Depressie en angst

M.Bannink,psychiater

hoofd Psychosociale Oncologie Erasmus MC

Daniel den Hoed Oncologisch Centrum

Het krijgen van kanker wordt als schokkender beleefd

dan andere ernstige ziektes

Acute reactie: gevoelens van wanhoop, woede, angst,

verslagenheid, concentratieverlies

De meeste mensen vinden een nieuw evenwicht binnen

een paar weken

Achterliggende oorzaak:

aanpassingsstoornis

samenhangend met medisch-somatische problemen

premorbide angststoornis of depressie

Aanpassingstoornis volgens DSM-IV

A Het ontstaan van emotionele en gedragssymptomen

in reactie op (een) herkenbare stressveroorzakende

factor(en) die zich binnen 3 maanden na het begin

van de stressveroorzakende factoren voordoen.

B. Deze symptomen of gedragingen zijn significant

zoals blijkt uit een van de 2 volgende:

1. Duidelijk lijden dat ernstiger is dan wat verwacht

kon worden bij blootstelling aan de stress

veroorzakende factor.

2. Significante beperkingen in sociaal of

beroepsmatig (studie) functioneren

C. De stressgebonden stoornis voldoet niet aan de

criteria voor een andere specifieke As I stoornis en is

niet slechts een verergering van een reeds bestaand

As I of As II stoornis.

D. De symptomen zijn geen uiting van een rouwreactie.

E. Zodra de stressveroorzakende factor (of de gevolgen

ervan) is weggevallen, blijven de symptomen niet

langer dan 6 maanden daarna aanwezig.

Behandeling aanpassingsstoornis:

Geduld en steun

Lotgenotencontact

Eventueel medicatie

Samenhang angstige en depressieve symptomen met medisch-somatische problemen:

Pijn

Benauwdheid

Moeheid

Bijwerking medicatie

Symptoom van delier/organisch psychosyndroom

Rechtstreeks verband met bepaalde aandoeningen?

(pancreascarcinoom, feochromocytoom, hypo-hyper-

thyreoidie, hypercalciëmie, nierfunctiestoornissen,

leverfunctiestoornissen

Premorbide angststoornis:

Paniekstoornis

Fobie

Generaliseerde angststoornis

Vaak zijn antidepressiva geïndiceerd

Zo nodig na overleg/verwijzing psychiater

Voorkomen van depressies

Diverse studies van 4,5 tot 58% bij kankerpatiënten

Onder “gezonde” bevolking lijdt ongeveer 6% aan een

depressie

Voorkomen hangt af van ernst lichamelijk lijden

In Eramus MC-Daniel betreft ongeveer 14% van de

consulten een depressieve episode, ongeveer 22%

aanpassingsstoornissen.

Depressieve episode volgens DSM-IV

Vijf (of meer) van de volgende symptomen zijn binnen

dezelfde periode van 2 weken aanwezig geweest en wijzen

op een veranderingen van het eerdere functioneren;

ten minste één van de symptomen is ofwel

(1) depressieve stemming, ofwel

2) verlies van interesse of plezier.

1)Depressieve stemming gedurende het grootste deel van de

dag, bijna elke dag, zoals blijkt uit ofwel subjectieve

mededelingen (bijv. lijkt betraand) NB.: kan bij kinderen of

adolescenten ook prikkelbare stemming zijn

2)Duidelijke vermindering van interesse of plezier in alle of bijna

alle activiteiten gedurende het grootste deel van de dag, bijna

elke dag (zoals blijkt uit subjectieve mededelingen of uit

observatie door anderen)

3)Duidelijke gewichtsvermindering zonder dat dieet gehouden

wordt of gewichtstoename (bijv. > 5% van het lichaamsgewicht

in 1 maand), of bijna elke dag afgenomen of toegenomen

eetlust. N.B.: bij kinderen moet gedacht worden aan het niet

bereiken van de te verwachten gewichtstoename

4)Insomnia of hypersomnia, bijna elke dag

5)Psychomotorische agitatie of remming (waarneembaar door

anderen, en niet alleen maar een subjectief gevoel van

rusteloosheid of vertraagdheid), bijna elke dag.

