924/2. 380 Dit is een ‘sui generis’ orgaan dat onder meer bevoegd is om adviezen te verlenen en voorstellen te formuleren inzake aangelegenheden van de rechterlijke macht. 381 Hoge Raad voor Justitie, Advies over het wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, ingediend door de heer Philippe Mahoux in de Senaat op 25 september 2008, goedgekeurd door de Algemene Vergadering van de Hoge Raad voor Justitie op 28 januari 2009, http://www.hrj.be. 382 C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, afl. 3, 396.
108
257. Het advies van de Hoge Raad voor Justitie laat duidelijk uitschijnen dat de Hoge Raad niet
enthousiast was over het wetsvoorstel van senator Mahoux. Het advies luidde als volgt:
-‐ In tegenstelling tot het wetsvoorstel Mahoux pleitte men ervoor de twaalfkoppige jury te
behouden in plaats van die om te vormen tot een achtkoppige jury. Men wijst erop dat de
twee-‐derde meerderheid in het gedrang zou komen door met slechts acht juryleden te
werken en dat er binnen kleinere groepen meer gevaar op onderlinge beïnvloeding bestaat.
Bovendien zou de voorzitter te dominant aanwezig kunnen zijn binnen zo’n kleinere groep.
-‐ Ook wat betreft de leeftijdsvoorwaarde week men af van het wetsvoorstel Mahoux. Men
was het er wel mee eens dat de leeftijdsgrenzen verbreed dienden te worden maar men
opperde ervoor om de leeftijdsvoorwaarde gelijk te stellen met deze van beroepsrechters.
Men stelde dan ook een leeftijdsvork van achtentwintig tot drieënzestig jaar voorop.
-‐ De Hoge Raad vond het net zoals Mahoux (supra) onnodig te voorzien in een paritaire
samenstelling van mannen en vrouwen. Om de representativiteit van de jury voor de
samenleving te garanderen leek het hen meer aangewezen ervoor te zorgen dat er meerdere
bevolkingsgroepen in de jury worden opgenomen. Daartoe lanceerde men een nieuw
voorstel: het toekennen van hogere vergoedingen aan de juryleden. Deze maatregel zou
ervoor kunnen zorgen dat bijvoorbeeld ook zelfstandigen in een jury kunnen zetelen.
-‐ De oorspronkelijke voorstellen van Mahoux in verband met wrakingen werden van tafel
geveegd. Volgens de Hoge Raad was het immers aangewezen de wrakingen zonder redenen
te behouden. Het lijkt immers niet wenselijk om steeds redenen op te geven, dit zou in
sommige gevallen een schending van de privacy van de kandidaat-‐juryleden kunnen
uitmaken.
-‐ Daarnaast meende men dat het beter is om slechts één weekend vrij te laten tussen de
zitting waarin de jury wordt samengesteld en de start van het proces. Het wetsvoorstel van
Mahoux sprak van acht dagen (supra), maar de Hoge Raad voor de Justitie achtte dit niet
opportuun. Een te lange periode zou de continuïteit van de procedure immers in het gevaar
kunnen brengen. Ook zouden acht dagen te lang zijn omdat het de kans op beïnvloeding
door anderen zou verhogen. Concreet pleitte men voor een samenstelling van de jury op
vrijdagvoormiddag, gevolgd door een infosessie tijdens de namiddag. Tijdens het weekend
hebben de juryleden dan alle tijd om de nodige praktische regelingen te treffen.
-‐ Wat de beraadslaging betreft wijkt men opnieuw af van het wetsvoorstel Mahoux. De Hoge
Raad vindt dat enkel de juryleden zich over de schuldvraag mogen buigen. Pas wanneer er
geen voldoende meerderheid wordt bereikt mag het hof optreden en de doorslaggevende
stemmen uitbrengen. Wel mag de voorzitter de jury steeds ondersteunen bij de formulering
109
van diens motivatie. Men keert zich tegen de gezamenlijke beraadslaging omdat dit de
eigenheid van de assisenprocedure zou schenden: het alleen beraadslagen en beslissen over
de schuldvraag door de jury ziet men als een wezenlijk aspect van de assisenprocedure.
Bovendien zou de voorzitter van het hof een dominante positie kunnen verkrijgen wanneer
hij toegevoegd wordt aan de beraadslaging, hierdoor is het niet langer het volk dat recht
spreekt. Om toch in enige juridische-‐technische bijstand van de gezworenen te voorzien stelt
men voor een systeem te ontwikkelen waarbij de beroepsrechters de beraadslagingskamer
van de jury mogen betreden, in aanwezigheid van de partijen, om eventuele juridische
vragen te beantwoorden.
-‐ Op één punt met betrekking tot de jury wordt het wetsvoorstel Mahoux gevolgd: de arresten
van de hoven van assisen dienen gemotiveerd te worden, of het nu gaat om een
veroordeling of een vrijspraak. Daarbij dient men niet op alle conclusies van de partijen te
antwoorden: de voornaamste gronden weergeven waarop het verdict gesteund is volstaat.
Men wenste deze motivering echter op een heel andere wijze dan Mahoux te organiseren:
de jury zou eerst bij geheime stemming tot een verdict moeten komen dat vervolgens in de
zittingszaal bekend wordt gemaakt door het hoofd van de jury. Tijdens de beraadslaging die
daaraan vooraf gaat dient de jury alle doorslaggevende argumenten op papier te zetten om
die naderhand, via het hoofd van de jury, aan de beroepsrechters door te spelen. Na de
bekendmaking van het verdict over schuld of onschuld zouden de juryleden zich samen met
de beroepsrechters terug moeten trekken voor het opstellen van een motivatie, daarbij kan
men zich dan steunen op de argumenten die reeds werden overgemaakt aan het hof. Finaal
dient de jury deze motivering nog goed te keuren. Hieruit kan tevens afgeleid worden dat de
Hoge Raad voorstander is van het behoud van de geheime stemming. Ook wenste men het
systeem van vragenlijsten te behouden omdat deze een rol zouden kunnen spelen bij het
opstellen van de motivering en deze zelfs zouden kunnen vergemakkelijken.383
iii. Evaluatie van het Wetsvoorstel Mahoux en het advies van de Hoge Raad voor de
Justitie
258. Net zoals dat het geval was bij de Commissie Verstraeten-‐Frydman is de Hoge Raad geen
voorstander van het assisenhof, men wenst het dan ook af te schaffen. Opnieuw steekt de politiek
daar een stokje voor. Bijgevolg diende de Hoge Raad voor de Justitie haar advies over het
wetsvoorstel Maxhoux uit te brengen. Men maakt enkele aanpassingen en beoogt hiermee de
383 Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, Advies van de Hoge Raad voor Justitie Parl.St. Senaat, 2008-‐2009, nr. 4-‐924/2.
110
modernisering en simplifiëring van de assisenprocedure. Opnieuw kunnen we ons afvragen waarom
minister Stefaan De Clerck geen gevolg gaf aan de visie van de experts.384
iv. Van voorstel tot wet
259. Het wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen met bijkomend advies van de Hoge
Raad voor de Justitie werd door de Commissie Justitie van de Senaat besproken. Er werden enkele
amendementen van de Senaat aan toegevoegd waarna het voorstel werd goedgekeurd op 9 juli
2009.385
260. Uit de amendementen blijkt dat de Commissie voor de Justitie zich niet kon vinden in heel
wat voorstellen van senator Mahoux. Heel wat voorgestelde vernieuwingen werden dan ook flink
afgezwakt. Wet betreft de jury:
-‐ Wou men het aantal leden op twaalf houden in plaats van het te verlagen tot acht.
-‐ Wou men de leeftijdsgrenzen verruimen, daarbij stelde men echter een andere leeftijdsvork
voorop: eenentwintig tot vijfenzestig jaar.
-‐ Wou men een geslachtspariteit invoeren via de vereiste dat ten hoogste twee-‐derde van de
jury hetzelfde geslacht mag hebben.
-‐ Wel wou men de voorwaarde inzake geen voorafgaandelijke veroordelingen behouden.
-‐ Ook wou men de wrakingen zonder opgave van redenen van de gezworenen behouden. Een
motivering van de wrakingen zou immers impliceren dat er nieuwe regels moeten worden
opgesteld om dit te regelen. Deze zouden bij niet-‐naleving dan weer tot beroepsprocedures
kunnen leiden. Ook zou een motivering vaak moeilijk zijn en zouden de advocaten er soms
toe gedwongen worden hun verdedigingsstrategie bekend te maken.
-‐ Verder was men akkoord de jury vooraf samen te stellen. Daarbij moet er wel een maximale
termijn van twee werkdagen tussen de samenstelling en de openingszitting gehanteerd
worden. Bovendien wou men de samenstelling van de jury liever op een donderdag dan op
een vrijdag laten doorgaan. Dit zou de jury één werkdag bezorgen waarop men makkelijker
praktische regelingen kan treffen dan op een weekenddag. Wel was men voorstander van de
384 Het feit dat Ministers van Justitie Onkelinx en De Clerck weigerden om het hof van assisen en haar volksjury af te schaffen kan mogelijks als volgt verklaard worden: de afschaffing zou enkel mogelijk zijn mits een grondwetswijziging waarvoor een bijzondere meerderheid vereist is. Gelet op ons politieke landschap en de vele politieke partijen met hun uiteenlopende partijprogramma’s en standpunten zou dit geen evidentie zijn. Ook financiële overwegingen zouden een rol kunnen spelen. Een grootschalige hervorming heeft immers een prijskaartje. 385 Herziening van artikel 150 van de Grondwet, Parl.St Senaat, 2008-‐2009, nr. 4-‐1380/2; Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Amendementen, Parl.St. Senaat, 2008-‐09, nr. 4-‐924/3.
111
voorgestelde informatiesessie. Men wenste dit te organiseren door middel van een
videosessie opdat alle juryleden een identieke uitleg zou krijgen.
-‐ Men sloot zich aan bij het voorstel van de Hoge Raad voor de Justitie voor wat betreft het
beraad over de schuldvraag en de motivering van het antwoord op de schuldvraag: de jury
dient de schuldvraag alleen te beantwoorden en achteraf mogen het hof en de griffier hen
helpen bij het opstelling van de motivatie. Deze motivatie dient slechts de belangrijkste
argumenten die tot de beslissing hebben geleid weer te geven. Wanneer het hoofd van de
jury daarom vraagt zal het hof de beraadslagingskamer betreden om er antwoord te bieden
op alle gerezen juridische vragen, dit in aanwezigheid van alle partijen. Pas wanneer de jury
niet de vereiste meerderheid bereikt zal het hof een stemrecht verkrijgen.386 Men zette zich
dus duidelijk af tegen een gezamenlijk beraad.
261. Vervolgens werd het wetsvoorstel doorverwezen naar de Kamercommissie Justitie. De Kamer
ging op haar beurt te rade bij de afdeling wetgeving van de Raad van State.
De Raad van State had enkele bezwaren tegen het voorstel van de Senaat, ook met betrekking tot de
jury. Wat betreft de samenstelling van de jury ging het echter slechts om kleine details. In verband
met de motivering opperde men dat ook het hoofd van de jury de motivatie moest ondertekenen
naast de voorzitter van het hof en de griffier. Daarenboven vond de Raad dat de doorslaggevende
argumenten die tot de finale jurybeslissing geleid hebben zeer grondig uiteengezet moeten
worden.387
262. Het had wat voeten in de aarde, maar na het terugdraaien van een groot deel van de
amendementen van de Senaat werd het voorstel eindelijk definitief goedgekeurd door de Kamer en
teruggezonden naar de Senaat388 op 29 oktober 2009.389
Finaal heeft men een aantal wensen van de Senaat in verband met de jury behouden: de
beraadslaging over de schuldvraag in afwezigheid van beroepsrechters en de verplichte motivering
van de beslissing over de schuldvraag. Er zal trouwens nog steeds gebruik worden gemaakt van
vragenlijsten en in de motvering dient men niet alle conclusies te beantwoorden.
386 Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, verslag namens de Commissie voor Justitie, uitgebracht door de heren Delpérée en Van Parys, Parl.St. Senaat 2008-‐09, nr. 4-‐924/4; Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, tekst aangenomen door de Commissie voor de Justitie, Parl.St. Senaat, 2008-‐09, nr. 4-‐924/5. 387 Wetsontwerp tot hervorming van het hof van Assisen, advies van de Raad van State nr. 47.078/AG, Parl.St. Kamer, 2009-‐2010, nr. 52/2127/6. 388 Gezien de bicamerale procedure diende deze immers nog haar goedkeuring te geven. 389 Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Parl.St. Kamer 2009-‐2010, doc 52/2127/11.
