DE KOLONIALE RELATIE TUSSEN … Diktaat DE KOLONIALE... · Web viewDat wij een maal des jaars op...

HAVO5 DIKTAAT GESCHIEDENIS

DE KOLONIALE RELATIE TUSSEN NEDERLAND(ERS) EN NEDERLANDS-INDIË

Het afscheid van Van Daalen uit Atjeh

“Wilhelmus van Nassaue, Ziet gij dien heldenstoet?

Zij schoten op de vrouwen

En drenkten 't land met bloed.

De kwasten der banieren

zijn darmen van een kind.

Licht dat ge aan hun rapieren,

nog vrouwenharen vindt”

KUSTER © LEIDEN 2007 1


Opmerking:Het betreft hier aantekeningen en geen samenvatting. In dit dictaat proberen we de kern van het onderwerp te benadrukken en sommige moeilijke kwesties wat uit te diepen. Voor de gehele stof, de begrippenlijst, de bronnen en dergelijke verwijzen we u door naar het examenboekje.



INHOUDSOPGAVE

Inleiding 3

H1. Europese expansie en de VOC (1500-1800) 5

H2. Van VOC naar Cultuurstelsel (1800-1870)11

H3. Imperialisme en liberalisme (1870-1900)21

H4A. De tijd van de wereldoorlogen (1900-1940)26

H4B. De tijd van de wereldoorlogen (1940-1949)33

H5. Van Nederlands-Indië naar Indonesië (1949-1963)40



INLEIDING

De eerste maanden van dit eindexamenjaar zullen wij ons met dit boekje gaan bezighouden. Het betreft de Nederlandse aanwezigheid in de Indonesische archipel tussen 1600 en 1963. De centrale vraag is:

“Welke relaties bestonden er tussenNederland(ers) en Nederlands-Indië?

Naast de kennis staan 6 vaardigheden centraal:1. Bron en vraagstelling

- soorten- waarderen

2. Feit en objectiviteit- wat is de waarheid?

3. Oorzaak en gevolgen- causale verbanden (a = gevolg van b etc.)- lange- en korte termijn gevolgen onderscheiden- bedoelde en onbedoelde gevolgen onderscheiden

4. Continuïteit en discontinuïteit- blijven zaken hetzelfdeof- treden veranderingen op?

5. Standplaatsgebondenheid- elk mens wordt gevormd door zijn opvoeding, achtergrond, de

periode waarin hij/zij leeft, de normen en waarden van die tijd, etc.

- het herkennen dat visies en meningen horen bij de standplaatsgebondenheid van een persoon in een bepaalde tijd

6. Interpretatie- het verwerken van historische kennis rekening houdend met

bovenstaande 5 historische vaardighedenWij verzoeken u teksten, zinnen of woorden, die u niet begrijpt, op te zoeken of om aan ons verdere uitleg te vragen. Sla deze stukken stof niet over, want in mei wordt van u verwacht dat u alles begrijpt.

Enkele tips voor de studie van dit onderwerp:

1. Gebruik de begrippenlijst. Aan het einde van deze periode moet je alle begrippen uit je hoofd kennen.

2. De vragen zijn niet bedoeld om jullie aan het werk te houden, maar zijn oefenmateriaal.

3. Naast het oefenmateriaal in deze katern zullen we de examenbundel uitvoerig bespreken.

4. Begin vroegtijdig met het maken van een samenvatting. Voor hulp bij het maken van deze samenvatting kunt u het beste bij uw docent terecht.



Algemene achtergrond

De relatie Nederland-Indië/Indonesië

Rond 1600 Nederlandse zeelui komen vanuit een economische achtergrondeen kijkje nemen in wat we nu Indonesië noemen

1600-1800 De Nederlanders creëren handelsnederzettingen in de archipel. De VOC is het trefwoord in deze periode. De Nederlanders oefenen wel politieke invloed uit, maar contact is hoofdzakelijk economisch. Ook al vinden er vele andere soorten contacten en beïnvloedingen plaats.

1813-1945 Tijdens het Koninkrijk der Nederlanden intensiveert zich het contact. De Nederlanders proberen de gehele archipel onder hun politieke gezag te brengen. Dit gaat niet zonder slag en stoot. De archipel blijft hoofdzakelijk van economisch belang voor de Nederlanders. Toch zullen de (grotere aantallen) Nederlanders zich steeds meer op sociaal, cultureel en mentaal vlak met de Indonesiërs gaan bemoeien.

Vanaf 1900 (Ethische Politiek) is Nederland duidelijk bezig met de opvoeding van de Indiërs; deze opvoeding zou op een bepaalde termijn ook moeten leiden tot onafhankelijkheid. De Nederlanders vinden de Indiërs echter absoluut nog niet rijp en wantrouwen de lokale elite. De kloof tussen Indiërs en Nederlanders groeit langzaamaan.

1945-nu: Na de Tweede Wereldoorlog probeert Nederland haar gezag in haar kolonie nog te herstellen, maar de ‘onafhankelijkheidsgeest’ is uit de fles. In 1949 erkent Nederland een soeverein en onafhankelijk Indonesië. Nederland probeert echter haar gezag in de ex-kolonie te laten gelden. Talloze conflicten en diplomatieke rellen zijn het gevolg. Het blijft na 1949 een problematische relatie.

Wat is Indonesië?

We zullen het hele hoofdstuk door de naam Indonesië gebruiken voor alle gebieden die nu tot de staat Indonesië horen (zie kaartje op blz. 9).Het gebruik van deze ene naam suggereert dat het een land is en was. Het tegendeel is het geval.

Indonesië is een groot eilandenrijk met een enorme diversiteit; namelijk: Politiek; er waren goed ontwikkelde koninkrijken en er waren volkeren die

in prehistorische stamverbanden leefden Economisch; Java kende al een goede landbouwcultuur voordat de

Nederlanders arriveerden, terwijl talloze Bataks en Papoea’s nog steeds leven van de jacht en visserij



Religieus; moslims, hindoeïsten, boeddhisten, christenen (na de komst van de Europeanen) en talloze natuurgodsdiensten.

Cultureel; van zeer hoogstaand tot amper ontwikkeld



1. Europese expansie en de VOC (1500-1800)Europa en Nederland, 1500-1800

Veranderingen in de 15de en 16de eeuw: Renaissance en Humanisme

- Herontdekking van de kunst, de levensstijl en wetenschap van de Grieken en Romeinen.

- De Renaissance-mens en de Humanisten bekeken met een kritische blik de kennis van die tijd: zij bekritiseerden het geloof en deden vele nieuwe ontdekkingen.

Reformatie- Onder invloed van de Renaissance en het Humanisme kwam het

in de 16de eeuw tot een scheuring in de katholieke kerk; het protestantisme ontstond.

In de 16de en 17de eeuw vochten de protestantse Nederlanders tegen hun katholieke vorst om de vrijheid van hun gebied. Tijdens deze opstand / oorlog ontstond de Republiek der Verenigde Nederlanden. De Republiek werd in de 17de eeuw een militaire, economische en politieke grootmacht en verwierf talloze gebieden in de wereld, waaronder de eilanden die we nu Indonesië noemen.

In de 18de eeuw ontstond de Verlichting (de mens werd door kennis en wetenschap verlicht). De Verlichting uitte zware kritiek op de politieke, economische en sociale verhoudingen in de maatschappij: elke burger zou zijn eigen leven moeten inrichten en moeten meebeslissen over zijn land. Uiteindelijk zou de Verlichting in 1789 leidden tot de Franse Revolutie. Het oude Europa (het Ancien Regime) stortte ineen en nam in zijn val de Republiek der Verenigde Nederlanden mee.

§1. De VOC

De ontdekkingsreizen

Vanaf het midden van de 15de eeuw gingen Spanjaarden, Portugezen en Italianen op zoek naar de wereld buiten Europa:

1488 B. Diaz ontdekt de zuidpunt van Afrika 1492 C. Columbus ontdekt Amerika (zonder dat hij dat door

heeft) 1498 V. da Gama vaart als eerste Europeaan naar India 1519-1521 F. de Magelães vaart als eerste mens rond de aarde

De Nederlandse ontdekkingsreizen

In de loop van de 16de eeuw werden steeds meer Nederlanders geïnteresseerd in het geld dat te verdienen was in den vreemde: voornamelijk specerijen waren hun gewicht in goud waard (denk aan de



uitdrukking: “peperduur”). Met name het reisverhaal van J.H. van Linschoten Itinerario stimuleerde de interesse.



