De invloed van vulkanen op de ontwikkeling van de aarde...De plaat schuift op dezelfde manier als...
55
1 De invloed van vulkanen op de ontwikkeling van de aarde Gemaakt door: Jesse Mathôt, Chantal Haligowski & Iris Hooijer Klassen: 5H1, 5H3 School: Fioretti College Lisse Inleverdatum: 14-10-2016
Transcript of De invloed van vulkanen op de ontwikkeling van de aarde...De plaat schuift op dezelfde manier als...
1
De invloed van vulkanen op de ontwikkeling van de aarde
Gemaakt door: Jesse Mathôt,
Chantal Haligowski & Iris Hooijer
Klassen: 5H1, 5H3
School: Fioretti College Lisse
Inleverdatum: 14-10-2016
2
Inhoud
Inleiding ........................................................................................................................... 4
H1: Hoe ontstaat een vulkaan? ................................................................................... 5
1.1 Convergentie ......................................................................................................... 5
1.2 Divergentie............................................................................................................. 7
1.3 Hotspots ................................................................................................................. 7
H2: Vulkaan vanbinnen ................................................................................................ 9
2.1 Hoe werkt een vulkaan? ........................................................................................ 9
2.2 Verschillende typen uitbarstingen. ...................................................................... 10
2.3 Hawaiiaanse - type .............................................................................................. 11
2.4 Stromboli – type................................................................................................... 11
2.5 Volcano – type ..................................................................................................... 11
2.6 Piliaanse – type ................................................................................................... 11
H3: Soorten vulkanen ................................................................................................. 13
3.1 Spleetvulkaan ...................................................................................................... 13
3.2 Schildvulkaan ...................................................................................................... 13
3.3 Stratovulkaan (samengestelde vulkaan) ............................................................ 14
Calderavulkaan .......................................................................................................... 14
3.4 Sintelkegel-vulkaan (slakken kegel) ................................................................... 15
3.5 Koepelvulkaan ..................................................................................................... 16
H4: De invloed van vulkanisme op landvorming en geologie .............................. 17
4.1 Vulkanisme, niet alleen hier………………………………………………………...17
4.2 Het begin van onze thuisplaneet…………………………………………………..17
4.3 Koud van buiten, warm van binnen…………………………………………..……17
4.4 Sporen van een vulkaan………………………………………………………….…18
4.5 Bevrijd uit de sneeuw .......................................................................................... 20
H5: Resultaat van vulkanisme ................................................................................... 21
5.1 Bijzondere voorbeelden vulkanisme wereldwijd ................................................. 22
5.2 IJsland.................................................................................................................. 24
H6: Wat zijn de biotische en abiotische invloeden van een vulkaan?................. 27
6.1 Leven bij een vulkaan (biotisch).......................................................................... 27
6.2 Maatregelen ......................................................................................................... 28
3
6.3 Geothermische energie ....................................................................................... 29
H7: Onderwater vulkanen (Black Smokers) ............................................................ 30
7.1 Invloed vulkanen toen en nu. .............................................................................. 31
Samenvatting............................................................................................................... 34
Evaluatie....................................................................................................................... 35
Logboek ....................................................................................................................... 36
Plan van aanpak .......................................................................................................... 38
Procesverslagen ......................................................................................................... 40
Bibliografie .................................................................................................................. 53
Afsluiting……………………………………………………………………………………55
4
Inleiding
In dit profielwerkstuk gaan wij in op een paar specifieke aspecten van vulkanisme en
omringende verschijnselen, omdat we meer wilden weten over hoe dit nou in elkaar
zat en met elkaar te maken heeft. Het leek ons een zeer leuke uitdaging, om naast
de normale lessen die wij hierover hadden, meer achtergrondinformatie erbij te
zoeken en uit te werken. Eén van de bekendste verschijnselen, die invloed heeft op
de aarde, zijn vulkanen. Vulkanen, wie kent ze nou niet. Het kunnen enorme
vuurspuwende kraters en bergen zijn, maar ook oude rustige heuvels. In dit
profielwerkstuk zal het ontstaan van de vulkaan, de werking en de fases beter
worden behandeld en vooral ook uitgebreid uitgelegd worden.
Vulkanische activiteit leidt ook tot kenmerkende fenomenen van vulkanisme zoals
geisers en andere warmwaterbronnen. In sommige landen, zoals hier in Nederland,
vind je bijna geen vulkanen. Hoewel er toch een is, de Zuidwalvulkaan. Buiten
Nederland vindt je meer vulkanen die vaak een stuk meer opvallen, zoals de
gigantische vulkaan in Yellowstone in de V.S of de vele vulkanen in het gebied rond
de stille oceaan, in de Ring van vuur. Vulkanisme heeft een belangrijke rol gespeeld
in het proces om de aarde er zo uit te laten zien als zij nu is. Deze rol zal hier daarom
besproken, geïllustreerd en uitgelegd worden.
Ook kunnen vulkanen allerlei verschillende invloeden uitoefenen op het landschap.
Vooral bij het ontstaan, want waar nu bijvoorbeeld een vulkaan ligt, was vroeger
bijvoorbeeld een platte vlakte. Door de ophoping van gesteente stijgt het in hoogte
en gewicht. Het gesteente bestaat uit lava die is afgekoeld, gestold en
gekristalliseerd. Door het toenemende gewicht kan de vulkaan de aardkost letterlijk
vervormen. Zo kan een vulkaan dus invloed hebben op het landschap om zich heen.
Deze verschillende situaties zullen daarom worden uitgewerkt in wat voor
geologische gevolgen een vulkaan heeft, maar ook wat de abiotische en biotische
factoren van een vulkaan.
Figuur 1. Geisers in
Yellowstone.
Figuur 2. Ligging Zuidwal
vulkaan Nederland.
5
H1: Hoe ontstaat een vulkaan?
Om te beginnen is de aarde is opgebouwd uit een aantal bolschillen (zie figuur 1.1)
Er zitten zuurstofrijke en zuurstofarme gesteenten vast aan de buitenste kant van de
mantel, die vormen samen de lithosfeer.
De lithosfeer drijft op de asthenosfeer, een vloeibare laag
magma aan de bovenkant van de mantel. In de
asthenosfeer vinden convectiestromingen plaats, die
door de hitte van de kern door radioactieve processen
vrijkomt. De lithosfeer bestaat uit verschillende platen
en deze platen bewegen met deze stromingen mee.
De continentale en oceanische korst, die op deze
asthenosfeer drijven, spelen een grote rol bij het
ontstaan van vulkanen. Het bewegen van deze platen
door de convectiestromingen is platentektoniek. De continentale korst bestaat uit
graniet en de oceanische korst bestaat uit basalt. Die verschillen in dichtheid,
doordat basalt veel zwaarder is dan graniet, dus zal de continentale korst hoger
liggen dan de oceanische.
Vulkanisme heeft veel te maken met de oceanische en continentale korst die op de
asthenosfeer drijven. Een vulkaan ontstaat wanneer magma tot het aardoppervlak
doordringt, hierbij zijn drie verschillende situaties, qua platentektoniek, te
onderscheiden waarbij een vulkaan gevormd wordt.
• Convergentie
• Divergentie
• Hotspots
1.1 Convergentie
Bij convergentie bewegen de twee platen naar elkaar toe. Als een van de twee platen
een oceanische plaat is, dan schuift de ene plaat onder de andere. Dit wordt
subductie genoemd. Hierbij smelt de plaat die naar beneden wordt geduwd,
waardoor magma ontstaat. Het magma die zich daar dan bevindt is heel taai,
stroperig en bevat veel gassen. Het magma stijgt op, omdat het relatief licht is, naar
de kraterpijp daar stolt het magma en verstopt de kraterpijp. Hierdoor bouwt zich een
grote druk op en dit zorgt dus voor een explosieve uitbarsting. Er zijn twee
verschillende soorten van subductie te onderscheiden.