112
Daarnaast werden er aantal zaken aangepast: de Senaat stelde een minimumleeftijd van
eenentwintig jaar voor om in de jury te mogen zetelen maar de Kamer trok dit op tot achtentwintig
jaar; referendarissen bij het Grondwettelijk Hof en bij het Hof van Cassatie mogen niet in de jury
zetelen en de voorzitter van de jury dient voortaan aangesproken te worden als het hoofd van de
jury. 390
Het aanpassen van de leeftijdsgrenzen is duidelijk de grootste wijziging.
263. De Senaat voerde finaal nog enkele amenderingen door en er werd een verslag uitgebracht
door de Commissie voor de Justitie onder leiding van senatoren Francis Delpéréé en Tony Van Parys.
Dit verslag verzette zich tegen de veranderingen die de Kamer had aangebracht en wou ze zelfs
terugdraaien.391 Uiteindelijk gebeurde dit niet en keurde de commissie het voorstel, dat indruiste
tegen haar eigen ontwerp, goed op 2 december 2009.392
Op 10 december 2009 gaf de plenaire vergadering van de Senaat haar zegen aan de Wet tot
hervorming van het hof van assisen.
Hiermee werd een lang verwacht eindpunt bereikt in eens reeds jarenlange aanslepende politieke
discussie.
4.4. De Wet van 21 december 2009
264. Tot slot kwam de lange reeks van hervormingsplannen aan zijn eind met de Wet van 21
december 2009 tot hervorming van assisen. Het wetsvoorstel van Mahoux werd niet geheel
overgenomen maar vormde duidelijk wel de basis.393 Dit wetsvoorstel werd, zoals hierboven reeds
aangehaald, gevolgd door het advies van de Hoge Raad voor de Justitie, aangenomen door de Senaat
en geamendeerd door de Kamer van Volksvertegenwoordigers.
265. Op 21 december 2009 werd de eigenlijke Wet tot hervorming van het Hof van Assisen
bekrachtigd en afgekondigd. Op 11 januari 2010 werd hij gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad en
390 S. DEMEULEMEESTER, Lekenrechters in strafzaken, Masterproef Rechten Ugent 2009-‐10, 22. 391 Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Amendementen, Parl.St. Senaat, 2008-‐09, nr. 4-‐924/3. 392 Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen. Tekst aangenomen door de plenaire vergadering en aan de koning ter bekrachtiging voorgelegd, Parl.St. Senaat, 2009-‐2010, nr 4-‐924/9. 393 Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, ingediend door de heer Philippe Mahoux, Parl.St. Senaat, 2007-‐2008, nr. 4-‐924/1.
113
tien dagen later, op 21 januari 2010, trad hij grotendeels in werking.394 Deze lijvige wet telde dertig
pagina’s en maar liefst 237 artikelen. Hierdoor werden heel wat artikelen uit het Strafwetboek, het
Wetboek van Strafvordering en het Gerechtelijk Wetboek aangepast. Via deze wet wou men de
doeltreffendheid van het assisenhof en de kwaliteit van de uitspraken verbeteren. Daarbij werd
rekening gehouden met de vereisten opgelegd door het EHRM.395
266. Ook voor deze wet werd er een overgangsregeling uitgewerkt. Dit was noodzakelijk voor de
zaken die na de inwerkingtreding ervan voor het hof kwamen.
De nieuwe wet diende direct toegepast te worden op de misdaden die na de inwerkingtreding door
de kamer van inbeschuldigingstelling naar een hof van assisen werden verwezen. De zaken die reeds
verwezen waren maar die nog niet behandeld werden dienen afgehandeld te worden conform de
oude bepalingen. De motiveringsplicht diende wel meteen te worden toegepast.
De nieuwe voorwaarden voor de selectie van de jury golden voor de lijsten die werden opgesteld na
de inwerkingtreding van de nieuwe wet. Tot op dat moment bleven de oude lijsten gehanteerd.396
267. In wat volgt zullen de belangrijkste hervormingen met betrekking tot de jury uiteengezet
worden.
i. Wijzigingen betreffende de samenstelling van de jury
268. De jury blijft bestaan uit twaalf juryleden, zoals dat traditioneel het geval is.397 De nieuwe wet
voert wel de bepaling in dat slechts twee derden van de juryleden hetzelfde geslacht mag hebben op
het moment dat de jury wordt samengesteld.398 Ook de leeftijdsgrenzen worden verruimd: voortaan
moeten juryleden tussen de achtentwintig en de vijfenzestig jaar oud zijn.399
Daarenboven wordt de lijst met personen die omwille van hun beroep uit de jury geweerd dienen te
worden geherformuleerd en uitgebreid.400 Het gaat onder meer om de referendarissen bij het Hof
394 Wet 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen, BS, 11 januari 2010. 395 L. GYSELAERS, Hof van assisen. De bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek. Artikelsgewijze bespreking in Artikel & commentaar, Mechelen, Kluwer, 2012, 6. 396 X., “Hervorming assisenprocedure”, NjW 2010, afl. 216, 102. 397 Art. 289 §3 Sv., gewijzigd bij Art. 91 Wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen, BS, 11 januari 2010. 398 X., “Hervorming assisenprocedure”, NjW 2010, afl. 216, 103. 399 Art. 221 Ger.W., gewijzigd bij Art. 216 Wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen, BS, 11 januari 2010. 400 X., “Hervorming assisenprocedure”, NjW 2010, 103.
114
van Cassatie en het Grondwettelijk Hof, de leden van de Hoge Raad voor de Justitie en de leden van
het Europees parlement.401
Belangrijker dan de hierboven opgesomde wijzigingen is de bijkomende voorwaarde van afwezigheid
van een veroordeling van meer dan vier maanden gevangenisstraf of een werkstraf van meer dan
zestig uur.402 De voorzitter van het hof van assisen dient deze voorwaarde te controleren op het
moment dat de jury wordt gevormd.403
269. De samenstelling van de jury moet volgens de wet voor het proces zelf gebeuren. Men
opteert daarbij voor een samenstelling minimum twee werkdagen vooraleer de debatten starten.404
270. Tenslotte dient opgemerkt te worden dat de jury voortaan een informatiesessie moet
bijwonen over de werking van het assisenhof en haar taak, rechten en plichten. Deze sessie dient
plaats te vinden vooraleer het assisenproces van start gaat.405
ii. Wijzigingen betreffende het beraad over de schuldvraag
271. Alleen de leden van de jury dienen over schuld of onschuld te oordelen. De wet voert dus
geen gezamenlijk beraad in over de schuldvraag tussen de juryleden en het hof. Wel kan het hof zich,
in aanwezigheid van de partijen, naar de beraadslagingskamer begeven om juridische vragen te
beantwoorden. Dit is slechts mogelijk na een verzoek van de jury.406
iii. Wijzigingen betreffende de motivering van de schuldvraag
272. Vóór de hervorming van 2009 stelde het Wetboek van Strafvordering dat de arresten van het
Hof van assisen niet gemotiveerd dienden te worden. De jury was slechts verplicht om met “ja” of
“neen” te antwoorden op de vragen die hen voorgelegd werden door de voorzitter van het hof. De
uitslag van de stemming bevatte geen enkele commentaar en de jury diende slechts te stellen dat
men ‘in gemoede overtuigd’ een beslissing had genomen.407 Het arrest Taxquet bepaalde echter dat
401 Art. 224 Ger.W., gewijzigd bij Art. 218 §3-‐10 Wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen, BS, 11 januari 2010. 402 Art 231 Ger.W., gewijzigd bij Art. 219 Wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen, BS, 11 januari 2010. 403 K. DEFOORT, “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen: enkele veranderingen in de praktijk”, T. Strafr. 2010, 20. 404 Art. 89 van de Wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen, BS, 11 januari 2010. 43 405 Art. 91 Wet van de Wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen, BS, 11 januari 2010. 406 Art. 139 van de Wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen, BS, 11 januari 2010. 407 X., “Hervorming assisenprocedure”, NjW 2010, afl. 216, 102.
115
de veroordeelde moet kunnen achterhalen waaraan hij precies schuldig werd bevonden, daarom
drong er zich een aanpassing van de bewijsstandaard op.
273. Bij Wet van 21 december 2009 en met ingang vanaf 21 januari 2010 is daar verandering
gekomen. Deze wet schrijft voor dat de jury niet alleen moet beslissen over de schuldvraag, maar
deze beslissing voortaan ook moet motiveren. De jury kan beslissen de beschuldigde vrij te spreken
of hem schuldig te verklaren en zal beide moeten motiveren. 408 Men kan aldus niet aan de
motiveringsplicht ontsnappen door vrijspraak.
274. Nadat de jury de schuldvraag beoordeeld heeft moet men zich samen met het hof
terugtrekken in de beraadslagingskamer om daar de voornaamste redenen van hun beslissing op te
lijsten.409 De eigenlijke redactie van de motivering zal door de beroepsrechter gebeuren. Deze
motivering dient naderhand ondertekend te worden door de voorzitter, het hoofd van de jury en de
griffier.410
275. Er valt op te merken dat deze motiveringsplicht indirect weerslag heeft gehad op de
formulering van de eedaflegging. Voor de motiveringsplicht diende men volgens de eed ‘naar zijn
geweten en innerlijke overtuiging’ te oordelen, voortaan maken deze bewoordingen niet langer deel
uit van de eedformule. Ook de vergelijkbare woorden ‘zijt gij in gemoede overtuigd’ uit het oude
artikel 342 van het Wetboek van Strafvordering werden aangepast omdat ze niet langer toepassing
kunnen vinden bij de beraadslaging.
276. Dankzij de motiveringsplicht dient het hof een betere kijk op de motieven van juryleden
achter de veroordelingen en vrijspraken te krijgen.
Indien het hof meent dat de motieven die worden aangehaald niet voldoende zijn om tot
schuldigverklaring over te gaan, kan zij unaniem beslissen de zaak te onderwerpen aan een nieuw
hof en dus ook een nieuwe jury. Deze controletechniek kan het hof enkel uitoefenen bij
schuldigverklaringen, nooit bij vrijspraak.411 De procedure waarbij het hof een zaak kan uitstellen en
verwijzen naar een nieuwe zitting met een nieuwe jury, wanneer de jury zich kennelijk heeft vergist
over een belangrijk item, werd dus beperkt want de mogelijkheid bestaat slechts nog in de gevallen
waarin de beschuldigde effectief schuldig werd bevonden.412
408 K. DEFOORT, “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen: enkele veranderingen in de praktijk”, T. Strafr. 2010, 22. 409 Art. 334, 1e lid Sv. 410 X., “Hervorming assisenprocedure”, NjW 2010, afl. 216, 102. 411 Art. 336 Sv. 412 X., “Hervorming assisenprocedure”, NjW 2010, afl. 216, 102.
116
277. Ook heeft de invoering van de motiveringsplicht ervoor gezorgd dat de toetsingsbevoegdheid
van het Hof van Cassatie verruimd werd. Cassatie mag immers nagaan of er sprake is van een
motivering en of deze niet tegenstrijdig, dubbelzinnig of onduidelijk is. Daarnaast kan men ook
controleren of de motivering op geen ontoelaatbare bewijzen gesteund is en of ze overeenstemt met
de toegepaste wettelijke regels.413
4.5. Evaluatie
278. Er valt te concluderen dat er in België al dikwijls stemmen zijn opgegaan om het hof van
assisen en de volksjury op te doeken.
In 2005 stelde de Commissie Verstraeten-‐Frydman een extreme ommekeer voor en opperde voor de
afschaffing van het assisenhof. In plaats van een geheel nieuw systeem uit te bouwen koos de
politiek er uiteindelijk voor om het assisenhof te behouden mits modernisering. België heeft hier de
kans laten liggen om vanaf nul te beginnen. De commissie diende vervolgens een aantal voorstellen
tot modernisatie uit te werken maar deze werden nooit toegepast.
Senator Mahoux diende in 2007 en 2008 tweemaal een wetsvoorstel in tot hervorming van het hof
van assisen maar ook dit bleef zonder gevolg.
