De markt voor grote zonnewarmte- systemen in...

De markt voor grote zonnewarmte-systemen in meergezinswoningen en hotels in Europa.

Denemarken, Duitsland, Nederland, Frankrijk, Slovenië, Italië, Spanje, Cyprus

�

SOLARGE – Klimaatbescherming en duurzameeconomische ontwikkelingHet gebruik van zonnewarmte is een belangrijk methode om de emissie van broeikasgassen te reduceren in Europa, waarvan één derde wordt uitgestoten de bouwsector.Collectieve zonnewarmtesystemen op meergezinswoningen, hotels, publieke gebouwen en in de zorgsector beperken zich in veel landen tot voornamelijk demonstratieprojecten. Naast de bijdrage aan klimaatbescherming bestaat in dit marksegment een groot potentieel voor ontwikkeling van werkgelegen-heid en regionale economische ontwikkeling.Het SOLARGE project is een samenwerking van 11 partners uit 8 Europese landen die de toepassing van collectieve zonnewarmtesystemen met een op-pervlak van meer dan 30 m� promoten.SOLARGE analyseert de belangrijkste marktbarrières en succesfactoren voor de promotie van collectieve zonnewarmtesystemen en ontwikkelt hulpmidde-len voor investeerders, leveranciers, adviseurs, installateurs en beleidsmakers. Het project is gestart in januari �005 en eindigt in december �007. De doel-groep omvat de woningbouw en de hotelsector, overheden, fabrikanten van zonnewarmtesystemen, installatieadviseurs, architecten en ingenieurs.Als onderdeel van SOLARGE zijn in �005, 8 uitgebreide nationale rappor-ten samengesteld, die gedetailleerde informatie bevatten over de nationale markten en het beleidskader voor collectieve zonnewarmtesystemen (CSTS). Voor dit doel hebben alle projectpartners en een instituut op Cyprus gegevens en feiten over de over de nationale zonnewarmtemarkten voor de meerge-zinswoningbouw en de hotelsector verzameld om een onderlinge vergelijking mogelijk te maken. Alle partners gebruikten daarbij dezelfde opzet: 4 hoofd-vragen werden beantwoord om inzicht te krijgen in specifieke marktbarrières voor de toepassing van collectieve zonnewarmtesystemen in elk land:1. Wat is de huidige situatie in de nationale woningbouw- en hotelsector

(nationale gebouwvoorraad, toegepaste verwarmingssystemen, renovatie- en nieuwbouwactiviteiten en in de markt betrokken partijen)?

�. Welk niveau heeft de nationale ontwikkeling van de markt en van de industrie voor zonnewarmtesystemen bereikt?

3. Hoe effectief is het huidige stimuleringskader van de bestaande nationale energieprogramma’s (beleidsdoelen, administratieve procedures, subsi-dies)?

4. Hoe effectief is de stimulering van de bestaande nationale wettelijke en economische condities (energieprijzen, condities kapitaalmarkt, wettelijke vereisten bij renovatie, bouwregelgeving)?

Deze brochure is gebaseerd op de resultaten van de nationale rapporten. Het geeft een beknop overzicht van het specifieke beleid, de economische condi-ties en regelgeving voor de toepassing van collectieve zonnewarmtesystemen (CSTS) in elk partnerland. De conclusies die getrokken zijn uit de analyse van gegevens en de nationale omstandigheden vormen een belangrijke basis voor de campagnes in �006 en �007. Een ander integraal onderdeel van SOLARGE is de online database met voor-beeldprojecten, die voortdurend uitgebreid wordt via de 8-talige website www.solarge.org. De website laat succesvolle projecten zien, specifieke tech-nische en financiële oplossingen, tips en interviews.We nodigen geïnteresseerde gebouweigenaren, adviseurs en fabrikanten uit deel te nemen en te profiteren van het SOLARGE project, door:• Presentatie van hun projecten aan het Europese publiek• Gebruik te maken van specifieke SOLARGE informatie en hulpmiddelen• Samenwerking met nationale en Europese marktpartijen

Met vriendelijke groetenGabi Schlichtmann Andreas Steegetarget GmbH, SOLARGE project coördinatoren

3

Inhoud

Marktstatus in de verschillende SOLARGE partnerlanden .........................4

Denemarken ...........................................................................................6Duitsland ................................................................................................8Nederland .............................................................................................10Frankrijk ................................................................................................1�Slovenië ................................................................................................14Italië .....................................................................................................16Spanje ..................................................................................................18Cyprus ..................................................................................................�0

Conclusies en vooruitzichten .................................................................��Projectpartnerschap ..............................................................................�6Colofon ................................................................................................�7

4

Marktstatus in de verschillende SOLARGE partnerlanden

Figuur 2: Structuur van de hotelvoor-raad in de partnerlanden (gegevens van 2003 en 2004). Bron: SOLARGE nationale landenrapporten, www.solarge.org

Figuur 1: Structuur van de woningvoorraad in de partnerlanden (gegevens van 2000-2005). Bron: SOLARGE nationale landenrapporten 2005, www.solarge.org

Algemeen overzicht van de toepas-sing van collectieve zonnewarmte-systemen (CSTS) in de meergezins-woningbouw- en de hotelsector.De totale woningvoorraad in de onder-zochte Europese landen, met in totaal circa 108 miljoen woningen, bestaat voor circa 50 % uit meergezinswo-ningen. Het is opmerkelijk dat van de onderzochte landen er alleen in Duits-land en Spanje meer meergezins- dan eengezinswoningen zijn, respectievelijk �0,5 en 9,3 miljoen. Cyprus heeft met �3 % het laagste aandeel meergezins-woningen in de nationale woning-voorraad, gevolgd door Nederland met �9 %. Naar absolute aantallen gemeten hebben Duitsland, Italië en Spanje de meeste meergezinswonin-gen en Nederland, Slovenië en Cyprus de minste.

De 4 landen met de grootste hotel-voorraad zijn Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje met een totaal van circa 1�0.000 hotels. Het gemiddelde aantal bedden per accommodatie varieert van 31 in Nederland tot 145 in Slovenië. Het gemiddelde aantal bedden in de onderzochte landen be-draagt circa 81 per accommodatie. Een interessant gegeven is dat op basis van de verzamelde gegevens Nederland enerzijds het minste aantal bedden per accommodatie heeft, en anderzijds met 63 % de hoogste bezettingsgraad in de sector.

Hoofdgegevens van de woningbouw- en hotelsector

In alle Europese landen geanalyseerd in SOLARGE zijn er minder meergezinswoningen dan eengezinswonin-gen, behalve in Duitsland en Spanje. Er is een potentieel van in totaal ongeveer 54 miljoen meergezinswonin-gen in de partnerlanden: Denemarken, Duitsland, Nederland, Frankrijk, Slovenië, Italië, Spanje en Cyprus. Het totaal aantal geregistreerde hotels in deze 8 landen bedraagt 1�4.000. Het aantal beschikbare hotelbedden bedraagt 10 miljoen. De omvang en eigendomsstructuur van de meergezinswoningbouw en de hotelsector varieert nogal in de verschillende landen, net als de vraag en de infrastructuur voor warmtapwater- en ruimte-verwarming.

Duitsland

rechteras

linkeras

FrankrijkItalië

Spanje NederlandDenemarken

CyprusSlovenië

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000in duizenden woningen

Eengezinswoningen (vrijstaand, 2-onder-1-kap, rijtjeswoning)Meergezinswoningen

0

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

0

600

1.200

1.800

2.400

3.000

3.600

FrankrijkDuitsland Italië

Spanje NederlandDenemarken

CyprusSlovenië

hotels

rechteras

linkeras

* De definitie van ‘hotel’ varieert in elk van de onderzochte landen. Hiermee dient rekening gehouden te worden bij het vergelijken van de data voor de hotelsectoren in verschillende landen.

5

Figuur 3: Zonnecollector oppervlak [m2] en thermisch vermogen [MWth] geïnstalleerd in de partner landen per 2004 en aandeel collectieve zon-newarmte (CSTS). Bronnen: ESTIF 2005, www.estif.org; ADEME, 2005; SOLARGE nationale landenrapporten, www.solarge.org

Noot: ESTIF – European Solar Thermal Industry Federation – telt alleen het nationaal cumulatief collectoroppervlak dat “in bedrijf” is: het is berekend uitgaande van een gemiddelde levensduur van �0 jaar (15 jaar voor sy-stemen geïnstalleerd tot 1989). De huidige systemen zijn ontworpen voor een langere levensduur, maar individuele systemen kunnen een kortere levensduur hebben door sloop van het gebouw, wijziging van de gebouw-functie of door slecht onderhoud. Frankrijk: afwijkend van de gangbare ESTIF statistieken betreffen de Franse gegevens – zoals aangeleverd door het Franse energie-agentschap ADEME – Frankrijk, inclusief de overzeese gebiedsdelen.