Figuur 1.1 Doorsnede aarde.
6
• Continentale botst met oceanische plaat: (zie figuur 1.2)
Als de twee platen met elkaar botsen duikt altijd de
zwaarste plaat onder de lichtste. De
oceanische korst is zwaarder dan de
continentale, omdat deze uit basalt bestaat.
Hij heeft dus een grotere dichtheid dan de
continentale en duikt er dus onder. Een
gebied waar dit gebeurt heet subductiezones.
Er ontstaan daar vaak diepzeetroggen. Een
trog is een diepe, smalle kloof in de bodem
van de oceaan die ontstaat bij subductie.
• Twee oceanische platen botsen (zie figuur 1.4)
De oudste plaat duikt dan onder de jongste plaat, een
oude plaat is veel zwaarder omdat deze veel meer is
afgekoeld. Het gevolg hiervan is dat er een
eilandenboog ontstaat en een trog. Op een
eilandenboog liggen dan vaak meerdere
stratovulkanen over een bepaalde lengte achter
elkaar. Deze vulkanen zijn erg explosief.
• Twee continentale platen
botsen: (zie figuur 1.5)
Op de continentale platen liggen
schilden. Schilden zijn een
geologisch stabiel deel van de
aarde. De continentale platen duiken
niet onder elkaar, omdat ze beiden
ongeveer dezelfde massa bevatten
en beide relatief te licht zijn voor
subductie. Daardoor gaan ze gaan
allebei tegen elkaar op, naar boven. Zo wordt dus een gebergte gevormd, ook wel
plooiingsgebergte genoemd. Hierbij is er geen sprake van vulkanen, doordat het
magma nog onder de aardkorst is en niet wordt geprikkeld door platen die eronder
schuiven. Wel treden hier aardbevingen op.
Figuur 1.5 Twee continentale platen botsen.
Figuur 1.2 Continentale plaat
botst met oceanische plaat.
Figuur 1.4 Twee oceanische platen
botsen.
7
Een bekend voorbeeld van vulkanen die ontstaan bij convergente plaatgrenzen zijn de vulkanen in de Ring van Vuur, geologisch gezien zeer actief gebied rond de Stille Oceaan. Dit gebied is vooral zo actief omdat de oceanische Pacifische plaat subduceert onder de omliggende platen. De Pacifische plaat is namelijk een relatief oude oceanische plaat die onder de omliggende platen schuift. Hierdoor ontstaan een enorme hoefijzervormige trog en subductiezones. Het gebied is ongeveer 3500 km lang en gaat van Nieuw-Zeeland naar enkele eilanden van Indonesië, de Filipijnen, Japan, Alaska, de westkust van Canada, de Verenigde Staten, Mexico, Midden-Amerika en eindigt bij Zuid-Amerika.
1.2 Divergentie
Bij divergentie bewegen
de twee platen juist van
elkaar af. De meeste
gebieden waar dat
gebeurt, liggen
onderzees. Als twee
oceanische platen uit
elkaar drijven, komt er
gesmolten gesteente
omhoog als magma. Dat
vloeibare magma stolt als het in contact komt met het water, er ontstaat dan een
oceanische korst. Zoiets heet een ‘oceanische rug’ Dat zijn gebieden die veel
vulkanische activiteiten bevatten. Als zulke oceaanruggen boven het water uitsteken,
vormen het gebergteketens, het blijft dan wel een vulkanisch eiland, hier ontstaan
dan geen explosieve stratovulkanen, maar effusieve schild - en spleetvulkanen.
In figuur 1.7 is afgebeeld hoe een
oceanische rug ontstaat. De platen
schuiven uit elkaar, vloeibaar
magma stijgt op, het gaat stollen
als het vloeibaar magma het water
raakt (vaak al op een paar
kilometer diepte) Zo ontstaat er
een vulkanisch eiland.
1.3 Hotspots
Figuur 1.6 Ring of
Fire.
Figuur 1.7 Oceanische rug
vorming.
8
Hotspots wijken af van de eerste vier voorbeelden die genoemd werden. Die
voorbeelden zijn te verklaren aan de ligging van de plaatgrenzen, een hotspot
daarentegen is een gebied waar de aardkorst erg dun is, ze liggen vaak ver van de
rand van tektonische platen. De plaat schuift op dezelfde manier als bij de andere
voorbeelden, maar het vulkanisme ontstaat er anders. De hotspot blijft namelijk op
dezelfde plek onder de aardkorst als de plaat er overheen schuift. Dicht bij de kern
van de aarde ontstaat heel erg warm magma wat ook wel mantelpluimen, waar een
hotspot het bovenste deel van is, wordt genoemd.
Deze hete pluimen smelten door het
onderste deel van de lithosfeer heen.
Doordat de aardkorst erg dun is op zulke
plekken door de hotspot, kan het magma
zich zeer gemakkelijk bewegen en
makkelijk in de magmakamer
verzamelen. Dan ontstaat er een
vulkaan, die blijft dan op zijn plek de plaat
beweegt verder, waaronder ook weer
over diezelfde magmakamer. De
tektonische platen bewegen, maar de
hotspot blijft op zijn plaats.
De vulkaan zal dus uiteindelijk buiten het bereik zijn van die hotspot, daardoor gaan
alle vulkanen, die ontstaan zijn door een hotspot, uiteindelijk dood. Er ontstaan vaak
meerdere vulkanen door een hotspot die dan achter elkaar in een rechte keten
liggen. Zo zijn ook de Hawaii-eilanden ontstaan (zie figuur 1.8)
Figuur 1.8 Ontstaan Hawaii – eilanden.
9
H2: Vulkaan vanbinnen
In figuur 2.1 is de typische vorm van een
vulkaan te zien. Een vulkaan is niet alleen een
massieve hoop gesteente, maar het bevat ook
allerlei kraterpijpen die zich in een groot
gangenstelsel bevinden. De kraterpijpen staan
in verbinding met een magmakamer, dieper in
de aardkorst. De magma kamer is waar alle
lava vandaan komt. Als een vulkaan langere
tijd niet heeft uitgebarsten, staat de
magmahaard niet in directe verbinding met het
aardoppervlak. Het einde van de kraterpijp, ook wel
krater genoemd, zit dan namelijk verstopt met een
laag vulkanisch gesteente.
2.1 Hoe werkt een vulkaan?
Als een vulkaan wil gaan uitbarsten, hoopt er zich steeds meer magma in de
magmakamer op. Het magma en een aantal vulkanische gassen kunnen geen
andere kant op dan omhoog. De druk wordt steeds groter, die druk zorgt ervoor dat
de vulkaan zich uitzet, zo kunnen er ook wat aardschokken ontstaan. De vulkaan is
hier nog niet uitgebarsten, maar er zullen dan wel al kleinere kraters zijn ontstaan,
die noem je de ‘nieuwe kraters of zijkraters’
Er zijn twee belangrijke soorten uitbarstingen te onderscheiden: explosieve en
effusieve erupties. Bij een explosieve eruptie van een stratovulkaan, wordt de druk
nog sterker en het magma wordt omhoog geperst door de kraterpijp heen naar
boven. Zodra het magma op het aardoppervlak komt, ontsnappen er allerlei gassen
uit de lava. De tempratuur van de lava is tussen de 650 °C en 1200 °C. Er komen
ook veel stenen en veel vuile, vieze dikke lucht vrij, wat vaak ook giftige stoffen
bevat. Dit wordt een explosieve uitbarsting genoemd die vaak voorkomt bij
stratovulkanen. Dat magma is taai en bevat veel gassen. Daarnaast zijn er ook
schildvulkanen en spleeterupties die beide een effusief karakter hebben. Hierbij is
het magma vloeibaar en bevat weinig tot geen gassen. De lava stroomt dan
langzaam, maar ver uit langs de zijden van de vulkaan. Door het afkoelen stolt lava
op het aardoppervlak en ontstaat er een vulkanisch gesteente. Het wordt dan heel
hard. De lava stroomt vaak kilometers van de vulkaan af en verwoest heel veel. Een
stratovulkaan is het gevaarlijkst, ook al stolt het lava eerder maken de pyroklastische
stromingen het zo gevaarlijk voor de omringde mensen die er wonen. Dit zijn
stromingen die vooral bestaan uit heel heet lava, gas, rotsen en as. Bij
schildvulkanen stroomt het lava verder door, maar die zijn meestal te vinden bij de
MID-oceanische rug, waar dus geen mensen wonen. Er blijft altijd nog wat lava
achter in de krater zelf en magma in de kraterpijp, dat stolt natuurlijk ook. Als alle
magma gestold is, raakt de kraterpijp weer verstopt.
