Deel 1: Grondervaringen en Geloofgodsdienstmariagaard.weebly.com/uploads/1/0/0/8/...Pukkelpop 2011...

1

Cursus godsdienst 2012-2012

www.godsdienstmariagaard.weebly.com

Cursus Godsdienst 2012-2013

Deel 1:

Grondervaringen

en

Geloof

2



DEEL 1 GRONDERVARINGEN EN GELOOF

HOOFDSTUK 1 WAT ZIJN GRONDERVARINGEN EN HOE RAKEN ZE MIJ?

A. EEN ERVARING RIJKER?

Er zijn momenten in je leven dat heel je wereld op zijn kop staat. Zeker als er je

iets vreselijks overkomt: je verliest iemand, je gelooft niet meer in je dromen…

heb je het gevoel dat de grond onder je voeten vandaan schuift…

Maar soms is het niet de ervaring zelf, je wandelt door een stad en plots beslis je

heel je leven om te gooien, die sporen nalaat…

Elke ervaring die onze wereld door elkaar schudt, ons dwingt op zoek te gaan

naar onze diepste levensvragen en die willens nillens ons leven verandert,

noemen we een grondervaring.

1. OMGAAN MET WOEDE

Sommige dingen overkomen je door toedoen van iemand anders… Wat doe je

dan? Hoe ga je om met gevoelens van woede en wraak?

Opdracht: Lees volgende tekstjes en bepaal voor jezelf je standpunt!

1.

3



Akkoord of niet akkoord?

Leg uit:

2.

Akkoord of niet akkoord?

Leg uit:

2. ALS JE OP NIEMAND KWAAD KAN ZIJN

Maar bij het meeste onheil is er helemaal niemand om kwaad op te zijn. Waar

richt je dan je woede op?

http://www.youtube.com/watch?v=fckytVp0BfU

http://www.youtube.com/watch?v=drSt76O_Kyw&NR=1

http://www.youtube.com/user/videolaspalmas#p/u/7/7LXy2nT7lcE

http://www.youtube.com/watch?v=fckytVp0BfU

http://www.youtube.com/watch?v=drSt76O_Kyw&NR=1

http://www.youtube.com/user/videolaspalmas#p/u/7/7LXy2nT7lcE

4



Pukkelpop 2011

‘Katrina’ 2005

OPDRACHT:

Welke gevoelens horen bij zo’n gebeurtenis?

Kan je hier kwaad van worden?

Op wie of wat word je dan kwaad?

5



Hoe gaat iemand, volgens jou, het best met zo’n negatieve gevoelens om?

Leg je antwoord uit!

3. MOOIE MOMENTEN

Er zijn ook mooie momenten die je leven op zijn kop zetten…

Zicht vanop de top, na

dagen van afzien en

klimmen…

De geboorte van je eerste baby…

6



Noem nog minstens drie positieve ervaringen die je leven kunnen veranderen:

-

-

-

Voor sommige mensen is zo’n gebeurtenis als een orkaan, een storm, maar ook

een geboorte, een topprestatie… ‘mensveranderend’. Niet alleen de ervaring

zelf, maar ook en vooral de solidariteit en verbondenheid achteraf kunnen

zo’n indruk maken dat ze iemand voorgoed veranderen. Een ervaring die zo diep

gaat dat hij op bepalende en blijvende wijze onze opvattingen en handelswijzen

beïnvloedt, noemen we een grondervaring. (zie ook verder)

7



B. GRONDERVARINGEN

1. MASLOWS VRAAG

OPDRACHT:

Abraham Maslow, een beroemd psycholoog, vroeg mensen om even stil te staan

bij hun eigen ‘piekervaringen’...:

‘Ik zou graag willen dat je eens nadacht over de wonderbaarlijkste ervaring of

ervaringen uit uw leven: de gelukkigste momenten, extatische ogenblikken,

momenten van verrukking, misschien van verliefd zijn of van naar muziek

luisteren of een plotseling ‘getroffen worden’ door een boek of een schilderij, of

een of ander groots, creatief ogenblik. Schrijf deze momenten eerst allemaal op

En probeer mij dan te vertellen hoe je je voelde op dergelijke intense

ogenblikken, hoe dat verschilde van de manier waarop je je anders voelt, hoe je

op dat moment als persoon anders was dan anders, en als het ware door andere

ogen de wereld in keek.’

a. Schrijf nu voor jezelf zo’n ervaring als hierboven beschreven is, neer.

b. Duid ook in het bijgevoegde schema aan welke gevoelens je herkent, bij welke

gelegenheid dit was en welke kenmerken je piekervaring had.

8



9



2. KICK, DIEPTE-ERVARING OF GRONDERVARING?

Grondervaringen zijn levensdragende ervaringen die op bepalende en blijvende

wijze onze opvattingen en handelswijzen beïnvloeden.

Een diepte-ervaring is eerder van voorbijgaande aard, maar kan voeding geven

aan grondervaringen.

Een kick geeft heel kort even een rush. Je voelt de adrenaline door je lijf stromen

en je voelt dat je leeft. Maar een kick heeft geen gevolgen en is van

voorbijgaande aard.

OPDRACHT:

Lees de volgende getuigenissen (A t.e.m. F) en geef telkens aan of het om een

diepte-ervaring, een grondervaring of een kick gaat.

A. De eerste keer dat ik een

voet in een casino zette was

ik net 18 geworden. Ik had

nog nooit van ‘blackjack’

gehoord, maar vond het leuk

het eens te proberen. Ik ben

de hele avond niet van de

tafel opgestaan, zelfs niet om

te plassen. De spanning die

je voelt als de dealer de

kaart omdraait. De rush als

je gewonnen hebt. Ik heb die

eerste avond 6 uur aan de

tafel gezeten, op sommige

momenten stond ik 500 euro

in het rood, op andere won ik

weer 300 euro. Uiteindelijk

heb ik een grote slag

gewonnen en ben aan +450

vertrokken. Het gevoel bij

die laatste kaart...

onvergetelijk!

B. Toen ik 15 was, ging ik voor het

eerst met Kazou mee op kamp. We

gingen naar Italië met de bus en

zouden 8 dagen wegblijven. Het is

de eerste keer dat ik zo ver en lang

wegging zonder mijn ouders. Ik

weet dat het flauw klinkt, maar ik

werd daar echt zenuwachtig van.

Het was de eerste keer dat ik mij

enorm verantwoordelijk voelde.

Toen ik dat nerveuze gevoel had

overwonnen had ik meteen de

indruk dat ik volwassener was

geworden. Het is net alsof die week

voor mij de overstap naar

volwassenheid was.

C. Dit jaar 18 geworden, de eerste keer dat ik naar Tomorrowland kon gaan. Op

zondagmiddag hadden ze regen voorspeld, maar hoewel het bewolkt was, bleef

de regen uit. Tijdens de dj-set van twee Australische zussen was iedereen rond

mij in beweging, ik ook, alsof we in een roes waren. Plots brak de zon door. Echt

een magisch moment. Iedereen was aan het juichen en bleef maar dansen. Als

één lichaam in beweging. Ik heb me zelden zo verbonden gevoeld met mijn

medemensen als die middag.

10



Grondervaring, diepte-ervaring of kick?

a:

b:

c:

d:

e:

OPDRACHT:

Geef nu voor jezelf aan of de ‘piekervaring’ die je beschreven hebt bij punt 1

(Maslows vraag) een grondervaring, diepte-ervaring of een kick was.

D. Voor mijn 18de verjaardag

hadden mijn vrienden een

verrassingsfeestje

georganiseerd. Toen ik

binnenkwam en mijn

blinddoek mocht afdoen zag ik

daar al mijn familie en

vrienden staan. Dat moment

vergeet ik nooit meer. Mijn

visie op die mensen is sinds

die dag veranderd. Als zij mij

nu iets vragen, zal ik echt

proberen om er te zijn voor

hen, want die dag waren zij er

voor mij.

E. Mijn opa heeft in

November een hartaanval

gekregen. Hij heeft het

gelukkig overleefd. Sindsdien

besef ik dat ik meer tijd met

mijn familie wil doorbrengen.

Voor je het weet zijn de

mensen die je als

vanzelfsprekend beschouwd

er niet meer, en kan je niets

meer met hen doen.