In absolute zin (cumulatief ge-installeerd oppervlak per �004) domineert Spanje de markt voor collectieve zonnewarmtesystemen met veruit het grootste oppervlak van 336.000 m� ofwel 80 % van het totaal geïnstalleerd collector-oppervlak in het land. Er is geen ander land met een dergelijk hoog marktaandeel van collectieve zon-newarmtesystemen. Denemarken is tweede met een totaal van circa 55.000 m� aan collectieve zonnewarmtesystemen in �004. Collectieve zonnewarmtesystemen vertegenwoordigen circa 16 % van het totaal (cumulatief) geïnstalleerd collectoroppervlak in het land. Nederland is derde met 45.000 m� (ook 16 % van het totaal geïnstal-leerd collectoroppervlak in �004). In Duitsland is er momenteel circa 60.000 tot 75.000 m� aan col-lectieve zonnewarmtesystemen, die 1,1 % tot 1,3 % van het totaal geïnstalleerd collectoroppervlak in het land vertegenwoordigen. Dat is opvallend omdat Duitsland leidend is in Europa wat betreft het totaal cumulatief geïnstalleerde collector-oppervlak van �000 tot �004. Niet Duitsland, maar Frankrijk met circa 38.500 m� aan geïnstalleerd CSTS oppervlak, hoort bij de groep van 4 leidende landen wat betreft het aandeel collectieve zonnewarmte in het totaal geïnstalleerde opper-vlak. De collectieve zonnewarm-tesystemen in bedrijf vertegen-woordigen een marktaandeel van 6 % in dit land. Dit aandeel is sterk gegroeid de laatste jaren.

Nationale marktontwikkeling van collectieve zonnewarmtesystemen (CSTS)

Het totaal opgestelde collectoroppervlak in de 8 onderzochte landen bedraagt ongeveer 8,3 miljoen m�, met een totaal opgesteld thermisch vermogen van 5,8 miljoen kW. In �004 is ongeveer 1,05 miljoen m� aan nieuwe collectoren opgesteld in deze landen, waarvan circa 116.000 m� ofwel 11% aan afgedekte collecto-ren voor collectieve zonnewarmtesystemen.Als gevolg van de grote verschillen in nationale omstandigheden voor de toepassing van collectieve zon-newarmtesystemen (CSTS) voor de meergezinswoningbouw en de hotelsector is er ook een groot verschil in marktontwikkeling van deze systemen te zien in de verschillende landen (zie figuur 3). De verschillen zijn echter voor een groot deel te verklaren uit verschillen in regelgeving, economische omstandigheden en het overheidsbeleid, die de toepassing van collectieve zonnewarmte kunnen stimuleren of hinderen. De mate van ontwikkeling van de zonnewarmte-industrie en de mate waarin zij oplossingen kan bieden zijn ook belang-rijke factoren voor marktontwikkeling.

0

150

300

450

600

750

900

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

700

1.400

2.100

2.800

3.500

4.200

105

210

315

420

525

630

FrankrijkDuitsland

ItaliëSpanjeNederland

Denemarken CyprusSlovenië

Cumulatief geïnstalleerd collectoroppervlakCumulatief geïnstalleerd CSTS collectoroppervlak(inclusief schattingen)

MWth / in duizenden m² in duizenden m² / MWth

6

Gebouwstructuur Eigendomsstructuur

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

AnderenCommercieel eigendomWoningcorporaties (non-profit)Eigendom appartementencomplexParticulier eigendom

0%10%20%30%40%

50%60%70%80%90%

100%

Eengezinswoningen

Meergezinswoningen

Rijwoningen, geschakeld etc.

Boerderijen

Studentenherbergen

Andere permanente woningen

Tweede huizen

Instellingen

Onbekend

DenemarkenKennis en capaciteit van de producenten is beschikbaar voor een grotere markt – nogal ongunstige nationale beleidsomstandigheden

Eind �005 zal naar schatting 55.000 m� collectieve zonnewarmtesystemen (16 % van het totale collectoroppervlak) operationeel zijn in Denemarken, waar grote systemen nog steeds door de producenten worden geïnstalleerd. De groei van de sector wordt voor �005 geraamd op 50 %. Vergeleken met de perioden voor �00� is de Deense markt voor collectieve zonnewarmtesystemen nog op een laag niveau. Stadsverwarmingssystemen zijn gangbaar in dit land en worden gezien als een speciaal kenmerk van Denemarken. Er is een breed spectrum van prijzen verbonden aan deze systemen. Warmtekrachtkoppeling is ook wijd verspreid in grote installaties. Daarom hebben grote steden het voordeel van verlaagde prijzen. Over het algemeen maken hoge belastingen, met als gevolg hoge energieprijzen, het aantrekkelijk om in collectieve zonnewarmtesystemen te investe-ren. Daarnaast worden laagrentende leningen gegarandeerd, en wordt nieuwe bouwregelgeving in �006 van kracht.

Landelijk marktsegment meergezinswoningbouw

Figuur 4: Samenstelling van de Deense woningvoorraadBron: SOLARGE nationaal rapport Denemarken 2005, www.solarge.org

ConclusieSegmentmeergezinswoningenMeer collectieve zonnewarm-tesystemen moeten geïnstal-leerd worden voor stadsver-warmingsinstallaties, hoewel stadsverwarming niet mogelijk zal zijn voor nieuwe gebouwen. Zonthermische energie wordt meer van belang voor gebou-wen die momenteel worden verhit met olie of gas.Het wijdverspreide gebruik van centrale tapwaterverwarming is essentieel voor collectieve zon-newarmtesystemen.

Er zijn circa �,6 miljoen woningen in Denemarken. Het grootste deel bestaat uit eengezinswoningen (40 %), gevolgd door meergezins-woningen (38 %) en rij-, geschakel-de of twee-onder-een-kap-wonin-gen (13 %). De meeste woningen zijn gebouwd tussen 1970 en 1974 of zelfs vóór 1900.Stadsverwarming is in Denemarken een belangrijke vorm van ver-warming, terwijl centrale olie- of gasgestookte verwarming weinig voorkomt. In bijna alle Deense woongebouwen wordt warm tap-water en ruimteverwarming ver-

zorgd met dezelfde energiebron.De omvang van nieuwbouwactivi-teiten was groter dan 4 % in �004. De geschatte renovatie-activiteiten daarentegen bedroegen slechts 0,� %. Relevante investeerders voor de toepassing van collectieve zonnewarmtesystemen zijn wo-ningcorporaties, die met een aan-deel van 36% de eigendomsstruc-tuur domineren. Nog eens �0 % van de meergezinswoningen zijn in handen van complexeigenaren, en weer �0 % wordt beheerd door gemeenten en andere partijen.

7

Desondanks geeft de Deense regering weinig prioriteit aan zonne-energie, omdat het wordt gezien als een dure vorm van emissiereductie. Daarom zijn er momenteel geen directe subsidieregelingen of prikkels voor zonne-energie, ondanks de landelijke stimuleringsactiviteiten die het Energie-agentschap van het Ministerie van Verkeer en Energie onderneemt.

Oppervlakte: 43.096 km�

Inwoners: 5,397 miljoenBruto Nationaal Product (BNP) per inwoner in �003: �6.100 EURJaarlijkse zoninstraling: 9�5 – 1.000 kWh/m�

ConclusieNationale omstandighedenIn Denemarken bezitten producenten de kennis en capaciteit die nodig is voor het be-dienen van een grotere markt. Daarnaast vormen hoge energieprijzen, een resultaat van hoge belastingen, een prikkel voor het investeren in collectieve zonnewarmtesystemen.Vervolgens zijn grote installaties voor stadsverwarming interessant voor SOLARGE activi-teiten. Ook is er aandacht voor de bouwsector vanwege regelgeving op het gebied van energieprestatie.Helaas wordt de toepassing van collectieve zonnewarmtesystemen op dit moment niet gestimuleerd, hoewel hoge brandstofprijzen zorgen voor een groeiende markt. Daarom moeten de promotie-activiteiten van SOLARGE zich toespitsen op de voordelen die col-lectieve zonnewarmtesystemen bieden in vergelijking met andere energiebronnen.

ConclusieSegment hotelsOmdat stadsverwarming wijd-verspreid is zal slechts een klein deel van de hotels relevant zijn voor het gebruik van zonne-warmte. Voor hotelgebouwen met centrale ruimteverwarming en warm waterproductie is dit echter wel aantrekkelijk. Er zijn nog steeds geen adequa-te prikkels voor investeringen.

Nationale hotelsegment

In �005 waren er in Denemarken 41.838 kamers geregistreerd. Het aantal hotels daalde drastisch (met 43 %) tussen 1993 en �003: er zijn nu 5�7 hotels*. Het aantal kamers per hotel is daarentegen gestegen, met als gevolg een bezettingsgraad van ongeveer 35 % in �003. De meerderheid van de hotels is aangesloten op stadsverwarming, terwijl het warm tapwatersegment wordt gedomineerd door centrale systemen. Meestal worden radiatoren gebruikt voor ruimteverwarming, hoewel vloerverwarming is toegepast in sommige nieuwe hotels. Bijna 7� % van de hotelsector is eigendom van commerciële hotelketens. Hoteleigenaren zijn doorgaans terughoudend voor investeringen in col-lectieve zonnewarmtesystemen vanwege lange terugverdientijden en een gebrek aan adequate prikkels.