Figuur 2.1 Vulkaan vanbinnen.
10
De magmakamer kan nu weer gevuld worden met magma, totdat er genoeg druk is
opgebouwd waardoor een nieuwe uitbarsting plaatsvindt. Bij iedere
vulkaanuitbarsting komt een laag vulkanisch gesteente en as bovenop de vorige
laag, waardoor na een aantal uitbarstingen een berg ontstaat. Vaak is de grond
rondom een vulkaan heel erg vruchtbaar, dat komt door de voedingsstoffen die zich
in het magma bevinden.
2.2 Verschillende typen uitbarstingen.
Naast dat er veel verschillende vulkanen zijn, zijn er ook verschillen in de uitbarstingen. Om over het algemeen aan te kunnen geven hoe een vulkaan uitbarst, is het onder te verdelen in verschillende fases:
1. Onder de vulkaan zit een magmakamer. Deze vult zich langzaam met nieuw
magma. Een slapende vulkaan heeft een kraterprop. Dit is afgekoelde en
gestolde lava.
2. Als de magma kamer vol is (de druk dus vrij groot) neemt de druk op de grond
boven deze kamer toe. Het magma wordt door de kraterpijp naar boven
gestuwd.
3. De grond begint te trillen en de zijden van de vulkaan beginnen uit te puilen.
Vanuit de krater ontsnappen gassen en er is zwavel inde lucht te ruiken.
4. Als gassen aanwezig zijn, zoals ineens stratovulkaan waar het magma erg taai is, dan begint de uitbarsting met een luide explosie. Stenen en as worden de lucht ingeblazen, vaak meters hoog. Deze as weegt bijna niets, hierdoor komt het kilometers verder pas weer terug op de aarde. Als de druk van de nieuwe aanvoer gassen en as wegvalt, kan deze wolk langs de vulkaan naar beneden razen. Zo ontstaat er een pyroklastische stroom.
5. Als er geen gas is, zoals bij een schildvulkaan die vloeibaar magma bevat,
stroomt de lava uit de vulkaan naar beneden. Dit is wel een soort uitbarsting
die heel lang kan duren, dagen of zelfs maanden.
Zoals al eerder werd vermeld, iedere vulkaan barst uit op een andere manier, het ligt
vooral aan de samenstelling van magma die zich bevindt in de vulkaan. Zo is het
algemeen bekend, als het magma taai is en veel opgeloste gassen bevat, is het heel
explosief en wanneer het magma heel vloeibaar is en weinig opgeloste gassen
bevat, verloopt de eruptie heel rustig.
Deze eruptie soorten zijn onderverdeeld in soorten stijlen. Het kan niet altijd zo
verlopen hoe het er beschreven staat, want soms volgen meerdere erupties zich
achter elkaar op tijdens een uitbarsting.
11
2.3 Hawaiiaanse - type
Bij dit type uitbarsting komt het vloeibare magma naar het aardoppervlak, hierin zijn
heel weinig gassen te vinden. Deze lava stroomt daarna vrij snel van de vulkaan
helling af. Het is heel vloeibaar dus verspreidt zich snel over een groot gebied. Te
vergelijken met dit soort uitbarst type is de schildvulkaan, omdat na deze uitbarsting
een flauwe, uitgespreide helling ontstaat net als bij schildvulkanen.
Als de vulkaanuitbarsting zich bij ondiep water bevindt, heten dit
freatische erupties. Het water stroomt dan de kraterpijp in, wat
explosief overgaat in waterdamp waarbij een heftige eruptie
ontstaat. Doordat het magma snel het water raakt, wat voor
afkoeling zorgt, verkruimeld het magma tot hele kleine deeltjes
wat op glas lijkt.
2.4 Stromboli – type
De eruptie van dit type is explosief, maar wordt niet erg hoog de
lucht in gespoten. Er is een grote druk aanwezig in de krater die
ervoor zorgt dat het lava explodeert, maar het wordt steeds ontlast
van zijn druk, waardoor er geen grote eruptiewolken ontstaan.
Hierdoor maakt het ook de minst gevaarlijke soort eruptie die er is.
Er springt vooral lava omhoog, maar blijft dus laag bij
de kratermond blijft zoals in figuur 13 te zien is.
Het is niet altijd te zeggen wanneer zo een
type zal gaan uitbarsten omdat het heel
onregelmatig.
2.5 Volcano – type
Dit type uitbarsting is een stuk heftiger dan de andere twee. Het
begint met een opbouw van een hoge gasdruk die er uiteindelijk voor
zorgt dat het magma een harde push krijgt, wat een explosieve
uitbarsting als gevolg heeft. Hierbij komen naast de lavastroom ook
nog eens as en lavastenen, die veel schade kunnen aanrichten,
vrij. De aswolk die erbij komt kijken kan soms wel kilometers hoog
zijn, wat vervolgens door de wind over een heel groot gebied wordt
verspreid.
Figuur 2.3. Eruptie
stromboli type.
Figuur 12. Doorsnede
Stromboli eruptie type.
Figuur 2.2 Doorsnede
Hawaiiaanse eruptie type.
Figuur 2.4
Doorsnede
Volcano eruptie
type.
12
2.6 Piliaanse – type
Een van de meeste gewelddadigste, krachtigste en meest explosieve erupties die er
is. Er wordt binnen een paar seconden een megawolk van lava, vulkanische
gesteenten, gas en as kilometers hoog de stratosfeer (lucht) in geschoten. De top
van de krater kan bij deze eruptie, door de hogedruk, voor een totale instorting
zorgen. Bij deze situatie kan er een dodelijke
as lawine ontstaan van heel heet lava en gas
die met een hele hoge snelheid van de
vulkaan helling raast. Dit wordt ook wel een
pyroklastische stroom genoemd.
Een voorbeeld van zo een uitbarsting is die van
Mount Pelée, Martinique (figuur 16) in 1902.
Deze uitbarsting verwoeste het hele eiland,
waaronder ook de stad Sint – Pierre, er waren
slechts maar drie overlevenden. Het creëerde
een hele koepel, doordat de hele vulkaan was
ingestort.
Figuur 2.6 Mount Pelée uitbarsting in
1902.
Figuur 2.5 Piliaanse eruptie
afgebeeld.
13
H3: Soorten vulkanen
Er zijn vele soorten vulkanen, het meeste onderscheid wordt gemaakt in de actieve
en de slapende vulkaan, maar er zijn ook nog andere vulkanen die op verschillende
manieren ontstaan.
3.1 Spleetvulkaan
Als het magma door een scheur in de aardkorst naar buiten komt, dan verspreidt de
lava zich in een soort van spleet. Dit soort vulkanen zijn te vinden bij de MID-
oceanische rug die ontstaan is door twee divergerende oceanische platen. Er
ontstaat dus ruimte wat een spleet kan vormen.
Zo kan het magma zonder veel weerstand, naar
boven komen op het aardoppervlak.
