De rups wordt de vlinderDe bloesem wordt de kers

Het jaar gaat van de zomer Over in de herfst

De boom begint te kalenDe vogel verlaat het nestEn jij wordt groot, maar

minder vanzelf als de rest

(Bas Rompa)

Grenzen stellenGrenzen stellen… en af en toe eens … en af en toe eens

door de vingers kijkendoor de vingers kijken

Lezing De Speling LommelLezing De Speling Lommel

Dr. Lieve SwinnenDr. Lieve SwinnenKinder- en JeugdpsychiaterKinder- en Jeugdpsychiater

30 januari 201430 januari 2014

InhoudInhoud• Inleiding • Braakliggend terrein?• Fundamenten• Gelijkvloers

Leiding nemenGrenzen stellenBelonen en straffenDe grens over…

• Verdieping/dak• Klaar!?

Wat is opvoeden?Wat is opvoeden?

Ouders voeden hun kinderen op. Dat betekent dat de ouders hun kinderen leren hoe ze moeten leven, wat goed

en fout is enzovoort.

(van Daele Junior woordenboek)

Wat is opvoeden?Wat is opvoeden?• Beïnvloedingsproces• Ouders kind• Invloed van ruimere omgeving

• Veranderlijk• Èn ouder èn kind doorlopen een eigen

ontwikkeling tot 12 jaar: grote eensgezindheid over basisbeleid: structuur, affectie, sociale steun tieners: variatie wordt veel groter

• Moeilijker dan vroeger?

De nieuwe gezinnenDe nieuwe gezinnen• Kleinere gezinnen• Veel twee-verdienders-gezinnen, of

één-ouder-gezinnen, andere samenlevingsvormen

• De ‘me, myself and I’ – generatie• Hoog aantal echtscheidingen• De wereld is mijn dorp• Internet, gsm,…

De achterbankgeneratieDe achterbankgeneratie • Veel mogelijkheden, maar ook veel

verwachtingen• Kinderen moeten zeer flexiebel zijn• Vrijetijdsbesteding enorm veranderd:

computer, games,… • Veel minder beweging (zwaarlijvigheid!)• Verhoogd onveiligheidsgevoel :

Dutroux, verkeer,…

PendelbewegingenPendelbewegingenAutoriteit, niet toegeven (1960)

Ouders geven meer toe (1980)

Kinderen meer verwend dan ooit? (2005)

(37 % : permissieve opvoedingsstijl: verantwoordelijkheid niet opnemen,

toegeeflijkheid, inconsequent handelen)

Ouders worden terug strenger? (2009)

Wie is verantwoordelijk?Wie is verantwoordelijk?Ouders zijn de eerste

opvoedingsverantwoordelijken• Opvoeden is een engagement: dit vraagt

tijd, betrokkenheid.• Ouders moeten keuzes maken: hoeveel

werken, kinderopvang, vrije tijd• Verschil tussen ‘schuld hebben aan iets’

en ‘verantwoordelijk zijn voor iets’

Wie is verantwoordelijk?Wie is verantwoordelijk?Ouders hoeven niet perfect te zijn• Hulp via opvoedingsondersteuning• Zorg delen : zeker bij kinderen die

‘anders’ zijn• Maatschappelijke keuzes• Belang van onderwijs

Braakliggend terrein?Braakliggend terrein?

KindfactorenKindfactoren

• Aanleg– Jongens/meisjes– Temperament– Veerkracht– Moeilijk leerbaar– Angstig– Agressief– Ontwikkelingsstoornis

OmgevingsfactorenOmgevingsfactoren• Leefsituatie

– Gezin• Ouders hebben een grote invloed• Kwaliteit ouder/kind relatie zeer belangrijk

– Buurt– School– Samenleving

• 1 op 7 Belgen leeft onder de armoedegrens!• Kinderen/jongeren hebben zéér weinig

inspraak

GebeurtenissenGebeurtenissen

• Gebeurtenissen die ontwikkeling doorkruisen– Beperken van ‘traumatische’

gebeurtenissen: verlieservaring, (v)echtscheiding, verhuis, verandering van school.