* De definitie van ‘hotel’ varieert in elk van de onderzochte landen. Hiermee dient rekening gehouden te worden bij het vergelijken van de data voor de hotelsectoren in verschillende landen.

8

DuitslandOndanks gunstige omstandigheden en subsidies is de marktsector voor collectieve zonnewarmtesyste-men nog relatief onderontwikkeld

In �004 bestond circa 5 % van het totale Duitse collectoroppervlak uit collectieve zonnewarmtesystemen. In meer-gezinswoningen is een totaal van 60.000 tot 70.000 m� aan collectoren in werking. Hoewel partijen meer interesse hebben in het verbeteren van de zonnewarmtesector is deze nog steeds onderontwikkeld: op maat gemaakte zonther-mische oplossingen die aan alle technische en economische eisen van investeerders voldoen zijn schaars.De hoge energieprijzen, en prijsstijgingen in het bijzonder, zorgen echter voor gunstige omstandigheden voor collec-tieve zonnewarmtesystemen. Daarnaast beperkt het energiebesparingsbesluit (EnEV �00�) de energievoorziening van woningen, en zal het vereiste energieprestatielabel voor woningen het integreren van zonne-activiteiten vergemakkelij-ken. In de hotelsector zijn de terugverdientijden korter dan in de woningbouw.

De Duitse voorraad bestaat uit een totaal van zo’n 17 miljoen gebou-wen. In de oude federale staten is rond 60 % van de voorraad in par-ticulier eigendom, terwijl in nieuwe federale staten de meerderheid – bijna 70 % – wordt beheerd door coöperaties, gemeenschappen of gemeentelijke woningbedrijven.

ConclusieSegment meergezinswoningenDe integratie van collectieve zonnewarmtesystemen is gebaseerd op een groot potentieel voor energetische optimalisatie. Verenigingen van Eigenaren zijn een relevante doelgroep voor SOLARGE activiteiten.Activiteiten op het gebied van zonne-energie dienen onderdeel uit te maken van de algemene marketingstrategie voor vraaggerelateerde marktrelaties.

Figuur 5: Samenstelling van de Duitse woningvoorraadBron: SOLARGE nationaal rapport Duitsland 2005, www.solarge.org


De meeste meergezinswoningen zijn uitgerust met een centraal ver-warmingssysteem voor meerdere gebouwen. Gas is de meest gang-bare energiebron voor verwarming. Waar stadsverwarming en kolen worden toegepast in de nieuwe staten, stoken de oude staten veelal op olie.

In �003 werd circa 9� miljard EUR geïnvesteerd in renovatie, tegen-over 5� miljard EUR in nieuwe gebouwen. Technisch gezien zou-den de verwarmingsinstallaties van 80 % van de meergezinswoningen er met een collectief zonnewarm-tesysteem op vooruitgaan.

Eigendomsstructuur

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

AnderenVrije woningbouwverenigingenWoningbouwcoöperatiesGemeentelijke woningbedrijvenParticulier eigendom

Gebouwstructuur

>12 woningen7-12 woningen3-6 woningen1-2 woningen

Verwarmingssystemen van MGW

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

StadsverwarmingCentrale verwarmingVerwarming per verdiepingOpslag verwarming

9


In �003 bestond er in de Duitse hotels een capaciteit van meer dan �,5 miljoen bedden in 53.771 accommodaties*. De meeste overnachtin-gen vinden in de zomer plaats, hetgeen gunstig is voor het gebruik van zonnewarmte.In �004 zijn ongeveer 549 hotels gebouwd, en ongeveer 1.156 hotels gerenoveerd.De Duitse hotelsector profiteert van relatief korte terugverdientijden voor investeringen in collectieve zonnewarmtesystemen. Daarnaast spelen ima-gomotieven een rol, hetgeen aandacht verdient in marketingactiviteiten.Wat de eigendomsstructuur betreft is er een trend zichtbaar in de richting van zich uitbreidende hotelketens, die 38 % uitmaakten in het jaar �000.

Oppervlakte: 357.0�7 km�

Inwoners: 8�,531 miljoenBruto Nationaal Product (BNP) per inwoner in �003: �3.100 EURJaarlijkse zoninstraling: 900 – 1.300 kWh/m�

Daarom wordt verwacht dat de sterk geprofessionaliseerde zonthermische en verwarmingsindustrie meer tijd en middelen zal investeren in de ontwikkeling en marketing van maatwerk oplossingen voor zowel meergezinswo-ningen als hotels.Voor �010 wordt een cumulatief collectoroppervlak voorspeld van 10 miljoen m�. Er bestaan verschillende sub-sidies met een positieve invloed voor collectieve zonnewarmtesystemen. Behalve initiatieven op het gebied van promotie zijn er subsidieregelingen (Solarthermie �000plus en marktprikkels uit het Marktanreizprogramm) en zachte leningen, die verstrekt worden door de Kredietinstelling voor Wederopbouw (Kreditanstalt für Wiederauf-bau – KfW).

ConclusieNationale omstandighedenHoewel partijen meer interesse hebben in het verbeteren en uitbreiden van de zonnewarmtesec-tor is deze nog steeds onderontwikkeld.De landelijke omstandigheden zijn echter gunstig voor de toepassing van collectieve zonne-warmtesystemen, vanwege het feit dat de energieprijzen hoog zijn en blijven stijgen. Daarnaast zal de integratie van zonne-energie worden gefaciliteerd door het vereiste energielabel voor woongebouwen. Ondanks de gunstige wettelijke en economische omstandigheden worden er in Duitsland verschillende subsidies verstrekt voor investeringen in collectieve zonnewarmtesyste-men, hetgeen positieve gevolgen kan hebben voor de ontwikkeling van de markt.

ConclusieSegment hotelsOmdat stadsverwarming wijd-verspreid is zal slechts een klein deel van de hotels relevant zijn voor het gebruik van zonne-warmte. Voor hotelgebouwen met centrale ruimteverwarming en warm waterproductie is dit echter wel aantrekkelijk. Er zijn nog steeds geen ade-quate prikkels voor investerin-gen.

* De definitie van ‘hotel’ varieert in elk van de onderzochte landen. Hiermee dient rekening gehouden te worden bij het ver-gelijken van de data voor de hotelsectoren in verschillende landen.

10


NederlandJaarlijkse afzet van grootschalige zonnewarmte gestabiliseerd door veranderd overheidsbeleid.

In �004 bedroeg het totaal geïnstalleerde oppervlak aan grote collectieve zonnewarmtesystemen (CSTS) 45.000 m�. Daarvan werd meer dan 5.000 m� in dat jaar in werking gesteld en daarmee was het CSTS marktaandeel 16 % van het totaal geïnstalleerde oppervlak. De markt voor collectieve zonnewarmtesystemen is gestabiliseerd omdat de nationale subsidieregelingen in �003 afgeschaft zijn. Momenteel zijn er geen specifieke ondersteuningsprogramma’s voor collectieve zonnewarmtesystemen, met uitzonde-ring van de energie-investeringsaftrek regeling voor bedrijven en enkele locale regelingen. Het is niet realistisch dat de eerder gestelde nationale doelstellingen voor zonnewarmte in �010 gehaald zullen worden. Desondanks is de markt voor grootschalige zonnewarmte de laatste jaren sterk geprofessionaliseerd. Dit vormt een goede basis voor autonome marktontwikkeling in de komende jaren.

The Nederlandse gebouwvoor-raad bestaat in totaal uit circa 6,8 miljoen woningen. Daarvan zijn er � miljoen meergezinswoningen (30 % van de woningvoorraad) gerealiseerd in circa 70.000 ge-bouwen. Circa 3,4 miljoen van de woningen is gebouwd na 1970. Ongeveer 16 % van de meerge-zinswoningen is uitgerust met col-lectieve warmtapwaterinstallaties. Individuele warmtapwaterinstal-laties komen voor in 84 % van de gevallen.Gas is de meest voorkomende energiebron in de woningvoor-raad. In 97 % van de huishoudens wordt gas gebruikt voor ruimte-verwarming en in 79 % van de huishoudens voor warmtapwater. Elektriciteit wordt voor warmtap-

ConclusieSegmentMeergezinswoningbouwIn de toekomst zal de interesse in energiebesparing toenemen door de sterke groei van de energieprijzen. De promotie van zonnewarmtesystemen kan het beste gekoppeld worden aan integrale renovatiepro-jecten waarbij naast energie-besparing ook het comfort en binnenmilieu verbeterd worden. Het grootste deel van de meergezinswoningbouw is in eigendom van woningcor-poraties. Zij zijn dan ook een belangrijke doelgroep voor SOLARGE activiteiten.