Voor mijn opa betekende die

hartaanval dat hij ook meer

moet gaan genieten van zijn

leven.

11



3. GODSDIENSTIGE EN NIET-GODSDIENSTIGE GRONDERVARINGEN

Ik was zeventien jaar. Op een ochtend in de maand juni wandelde ik door een

provinciestad. Plots kwam de wereld mij voor als verheerlijkt, zodat een

overweldigende vreugde me aangreep en ik tot mezelf zei: wat er ook gebeurt,

nu wéét ik. En ik zal me dat ogenblik altijd blijven herinneren. Ik zal nooit meer

helemaal wanhopig zijn. Ik kan niet vertellen wat het was omdat het echt niet te

vertellen is. Er was zoiets als een verandering in de aanblik van de stad zelf, van

de wereld, van de mensen. De hemel leek me dichterbij, bijna tastbaar. het

enige wat ik kan zeggen is:intensiteit, aanwezigheid, licht. Met deze woorden

kan ik het min of meer weergeven. Maar een definitie is niet mogelijk. In elk

geval, op dat moment zei ik tegen mezelf dat ik zeker was. Als iemand me had

gevraagd ‘zeker, waarvan?’, dan had ik het niet kunnen zeggen. Ik was vervuld

van een zekerheid en ik heb bij mezelf gezegd dat ik nooit meer ongelukkig zou

zijn, dat ik me op de kwaadste momenten dit ogenblik zou herinneren.

(E. Ionesco, beroemd 20ste eeuwse schrijver, over zijn jeugd. )

Ik stelde geen vragen over mijn geloof totdat ik alleen moest instaan voor de

opvoeding van mijn kind. Toen begon de zoektocht naar de zin van het leven.

Het katholieke geloof bevredigde me niet meer en ik vond Boeddha een

interessantere leermeester dan Jezus. Toch gaven zweverige filosofische ideeën

mij niet voldoende geestelijke voeding. Ik voelde dat ik wat miste. Totaal

onverwacht kreeg ik duidelijkheid rond die onbestemde signalen. Ik zag bij

vrienden een film over een Indisch spiritueel geschrift: de Bhagavad Gita. In die

film hoorde ik Krishna, een Indische god, zeggend at ons leven een geschenk

aan god moet zijn. Dat kunnen we door elkaar onbaatzuchtig lief te hebben. In

een halfuur tijd hoorde ik meer over god dan de vorige tien jaar. Toen gebeurde

er iets met mij wat mijn hele leven zou veranderen. Ik herkende die innerlijke

stem, die ik al geruime tijd hoorde, als de stem van God Zelf. Ook door die

woorden van Krishna sprak God tot mij. Heel persoonlijk. Heel mijn wezen

voelde zich geraakt door die goddelijke woorden en mijn hart vulde zich met een

soort liefde die ik tot dan toe niet kende. Opeens wist ik dat ik niet voor mezelf

leefde. Een nieuwe wereld ging voor mij open, de wereld van de onbaatzuchtige

liefde. De wereld van God! (Ria Maenhaut over haar bekering)

12



OPDRACHT:

Lees de bovenstaande getuigenissen en vergelijk.

a. Hoe kadert Eugène Ionesco zijn grondervaring?

b. Hoe kadert Ria Maenhout haar ervaring?

c. Gaat het om dezelfde soort ervaringen? Leg uit.

Een intense ervaring geef vaak het gevoel van een allesomvattende

verbondenheid. Maar waarmee voelen we ons dan verbonden?

Bij een grondervaring voelt men zich ten volle verbonden met het andere

of (als je het godsdienstig kadert) met dé Anderef…

Aan elke grondervaring is er ook een subjectieve kant. Mensen die

godsdienstig zijn opgevoed en geloven, zullen de ervaring vaak ook

godsdienstig interpreteren.

Een moslim ziet in een intense ervaring de hand van Allah, een christen de hand

van God. Zij zullen dit moment duiden als hemels of als een rechtstreeks

ervaring van God.

Iemand die het begrip god niet kent of het geschrapt heeft, zal zijn

grondervaring evenwel zelden als een ervaring van het goddelijke duiden. Hij zal

ze wel als een zeer sterke kosmische beleving omschrijven, als een

verbondenheid met het Al, de gewaarwording dat er iets ‘meer’ moet zijn

misschien… Of een grondervaring een ‘Godservaring’ wordt, is dus een

kwestie van interpretatie…

13



4. SAMENVATTEND

INTENSE ERVARING

KICK Diepte-ervaring

Grondervaring

Een kick zorgt voor een

adrenalinerush, soms is het

grensverleggend en

groepsbevorderend. Maar een kick

kan ook gevaarlijk zijn en

verslavend werken…

Die vind ik

in de natuur,

in ervaringen van eenzaamheid,

verbondenheid, lijden, liefde.

bij overgangsmomenten als een geboorte,

de dood, volwassen worden…

Verbondenheid met een allesomvattend

levensmysterie

Gelovigen: God Ongelovigen: kosmische

beleving.

14



5.OPDRACHT

INTENSE ERVARING

KICK Diepte-ervaring

Grondervaring

Voorbeeld:

Waarom is dit een goed voorbeeld ?

Voorbeeld:

Waarom is dit een goed voorbeeld?

Voorbeeld:

Waarom is dit een goed voorbeeld?

Hoe kaderen gelovigen dit? Hoe kaderen ongelovigen dit?

15



HOOFDSTUK 2 INTERMEZZO: LEVENSVRAGEN EN LIEFDE

TANGO ARGHENTINI

Deze bekroonde kortfilm toont een visie op leven en liefde.

Kijk naar de kortfilm en beantwoord volgende vragen.

1. Vat kort de betekenis van deze film samen (5 zinnen)

2. Hoe zou jij het personage van André omschrijven?

3. Zie jij in de daden van André een ‘bovennatuurlijke’ invloed? Leg je

antwoord uit.

4. Rond welke levensvragen draait deze kortfilm?

16



HOOFDSTUK 3 ALS ANTWOORD OP LEVENSVRAGEN...

A. GELOVEN IN EEN POSTMODERNE WERELD

1. VAN GOD LOS?

Van God los op de bus

Engelse column groeit uit tot internationale atheïstencampagne

Uit: De Standaard, zaterdag 07 februari 2009 (verkorte tekst)

Auteur: Steven de Foer

Alsof het nog niet genoeg rommelt binnen de kerk, barst in vele landen een

hevige welles-nietesdiscussie los over het bestaan van God. Favoriet wapen:

slogans op autobussen. Na Engeland, de VS en Spanje volgt nu Nederland.

In den beginne was er een blog. Ariane Sherine, een jonge columniste van The Guardian,

schreef vorig jaar hoe ze zich op de Londense bussen achtervolgd voelde door

Bijbelcitaten en religieuze spreuken. Ze ging een kijkje nemen op de website van de

adverterende organisatie, en leerde daar dat 'eenieder die het woord van Jezus aan het

kruis niet aanvaardt, de eeuwigheid zal doorbrengen in helse martelingen'. Dat vond

Sherine geen prettig dreigement. Ze vond het bovendien onzin.

De columniste belde het advertentiebureau en vernam dat er geen bezwaren bestaan

tegen boodschappen met een religieuze of levensbeschouwelijke boodschap. Daarom

vroeg Sherine aan atheïstische lezers 5 pond bij te dragen voor een eigen buscampagne:

'God bestaat waarschijnlijk niet. Maak je niet langer zorgen, en geniet van het leven.'

'Het was halvelings als grap bedoeld', zegt Sherine nu. 'Nooit verwacht dat het zo uit de

hand zou lopen.'

17



Carlsberg

In kranten en op het internet werd hard gedebatteerd over de kwestie. Neem nu dat

woordje 'waarschijnlijk'. Waren de atheïsten misschien toch niet zo zeker van hun zaak?

De ware reden voor de inlassing van het woordje bleek een knipoog naar de

reclameslogan van Carlsberg, 'probably the best beer in the world'. Al gaf zelfs Richard

Dawkins1 toe niet honderd procent zeker te zijn dat God niet bestaat, 'net zo min als ik

zeker ben dat er geen eenhoorns bestaan.'