279. Pas nadat België veroordeeld werd door het EHRM ingevolge de zaak Taxquet werd er
effectief werk gemaakt van een hervorming. Het EHRM maakte het immers zeer duidelijk dat het
ontbreken van een motiveringsplicht bij de uitspraken over de meest ernstige strafzaken niet te
rijmen valt met het recht op een eerlijk proces. De politiek trok aan de alarmbel en de bestaande
wetsvoorstellen werden in sneltempo van onder het stof gehaald en nader uitgewerkt.
Eerst diende de Hoge Raad voor de Justitie haar advies te geven. Men vond een afschaffing van het
assisenhof de meest wenselijke oplossing maar opnieuw botste dit met de opinie van de toenmalige
Minister van Justitie. Bijgevolg diende de Raad enkele voorstellen uit te werken om de
assisenprocedure aan te passen.
280. Na behandeling in de Kamer en Senaat kwam finaal de Wet van 21 december 2009 tot stand.
Dit resulteerde in een aantal verbeteringen, met als voornaamste de invoering van een
motiveringsplicht.
413 G. LATOIR, “Bloemen verwelken, schepen vergaan, maar het hof van assisen blijft eeuwig bestaan. Het debat omtrent het hof van assisen”, Ad Rem 2009, afl. 2, 30-‐41.
117
Via deze motiveringsplicht komt de wet tegemoet aan de veroordeling door het EHRM, daarenboven
kan dit als de beste hervormingsmaatregel tot nog toe beschouwd. De wetgever lijkt er immers goed
in geslaagd een haalbare regeling uit te werken. Bovendien blijkt uit de rechtspraak van het EHRM
dat de bestaande motiveringsplicht in overeenstemming is met de regels van het EVRM. Ook heeft
het Hof van Cassatie via haar rechtspraak aangegeven dat het feit dat de gezworen zonder bijstand
beraadslagen over de schuldvraag, maar bij de motivering daarvan worden bijgestaan door het hof,
geen schending uitmaakt van artikel 6 EVRM.414
Ook zullen heel wat rechtsgeleerden, magistraten en advocaten deze wijziging toejuichen. Het
gebrek aan motivering was immers vele jaren lang een belangrijk argument contra de
assisenprocedure en haar volksjury.415 Velen vonden het onbegrijpelijk dat alle andere rechters hun
verdict moesten motiveren en dat er voor de volksjury een uitzondering gemaakt werd. Het
ontbreken van een motivering stond dan ook vaak het begrijpen, aanvaarden en controleren van een
assisenveroordeling of vrijspraak in de weg.416 Daarenboven bestond er heel wat kritiek op het feit
dat iemand tot een zeer lange gevangenisstraf kan veroordeeld worden, waartegen bovendien geen
beroep ten gronde mogelijk is, zonder daarbij de redenen van zijn veroordeling te kennen.417
Wat betreft de motivering vervult de hervormingswet van 2009 dan ook haar verwachtingen.
Jammer genoeg biedt de wet geen oplossing voor alle andere problemen omtrent assisen en de
volksjury.
281. Als we de hervormingen met betrekking tot de samenstelling van de jury en het beraad op
een rijtje zetten kan er zelfs geconcludeerd worden dat de Wet van 21 december 2009 al bij al als
een beperkte hervorming beschouwd kan worden. De politiek en de wetgever hebben immers de
kans aan zich laten voorbijgaan om de procedure eigentijdser te maken via grootse adaptaties aan de
huidige maatschappij. Het lijkt er dan ook op dat deze laatste hervorming slechts een lapmiddel is
waardoor het hof van assisen nog een tijdje kan blijven meegaan.
414 L. HUYBRECHTS, “Strafrechtelijke motiveringsplicht in de branding: Over de motiveringsverplichting i.v.m. feit en schuld”, NC 2012, 115. 415 F. CLEMENT DE CLETY, “Plaidoyer pour la cour d’assises”, Journ.proc. 2005, afl. 502, 8. 416 M. MALSCH, “De jury en andere vormen van lekeninbreng”, Orde dag 2004, afl. 25, 63. 417 J. MASSCHELIN, “De assisenprocedure brengt maatschappelijke rust”, Orde dag 2004, afl. 25, 68.
118
4.6. Kritieken en voorstellen
282. Hieronder zullen de voornaamste hervormingen met betrekking tot de volksjury, die door de
Wet van 21 december 2009 tot stand kwamen, vanuit een kritisch oogpunt bekeken worden. De
kritieken en voorstellen die daarbij geformuleerd worden geven mijn persoonlijke opinie weer en
worden aangevuld met de ideeën van rechtsgeleerden die dezelfde mening toebedeeld zijn. Hierbij
wordt ook teruggegrepen naar sommige argumenten uit hoofdstuk IV. dat de pro’s en contra’s van
de jury naast elk plaatste (supra).
Er dient opgemerkt te worden dat over elk van deze punten heel wat discussie bestaat binnen de
rechtsleer en dat de aangehaalde kritieken en voorstellen niet noodzakelijk de heersende mening
weerspiegelen.
i. Betreffende de samenstelling van de jury
-‐ Aantal leden: het lijkt positief dat er niet aan het aantal leden geraakt werd door de
recentste hervorming. In het verleden werd meermaals voorgesteld om de jury af te
slanken tot acht leden (supra), dit zou echter geen goede zaak zijn. Op het moment van
beoordeling is er immers steeds sprake van subjectiviteit waardoor het beter is om met
voldoende personen te zijn die elkaar kunnen overtuigen en kunnen motiveren hoe men
tot een bepaalde beslissing is gekomen. Bovendien zou de omvang van de jury wel
degelijk een invloed hebben op de kans tot veroordeling of vrijspraak en is twaalf zelfs
nog wat weinig om de samenleving goed te kunnen weerspiegelen.418 En laat het
weerspiegelen van de samenleving binnen de jury nu net één van de vereisten van de
Grondwetgever zijn.419 Door het aantal juryleden te verlagen zou de jury nog minder
divers worden.
Het valt tevens te betwijfelen dat de individuele leden van een kleinere groep hun
mening beter zouden kunnen laten gelden dan in een grotere groep. Het zijn immers
meestal dezelfde personen die graag op de voorgrond treden omwille van hun karakter,
voor anderen geldt dan weer het omgekeerde.
418 C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, 408-‐409; P. KLIK en P.VAN KOPPEN, “De jury” in P.J. VAN KOPPEN, D.J. HESSING, G.J. MERKELBACH en H.F.M. CROMBAG (eds.), Het Recht van Binnen. Psychologie van het Recht, Kluwer, Deventer, 2002, 816. 419 P. KLIK en P.J. VAN KOPPEN, “De jury” in P.J. VAN KOPPEN, D.J. HESSING, G.J. MERCKELBACH, H.F.M. CROMBAG (eds.), Het Recht van binnen. Psychologie van het Recht, Kluwer, Deventer, 2002, (804) 816.
119
-‐ Leeftijd: de Wet van 21 december 2009 breidde de leeftijdsvork voor juryleden uit naar
achtentwintig tot vijfenzestig jaar. Dit lijkt een eerste stap in de positieve richting te zijn,
toch had men heel wat verder kunnen gaan.
Wat betreft deze leeftijdsgrenzen is het niet eenvoudig te bepalen vanaf welke leeftijd
men matuur genoeg is om als jurylid te kunnen optreden. Bovendien spelen andere
elementen dan louter de leeftijd een rol. Desalniettemin lijkt de huidige leeftijdsvork niet
ideaal en discriminerend. Het is immers zeer merkwaardig dat jongeren vanaf achttien
jaar bekwaam worden geacht om te stemmen en zelfs deel mogen nemen aan politieke
verkiezingen, ze worden daarentegen niet bekwaam geacht om in een volksjury te
zetelen. Wanneer voorstanders van de volksjury aanhalen dat de jury het toonbeeld van
de democratie is dan haalt men daarbij meestal aan dat dit samengaat met het politieke
stemrecht. Als beiden werkelijk hand in hand gaan lijkt het vreemd dat er afwijkende
leeftijdsregels gehanteerd worden. Er valt tevens op te merken dat de kieslijsten de basis
vormen voor het selecteren van potentiële juryleden en dat veel jongvolwassenen
vandaag een goede opleiding genoten hebben.420 Een verlaging van de leeftijdsgrens zou
overigens tot meer interesse van de jeugd in justitie kunnen leiden.
De ondergrens van achtentwintig jaar die vandaag de dag geldt werd gekozen omdat
men vanaf dezelfde leeftijd magistraat kan worden (infra). Om magistraat te kunnen
worden wordt een voorafgaandelijke juridische opleiding vereist, om in de jury te zetelen
dient men echter geen juridische kennis te hebben. Door beiden samen over de zwaarste
misdrijven te laten beslissen wenst men de professionaliteit van de magistraten te
combineren met het gezonde verstand van de jury. Het is echter een raadsel waarom
dezelfde leeftijdsregeling voor beiden zou moeten gelden wanneer de
opleidingsvereisten totaal verschillen.
Ook is het vreemd dat personen die ouder zijn dan vijfenzestig niet langer capabel geacht
worden om deel uit te maken van een volksjury. De leeftijdsverwachting blijft steeds
stijgen421 en bovendien zijn er onder de vijfenzestig-‐plussers heel wat personen die
gezien hun pensioen voldoende tijd zouden hebben om in een jury te zetelen. Wanneer
men meent de taak van jurylid toch niet aan te kunnen bestaat daar trouwens een
420 C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, 407. 421 http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/sterfte_leven/tafels/; C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, 407.
120
eenvoudige wettelijk voorziende oplossing voor: men kan een vrijstelling aanvragen bij
de voorzitter van het assisenhof.
Concluderend lijkt het beter om de minimumleeftijd verder te verlagen en geen
maximumleeftijd te hanteren.
-‐ Geslacht: wat betreft de geslachtspariteit, ingevoerd door de hervormingswet van 2009,
kunnen we stellen dat dit niet overeenstemt met het principe van lottrekking en
willekeurig samenstellen van een volksjury. Daarenboven stelt zich de vraag wat de
meerwaarde van een geslachtspariteit is. Vermoedelijk zorgt dit er enkel voor dat de
lottrekking nog complexer en duurder wordt. In de praktijk moeten er immers tot drie
keer meer potentiële juryleden opgeroepen worden dan voor deze regel in voege trad.
Dit kost ongetwijfeld meer tijd en geld, wat niet te verantwoorden lijkt gezien justitie
vandaag de dag al met zware overbelasting kampt. Zeker in combinatie met het
wrakingssysteem valt er nog amper te spreken over willekeurig gekozen burgers. Had
men dergelijke geslachtspariteit plausibel willen maken dan had men consequent
moeten zijn door een soortgelijke regel op te leggen voor de beroepsrechters. Bovendien
kunnen we ons afvragen of er dan ook geen onderscheid gemaakt moet worden tussen
bijvoorbeeld zelfstandigen en werknemers, allochtonen en autochtonen?
Finaal kan opgemerkt worden dat men deze genderverhouding veel minder complex zou
kunnen organiseren door met twee lotingslijsten te werken: één voor de mannen en één
voor de vrouwen, waaruit dan telkens zes personen geselecteerd worden per proces.422
-‐ Wat betreft het feit dat bepaalde personen voortaan uit de jury geweerd worden
omwille van een voorafgaandelijke strafrechtelijke veroordeling: dit lijkt een positieve
wijziging te zijn. Dergelijke regels lijken immers noodzakelijk om de geloofwaardigheid
van de volksjury te behouden. In de praktijk blijkt het echter niet zo eenvoudig om te
achterhalen of men al dan niet een strafrechtelijke veroordeling heeft opgelopen.
Hiertoe dient de voorzitter van het hof van assisen, op het ogenblik van de samenstelling
van de jury, voor elk potentieel jurylid een recent uittreksel uit het strafregister op te
vragen. Indien men zeer kort voor de opvraging een veroordeling opgelopen heeft is het
echter mogelijk dat deze nog niet weergegeven wordt. Daarom zal de voorzitter ook aan
iedere kandidaat-‐gezworene moeten vragen of men recentelijk veroordeeld werd.