Figuur 8: Samenstelling van de Nederlandse woningvoorraadBron: SOLARGE nationaal rapport Nederland 2005, www.solarge.org

Gebouwstructuur

MeergezinswoningenEengezinswoningen

Eigendomsstructuur

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Woningcorporaties (non-profit)Particuliere huurParticuliere eigenaren


0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

DecentraalCentraal

waterbereiding gebruikt in 11 % van de huishoudens en het aandeel collectieve warmwatersystemen bedraagt 10 %. De jaarlijkse vervanging van warmwaterinstal-laties, een natuurlijk moment voor plaatsing van zonnewarmtesyste-men, bedraagt 7 %. De jaarlijkse nieuwbouw bedraagt slechts 0,8 % ten opzichte van de hele woning-voorraad. Non-profit woningbouw-corporaties kunnen gebruik maken van leningen met lage rentes. In de sociale woningbouw zijn te-rugverdientijden van 10-15 jaar acceptabel. De meeste meergezinswoningen (63 %) zijn in eigendom van wo-ningcorporaties, �7 % is in particu-lier eigendom (bewoner) en 10 % is particuliere huur. Non-profit

woningbouwcorporaties bezitten circa 35 % van alle woningen in Nederland.

11

De belangrijkste toepassing van zonnewarmte in Nederland is warmtapwaterbereiding. Desondanks zijn er on-langs ook verschillende grote gecombineerde systemen gerealiseerd voor zowel ruimteverwarming als warmwap-waterbereiding. In �006 zijn de energieprestatie-eisen voor nieuwbouw aangescherpt met �0 %. Dat zal een positieve invloed hebben op de vraag naar zonnewarmtesystemen in de nieuwbouw. De introductie van de Europese energiepres-tatierichtlijn (EPBD) zal de toepassing in de bestaande bouw bij renovaties stimuleren. Een belangrijke stimulans zou echter ook zijn de opname van de energieprestatie van woningen in het woningwaarderingsstelsel. Bij gelijke woonlasten kan dan voor energiezuinige woningen een hogere huur gevraagd worden. De interesse van de over-heid in zonnewarmte is de laatste jaren echter afgenomen. Andere actoren zoals branche vereniging Holland So-lar en enkele grote marktpartijen zijn echter geprofessionaliseerd en hebben een meer proactieve rol ingenomen.


Binnen SOLARGE wordt de hotelsector gezien als een potentieel interessant segment voor collectieve zonnewarmte-systemen. In �003 bedroeg de capaciteit van de Nederlandse hotelsector 90.850 kamers in �.900 hotels*. De gemiddelde bezettingsgraad bedroeg 63 %.Een klein aantal grote (internationale) hotelketens heeft circa �0 % van de hotels in eigendom. 80 % van de hotels is in eigendom van kleine bedrijven. Centrale gasgestookte boilers worden veel toegepast voor ruimteverwarming en tapwaterverwarming. De jaarlijkse vervanging van warmwaterinstallaties, een natuurlijk moment voor plaatsing van zonnewarmtesystemen, bedraagt circa 7 %. In deze voornamelijk commer-ciële sector bedraagt de geaccepteerde terugverdientijd voor investeringen in energiebesparing 3 tot 5 jaar. In aanvul-ling op de hotelsector bestaan er nog 4.000 accommodaties als pensions, jeugdherbergen, groepsaccommodaties en campings die overnachtingscapaciteit bieden.

Oppervlakte: 41.5�6 km�

Inwoners: 16,�58 miljoenBruto Nationaal Product (BNP) per inwoner in �003: �5.800 EURJaarlijkse zoninstraling: 1.000 kWh/m�

ConclusieNationale omstandighedenVeranderd overheidsbeleid verklaart de stabilisatie van de verkoop van collectieve zonnewarmtesystemen (CSTS) in Nederland. Op dit moment zijn er geen specifieke stimuleringsprogramma’s voor zonnewarmtesy-stemen. De aanscherping van de energieprestatieregelgeving in �006 en de invoering van de EPBD zullen de toepassing van zonnewarmte in de nieuwbouw en de renovatiemarkt echter stimuleren. Daarnaast kan de opname van de energieprestatie in het woningwaarderingstelsel een belangrijke stimulans zijn voor de realisa-tie van collectieve zonnewarmtesystemen.De interesse van de overheid is de laatste jaren verschoven naar andere duurzame energieopties. Daarom wordt het als een belangrijke SOLARGE activiteit gezien om samen met de brancheorganisatie Holland Solar en de onderzoeksinstituten een ‘road map’ voor zonnewarmte te ontwikkelen. Deze road map richt zich op alle partijen (industrie, overheid, onderzoeksinstituten) die een rol spelen bij de verdere ontwikkeling van de zonnewarmtemarkt in Nederland.

ConclusiesHotelsectorDe aanwezigheid van een klein aantal grote hotelketens in de ho-telsector biedt mogelijkheden voor focus in de promotieactivitei-ten van SOLARGE. Vanwege milieuredenen kan de interesse voor zonnewarmtesystemen in deze sector in de toekomst toenemen. De kansen voor deze sector liggen eerder bij een duurzaam imago dan op economisch vlak. Naast de hotelsector bestaat er een groot potentieel bij de overige verblijfsaccommodaties waaronder campings, die 34 % van totale accommodatiecapaciteit uitmaken.


1�

FrankrijkConsistente landelijke omstandigheden en bevorderend beleid, hoewel ontwikkelingen nog steeds sterk gerelateerd zijn aan publieke activiteiten.

In �004 was er een collectoroppervlak van 7.768 m� aan collectieve zonthermische systemen geinstalleerd in Frank-rijk. Dit komt overeen met een marktaandeel van 9,9 %. Aangenomen wordt dat de markt in �005 snel is gegroeid: circa 14.000 m� aan collectieve zonnewarmtesystemen dragen naar verwachting bij aan een totaal collectoroppervlak van rond de 100.000 m�. Voor het eind van �006 wordt een jaarlijkse installatiedoelstelling verwacht van 15.000 tot �0.000 m�. Toch is de markt voor zonne-energie nog steeds gekenmerkt door relatief kleine organisaties en lobby-activiteiten door producenten en andere spelers in het segment. De nieuwe wet “Programme des Orientations de la Politique Energétique” �005 (POPE �005), die in �006 van kracht wordt, vereist dat hernieuwbare energiebronnen in �010 voor 15 Mtoe aan warmte leveren aan gebouwen. Wat regelgeving betreft zal een warmtewet ontwikkeld worden, net als strengere vereisten voor de energieprestatie van nieuwe gebouwen, vooral voor warmwaterproductie.

zich in meergezinswoningen.De meerderheid van de gebou-wen is geconstrueerd tussen 1949 en 1974 (35 %) en voor 1948 (31,� %). Decentrale verwarmings-systemen komen in Frankrijk het meeste voor, en gas en elektriciteit zijn de meest voorkomende ener-giebronnen. Er is echter een trend naar individuele gasgestookte verwarmingssystemen. Meer dan de helft van de woningvoorraad (56 %, ofwel 13,7 miljoen wonin-gen) is particulier eigendom. Daar-onder zijn �,6 miljoen woningen in meergezinscomplexen, waarvan ruwweg 45 % sociale woningbouw is.

ConclusieSegment meergezinswoningen Er is een groot potentieel voor collectieve zonnewarmtesystemen, vooral in de woningbouw. De sociale woningbouw is een van de segmenten met het hoogste aandeel zonnesystemen, met name geplaatst in de tachtiger jaren of, voor collectieve zonnewarmtesyste-men, vanaf 1999. De verschillende organisaties die betrokken zijn bij sociale woningbouw hebben hun motivatie laten blijken door vroegere en huidige maatregelen. Daarnaast is er in het private segment sprake van een voor projectontwikkelaars aantrekkelijke situatie, vanwege de combinatie van een grote behoefte aan nieuwbouw en aan renovatie van meergezinswoningen.

Figuur 7: Samenstelling van de Franse woningvoorraadBron: SOLARGE nationaal rapport Frankrijk 2005, www.solarge.org

Landelijke marktsegment meergezinswoningbouw

Gebouwstructuur

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

> 19 woningen10–19 woningen5–9 woningen3–4 woningen1–2 woningen

Eigendomsstructuur

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Verhuurde woningenVerhuurde complexenParticuliere woningenParticuliere complexen


0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

StadsverwarmingCentrale verwarming (gas)Centrale verwarming (olie)Centrale verwarming (elektrisch)Centrale verwarming (kolen of hout)Geen centrale verwarming

In �00� bestond de Franse wo-ningvoorraad uit �9,4 miljoen

wooneenheden. Daarvan bevon-den circa 10,6 miljoen eenheden

13

Nationale Hotelsegment

The gebouwvoorraad van de Franse hotelsector omvat �7.6�9 hotels, waarvan de helft particulier of familiebezit is*. Circa 18 % van de hotels is in commercieel bezit bij vrijwillige of geïntegreerde hotelketens. De laatste categorie heeft een sterke en onafgebroken groei laten zien vanaf midden jaren negentig.Voor warm water en ruimteverwarming worden voornamelijk decentrale systemen gebruikt. Relatief goedkope hotels gebruiken over het algemeen elektrische systemen, terwijl luxere hotels verschillende energiebronnen gebruiken.

ConclusieSegment hotelsEen interessante doelgroep in de Franse hotelsector zouden geintegreerde hotelketens kun-nen zijn, die zouden optreden als multipliers op de markt.