Aanvankelijk leek het bussenatheïsme een louter Engels fenomeen te blijven, maar in

deze geglobaliseerde wereld blijven sterk gemediatiseerde evenementen zelden

nationaal. De eersten die het idee van Ariane Sherine oppikten, waren de Amerikanen,

die de Britten zelfs in snelheid klopten. Begin december adverteerde The American

Humanist Association op 230 bussen in Washington: 'Waarom in God geloven? Wees

gewoon een goed mens'.

Creationisme

Later dan we van hen gewend zijn, springen nu ook de Nederlanders op de kar. De

filosoof Floris van de Berg van het Center for Inquiry Low Countries (CFI), een vrijzinnige

denktank, wil 'rede, rationaliteit en ongeloof' promoten in een nationale campagne. Het

geld stroomt binnen, mede dankzij de ruime aandacht voor het initiatief in de

Nederlandse media.

Een concrete aanleiding is er ook. Naar aanleiding van de tweehonderdste verjaardag van

Charles Darwin hebben enkele extreemchristelijke organisaties zes miljoen brochures

laten drukken over het creationisme. Dat is de populaire versie van intelligent design, de

leer die zegt dat het heelal en het leven geschapen zijn door een 'intelligente ontwerper'

- tegen de wetenschappelijke evolutieleer van Darwin in. Tot voor kort leek creationisme

een gekkigheid uit Amerikaanse bijbelstaten, maar ook in Nederland heeft al in 2005

CDA-minister Maria Van der Hoeven voorgesteld het creationisme aan te leren op school.

De acht pagina's tellende brochures, getiteld 'Evolutie of Schepping: wat geloof jij?',

worden gedrukt en verspreid met geld dat werd ingezameld door dominees van

gereformeerde kerken. Ze vallen binnenkort bij zes miljoen Nederlandse huishoudens in

de bus. Je ontkomt er alleen aan door de sticker 'NEE géén creationisme, JA wél Darwin'

op je brievenbus te kleven.

(zie ook:

http://www.youtube.com/watch?v=bSrSwRpBdHk&feature=results_video&playne

xt=1&list=PL4335C7175A742B09 en

http://www.youtube.com/watch?v=z5_42k9txi8 of

http://www.youtube.com/watch?v=yXbZxFx5S3o )

1 Richard Dawkins is de auteur van het boek ‘God als misvatting’, waarin hij probeert te bewijzen dat God niet bestaat.

http://www.youtube.com/watch?v=bSrSwRpBdHk&feature=results_video&playnext=1&list=PL4335C7175A742B09

http://www.youtube.com/watch?v=bSrSwRpBdHk&feature=results_video&playnext=1&list=PL4335C7175A742B09

http://www.youtube.com/watch?v=z5_42k9txi8

http://www.youtube.com/watch?v=yXbZxFx5S3o

18



OPDRACHT: Los volgende vragen over de tekst op.

1. De buscampagne van Ariane Sherine was eigenlijk een tegenreactie.

Waartegen was dit?

2. a Wat vind je van dit busseninitiatief?

b Denk je dat onze maatschappij (in België) zo’n initiatief nodig heeft? Leg uit!

3. a Vanwaar komt dat woordje ‘waarschijnlijk’ in de slogan?

b. Zou jij dat woordje daar laten staan hebben (zonder rekening te houden met

de verwijzing naar de reclame)?

4. De buscampagne in Engeland kreeg ook navolging in Amerika. Welke slogan

kan je in Washington lezen?

5. In Nederland is er een gelijkaardig initiatief, maar die had een concrete

aanleiding. Welke?

6. Wat betekent Creationisme?

7. Wat is de wetenschappelijke tegenhanger van Creationisme?

19



2. POSTMODERNITEIT

De buscampagne van de atheïsten is een typische uiting van de postmoderne

samenleving waarin wij, als westerse mensen, vandaag leven.

Postmoderniteit (post = na, dus na-moderniteit) is ontstaan na de tweede

wereldoorlog en volgt, zoals de naam al aangeeft, op een tijdperk dat we de

moderniteit noemen.

Enkele kenmerken zijn samengebracht in het volgende schema2:

MODERNITEIT (ontstaan na de Verlichting, 18e eeuw.

doorgebroken in de 19e eeuw)

POSTMODERNITEIT (ontstaan na WOII)

Kenmerkend mensbeeld:

Een moderne mens is per definitie

zelfstandig en geëmancipeerd. Hij wil

op eigen benen staan. Alles wat kan bevoogden, moet verworpen worden.

Hij wil zichzelf in alle vrijheid

realiseren. De wetenschap en de nieuwe technische verworvenheden

hebben dit proces alleen maar

versneld. De mens blaakt van zelfvertrouwen.

De postmoderne mens is onzeker en

verward. Zijn leven wordt doorkruist

door veel vragen en problemen: de milieuvervuiling, de opwarming van de

aarde, energieproblemen, armoede,

aanslagen, euthanasie, de waarde van technische verworvenheden. Hij heeft

weinig vertrouwen in de toekomst.

Plaats van geloof:

Geloof en religie verdwijnen naar de

achtergrond. Wetenschap en techniek dienen zich aan om alles te verklaren.

De geneeskunde bijvoorbeeld is een

enorm succes. Waar men vroeger bad om genezing, zoekt men nu een

bekwame arts op. De mens is ervan

overtuigd dat hij zijn problemen en

moeilijkheden zelf kan oplossen. Er is groeiende onverschilligheid tegenover

het geloof.

Wetenschap en techniek lijken toch niet

te brengen wat mensen ervan verwacht hadden. Religie en godsdienst krijgen

meer ruimte. De mens gaat in de

verschillende religies op zoek naar antwoorden en rituelen, ook omdat hij

vaak onwetend is over de eigen religie.

Er is een grote verscheidenheid aan

levensbeschouwingen en toegenomen tolerantie.

Wie bepaalt de normen en waarden in het leven?

In de moderne tijd is de mens vol zelfvertrouwen, hij is ervan overtuigd

dat hij zelf in staat is om de waarden

en normen van zijn leven te bepalen. Hij zal de toekomst realiseren. Hij zal

alle problemen die zich voordoen,

oplossen en een zinvolle toekomst

realiseren voor mens en wereld.

In de postmoderne samenleving groeit de twijfel in het hart van de mens

omwille van alle problemen en vragen

waarmee hij wordt geconfronteerd. Natuur en milieu, de omgang met de

aarde, het leven van de dieren zijn

thema’s die even waardevol zijn als dat

van de mens. De centrale plaats van de mens wordt in vraag gesteld.

2 bron schema: meander T6, uitgeverij Pelckmans.

20



Kenmerkend voor de postmoderne samenleving waarin wij nu leven is dat er

verschillende levensbeschouwingen naast elkaar bestaan en dat er

gelijktijdig een grote tolerantie is tegenover levensbeschouwingen, toch blijken

ze geen antwoord te bieden op de levensvragen van de mens.

Er is twijfel aan het individualisme en onzekerheid over de toekomst.

Waarden en normen zijn niet duidelijk en sterk individueel ingevuld.

Er is onduidelijkheid over de verhouding van het individu tot de

gemeenschap. Enerzijds blijft de nadruk sterk liggen op individualiteit en

persoonlijkheid, anderzijds groeit een nieuw bewustzijn van solidariteit en

verbondenheid.

21



3 DE POSTKRITISCHE GELOOFSSCHAAL

Zie ook www.godsdienstmariagaard.weebly.com. De powerpoint over de PKG-

schaal die je op de website vindt is ook leerstof.

Je wordt verwacht om de opdracht (zoek je positie op de PKG-schaal) uit te

voeren. Je kan de PKG-schaal tekenen, je eigen positie erin zetten en deze

positie uitleggen.

DE KEUZE VAN DE GELOOFSPOSITIE

Wanneer kiezen mensen op welke manier ze met het religieuze zullen

omgaan?

Laatadolescentie

Leeftijd van 15-16 jaar is cruciaal voor de religieuze ontwikkeling

Waarom in de adolescentie?

Tussen 14 en 21 jaar voltrekken er zich belangrijke

ontwikkelingsprocessen

Formeeloperationeel denken wordt doorbroken

Denken in termen van hypotheses en mogelijkheden

Reflectie over het eigen denken

Bewustwording van de gedetermineerdheid van dit denken

Proces van de identiteitsvorming (Antwoord op de vraag ‘Wie ben ik?’)