Daarbij stelt zich de vraag of men daar wel eerlijk op zal antwoorden. Men kan het
422 Hoorcollege Grondige Studie Strafvordering Professor P. Traest 8 november 2012.
121
naleven van deze voorwaarde dus niet voor de volle 100% garanderen.423
Tot slot kan opgemerkt worden dat de grens die inzake voorafgaandelijke veroordelingen
gehanteerd wordt eigenlijk zeer laag is: zelfs bij een zwaar verkeersongeval kan je al
uitgesloten worden uit de jury terwijl je dan absoluut geen crimineel bent.424 Het lijkt dus
niet slecht om de momenteel gehanteerde grenzen te herbekijken.
-‐ Selectieprocedure en voorwaarden: de selectieprocedure van juryleden is behoorlijk
ingewikkeld en vraagt heel wat tijd. Bovendien zullen heel wat personen aan hun taak
trachten te ontsnappen. Jammer genoeg heeft de hervormingswet hier weinig of niets
aan veranderd.
Er kan eventueel nagedacht worden over een methode waarbij de reeds bestaande
lijsten aangewend worden om personen op te roepen voor een langere periode.
Momenteel moet men naar de voorlopige lijsten teruggrijpen voorafgaand aan elk
assisenproces. Zo’n methode zou echter de representativiteit van de jury kunnen
verstoren. Er is alleszins ruimte tot verbetering van de selectieprocedure, stof tot
nadenken!
Ook lijken de het huidige selectievoorwaarden geen goede afspiegeling van de
maatschappij te genereren. Wil men dit bereiken dan dient men de criteria uit te breiden
om zo bijvoorbeeld rekening te kunnen houden met factoren zoals woonplaats, etnische
achtergrond en beroep. Ook zou een hogere vergoeding van de juryleden een betere
vertegenwoordiging van alle lagen van de bevolking kunnen bewerkstellingen. Er wordt
gedacht dat men dan minder snel geneigd zal zijn zich van de jurytaak te willen
onttrekken.
Wat betreft de voorafgaandelijke samenstelling van de jury aan het proces hakte de
wetgever in 2009 wel een knoop door. Voortaan moeten de juryleden, na hun selectie,
minstens 2 dagen krijgen vooraleer de debatten aanvangen. Het lijkt echter aangeraden
nog één dag meer te voorzien. Door de samenstelling van de jury op
donderdagvoormiddag te laten geschieden met aansluitend een informatiesessie in de
namiddag rest er de juryleden immers één werkdag om praktische regelingen te treffen
423 K. DEFOORT, “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen: enkele veranderingen in de praktijk”, T.Strafr. 2010, afl. 1, 20. 424 Hoorcollege Grondige Studie Strafvordering Professor P. Traest 8 november 2012.
122
naast het weekend. Tijdens het weekend is het vaak moeilijker om dergelijke regelingen
te treffen gezien heel wat bedrijven en instellingen dan gesloten zijn.
-‐ Discretionaire wrakingsmogelijkheid: de wet van 2009 heeft op dit vlak geen wijzigingen
doorgevoerd, juryleden kunnen daarom nog steeds gewraakt worden zonder dat daarbij
een reden moet worden bekend gemaakt. Dit systeem lijkt niet ideaal, het zou er
immers toe leiden dat een jury nooit de samenleving en publieke opinie kan
weerspiegelen. Studies tonen bovendien aan dat de voorkeur meestal uitgaat naar
thuiswerkende vrouwen en werklozen. Het behoeft geen verdere uitleg dat deze
geenszins de gehele bevolking kunnen vertegenwoordigen.425 Er valt echter op te merken
dat het invoeren van een gemotiveerde wraking niet zo eenvoudig is. Dergelijke wraking
kan immers aangevochten worden waardoor het systeem nog ingewikkelder wordt
gemaakt. Ook stelt zich de vraag wie zo’n motivering zal moeten geven en wanneer.426
ii. Betreffende de taak van de jury
-‐ Wat betreft de voorafgaandelijke infosessie: het invoeren van een infosessie lijkt zeer
positief te zijn. We kunnen ons echter afvragen wat deze sessie concreet zou moeten
inhouden. De wet van 21 december 2009 stelt dat de nadere regels bij KB bepaald
moeten worden. Tot op heden is hier er echter nog geen sprake van.
-‐ Wat betreft het dubbel beraad: ondanks verschillende voorstellen (supra) uit het
verleden heeft de wetgever van 2009 nagelaten een dubbel beraad in te voeren. Zo’n
systeem zou de voordelen van beroepsrechters en lekenrechters nochtans goed kunnen
combineren. Nog beter dan zo’n gezamenlijk beraad lijkt het invoeren van een beraad
waarbij een onafhankelijk jurist ingeschakeld wordt. Deze jurist zou de jury kunnen
begeleiden zonder daarbij zelf te beïnvloeden zoals een beroepsmagistraat dat kan.
Magistraten beschikken immers over heel wat gezag en kunnen de juryleden dan ook
mogelijks intimideren. Een onafhankelijk jurist zou de drempel om voor zijn eigen
mening uit te komen en te participeren in het beraad moeten verlagen gezien hij minder
autoritair overkomt. Hopelijk wordt hier in de toekomst nog eens over nagedacht
425 C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, afl. 3, 408; P. DE HERT, “De discussie over de jury in België”, Orde dag 2004, afl.25, 10; P. KLIK en P.J. VAN KOPPEN, “De jury” in P.J. VAN KOPPEN, D.J. HESSING, G.J. MERKELBACH en H.F.M. CROMBAG (eds.), Het Recht van Binnen. Psychologie van het Recht, Deventer, Kluwer, 2002, 816. 426 C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, afl. 3, 408.
123
wanneer men vast blijft houden aan de volksjury.
-‐ Wat betreft de motiveringsplicht van de jurybeslissingen: er bestaat geen twijfel over dat
de motiveringsverplichting de beste wijziging is van de laatste hervormingswet. de
huidige vereiste motivering brengt tal van voordelen met zich mee:
o Het komt de kwaliteit van de uitspraken ten goede en voert een controle in. Men
dient zijn beslissing genomen op basis van innerlijke overtuiging immers te
rationaliseren en te objectiveren door concrete bewijselementen voor te leggen
in plaats van emotionele argumenten. Op die manier wordt subjectiviteit
vermeden en kan men nieuwe processen justificeren.
o De juryleden moeten voortaan hun gezamenlijke beslissing inzake schuld
onderbouwen in plaats van anoniem te stemmen. Hierdoor wordt het voor
enkelingen minder makkelijk om de andere juryleden te overtuigen van hun
zienswijze.
o Alle partijen kennen de redenen van vrijspraak of veroordeling. Dit leidt er ook
toe dat men de uitspraak meestal zal aanvaarden.
o Bovendien wordt de motiveringsplicht voorzien in artikel 149 van de Grondwet
en valt het te beschouwen als een fundamentele waarborg op een eerlijk proces
in de zin van art. 6 EVRM.427
o Er kan geconcludeerd worden dat een motiveringsverplichting absoluut
noodzakelijk is om willekeur, overmatig zware straffen en ongegronde
vrijspraken of veroordelingen te voorkomen.428
o Ter uitbreiding: wat de vragen betreft waarop de jury met “ja” of “neen” moet
antwoorden lijkt het positief dat men deze behouden heeft naast de vrij recente
motiveringsverplichting. Het lijkt immers positief dat na het beraad en de
discussie alles nogmaals op een rijtje gezet wordt, punt per punt. Bovendien zou
men aan de hand van deze ja-‐neen vragen naderhand een duidelijke motivering
kunnen opstellen.
Over deze motiveringsplicht dus niets dan lof. Vanzelfsprekend zullen hieromtrent geen
aanpassingen voorgesteld worden.
427 R. VERSTRAETEN en L. GYSELAERS, “Naar een hervorming van de assisenprocedure?” in P.F. ANTHONISSEN, P. BEKAERT, K. BOURGEOIS et al. (eds.), Recht in beweging, Maklu, 2006, 299-‐320. 428 C. BAEKELAND, “De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel 150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, afl. 3, 411.
124
5. De toekomst?
283. Huidig Minister van Justitie Koen Geens is al geruime tijd vragende partij voor een beperking
van de rol van de assisenjury. Hij gaf in verschillende interviews en debatten te kennen dat hij zowel
de assisenprocedure zelf als de rol van de volksjury daarin grondig wenst te herbekijken, daarbij
stelde hij dat een volksjury zich volgens hem niet langer over misdrijven in de sfeer van terrorisme of
zware criminaliteit zou moeten uitspreken.429
De volksjury zou naar de mening van Geens wel nog zijn nut bewijzen bij passionele misdrijven. Bij
passionele misdrijven is het immers zo dat de juryleden zich over het algemeen vrij eenvoudig in de
zaak kunnen inleven om achteraf onderling te debatteren over de motieven die tot een bepaald
misdrijf geleid. Daardoor zou men finaal tot een goed overwogen oordeel kunnen komen. Bovendien
zal in er in de meeste zaken geen discussie bestaan over de feiten waardoor er weinig technische of
wetenschappelijke discussies over de bewijslast plaatsvinden. Voor processen over terroristische
zaken of zaken geworteld in de zware criminaliteit is de situatie heel anders, daarom lijkt een
volksjury in zo’n gevallen geen meerwaarde te hebben. Bovendien hebben heel wat mensen schrik
om als jurylid te moeten zetelen voor zo’n zware processen. 430
284. Geens zette zijn woorden kracht bij met daden: op 18 maart 2015 stelde hij zijn officiële
Justitieplan voor in de Kamer. Geens ambieert via de uitvoering van dit plan een efficiëntere en
doeltreffendere werking van justitie te verwezenlijken, zonder daarbij aan kwaliteit in te boeten. Het
plan omvat een hele resem voorstellen waaronder enkele met betrekking tot het hof van assisen.
Vooreerst wenst Geens alle misdaden correctionaliseerbaar te maken en is hij de mening toegedaan
dat de beroepsmagistraten deel moeten nemen aan de deliberatie van de jury over de schuldvraag.
Minister Geens meent immers dat de oorspronkelijke reden tot oprichting van de volksjury, met
name een democratische deelname van het volk in de berechting van de zwaarste misdrijven, reeds
lang achterhaald is doordat het grootste deel van de misdaden op heden gecorrectionaliseerd wordt.
Daarnaast stelt hij dat de rechtspleging voor het hof van assisen en haar volksjury geen betere
rechtspleging garandeert dan een behandeling door beroepsrechters.
429 X., "Geens overweegt assisen af te schaffen voor georganiseerde misdaad en terrorismeprocessen", De Standaard, 16 november 2014. 430 F. MICHIELS, "Justitieminister Geens vragende partij voor beperking rol assissenjury", De Morgen, 17 november 2014.
125
In het plan wordt daarenboven aangehaald dat de assisenprocedure zeer zwaar en kostelijk is, dat de
samenstelling van de jury niet steeds representatief is voor onze samenleving en dat er een gevaar
bestaat op beïnvloeding. Dit laatste geldt in het bijzonder wanneer het gaat om zaken met
betrekking tot zware en georganiseerde criminaliteit, het is immers niet ondenkbeeldig dat er dan
getracht zal worden het juryverdict naar zijn hand te zetten door bedreiging of geweld.
Geens meent daarenboven dat beroepsrechters door hun specialisatie en ervaring beter in staat zijn
om de waarde en de wettigheid van aangeleverd bewijsmateriaal correct te kunnen inschatten, zeker
wanneer het om complexe dossiers gaat. De beroepsrechters vormen aldus een meerwaarde
tegenover de volksjury.
Ook wordt de meest recente wetswijziging met betrekking tot de volksjury van 21 december 2009
aangehaald: er wordt gesteld dat deze wet een aantal positieve wijzigingen heeft voortgebracht
maar geen antwoordt biedt op vele van de steeds terugkerende kritieken op de assisenprocedure.
Dit standpunt wordt binnen deze masterproef bijgetreden (supra).
285. Om al deze redenen wenst minister Geens twee concrete wijzigingen aan te brengen:
-‐ Wat betreft de deelname van de beroepsmagistraten aan de deliberatie van de jury over
de schuldvraag wenst men terug te grijpen naar de voorstellen van de Commissie
Verstraeten-‐Frydman.
-‐ Wat betreft correctionalisering wil men alle misdrijven correctionaliseerbaar maken.
Men zou echter geen automatisme invoeren voor de huidige categorie niet-‐
correctionaliseerbare misdaden waardoor verwijzing naar het hof van assisen voor deze
gevallen mogelijk blijft.