De Eerste Schipvaart 1595 o.l.v. C. de Houtman, P.D. de Keyser en G. van Beuningen kwamen in Indië aan, maar de reis leverde weinig tot niets op Gevolgen

- men was overtuigd dat er veel geld te verdienen was in Indië- om de reis beter te organiseren moest men beter samenwerken:

de voorcompagnie ontstond

De Tweede Schipvaart 1598 o.l.v. De Houtman en De Keyser in dienst van de Oude Compagnie van Amsterdam de reis werd een groot succes: men verdiende 1,5 miljoen gulden

Concurrentiestrijd, 1598-1602Onder de Europese landen en onder de voorcompagnieën ontstond een concurrentiestrijd om het “goud” van Azië. De belangrijkste politicus van de Republiek, J. van Oldenbarnevelt, vond de concurrentie tussen de voorcompagnieën slecht voor het land en de economie. Onder zijn leiding werd de Verenigde Oost-indische Compagnie (VOC) opgericht.

De VOC

Oprichting Eén compagnie om gezamenlijk economisch, politiek en militair sterker

te staan. Van de Republiek verkreeg de VOC het monopolie op alle handel ten

oosten van Kaap de Goede Hoop Door het monopolie kon de VOC zelfstandig oorlogen voeren in Azië.

Door de oorlogen en militaire aanwezigheid kon zij haar economische doel verwezenlijken.

Structuur 5 kamers: Amsterdam, Zeeland, Rotterdam, Delft en West-Friesland (=

Hoorn en Enkhuizen) De Heren XVII: het dagelijks bestuur De VOC kwam aan geld door aandelen uit te geven

Handel Intercontinentale handel

De handel van met name specerijen (kruidnagelen, nootmuskaat en foelie en peper) van Azië naar Europa



Inter-Aziatische handelDe handel tussen factorijen (handelsnederzettingen) in Azië. Middels deze handel hoopte de VOC aan geld en handelswaar te komen om specerijen te kunnen kopen (opium [amfioen], olifanten, zilver, katoen, etc.)In de loop van de 17de eeuw werd de VOC een enorm bedrijf met tienduizenden werknemers. Zij was de eerste multinational van de

wereld en stimuleerde de economie van de Republiek.



Het verval van de VOC in de 18de eeuw:1. Corruptie binnen de VOC

- dienaren mochten van de VOC bijverdienen door zelf handelswaar mee te nemen in de schepen en te verhandelen

- “morshandel”; de handel in opium was dermate lucratief dat vele VOC-dienaren hiermee probeerden bij te verdienen.

Al deze soorten handel gingen ten koste van de winst van de VOC

2. De Britse concurrentieIn de 18de eeuw werd Groot-Brittannië economisch het machtigste land ter wereld en had het qua vloot (marine en handel) de Republiek voorbijgestreefd. De Engelsen namen delen van de handel van de VOC over en tijdens oorlogen werden de Nederlanders altijd verslagen.

3. Een toenemend kapitaalgebrekHet kostte de VOC steeds meer moeite om de handel te financieren: het zilver werd steeds duurder. Daarnaast verschoof de handel naar producten (koffie, thee, etc.) waar de VOC geen monopolie op had.

Met name de Vierde Engelse Zeeoorlog (1780-1784) wordt wel gezien als de laatste druppel die het definitieve ondergang van de VOC inluidde:

de handel kwam compleet tot stilstand meerdere factorijen werden door de Engelsen ingenomen de VOC bleef dividend uitkeren, terwijl de kas leeg was

Na deze oorlog was de VOC op sterven na dood.

Het einde van de VOCAan het einde van de 18de eeuw was in de Republiek de strijd ontbrand tussen de Prinsgezinden (de aanhangers van het Ancien Regime) en de Patriotten (de aanhangers van de Verlichting). In 1795 namen de Patriotten met hulp van de Fransen de Republiek over en richtten de Bataafse Republiek op.

De patriotten hadden een hekel aan de VOC (een onderdeel van het Ancien Regime: corrupt, monopolistisch, etc.) Doordat de VOC een gebrek aan geld had, was het steeds afhankelijker geworden van de overheid. De patriotten maakten van deze afhankelijkheid gebruik door de macht over de VOC over te nemen. De VOC werd uiteindelijk in 1796 failliet verklaard en in 1800 nam de Bataafse Republiek de bezittingen van de VOC over.

In de 19de eeuw zou het VOC-monopolie worden ingeruild voor een staatsmonopolie, maar daarover meer in hoofdstuk 2.



§2. Politiek-economische contacten

De VOC was in Azië om te handelen en geld te verdienen. Door het monopolie had de VOC echter een aantal bevoegdheden gekregen:

zij mocht handelen en verdragen sluiten met lokale vorsten zij mocht nederzettingen (factorijen stichten) zij mocht oorlogen voeren en vrede sluiten

!!! In feite kon de VOC in Azië optreden als een zelfstandig land. De VOC gebruikte politieke en economische bevoegdheden om economisch haar zin te krijgen.

De basis voor de VOC in de Indische archipel werd gelegd door gouverneur-generaal, J.P. Coen:

hij stichtte op Java het hoofdkantoor van de VOC: Batavia onder Coen ontstonden twee soorten van handelsvoering:

1. Het ContingentenstelselOp Java en op de Molukken sloot de VOC met de lokale elite verdragen. De lokale elite kreeg van de VOC steun (meestal tegen de Portugezen); de VOC kreeg een vastgestelde hoeveelheid producten (= contingent) retour.In de 17de eeuw bemoeide de VOC zich steeds meer met de interne aangelegenheden van Java; hierdoor kreeg zij steeds meer invloed en betere handelsafspraken

2. BandaOp de Banda-eilanden had de VOC met de lokale elite ook afspraken gemaakt. De Bandanezen kwamen de afspraken echter niet na en verbraken de afspraken (een verschil tussen Europese en Bandaneze cultuur). Coen stuurde een strafexpeditie: duizenden Bandanezen stierven en de andere inwoners werden gedeporteerd.

1746. Leveringscontract tussen VOC en lokale elite.

Conditiën en voorwaarden waar op wij Tommongongs Setja en Sasra Nagara door den Edelen Heer raad ordinaris en commissaris over Javas oostkust Hugo Verijssel op aprobatie (=goedkeuring) van zijn Edelheid den Hoog Edelen Heere Gustaaf Willem baron van Imhoff, Gouverneur Generaal ende Edele Heeren Raden van Nederlands India. In het regentschap van 's compagnie district Sourabija bevestigt zijn, welke conditiën en voorwaarden zoo als dezelve hier na zullen beschreven worden wij belove en ons verbinde, getrouwelijk te zullen na komen en doen na koomen.

Art. 1.

Dat wij een maal des jaars op Samarang dan wel, zoo zulx gerequireerd word op Batavia in perzoon homage zullen komen doen.



Art. 2.

Dat wij jaarlijks 350 coijangs rijst ieder ofte te samen 700 coijangs uiterlijk voor het uitgaan van de maand october als revenuen van het land de Comp(agnie) als opper Heer van het zelve competeerende op Sourabaija zullen op brengen dog bij aldien wij door misgewasse of eenige andere inconvenienten buiten staat mogte weezen die quantiteit in't geheel te voldoen dat wij dan egter 500 coijangs zullen leveren en voor het minder bedragen jaarlijks 1000 spaanse realen ieder of 2000 te samen aan de Comp(agnie) zullen opbrengen alles op verbeurte van ons regentschap. §3. Cultureel-mentale ontwikkelingen:

beïnvloeding aan de oppervlakte

De wederzijdse beïnvloeding tijdens de VOC-periode was beperkt. Het merendeel van de inwoners van de Indische archipel kwamen niet tot weinig in contact met de Nederlanders. De VOC liet immers de contacten lopen via de lokale vorsten en elite.

De grote uitzondering: Batavia en de andere factorijen Om de lokale vorsten en elite te gerieven moesten de dienaren van

VOC gebruik maken van de lokale gebruiken, normen, waarden en rituelen.

De Nederlanders waren protestants en de Indonesiërs islamitisch (alleen de Molukkers namen de Europese godsdienst over).

In Indië arriveerden voornamelijk mannen. Hoge ambtenaren namen een Europese vrouw, maar de meeste zeelui en lagere ambtenaren namen een Indische vrouw (de njai). Vanaf 1650 stimuleerde de VOC deze huwelijken. De njai nam haar cultuur de woning binnen. De kinderen van de Europeaan en de njai waren direct multicultureel: zij waren het resultaat van twee culturen en werelden.

Langzaamaan ontstond er in Batavia en andere factorijen een mengcultuur: half Europees / half Indisch: Indo-Europese mengcultuur. Hoewel nieuwkomers deze mengcultuur afkeurden, werden zij al snel onderdeel van deze cultuur.