Geen abstract proces maar een concreet gebeuren van allerlei keuzes

Adolescenten kiezen voor een groot deel dezelfde manier van omgaan

met religie en geloof als hun ouders

Uitzondering (hoger gevormde adolescenten of jongvolwassenen)

ACHTERGROND

De Post-Kritische Geloofsschaal is een empirisch instrument in de vorm van een

vragenlijst (33 items, op een 7-punten Likert Scale) dat peilt naar het al dan niet

accepteren van het transcendente

(1ste dimensie & horizontale as: geloof – ongeloof) en naar de manier waarop

men het geloof en de geloofsinhouden interpreteert

(2de dimensie & verticale as: letterlijk – symbolisch).

Het doel van de PKG-schaal is om de verhouding van de vier cognitieve

geloofsstijlen bij een individu of in een populatie in kaart te brengen.

http://www.godsdienstmariagaard.weebly.com/

22



DE POST-KRITISCHE GELOOFSSCHAAL

Opdracht : Vul je eigen pkg-schaal in.

Surf naar: http://www.kuleuven.be/thomas/algemeen/pkg/

Noteer je score voor:

a) Orthodoxie (letterlijk geloof)

b) Externe kritiek (letterlijk ongeloof)

c) Relativisme (symbolisch ongeloof)

d) Tweede naïviteit (symbolisch geloof)

Kan je jezelf vinden in deze scores? Waarom of waarom niet?

Tegen de volgende toets ken je het antwoord op deze vragen!!!

TWEE DIMENSIES: HORIZONTALE AS: GELOOF – ONGELOOF

VERTICALE AS: LETTERLIJK – SYMBOLISCH

A. Horizontale as: geloof – ongeloof

Deze as meet of je wel of niet het bestaan van een transcendente werkelijkheid

(iets dat ons aardse bestaan overstijgt) in de wereld aanneemt.

De PKG-schaal is niet zwart/wit. Je bent niet of helemaal gelovig, of helemaal

ongelovig. De meeste mensen zitten daar ergens tussenin.

Het ‘ietsisme’ (de comfortabele middenpositie) kunnen we typeren als de meest

minimale vorm van ‘inclusie van het transcendente’. Met een ‘iets’ kan men toch

moeilijk een persoonlijke relatie aangaan.

B. Verticale as: letterlijk – symbolisch

De tweede dimensie die de PKG-schaal meet is de mate van het letterlijk of het

symbolisch karakter van je overtuiging.

Hoe meer bovenaan je staat in de PKG-schaal, hoe letterlijker je omgaat met

geloof. Of je nu gelovig of ongelovig bent…

http://www.kuleuven.be/thomas/algemeen/pkg/

23



Vier geloofsstijlen

1. Orthodoxie

Letterlijke interpretatie van geloofsovertuigingen en religieuze

doctrines (gesloten denksysteem)

Bijbelverhalen / religieuze taal worden letterlijk geïnterpreteerd

Geloof in een onveranderlijke, persoonlijke God

Geloof = absolute zekerheid

Vermijden van moeilijke geloofsvragen

Liefst duidelijke en onveranderlijke antwoorden die worden ontleend

aan het gezag van de Kerk

Deze geloofsstijl brengt positieve gevoelens teweeg maar ook

gevoelens van vrees en schuld

Risico om het geloof op een zeer rigide manier te beleven, in extremis

zelfs fundamentalistisch

Met andere woorden

“Naar mijn mening is godsdienst het enige dat echt betekenis kan geven aan het

leven in al zijn aspecten. God, die ik Vader noem, is eens en voor altijd

onveranderlijk bepaald. Ik denk dat er op elke religieuze of godsdienstige vraag

maar één juist antwoord is. Dit antwoord wordt ons gegeven door de Kerk. De

teksten uit de Bijbel moet je begrijpen, zoals ze er staan, ook al gaat de inhoud

soms in tegen onze moderne vormen van denken.”

2. Externe kritiek

Geloofsinhouden zijn niet wetenschappelijk te bewijzen

Religieuze overtuigingen worden verworpen op basis van een letterlijk

verstaan

Sterke kritiek op geloofsovertuigingen en religie, op basis van een

positief-wetenschappelijke attitude

Bijbelteksten worden letterlijk gelezen en afgewezen want ze zijn

letterlijk onhoudbaar en onderling in tegenstrijd

Uitgesproken negatie van het transcendente en in extremis: radicaal

atheïsme

Letterlijke geloofskritiek kan een tussenstadium zijn in de evolutie van

letterlijk naar symbolisch geloof

In het proberen te bewijzen dat geloof/religie een illusie is kan men

intolerant en antireligieus fundamentalistisch worden

Godsdienst wordt meestal geassocieerd met negatieve gevoelens

Angst voor het fanatisme als gevolg van godsdienst

24



Bekommernis: onaanvaardbaarheid van bepaalde mensonwaardige of

irrationele religieuze vooronderstellingen

Met andere woorden

“Geloven is moeilijk voor mij, omdat het me zo weinig zekerheid biedt. Voor mij

is God slechts een naam die gegeven wordt aan het onverklaarbare. De

wetenschappelijke vooruitgang zal de religieuze verklaringen uiteindelijk

overbodig maken. De Bijbelverhalen zijn zo lang geleden geschreven dat ze nu

maar weinig relevant zijn voor mij. Ik denk dat godsdienst een illusie is. God

werd ook zo dikwijls gebruikt om mensen te onderdrukken.”

3. Relativisme

Symbolische lezing van de religieuze werkelijkheid, maar neiging tot

ongeloof

Niet één religieuze voorstelling maar ook boeiende gedachten bij

andere zingevingssystemen

Relativisten = geen persoonlijk godsgeloof

Uitspraken over God, officiële kerkelijke doctrines en menselijke

Godservaring zijn relatief

Hoewel deze geloofsstijl gekenmerkt wordt door ongeloof, wordt religie

niet op een radicale manier verworpen desondanks wat we zeggen over

God, mens en wereld zijn allemaal menselijke interpretaties

Gegeven van zoekende adolescenten of een nieuw cultuurpatroon waar

de centrale waarde ‘tolerantie’ is die de dialoog overbodig maakt en

leidt tot onverschilligheid ten opzicht van de ander?

Bewustzijn van de contingentie van levensbeschouwingen = zich niet

levensbeschouwelijk willen engageren

Relativisme hanteert het multi-religieus leren als pedagogische

grondoptie

Geen uitgesproken positieve of negatieve gevoelens over godsdienst

Met andere woorden

“Ik ben er mij van bewust dat elke uitspraak over God bepaald is door de tijd

waarin ze geformuleerd werd. Elke uitspraak over het absolute maar ook een

dogma is altijd een uitspraak die door mensen werd gedaan in een bepaalde tijd

en is daardoor relatief. In die zin is God veranderlijk en groeit Hij mee met de

menselijke geschiedenis. Geloven in God is dan voor mij altijd een engagement

zonder absolute zekerheid: het is een mogelijkheid naast zoveel andere

mogelijkheden.”

25



4. Tweede naïviteit

Gelovige en tegelijk symbolische interpretatie van de religieuze

werkelijkheid

Geloven is een zoektocht en kritische geloofsvragen mogen niet uit de

weg worden gegaan

Open levensvisie en positieve omgang met geloofsonzekerheden

= volwassen geloof

De Bijbel en andere religieuze geschriften kunnen enkel na interpretatie

begrepen en geloofd worden

De eerste naïviteit (letterlijk geloof) heeft de externe kritiek als het

ware doorstaan: men is zich bewust van het historisch, sociaal en

cultureel karakter van geloofsuitspraken.

We hebben geen rechtstreekse toegang tot het transcendente enkel via

verhalen, riten, mensen (gezin, leerkracht…), instellingen (school, kerk,

gemeenschap…)…Op een actieve, creatieve en interpretatieve manier

herwint men het geloof en verwerft men een ‘tweede naïviteit’.