Inwoners: 59,900 miljoenBruto Nationaal Product (BNP) per inwoner in �003: �3.700 EURJaarlijkse zoninstraling: 1.100 – 1.700 kWh/m�

Als gevolg van de wetten “POPE” en “Solidarité et renouvellement urbain” (SRU) wordt al een bonus toegekend wanneer gebruik wordt gemaakt van hernieuwbare energie.Collectieve zonnewarmtesystemen wordt in �010 geacht tenminste �00.000 m� bij te dragen aan de doelstelling van 1 miljoen m� zonnecollectoren. Om dat doel te realiseren zullen in toenemende mate stimuleringsmaatrege-len worden gekoppeld aan doorlopende maatregelen en stimuleringsregelingen voor collectieve zonnewarmte-systemen. Regionale en lokale autoriteiten zijn in het bijzonder een relevante doelgroep voor de integratie van collectieve zonnewarmtesystemen.

ConclusieNationale omstandighedenDe activiteiten van de publieke autoriteiten bepalen nog steeds sterk de ontwikkeling van de nationale markt voor collectieve zonnewarmtesystemen. Sleutelspelers zoals producenten zijn voor een groot deel nog niet goed georganiseerd, en lobbyactiviteiten zijn nog ver weg.De omstandigheden op het gebied van regelgeving en economie zijn veelbelovend. Regelge-ving wordt aangepast en de nieuwe wet van �005, waarin een doel voor het marktaandeel van thermische zonne-energie is vastgelegd, is goedgekeurd.Over het algemeen biedt Frankrijk gunstige omstandigheden voor de toepassing van col-lectieve zonnewarmtesystemen, waaronder consistente maatregelen en een stimulerings-regeling met toegenomen communicatie. Om collectieve zonnewarmtesystemen succesvol in de markt te integreren moeten SOLARGE activiteiten zich voornamelijk richten op lokale overheden.


14


SloveniëGunstige landelijke subsidieregeling en veelbelovende investeringsplannen, maar matig georganiseerde industrie

In �004 is ongeveer 9.000 m� collectoroppervlak operationeel, waarvan 1 % grote collectieve zonnewarmtesystemen. In �004 zijn slechts twee grote systemen in gebruik genomen, waarvan de grootste met een oppervlak van 86 m�. Slechte ervaringen met de levensduur van eerdere systemen zorgen er voor dat weinig systemen worden geplaatst. Hoewel de industrie relatief ongeorganiseerd lijkt zullen de subsidieregelingen zeker een impact hebben, in het bijzon-der op private investeerders. Belangrijke aspecten voor de implementatie van collectieve zonnewarmtesystemen zijn hun reputatie van milieuvriendelijkheid en goede praktijkvoorbeelden.Omdat collectieve zonnewarmtesystemen nauwelijks concurreren met andere technieken, zoals warmtepompen, zullen de vooruitzichten voor zonnewarmtesystemen verbeteren, met name dankzij hoge energieprijzen. Er zijn echter geen vereisten voor collectieve zonnewarmtesystemen en tot op heden geen verwijzing

Van de 777.000 woningen in Slovenië bevinden zich er zo’n �4�.000 (31 %) in meergezins-woningen. Ruwweg 59 % van de woningvoorraad is gebouwd voor 1975 en 31 % tussen 1975 en 1990. Dit resulteert in een hoge jaarlijkse energieconsumptie voor ruimteverwarming (175 kWh/m�) en warm tapwater (3� kWh/m�). Rond 66 % van de woningen heeft individuele verwarmingssystemen. Elektriciteit is ook gebruikelijk voor warm tapwater maakt �9 % van de gebruikte bronnen uit.Het hoge energieverbruik voor warm tapwater creëert een veelbe-lovend potentieel voor de adoptie van zonnewarmtesystemen. Voor ruimteverwarming is olie de domi-

Figuur 8: Samenstelling van de Sloveense woningvoorraadBron: SOLARGE nationaal rapport Slovenië 2005, www.solarge.org

ConclusieSegmentmeergezinswoningenVanwege het hoge energie-verbruik en de dominantie van individuele verwarmings-systemen is er in Slovenië een veelbelovend potentieel voor zonnewarmte. Een sterke barrière is dat woningen in meergezinscomplexen ieder af-zonderlijk particulier eigendom zijn. Om het areaal van col-lectieve zonnewarmtesystemen te vergroten zijn ontwerpers en bouwmanagers een belangrijke doelgroep voor SOLARGE.

Gebouwstructuur

MeergezinswoningenEengezinswoningen

Eigendomsstructuur

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Publieke en private bedrijven,instellingen, anderenWoningcorporaties (non-profit)


0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

StadsverwarmingDecentrale boilerCentraal verwarmingssysteem

Particuliere eigenaren

nante energiebron met bijna 45 %, gevolgd door biomassa (�9 %) en stadsverwarming (1� %). Het laat-ste decennium hebben meer reno-vatie-activiteiten plaatsgevonden. Het aandeel van nieuwe gebouwen daarentegen was in �00� slechts 0,1 %. Recentelijk zijn er initia-tieven geweest die biomassa en zonnewarmte voor warm tapwater combineren, aangemoedigd door speciale financieringsconstructies. In de meeste gevallen (9� %) zijn woningen particulier eigendom als gevolg van de verkoop van het publieke woningeigendom in de negentiger jaren. Overigens worden �7.000 woningen niet bewoond.

15


In ruwweg 30 grote toeristische centra bestaan 190 hotels, voor-namelijk gebouwd na 1965. De capaciteit in Slovenië is �7.500 tot 30.000 bedden*, met gemiddeld 400 tot 500 bedden per hotel. De jaarlijkse bezettingsgraad in de sector is 47,9 %.Verschillende hotelketens hebben de afgelopen jaren renovatiewerk-zaamheden verricht als reactie op het zich ontwikkelende toerisme. Voor �010 zijn zo’n �.000 boilers aan vervanging toe, een totale investering van 1.500 miljoen EUR. Elk jaar worden circa 90 nieuwe gebouwen voltooid. De meeste hotels in Slovenië zijn particulier eigendom (65 %) – er is een klein aantal hotelketens. De 13 grote campings in het binnenland zijn mogelijk ook een interessante doelgroep voor de implementatie van collectieve zonnewarmtesyste-men.

ConclusieSegment hotelsDe voorspelde plannen voor investering in renovatie en nieuwbouw zijn een nuttige indicator voor de implementatie van collectieve zon-newarmtesystemen in de hotelsector. Hotelketens zijn de voornaamste doelgroep om op te concentreren.

Oppervlakte: �0.�53 km�

Inwoners: 1,996 miljoenBruto Nationaal Product (BNP) per inwoner in �003: 16.400 EURJaarlijkse zoninstraling: 1.000 – 1.600 kWh/m�

in het bouwbesluit, hoewel er wel regelgeving is aangenomen op het gebied van warmte-isolatie en efficiënt energiegebruik in gebouwen.Ondanks de gunstige huidige stimuleringsregeling is in Slovenië een regeling voor de lange termijn nodig, waarin de investeringspremie jaarlijks toeneemt. Het huidige milieubeschermingsprogramma voorziet dat in �010 jaarlijks 10.000 m� aan zonnecollectoren wordt geïnstalleerd. De verwerking van zonne-energie in het nationale energie-voorzieningsplan is echter niet ambitieus genoeg, en er is geen directe stimuleringsregeling voor collectieve zon-newarmtesystemen. Daarom zijn nationale instellingen een van de doelgroepen voor de promotie van dergelijke systemen.

ConclusieNationale omstandighedenHoewel Slovenië momenteel een gunstige landelijke subsidieregeling heeft, zou overheidssteun meer effect moeten hebben op individuele investeerders in plaats van op de hotelsector. Daarnaast is de eigen industrie nogal gebrek-kig georganiseerd.Niettemin zal de status van collectieve zonnewarmtesystemen naar verwach-ting verbeteren, voornamelijk als gevolg van stijgende energieprijzen. Deson-danks zou voor de lange termijn een subsidieregeling met een toenemende premie ingesteld moeten worden. De SOLARGE activiteiten moeten zich daarom concentreren op nationale instellingen, met de nadruk op milieuvrien-delijkheid en op succesvolle voorbeeldprojecten. Bovendien dient SOLARGE de vraag in meergezinswoningen en hotels te stimuleren.