– Voorkomen van mishandeling en misbruik

FundamentenFundamenten

Houden vanHouden van

• Opvoeden heeft alles te maken met graag zien, liefhebben, zorgen voor.

• De basis voor ontwikkeling: een stabiele relatie met volwassenen opbouwen.

• Een vroege vertrouwensband: noodzakelijk om evenwichtig te ontwikkelen en later zèlf relaties aan te kunnen gaan.

Een veilig nestEen veilig nest• Hechting: voldoende vertrouwen om

ontwikkeling en invloed van volwassene mogelijk te maken.

• Vertrouwen: volwassene is stut en steun, beschermt tegen ontgoochelingen. (‘Met scha en schande’ ontwikkel je niet goed).

• Stabiliteit: niet te veel veranderingen. Teveel kinderen groeien op in bijzondere omstandigheden!

OpvoedingOpvoeding• Niet te onderschatten creatieve

kracht!• Noodzaak: geen enkel kind koos

ervoor om geboren te worden!• Investeren in positieve

opvoedingsvaardigheden: grenzen stellen, controle/opvolging, consequent reageren,

• It takes two to tango!• Af en toe eens door de vingers

kijken…

GelijkvloersGelijkvloers

Leiding nemenLeiding nemenLeiden is

1. Diegene die iets leidt, bepaalt wat er gebeurt.

2. Als je iemand naar een plek leidt, breng je hem ergens naar toe.

(van Daele Junior woordenboek)

Kinderen Kinderen Ouders Ouders• Goede band beste vrienden• Verantwoordelijkheid ligt bij de

volwassene• Goede relatie tussen opvoeder en

kind: elk heeft zijn rechten en plichten

• Geef leiding: stel grenzen, corrigeer en beslis zo nodig

Mama is geen papa Mama is geen papa (en omgekeerd)(en omgekeerd)

• Mama’s zijn meer praters. – Uitleg– Leren problemen oplossen met praten– Troosten– Krijgen meer ‘geheimpjes’ te horen

• Papa’s zijn meer doeners. – Handelen: probleemgedrag stopt sneller– Kordater: kort en duidelijk

Omama en OpapaOmama en Opapa• Oma’s en opa’s nemen best de

opvoedersrol nièt opnieuw op• Niets is leuker voor een kind om een

oma/opa te hebben waarbij je niets verkeerd kan doen

• Toch opvoeder: dan mee sturen en disciplineren

• Goede communicatie is essentieel

Gedrag = leerprocesGedrag = leerproces• Imitatie: nabootsen van gedrag

– Hoe belangrijker de relatie met de ander: hoe groter het imitatie-effect

– Duidelijk verband tss communicatiestijl moeders en die van de kinderen

– Negatieve gedragspatronen (bv schreeuwen/schelden): imitatie neemt toe bij het ouder worden (geen angst meer)

Gedrag = leerprocesGedrag = leerproces• Positief gedrag dat je aanmoedigt

neemt toe = allerbelangrijkste!• Negatief gedrag dat je aanmoedigt

neemt toe• Positief gedrag dat je negeert neemt

af• Negatief gedrag dat je negeert

neemt af = moeilijkste!

Gedrag = leerprocesGedrag = leerproces• Positieve bekrachtiging

– Positief/negatief: 6/1 (fifty/fifty is al heel aardig!)

Verbetert gezinsklimaatPositief gedrag dat je aanmoedigt herhaalt

zichRegelmatig door de vingers kijken… – Sociale leertheorie : Een kind leert ook van

wat het andere kinderen ziet doen (brussen, vrienden,…)

Grenzen stellenGrenzen stellen

Een grens is1.Denkbeeldige lijn die twee gebieden

scheidt.2.Hoeveelheid, waarde die niet

overschreden mag worden.