Vaak zie je alleen deze tektonische platen onder
het wateroppervlak, dus vaak ontstaan deze
spleetvulkanen in de oceaan. Daar kan het
magma dus niet echt makkelijk omhoog door de
hogedruk, maar er ontstaan wel oceaanruggen. Dat
is een onderzeese bergketen. Een voorbeeld
hiervan is de MID-Oceanische rug, die loopt van de
Noordpool tot Zuidpool.
3.2 Schildvulkaan
Hotspots zorgen voor een dunne aardkorst, dat
zijn dus plekken waar makkelijk vulkanen kunnen
ontstaan. Boven een hotspot op de oceanische
korst worden in de regel vaan schildvulkanen
aangetroffen. Zo ontstaan veel schildvulkanen in
en rondom de Hawaii – eilanden.
Het magma bij deze vulkaan is in de
magmakamer een soort van dunne, hete
vloeistof, het kan in de kraterpijp ervoor zorgen
dat dat als er een verstopping inzit, die helemaal
weggaat. Hierdoor komen er weinig ontploffingen
voor tijdens een eruptie. Als de druk in de
magmakamer hoog is, kan er ook een soort
lavafontein ontstaan, er ontsnapt hier niet heel veel as, omdat de gassen al uit het
magma zijn gegaan zonder schuim te vormen.
Figuur 3.1 Doorsnede
spleetvulkaan.
Figuur 3.2 Doorsnede
schildvulkaan.
14
Als een schildvulkaan uitbarst, is het niet heel gevaarlijk voor de omgeving. De lava
heeft wel een sterke snelheid, waardoor het relatief grote afstanden kan afleggen.
Vaak zien mensen het hierdoor dus al aankomen, dus er komen zelden gewonden
en doden voor. Het geeft vaak alleen materiële schade, aan huizen, akkers en
fabrieken.
3.3 Stratovulkaan (samengestelde vulkaan)
Stratovulkanen ontstaan vooral langs subductiezones,
zoals bijvoorbeeld de Vesuvius en Mount St. Helens. Deze
vulkaan is de meest voorkomende vulkaan op aarde,
vooral door de kegelvorm. Iedereen kent de vulkaan
eigenlijk ook als je de afbeelding bekijkt. Het komt door de
hoge spitste top die erg opvalt.
De vulkaan is opgebouwd uit gestolde lava met
afwisselende lagen (pyroklastisch materiaal) zoals as en
stenen. De vulkaan is vernoemd naar het Latijnse woord
“stratus” wat “laag” betekend. De vulkaan heeft meerdere
vertakkingen in de vulkaan zelf, dus meerdere zij-pijpen,
waar adventiekraters ontstaan aan de buitenkant en op de
helling van de vulkaan. Ze zijn vrij hoog en kunnen een eeuwige laag sneeuw op de
top hebben liggen.
Het magma is een erg taaie, stroperige vloeistof. Het is dus moeilijk om tot het
aardoppervlak door te dringen. Voordat een eruptie kan plaatsvinden, moet er een
zeer hogedruk ontstaan in de magmakamer. Vaak voordat er een uitbarsting plaatst
vindt, is het rommelen van de vulkaan al te horen. Als de vulkaan dan uiteindelijk
uitbarst, is het erg gevaarlijk. Het is een grote ontploffing met veel gesteente en as,
veel vulkanische gassen gaan daarmee de lucht in. Er ontstaat een soort regen van
as, gesteente en echte regen wat dagenlang kan aanhouden. Er is niet zoveel lava
aanwezig bij zo’n vulkaan, maar er kan wel een modderstroom ontstaan, die ‘lahar’
wordt genoemd. Deze verschijnselen zorgen vaak voor vele doden en gewonden.
Calderavulkaan
Een voorbeeld waar zo’n calderavulkaan is te vinden, is in
El Chichón, Zuid Mexico. Deze soort vulkaan is iets ouder
en heeft een hele brede krater.
Deze krater ontstaat, omdat na de laatste uitbarsting een
deel van de vulkaan in de geheel geleegde magmakamer
is ingestort. In de krater kan dan een ‘kratermeer’ ontstaan,
waar gewoon water zich in kan plaatsen maar dit hoeft niet.
Het water kan allerlei kleuren aannemen. Deze Figuur 3.4 Doorsnede
calderavulkaan.
Figuur 3.3 Doorsnede
samengestelde vulkaan.
15
kratermeren zijn vaak echt supermooi, zoals op figuur 3.5 te zien is, maar ze kunnen
ook dodelijke gevolgen hebben. Als het waterpeil van een kratermeer hoger wordt,
kan een deel van de vulkaan het begeven, dan kan de
enorme watermassa van de helling afstromen als lahar
(modderstroom)
Het kan ook zo zijn dat in een oude krater een nieuwe krater ontstaat. Er is namelijk altijd nog vulkanische activiteit aanwezig onder het aardoppervlak. Als de magmakamer weer gevuld raakt en de druk steeds weer
hoger wordt, kan er een nieuwe eruptie plaatsvinden in de caldera. Zo is weer een nieuwe vulkaan ontstaan.
3.4 Sintelkegel-vulkaan (slakken kegel)
Sintelkegel vulkanen komen vaak voor op de helling van een schild en/of
stratovulkaan. Ze zijn opgebouwd uit uitgestoten vulkanisch materiaal en lava. Die
soorten materialen komen uit de uitgebarsten vulkaan en hopen zich op in een soort
kegelvorm. De naam is afgeleid van de grote hoeveelheid bubbeltjes in het materiaal
(pyroklastisch gesteente) Ook worden deze vulkaan types wel ‘scoria-kegels’
genoemd, dat is namelijk een van de soorten gesteente die bij de vulkaan te vinden
zijn.
De vorm van de vulkaan is bijna letterlijk een kegel: een steile
helling die constant blijft. De vulkaan is niet heel hoog, het
gemiddelde is ongeveer maar 300 meter. Ze vallen hierdoor
minder op en zijn dus minder bekend. Wat al eerder verwezen
was is dat ze vaak op andere vulkaansoorten voor komen, door
de gesteentes uit die soorten vulkanen. Vaak is er te zien dat er
niet één kegel vulkaan is, maar meerdere en vormen ze een
groepje op de gekozen vulkaan. De
sintelkegel barst vaak maar één keer
uit en daarna niet meer, de vulkaan
brengt niet veel schade aan. Per sintel-kegel vulkaan is de
uitbarsting heel verschillend, de ene is wel explosief en de
andere niet. De soort magma is heel erg tevergelijke met de
schildvulkaan. De krater wordt vaak ee beetje naar een bol
gevormd, nadat het lava er over heen raast.
Figuur 3.5 Volgelopen caldera
vulkaan.
Figuur 3.7 Doorsnede sintelkegel
vulkaan.
Figuur 3.6 De Sunset
sintelkegel vulkaan in
Arizona.
16
3.5 Koepelvulkaan
De koepelvulkaan is eigenlijk de meeste gevaarlijke
vulkaan van allemaal. Het is eigenlijk een stratovulkaan,
alleen hier is sprake van magma wat zich ophoopt onder
de vulkaankorst. Als de vulkaan op het punt staat om uit
te barsten, ontstaan er een soort schuimkoppen wat de
vulkaan een beetje optilt, waardoor eens soort van
koepel ontstaat. Er kunnen een of meerdere
uitbarstingen plaatsvinden, omdat het allerlei gevaarlijke
stoffen in het gas zit wat voorkomt in de pyroklastische
stromingen, zijn deze uitbarstingen heel gevaarlijk. Deze soort vulkanen zijn te
vinden in de buurt van de Ring of Fire, door de vele subductiezones die daar
voorkomen.
Om alles op een rijtje te zetten, is in figuur 3.10 te zien met wat voor magma, eruptie,
gesteenten etc. de vulkanen te maken hebben. Er is te zien dat de niet explosieve
vulkanen vooral uit basalt bestaan en de wel explosieve vooral uit de gesteentes
bestaan die velen soorten gassen en zuren bevatten.
Figuur. 3.8 Doorsnede
koepelvulkaan.