Het interreligieus leren wordt hier gehanteerd als pedagogische

grondoptie

Deze geloofsstijl brengt positieve gevoelens met zich mee

Met andere woorden

“Voor mij is de Bijbel niet zozeer een historisch verslag dan wel een hulpmiddel

in mijn zoektocht naar God. Ondanks het feit dat de Bijbel in een geheel andere

historische context is geschreven, verbergen deze teksten een diepere waarheid

die ik door mijn eigen zoeken zelf moet onthullen. Voor mij is geloven in God niet

zozeer nodig of nuttig, dan wel zinvol.”

26



TOEPASSING

Vermeersch: ‘Ik ben radicaal

tegen het katholiek onderwijs.

Iedere ideologische indoctrinatie

van jongeren is uit den boze.’

Van hecke: ‘Wij indoctrineren al lang niet meer.’

Vermeersch: ‘Des te meer reden

om het onderwijs volledig

neutraal te maken.’ Van hecke: ‘Etienne, je maakt

een denkfout. Elk onderwijs geeft

waarden mee. Waarom stoort het

jou zo dat wij vanuit een eigen inspiratie onderwijs aanbieden?

Waarom ontzeg jij dat recht aan

ouders die dat voor hun kinderen

willen?’ Vermeersch: ‘Jullie hebben 75

procent van het secundair

onderwijs in handen. Maar in de

praktijk is nog amper vijf tot tien

procent van de leraren gelovig.’ Van hecke: ‘Ik vind dat een zeer

gevaarlijk statement.’

Vermeersch: ‘De vraag is niet of

wat ik zeg gevaarlijk is, de vraag is of het waar is. Geloven zij dat

zij zondaars zijn die alleen gered

kunnen worden door de dood van

Christus? Want dat is echt christendom.’

Van hecke: ‘Het christendom is

de leer van die fantastische figuur

van Jezus Christus die de

Bergrede uitsprak. Een rede waarover ook Mahatma Ghandi en

Mandela gezegd hebben dat ze de

moeite waard is om voor te

leven.’ Vermeersch: ‘Maar Jezus zei

ook: Joden, gij zijt kinderen van

de duivel. Wat een onnoemelijke

fanaticus om de Joden in het algemeen zo te kwalificeren.’

Van hecke: ‘Wij aanvaarden

iedereen zoals hij is. Ik heb een

visioen van een betere

samenleving, en ik put inspiratie

uit het evangelie.’ Vermeersch: ‘In dat evangelie

staat dat de Joden kinderen van

de duivel zijn. Leert gij dat

aan uw leerlingen?’ Van hecke: ‘Jezus zei ook: heb

uw vijanden lief. Ik pak er het

positieve uit.’

Vermeersch: ‘Haha! Zo is het gemakkelijk natuurlijk. Allez kom,

dat is geen christendom. Dan kun

je evengoed een volgeling van mij

worden en van alle positieve dingen die ik zeg.’

Van hecke: ‘Als ik met al die

positieve opdrachten al onze

medewerkers en afgestudeerden

kan meenemen, hebben wij een betere samenleving. Draag zorg

voor de mensen. Zie het goede in

de andere. Ontwikkel uw talenten.

Beteken iets voor de andere.’ Vermeersch: ‘Daar heb je Jezus

niet voor nodig. Je kunt dat

evengoed doen vanuit de

universele rechten van de mens. Je kunt niet meer aan kinderen

wijsmaken dat ze Joden moeten

haten.’

Van hecke: (onverstoorbaar) ‘Ik

heb twee richtlijnen in mijn leven: ik heb geen verdienste aan de

talenten die ik gekregen heb,

daarom zet ik ze in voor de

anderen. En ik draag zorg voor de minsten onder de mijnen. Ik

kijk over mijn schouder of de

laatste nog mee is.’

‘Weet je, Etienne, ik heb zin gevonden in mijn leven en ik wil

dat doorgeven. We moeten

27



jongeren

opvoeden tegen

onverschilligheid.

Ze moeten zelf zin kunnen zoeken en

vinden. Ik krijg de

daver op het lijf

van die vele jonge mensen die uit het

leven stappen

omdat ze geen

zin meer zien in het leven.

Verschrikkelijk is

dat.’

Vermeersch: ‘We zijn het volledig met elkaar eens.’

De tekst hierboven is een uittreksel uit een reeks zomerinterviews van De

Standaard. De krant interviewde Mieke Van Hecke, de nummer één van

het katholiek onderwijs en professor emeritus Etienne Vermeersch,

voormalig hoogleraar filosofie aan de Universiteit Gent.

OPDRACHT:

1. Bepaal de positie van Mieke Van Hecke en Etienne Vermeersch op

de Post-Kritische Geloofsschaal.

Noteer wat volgens jou hun score is voor:

a) Orthodoxie (letterlijk geloof)

b) Externe kritiek (letterlijk ongeloof)

c) Relativisme (symbolisch ongeloof) d) Tweede naïviteit (symbolisch geloof)

Staaf je antwoord met voorbeelden uit de tekst die je hierboven vindt.

28



2. Haal uit de tekst van beide geïnterviewden één zin waar je het

grondig mee eens bent en één zin waar je het grondig mee oneens

bent. Leg uit waarom.

Zin van Mieke Van Hecke waarmee ik het grondig eens ben (+ uitleg):

___________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

Zin van Mieke Van Hecke waarmee ik het grondig oneens ben (+ uitleg):

___________________________________________________________

___________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________

Zin van Etienne Vermeersch waarmee ik het grondig eens ben (+ uitleg):

___________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

Zin van Etienne Vermeersch waarmee ik het grondig oneens ben (+ uitleg):

___________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________

29



4. GOD, RELIGIE, HUMANISME? IN EEN POSTMODERNE SAMENLEVING

OPDRACHT:

Geloof en ongeloof komen vaak samen voor. De aan- of afwezigheid van

God is vaak gelijktijdig herkenbaar in het leven van de mens. De mens is

vaak een zoekende gelovige.

Beoordeel de volgende uitspraken op een schaal van 1 tot 10. Bij een sterke

aanwezigheid van God geef je een 10. 1 Betekent een totale afwezigheid.

Verklaar ook je antwoord.

Uitspraak Afwezigheid of aanwezigheid (+ korte uitleg)

1 ...............................................................10

God bestaat waarschijnlijk niet.

Wij geloven in God. Punt uit.

Ik zelf ben gelovig, maar geloof niet in God.

God bestaat zeker.

Je moet niet echt naar de

kerk of de moskee gaan, maar het kan wel interessant zijn.

Onze samenleving is christelijk onze waarden ook.

Ik vind diversiteit boeiend. Hoe meer levensbeschouwingen, hoe meer vreugd.

Een groot kenmerk van de postmoderniteit is de onduidelijkheid waarin we

vandaag leven. Zelfs termen als ‘gelovig’ zijn niet meer zo eenduidig als we wel

denken. Denk maar aan de uitspraak ‘Ik ben gelovig, maar ik geloof niet in

God’... Wat betekent gelovig zijn vandaag dan nog?

Om verwarring te vermijden zetten we alvast enkele ‘gelovige’ begrippen op een

rijtje:

30



Religie: is in haar diepste kern altijd ergens sacraal (heilig): verbonden met iets

wat van verder komt, ‘van boven’, los staat van mijn subjectieve ‘ik’ en anders

is. (niet noodzakelijk een God, dus!)

Godsdienst duidt deze religieuze verbondenheid als een band met het

goddelijke, met God. Daarbij is godsdienst ook altijd sociaal ingebed en

gekoesterd binnen de beschermende omheining van een groep, van een traditie

en van een collectief geheugen. Godsdienst levert ook altijd een waardeschaal en

een morele code.

De humanistische levensbeschouwing is meer wijsgerig: de mens zoekt in

zichzelf naar de zin van het menselijke bestaan en naar waarden waarvan

iedereen kan leven. Ze houdt ook een ethiek in waarin rechtvaardigheid,

waarheid, wijsheid en solidariteit belangrijk zijn. Zij zoekt dit in verbondenheid

met mensen te beleven.

31



5. SAMENVATTENDE OPDRACHT

OPDRACHT:

Zet telkens de juiste strekking bij de uitspraken. Leg je keuze kort uit.

Soms zijn er meerdere mogelijkheden.

Strekkingen om uit te kiezen:

moderniteit - postmoderniteit - godsdienstige levensbeschouwing- religieuze

levensbeschouwing - humanistische levensbeschouwing.