2. Van VOC naar Cultuurstelsel (1800-1870)

Europa en Nederland 1795-1848

In 1795 veroverden de Fransen de Republiek der Verenigde Nederlanden. De Fransen gaven de patriotten de macht in het land: zij hernoemden het in de Bataafse Republiek. De Bataafse Republiek kreeg een grondwet en een volksvertegenwoordiging (de ideeën van de Verlichting werden uitgevoerd). De Fransen onder leiding van Napoleon raakten in oorlog met alle landen in Europa.

De Bataafse Republiek kwam steeds verder onder Franse invloed te staan: van semi-zelfstandigheid (Koninkrijk Holland 1806-1810) naar een

Franse provincie invoering van het Wetboek van Strafrecht en het Burgerlijk Wetboek

In 1815 werd Napoleon definitief verslagen. De koningen van Engeland, Rusland, Oostenrijk en Pruisen richten Europa opnieuw in, deze periode kennen we als de restauratie:

de meeste verlichte ideeën werden weer afgeschaft in alle landen keerden koningen en vorsten weer terug op de troon de landkaart werd opnieuw getekend en het Koninkrijk der

Nederlanden (Nederland, België en Luxemburg) ontstond

Toch slaagden de koningen er niet om Europa compleet te restaureren: de burgers hadden de Verlichte ideeën meegemaakt en bleven eisen

dat er grondwetten en parlementen kwamen de Industriële Revolutie vond plaats: kooplieden en fabrikanten

(burgers) werden een economische macht van betekenis in West-Europa

In 1848 kwam het wederom tot talloze hele en halve revolutie is Europa. In Nederland besloot koning Willem II dat er een grondwet moest komen. Deze grondwet werd door J.R. Thorbecke gemaakt; sindsdien was Nederland een constitutionele monarchie met een parlementair stelsel (Nederland had een koning die zich net als iedereen aan de grondwet moest houden en was er een gekozen volksvertegenwoordiging gekomen).



§1. De overgangsperiode (1799-1830)

1799-1808 Geen contactIn 1798 waren de bezittingen van de VOC in handen van de Bataafse Republiek gekomen. Omdat de Engelsen de zeeën beheersten en de Bataafse Republiek een bondgenoot van Frankrijk was (de Engelse vijand) was het contact tussen Indië en Nederland nihil.

1808-1810 H.W. Daendels (de Grote Donderende Heer)

Daendels werd gestuurd om de kolonie te reorganiseren : Het oude VOC-bestuur werd vervangen door ambtenaren De lokale bestuurders werden ook gezien als ambtenaren (hij moest

niet hebben van het oude feodale systeem en hield geen rekening met de lokale gebruiken). Als de lokale elite niet luisterde, schroomde hij niet om met militaire macht zijn zin te krijgen.

Hij deelde Java in negen nieuwe districten in zonder rekening te houden met oude grenzen.

Hij liet middels herendiensten de Grote Postweg aanleggen op Java Hij liet het contingentensysteem van de VOC in tact

Het moge duidelijk zijn: Daendels maakte zich zeer onbeliefd bij: de aanwezige Nederlanders, omdat zij vervangen werden door

ambtenaren bij de lokale elite, omdat zij als ambtenaren werden gezien en geen

rekening met hun status werd gehouden de lokale bevolking, omdat hij hen gebruikte om de Grote Postweg aan

te leggen

1811-1816 T. S. Raffles

In 1811 veroverden de Engelsen Java (Nederland was als Franse provincie in oorlog met Engeland).

De reorganisatie van Raffles: een modern en direct bestuurssysteem (net als Daendels wilde) de Javaanse elite verloor onder Raffles een flink deel van haar macht

(net als Daendels wilde) Raffles schafte het contingentensysteem af en kwam met de

landrente:o de Javaanse boeren verbouwden de grond zelf en betaalde

belasting (de landrente) over het gewas en de verbouwde grond aan de overheid)

o de lokale elite was de tussenpersoon tussen overheid en lokale boer

De landrente mislukte, want inkomsten vielen tegen. Verder bleven landrente-systeem en contingentensysteem naast elkaar bestaan.



1816-1825 G.A.G.Ph. van der Capellen

In 1814 was het Koninkrijk der Nederland in het bezit gekomen van de Indische archipel. Van der Capellen, gouverneur-generaal sinds 1816, was een idealistische man die geloofde in de ideeën van de Verlichting:

het doel was dat de kolonie geld zou opleveren voor Nederland net als Daendels en Raffles geloofde Van der Capellen in een nieuwe

aanpak en in de reorganisatie hij bleef het landrente-systeem van Raffles uitvoeren (de individuele

boer als onderhandelingspartner) ondernemers konden land huren en bedrijfjes / plantages opzetten de lokale bevolking (goede mensen) moesten tegen uitbuiting door de

lokale elite of Nederlandse ondernemers beschermd worden

Van der Capellen’s politiek was een grote mislukking: het leven van de gemiddelde Javaan te verbeteren stond haaks op de

wens de kolonie winstgevend voor Nederland te maken Van der Capellen kwam in botsing met de ondernemers. Zij gedroegen

zich net zoals de Javaanse elite. Van der Capellen werkte de ondernemers steeds verder tegen/verbood het verhuren van land, zodat laatstgenoemden verder Java introkken waar zij wel land en arbeiders konden huren

de kolonie bleef Nederland meer kosten dan het opleverde (juist het tegenovergestelde was het voornaamste doel geweest!!)

In 1825 stelt Koning Willem I commissaris-generaal L. du Bus de Gisignies aan als opvolger van G.A.G.Ph. van der Capellen. Du Bus de Gisignies krijgt de volgende instructie mee.

Art. 1

De Kommissaris generaal zal als de aanleiding tot zijne zending [=naar Indië] hebben te beschouwen:

1e Het niet achtervolgen (=navolgen) door het Indische Bestuur van het op Ons gezag in den jaren 1818 vastgestelde Regeringsreglement.

2e De bestaande onregelmatige verhouding van het Bestuur in Nederlandsch Indië tot dat in het moederland, waaruit reeds vele botsingen waren ontstaan en nog meerdere werden te gemoet gezien; 3e den slechten financielen toestand aldaar en de vrees dat de door het bestuur te nemen maatregelen onvoldoende en de door Ons reeds gegevene voorschriften ongenoegzaam (=ontoereikend) zullen zijn, tot herstel der zaken

4e Het bestaande gebrek aan kennis van den wezenlijken financielen



toestand, lang als voordeelig afgeschilderd, doch nu op eenmaal de krachtige hulp van den moederland behoevende

5e De Oorlogen waarin het bestuur zich gestadig (=steeds) met inlandsche Vorsten wikkelt, en die bewijzen schijnen op te leveren van een gezindheid, welke dient te worden tegen gegaan.

1825-1830 De Javaoorlog

Oorzaken Droogte en hongersnood leiden tot ontevredenheid De politiek van Daendels, Raffles en Van der Capellen had de positie

van de lokale Javaanse adel aangetast: zij waren zeer ontevreden De Midden-Javaanse adel was zwaar getroffen door het verbod van Van

der Capellen om land te verhuren

Aanleiding In het sultanaat Djokjakarta breekt een strijd om de troonsopvolging

uit. Nederland kiest partij en creëert daarmee automatisch een tegenstander: prins Diponegoro

Diponegoro presenteert zich als Ratu Adil (de rechtvaardige oorlog) en roept een Prang Sabil (heilige oorlog) uit.

Vele diepgelovigen Javaanse boeren en ontevreden lokale edellui sluiten zich aan bij Diponegoro

Verloop De eerste jaren van de oorlog verlopen slechts voor de Nederlanders.

Het Nederlandse leger was niet gewend aan een guerrillastrijd In 1827 arriveert generaal De Kock en past de Nederlandse tactiek

aan die van Diponegoro aan:o vechten met kleine eenhedeno gebruik maken van versterkte posten

We noemen dit een contraguerrilla. Daarnaast laat de Kock het verbod op landverhuur intrekken. Op deze

wijze weet hij vele leden van de lokale elite weer in het Nederlandse kamp te halen

In 1830 wordt Diponegoro gevangen genomen

Gevolgen: Het verzet van de Javaanse adel is definitief gebroken Nederland controleert het hele eiland Java 15.000 Nederlanders en 200.000 Javanen lieten het leven De kolonie was Nederland nog meer gaan kosten dan ten tijde van Van

der Capellen In Nederland vind een discussie plaats over de toekomst van de

kolonie.



§2. De tijd van het Cultuurstelsel (1830-1870)De nieuwe gouverneur-generaal Johannes van den Bosch komt met de oplossing om de kolonie winstgevend te maken: het cultuurstelsel. Het cultuurstelsel was een mengeling van de politiek van de VOC, Raffles en Van der Capellen.