Figuur 3.9 Koepelvulkaan in de
vulkaankrater van Mount St. Helens.
Figuur 3.10 Overzicht van de karakteristieke eigenschappen van de verschillende
vulkaan types.
17
H4: De invloed van vulkanisme op
landvorming en geologie
4.1 Vulkanisme, niet alleen hier
Om te beginnen is het belangrijk om te weten dat vulkanisme niet alleen op aarde
voorkomt. Ook op andere planeten zijn vulkanen, zo ligt op Mars de Olympus Mons.
Dit is de grootste vulkaan in ons zonnestelsel. Ook de tweeling van Aarde, Venus,
kent vulkanisme, alleen wel in extreme vormen en fases, aangezien de planeet
omhuld is door verstikkende dampen en een verpletterende atmosfeer. Vulkanisme is
dus geen uniek verschijnsel.
4.2 Het begin van onze thuisplaneet
Het begon allemaal zo’n 5 miljard jaar geleden, dat de aarde zich uit rondvliegend
ruimtepuin begon te vormen. Botsende rotsblokken die zich samenklonterden tot een
steeds groter geheel met een zwaardere massa en meer zwaartekracht, waardoor er
nog meer rotsblokken werden aangetrokken. De planeet is op dat moment nog een
gloeiende bol gesmolten gesteente. Het aardoppervlak is dus vloeibaar en bezaaid
met lavastromen, ook wordt de aarde constant gebombardeerd door meteorieten.
Daarbovenop kwam 4,4 miljard jaar geleden ook nog eens een planeet ter grootte
van Mars genaamd Theia, die waarschijnlijk in dezelfde baan rond de zon als de
aarde was ontstaan, tegen onze planeet aan. Door de enorme kracht van de botsing
werd het aardoppervlak weer vloeibaar en van het ontstane puin werd onze maan
gevormd.
4.3 Koud van buiten, warm van binnen
De binnen kern van de aarde is zelfs vandaag nog steeds zo’n 5500 graden Celsius.
De warmte zorgt voor de geologische verschijnselen zoals vulkanisme op de aarde.
Wat diep in de aarde gebeurt, vormt hierboven bij ons het landschap.
Deze warmte is te danken aan een aantal redenen, waaronder één kosmische, één
geologisch/natuurkundige en twee chemische. De kosmische reden is warmte uit de
tijd dat de aarde nog vloeibaar was en constant bekogeld werd met meteorieten uit
de ruimte, ook wel oer warmte genoemd. Deze komt tegenwoordig nog steeds vrij
aangezien het lang geleden opgesloten was in de aarde. De
geologische/natuurkunde reden is de aardkost. Het materiaal waaruit de aardkorst
bestaat, voornamelijk basalt en graniet, geleidt bijzonder slecht. Het gesteente heeft
een isolerende functie. De chemische redenen zijn het ontstaan van zware
elementen en het verval van radioactieve stoffen. Het verval van radioactieve stoffen
houdt in dat stoffen als uranium, kalium en thorium straling uitzenden. Dat doen de
stoffen omdat ze een instabiele kern hebben die erg zwaar is. Door straling uit te
18
zenden vervallen de kernen tot ze een andere stof worden die stabieler is. Zo zal een
Uranium-234 atoom bijvoorbeeld vervallen tot een Thorium-232 atoom. Terwijl dit
gebeurt komt er veel energie vrij. Door deze processen zal de aarde nog een lange
periode warm blijven en zullen de vulkanische processen dus vrolijk verder gaan.
4.4 Sporen van een vulkaan
Vulkanen kunnen veel vernieling aanrichten. Bij de eruptie van een vulkaan komt
veel geweld kijken. Lavastromen, vulkanische bommen, kratervorming,
aardbevingen, hete aswolken of een vulkaan die zichzelf opblaast. Vulkanen maken
zichzelf kapot. De vulkaan barst dan namelijk zo heftig uit dat (een deel van) de
vulkaan, en soms ook het omliggende gebied instort. Ook kan het dak van de
magmakamer instorten omdat het ondersteunende magma weg is. Als dit gebeurt,
ontstaat er een caldera, een soort vulkanisch gat in het landschap. Dit is niet het
einde van de avonturen van de caldera, want er kan nog veel gebeuren. Omdat de
caldera een lager gelegen komvormig gebied is, kan er water in lopen. De caldera
wordt dan ook wel een kratermeer genoemd. Kratermeren ontstaan ook in normale
vulkanische kraters.
Een minder bekend verschijnsel dat wordt veroorzaakt
door vulkanische activiteit, zijn basalt uitvloeiingen, ook
wel ‘basalt floods’. Grootschalige vulkaanuitbarstingen
waarbij enorme hoeveelheden gesteente en gassen
vrijkomen.
Figuur 4.2 Locaties van andere
basalt uitvloeiingen.
Figuur 4.1 Vulkanische krater.
19
Een voorbeeld hiervan zijn de Deccan Traps in
India. Deze vulkanische vlakte is tegenwoordig al
een stuk minder groot dan vroeger, aangezien
erosie over de loop van der jaren zijn werk
heeft gedaan en een deel van de uitvloeiingen al
heeft verwijderd. Het bestaat uit vele lagen van
opgehoopt gesteente, die bij elkaar zo’n twee
kilometer dik zijn.
De vorming van deze enorme hoeveelheid
gesteente wordt geassocieerd met de meteoriet die de dinosauriërs uitroeide. De
enorme impact van deze meteoriet uit de ruimte had wereldwijde gevolgen. Het
ontketende tsunami’s, aardbevingen en ook veel vulkanische activiteit. Zo ook de
reeks van uitbarstingen die de Deccan Traps vormden. Deze uitbarstingen vonden
over een periode van 30.000 jaar plaats, geologisch gezien een erg korte periode.
India is niet de enige plek in de wereld waar dit verschijnsel voorkomt. Zo ook In
Noord-Amerika bij de Columbia River Basalt. Deze uitvloeiingen zijn afkomstig uit de
Yellowstone caldera vulkaan, een grote complexe vulkaan met de grootste
vulkaankrater ter wereld. De basalt uitvloeiingen worden ook vaak geassocieerd met
massa-uitstervingen.
Vanwege de grootschalige uitbarstingen over lange periodes, komen er veel
vulkanische gassen in de atmosfeer. De gassen zoals koolstofdioxide, zwavel en
methaan kunnen veel invloed hebben op het klimaat. In de atmosfeer kunnen deze
gassen het zonlicht blokkeren waardoor planten afsterven, met als gevolg dat dieren
ook niks meer te eten hebben. Ook kan de afwezigheid van zonlicht ervoor zorgen
dat de temperatuur drastisch daalt. Hierdoor kan een ijstijd ontstaan, met alle
gevolgen van dien. Gletsjers over de hele wereld, bevroren of opgedroogde zeeën.
De gevolgen van een vulkaanuitbarstingen kunnen op deze manier dus veel effect
hebben op het klimaat en zo uiteindelijk ook de omgeving. Een ander voorbeeld
hiervan zijn de basalt uitvloeiingen in Siberië. Zo’n 250 miljoen jaar geleden kwam er
een extreme hoeveelheid gesmolten gesteente aan het oppervlak in het noorden van
het supercontinent Pangea. Pangea was een samensmelting van de hedendaagse
continenten die samen een enorme landmassa vormden. Deze uitvloeiing was
ongeveer 6 miljoen kubieke meter aan gesteente over een periode van 2 miljoen
jaar. Bij deze uitbarstingen kwamen ook zoals al eerdergenoemd allerlei
broeikasgassen vrij.