Uitspraak Welke strekking? + waarom.

God bestaat waarschijnlijk

niet, geniet van het leven.

Postmoderniteit (eventueel humanisme)

God bestaat zeker. Word lid

van de Christelijke Partij

Godsdienstige levensbeschouwing

Verlichting is het uittreden van

de mens uit de onmondigheid

die hij aan zichzelf te wijten

heeft. Onmondigheid is het onvermogen zich van zijn

verstand te bedienen zonder

de leiding van de ander (Kant)

Moderniteit

Wie gelooft, kan een deel van de zorgen uit handen geven.

Religieuze levensbeschouwing (of godsdienstige levensbeschouwing)

Ik vind alles zo verwarrend...

Postmoderniteit

Ik ben gelovig, maar geloof

niet in God

Religieuze levensbeschouwing

Ik geloof dat de mens zelf

moet proberen een goede

mens te zijn. Niet uit angst voor God en de hel, maar voor

zijn medemens.

Humanistische levensbeschouwing.

Bij Jezus vind ik geen dood,

maar eeuwig leven.

Godsdienstige levensbeschouwing

De mens heeft de aarde kapot

gemaakt en God laat ons in de

steek. Waarin kunnen wij nu nog geloven?

Postmoderniteit

Het menselijke verstand zal op

den duur alles mogelijk maken

Moderniteit of humanistische

levensbeschouwing.

Naam: Klas:

32



B. GELOOF EN WETENSCHAP

Science without religion is lame, religion without science is blind." A. Einstein

1. ATHEÏSME, AGNOSTICISME, GELOOF

Het is belangrijk om vooraf enkele begrippen kort uit te leggen:

1. Het atheïsme is een levensvisie dat het geloof in (een) God als uiteindelijke zingever afwijst.

Er bestaan verschillende soorten atheïsme:

Vooreerst is er het praktisch atheïsme. Dit is een atheïsme uit onverschilligheid: leven zonder God omdat ze voor God en geloof geen

tijd of interesse hebben.

Ten tweede hebben we het beredeneerde atheïsme. Dit zijn atheïsten

door hun manier van denken of door een diepe overtuiging. In het

beredeneerde atheïsme maken we nog een onderverdeling in:

- het positivistisch atheïsme: (= positivisme) God bestaat niet omdat

je God niet kunt waarnemen met de zintuigen.

- het deïstisch atheïsme: (= deïsme) God heeft in het verre verleden de wereld geschapen maar bekommert zich verder niet meer om de

schepping.

2. Wat verstaan we onder agnosticisme? Het agnosticisme is die denkrichting

die zegt dat de mens te klein en te eindig is om te weten of er nu al dan niet

een god bestaat. Zij zeggen dat men het gewoon niet kan weten en dat je dus

eeuwig aan het bestaan van (een) God zal blijven twijfelen.

3. Wie is dan gelovig? Gelovig zijn wil dan zeggen dat je akkoord gaat met een

bepaalde geloofstraditie en je achter een geloofsgemeenschap staat. (zie ook de definities van godsdienst en religie p. 30)

2. GELOVIG ZIJN: EERSTE EN TWEEDE NAÏVITEIT

Vormen van letterlijk geloof en letterlijk ongeloof.

Zie PKG-schaal

33



3. OPDRACHT GELOOF EN WETENSCHAP

OPDRACHT:

We laten een aantal wetenschappers aan het woord.

Probeer aan de hand van de citaten af te leiden of ze atheïstisch, agnostisch,

gelovig,… zijn.

1. Albert Einstein

Albert Einstein (1879-1955) was een theoretisch natuurkundige

met aanzienlijke talenten in de toegepaste wiskunde. Hij wordt

gezien als een van de belangrijkste natuurkundigen uit de

geschiedenis en werd vooral bekend vanwege de speciale

relativiteitstheorie en de algemene relativiteitstheorie. E = mc2; de

formule van Einstein, die een verband geeft tussen energie en

massa, is zijn meest gekende verwezenlijking.

Uitspraken over God:

“Hoewel de gebieden van godsdienst en wetenschap duidelijk van elkaar zijn

afgebakend, bestaan er toch sterke onderlinge relaties en zijn ze afhankelijk van

elkaar.”

“Hoewel godsdienst de zin bepaalt, heeft het ook geleerd van wetenschap welk

middel bijdraagt tot het bereiken van het doel.”

“Aan de andere kant kan wetenschap alleen geschapen worden door lieden die

grondig zijn doortrokken van het streven naar waarheid en begrip. De bron voor

dit gevoel ligt in de godsdienst. Hiertoe behoort ook het geloof in de mogelijkheid

dat de regels waaraan deze wereld onderworpen is, rationeel zijn, d.w.z. voor

rede vatbaar zijn. Ik kan me geen ware wetenschapper indenken zonder deze

diepe overtuiging. Men zou het zo in beeldende vorm kunnen verwoorden:

wetenschap zonder godsdienst is kreupel, godsdienst zonder wetenschap is blind

(science without religion is lame, religion without science is blind).”

”Religie is ontstaan uit de ervaring van het mysterieuze, die echter was

vermengd met angst. Het besef dat er dingen zijn die wij niet kunnen

doorgronden, dat de volmaakte rede en de zuivere schoonheid zich tonen op een

wijze die slechts zeer beperkt toegankelijk is voor ons begrip - dat besef en

gevoel maken het wezen uit van de echt religieuze beleving. In die zin en in geen

enkele andere ben ik een diep-religieuze mens. Een God die de objecten van zijn

schepping beloont en straft, en die net als wij een wil heeft, kan ik me niet

indenken. Ook wil noch kan ik me een individu voorstellen dat de dood overleeft,

http://images.google.be/imgres?imgurl=http://www.etsu.edu/math/gardner/5310/einstein.gif&imgrefurl=http://www.etsu.edu/math/gardner/5310/5310.htm&h=397&w=308&sz=33&hl=nl&start=12&tbnid=d2y_UFkvFnKEYM:&tbnh=124&tbnw=96&prev=/images?q=albert+einstein&gbv=2&svnum=10&hl=nl&sa=G

34



ondanks het feit dat dergelijke beelden worden bepleit door zwakke zielen, uit

angst of lachwekkend egoïsme. Ik ben tevreden met het mysterie van de

eeuwigheid van het leven en met het besef van, en de vermoedens omtrent de

wonderbaarlijke structuur van al wat is, met het opgeslokt zijn door het streven

tot in detail te begrijpen hoe de rede zich in de natuur manifesteert.”

“God dobbelt niet”

Bronnen:

EINSTEIN, A., 1941. Science, Philosophy and Religion, A Symposium [online]. New York:

Conference on Science, Philosophy and Religion in Their Relation to the Democratic Way of Life Inc.

Nederlandse vertaling beschikbaar op: http://www.kolumbus.fi/volwassengeloof/alberteinstein.htm

EINSTEIN, A., 1931. The world as I see it .[online]. (in het Engels) Beschikbaar op:

http://www.aip.org/history/einstein/essay.htm

2. Stephen Hawking

Stephen Hawking (°1942) is een Brits natuurkundige

en professor in Cambridge die vooral bekend is door

zijn werk op het gebied van zwarte gaten en

singulariteiten in de kosmologie. Hij heeft een zware

fysieke handicap waardoor hij in een rolstoel zit en

enkel kan praten door een computer, maar dat houdt

hem niet tegen om zijn wetenschappelijk werk voort te

zetten. Bij het grote publiek is hij, behalve door zijn

handicap, ook bekend door zijn boek “Het heelal”.


“Waarom doet het heelal eigenlijk al die moeite om te bestaan? Is de

geünificeerde theorie (theorie van alles) zo dwingend dat ze haar eigen bestaan

teweegbrengt? Of heeft ze een schepper nodig, en zo ja, heeft deze dan nog

andere gevolgen voor het heelal? En wie schiep de schepper?…Zodra we een

volledige theorie ontdekken zal deze na verloop van tijd voor iedereen

begrijpelijk zijn, niet alleen voor een handjevol geleerden. Dan kunnen allen,

filosofen, geleerden en gewone mensen, deelnemen aan de discussie over de

vraag waarom wij en het heelal bestaan. Wanneer we het antwoord op die vraag

kennen is dat de bekroning van het menselijk verstand – want dan kennen we de

geest van God.”