Naast deze twee voorstellen stelt Geens dat er in een latere fase mogelijks gedacht kan worden om
de grondwet te wijzigen zodat de volksjury samen met de assisenprocedure kan afgeschaft worden
of zodat de volksjury en de assisenprocedure slechts in zeer uitzonderlijke gevallen zullen gebruikt
worden.431
286. Het blijft afwachten of deze voornemens en plannen van minister Geens werkelijkheid zullen
worden. Er is alvast duidelijk gebleken dat hij geen voorstander is van het huidige systeem en
daartegen actie wenst te ondernemen. 431 https://nimbu.global.ssl.fastly.net/s/1jn2gqe/assets/Plan_justitie_18maart_NL.pdf
126
Hoofdstuk VIII. Slotbeschouwingen
1. Conclusie
287. In het eerste hoofdstuk werd de historiek van de volksjury besproken. De volksjury blijkt een
eeuwenoud verschijnsel te zijn dat gedurende haar bestaan al heel wat te verduren heeft gekregen.
Het eerste jurysysteem ontstond vier eeuwen voor onze tijdrekening in het Oude Griekenland en
werd later afgeschaft door de Romeinen. Rond de 13de eeuw dook het opnieuw op in Europa toen
Engeland voor het eerst een volksjury installeerde. Doel van dit systeem was burgers volledig
unaniem en in volle overtuiging te laten beslissen over de zwaarste misdrijven binnen de
maatschappij. In de praktijk trachtte men de juryleden meestal te beïnvloeden waardoor dit systeem
niet goed functioneerde. Frankrijk toonde haar bewondering voor de Engelse volksjury en voerde het
in met de komst van de Franse Revolutie. De jury, ‘la fille de la révolution’, moest komaf maken met
de willekeurige rechterlijke beslissingen die in die tijd schering en inslag waren. Het jurysysteem
werd vervolgens aangepast door de codificaties van Napoleon. Deze zorgden er tevens voor dat de
jury heel continentaal Europa bereikte. De vaststelling dat de volksjury in België werd geïntroduceerd
ten tijde van de Franse overheersing onder Napoleon is dan ook weinig verrassend. Ook in Nederland
werd de juryrechtspraak onder Napoleons bewind ingevoerd. Dit was echter van korte duur want
Willem I Van Oranje-‐Nassau schafte het systeem na enkele jaren opnieuw af. Gezien België toen
onder Nederlands gezag stond verdween het ook uit onze contreien. Deze afschaffing werd echter
niet goed onthaald, daarom werd de volksjury vrijwel meteen na de Belgische onafhankelijkheid
heringevoerd. België beschouwde de volksjury immers als hét symbool van democratie en
volkssoevereiniteit. Bij de invoering ervan had men dan ook een grotere participatie van de burger
en een sterker vertrouwen in justitie voor ogen. Tot op vandaag houden velen daar sterk aan vast
waardoor de assisenprocedure en haar volksjury nog steeds bestaan.
288. In een tweede hoofdstuk werd de huidige assisenprocedure toegelicht. Een goed begrip
daarvan is immers nodig om de werking van de volksjury goed te kunnen vatten. Haar specifieke taak
binnen deze procedure werd samen met haar samenstelling in een derde hoofdstuk uiteen gezet. We
konden vaststellen dat de samenstelling van de jury geschiedt via een ingewikkeld systeem met vier
fasen. In elk van deze fasen wordt er gebruik gemaakt van speciale lijsten en specifieke
uitsluitingsgronden. Uiteindelijk dient men voor elke assisenzaak twaalf juryleden te selecteren via
loting. Daarenboven zullen er nog een aantal plaatsvervangers aangeduid worden alsook een hoofd
van de jury. Vooraleer deze personen hun taak kunnen opstarten dient men een informatiesessie bij
te wonen die de verwachtingen en procedure moet zien te verduidelijken. Ook dient men een eed af
127
te leggen. Vervolgens mag men de assisenzaal betreden waar er een zeer belangrijke taak wacht: alle
leden van de jury dienen de debatten aandachtig bij te wonen zodat men zich achteraf een
autonoom oordeel kan vormen over de schuld of onschuld van de beschuldigde(n). Deze uitspraak,
en de beraadslaging die daaraan vooraf gaat, dient plaats te vinden in volledige afzondering. Dit
laatste impliceert dat zelfs de beroepsrechters niet bij deze beslissing betrokken mogen worden. Pas
wanneer de genomen beslissing gemotiveerd dient te worden mogen zij optreden om hun hulp te
verschaffen. In een laatste fase zullen de juryleden en beroepsrechters samen een gepaste straf
bepalen. Ook deze beslissing dient gemotiveerd te worden. Uiteraard zal deze laatste fase maar in
gang worden gezet wanneer men een veroordeling heeft uitgesproken, een vrijspraak betekent
meteen het einde van de jury haar taak.
289. Het vierde hoofdstuk bracht ons bij de essentie van deze masterproef en haar centrale
onderzoeksvraag door de pro’s en contra’s van de volksjury uiteen te zetten. Het gebruik van een
lekenjury binnen de assisenprocedure is altijd al een heikel punt geweest waardoor er heel
uiteenlopende meningen over bestaan. Bij elke aankondiging van ‘hét proces van de eeuw’ laait de
discussie tussen voor-‐ en tegenstanders weer hoog op. De belangrijkste opvattingen van de
voorstanders werden binnen dit werkstuk, onder een apart luik, teruggebracht tot acht argumenten:
(1) de jury vormt een uiting van de democratie en een afspiegeling van de maatschappij; (2) de jury
gaat het historisch gegroeide wantrouwen in justitie tegen; (3) het jurysysteem bewerkstelligt een
duidelijke procedure, bovendien is het systeem toegankelijk; (4) de aanwezigheid van lekenrechters
binnen de assisenprocedure zorgt ervoor dat alles zeer gedetailleerd moet worden uiteen gezet,
deze grondige analyse zorgt ervoor dat ook de slachtoffers en nabestaanden voldoende aandacht
krijgen wat hun verwerkingsproces ten goede komt; (5) de jury kan rechters heel wat bijbrengen
gezien men weloverwogen collectieve beslissingen maakt, daardoor kan men als zeer goede
feitenrechters beschouwd worden; (6) om grotendeels dezelfde redenen wordt ook beweerd dat
twaalf personen sterker staan dan één; (7) de assisenprocedure verloopt zeer uitvoerig omdat de
lekenrechters zonder enige voorkennis aan de debatten deelnemen, dit brengt heel wat positieve
gevolgen met zich mee die in het kader van de ernst van de feiten noodzakelijk zijn; (8) de jury is
daarenboven zeer plichtsbewust en wil kost wat het kost de waarheid aan het licht brengen, men zal
er dan ook alles aan doen om tot een correct verdict te komen. In een tweede luik werd het betoog
van de tegenstanders van de volksjury toegelicht. Ook deze argumentatie werd tot acht
onderscheiden punten herleid: (1) het democratisch argument gaat niet langer op, we leven immers
in een totaal andere maatschappij dan degene ten tijde van de invoering van de volksjury; (2) de jury
is niet representatief want het is onmogelijk de gehele samenleving te wierspiegelen in een groep
van slechts twaalf personen, het feit dat er heel wat voorwaarden, uitsluitingsgronden en
128
wrakingsmogelijkheden bestaan doet daar nog verder afbreuk aan; (3) de juryrechtspraak is een
achterhaald systeem: de historische motieven die tot de oprichting ervan geleid hebben zijn niet
langer voorhanden, bovendien is het systeem oubollig en kan het de noden van onze maatschappij
niet vervullen; (4) een assisenproces blijkt vaak eerder het proces van het slachtoffer dan dat van de
beschuldigde(n) te zijn, daardoor ondergaan slachtoffers een dubbele victimisering; (5) juryleden
stappen de rechtszaal binnen zonder enige juridische kennis, dit gebrek aan deskundigheid kan
problemen opleveren bij de interpretatie van juridische termen, het behoeft niet veel uitleg dat dit
nefaste gevolgen kan hebben voor zowel beschuldigde(n) als slachtoffer(s); (6) de volksjury is
beïnvloedbaar en manipuleerbaar, advocaten zijn zich daarvan bewust en spelen er maar al te graag
op in, ook de media berokkent behoorlijk wat schade via haar vaak sensationele en soms zelfs
ronduit foutieve berichtgeving; (7) het werken met een jury vraagt zeer grondige debatten en een
ingewikkeld selectiesysteem, dit zorgt ervoor dat de procedure bijzonder tijdrovend wordt en een
zeer hoog prijskaartje kent; (8) tegen beslissingen van de jury is geen volwaardig hoger beroep
mogelijk, rekening houdend met de zware gevolgen van een veroordeling lijkt dit zeer onwenselijk.
Finaal werden deze zestien argumenten in de weegschaal gelegd. De balans viel positief uit voor de
tegenstanders: uit de afweging van alle argumenten kon immers afgeleid worden dat de jury geen
garantie biedt voor een kwaliteitsvolle rechtspraak binnen justitie.
290. Een vijfde hoofdstuk wierp een blik op het weinige cijfermateriaal en wetenschappelijk
onderzoek betreffende de Belgische assisenprocedure en haar volksjury. Het leek aangewezen de
resultaten daarvan kort aan te raken om zo na te gaan of het standpunt afgeleid uit hoofdstuk vijf
geen correctie vereiste. De statistieken die via de website van de Dienst voor Strafrechtelijk beleid te
raadplegen zijn brachten aan het licht dat er in 2013 slechts 0,05% van alle strafzaken voor een
assisenhof afgehandeld werden. Uit deze cijfers kan afgeleid worden dat de assisenprocedure, en bij
uitbreiding haar volksjury, vandaag de dag eerder een symbolische dan een praktische waarde heeft.
Naast deze cijfers werd er ook aandacht geschonken aan de bestaande empirische
onderzoeksresultaten. Daarbij werd vooral belangstelling getoond voor een Belgisch onderzoek uit
2010 dat via interviews naar de ervaring van ex-‐juryleden peilde. De resultaten gaven te kennen dat
de meerderheid van de ex-‐juryleden groot voorstander is van de juryrechtspraak, desalniettemin
zullen lange en complexe processen ervoor zorgen dat men aan het twijfelen slaat. De resultaten
van dit onderzoek mogen niet veralgemeend worden wegens de kleinschaligheid ervan, toch kunnen
we voor een stukje afleiden dat een volksjury tot ontoelaatbare gebreken in de procedure kan leiden.
Aan het eind van dit hoofdstuk werd voor een tweede maal besloten dat het jurysysteem binnen
assisen als problematisch kan beschouwd worden.
129
291. Gezien op basis van de bevindingen uit vorige hoofdstukken geconcludeerd werd dat de
Belgische volksjury geen ideale instelling is leek het logisch in een volgende fase op zoek te gaan naar
alternatieven. In het voorlaatste hoofdstuk, meer bepaald het zesde hoofdstuk, keken we daarom
over de landsgrenzen heen. Rechtsvergelijking kan immers een sleutel tot verbetering van de eigen
systemen uitmaken. Er werd in dit hoofdstuk vastgesteld dat de meeste landen een vorm van
lekendeelname in het strafrechtssysteem kennen en dat er globaal drie grote systemen
onderscheiden kunnen worden: (1) het gebruik van een traditionele volksjury, (2) het gebruik van
een gemend systeem waarbij rechters en leken samenwerken en (3) een volledig professioneel
systeem. We bespraken elk van deze mogelijkheden aan de hand van drie buurlanden: Engeland,
Frankrijk en Nederland. Dit leek gezien de gemeenschappelijke voorgeschiedenis een goede keuze.