Gelijktijdig met deze gebeurtenissen was de grootste massa-uitsterving ooit op de
aarde. Bij de “End-Permian extinction” ofwel de uitstervingen aan het einde van het
Perm, stierf zo’n 90% van de zeedieren en 70% van de landdieren uit. Behalve
broeikasgassen die zoveel warmte vasthielden dat de oceanen een temperatuur 40
graden Celsius bereikten, zouden er ook veel giftige metalen in de oceaan zijn
gelekt, waaronder koper, palladium en nikkel. Dit is nog een theorie, maar er zijn veel
aanwijzingen dat dit de hoofdzaak is van de enorme uitstervingen.
Figuur 4.3 De “Deccan Traps” in
India
20
4.5 Bevrijd uit de sneeuw
Vulkanisme heeft niet alleen veel dood en verderf aangericht, maar het heeft ons ook
gered van een ijstijd. Zonder de vulkanen had het aardse landschap er nu wit en
bevroren uitgezien. Sneeuwbal-aarde was het gevolg van astrologische en
natuurlijke oorzaken, zo’n 635 miljoen jaar geleden. De astrologische oorzaak was te
zoeken bij de baan die de aarde om de zon maakt. Deze verandert in de loop van de
jaren en wordt onregelmatig, waardoor de aarde extra ver van de zon af komt te
staan, waardoor de aarde minder warmte van de zon ontvangt. De natuurlijke
oorzaak is te zoeken bij primitieve micro-organismen die de hoeveelheid
broeikasgassen in de atmosfeer verminderden. Het ijs verspreide vanaf de polen en
weerkaatste steeds meer zonlicht waardoor dit proces werd versneld. De hele aarde
was bedekt met sneeuw en ijs, tot de vulkanen in actie kwamen. De hete kern van de
aarde liet zich niet afkoelen en vulkanen rezen aan het aardoppervlak om de
atmosfeer vol te pompen met koolstofdioxide en andere broeikasgassen. Hierdoor
hield de atmosfeer weer warmte vast en het ijs smolt en trok zich terug naar de
polen. Vulkanisme heeft dus voorkomen dat het landschap zou bestaan uit sneeuw
en ijs.
Figuur 4.4 Een vulkaan steekt boven het ijs uit en
spuwt de essentiële broeikasgassen in de atmosfeer.
Figuur 4.5 De aarde in
sneeuwbal toestand.
21
H5: Resultaat van vulkanisme
Vulkanische activiteit kan ook leiden tot eilanden. In
allerlei verschillende vormen. Een reeks eilanden die
allemaal op de plek liggen waar twee tektonische
platen elkaar ontmoeten. In deze subductiezones
zal door het omlaag gaan van de subducerende
plaat een trog ontstaan. Dat is een diepe kloof op
de zee/oceaanbodem. Een bekende trog is de
Marianentrog, de diepste trog ter wereld. Deze trog
is ontstaan doordat de Pacifische plaat onder de
Filipijnse plaat schuift. Doordat de plaat die
subductie ondergaat in het magma onder het aardoppervlak komt, zal deze beginnen
te smelten en de druk onder het aardoppervlak neemt toe. Ook zullen allerlei
vluchtige stoffen, voornamelijk water, opstijgen/vrijkomen uit de plaat en reageren
met omliggende gesteente, waardoor de smelttemperatuur van deze gesteenten
lager komt te liggen. Hierdoor smelt het gesteente makkelijker en zal er meer magma
ontstaan. Het magma zal zijn weg naar boven proberen te vinden en als lava aan het
aardoppervlak komen. Eenmaal aan het aardoppervlak, zal het afkoelen door de veel
lagere omgevingstemperatuur. Op het land zal de lava zijn warmte afgeven aan de
lucht, in de zee/oceaan aan het water. Doordat het water veel meer energie in de
vorm van warmte kan bevatten dan lucht, zal de lava eerder afkoelen en stollen. De
resulterende stolling van dit gesteente zal leiden tot een ophoping die in hoogte stijgt.
Zo vindt het gesteente een weg naar boven en ontstaan er uiteindelijk (vulkanische)
eilanden. Dit hoeft niet altijd, het gesteente kan ook onder het wateroppervlak blijven.
Deze vorm van vulkanische activiteit kan ook op het land voorkomen, maar wel met
een aantal verschillen. In dit geval heet het geen vulkanische boog meer maar
simpelweg vulkanen. De ene plaat is continentaal en de ander is een oceanische
plaat. De oceanische plaat zal onder de continentale schuiven omdat deze plaat
zwaarder is terwijl de oceanische plaat wel dunner is. Dit komt doordat de
oceanische platen uit dichtere steensoorten bestaat zoals basalt. Dit
stollingsgesteente wordt direct afgekoeld door het water als het bij het oppervlak
komt, waardoor het bijna niet kan kristalliseren en heel dicht blijft. Als de platen gaan
schuiven zal er uiteindelijk dus weer magma naar het oppervlak komen wat leidt tot
vulkanische verschijnselen aan het oppervlak. Vulkanen en ondiepe aardbevingen
zijn een aantal verschijnselen die je als gevolg hiervan kan vinden.
Een hotspot kan ook eilanden vormen en in sommige gevallen ook een
supervulkaan. Als de hotspot onderwater ligt, zoals in het geval van Hawaii, dan zal
er zich een onderwatervulkaan vormen die uit kan groeien tot een eiland. Boven de
hotspot ontstaat dus een vulkaan, maar waar deze vulkaan precies ligt bepaalt de
uiteindelijke vorm.
Figuur 5.1 Vulkanische eilandenboog
22
Omdat de plaat waarin deze hotspot ligt verplaatst, terwijl de hotspot op dezelfde
plaats blijft ontstaat er een lijn vulkanen/eilanden. De hotspot is constant actief, maar
kent ook periodes van relatieve rust. Er is dan minder gesteente dat zich op hoopt
waardoor er hoogteverschillen zijn. Door het omringende water lijkt het daardoor
alsof het eilanden zijn, terwijl het eigenlijk een lijn vulkanisch gesteente is waarvan
alleen de hoogste punten boven het
wateroppervlak uitsteken.
Figuur 5.2 Het is donkerblauwe de oceaanbodem,
het lichtblauwe is het onder water gelegen
vulkanisch gesteente en het geel is het
vulkanisch gesteente dat boven water uit steekt
en het eiland vormt.
5.1 Bijzondere voorbeelden vulkanisme wereldwijd
Hawaii is niet het enige voorbeeld van vulkanisme boven een hotspot. Ook de
langste vulkaanketen ter wereld, die gelegen is in Australië, is het gevolg van een
plaat die over een hotspot schuift. Op het plaatje is te zien dat je een lijn van
vulkanen hebt. De lijn is zo’n 2000 km lang en de hotspot ligt nu bij Tasmanië, dit is
afgeleid aan de hogere temperatuur daar. De hotspot hier is altijd vrij actief geweest,
alleen niet overal zijn vulkanen. Dat heeft te maken met de dikte van de aardkost,
want als die dikker is dan 130 km dan zal er geen vulkaan ontstaan. Op de plekken
waar wel vulkanen liggen is de aardkorst dus wel dun genoeg.
Figuur 5.3 De duidelijke lijn
van vulkanisme in Australië.
23
Niet alleen op plekken met tropische warmte, maar ook op plekken met extreme kou
komen hotspots voor. Ross Eiland, gelegen in de Ross zee bij Victorialand. Ook wel
de territoriale claim van Nieuw-Zeeland op Antarctica genoemd, is een eiland dat
bestaat uit vier vulkanen die het gevolg zijn van een hotspot. De grootste twee
vulkanen zijn de Mount Terror (3230 m) en de Mount Erebus (3794 m) De Mount
Erebus barst sinds zijn ontdekking in 1841 constant uit. Niet dat iemand hier veel last
van heeft aangezien het eiland op een paar wetenschappers en zo’n twee miljoen
pinguïns na, compleet onbewoond is. De onderzoeksfaciliteiten en de pinguïns zijn
bij de kust te vinden, een eind weg van de vulkanen. Verder bevinden zich op het
eiland ook nog de Mount Bird (1765 m) en de Mount Terra Nova (2130 m) De Mount
Erebus is zo actief omdat deze boven de Erebus hotspot ligt. De andere vulkanen
ondervinden/ondervonden ook gevolgen van de nabij liggende hotspot. De hotspot is
dus ook eigenlijk de oorzaak voor het ontstaan van dit vulkanische eiland.