Wat was het cultuurstelsel? de Javaanse boer bebouwt 1/5 van zijn land met een product voor

Nederland (dit product koffie, thee, suiker, indigo noemen we cultures)

Nederland bepaalt welk product hij moet produceren de boer ruilt dit product voor het plantloon boeren moeten landrente blijven betalen herendiensten blijven verplicht (aanleg van wegen etc.) de lokale elite is de tussenpersoon tussen boer en Nederland. Als

vergoeding ontvangen zij daarvoor de cultuurprocenten. het vervoer en verkoop van producten gebeurt door de

Nederlandsche Handelmaatschappij (NHM) de opbrengst van het cultuurstelsel noemen we het batig slot

Voor ons lijkt dit een zeer ingewikkelde manier van economie bedrijven. En dat is het ook. Let op: zorg dat u het cultuurstelsel goed begrijpt.

Voordelen van het Cultuurstelsel

De kolonie werd voor het eerst winstgevend voor het moederland. Met het batig slot werden in Nederland talloze infrastructurele projecten gefinancierd.

De NHM werd een succes door het alleenrecht van verhandelen en verkopen van de Indische producten (het zgn. consignatiestelsel)

De lokale elite profiteerde als tussenpersoon van de toegenomen inkomsten (de cultuurprocenten). Er ontstonden langzaam twee soorten besturen in Indië: een Nederlandse en een lokaal bestuur (zie paragraaf 2.3)



Het cultuurstelsel in schema

Nadelen van het Cultuurstelsel

De Javaanse boer werd het kind van de rekening, terwijl iedereen profiteerde kreeg hij het slechter:

hij werd ondergeschikt gemaakt aan de Nederlandse economie iedereen had belang bij het verbouwen van meer cultures (de

cultuurprocenten); de druk op de Javaanse boer nam toe. Steeds meer cultures werden verbouwd in plaats van voedsel.

in hoeverre was de ruil cultures <--> plantloon eerlijk? naast de cultures moest de Javaanse boer ook:

o herendiensten doen voor de Nederlanderso herendiensten en andere verplichtingen aan voor de lokale adelo landrente (belasting op rijst) betalen


JAVAANSE ELITE

BATAVIA

LANDRENTE CULTURES

PLANTLOON

BATIG SLOT in de NEDERLANDSE SCHATKIST

Naast de verplichtingen aan Nederland had de Javaanse boer ook

talloze verplichtingen aan zijn

vorst (de Javaanse elite), zoals de herendiensten.

JAVAANSE BOEREN


Twee lijsten met de omvang van de export van koffie en indigo (donkerblauwe kleurstof bereid uit de indigoplant) uit Java en Madura: één uit 1831 en één uit 1845. ( (1 picol = c. 61.5 kilo)



§3. Versteviging van de politieke contacten

In de kolonie ontstond een dualistisch bestuurstelsel, omdat er te weinig Nederlanders waren om de kolonie te besturen (met had op die wijze immers als tijdens de VOC gehandeld).

Nederland bestuurde de kolonie via de lokale elite: indirect.

KUSTER © LEIDEN 2007

NEDERLAND

NL

BINNENLANDS

BESTUUR

INLANDS

BESTUR

GOUVERNEUR-GENERAAL

RESIDENT(provincie)

ASSISTANT- CONTROLEUR

ASSISTANT- RESIDENT

CONTROLEUR

REGENT(lokale adel)

WEDANA (districtshoofd)

ASSISTANT-WEDANA

DESAHOOFD (dorpshoofd)

HET INDISCHE VOLK

22


1878. De Regerings-Almanak van Nederlandsch-Indie over het

bestuur:



§4. Sociaal-culturele contacten tijdens het Cultuurstelsel.

Rechtvaardiging van het bezit van de kolonie: Het was een kolonie / een wingewest: het moest geld opleveren voor

het moederland. Europese superioriteit / racisme

--> de Europeanen waren / voelden zich superieur; de onmondige Indiërs moesten zich schikken

--> iemand moest het land toch besturen en de bevolking beschermen tegen de lokale elite

Kritiek tegen de manier van denken en het cultuurstelsel was er vanaf het begin.

Europeanisering

De koloniale samenleving was tot Daendels een Indo-Europese samenleving met een mengcultuur geweest (zie bladzijde 9). In de loop van de 19de eeuw europeaniseerde de kolonie.

Waarom: De Engelsen onder Raffles verafschuwden de mengcultuur en

benadrukten de Engelse cultuur en leefstijl De talloze Nederlanders die in de 19de eeuw in de kolonie kwamen,

haddendezelfde instelling. Zij weigerden hun Nederlandse cultuur en gewoontes in te wisselen tegen de inferieure Aziatische gewoontes.

Gevolg:In het openbaar op straat werd de kolonie Europeser: de Europeanen sprakenNederlands, er kwamen boekwinkels, scholen en sportclubs: de Europese cultuur. Thuisbleef de mengcultuur gewoon bestaan: men droeg gemakkelijke Indische kleding, sprakIndisch tegen de bedienden en at Indisch.



3.Imperialisme en liberalisme (1870-1900)

Europa en Nederland, 1870-1900

Het laatste kwart van de 19de eeuw was een periode van veel veranderingen en nieuwigheden in Europa:

De Tweede Industriële Revolutie vond plaats. Nationalisme en imperialisme: de grote Europese landen vonden

zich zelf zo belangrijk dat zij zich allen een wereldrijk toewensten (de verdeling van Azie en Afrika begon).

Door alle bovenstaande gebeurtenissen liepen de spanningen tussen de grote landen op (uiteindelijk zouden deze spanningen zich ontladen in de Eerste Wereldoorlog).

Daarnaast ging het vervoer en de communicatie met de rest van de wereld veel sneller (telegrafie en Suezkanaal)

Van kolonialisme naar imperialisme

Het kolonialisme van de 17de en 18de eeuw veranderde in het Imperialisme van de 19de eeuw:

de kolonies moesten totaal in dienst van de economie van het moederland komen

de Europeanen namen steeds meer de macht van de lokale elite over: om de economie te kunnen controleren in de kolonie wilden zij ook de politieke macht in handen hebben

verder geloofden de Europese landen dat zij superieur waren: zij kwamen beschaving brengen in deze uithoeken van de wereld: het was een plicht!

Nederland was in de 19de eeuw een derderangs mogendheid en niet in staat nieuwe kolonies te veroveren. Nodig was het immers ook niet, want Nederland had immers al een grote kolonie: Indië. Onder invloed van het imperialisme ging de Nederlandse overheid zich wel steeds meer met de kolonie bemoeien.



§1. Politieke veranderingen: de vestiging van de het Nederlands gezag in de archipel

Politiek van onthouding (vanaf VOC tot einde 19de eeuw)

Het Nederlandse gezag in de archipel was beperkt. Op Java en de Molukken hadden de Nederlanders veel macht; daarbuiten lieten zij de macht aan de lokale elites over.

Het buitenland erkende de buitengrenzen van de kolonie en de Nederlanders wilden voornamelijk geld verdienen. Zodoende probeerde de overheid zich zo ver mogelijk van politiek/militair ingrijpen te houden. Zelfstandig handelen van Nederlandse ambtenaren leidde soms tot militair ingrijpen, maar Batavia onthield zich het liefst van deze praktijken.

Pacificatie, 1890-1918

Tussen 1890 en 1918 vestigde Nederland haar politieke gezag over alle eilanden van de archipel. Waarom had zij haar politiek van onthouding verlaten?

Economische motieven (grondstoffen, plantages) Verspreiding van Europeanen over de eilanden nam toe en die

moesten natuurlijk beschermd worden Angst dat andere Europese landen delen van de archipel zouden

opeisen (met name Engeland leek een begerig oog op Atjeh te werpen)

Het overnemen van de politieke macht over de eilanden (vaak met militaire middelen) noemen we pacificeren (de orde herstellen; pax = vrede).

De Pacificatie van Lombok, 1894

Aanleiding Lombok komt in opstand tegen de vorst van Bali. Nederland stuurt

troepen om de orde te herstellen --> het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL).

Verloop Een bloedige strafexpeditie (= pacificatie) volgt.

Gevolgen Nederland neemt de politieke macht over Bali en Lombok over. Nederland is zeer enthousiast door deze pacificatie en over de politiek

van onthouding wordt niet meer gesproken. Talloze andere gebieden worden gepacificeerd of erkennen de

Nederlandse politieke macht als er wordt gedreigd met een pacificatie.



Atjeh(oorlog), 1873-1909/1913

Aanleiding Door het Suezkanaal (1869) veranderden de scheepsroutes van

Europa naar Azië. De schepen voeren nu door de Straat van Malakka (tussen Sumatra en Maleisië).