Uit de analyses kon worden afgeleid dat de Belgische volksjury de meeste gelijkenissen vertoont met
de Franse. Dit kon ons niet echt verbazen: beide landen maakten immers kennis met de volksjury
onder invloed van Napoleon. Ondanks de vele gelijkenissen viel het op dat het Franse systeem meer
professionaliteit aan de dag legt dan het Belgische: men kent een gezamenlijk beraad en een
gezamenlijke stemming over de schuldvraag waardoor lekenrechters en beroepsrechters samen tot
een oordeel over schuld of onschuld moeten komen. Jammer genoeg sprong ook het ontbreken van
een motiveringsplicht in het oog. Daarenboven lijkt het Franse systeem geen oplossing te bieden
voor heel wat problemen met betrekking tot de Belgische volksjury, daarbij wordt onder meer
gedacht aan de lange duur van het proces en de hoge kostprijs. Na de bespreking van Frankrijk kwam
Engeland aan de beurt. We constateerden dat Engeland een volksjury kent die heel wat gelijkenissen
met de Belgische vertoont. Zo wordt er tevens met een twaalfkoppige jury gewerkt wanneer het om
de zwaarste misdrijven gaat. Wel wordt de jury, anders dan in België, door slechts één
beroepsmagistraat begeleid en bijgestaan. Het Engelse systeem blijkt uiteindelijk geen goed
alternatief te vormen voor België: het kent een gebrek aan deskundigheid en beschuldigden mogen
zelf kiezen of men door een volksjury of professionelen berecht zal worden, daardoor kan de goede
en voorspelbare rechtspleging geenszins gegarandeerd worden. Tot slot werd buurland Nederland
onder de loep genomen. Het Nederlandse strafrechtssysteem functioneert al meer dan 200 jaar
zonder lekenjury en kan op dit vlak als buitenbeentje beschouwd worden binnen Europa. Het lijkt er
zelfs op dat Nederland alle redenen heeft om vast te houden aan haar professionele systeem: het
garandeert een hoge mate van deskundigheid, snelheid en efficiëntie. Elk van deze kwaliteiten zijn
zoek binnen de Belgische assisenprocedure. Dit hoofdstuk werd dan ook afgesloten met het besluit
dat Nederland een goed voorbeeld kan zijn voor ons Belgenland. Een concreet voorstel tot het
aannemen van dit voorbeeld zal later het sluitstuk van deze masterproef vormen.
130
292. In een zevende, en laatste, hoofdstuk werden de verschillende hervormingen besproken die
een impact hebben gehad op de volksjury. Het is bijna verwonderlijk dat het hof van assisen en haar
volksjury op heden nog steeds bestaan, in het verleden hebben ze immers tot jarenlange discussies
geleid. Zo werden er verschillende voorstellen gedaan om de instelling op te frissen of zelfs af te
schaffen. Dit resulteerde in tal van hervormingen, de belangrijkste ontwikkelden zich vanaf de
eeuwwisseling. In 2000 werd een eerste hervorming doorgevoerd via de Wet van 30 juni 2000. Men
wou de assisenprocedure stroomlijnen maar er werden uiteindelijk slechts beperkte wijzigingen
doorgevoerd. Over de volksjury werd met geen woord gerept. Pas in 2004, toen er een
expertencommissie werd aangesteld om de assisenprocedure te evalueren, kwam daar verandering
in. De Commissie Verstraeten-‐Frydman bleek voorstander van de afschaffing van het hof van assisen,
de politiek wees dit echter af. Er werd vervolgens aan de commissie bevolen een aantal ideeën uit te
werken ter modernisering van de bestaande procedure. De ideeën die uiteindelijk op tafel werden
gelegd vonden spijtig genoeg geen uitwerking. Enkele jaren later, anno 2007-‐2008, diende Senator
Mahoux tot tweemaal toe een wetsvoorstel tot hervorming van het assisenhof in. Beide voorstellen
waren gebaseerd op het werk van de Commissie Verstraeten-‐Frydman. Opnieuw leverden deze
voorstellen niets op. Pas toen België in 2009 door het EHRM veroordeeld werd in de zaak Taxquet
ging de bal eindelijk aan het rollen. Er werd België een schending van artikel 6 EVRM inzake het recht
op een eerlijk proces verweten, daarbij werd het ontbreken van een motiveringsplicht bij het
beantwoorden van de schuldvraag duidelijk in de verf gezet. Dit punt werd dan ook als de
voornaamste reden tot veroordeling aangewezen. Het parlementaire debat werd daarom op gang
gebracht en de voorstellen van de Commissie Verstraeten-‐Frydman en Senator Mahoux werden van
onder het stof gehaald. De Hoge Raad voor de Justitie diende zich vervolgens uit te spreken over de
zaak. In eerste instantie oordeelde men dat het beter zou zijn om assisen af te schaffen maar
uiteindelijk werd men door de politiek verplicht enkele voorstellen tot modernisering te formuleren.
Vervolgens werd het wetsontwerp verder behandeld door de Senaat en de Kamer. Dit alles
resulteerde in de Wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen. De
belangrijkste wijziging die deze wet teweeg bracht was de invoering van een verplichting tot
motiveren van de schuldvraag. Voorts voerde de wet geen al te grootse hervormingen door. Dit valt
sterk te betreuren gezien het vele voorbereidende werk dat eraan vooraf was gegaan. Bovendien
werd van deze hervormingswet verwacht dat de assisenprocedure veel eigentijdser zou gemaakt
worden zodat ze beter te rijmen viel met de moderne maatschappij. In plaats van een langverwachte
doorgedreven hervorming te verwezenlijken koos men voor wat lapmiddeltjes die het voortbestaan
van assisen en haar jury nog een tijdje konden verzekeren. Finaal werd geconcludeerd dat de
assisenprocedure en haar volksjury, over de vele jaren heen, nog maar weinig veranderingen hebben
ondergaan. Alle hervormingen op een hoopje kunnen dan ook omschreven worden als ‘veel geblaat,
131
maar weinig wol’. Aan het eind van dit laatste hoofdstuk werd nog even over de toekomst gemijmerd
door de opvatting van huidig Minister van Justitie Koen Geens uiteen te zetten. Geens steekt het
onder geen stoelen of banken dat hij de rol van de assisenjury wil beperken. Hij acht deze jury slechts
nuttig voor het berechten van passionele misdrijven. In zijn recente Justitieplan stelde hij dan ook
twee concrete wijzigingen voorop: (1) een gemengd beraad tussen de juryleden en de
beroepsrechters over de schuldvraag en (2) het correctionaliseerbaar maken van alle soorten
misdrijven. Het lijkt er zelfs op dat Geens de assisenprocedure en haar jury op termijn volledig wil
laten afschaffen: hij geeft immers aan dat er in een latere fase aan een grondwetswijziging kan
gedacht worden om dit te verwezenlijken. Het blijft afwachten of Geens zijn voornemens waar zal
kunnen maken. Het verleden heeft ons spijtig genoeg geleerd dat er een grote kans bestaat dat de
politiek zijn voorstellen zal trachten te ondermijnen.
293. Eindconclusie: de som van alle analyses, die doorheen de hoofdstukken van dit werkstuk
gemaakt werden, maakt het mogelijk de centrale rechtsvraag van deze masterproef te
beantwoorden. Deze vraagt luidt als volgt:
“Heeft de jury nog voldoende belang binnen het België van 2015 en wat zijn de voornaamste
mogelijke vernieuwingen die het huidige systeem positief zouden kunnen beïnvloeden?”
Het antwoord op het eerste deel van deze vraag kan beantwoord worden met een volmondig
“neen”. Onderstaand voorstel tot vernieuwing zal dit antwoord grondiger toelichten.
2. Voorstel tot vernieuwing
294. Er werd na grondige analyses besloten dat de balans voor het behoud van de jury negatief
uitslaat. Het huidige systeem kent te veel negatieve punten. De verschillende hervormingen hebben
wel enkele positieve gevolgen met zich meegebracht maar slagen er niet in de gehele
assisenproblematiek op te lossen. Er valt aldus te concluderen dat de juryrechtspraak beter
afgeschaft kan worden om plaats te maken voor een volledige professionalisering.
295. Als alternatief lijkt een normale jurisdictionele procedure geleid door een college van
beroepsmagistraten, naar Nederlands voorbeeld, de beste oplossing. Om dit te realiseren zouden er
op het niveau van de rechtbanken van eerste aanleg en de hoven van beroep speciale kamers
opgericht kunnen worden.
132
Vele Belgische beroepsrechters geven vandaag de dag al aan dat men in staat is onafhankelijke en
onpartijdige rechtspraak te garanderen, zelfs wanneer het om de beoordeling van zeer zware
misdrijven gaat. Dit vormt een reden te meer om het zojuist voorgestelde alternatief in de praktijk
uit te werken.
Het lijkt er bovendien op dat de bevolking zich in dergelijk alternatief voor de volksjury zou kunnen
stellen: de laatste justitiebarometer van 2010 heeft immers aangetoond dat 81% van de bevolking er
geen probleem mee heeft berecht te worden door een beroepsmagistraat. Daarenboven is uit de
opeenvolgende justitiebarometers gebleken dat het vertrouwen in de volksjury gestaag afneemt
(supra).
De publieke aanvaarding van de afschaffing van de assisenprocedure en haar volksjury is iets waar
justitie overigens zelf een duwtje aan kan geven. Indien men de burger goed informeert over de
voorgenomen veranderingen en de pluspunten daarvan duidelijk en gedetailleerd uiteen zet zal de
bevolking ze waarschijnlijk beter aanvaarden en begrijpen. Zoals reeds eerder werd aangehaald kan
men daartoe de media aanspreken of een systeem met eigen journalisten en verslaggevers op poten
zetten dat onder leiding van een persmagistraat functioneert (supra).
296. Indien het hof van assisen en haar volksjury toch behouden blijven zullen er zich
ongetwijfeld, vroeg of laat, meer verregaande hervormingen opdringen. Men zou dan dankbaar
gebruik kunnen maken van de reeds bestaande voorbereidende werken tot hervorming van het hof
van assisen. Tevens wens ik hierbij te verwijzen naar de kritische lezing van de Wet van 21 december
2009, terug te vinden in hoofdstuk VII. onder de titel ‘Kritieken en voorstellen’. Hier werden een
aantal voorstellen geformuleerd met betrekking tot verbetering van de huidige assisenprocedure en
haar jurysysteem.
133
Bibliografie
Wetgeving en parlementaire stukken
-‐ Art. 307-‐380 CPP
-‐ Art. 150 GW.
-‐ Art. 114-‐240 Ger.W.
-‐ Art. 374-‐355 Sv.
-‐ Herziening van art. 150 van de Grondwet, Parl.St. Senaat, 2008-‐2009, nr. 4-‐1380/2.
-‐ KB van 28 december 1950 houdende het algemeen reglement op de gerechtskosten in
strafzaken, BS, 30 december 1950.
-‐ KB van 20 juli 2005 tot oprichting van een commissie hervorming van het assisenhof, BS, 9
augustus 2005, 34598.
-‐ Wet van 23 augustus 1919 op de voorlopige hechtenis, de verzachtende omstandigheden en
de deelneming der jury aan de toepassing der straffen, BS, 25 augustus 1919, 4146.
-‐ Wet van 21 december 1930 tot wijziging van sommige bepalingen van de Wet op de
rechterlijke inrichting, het Wetboek van Strafvordering en de Wet van 3 mei 1889, BS, 18
maart 1931.
-‐ Wet van 30 juni 2000 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering, van artikel 27 van de
Wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis en van artikel 837 van het
Gerechtelijk Wetboek, teneinde de rechtspleging voor het hof van assisen te stroomlijnen,
BS, 17 maart 2001, 8.440.
-‐ Wet van 10 april 2003 tot regeling van de afschaffing van de militaire rechtscolleges in
vredestijd alsmede van het behoud ervan in oorlogstijd, BS, 7 mei 2003.
-‐ Wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen, BS, 11 januari 2010.
-‐ Wetsvoorstel tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering teneinde de rechtspleging
voor het hof van assisen te stroomlijnen, Parl. St. Kamer, 1996-‐1997, nr. 49-‐1085/1.
-‐ Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, ingediend door de heer Philippe
Mahoux, Parl.St. Senaat, 2007-‐2008, nr. 4-‐924/1.
-‐ Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, Advies van de Hoge Raad voor de
Justitie Parl.St., Senaat, 2008-‐2009, nr. 4-‐924/2.
-‐ Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, Amendementen, Parl.St. Senaat, 2008-‐
09, nr. 4-‐924/3.
-‐ Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, Verslag namens de Comissie voor de
Justitie uitgebracht door de Heren Delpérée en Van Parays, Parl.St. Senaat, 2008-‐09, nr. 4-‐
134
924/4.
-‐ Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, ontwerp overgezonden door de
Senaat, Parl.St. Senaat, 2008-‐2009, nr. 52-‐2127/1.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, tekst geamendeerd door de Kamer
van Volksvertegenwoordigers en teruggezonden aan de Senaat, Parl.St. Senaat, 2008-‐2009,
nr. 52-‐2127/11.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Amendementen, Parl.St. Senaat, 2008-‐
09, nr. 4-‐924/3.