Figuur 5.4 Ross Island
24
5.2 IJsland
IJsland bijvoorbeeld, is een verhaal apart. Op de plek waar IJsland ligt gaan de
Noord-Amerikaanse plaat en de Euraziatische plaat namelijk uit elkaar. Dit
verschijnsel heet divergentie. Het eiland ligt op de Midden-Atlantische rug, een
bergketen en scheidingsgebied van tektonische platen dat grotendeels onder de
Atlantische oceaan ligt. Daarbovenop is ook nog het feit dat op deze plek een
geologische hotspot ligt. Een hotspot is een plek waar bijzonder veel vulkanische
activiteiten plaatsvindt, zonder dat dit per se gerelateerd is aan de omliggende
platentektoniek. IJsland is dus een goed voorbeeld van een landschap dat is
gevormd onder vulkanische invloeden.
De tektonische platen schuiven bij IJsland zo’n twee centimeter per jaar uit elkaar,
wat magma de kans geeft om te ontsnappen en naar boven te stromen. Hier stolt het
en daardoor ontstaat er landmassa in de zee. IJsland bestaat dus grotendeels uit
vulkanisch gesteente.
Het land krijgt er constant meer landoppervlak bij. IJsland wordt daarom ook wel het
land van vuur en ijs genoemd. Dat is niet onlogisch aangezien het relatief kleine land
zo’n 140 vulkanen heeft, waarvan er wel 30 actief zijn. De vulkanen tekenen het
aanzien van het landschap op IJsland voor een deel. Het hoogste punt op het eiland
is ook gerelateerd aan een vulkaan. In IJsland heb je ook gebieden waar het magma
onder de aardkorst doorstroomt maar er niet doorheen komt. Dit zie je niet aan het
landoppervlak, maar de effecten ervan zijn wel waar te nemen, zoals de geisers op
het eiland die zorgen voor een apart uitzicht. Een diep hol gevuld met water, waarbij
het water door opwarming vanuit de aarde en toenemende druk explosief eruit spuit.
Ook fumarolen komen voort uit de opwarming vanuit
de aarde. Een fumarole is een bron waaruit
vulkanische gassen of dampen uit ontsnappen.
Voorbeelden van deze gassen zijn koolstofdioxide of
een solfatare, een bijzondere vorm van een fumarole.
Hierbij spelen zwavelrijke gassen een rol zoals
zwaveldioxide, waterstofsulfide, zwaveltrioxide of
zwavel in dampvorm. Aan de verkleuringen in en op de
hoop gesteente is te dat de dampen zich hebben zich
afgezet op het gesteente.
Figuur 5.5 Fumarole op
IJsland.
Figuur 5.6 Geiser op IJsland.
25
IJsland is niet het enige eiland dat op
de MID-Atlantische rug ligt. Andere
eilanden zijn, Jan Mayer, de Azoren,
Ascension, Tristan da Cunha, Gough
en Bouvet. Al deze eilanden zijn
gevormd door vulkanische invloeden.
IJsland heeft wel als enige bijzondere
van deze eilanden dat hier de breuk
boven water ligt.
Ook hier, wellicht minder bekend, zit in
de oceaan een verscholen gebergte,
net als in de Atlantische Oceaan. Het
gaat hier om de Oost-Pacifische rug,
ook een bron van vulkanische activiteit.
De ruggen lijken veel op elkaar, alleen
het gebergte in de Atlantische oceaan splitst zich uiteindelijk bij de Antarctische
plaat, waar het naar het oosten en westen gaat, hoewel de Oost Pacifische rug zich
niet splitst. Ook splijt de Oost-Pacifische rug zich sneller, het is zelfs de snelste ter
wereld met zo’n zeven centimeter per jaar.
5.3 Pseudokraters, een apart geval van vulkanische activiteit.
Pseudokraters, bestaan uit een ring of wal van materiaal, gevormd door vulkanische
activiteit. Dit fenomeen ontstaat als hete lava of as over een waterhoudende
ondergrond stroomt. Deze ondergrond kan een meer zijn, maar ook drassig
moerasland of ijs. Als het enorm hete vulkanische materiaal in aanraking komt met
het aanwezige water, dan zal door het enorme temperatuurverschil het water direct
verdampen naar stoom en uitzetten. Het uitzetten wordt voorkomen door de
overliggende laag vulkanisch materiaal, waardoor zich onder de laag druk opbouwt.
Het stoom dat onder druk staat zal zich uiteindelijk explosief een weg naar boven
banen naar boven waarbij de wal/rand ontstaat. Doordat de vorm van een
pseudokrater erg op een vulkaan lijkt, wordt het ook wel een schijnvulkaan genoemd.
Het verschil met een echte vulkaankrater is dat deze pseudokrater na zijn enige
uitbarsting nooit meer activiteit zal vertonen, omdat deze geen kraterpijp heeft. Het
ontbreken van een kraterpijp zorgt dat er geen magma meer wordt aangevoerd
waardoor er dus ook geen activiteit is. Een normale vulkaankrater heeft wel een
kraterpijp en krijgt dus hete magma uit de aarde, die voor vulkanische verschijnselen
zorgt. Pseudokraters zijn bovendien een zeldzaam verschijnsel, op onze planeet
komen ze alleen voor in IJsland en verder is de dichtstbijzijnde plaats op onze
buurplaneet Mars.
Figuur 5.7 Plaatbewegingen Pacifische
plaat.
26
Niet te verwarren met pseudokraters zijn vulkanen met freatische of
freatomagmatische erupties. Bij freatische erupties komt ook stoom uit de grond,
alleen is dit verhit grondwater dat niet in contact komt met het magma, maar er wel
door wordt verwarmd. Bij freatomagmatische erupties komt het grondwater wel in
contact met het magma. Hierdoor kunnen maren ontstaan. Als water door magma en
gassen wordt verwarmd, dan neemt de druk enorm toe. Uiteindelijk kan een explosie
volgen die de vulkaankrater laat instorten. Vaak is een cirkelvormige kom het gevolg.
Als deze volloopt met volloopt met water dan lijkt het net een meer of kratermeer. Het
water kan niet weg in de grond omdat de bodem vaak bestaat uit een
stollingsgesteente als basalt of graniet, waar het water niet doorheen komt. Het
gesteente vormt zo een waterdichte kom. Maren moeten alleen niet worden verward
met meren of kratermeren, want deze ontstaan op een geheel andere wijze en zijn
dus ook per definitie anders.
Figuur 39. Een ‘maar’ in Duitsland
27
H6: Wat zijn de biotische en abiotische
invloeden van een vulkaan?
Vulkanen hebben wereldwijd invloed op de atmosfeer en een verdere ontwikkeling
van de aarde, er zijn zowel positieve aspecten als negatieve gevolgen van vulkanen
en zijn erupties.
6.1 Leven bij een vulkaan (biotisch)
Al duizenden jaren leven mensen op of in de omgeving
van vulkanen, dit mede door vruchtbaar vulkanisch as.
Maar niet alleen mensen profiteren van de vulkaangrond,
ook dieren zien het nut in van vulkanisme. Behalve
schuilplaatsen en een leefomgeving biedt de vruchtbare
grond veel voedsel voor de consumenten van de 1e orde
(herbivoren).