Bronnen

HAWKING, S.,1997. Het heelal. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker.

35



3. Richard Feynman

Richard Feynman (1918-1988) was een Amerikaans

natuurkundige. Hij deed belangrijk onderzoek op het gebied van

de kwantumelektrodynamica en won in 1965 de Nobelprijs voor

Natuurkunde. Hij was bovendien een heel kleurrijk figuur (hij gaf

bv. soms les terwijl hij op een stel bongotrommels speelde) en

een goed didacticus.

”Het lijkt mij niet dat dit fantastisch mooie universum, deze enorme

uitgestrektheid van ruimte en tijd en al die verschillende soorten dieren, al die

planeten en al die atomen met hun bewegingen, enzovoort, dat al deze

onnoemelijk gecompliceerde zaken op het toneel zijn gezet opdat God de

menselijke strijd voor goed en kwaad kan gadeslaan – wat toch de visie is die

godsdienst voorstaat. Het podium is te groot voor dat drama.”

”Kijk, ik kan nu eenmaal goed leven met twijfel en onzekerheid en niet-weten. Ik

denk dat het veel interessanter is om niet te weten dan om antwoorden te

hebben die verkeerd zouden kunnen zijn. Ik heb antwoorden bij benadering,

potentiële overtuigingen en diverse graden van zekerheid over verschillende

zaken, maar van niets ben ik helemaal zeker, en er zijn veel dingen waar ik

helemaal niets van weet, zoals bijvoorbeeld de vraag of het iets betekent om ons

af te vragen waarom we hier zijn... Ik hoef het antwoord niet te weten. Het

beangstigt me niet om dingen niet te weten, om verdwaald te zijn in een

mysterieus en doelloos universum, en ik denk dat dat echt het geval is. Ik ben er

niet bang voor.”

Bronnen

SIMMONS, J., 1997. De top-100 van wetenschappers. Utrecht: Het Spectrum

BAIS, F.A., 1998. Kan wetenschap de grote onbekenden elimineren? Tijdschrift In de Marge

[online], nr.1. Beschikbaar op:

www.bezinningscentrum.nl/indemarge/ssi_indemarge/pdf_indemarge_hor/marge198.pdf

4. Paul Davies

Paul Davies (°1946) is een Engels natuurkundige en doceert aan de

universiteit van Adelaide (Australië)waar hij professor is in de

natuurfilosofie. Hij doet onderzoek op het gebied van kosmologie en

36



astrobiologie en daarnaast schreef hij al meer dan 20 boeken, waaronder een

aantal over wetenschap en religie.


“Nu is het zo dat sommige van mijn collega’s dezelfde wetenschappelijke feiten

aanhangen als ik, maar elke diepere betekenis daarvan ontkennen. Ze schuiven

de adembenemende vindingrijkheid van de natuurwetten, de buitengewoon

gelukkige samenstelling van de natuur, en de verrassende begrijpelijkheid ervan

aan de kant en accepteren die als een verzameling wonderen die er nu eenmaal

zijn. Daartoe ben ik echter niet in staat. Voor mij is de vernuftigheid van het

natuurlijke bestaan simpelweg té wonderlijk om het zomaar als gegeven aan te

nemen. Alles pleit voor een diepere onderliggende betekenis. Sommigen noemen

dat een doel, anderen een ontwerp. Aan deze beladen woorden liggen menselijke

begrippen ten grondslag, en ze maken het slechts gedeeltelijk mogelijk te

bevatten waar het universum over gaat. Maar dát het ergens over gaat, daarover

heb ik geen enkele twijfel.”

Bronnen:

DAVIES, P., 1998. Is het universum absurd? Tijdschrift In de Marge [online], nr.1. Beschikbaar op:

www.bezinningscentrum.nl/indemarge/ssi_indemarge/pdf_indemarge_hor/marge198.pdf

5. Arthur Peacocke

Arthur Peacocke (°1924) is een Brits biochemicus en theoloog.

Hij was nauw betrokken bij het befaamde DNA-onderzoek van

Watson en Crick. Sinds 1971 is hij Anglicaans priester. Hij werd

professor aan de faculteit theologie van de universiteit van

Oxford en heeft heel wat gepubliceerd over de relatie tussen

wetenschap en religie.


“De evolutietheorie, die begonnen is bij Darwin, verbreedt eigenlijk ons begrip

van de wereld op een manier die volgens mij heel bemoedigend, versterkend en

verrijkend is voor het christelijk geloof. Het zegt ons, in tegenstelling tot het

gangbare idee dat de schepping 4000 jaar geleden of zelfs 4 of 20 miljard jaar

geleden gebeurde, dat de schepping nu nog doorgaat. Dus wat we ook bedoelen

met God als schepper, het was in elk geval niet iets dat God één keer deed in het

verleden – dat hij bij wijze van spreken alles in gang zette, de klok opwond,

37



wegging en het zijn gang liet gaan. Schepping is iets dat de hele tijd doorgaat.

God is voortdurend schepper, God is voortdurend aan het scheppen.”

Bronnen:

PEACOCKE, A., 1998. Interview. In: Faith and Reason.[online], PBS. Beschikbaar op

http://www.pbs.org/faithandreason/ PEACOCKE, A., 1998. Interview. In: Faith and

Reason.[online], PBS. Beschikbaar op http://www.pbs.org/faithandreason/

6. Richard Dawkins

Richard Dawkins (°1941) is een Brits bioloog. Hij is professor in

Oxford en schrijver van populair wetenschappelijke boeken.

Eén van zijn bekendste boeken is “Het zelfzuchtige gen” waarin

hij uitlegt hoe natuurlijke selectie werkt op niveau van de

genen. Hij is een onvermoeibare verspreider van het

evolutionaire denken, een neodarwinist.

“Ik heb veel sympathie voor mensen die zijn opgegroeid met onwaarheden. Maar

ik wil hen daaruit redden, omdat ze hun leven aan het weggooien zijn. En we

hebben maar één leven. We hebben de gelegenheid om voor onze dood een

aantal zaken echt te begrijpen. Ik vind het tragisch als mensen die gelegenheid

verspillen aan Jehova, Allah of de God van de christenen. Al vind ik wel dat

kinderen de godsdienst van hun voorouders moeten leren, dat maakt deel uit

van hun culturele opvoeding.”

"Sommige mensen zijn van mening, dat er wel wat voor religie te zeggen is,

omdat ze zichzelf onderzoeken en zichzelf beschouwen als, goed, altruïstisch,

liefhebbend en dan denken, dat de evolutietheorie dat niet kan verklaren. Ze

zien dat als een zwakte van de wetenschap. Als de wetenschap tekortschiet,

moet God eraan te pas komen om een verklaring te geven" (..) Maar het kan ook

zijn, dat als de wetenschap geen verklaring kan geven, dat niets het kan

verklaren..Of het kan ook zijn, en dat is mijn overtuiging,dat als de wetenschap

het niet kan verklaren, dat we dan beter ons best moeten doen om er wel achter

te komen".

Bronnen:

DE CEULAER, J., 2005. Grote vragen. De Canvas-tapes & de Knack-interviews. Brussel: Globe

7. Gerard Bodifée

Gerard Bodifée (°1946) is een Vlaams doctor in de astrofysica.

Hij deed onderzoek op het gebied van het ontstaan van sterren

38



en de evolutie van sterrenstelsels. Hij was wetenschapsjournalist bij De

Standaard, medewerker van de VRT, schrijft columns in Knack en schrijft

boeken. Zijn belangstelling gaat vooral uit naar de fundamentele

wetenschappelijke en filosofische vragen die de mens zich stelt: Wat is de

oorsprong en wat is de bestemming van het bestaan? Hoe verhouden

wetenschap en religie zich?


“God is de alles omvattende aandacht die nodig is om de werkelijkheid structuur

en zin te geven. De wereld die wij bewonen is geen willekeurig conglomeraat, zij

is geordend, gewild. Die gewildheid is voor mij God. Hij is het willende, het

aandacht schenkende, het goede, want aandacht schenken is iets goeds. (..) Ik

denk dat iets dat aandacht schenkt een wezen is. En dat daarom het christelijke

beeld van God als een persoon adequaat is. Onze verhouding tot God is als die

tot een persoon. De menselijke persoon is het meest nabij aan het goddelijke op

aarde. Als we ons van God een beeld willen vormen, zien we dat naar mijn

overtuiging het duidelijkst in de menselijke persoon. Niet zozeer in sterren of in

atomen of in bloemen, maar veel duidelijker, hoewel nog zeer onvolkomen, in

een menselijke persoon.”