-‐ Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, verslag namens de Commissie voor
Justitie, uitgebracht door de heren Delpérée en Van Parys, Parl.St., Senaat, 2008-‐09, nr. 4-‐
924/4.
-‐ Wetsvoorstel tot hervorming van het hof van assisen, tekst aangenomen door de Commissie
voor Justitie, Parl.St. Senaat, 2008-‐09, nr. 4-‐924/5.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Ontwerp overgezonden door de
Senaat, Parl.St. Kamer, 2008-‐09, nr. 52-‐2127/001.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Advies van de Raad van State nr.
47.078/AG, Parl.St. Kamer, 2008-‐09, nr. 52-‐2127/002.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Amendementen, Parl.St. Kamer, 2008-‐
09, nr. 52-‐2127/003.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Amendementen, Parl.St. Kamer, 2008-‐
09, nr. 52-‐2127/004.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Amendementen, Parl.St. Kamer, 2008-‐
09, nr. 52-‐2127/005.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Advies van de Raad van State nr.
47.277/2, Parl.St. Kamer, 2009-‐10, nr. 52-‐2127/006.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Amendementen, Parl.St. Kamer, 2009-‐
10, nr. 52-‐2127/007.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Verslag namen de Commissie voor
Justitie uitgebracht door de Heer Eric Libert en Mevrouw Els De Rammelaere, Parl.St. Kamer,
2009-‐10, nr. 52-‐2127/008.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Tekst aangenomen door de Commissie
voor de Justitie, Parl St. Kamer, 2009-‐10, nr. 52-‐2127/009
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Amendement ingediend in de plenaire
vergadering, Parl.St. Kamer, 2009-‐10, nr. 52-‐2127/010.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Tekst geamendeerd door de Kamer
135
van Volksvertegenwoordigers en teruggezonden aan de Senaat, Parl.St. Kamer, 2009-‐10,
nr.52-‐2127/011.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Ontwerp geamendeerd door de Kamer
van Volksvertegenwoordigers en teruggezonden naar de Senaat, Parl.St. Senaat, 2009-‐10, nr.
4-‐924/6.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Amendementen, Parl.St. Senaat, 2009-‐
10, nr. 4-‐ 924/7.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Verslag namens de Commissie voor
Justitie, uitgebracht door de Heren Delpérée en Van Parys, Parl.St. Senaat, 2008-‐09, nr. 4-‐
924/8.
-‐ Wetsontwerp tot hervorming van het hof van assisen, Tekst aangenomen in Plenaire
Vergadering en aan de Koning ter bekrachtiging voorgelegd, Parl.St. Senaat, 2009-‐10, nr. 4-‐
924/9.
Rechtspraak
-‐ EHRM, 2 juni 2005, Göktepe v. België, nr. 50372/99.
-‐ EHRM 13 januari 2009, Taxquet/België, nr. 926/05.
-‐ EHRM (Grote Kamer) 16 november 2010, Taxquet/België, nr. 926/05.
-‐ EHRM, 25 juli 2013, Castellino v. België
Rechtsleer
Boeken
-‐ BLAKE, N., The Case for the Jury in the jury under attack, M. FINDLAY en P. DUFF, Londen,
Butterworths Law, 1988, 250 p.
-‐ CAIRNS, J. en MACLEOD, G., The Dearest Birth Right of the People of England: The Jury in the
History of the Common Law, Londen, Hart, 2002, 288 p.
-‐ DECLERCQ, R., Grondige studie van de strafvordering. Rechtspleging voor het hof van assisen,
Leuven, Wolters, 1972, 108 p.
-‐ DECLERCQ, R., Beginselen van de strafrechtspleging, Mechelen, Kluwer, 2007, 1722 p.
-‐ D’HAENENS, J., Belgisch Strafprocesrecht. Deel II, Verloop van het strafproces – Vol. B.
Rechtspleging voor de vonnisgerechten. Bijzondere rechtsplegingen., Gent, E. Story-‐Scientia
P.V.B.A., 1980, 140 p.
136
-‐ GYSELAERS, L., Hof van assisen. De bepalingen van het Gerechtelijk Wetboek. Artikelsgewijze
bespreking in Artikel & commentaar, Mechelen, Kluwer, 2012, 176 p.
-‐ INGMAN, T., The English legal process, Londen, Blackstone Press, 1998, 465 p.
-‐ DE LENTDECKER, L., Beroemde processen, Tielt, Lannoo, 1987, 263 p.
-‐ MONBALLYU, J., Zes eeuwen strafrecht: de geschiedenis van het Belgische strafrecht (1400-‐
2000), Leuven, Acco, 2006, 382 p.
-‐ PARMENTIER, S.,VERVAEKE, G., GOETHALS, J., ea., Justitie doorgelicht: de resultaten van de
eerste Belgische justitiebarometer, Gent, Academia Press, 2004, 76p.
-‐ SOYER, J.C., Droit pénal et procédure pénale, Paris, Librairie générale de droit et de
jurisprudence, 2002, 445 p.
-‐ SPRACK, J., Criminal procedure, Londen, Blackstone Press, 2000, 553 p.
-‐ STONE, I.F., The trial of Socrates, New York, Anchor Books, 1988, 282 p.
-‐ TAYLOR, C.C.W., Socrates, Kopstukken filosofie, Oxford University Press, 1998, 143 p.
-‐ VAN ALMELO, L., Dames en heren van de jury: juryrechtspraak in Nederland, Wormer,
Inmerc., 2007, 192 p.
-‐ VAN BOVEN, M., De rechterlijke instellingen ter discussie: de geschiedenis van de wetgeving
op de rechterlijke organisatie in de periode van 1795-‐1811, Nijmegen, Gerard Noodt
Instituut, 1990, 494 p.
-‐ VAN DEN BERGH, G., Geleerd recht: een geschiedenis van de Europese rechtswetenschap in
vogelvlucht, Nijmegem, Kluwer, 2007, 223 p.
-‐ VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht,
Antwerpen, Maklu, 2006, 1314 p.
-‐ VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu,
2009, 1286 p.
-‐ VAN DEN WYNGAERT, C., Kennismaking met het strafprocesrecht, Antwerpen-‐ Apeldoorn,
Maklu, 2010, 122 p.
-‐ VAN FRAECHEM, E., Een rechter spreekt, Leuven, Davidsfonds, 2004, 191 p.
-‐ VAN LANGENHOVE, L., Juryrechtspraak en psychologie, Antwerpen, Kluwer, 1989, 368 p.
Tijdschriften
-‐ ADAMS, M., “Lettres Persanes 1. De jury van Dutroux”, R&R 2004, afl. 1, 55-‐59.
-‐ BAEKELAND, C., “Assisen is een practical joke geworden”, Juristenkrant, afl. 195, 14 oktober
2009, 11.
-‐ BAEKELAND, C., “ De hervorming van de juryrechtspraak van het hof van assisen en artikel
137
150 Gw.: een zinvolle stap voorwaarts of een slag in het water?”, CDPK 2009, afl. 3, 393-‐418.
-‐ BONNIEU, M., “The presumption of innocence and the Cour d’Assises: is France ready for
adversarial procedure?”, Rev.int.dr.pén. 2001, afl. 1, 559-‐577.
-‐ BOONE, R. en MORIAU, I., “Ik heb hoop: ooit wordt assisen afgeschaft”, Juristenkrant, afl.
183, 11 februari 2009, 8-‐9.
-‐ CLEMENT DE CLETY, F., “Plaidoyer pour la cour d‟assises”, Journ.proc. 2005, afl. 502, 7-‐9.
-‐ DE BOCK, E., “Het arrest Taxquet en de motivering van het verdict van het hof van assisen.”,
RW 2009, afl. 30, 1272-‐1276.
-‐ DECAIGNY, Y., “Het EHRM inzake Taxquet: meer dan een bevestiging”, Tijdschrift voor
mensenrechten, Gent, 2010, afl. 4.
-‐ DEFOORT, K., “De wet van 21 december 2009 tot hervorming van het hof van assisen: enkele
veranderingen in de praktijk", T.Strafr. 2010, afl. 1, 17-‐25.
-‐ DE HERT, P., “De discussie over de jury in België”, Orde dag 2004, afl. 25, 9-‐19.
-‐ DE HERT, P. en GUTWIRTH, S., “Enkele argumenten ter verdediging van de jury”,
Juristenkrant, afl. 106, 23 maart 2005, 2-‐3.
-‐ DE HERT, P., “Hervorming van het assisenhof: België blijft Slow”, Panopticon 2006, afl. 1, 1-‐
11.
-‐ DE HERT, P., DECAIGNY, T. en WEIS, K., “Europees Hof eist motivering van assisenuitspraak”,
Juristenkrant, afl. 182, 28 januari 2009, 3.
-‐ DE MAN, J., DIEPENDAELE, H., GEYSKENS, M., MERTENS W., SWENNEN, J., VAN EECKHAUT, P.
en VAN STEENBRUGGE, W., “Assisenprocedure: pro vs. contra”, Ad Rem 2004, afl. 1, 39-‐45.
-‐ DE NAUW, A., “De jury, hier en elders, pro en contra”, Vl. Jurist 1992, afl. 1, 26-‐32.
-‐ DE ROOS, T., “Is de invoering van lekenrechtspraak in de Nederlandse strafrechtspleging
gewenst?”, Universiteit Tilburg, november 2006, 1-‐109.
-‐ DE VOOGD, M., “Naar invoering van lekenrechtspraak.” RdW 2006, afl. 2, 45-‐50.
-‐ DEWART, M., “Quel avenir pour le verdict populaire?”, JT 2009, afl. 6351, 309-‐311.
-‐ DE WIT, J., “Fossielen horen in het museum.”, Juristenkrant 2004, afl. 93, 4.
-‐ DUFF, P., “The limitations on trial by jury”, Rev.int.dr.pén. 2001, vol. 72, (603), 604.
-‐ DURANT, J., “Over het symbool van twee revoluties: het hof van assisen”, Vl. Jurist 1992, afl.
1, 9-‐12.
-‐ ERDMAN, F., “Voorstellen van hervormingscommissie assisen betekenen einde van
juryrechtspraak.”, Juristenkrant 2006, afl. 123, 2-‐3.
-‐ ERDMAN, F., “Pragmatisme in afwachting van nieuwe assisenwet.”, Juristenkrant 2009, afl.
183, 1-‐10.
-‐ GERARD, K. en MORLET, P., “Douze jures en quête d’avenir?”, Journ.Proc. 1999, afl. 364, 4-‐6.
138
-‐ GERARD, K. en MORLET, P.,“Twaalf gezworenen op zoek naar een toekomst”, Orde dag 2004,
afl. 25, 53-‐58.
-‐ GOMBEER , T., "Mediahetze leidt niet tot onontvankelijkheid strafvordering", Juristenkrant
2008, afl. 166, 6.
-‐ GROENHUIJSEN, M. S., “Jury en andere vormen van lekenrechtspraak. Over onbehagen,
legitimiteit, onderbuik en cultuur”, Delikt & Delinquent 2005, afl. 59, 831-‐841.
-‐ HUYBRECHTS, L., “Strafrechtelijke motiveringsplicht in de branding: Over de
motiveringsverplichting i.v.m. feit en schuld”, NC 2012, 111.
-‐ JACOB, Y., “La réforme de la Cour d’Assises: une deuxième chance pour le condamné”, Revue
penitentiaire et de droit pénal, Parijs, Société générale des prisons et de législation criminelle
2001-‐1, 140-‐158.
-‐ KOOLS, L., “Het hof van assisen: nog enige reden van bestaan?”, Orde dag 2004, afl. 25, 47-‐
52.
-‐ LATOIR, G., “Bloemen verwelken, schepen vergaan, maar het hof van assisen blijft eeuwig
bestaan. Het debat omtrent het hof van assisen”, Ad Rem 2009, afl. 2, 30-‐41.
-‐ LEESTMANS, D., “Onderschat een jury niet en overschat een beroepsmagistraat niet,
interview met assisenvoorzitter Edwin van Fraechem”, Juristenkrant, afl. 79, 3 december
2003, 15.
-‐ LEGROS, M.R., “Quel avenir pour le jury populaire en Belgique?”, J.D.P. 1993, afl. 242, 10-‐11.