De noordelijkste punt van Sumatra werd gevormd door het onafhankelijke sultanaat Atjeh: een broeinest van piraterij.

Nederland vond dat het sultanaat naar Batavia moest luisteren en stuurde het KNIL.

Verloop 1873-1874: een militaire expeditie verovert de hoofdstad Banda

Atjeh 1874-1899: de Nederlanders lopen vast in een guerrillaoorlog: de

binnenlanden van Atjeh blijven in handen van Teukoe Oemar. Een diplomatieke oplossing mislukt in 1896 “het verraad van Teukoe Oemar”.

In 1893-1894 schrijft generaal J.B. Van Heutz dat Atjeh zich alleen met een harde hand zal laten onderwerpen. Hij baseert zich op de analyse van Atjeh door C. Snouck Hurgronje. Snouck Hurgronje is ook de maker van de korte verklaring: een verdragsmodel tussen Nederland en de lokale vorsten. De vorsten erkennen in de korte verklaring de Nederlandse soevereiniteit (politieke macht)

1899-1903/1909: Van Heutz onderwerpt met harde hand (= pacificatie) Atjeh. Tot 1913 zullen guerrilla's Atjeh onveilig blijven maken.

Gevolgen De hele archipel is in Nederlandse handen: hoewel Atjeh altijd een

onrustig gewest in gebleven. De Nederlanders sluiten met de lokale elite van de diverse eilanden

de korte verklaring. In Nederland wordt Van Heutz een held en krijgt een standbeeld.

Over dit standbeeld ontstaat direct discussie, omdat linkse partijen de harde hand van Van Heutz bekritiseren. In de jaren '60 laait de discussie over Van Heutz opnieuw op en blijft nog decennia een probleem.



§3.2 Economische veranderingen: particulier initiatief en expansie

Kritiek op het cultuurstelsel en het koloniale bestuur, na 1850 LiberalenDe liberalen bekritiseerden het Cultuurstelsel, omdat zij vonden dat de overheid de economie van de kolonie niet moest regelen. Zij wilden dat particulieren zelf hun economische ideeën moesten kunnen uitvoeren. Max HavelaarE. Douwes Dekker bekritiseert de slechts leefomstandigheden van de Javaanse bevolking. De Nederlanders en de lokale elite buiten de lokale boer uit (met name de herendiensten valt hij aan).

De liberalen hebben in de tweede helft van de 19de eeuw een meerderheid in de Tweede Kamer. Middels wetgeving wordt het cultuurstelsel langzaamaan afgeschaft (in alle drie de wetten wordt het overheidsmonopolie ingeruild voor liberalisme/ kapitalisme):

Mijnwet 1850Particulieren mogen mijnbouwbedrijven stichten in de kolonie:- Tinmijnen te Biliton- Aardolie te Sumatra (de voorloper van Shell) Suikerwet 1870De suikercultures worden afgeschaft. Agrarische Wet 1871Particulieren mogen landbouwgebieden pachten van de staat.

Gevolgen: Het Cultuurstelsel werd langzaamaan van al zijn onderdelen

ontdaan. De nieuwe particulieren richtten zich op alle eilanden (met name

Zuid-Sumatra bleek economisch heel rijk te zijn: “het wonder van Deli”.

Het liberalisme veranderde de kolonie opnieuw: Nederland werd het middelpunt van de Indische economie:

o Banken en de NHM gaven kredieten om bedrijven in Indië te beginnen.

o Indische grondstoffen werden in Nederland verder verwerkt: tabak in Brabant, katoen in Twente, etc.

De communicatie en contacten tussen moederland en kolonie namen verder toe:

o Suezkanaalo Koninklijke Pakketvaart Maatschappij (KPM): communicatie

en vervoer troepen)



§3.3 Sociale veranderingen

Gevolgen van de komst van het liberalisme: waarschijnlijk (er bestaat nog steeds een historische discussie over dit

onderwerp) was de scheiding tussen de kleine Indische bedrijven en de grote Europese bedrijven minder groot dan gedacht. De Indiërs begrepen de marktwerking en de geldeconomie ook (met name kopra werd op grote schaal door hen geproduceerd).

Nieuwe ideeën en methoden werden gretig door de lokale boeren overgenomen, omdat deze hun opbrengsten verhoogden.

In veel gebieden waren de herendiensten al verdwenen, voordat deze in 1902 werden verboden door Nederland. In traditionele gebieden zag men het verdwijnen van de herendiensten als een daling op de sociale ladder: in deze gebieden was het denken in een geldeconomie nog niet ingeburgerd.

Crises en uitbuiting:

1. De Indiërs en de Indische economie werden een onderdeel van de wereldeconomie. Tussen 1880 en 1905 was er sprake van een wereldwijde economische crisis. De prijzen daalden en landen sloten hun grenzen (=protectionisme). In combinatie met een bevolkingsexplosie leidde deze crisis tot armoede en hongersnood en tot sociale onlusten.

2. Op Sumatra (Deli) sprongen nieuwe bedrijven als paddestoelen uit de grond, maar er was een gebrek aan arbeidskrachten. In de archipel werden mensen geronseld om op de plantages en in de mijnen van Deli te werken: de loonslaven / de koelie. De koelie ging een contract, maar verwerd tot een slaaf van zijn eigenaar. De leefomstandigheden van de koelies waren erbarmelijk. De koelie-ordonnantie van 1880 vergrootte de greep van de werkgevers op de koelies: op weglopen stond gevangenisstraf en op het overtreden van regels lijfstraffen.

Toenemend westerse invloed

Door het liberalisme en de betere vervoers- en communicatiemiddelen nam het aantal Europeanen in Indië enorm toe. De nieuwe Europeanen bleven Europeanen in alles: woningen, kledingen, eten, cultuur.

!!! Europeanen en Indiers kwamen steeds meer met elkaar in aanraking: de afstandtussen beide groepen werd door het superioriteitsgevoel steeds groter. De Indo-Europeanen zochten aansluiting bij de Europeanen/Nederlanders .

De tijd rond 1900 wordt door de Nederlanders als tempo doeloe (de goede oude tijd) bestempeld. Meestal vormen boeken en foto's het bewijsmateriaal dat die tijd zo mooi was. In werkelijkheid was Indië opgedeeld in talloze



groepen (Europeanen, Indi-Europeanen, Chinezen, Indiërs en vreemde Oosterlingen). Elke groep had zijn eigen plek en rechten en plichten. Tempo Doeloe geldt dan ook voornamelijk voor de blanke Europeanen.



4A. De tijd van de wereldoorlogen (1900-1940)

De wereld, Europa en Nederland, 1900-1960

Het nationalisme, het imperialisme, de industrialisatie zouden in 1914 uitmonden in de Eerste Wereldoorlog. De oorlog en de vredes van 1918 creëerden nieuwe problemen: de communisten hadden in 1917 de macht gegrepen in Rusland en Duitsland was door de Vrede van Versailles zo vernederd dat zij de situatie van 1918 nooit zou kunnen accepteren.

De VS waren uit WOI als één van de nieuwe grootmachten gekomen, maar wilden zich niet met de rest van de wereld bemoeien. Toen in 1929 echter hun economie tijdens de beurskrach instortte, trokken zij de gehele wereld in een economische crisis mee. De economieën stokten en werkeloosheid en armoede waren een algemeen verschijnsel in Amerika en Europa.

De democratie kreeg de schuld van de algehele malaise. Agressieve nieuwe partijen wisten in Duitsland en Italië een voet aan de grond te krijgen, terwijl in Azië Japan zich opmaakte om een wereldrijk te vestigen. In 1939 brak de Tweede Wereldoorlog uit. Japan wist geheel Zuid-Oost Azië te veroveren eer het land in 1945 door twee atoombommen op de knieën werd gedwongen. De Europeanen probeerden vanaf 1945 hun kolonies te herstellen, maar werden door de lokale bevolking niet langer geaccepteerd. Tussen 1945 en 1960 werden de meeste kolonies zelfstandig: soms zonder en soms na een bloedige onafhankelijkheidsstrijd.



§ 4.1 Een ereschuld§ 4.2 Irrigatie, emigratie en educatie§ 4.3 Gezondheidszorg§ 4.4 Onderwijs in de tropen

Kritiek en nieuwe gedachtes: E. Douwes Dekker en de Max Havelaar, 1860

Multatuli bekritiseerde de koloniale politiek, omdat niets werd gedaan om het welzijn van de Indiër te bevorderen. Hij was eerder het slachtoffer van de politiek.Multatuli had ook veel kritiek op de lokale Indische elite; hij vond dat zij de lokale bevolking uitbuiten. Vele ambtenaren zouden tijdens de Ethische Politiek deze visie van Multatuli volgen.