16


ItaliëZwakke markt voor collectieve zonnewarmtesystemen met onvoldoende ontwikkelde aanbodzijde, maar gunstige nationale omstandigheden

Op dit moment is slechts 4.000 – 8.000 m� aan collectieve zonnewarmtesystemen geïnstalleerd in Italië, hetgeen overeenkomt met 1 tot � % van het totale operationele collectoroppervlak. De laatste jaren is echter een duidelij-ke toename van het aantal installaties waargenomen, van jaarlijks meer dan 10 %. Collectieve zonnewarmtesyste-men worden voornamelijk geplaatst op meergezinswoningen, hotels en sportaccommodaties. De Italiaanse wet 10/91 over het maximale primaire energieverbruik van gebouwen en de vereiste installatie van zonnesystemen was innovatief maar gebrekkig geïmplementeerd. Een nieuwe stimulans komt van verschillende lokale en regio-nale overheden die de Europese “Energy Performance of Buildings Directive” (EPBD) uitvoeren. Ingesteld worden bindende vereisten voor zonne-energie, van kracht door middel van de lokale bouwregelgeving. Daarnaast stelde

Er zijn 10,9 miljoen gebouwen in Italië, waarvan 3,95 miljoen is gebouwd tussen 1961 en 1981. Een groot deel van de woningen bevindt zich in meergezinscom-plexen, en de meerderheid van de populatie bezit een eigen woning.In totaal zijn 15 miljoen woningen in particulier bezit, d.w.z. meer dan 90% van het totaal. De meeste gebouwen zijn eigendom van een groep eigenaren maar worden beheerd door externe bedrijven of conciërges.Individuele verwarmingssystemen (boilers) zijn veel in gebruik voor

ConclusieSegmentmeergezinswoningenTechnische problemen en problemen in de besluitvorming staan de installatie van collec-tieve zonnewarmtesystemen vaak in de weg. Daarom zijn woningbouwverenigingen en bouwbedrijven een interessante doelgroep voor de SOLARGE activiteiten.

Figuur 9: Samenstelling van de Italiaanse woningvoorraadBron: SOLARGE nationaal rapport Italië 2005, www.solarge.org

Gebouwstructuur

> 15 woningen3–15 woningen2 woningenEengezinswoningen

Eigendomsstructuur

AnderenIACPDepartement van Sociale ZakenStaat, regio’s, provincies, gemeentenWoningbouwverenigingenBedrijven (bank, vastgoed, anders)


0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

CentraalIndividueel


warm tapwater. Centrale syste-men en stadsverwarming worden daarentegen weinig gebruikt voor warm tapwater, maar wel voor ruimteverwarming. Vooral in de sociale woningbouw is er een trend richting individu-ele verwarmingssystemen. Het renovatieritme ligt hoog in Italië. Sinds 1991 zijn meer dan 430.000 gebouwen gerenoveerd. Een zeker percentage van de meergezinswo-ningen is uitgerust met een ver-warmingssysteem dat ze geschikt maakt voor de toepassing van collectieve zonnewarmtesystemen.

17

het Ministerie van Milieu in �001 6 miljoen Euro ter beschikking voor de implementatie van zonnewarmtesyste-men, en wordt een belastingvoordeel geboden van 10 %.Verder zijn de regio’s in �00� een subsidieprogramma van 15,5 miljoen Euro gestart, en is een promotiepro-gramma met een budget van 9 miljoen Euro ingesteld voor de centrale en zuidelijke regio’s. Desondanks zal de doelstelling, een collectoroppervlak van 3 miljoen m� in �010, niet worden gehaald.


Er zijn bijna 33.500 hotels in Italië, met name in het noorden en mid-den van het land. In totaal bieden deze hotels 1,9 miljoen bedden*, met een gemiddelde bezettings-graad van 44 %.Bijna alle hotels gebruiken centrale systemen voor zowel ruimtever-warming als warm tapwater, met gas als energiebron. In het zuiden vindt men ook individuele syste-men, terwijl de eilanden elektrisch warm tapwater produceren.Ongeveer 45 % van de grootste Italiaanse hotels zijn onderdeel van consortia, en �5 % heeft zijn eigen uitbater of is deel van een franchi-se. Een groot aantal hotels wordt gedreven door familiebedrijven.


Inwoners: 57,888 miljoenBruto Nationaal Product (BNP) per inwoner in �003: ��.800 EURJaarlijkse zoninstraling: 1.�00 – 1.800 kWh/m�

ConclusieNationale omstandighedenDe aanbodzijde van de markt voor zonnewarmte is in Italië nog niet vol-doende ontwikkeld om aan een brede vraag te kunnen voldoen. Een tweede knelpunt voor de implementatie van collectieve zonnewarmtesystemen is het gebrek aan kennis bij installateurs. Daarom is samenwerking met alle partijen aan de aanbodzijde een cruciaal aspect van de SOLARGE activiteiten.Een belangrijke vereiste voor de kosteneffectiviteit van collectieve zonne-warmtesystemen is aanwezig: de energieprijzen in Italië zijn hoog. Investeer-ders zijn echter nog niet overtuigd, ondanks nieuwe economische en wettelij-ke regelingen. Complete dienstenpakketten en complementaire maatergelen moeten nog worden opgezet in samenwerking met de investeerders.Daarnaast is een lange termijn speur- en ontwikkelingsprogramma voor col-lectieve zonnewarmtesystemen essentieel voor de ontwikkeling van geschikte technologie en het creëeren van vertrouwen op de markt.

ConclusieSegment hotelsDe Italiaanse hotelsector biedt een groot technisch potentieel voor de implementatie van zonnewarmtesystemen. Vooral hoteleigenaren in het zuiden krijgen meer interesse in deze systemen. Toch is de ontwik-keling beperkt vanwege gesubsidieerde energieprijzen voor hoteleige-naren, die bovendien met korte terugverdientijden werken.


18

ConclusieSegment meergezinswoningenHet landelijk energiebeleid zal de vraag naar zonnewarmtesystemen doen toenemen.Nog steeds is er een groot potentieel voor collectieve zonnewarm-tesystemen in meergezinswoningen, ondanks de marktgroei van de afgelopen jaren.Nieuwbouw vormt een interessant marktsegment voor SOLARGE. De voornaamste focus moet echter liggen op eigenaren van woningen in appartementencomplexen en de juridische gevolgen van collectieve zonnewarmtesystemen voor deze doelgroep.


SpanjePotentieel voor collectieve zonnewarmtesystemen blijft bestaan – behoefte aan een geschikte oplossing voor decentrale systemen

Het voornaamste Spaanse marktsegment voor zonnewarmte bestaat uit installaties met een collectoroppervlak van meer dan 30 m�. Dergelijke systemen hebben een marktaandeel van 80 % en hebben de afgelopen twee jaren een marktgroei gekend van 5 tot 11 %.In plaats van de relatief lage energieprijzen is de terugverdientijd van tussen 5 en 10 jaar hiervoor mogelijk een verkla-ring. In 50 gemeenten is een besluit genomen op het gebied van zonne-energie, waarin het gebruik van zonneboilers in nieuwe en gerenoveerde woningen vereist wordt.In �006 zal een nieuw bouwbesluit “Código Tecnico de la Edificación” (CTE) van kracht worden, die vereist dat zonne-energie 30 tot 70 % van de energie levert in nieuwe gebouwen en grote renovatieprojecten. Om de doelstelling

In �000 stonden er in Spanje 14,1 miljoen woningen geregi-streerd. Woningen in apparte-mentencomplexen met particulier eigenaren maken met 1� miljoen

Figuur 10: Samenstelling van de Spaanse woningvoorraadBron: SOLARGE nationaal rapport Spanje 2005, www.solarge.org

Gebouwstructuur

Collectief> 3 verdiepingen≤ 3 verdiepingenRijtjeswoningenVrijstaande woningen

Eigendomsstructuur

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Sociale verhuurPrivate verhuurParticuliere eigenaren


0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

DecentraalCentraal

terwijl centrale verwarmingssyste-men met 10 % veel minder gang-baar zijn. Ongeveer 38% procent van de woningen wordt slechts deels verwarmd met kleine mobiele apparaten. Slechts 48 % van de woningvoorraad heeft een profes-sioneel verwarmingssysteem. Gas is enigszins meer gangbaar voor ruimteverwarming dan elektri-citeit, beiden met een aandeel van ongeveer 40 %. Nieuwe woningen gebruiken echter steeds vaker gas. Stadsverwarming, daarentegen, is ongebruikelijk.Het renovatieritme ligt in Spanje op 0,5 % per jaar, terwijl er veel nieuwbouw wordt gerealiseerd.

stuks ongeveer 90% uit van de totale woningvoorraad.Individuele systemen zijn domi-nant in meergezinswoningen. Zij vormen bijna 40 % van de markt,

19

van het vernieuwde Plan voor Duurzame Energie “Plan de Energias Renovables en España �005–�010” (PER �005: 4,9 miljoen m� geplaatst collectoroppervlak in �010) te realiseren zijn speciale financieringsinstrumenten (subsidies en leningen tot aan 80 % van de subsidiabele kosten) voorzien. Bedrijven kunnen al profiteren van be-lastingvoordelen van tot 10 % van de investeringskosten. Ook voor particulieren zijn financiële prikkels voorzien, maar tot op heden nog niet gerealiseerd.

ConclusieNationale omstandighedenDe Spaanse markt voor collectieve zonnewarmtesystemen wordt lang-zaam volwassen en professioneel. Vanwege het grote aantal apparte-mentencomplexen blijft de behoefte aan grote zonnewarmtesystemen bestaan. Daarom moet de technologie verder ontwikkeld worden, aanslui-tend op aspecten als minimale vereisten voor zonne-energie en optimale gebouwintegratie. Kortom, wat nodig is zijn geschikte oplossingen voor decentrale zonnewarmtesystemen.Een tweede succesfactor is het faciliteren van de implementatie van het nieuwe bouwbesluit (CTE), die een groot effect op de markt beoogt te hebben. Publieke instanties op nationaal, regionaal en lokaal niveau zijn sleutelspelers voor de adoptie van de CTE. De combinatie van de CTE, het Plan voor Duurzame Energie en de subsidies en leningen vormen een solide basis, ondanks het ontbreken van hoge energieprijzen als voorname marktfactor.