6)Moeheid of verlies van energie, bijna elke dag

7)Gevoelens (die waanachtig kunnen zijn) van waardeloosheid

met of buitensporige of onterechte schuldgevoelens (niet alleen

maar zelfverwijten of schuldgevoel over het ziek-zijn), bijna elke

dag

8)Verminderd vermogen tot nadenken of concentratie of

besluiteloosheid (ofwel subjectief vermeld, ofwel geobserveerd

door anderen, (bijna elke dag)

9)Terugkerende gedachten aan de dood (niet alleen de vrees

dood te gaan), terugkerende suïcidegedachten zonder dat er

specifiek plannen gemaakt zijn, of een suïcide poging of een

specifieke plan om suïcide te plegen.

B.De symptomen voldoen niet aan de criteria voor een

gemengde episode

C.De symptomen veroorzaken in significante mate lijden of

beperkingen in het sociaal of beroepsmatig functioneren of het

functioneren op andere belangrijke terreinen.

D.De symptomen zijn niet het gevolg van de directe fysiologische

effecten van een middel (bijv. drug, geneesmiddel) of een

somatische aandoening (bijv. hypothyreoidie)

E.De symptomen zijn niet eerder toe te schrijven aan een

rouwproces, d.w.z. na het verlies van een geliefd persoon zijn

de symptomen langer dan 2 maanden aanwezig of zijn zij

gekarakteriseerd door duidelijke functionele beperkingen,

ziekelijke preoccupatie met gevoelens van waardeloosheid,

suïcidegedachten, psychotische symptomen of

psychomotorische remming.

DSM-IV symptomen van een depressieve episode en aanbevolen vervangingscriteria van Endicott (1984)

Symptomen

Sombere stemming

Interesseverlies

- Gewichtsverlies of- toename,

afgenomen of toegenomen eetlust

- Insomnia of hypersomnia

- Psychomotore agitatie of remming

- Moeheid of verlies van energie

- Gevoelens van waardeloosheid of

buitensporige of onterechte

schuldgevoelens

-Verminderd vermogen tot nadenken of

concentratie, of besluiteloosheid

-Terugkerende gedachten aan de dood,

suïcidaliteit

Vervanging

- Somber voorkomen

- Sociale teruggetrokkenheid of

verminderde spraakzaamheid

- Piekeren, zelfmedelijden of pessimisme

- Kan niet opgebeurd worden

*Oudere leeftijd

*Grotere kans op goede reactie met ECT

*Grotere kans op verbetering bij ontslag

*Grotere kans op “organische” symptomen bij psychiatrisch onderzoek

*Minder kans op positieve familie-anamnese van alcoholisme en

depressie (19% vd somatisch zieken versus 36% van psychiatrische

populatie)

*Minder kans op suïcidaliteit (10% † middels suïcide bij somatisch zieke

depressieven versus 45% in psychiatrisch depressieve populatie)

Winokur : Kenmerken van secundaire depressie met onderliggend somatisch lijden vergeleken met primaire depressieve episode

Consult aanvragen bij overwegen depressie:

-Indien de patiënt somberder is, dan hij zichzelf kent, dan wel, dan u of

zijn omgeving hem kent.

-Indien een patiënt geen interesse meer heeft in zijn omgeving en

nergens plezier aan beleeft.

-Dat een patiënt regelmatig somber is in de palliatieve fase, is op zich niet

verwonderlijk, wél als de duur, de ernst en de kwaliteit van de

somberheid pathologische vormen aanneemt.

-HADS -score kan u steuntje in de rug geven.

Depressie behandeling in de palliatieve fase:

Aandacht voor de existentiële nood.

Sla “gewone” ondersteunende maatregelen niet over (afleiding,

gezelschap, aandacht voor comfort, etc. etc.)

Indien aanwijzingen voor ernstige depressie, kan

medicamenteuze behandeling zijn aangewezen

Let bij keuze antidepressiva op mogelijke interacties van

medicatie en houdt rekening met benodigde inwerkingsduur en

de prognose van de patiënt.

Venlafaxine (Efexor XR 75 – 150 mg) heeft mogelijke hogere

effectiviteit dan gewone SSRI’s.

Mirtazapine (Remeron 15-45 mg) lijkt ook effectief bij

oncologische patiënten.

Methylfenidaat geeft, als het werkt, snel resultaat.