(van Daele Junior woordenboek)

Geef de grens aan!Geef de grens aan!• Regels zijn belangrijk• Zorg voor structuur• Leer je kind luisteren• Leer luisteren naar je kind• Niet-luisteren

Regels zorgen voor Regels zorgen voor veiligheidveiligheid

• Regels zijn noodzakelijk : ze zorgen voor een veilige ruimte Een kind dat geen regels opgelegd krijgt moet teveel energie stoppen in het creëren van de eigen veiligheid Een puber die geen regels krijgt gaat zelf op zoek naar de grenzen, vaak via extreem gedrag

Regels geven duidelijkheidRegels geven duidelijkheid• Een kind moet weten wat er van

hem/haar verwacht wordt : Problemen rond bedtijd, snoepen of tv-kijken, geraken zonder regels niet opgelost

• Dit vraagt overleg: wat willen jullie precies? Is het duidelijk, dan ben je vertrokken, om een tijd later opnieuw te moeten beginnen, want grenzen dienen aangepast aan de leeftijd/ capaciteiten van het kind.

Rust, reinheid en regelmaatRust, reinheid en regelmaat• Maandag wasdag, dinsdag strijkdag…

regelmaat brengt structuur aan, maakt zaken voorspelbaar– Structuur in tijd– Structuur in ruimte

• Er gebeurt teveel, en teveel door elkaar. – Doe niet altijd twee zaken tegelijk– Vereenvoudig de opdrachten

LuisterenLuisteren• Luisteren = vaardigheid die moet

aangeleerd worden• Luisteren = veranderlijk met de leeftijd• Luisteren = positieve gevolgen!• Luisteren moet evolueren naar een

luisteren vanuit keuzes• Af en toe… niet luisteren (door de

vingers kijken

Opgroeien zonder grenzenOpgroeien zonder grenzenNiet leren met frustraties omgaan,

geen neen verdragen, nooit gecorrigeerd worden,…

leiden tot :

• Gedragsproblemen: agressie, ettertjes

• Depressie• Sociale problemen

Hoe begin je eraan?Hoe begin je eraan?• Pak niet alles tegelijkertijd aan• Overleg : zeker met je partner, bij

ouder wordende kinderen ook met hen• Maak regels zichtbaar!• Wees consequent • Uitzonderingen bevestigen de regel• Alle begin is moeilijk: gun jezelf en je

kind fouten

Geef het goede voorbeeldGeef het goede voorbeeld‘De enige verstandige manier van

opvoeden bestaat erin een voorbeeld te zijn.’ (Albert Einstein)

Dus: leef het leven voor.• Van tafelmanieren tot met twee woorden

spreken.• Van speelgoed delen tot antiracisme.• Van knuffelen tot complimentjes geven.• Van gevoelens uiten tot praten over drugs.

Het woordje Het woordje ‘‘neenee’’

• Een grens aangeven doe je veelal met een ‘nee’

• Op korte termijn geeft ‘ja’ rust, op lange termijn geeft ‘nee’ rust!

• Hoe jonger je begint, hoe gemakkelijker• Leren omgaan met frustraties (=

negatief gevoel) is ontzettend belangrijk

• Schrap het woord zielig uit je woordenschat

Controleer wat je vraagtControleer wat je vraagt• Wees duidelijk: wat en wanneer

– Bv ga nu je tanden poetsen

• Controleer of het gebeurt– Ga met je kind mee, volg op

• Vraag niet te veel, maar zorg wèl dat het gebeurt! - Je kind leert dat wat je vraagt belangrijk

is- Zorg dat je kind niet alleen luistert

wanneer jij je boos maakt!

BelonenBelonen• Dit staat vast: Je bereikt veel meer

met belonen/aanmoedigen dan met straffen.

• Belonen ≠ verwennen• Goed gedrag is nièt vanzelfsprekend• Dus : steek je energie in het

aanmoedigen van positief gedrag!• Sociale beloningen werken het best!

StraffenStraffen• Straf zo weinig mogelijk!• Als je toch straft:

– Milde straf– Wees duidelijk, waarschuw op voorhand– Betekenis van straf– Wees consequent– Straf jezelf niet– Straf volgt best zo snel mogelijk na de

fout– Na straf komt de vergeving!