De voogdijgedachte van A. Kuyper, 1878Nederland moest beschaving brengen in Indië; Nederland moest als voogd de onwetende Indiër opvoeden (in de breedste zin van het woord).

De ereschuld van C. van Deventer, 1899Nederland heeft al eeuwen voordeel van de kolonie, maar heeft ook de plicht om goeds terug te doen. Indië en zijn bevolking moeten van hun eigen rijkdom kunnen profiteren.

De Ethische Politiek, 1901-1942

Doel:Indië moest uiteindelijk een zelfstandige positie ten opzichte van Nederland krijgen: opvoeding tot zelfstandigheid. Nederlanders zouden meer gaan samenwerken (associatie): Nederland als leidende ouder en Indië als het nog op te voeden kind.

Hoe: Financiële scheiding van kolonie en moederland

Uitbreiding van het bestuur in de buitengewesten

OpvoedingTalloze ambtenaren probeerden het leven van de lokale bevolking door hen “op te voeden”. Dit leidde tot een wildgroei in nieuwe departementen en regels. De opvoeding vond meestal plaats met een Hollands vingertje (Paternalisme).

Medezeggenschap1. De decentralisatiewet van 1903 beoogde de de lokale bevolking inspraak te geven. Er kwam echter bitter weinig van terecht.2. In 1916 werd de Volksraad ingesteld. De Volksraad zou een adviserend parlement moeten zijn. In 1925 kreeg de Volksraad medewetgevende bevoegdheden.



In de praktijk stelde het allemaal weinig voor:o De gouverneur-generaal benoemde 50% van de ledeno De Volksraad kon de regering niet naar huis sturen, dus ging de

regering met of zonder toestemming van de Volksraad gewoon door met hetgeen zij wilde.

Irrigatie, emigratie, educatieGouverneur-generaal Idenburg geloofde dat door irrigatie, emigratie en educatie het welzijn van de lokale bevolking verhoogd kon worden:

o Irrigatie: de landbouwopbrengsten verbetereno Emigratie: Indiërs stimuleren dichtbevolkte gebieden te verlaten

en elders in de archipel opnieuw te beginnen (op plekken met nieuwe plantages en economieën)

o Educatie: verspreiding van kennis over landbouw en produceren, zodat de opbrengsten zouden stijgen.

De miljoenen van DeliIn 1902 bleek wederom in een artikel met de naam “de miljoenen van Deli” hoe slecht het gesteld was met de levensomstandigheden van de koeloes te Deli. Een onderzoek in opdracht van de overheid o.l.v. J. Rhemrev bevestigde het artikel.Langzaamaan greep Den Haag in: 1902 meer bevoegdheden voor politie en bestuur 1907 instellen van een Arbeidsinspectie 1931 afschaffen van de poenale sanctie (onderdeel van de koelie-

ordonnantie

GezondheidszorgDe gezondheidszorg was in handen van de missie (kath.) en de zending (prot.). Hoewel zij menigmaal in conflict kwamen met de lokale Islam stichten zij waar zij konden scholen, ziekenhuizen, vaccineerden zij en gaven medische en hygiënische voorlichting.

R.A. KartiniDeze Javaanse regentendochter streed haar leven voor het afschaffen van het gedwongen huwelijk en voor invoering van meisjesonderwijs. Na haar dood werd de Kartinivereniging opgericht, die op talloze plekken in Indië meisjescholen oprichtte. Kartini werd een symbool van Indische vrouwenemancipatie.

Onderwijs in de tropenDe kern van de ethische politiek was het opvoeden van de Indiërs. Voor dit opvoeden was onderwijs een cruciaal punt: talloze soorten onderwijs ontstonden in Indië na 1901:

Europees onderwijsDe Nederlanders en de lokale elite stuurden hun kinderen naar het Europese onderwijs.

Hollands-Indische School



Kinderen van minder rijke ouders (Indische middenklasse) volgden de Hollands-Indische School. De besten namen vervolgens deel aan het Europese onderwijs.

Technische Hogeschool te BandoengOprichting van hoger onderwijs in Indië.

DesaschooltjesIn de dorpen volgden kinderen lessen in eigen taal: het onderwijs was aangepast aan het platteland en de plattelanders.

Het analfabetisme nam af en het onderwijs maakte de Indiërs kritischer. Zij gingen zichzelf vragen stellen basis van het nationalisme.

De grote MAAR bij de Ethische Politiek:De Nederlanders wilden de Indonesiërs opvoeden naar zelfstandigheid, maar de Indonesiërs werden nog steeds als minderwaardig gezien. Ze hadden zelf geen rol in de opvoeding en de Nederlanders noemden geen tijdstip van zelfstandigheid (dan kon nog wel honderden jaren duren!!

§ 4.5 De grote crisis

Indië, 1900-1930De kolonie europeaniseerde in snel tempo:

invloed van de westerse bedrijven onderwijspolitiek (meer onderwijs en hoger onderwijs) de Indische elite en middenklasse pasten hun levensstijl aan de

Europeanen aan enorme economische groei

CrisisDe bloeiende Indische exporteconomie stortte in 1929/1930 compleet in toen de wereldwijde economische crisis begon en de landen hun grenzen voor buitenlandse exportproducten sloten. Indië had geen andere economieën op terug te vallen; haar economie was te eenzijdig. De lonen daalden of de werknemers werden ontslagen: massawerkloosheid en armoede als gevolg.

In 1933 greep H. Colijn in met de aanpassingspolitiek : het liberalisme werd gedeeltelijk losgelaten en overheid ging de

economie weer leiden lonen en prijzen moesten dalen men produceerde wat gevraagd werd omdat de belastinginkomsten in Indië drastisch waren afgenomen,

startte Colijn een bezuinigingspolitiek (salarissen)

Negatieve gevolgen van de aanpassingspolitiek: Nederlandse producten werden beschermd tegen Indische

producten Exportproducten werden duurder, terwijl importproducten

goedkoper werden.



Nederland hield vast aan de Gouden Standaard (koppeling van de gulden aan de goudwaarde), waardoor de gulden duurder was dan andere munten (export daalde).Pas na het loslaten van deze standaard in 1936 wist de economie zich enigszins te herstellen.

De muiterij op de Zeven Provinciën, 1933Op 4 februari beginnen de matrozen (Indisch en Nederlands) een muiterij als voor de zoveelste keer de salarissen worden verlaagd. Het protest wordt de kop ingedrukt door een vliegtuigbom op het schip te werpen: 23 doden als gevolg. Na dit incident krijgt de Indische overheid verregaande bevoegdheden om onlusten of anti-Nederlandse acties met geweld de kop in te drukken. Met harde hand keerde de rust terug.



Petitie Soedardjo, 1936

De Volksraad bekritiseerde de bezuinigingsronde van Colijn en het wegwuiven van de Indische bezwaren door Nederland. In 1936 werd een petitie van Soedardjo door de Volksraad aangenomen. Men verzocht een conferentie tussen Indië en Nederland om gezamenlijk binnen 10 jaar een bepaalde vorm van onafhankelijkheid voor Indië vast te stellen. Het Nederlandse kabinet en parlement wees zonder alternatief het voorstel van de hand.

§ 4.6 NationalismeHet ontstaan van het nationalisme:

Scholing (de Indiër werd kritischer)Met name hoogopgeleiden maakten kennis met de Europese gedachten van vrijheid en zelfbestuur.

Voorbeeldfiguren en voorbeeldlandeno Japan wist in 1905 Rusland te verslaan (een Aziatisch land

won van een Europees land)o In Brits-Indië (= India) wist Gandhi succesvol oppositie te

voeren tegen de Engelsen. Inspraakorganen (Volksraad ed.)

In inspraakorganen raakten Indiërs gewend aan het meepraten over hun land; alleen werd er amper naar hen geluisterd. Konden zij het zelf niet beter af?

Indische nationalistische organisaties:

Boedi Oetomo (het schone streven), 1908➢ Javaanse beweging: streefden bewustwording na➢ Geloofden in samenwerking met de Nederlanders

Sarekat Islam (islamitische vereniging), 1912➢ Eisten een snelle invoering van het zelfbestuur➢ Nederland reageerde redelijk positief om de Sarekat Islam; de blanke

Indiërs vonden het al het stap te ver.

Partai Kommunis Indonesia (PKI), 1920➢ Communistische partij, die een klasseloze samenleving en het einde

van de kolonie nastreefden.➢ In 1926/1927 startte de PKI een opstand op Java➢ De overheid greep hard in, verbood de partij en verbande de leiders

naar Boven-Digoel (een strafkamp)



Partai Nasional Indonesia (PNI), 1927➢ Eisten onafhankelijkheid voor Indonesië: zij zagen de inwoners van de

hele archipel als 1 volk! Leus: één vaderland, één taal, één natie.➢ Leiders: A. Soekarno, M. Hatta en S. Sjahrir➢ Door massale actie en door te weigeren samen te werken (non-

coöperatie) met de Nederlanders zou de onafhankelijkheid snel bereikt worden.