”De wetenschapper die gehecht is aan zijn nuchtere en vruchtbare methode,

houdt meestal niet van deze beschouwingen. Maar als hij dan afhaakt, en zich

tot zijn wetenschap bepaalt, sluit hij zich op in iets dat weliswaar mooi is, maar

beperkt. Ik kan dat niet. Ik kan moeilijk muren rondom me verdragen. Metsel

een muur rond mij en ik breek hem af of klim erover. Ik denk dat het voor

niemand gezond is zich op te sluiten in een hokje, of het nu dat van de

wetenschap is, of een ander. Mensen passen niet in hokjes.”

Bronnen:

VERLEYEN, F., 1993. Op de rand van een vulkaan. Gesprekken met Gerard Bodifée.

Kapellen:Pelckmans.

39



GROEPSWERK:

Oefeningen 1-4 maak je schriftelijk. Je dient 1 blad in per groep met de

antwoorden.

Oefeningen 5 en 6 stop je in een presentatie. Maak die kort en

aantrekkelijk, maar zorg dat je op alles let!

1. Probeer aan de hand van de citaten af te leiden of de wetenschapper in

kwestie atheïstisch, agnostisch of gelovig is. Vul onderstaande tabel in.

Naam atheïst agnost gelovig

Albert Einstein

Stephen

Hawking

Richard

Feynman

Paul Davies

Arthur Peacocke

Richard Dawkins

Gerard Bodifée

40



2. Hieronder vind je telkens een korte samenvatting van de citaten. Zet

bij de samenvatting de juiste wetenschapper.

a) Ons universum zit zo vernuftig in elkaar dat er volgens mij een diepere

betekenis, een ontwerp, achter zit.

b) God is aandacht, daarom vind ik God niet zozeer in de natuur, maar wel in

mensen. Wetenschappers die zich enkel met hun wetenschap bezighouden (en

niet met religie) sluiten zich op in een hokje. Ik kan dat niet.

c) De evolutietheorie zegt ons dat God nu nog voortdurend aan het scheppen is

en dat hij de wereld niet op één welbepaald moment geschapen heeft.

d) Ook al zijn wetenschap en religie heel verschillend, toch kan religie niet

zonder wetenschap en wetenschap niet zonder religie. Ik besef dat er veel

dingen zijn die we niet kunnen begrijpen en in die zin ben ik een religieus mens,

maar ik geloof niet in een persoonlijke God.

e) Dit prachtige heelal is te groot om geschapen te zijn opdat God de strijd

tussen goed en kwaad zou kunnen bekijken. Er zijn veel dingen die ik niet weet

of waar ik niet zeker van ben, maar ik kan leven met onzekerheid en twijfel.

f) Mensen die zich bezighouden met God, houden zich volgens mij met

onwaarheden bezig. Als de wetenschap geen verklaring kan geven, dan kan niets

het verklaren. God hoeft daar niet aan te pas te komen.

g) Zodra we de “Theorie van Alles” kennen, zullen we het antwoord kennen op

de vraag waarom wij en het heelal bestaan. Dan kennen we de geest van God.

3. Welke uitspraak vind jij persoonlijk de mooiste? En waarom? (Per groepslid

een eigen persoonlijke mening.)

41



4. Hoe staat Peacocke tegenover deïstisch atheïsme? Leg uit of hij akkoord is

met deze strekking of niet en waarom.

5. Wat bedoelt Einstein volgens jou met zijn uitspraak ‘god dobbelt niet’?

In de presentatie leg je uit wat hij bedoelt ( /3) en je geeft een CONCREET

Voorbeeld ( /3) waar je jouw uitleg mee illustreert.

6. Met welke van de geciteerde wetenschappers ga je het meest akkoord ? Leg

uit waarom je akkoord gaat. Je werkt in groep, dus je zult een consensus

(desnoods een compromis) moeten bereiken.

CONCREET:

Je geeft me ten minste 3 argumenten die uitleggen waarom jullie met de

geloofsvisie van die bepaalde wetenschapper akkoord gaan. ( /6)

Je geeft 1 volledig nieuwe uitspraak van deze wetenschapper. Je zorgt

er met andere woorden voor dat we ook eens iets horen dat we nog niet

wisten over deze wetenschapper. ( /3)

Je zorgt voor een creatieve verwerking. Je illustreert de geloofsvisie van

jouw wetenschapper aan de hand van iets creatiefs. Je mag zelf iets

maken, een toneeltje opvoeren, een interview zoeken of zelf afnemen, een

kunstwerk kiezen dat erbij hoort, een grappig filmpje… Let op twee

dingen: ten eerste of deze uitwerking wel relevant is, m.a.w. of die wel

past bij de geloofsvisie ( /3), ten tweede of je verwerking goed uitgevoerd

is, origineel uitgewerkt… ( /3)

42



4. EEN BEDENKING, BLAISE PASCAL

‘Enkel de God van de filosofen is dood’

Vanaf het ogenblik dat wetenschap een hoge vlucht nam, is de tweedeling

geloof/wetenschap begonnen. Niet alle wetenschappers en filosofen waren daar

zo gelukkig mee. Blaise Pascal bijvoorbeeld, zelf een vooraanstaand wis- en

natuurkundige, maar ook een christelijke filosoof uit de 17de eeuw, had daar

moeite mee.

Het hart heeft zijn redenen, die de rede niet kent (Le coeur a ses raisons, que la

raison ne connaît point) is een van de meest beroemde uitspraken van Pascal.

Nog een bekende uitspraak van Pascal (opgenomen in de Pensées), is dat men

volgens de kansrekening wel in God moet geloven: als deze namelijk bestaat, is

de winst voor de gelovige oneindig. Bestaat God niet, dan verliest men niets (Le

pari, de gok). Deze redenering staat bekend als de gok van Pascal.

Pascal had geen moeite met wetenschap, maar wel met de gedachte dat

wetenschap God probeerde uit te leggen en beredeneren. Dat maakte dat ‘de

God van de filosofen stierf’. God valt niet uit te leggen, God staat immers boven

en buiten de wetenschap. Als je hem probeert uit te leggen, wordt hij een

levenloos voorwerp, een studie-object...

Mémorial

Na zijn dood vond men in de voering van een kledingstuk van Pascal,

handschriften van hem. Het was een getuigenis in tweevoud op perkament en

papier dat zo begint:

'Het genadejaar 1654

Maandag 23 november (...) vanaf ongeveer half elf 's avonds tot ongeveer half één 's nachts.

VUUR

God van Abraham, God van Isaak, God van Jakob. Niet de God van filosofen en geleerden.

Zekerheid. Zekerheid. Gevoel. Vreugde. Vrede. God van 'Jezus Christus' (.....)

http://nl.wikipedia.org/wiki/Pens%C3%A9es

http://nl.wikipedia.org/wiki/23_november

http://nl.wikipedia.org/wiki/God_(christendom)

http://nl.wikipedia.org/wiki/Abraham

http://nl.wikipedia.org/wiki/Iza%C3%A4k_(persoon)

http://nl.wikipedia.org/wiki/Jakob_(aartsvader)

http://nl.wikipedia.org/wiki/Jezus_(traditioneel-christelijk_benaderd)

43



OPDRACHT:

1. Leg in je eigen woorden volgende uitspraken uit:

a. “Enkel de God van de filosofen is dood”

b. “Het hart heeft zijn redenen, die de rede niet kent”

c. “De gok van Pascal”

2. Op welk soort ervaring slaat het briefje van Pascal, dat men na zijn dood in de

voering van zijn jas vond? Leg uit!

Deel 1: Grondervaringen en Geloofgodsdienstmariagaard.weebly.com/uploads/1/0/0/8/...Pukkelpop 2011...

Documents

Transcript of Deel 1: Grondervaringen en Geloofgodsdienstmariagaard.weebly.com/uploads/1/0/0/8/...Pukkelpop 2011...