In �004 bestond de hotelsector in Spanje uit 13.83� gebouwen met 1,� miljoen bedden*. Ongeveer 80% van de bedden bevinden zich in de volgende autonome Spaanse regio’s: Balearen, Canarische Eilan-den, Catalonië, Andalusië, Valencia en Madrid. Ruimteverwarming en warm water worden normaal gesproken cen-traal verzorgd met gas en olie als voornaamste energiebronnen.Elk jaar worden er ongeveer 15� hotels gebouwd, hetgeen overeen-komt met een vrij laag bouwtempo van 1,1 %.De huidige bezettingsgraad in de Spaanse hotelsector, waar in 1999 70 % van de hotel in particulier eigendom was, ligt op 54 %. Rond de 30 % van alle Spaanse hotels zijn commercieel eigendom van hotelketens. Deze hotels staan voor ongeveer de helft van alle beschikbare bedden.

ConclusieSegment hotelsDe productie van warm tapwa-ter is een veelbelovend markt-segment voor collectieve zon-newarmtesystemen, ondanks significante energiekosten. De nadruk zal liggen op de bestaande hotels in de voor-raad, omdat het tempo van nieuwbouw laag ligt.

Oppervlakte: 504.78� km�

Inwoners: 4�,345 miljoenBruto Nationaal Product (BNP) per inwoner in �003: �0.900 EURJaarlijkse zoninstraling: 1.100 – 1.900 kWh/m�


�0

CyprusHoge energieprijzen en een groot potentieel voor collectieve zonnewarmtesystemen in de hotelsector en publieke woningbouw

Met een totaal vermogen van 450.�00 m� in �004 is Cyprus wereldleider wat betreft geïnstalleerd collectoroppervlak per inwoner. Hiervan was 40.000 m� in �004 al operationeel, en de markt groeit jaarlijks met 10 tot 15 %. De pro-ductiecapaciteit van de nationale industrie ligt rond de 30.000 m� per jaar. Er is echter potentieel voor internationale samenwerking voor het introduceren van andere toepassingen van zonnewarmte.Hoge energieprijzen zijn kenmerkend voor Cyprus; daarom bestaan er momenteel veelbelovende kansen voor de introductie van grote aantallen collectieve zonnewarmtesystemen.Investeringen in zonnewarmte vallen onder een premieregeling die tot 40 % van de investeringskosten dekt. Scholen, gemeenten en gemeenschappen profiteren van het programma, dat wordt uitgevoerd door het EnergieInstituut van Cyprus.

In �003 bestond de woningvoorraad op Cyprus uit ongeveer 300.000 woningen, voornamelijk vrijstaande woningen en appartementencom-plexen. Momenteel neemt het aantal meergezinswoningen met zes tot acht appartementen snel toe.Grote dieselgestookte boilers zijn wijd verspreid voor ruimteverwarming. De productie van warm tapwater gebeurt doorgaans met een termosifon zonneboiler. Elke woning op Cyprus heeft haar eigen verwarmingssy-steem.Het renovatietempo is 7 tot 9 % per jaar.Met een aandeel van rond de 80 % domineren particuliere eigenaren (van appartementen in grotere complexen) de woningvoorraad. De overige woningen zijn sociale woningbouw of behoren tot programma’s voor zelfstandig wonen.

ConclusieSegmentmeergezinswoningenEen van de belangrijke doel-groepen van SOLARGE activi-teiten zijn ministeriële departe-menten. De primaire focus moet liggen op ruimteverwarming en op ontwikkeling van de systemen, waaronder bijvoorbeeld gefor-ceerde circulatie.

Figuur 11: Samenstelling van de woningvoorraad op CyprusBron: SOLARGE nationaal rapport Cyprus 2005, www.solarge.org


Gebouwstructuur

AndersMeergezinswoningenRijtjeswoningenTwee-onder-een-kapVrijstaande woningen

Eigendomsstructuur

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Percentage van gebouwen met

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Ruimteverwarming(decentrale dieselboiler)Zonneboiler voor warm tapwater

Sociale verhuurders


�1

Het nationale actieplan voor duurzame energie concentreert zich ook op gebruik van zonnewarmte voor toepas-singen als ruimteverwarming en koeling.

ConclusieNationale omstandighedenOp Cyprus is de plaatselijke industrie voor zonnewarmte goed ont-wikkeld. Daarom zouden zonthermische systemen ook voor andere toepassingen kunnen worden ingezet – dit zou door middel van inter-nationale samenwerking gerealiseerd kunnen worden.Momenteel vormen hoge energieprijzen een prikkel voor het instal-leren van een groter aantal collectieve zonnewarmtesystemen, hoewel er geen wettelijk verband is tussen de huurprijs en de energie-efficiën-tie van een woning.Vanwege de invoering van een regeling zal een groot aantal hotels de komende jaren worden gerenoveerd met als doel het verbeteren van de kwaliteit van de door de sector geleverde diensten. Nieuwe systemen zullen in dergelijke gevallen oude zonthermische installaties vervangen. Daarnaast zijn nieuwe toepassingen van collectieve zonne-warmtesystemen gepland in scholen en gemeenten als gevolg van de huidige premieregeling.


De hotelcapaciteit op Cyprus is ongeveer 100.000 bedden ver-spreid over zo’n 1.000 hotels, hotelappartementen, apparte-mentenblokken en toeristen-dorpen*. De bezettingsgraad is teruggelopen van 75 % in �001 tot 55 % in �004.De helft van de nationale hotelvoorraad maakt gebruik van zonnewarmte voor warm tapwater, aangevuld met dieselgestookte boilers voor de wintermaanden. Systemen met geforceerde circulatie zijn het

meest gangbaar met een groot areaal aan vlakke plaatcollectoren. Voor ruimteverwarming worden voornamelijk centrale systemen ingezet. Het renovatietempo in de hotelsector op Cyprus ligt op 1.000 tot 1.500 hotels per jaar. De komende jaren zullen veel hotels gerenoveerd worden als gevolg van het overheidsinitiatief. Hiermee bestaat een extra prikkel om oude systemen te vervangen door nieuwe efficiënte systemen, om zodoende de diensten van de hotels op een hoger niveau te brengen.Waar voor 1990 nog alle hotels familiebedrijven waren, nemen hotelke-tens tegenwoordig in toenemende mate bezit van de sector. De ketens worden vaak aangestuurd door omvangrijke bedrijven, die al 40 % van de hotelcapaciteit vertegenwoordigen.

ConclusieSegment hotelsMet het oog op verbetering van de kwaliteit van toeristische diensten overlegt het Ministerie van Handel, Industrie en Toe-risme met andere partijen die nieuwe maatregelen en beleid willen invoeren. Dit aspect biedt mogelijkheden voor SOLARGE activiteiten.

Oppervlakte: 9.�51 km�

Inwoners: 0,77 miljoenBruto Nationaal Product (BNP) per inwoner in �003: 17.600 EUR


��

Conclusies en vooruitzichtenOngelijke mogelijkheden voor collectieve zonnewarmte systemen (CSTS) vanwege de verschillende omstandigheden in de partner-landen – vooral in de zuidelijke Europese landen gunstige omstan-digheden

Vergelijking van de omstandigheden in de nationale woningbouw- en hotelsector

CSTS in de meerg-zinswoningbouw

CSTS in de hotelsector

Denemarken 0 --

Nederland + 0

Duitsland + +

Frankrijk ++ ++

Spanje + ++

Italië + +

Slovenië 0 +

Cyprus + ++

Figuur 12 + 13:Legenda: +++ = optimale omstandigheden, ++ = gunstige omstandig-heden, + = redelijk gunstige omstandigheden, 0 = omstandigheden zonder invloed, - = matige omstandigheden, -- = Zeer ongunstige omstan-digheden, --- = integratie van CSTS bijna onmogelijk.Bron: SOLARGE vergelijkende landen analyse 2005, www.solarge.org

De omstandigheden in Frankrijk voor de integratie van CSTS in de wo-ningvoorraad worden als de meest gunstige gezien. De algemene om-standigheden in de hotelvoorraad zijn enigszins beter in de deelnemende landen. Vooral Frankrijk, Spanje en Cyprus kennen gunstige omstandig-heden voor de toepassing van CSTS. Vooral Spanje en Frankrijk hebben een voorbeeldfunctie, gebaseerd op de inspanningen die er tot nu toe zijn gedaan in deze sector.

Uitgaande van de omstandigheden voor beide sectoren lijkt Frankrijk de meest belovende markt te zijn voor de toepassing van CSTS in de nabije toekomst, gevolgd door de Zuid-Europese landen Spanje, Italië en Cyprus die nog steeds boven Duitsland uitkomen.

