DE IVOREN TOREN

Ignaas Devisch

DE IVOREN TOREN

Pleidooi voor een hardnekkige filosofie

Een essay

KLEMENT | PELCKMANS

2008, Uitgeverij Klement, Kampen Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvou-digd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar ge-maakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schrif-telijke toestemming van de uitgever. Omslagontwerp: Rob Lucas Afbeelding op omslag: Jean-Léon Gérôme, Diogène, 1860, Walters Art Mu-seum, Baltimore ISBN 978-90-8687-033-2 (Nederland) ISBN 978-90-289-5163-1 (België) D/2008/0055/168

Inhoud Woord vooraf 9 Metamorfose 11

Waarheid 15

‘Je hals is als een ivoren toren’ 17

Reinheid en verlangen 20

Afzondering 23

Ironisch 26

Afscheid 28

Verwondering 30

Dienstmaagd 33

Filosoferen 35

Fundamenteel 38

Aporetisch 42

Valkuilen 47

De begeerte naar kennis 51

Voorlopig 54

Exact 57

Twijfel 60

Levensvragen 63

Eindigheid 69

Oneindig eindig 72

Oneindigheidslogica 76

‘Il faut’ 80

Authenticiteit 82

De nuttelozen van de nacht 86

Overbodige en noodzakelijke luxe 89

Filosofie als praxis 93

“… il faut un moment de colère. C’est après tout un sentiment trop oublié dans son usage philosophique, au profit des douceurs éthiques et des suspens esthétiques” (Jean-Luc Nancy, La comparution, Bourgois, 1991, p. 58)

9

Woord vooraf

Filosofie lijkt zich meer en meer op ‘de markt’ te begeven en ook vlotter mensen te bereiken. Terwijl die filosofie vaak het verwijt krijgt in een ivoren toren te leven of wereldvreemd te zijn, laat zowat iedereen zich in met een van haar grootste vraagstukken, dat van de waarheid. Streeft niet iedereen naar zijn waarheid? De ivoren toren is daarmee tegelijk een mik-punt van kritiek en een object van verlangen: niemand mag de waarheid van een ander bezitten, maar tegelijk streeft iedereen ernaar. Dat ook de filosofie is aangevuurd door een verlangen is daarbij een opvallende parallel. Zoals ‘iedereen’ begeert de fi-losofie de waarheid en de wijsheid, zij het zonder die ooit te be-zitten. Maar indien zowel de filosofie als haar critici de ivoren toren van de waarheid niet bevolken, wie dan wel? En waar-voor stond en staat deze toren dan symbool?

Rond deze en andere vragen cirkelt dit essay. Velen heb-ben, misschien zonder het te beseffen, bijgedragen tot het schrij-ven ervan. Vooreerst wil ik de Gentse Cultuurvereniging be-danken die mij in 2004 uitnodigde voor een lezing over dit thema. Ik maakte toen de aanwezigen nogal snel wijs dat ik er een boek over zou schrijven. Door andere academische bezig-heden is het er pas veel later van gekomen.

Verder past een woord van dank voor een jonge kerel die mij keer op keer aan de kassa van een grootwarenhuis verwar-de met iemand van wie hij beweerde colleges filosofie te heb-ben gekregen. Na enkele pogingen om het misverstand op te helderen die steevast gevolgd werden door zijn grappig aan-

10

doende hardnekkigheid mijn opheldering te ontkennen, ging ik tenslotte voor de bijl en deed ik alsof ik zijn docent was ge-weest (terwijl hij waarschijnlijk deed alsof hij een student was geweest). De vragen die hij me zonder ophouden stelde ‘wat dit nu betekent, filosofie’ en ‘of we daar wel iets mee kunnen aanvangen’, hebben me geïnspireerd tot het schrijven van dit essay. Ook de vele vrienden met wie ik gesprekken en discus-sies heb gevoerd over filosofie, liggen mee aan de basis van de-ze tekst. Ik wil ze allen van harte bedanken, alsook uitgever Edo Klement voor zijn welgemeende interesse in dit essay.

Omdat het nogal pretentieus is te stellen dat je voor het grote publiek schrijft – wie ben ik om in te schatten of veel mensen hier iets aan hebben? – hou ik het graag bij een essay ‘voor iemand’, een beetje in inspiratie op Nietzsche die zijn Zarathoestra voorzag van de subtitel ‘een boek voor allen en voor niemand’. Ik weet dat ik een risico neem door over filo-sofie te spreken, want de betekenis daarvan is immer voer voor vinnige discussies. Maar indien we niet uitgaan van een “au ris-que de penser”, zoals Jacques Julliard zijn inleiding op Georges Sorels Réflexions sur la violence omschreef, (Paris: Seuil, 1990, blz. I-XVI), dan is denken wat mij betreft volkomen oninteressant.