➢ De Nederlandse overheid greep hard in: de partij werd verboden, de leiders opgepakt en verbannen.

De spagaatDe Nederlandse overheid bleef vasthouden aan de Ethische Politiek: de Indiërs opvoeden voor zelfstandigheid. Alleen kon deze opvoeding nog heel lang duren, want de Indiërs waren immers nog lang niet rijp om zelfstandig te kunnen functioneren. Verder was deze opvoeding een Europese opvoeding: de Europese cultuur was superieur en de Indiërs moesten wel goed luisterde.

Indiërs die dachten dat ze al rijp voor zelfstandigheid waren, hadden het bij het verkeerde eind. Als men probeerde met geweld de zelfstandigheid te verkrijgen dan greep Nederland hard in.



4B. De tijd van de wereldoorlogen (1940-1949)

§ 4.7 De Tweede Wereldoorlog (1940-1945)

september 1939 Met de aanval en verovering van Polen door Duitsland is de Tweede Wereldoorlog in Europa begonnen.

februari 1940 De Volksraad dient opnieuw een “petitie Soetardjo” in. ; G.-G. Van Starkenborgh Stachouwer verwerpt de petitie in alle toonaarden.

mei 1940 Nederland wordt door Nazi-Duitsland overrompelt en bezet. Koningin en regering vluchten naar Engeland. Indië reageert verslagen, maar hoopt dat de regering in ballingschap zich wat soepeler ten aanzien van het Indische nationalisme zal opstellen.

december 1941 Met de aanval van Japan op Pearl Harbor ontvlamt de Tweede Wereldoorlog in de Stille Oceaan. De Japanners beginnen hun aanval op Zuid-Oost-Azië.

januari 1942 De Japanse aanval op Nederlands-Indië begint

februari 1942 De Japanse vloot vernietigt de Nederlandse vloot in de Javazee.

maart 1942 Het KNIL geeft zich aan de Japanners over. Op enkele eilanden (uithoeken van de archipel) wordt doorgevochten.

Indië ten tijde van de Japanse bezetting

De snelle nederlaag van de Nederlanders (en Britten en Amerikanen) vernietigt het beeld van de superieure blanke Europeanen.

De Japanners stimuleren het Indische nationalisme- antiwesterse propaganda- de Nederlandse ambtenaren en bestuurders worden vervangen

door Indische ambtenaren en bestuurders- Soekarno wordt de officiële vertegenwoordiger van het

Indonesische volk. Hem wordt beloofd dat Indonesië onafhankelijk zou mogen worden.

Indonesië wordt door Japan (net als door Nederland) gebruikt:- de grondstoffen zijn hard nodig voor de oorlog- Soekarno roept de Indonesiërs op als dwangarbeiders

(romusha's) voor Japan te werken.



- de pro-Japanse stemming verandert gedurende de oorlog als snel als de bevolking inziet dat zij ook nu weer gebruikt en misbruikt worden.

De Nederlanders- de militairen worden te werk gesteld in krijgsgevangenkampen

(denk aan de Burma-spoorlijn)- kinderen en vrouwen (Nederlanders en de Indische-

Nederlanders ) komen in interneringskampen terecht (de “Jappenkampen”).

- het leven is hard en zwaar: tienduizenden (Indische-)Nederlanders sterven in de gevangen- of interneringskampen.

§ 4.8 De onafhankelijkheidsstrijd (1945-1949)

mei 1945 Onvoorwaardelijke overgave van Duitsland. Einde van WOII in Europa

6 augustus 1945 Hiroshima vernietigt door A-bom

7 augustus 1945 Japan laat Soekarno weten dat Japan bereid is op 18 augustus de soevereiniteit aan de nationalisten over te dragen

9 augustus 1945 Nagasaki vernietigt door A-bom

15 augustus 1945 Onvoorwaardelijke overgave van het Japanse leger

17 augustus 1945 Soekarno en Hatta roepen de onafhankelijkheid van de Republiek Indonesië uit.

2 september 1945 Onvoorwaardelijke overgave van Japan. Einde van WOII.



Bersiap-periode (augustus 1945-mei 1946)

De eerste 9 maanden na de Japanse capitulatie verkeerde de kolonie is een complete staat van chaos:

er arriveerden Engelse troepen, maar die wilden zich niet bemoeien met een ruzie tussen nationalisten en kolonisator.

de Nederlanders in de kampen hadden geen idee wat er buiten de kampen gebeurd was en veronderstelden dat zij het leven van voor 1942 weer konden oppakken.

de nationalisten zagen in de chaos (en het wegvallen van het gezag) kans om de macht te grijpen: met name de pemoeda's probeerden met geweld de kolonie van de Nederlanders te ontdoen.

Spotprenten m.b.t. de periode 1945



Impasse

De nationalisten: wilden een erkenning van de Republiek Indonesia

De Nederlanders wilden: het koloniale gezag herstellen over een wijziging van de gezagsstructuren zou dan gesproken

kunnen worden (zoals Wilhelmina in de zgn. 7-decemberverklaring in 1942 al had genoemd)

met Soekarno weigerde men te spreken; hij had immers met de Japanners samengewerkt



Het Nederlandse gezag was te zwak om de nationalisten uit te schakelen, zodat er toch gesprekken tussen Nederland en de Republiek Indonesië gaan plaatsvinden.

1946 Akkoord van Linggadjati

Nederland en de Republiek Indonesië sluiten een compromis: De Republiek Indonesië krijgt het gezag over Java, Sumatra en

Madoera Naast de Republiek Indonesië worden nog twee deelrepublieken

gevormd: Borneo en Oost-Indie. De drie deelrepublieken vormen samen de Verenigde Staten van

Indonesië (een federatie). De Verenigde Staten van Indonesië en Nederland vormen samen

een staatsrechtelijke unie.



Zowel Nederland als de Republiek Indonesië zagen niets in het Akkoord en snel begon beiden zijden het Akkoord te saboteren.

Nederlandse sabotage: het akkoord was zo vaag opgesteld dat Nederland erin kon lezen

wat zij wilde Nederland wilde eigenlijk nog steeds terugkeren naar de situatie

van voor 1942; zij had Indonesië hard nodig om te herstellen van de vernielingen van WOII

Nederland wilde militair ingrijpen om de situatie te herstellen en stuurde in de loop van 1946-1947 150.000 militairen naar de archipel

Indonesische sabotage: Middels guerrilla-acties probeerden de nationalisten hun gezag ten

koste van de Nederlanders te vergroten.

De eerste Politionele Actie (operatie Product) juli-augustus 1947 Nederland probeert met geweld zijn kolonie terug te krijgen (het

was immers haar grondgebied). Met name de uitvoer van producten weer op gang brengen was essentieel voor het moederland.

Nederland weet grote delen van de archipel weer onder haar gezag te krijgen, maar slaagt er niet in de Republiek Indonesië uit te schakelen. Langzaamaan begint de internationale gemeenschap (VN en VS) kritiek te uiten op het Nederlandse optreden in Indonesië.

Wederom gesprekken (augustus 1947-december 1948)

Gesprekken tussen Nederland en de Republiek Indonesië leidden tot nieuwe afspraken, die beide kampen niet willen en kunnen accepteren. Impasse.

De Tweede Politionele Actie december 1948-januari 1949 De acties zijn een succes: de nationalistische hoofdstad Djokjakarta

wordt ingenomen en de nationalistische leiders (Hatta en Soekarno) opgepakt.

Onder binnenlandse druk (verdeeldheid) en internationale druk staakt Nederland de tweede politionele actie:

- de VN veroordeelt het Nederlandse optreden- de VS dreigt de Marshallhulp aan Nederland te staken

De Rondetafelconferentie 1949

Nederland droeg op 27-12-1949 de zelfstandigheid over aan Indonesië: de soevereiniteitsoverdracht.



Politioneel?

Nederland heeft het optreden in Indië altijd politionele acties genoemd. Het gebied was immers van haar en men trad op om de rust te herstellen. We zouden dit optreden (het was immers het leger en niet de politie) rustig een dekolonisatieoorlog kunnen noemen. De naam politioneel klinkt echter mooier en minder erg (dan Nederland werkelijk in Indië deed).

Je kunt je afvragen of deze termen onderhands niet vervangen dienen te worden. Of is Nederlands geweld mooier en minder erg dan ander geweld?