EHBO bij problematisch gedragEHBO bij problematisch gedrag(Prof. Dr. Adriaenssens)(Prof. Dr. Adriaenssens)

• Help sneller en betere alternatieven bedenken om problemen op te lossen.

• Leren de juiste interpretatie geven aan wat gebeurt.

• Probleemgedrag is vaak dekmantel van angst en onzekerheid.

• Filosofeer: leer wijs nadenken over gedrag

• Opvoedingsstijl bekijken en bijstellen

Verdieping/dakVerdieping/dak

Vijf grote veranderingenPuberteit: periode van de lichamelijke

veranderingen• Eén : de groeispurt• Twee : kritiek op eigen lijf• Drie : de blik naar buiten• Vier : de val van ma en pa (vrienden

zijn belangrijker!)• Vijf : verliefd tot en met

Rijping van de hersenenRijping van de hersenen• Twaalf/dertien-jarigen : hersenen nog

zeer dicht bij de ontwikkeling van acht- tot negenjarigen

• Zestien/zeventien-jarigen : ontwikkeling erg dicht bij die van volwassene

• Tussenzone : periode van grote constructiewerken in de hersenen met meer risico op instabiliteit

Tienerhersenen• Niet klaar voor complexe

opdrachten : niet goed in coördinatie, planning en geheugen. Eén voor één = betere strategie.

• Amygdala: centrum in de hersenen dat ons alert maakt bij gevaarlijke, nieuwe en opwindende gebeurtenissen (soort alarmcentum) snelle, impulsieve reactie = overactief bij tieners. ‘Tieners leven vanuit hun buikgevoel’

Tienerhersenen aan het Tienerhersenen aan het werkwerk

• Belangrijkste mechanisme : zien en handelen – Fouten bij het inschatten van risico’s,

temperen van impulsvititeit, interpreteren van sociale situaties

• Ontwikkeling naar zien, denken en handelen : neuraal proces– Maar : emoties bepalen heel sterk het

openstaan voor gesprek, aandacht voor de anderen… en of wat gezegd/gedaan wordt invloed heeft op je verdere handelen

De kwetsbaarheid van de adolescentie

• Zaken als aandacht, concentratie, impulsiviteit en geheugen : nièt alleen door opvoeding bepaald

• Jongeren zijn door hun ‘onrijpe hersenen’ zeer kwetsbaar. Dit vertaalt zich in de kinderpsychiatrie : vatbaar voor depressies, zelfmoordgedachten, eetproblemen of delinquent gedrag

Klaar!?Klaar!?

Kind met probleemKind met probleem

• 2O ►3O % van de kinderen/jongeren met psychisch/psychiatrisch probleem(vgl : 1O% met chronische ziekte)

• Meest voorkomende: – Gedragsstoornissen 2-16% – ADHD : 5-7 %– Angststoornissen 2-5%– Depressie 3-5%

• Met 7 op 10 jongeren gaat het goed!

Ouder/kind relatie

• Het werk en de investeringen in de eerste achttien jaar zal de kwaliteit bepalen van wat nadien komt.

Op een dag nam de mier afscheid van de eekhoorn.‘Ik ga voor geruime tijd op reis,’ zei hij, 'maar ik weet niet

voor hoe lang. Ik neem dus maar zó afscheid dat het ook voor heel lang kan zijn. '

Zij schudden elkaar vijf keer de hand en omhelsden elkaar ook zoals bij het afscheid voor lange tijd hoor.

'Laat je nog iets van je horen?' vroeg de eekhoorn.De mier had zich al omgedraaid en riep, terwijl hij langs het

bospad liep: 'Ja!'Even later was hij uit het gezicht verdwenen en bleef de

eekhoorn alleen achter. Wat zou het voor reis zijn? dacht hij. Maar hij wist hoe weinig je kan zeggen van reizen die nog

moesten beginnen.

Uit: Misschien wisten zij alles. Toon Tellegen; uitg. Quirido