-‐ LIEGEOIS, Y., “De waarheid, niets dan de waarheid”, Orde dag 2004, afl. 25, 21-‐33.
-‐ LOGGHE, F., “Over de eerlijke behandeling volgens artikel 6 van het EVRM”, Jura Falc. 1996-‐
1997, afl. 2, 271-‐316.
-‐ LUYCKX, J., “De jury in het Belgische strafproces. Un juge passe aux aveux”, Vl. Jurist 1992,
afl. 1, 3-‐4.
-‐ MALSCH, M., “De leek als rechter en de rechter als leek”, Justitiële verkenningen 2003, afl. 1,
47-‐61.
-‐ MALSCH, M., “De burger in de rechtspraak: samenvatting en conclusies”, Recht der
Werkelijkheid, 2003, speciaal nummer, 135-‐146.
-‐ MALSCH, M., “De jury en andere vormen van lekeninbreng”, Orde dag 2004, afl. 25, 59-‐66.
-‐ MALSCH, M., “Lekenrechtspraak , snelle oplossing voor een onduidelijk probleem.”, RdW
2006, afl. 2, 51-‐55.
-‐ M. MALSCH, M., “Samenwerking tussen rechters en leken”, Rechtstreeks 2007, afl. 1, 70.
-‐ MALSCH, M., “De aanvaarding van rechtsnormen door burgers: participatie,
informatieverschaffing en bejegening”, l.c., 91.
-‐ MASSCHELIN, J., “De assisenprocedure brengt maatschappelijke rust”, Orde dag 2004, afl. 25,
139
67-‐73.
-‐ MEYER, P., “Why a jury trial is more like a movie than a novel”, Journal of law and society,
2001, 133-‐146.
-‐ MOLS, G., “Juryrechtspraak in Nederland”, Vl. Jurist 1992, afl. 1, 33-‐35.
-‐ MULDER, G., “De voorbeeldige jury. Een repliek”, Delikt en delinquent 1982, 347-‐352.
-‐ NOELMANS W. en BEYENS C., “Ge moet daar in gezeten hebben om dat te begrijpen”,
Tijdschrift voor Criminologie, 2010, 290-‐309.
-‐ PETIT, J., “25 jaar gerechtelijke hervorming. De lekenrechters”, Or. 1995, 220-‐225.
-‐ PRADEL, J., “Le jury en France, une histoire jamais terminée.”, Rev.int.dr.pén. 2001, afl. 1,
175-‐179.
-‐ SONCK, S., “Motivering en assisen: tragedie in drie bedrijven”, Juristenkrant 2009, 13.
-‐ SONCK, S., “Een laatste keer assisenarresten oude stijl”, Juristenkrant, afl. 208, 28 april 2010,
5.
-‐ TAK, P.J.P., “Lekenparticipatie kan legitimiteit strafrechtspleging bevorderen”, Nederlands
Juristenblad 2002, afl.34, 1703-‐1704.
-‐ TAVERNIER, B., “Assisenjury moet in alle sereniteit kunnen beraadslagen”, Juristenkrant
2005, afl. 117, 2.
-‐ TRAEST, P., “The jury in Belgium”, Rev.intern.dr.pén. 2001, 27-‐50.
-‐ TRAEST, P., “Juryrechtspraak: bijdrage tot een onbevangen debat”, Orde dag 2004, afl. 25,
83-‐88.
-‐ VANDEPLAS, A., “Hof van assisen. Hoofdman van de jury”, Oss., afl. 47, 2004, 227-‐230.
-‐ VANDEPLAS, A., “Over de hoofdman van de jury”, RW 2001-‐02, afl. 18, 632.
-‐ VANDEPLAS, A., “Over de overhandiging van de processtukken aan de jury”, RW 2001-‐02, afl.
41, 1533.
-‐ VANDEPLAS, A., “De knelpunten bij de assisenprocedure”, RW 2007-‐2008, afl. 30, 1239-‐
1241.
-‐ VAN DEN BROECKE, Y., “Naar een motivering van de juryrechtspraak in België?”, Panopticon,
2009, 6-‐22.
-‐ VAN DER KELEN, D. en GYSELAERS, L., "Göktepe bis met een vleugje Taxquet", RABG 2010,
afl. 7, 445-‐453.
-‐ VAN DER LEIJ, J.B.J. en DE JONGSTE, W.M., Het Nederlandse strafrechtsysteem in Criminaliteit
en rechtshandhaving 2009, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2009, 17-‐47.
-‐ VAN EECKHAUT, P., “Oog in oog met de jury: de advocaat in assisen”, Vl. Jurist 1992, afl.1, 15.
-‐ VAN FRAECHEM, E. en TRAEST, P., “Is er een toekomst voor de juryrechtspraak?”, Jura Falc.
1999-‐2000, afl. 1, 95-‐104.
140
-‐ VAN LANGENHOVE, L., “Over de „kwaliteit‟ van juryrechtspraak: een rechtspsychologische
visie”, Vl.Jurist 1992, afl. 3, 25-‐29.
-‐ VAN MARCKE, B., “Het hof van assisen: veroordeeld tot de geschiedenisboeken”, Open
Liberaal Opinieblad voor kritische geesten, oktober 2007, 39-‐43.
-‐ VERMASSEN, J., “Assisen: rechtspraak in opspraak”, Orde dag 2004, afl. 25, 35-‐46.
-‐ M. ZANDER, “England and Wales report”, Rev.intern.dr.pén. 2001, 121-‐157.
-‐ X., “Hervorming assisenprocedure”, NjW 2010, afl. 216, 102.
-‐ X, “Juryleden assisen”, NjW 2012, nr. 271, 716.
Verzamelwerken en reeksen
-‐ DECLERCQ, R., “Het hof van assisen veroordeeld” in P. ARNOU et al. (eds.), Om deze redenen.
Liber Amicorum Armand Vandeplas, Gent, Mys en Breesch, 1994, 91-‐113.
-‐ DE HERT, P., “Leve de republiek, leve de jury. Historische, bewijstechnische, democratische
en politieke argumenten” in M. ADAMS en P. POPELIER (eds.), Recht en democratie. De
democratische verbeelding van het recht, Antwerpen, Intersentia, 2004, 459-‐491.
-‐ LLOYD-‐BOSTOCK, S. en THOMAS, C., “The Continuing Decline of the English Jury”, in N.
VIDMAR (ed.), World jury systems, Oxford, University Press, 2000, 53-‐91.
-‐ VAN KLIK, P. en VAN KOPPEN, P.J., “De jury”, in P.J. Van Koppen, D.J. HESSING, H.L.G.J.
MERCKELBACH EN H.F.M. CROMBAG (eds.), Het recht van binnen. Psychologie van het recht,
Deventer, Kluwer, 2002, 813-‐833.
-‐ VERSTRAETEN, R. en GYSELAERS, L., “Naar een hervorming van de assisenprocedure?” in P.F.
ANTHONISSEN, P. BEKAERT, K. BOURGEOIS et al. (eds.), Recht in beweging, Maklu,
Antwerpen, 2006, 299-‐320.
-‐ VERSTRAETEN, R. en GYSELAERS, L., “De Wet van 21 december 2009 tot hervorming van het
Hof van Assisen” in R. VERSTRAETEN en F. VERBRUGGEN (eds.), Themis: Straf-‐ en
Strafprocesrecht, Die Keure, 2010, 89-‐124.
-‐ VIDMAR, N. “A Historical and Comparative Perspective On the Common Law Jury” in N.
VIDMAR (ed.), World jury systems, New York, Oxford University Press, 2000, 464.
-‐ VIDMAR, N. “The Jury Elsewhere in the World” in N. VIDMAR (ed.), World jury systems, New
York, Oxford University Press, 2000, 421-‐464.
141
Elektronische bronnen
-‐ G.R.C. DAVIS, ”The text of Magna Carta”, Fordhamm University, 1995,
http://www.worldcat.org/title/magna-‐carta-‐by-‐grc-‐davis-‐with-‐the-‐text-‐in-‐
english/oclc/749707757.
-‐ Jury Duty Cartoon: http://becuo.com/jury-‐duty-‐cartoon
-‐ LINDER, D., “The trial of Socrates”, University of Missouri-‐Kansas City, 2002,
http://law2.umkc.edu/faculty/projects/ftrials/socrates/socratesaccount.html
-‐ Website België: Justitiebarometer 2010 van de Hoge Raad voor de Justitie:
http://www.belgium.be/nl/binaries/Barometer-‐justitie_N_2010_tcm117-‐114018.pdf
-‐ Website Cassatie.be: http://www.cass.be/assisen/index.htm
-‐ Website Dienst voor Strafrechtelijk beleid: statistieken veroordelingen naar rechtsmacht:
http://www.juridat.be/statistique_dsb/inhoud/nl/nl_rapport_00034_index.htm
-‐ Website Jobat: “Word ik betaald als ik in een assisenjury zetel?”:
http://www.jobat.be/nl/artikels/word-‐ik-‐betaald-‐als-‐ik-‐in-‐een-‐assisenjury-‐zetel/
-‐ Website LVSV Leuven: De nakende hervorming van de assisenprocedure: een gemiste kans:
http://www.lvsvleuven.be/De-‐nakende-‐hervorming-‐van-‐de-‐assisenprocedure-‐een-‐gemiste-‐
kans/
-‐ Website roularta.be: illustratie uit Knack bij het proces van Kim te Gelder:
http://messagent.roulartamail.be/images/newmedia/marketing_online/knack/2013/infograf
iek_kim_de_gelder/kdg_1/index.html
-‐ Website Statistics Belgium: statistieken sterftetafels en levensverachting voor België:
http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/bevolking/sterfte_leven/tafels/.
-‐ Website van minister van Justitie Koen Geens: Justitieplan daterend van 18 maart 2015:
https://nimbu.global.ssl.fastly.net/s/1jn2gqe/assets/Plan_justitie_18maart_NL.pdf
-‐ X., “Criminal Procedure in Ancient Greece and the Trial of Socrates”, University of Missouri-‐
Kansas City http://law.umkc.edu/faculty/projects/ftrials/socrates/greekcrimpro.html
Grijze literatuur en overige
-‐ DE MEULEMEESTER, S., Lekenrechters in strafzaken, Masterproef Rechten Ugent 2009-‐10,
136 p.
-‐ DE STOOP, C., "De prijs van de jury", Knack, 13 oktober 2010.
-‐ Eindrapport van de Commissie Verstraeten-‐Frydman, overhandigd aan Mevr. de Minister van
Justitie L. Onkelinx op 8 november 2005, 29-‐34.
142
-‐ ERDMAN F. en DE LEVAL G., Syntheseverslag in opdracht van L. Onkelinx, FOD Justitie, juli
2004, 476 p.
-‐ FRÈRE, S., De assisenprocedure: historisch en kritisch bekeken, Masterproef Rechten UGent,
2009-‐10, 144 p.
-‐ Hoge Raad voor Justitie, De Belgen en justitie in 2007: resultaten van de tweede
justitiebarometer, Brussel, Bruylant, 2007, 76 p.
-‐ Hoorcollege Grondige Studie Strafvordering Professor P. Traest 8 november 2012.
-‐ Intermediair rapport van de Commissie Verstraeten-‐Frydman overhandigd aan Mevr. de
Minister van Justitie L. Onkelinx 8 maart 2005.
-‐ MICHIELS, F., "Justitieminister Geens vragende partij voor beperking rol assissenjury", De
Morgen, 17 november 2014.
-‐ MOESICK, K., Het hof van assisen behouden of afschaffen? -‐ Benaderd vanuit de positie van
de burgerlijke partij, Masterproef Rechten Ugent 2012-‐13, 137 p.
-‐ VAN LOO, B., De berechting van misdaden: met of zonder het hof van assisen, Masterproef
Rechten Ugent 2010-‐11, 113 p.
-‐ VAN PARIJS, P., De gevolgen van de mediatisering van assisenrechtspraak op beeldvorming
bij jury en publiek., Masterproef in de criminologische wetenschappen, 2010-‐11, 74 p.
-‐ VAN VAERENBERH, K., "Vervang de assisenprocedure en de volksjury", Knack, 6 maart 2013.
-‐ X., Edelachtbare, de volksjury twijfelt, De Morgen, 30 september 2010.
-‐ X., "Geens overweegt assisen af te schaffen voor georganiseerde misdaad en
terrorismeprocessen", De Standaard, 16 november 2014.