5. Van Nederlands-Indië naar Indonesië (1949-1963)

De wereld, Europa en Nederland, na 1945

In 1945 waren er nog twee grootmachten over: de VS en de SU. Al snel raakten deze twee grootmachten verwikkeld in een strijd over hoe de naoorlogse wereld eruit zou moeten zien: de KOUDE OORLOG. De VS zagen graag een kapitalistische en democratische wereld; de SU een communistische wereld. Langzaam raakte de hele wereld betrokken in deze strijd en werd de wereld in twee kampen opgedeeld.

1945-1947 Europa wordt verdeeld in een communistisch Oost-Europa en een kapitalistisch West-Europa.

1947 De VS verklaart in de zgn. Trumandoctrine dat de communistische dreiging / opmars gestaakt moet worden: de containmentpolitiek. Beide blokken beginnen militaire bondgenootschappen op te richten (NAVO, 1949 / Warschaupact 1955).

1948-1950 De Koude Oorlog verspreidt zich naar Azië: China wordt communistisch Nationalistische groepen eisen in India, Vietnam en Indonesië

de macht op.

De VS is bang dat de nationalistische groepen zouden kiezen voor het communisme. Armoede was immers een goede voedingsbodem om communistisch te worden. Door de komst van meer communistische landen zou het evenwicht verstoord worden en de VS niet meer kunnen handelen met deze gebieden.



§ 5.1 Obstakels voor de nieuwe staat§ 5.2 Natievorming

Op 7 december 1949 vond de soevereiniteitsoverdracht plaats en begonnen Nederland en Indonesië aan een nieuwe periode.

Nederlandse ideeën en illusies Nederland geloofde dat zonder Indië zij economisch niet

levensvatbaar zou kunnen zijn: “Indië verloren, rampspoed geboren”. De Nederlandse economie heroriënteerde zich echter compleet na de oorlog, zodat van zichtbare negatieve gevolgen geen sprake was.

Nederland bleef geloven in de voogdijgedachte: zij zouden de Indonesiërs moeten opvoeden en leiden. De Indonesiërs zaten daar na 1949 absoluut niet op te wachten.

Nederland bleef de Unie tussen beide landen benadrukken en koesteren: Nederland stuurde geen ambassadeur maar een “Hoge Commissaris”.

De leiders van Indonesië blijven een slechte pers houden in Nederland: zij hadden immers met de Japanners samengewerkt en waren de reden dat Nederland haar geliefde Indië had verloren.

De opbouw van Indonesië

Soekarno had in 1945 bij het uitroepen van de onafhankelijkheid ingezet op: nationalisme, menselijkheid, democratie en sociale rechtvaardigheid. Deze beginselen bleken in de jaren '50 al snel onder druk te komen staan:

Economische problemeno de Indonesische economie was kwetsbaar en zeer afhankelijk

van internationale prijzeno in 1949 had Indonesië beloofd de schulden aan Nederland te

betaleno een enorme bevolkingsgroei

NatievormingSoekarno probeert de verschillende volkeren op al die eilanden een gezamenlijke identiteit te geven. Het creëren van een gezamenlijke vijand: Nederland vormde daarin een belangrijk bestandsdeel.

Politieke problemenDe Indonesische democratie liep al snel vast:

o corruptie door een enorm ambtenarenapparaato niemand was bekend en gewend te werken in een

democratieo Soekarno holde met behulp van het leger de democratie

steeds verder uit (politieke, militaire en economische bevoegdheden komen in zijn persoon samen). In 1959



ontbindt Soekarno het parlement en begint een “geleide democratie” onder zijn leiding.

De scheiding van Nederland en Indonesië

Ondanks alle mooie beloften in 1949 en samenwerkingsideeën scheidden de wegen van Nederland en Indonesië zich in de jaren '50:

o Culturele en persoonlijke scheiding: Repatriatie van meer dan 100.000 Nederlanders

Sindsdien een Indische subcultuur in Nederland.

o Politieke scheiding: 1950 De federatie (Verenigde Staten van Indonesië) wordt

opgeheven en Indonesië wordt een eenheidsstaat onder leiding van de nationalisten ( Soekarno).

1956Indonesië zegt de Unie met Nederland op

o Economische scheiding 1958 Alle Nederlandse bedrijven worden genationaliseerd:

komen in Indonesische handen. Met name de Indonesische economie leidt onder deze nationalisatie.

Eind jaren '50 waren alle economische en politieke banden tussen Nederland en Indonesië doorgesneden.

§ 5.3 De Molukse kwestie

Probleem:Een deel van de inwoners van de deelrepubliek Oost-Indië waren Molukkers. Deze Molukkers waren in de loop van de eeuwen vereuropeaniseerd. Een gedeelte was christelijk en velen hadden voor de Nederlanders gewerkt: met name het KNIL kende veel Molukkers. De Molukkers keken met argusogen toen Soekarno in de loop van 1950 de eenheidsstaat Indonesië aan het creëren was.

Gebeurtenis Toen in het voorjaar van 1950 Oost-Indie zich bij de eenheidsstaat

Indonesië aansloot, weigerden de Molukkers daar deel van uit te maken.

Op 25 april 1950 riepen de Zuid-Molukkers de Republik Maluku Selatan (de Vrije Republiek der Zuid-Molukken: de RMS) op Ambon uit.

De RMS verwachtte steun van de Nederlanders te krijgen, omdat Indonesië de afspraken van 1949 schond.



Gevolgen Soekarno stuurde met succes het leger om de Molukse afscheiding

ongedaan te maken. Tijdens deze Molukse kwestie moesten de KNIL-soldaten ontwapend

worden. Het Nederlandse kabinet haalde deze soldaten naar Nederland om problemen in Indonesië te voorkomen.

Gevluchte Zuid-Molukkers en oud-KNIL-ers richtten in Nederland de RMS-regering in ballingschap op.

De Molukkers in Nederland raakten ernstig verbitterd: a. Nederland hielp hen niet in hun onafhankelijkheidsstrijd en b. de behandeling van de Molukkers door Nederland liet ernstig te wensen over.

In de jaren '70 zouden Molukkers uit verbittering en als een hulpkreet middels een aantal acties (treinkaping en bezetting van een basisschool) de aandacht op zich vestigen.

Nog altijd is de Molukse kwestie een open wond in de Nederlandse geschiedenis.

§ 5.4 De kwestie Nieuw-Guinea

Probleem In 1949 was besloten dat het eiland Nieuw Guinea buiten de

soevereiniteitsoverdracht werd gehouden. Het eiland zou tijdelijk in Nederlandse handen blijven.

Nederland las het woordje tijdelijk als blijvend, zodat wij toch nog meetelden en nog een kolonie hadden. In de jaren '50 kwam een beschavingsoffensief op gang: Nederland voedde de Papoea's op tot goede burgers. Het was de bedoeling op Nieuw-Guinea op een gegeven moment zelfstandig te maken

Voor Soekarno betekende een stukje Nederland in de archipel dat de eenheidsstaat Indonesië nog niet af was. Tevens gebruikte hij Nieuw-Guinea om het volk van de binnenlandse problemen af te leiden.

Gebeurtenis 1958 Oplopende irritaties tussen Nederland en Indonesië op. 1960 Indonesië zegt de diplomatieke relaties met Nederland op 1962 Indonesië stuurt troepen naar Nieuw-Guinea (er vallen een aantal

doden) 1962 De VS grijpt in en Nieuw-Guinea wordt aan de VN overgedragen 1963 Nieuw-Guinea wordt aan Indonesië overgedragen

Gevolgen Nederland raakt het laatste stukje kolonie in de Oost kwijt. De Papoea's krijgen geen macht over hun eigen gebied. Het

Indonesische leger wordt meermalen ingezet als de Papoea's niet willen luisteren.

Nederland en Indonesië: een moeilijke relatie 1963-heden



De relatie tussen Nederland en Indonesië blijft er door het moeilijke verleden eentje van ups and downs:

1963 Diplomatieke banden worden hersteld 1970 Bezoek van Soeharto (opvolger van Soekarno) aan Nederland 1971 Bezoek van Juliana en Bernhard aan Indonesië 70's Kritiek van Nederland op het gebrek aan democratie en

mensenrechten in Indonesië 1992 Indonesië weigert ontwikkelingshulp van Nederland: men is de

Nederlandse kritieken beu 90's Het bezoek van Poncke Princen (een Nederlander die in 1948

naar Indonesische kant is overgelopen en sinds de jaren '50 een voorvechter voor mensenrechten is) leidt in Nederland tot felle discussies: mag hem de toegang tot Nederland worden geweigerd).


DE KOLONIALE RELATIE TUSSEN … Diktaat DE KOLONIALE... · Web viewDat wij een maal des jaars op...

Documents

Transcript of DE KOLONIALE RELATIE TUSSEN … Diktaat DE KOLONIALE... · Web viewDat wij een maal des jaars op...