Als resultaat van de evaluatie van de acht deelnemende SOLARGE landen kan worden gesteld dat er dui-delijk mogelijkheden zijn voor verdere toepassing van CSTS in alle landen, vooral gezien de stijging van de energieprijzen in verscheidene landen. Maar geen van de landen heeft op dit moment een volledig consi-stent wettelijk, economisch of politiek raamwerk voor de toepassing van CSTS op grote schaal.

�3

Vergelijking van landelijke structuren

Nationaal energiebeleid voor CSTS

Nationaal econo-misch raamwerk voor CSTS

Nationaal wettelijk raamwerk voor CSTS

Denemarken --- 0 +

Nederland 0 0 +

Duitsland + + +

Frankrijk ++ + ++

Spanje ++ - +

Italië + ++ +

Slovenië + 0 -

Cyprus + ++ 0

Vergeleken met de nationale omstandigheden van de sector, zijn de natio-nale politieke, economische en wettelijke structuren voor de toepassingen van CSTS in de deelnemende landen nog meer divers en bieden zowel verschillende vertrekpunten als verschillende doelgroepen voor verdere CSTS activiteiten.

Zoals de tabel laat zien, is het nationale energie beleid en het wettelijke kader al enigszins gunstig of in ieder geval niet belemmerend voor de ont-wikkeling van CSTS markten. Maar de meeste nationale rapporten hebben ook juridische en beleidsaspecten vastgelegd die door de nationale over-heden verbeterd kunnen worden om een groei van de commerciële markt voor CSTS te stimuleren.

De algemene economische structuur in ieder land omvat factoren als onder meer energieprijzen, maar ook de kapitaalmarktvoorwaarden voor investeringen in onroerend en de terugverdientijd in renovatieprojecten lijken een grote barrière te zijn voor het stimuleren van CSTS in sommige deelnemende landen. Slechts de helft van de landen meldt min of meer gunstige economische omstandigheden, met als enige positieve uitzonde-ringen Italië en Cyprus.

Alles tezamen genomen, wordt Frankrijk op dit moment gezien als het land met de beste omstandigheden van de acht deelnemende landen voor de implementatie van collectieve zonnethermische systemen. Dit is niet alleen vanwege de wet die een marktaandeel voor zonnewarmte voor-schrijft, maar ook door de aangescherpte regelgeving die strengere eisen stelt aan de energieprestatie van nieuwe gebouwen. In andere landen met gunstige regelgeving, speelt de bouwregelgeving een belangrijke rol vaak in samenhang met regelgeving met betrekking tot de energieprestatie van gebouwen. Daarnaast wordt de integratie in nationale regelgeving van de Europese richtlijn over de energieprestatie van gebouwen (EPBD) gezien als een belangrijke stimulans voor de toepassing van collectieve zonne-warmtesystemen.

Als resultaat van de evaluatie van de acht deelnemende SOLARGE landen kan worden gesteld dat er dui-delijk mogelijkheden zijn voor verdere toepassing van CSTS in alle landen, vooral gezien de stijging van de energieprijzen in verscheidene landen. Maar geen van de landen heeft op dit moment een volledig consi-stent wettelijk, economisch of politiek raamwerk voor de toepassing van CSTS op grote schaal.

�4

Toekomstperspectieven voor

SOLARGE 2006/2007

Alle cijfers, tabellen en figuren in deze brochure tonen aan dat voortgaan-de SOLARGE activiteiten, aangepast aan de specifieke omstandigheden in de 8 partnerlanden, essentieel zijn om de nationale marktomstandighe-den voor de toepassing van collectieve zonnewarmtesystemen (CSTS) te verbeteren.Alle marktpartijen moeten daarom overtuigd worden van het voordeel van de toepassing van collectieve zonnewarmtesystemen in de meergezins-woningbouw en de hotelsector. Voor dit doel zijn niet alleen de nationale overheden en instituten, zoals ministeries van volkshuisvesting en econo-mische zaken, belangrijke doelgroepen, maar ook investeerders, woning-bouwverenigingen en hotelketens. Daarnaast dient het vergroten van de capaciteit aan de aanbodkant van de markt, zoals de industrie, adviseurs en installateurs onderdeel worden van SOLARGE activiteiten.

De verschillende hulpmiddelen die SOLARGE ontwikkelt zijn bedoeld om bestaande barrières voor de toepassing van collectieve zonnewarmtesy-stemen te slechten en om de marktontwikkeling van deze systemen te stimuleren.Zoals:• Een database met praktijkvoorbeelden in Europa waarop projecten

vergeleken kunnen worden• Training voor verschillende doelgroepen• Locale informatiecampagnes gericht op investeerders• Concrete aanbevelingen voor het verbeteren van het nationale beleid

en regelgeving worden opgesteld, en op locaal niveau, zullen gemeen-ten en beslissers ondersteund worden met voorstellen voor effectief beleid.

De bovengenoemde database zal niet alleen technische gegevens bevat-ten van de praktijkvoorbeelden, maar ook factoren die bijgedragen heb-ben aan het succes van de projecten.Naast deze succesfactoren wordt ook informatie gegeven over de wijze van financieren en eventuele ondersteunende maatregelen. Tot slot wor-den de specifieke technische oplossingen die zijn toegepast beschreven.

Alle projectresultaten worden EU-breed verspreid en worden onder meer gepubliceerd op de interactieve project website www.solarge.org.

�5

Foto’s / Bronnen

Titel: “Reu de plantes”, Paris; OPAC de Paris; bron: target GmbHPagina 7 (Denemarken) Marstal Solarfield; bron: RambollPagina 9 (Duitsland) Tapiauer Allee, Berlin; DEGEWO; bron: DEGEWOPagina 11 (Nederland) bron: Eneco/Atag/BruinsePagina 13 (Frankrijk) bron: Tecsol – ADEMEPagina 15 (Slovenië) bron: University of LjubljanaPagina 17 (Italië) bron: Ambiente ItaliaPagina 19 (Spanje) bron: Ecofys S.L.Pagina �1 (Cyprus) bron: Gevo ltd, Cyprus

�6

Projectpartnerschap

Project coördinator

target GmbH Walderseestraße 7 • D-30163 HannoverContactpersonen: Andreas Steege, Bodo Grimmig

Project consortium

BelgiëESTIF – European Solar Thermal Industry FederationRenewable Energy House Rue d‘Arlon 63-65 • B-1040 BruxellesContactpersoon: Uwe Brechlin

DenemarkenRambøll Danmark A/STeknikerbyen 31 • DK-�830 VirumContactpersonen: Henrik Steffensen, Flemming Ulbjerg

FrankrijkADEME – Agence de l‘Environnement et de la Maitrise de l‘EnergieCentre de Sophia Antipolis500, route des Lucioles • F-06560 ValbonneContactpersoon: Bruno Gagnepain

ENERPLAN – Association Professionnelle de l‘Energie SolaireLe Forum Bâtiment B • 515, avenue de la Tramontane – Zone Athelia 4F-13600 La CiotatContactpersonen: Richard Loyen, Aymeric Chastanet

DuitslandBSW – Bundesverband Solarwirtschaft e. V.Energieforum • Stralauer Platz 34 • D-10�43 BerlinContactpersonen: Gerhard Stryi-Hipp, Christian Brennig

Berliner Energieagentur GmbHFranzösische Straße �3 • D-10117 BerlinContactpersoon: Susanne Berger

Subcontractant:eclareon GmbH – Ideas into EnergyStresemannstraße 33 • D-10963 BerlinContactpersoon: Christoph Urbschat

ItaliëAmbiente Italia srlVia Carlo Poerio 39 • I-�01�9 MilanoContactpersonen: Thomas Pauschinger, Marco Calderoni

NederlandEcofys Netherlands BVKanaalweg 16-G • NL-35�6 KL UtrechtContactpersoon: Frank Zegers

�7

SloveniëUniversity of LjubljanaFaculty of Mechanical EngineeringAškerceva 6 • SI-1000 LjubljanaContactpersoon: Sašo Medved

SpanjeEcofys S. L.Paseo del Ferrocarril, 339, 4° 3a • E-08860 Castelldefels (Barcelona)Contactpersonen: Ronald Voskens, Roger Marcos

Project partner

CyprusLML CBA (Conquest Business Advisors) Ltd.P. O. Box �03�6 • CY-�151 NicosiaContactpersoon: Louis M. Loizou

Colofon

Samenstelling en inhoudSOLARGE consortium

AuteursChristoph Urbschat, eclareon GmbHAnja Schlieder, eclareaon GmbHSusanne Berger, Berliner Energieagentur GmbHGabi Schlichtmann, target GmbH

VertalingFrank Zegers, Arnold Keizer, Christiaan Thissen

Ontwerpset-up design.print.media

Oplage500

© SOLARGE, December �005

Ondersteund door

De verantwoordelijkheid voor de inhoud van deze publicatie ligt uitsluitend bij de auteurs. De inhoud geeft niet noodzakelijkerwijs de opinie van de Europese Gemeenschap weer. De Europese Commissie neemt geen verant-woordelijkheid op zich voor welk gebruik van middels deze publicatie ver- kregen informatie dan ook.

De markt voor grote zonnewarmte- systemen in...

Documents

Transcript of De markt voor grote zonnewarmte- systemen in...