Toch is vulkanisch as is niet wat het lijkt, het eindproduct is vruchtbaar, pas nadat
alle giftige stoffen door de regen zijn weggespoeld. Vulkaanas bestaat uit
pyroklastisch materiaal dat niet groter is dan 2 mm. Het ontstaat als gevolg van lava
dat in contact komt met water of door de snelle daling van de atmosferische druk op
het magma waardoor de gassen die in het magma zijn opgelost uitzetten met als
gevolg zijn kleine explosies aan de oppervlakte van het magma waarbij de vulkaanas
wordt gevormd. Dit gebeurt overigens alleen bij stratovulkanen, bij schildvulkanen
komt geen tot nauwelijks as vrij. Dit as is na de uitbarsting gloeiendheet en bevat nog
giftige stoffen, vaak komt het voor dat het as kilometers ver wordt verspreid en dat
dieren en mensen hierdoor logproblemen kunnen krijgen, deze hoeveelheid is te veel
voor de longcapaciteit, maar dat kunnen de longen dus niet aan. Uiteindelijk kan het
dus zo zijn dat je stikt in je eigen longvocht, omdat de longen wel steeds vocht blijven
produceren ook al is daar geen ruimte meer voor.
Regen is een cruciale factor voor een vruchtbare bodem, de giftige stoffen worden
weggespoeld of verdwijnend als gas of damp. Vruchtbare bodems komen niet alleen
door vulkaanas, buiten dat zijn ook bodems die bestaan uit gestolde lava zeer
vruchtbaar. Ook regen hier speelt regen een belangrijke rol, een gebied dat dat door
lava is overstroomd is keihard. Om die grond vruchtbaar te krijgen moet het door
regen, wortels of temperatuurverschillen verweerd worden. Pas als er een
fijnkorrelige toplaag ontstaat is de bodem vruchtbaar. Als dit niet gebeurd blijft de
grond jarenlang hard en onvruchtbaar, de gebieden blijven dan kaal met als negatief
gevolg dat er zich geen dieren of mensen kunnen vestigen, dit heeft als gevolg dat
dieren en mensen die in dat gebied leefden geneigd zijn een nieuwe leefomgeving te
vinden. Predatoren zouden hierdoor op een hele andere plek kunnen komen en op
andere prooien gaan jagen wat het ecosysteem verstoord.
Figuur 6.1 Een stukje
vulkaanas van 0,13mm
(vergroot)
28
Dit zijn gevolgen van actieve vulkanen die elk moment zouden kunnen uitbarsten,
toch kiezen mensen ervoor om bij zo’n vulkaan te wonen. Een voorbeeld van zo een
gebied is Bali, waar op de vruchtbare vulkaangrond terrasbouw plaatsvindt. Behalve
landbouw is het economisch gezien ook gunstig voor de omwonenden van een
vulkaan. Vulkanen trekken veel toeristen aan, hierdoor verdienen de dorpelingen in
landen zoals Bali of Indonesië extra geld aan toerisme. Buiten het feit dat vulkanen
zorgen voor vruchtbare grond zorgen ze er ook voor dat het op aarde niet te koud
wordt, volgens wetenschappers is dit al sinds het begin van de aarde, als er ook
geen vulkanen waren uitgebarsten, was er ook geen leven mogelijk geweest op
aarde.
6.2 Maatregelen
Al jarenlang wonen mensen bij vulkanen, ze weten wat de consequenties zijn als de
vulkaan uitbarst. Toch kiezen mensen ervoor om er te wonen. Door de eeuwen heen
hebben mensen ervaring opgedaan wat betreft vulkanen en zo kunnen er
maatregelen worden genomen om incidenten zoals die van Pompeii te voorkomen.
Voordat er maatregelen kunnen worden genomen proberen vulkanologen bij actieve
vulkanen eerst te voorspellen wanneer hij gaat uitbarsten. Dit doen ze door
ontwikkelingen in de magmakamer te volgen en vervolgens daaruit te voorspellen
wanneer de activiteit van de vulkaan een dreiging zal vormen voor de omwonende
bevolking. Een andere methode om een uitbarsting te voorspellen is door seismische
trillingen te meten die voor een eruptie plaatsvinden. Dit wordt gedan met behulp van
een seismograaf. De laatste twee mogelijkheden zijn het analyseren van gassen die
uit de kraterpijp komen of het vaststellen van veranderingen in hoogte of vorm van de
vulkaan. Door mensen op tijd te waarschuwen wordt het dodenaantal beperkt,
mensen worden indien dat mogelijk is op tijd
gewaarschuwd en de steden en/of dorpen die bij de
gevaarlijke vulkaan liggen worden geëvacueerd. Het
in de gaten houden van een vulkaan kost veel geld,
maar een grote uitbarsting levert nog hogere kosten
op. De schade na een uitbarsting kan oplopen tot
miljarden, afhankelijk van wat er in de omgeving
staat van de vulkaan. Omdat een vulkaanuitbarsting
te voorspellen is en niet tegen te houden, heeft een uitbarsting gevolgen voor de
economie. In de meeste gevallen moet na een uitbarsting een kostenraming gemaakt
worden van de opgelopen schade aan huizen,
infrastructuur, landbouwgebieden etc.
Hoe groot de schadepost is, is afhankelijk van
bepaalde factoren zoals het aantal steden in de
directe omgeving van de vulkaan, het aantal inwoners, de kracht van de uitbarsting,
de infrastructuur en zelfs natuurlijke hulpbronnen, denk aan ertsen, fossiele
brandstoffen, drinkwater, gewassen ect. Een deel van de schade kan beperkt worden
door een al eerdergenoemde evacuatie, maar ook het veranderen van vliegroutes
scheelt al gauw miljoenen euro’s.
Figuur 6.2 Lavastroom in bewoonde
gebieden van Hawaii.
29
6.3 Geothermische energie
Vulkanen hebben behalve negatieve gevolgen voor de economie ook een positief
aspect te bieden. Vulkanen kunnen ook gebruikt worden voor exploitatie van
aardwarmte. Hoe dichter het magma onder de aardkorst zit, hoe makkelijker het is
om de warmte ervan te winnen, daarom staan de meeste geothermische
energiecentrale bij vulkanisch actieve gebieden. Echter liggen geothermische
vindplaatsen ook bij randen/ grenzen van aardplaten en hotspots, dit omdat juist op
zulke actieve plekken de aardwarmte goed te winnen is. Deze gewonnen warmte
wordt gebruikt om energie op te wekken en als warmtevoorziening. Dergelijke
centrales die dit doen zijn bijvoorbeeld de geothermische centrales in IJsland en de
Verenigde Staten. De energie die deze en dergelijke centrales verkrijgen wordt
voornamelijk gewonnen door hydrothermale reservoirs. Deze reservoirs kunnen
warm water of/en stoom bevatten, de warmte die wordt opgewekt wordt vaak voor
elektriciteit gebruikt maar wordt onder andere ook toegepast voor het ijsvrij houden
van het wegdek en bruggen. Dit doet men door een waterpomp te instaleren die in
de zomer de warmte opvangt en opslaat in het wegdek om zo in de koude
wintermaanden deze warmte weer te gebruiken. Verassend genoeg kan aardwarmte
ook gebruikt worden voor het koelen van gebouwen, bij deze toepassing wordt het
water eerst op temperatuur van de ondergrond gebracht en kan daarna pas worden
gebruikt om hele gebouwen af te koelen. Deze methode zou vele airconditioners wel
is waar in theorie kunnen vervangen. Het opwekken van elektriciteit doormidden van
geothermische energie is en blijft een groeiend proces, echter kan dit alleen op
plekken met een hoge temperatuur onder de aardkorst aldus moeten het plekken zijn
met een vulkanische activiteit zoals: Hawaii, IJsland, Verenigde Staten, Mexico, de
Filippijnen en Italië. Deze plekken zijn dus geschikt voor een geothermische
energiecentrale, In zulke centrales wordt elektriciteit als volgt opgewekt: Water wordt
uit de grond gepompt en wordt vervolgens gebruikt om turbines aan te drijven, het
gebruikte water gaat via een boorgat weer terug de aarde in. Omdat het water uit
geothermische bronnen aanzienlijk meer zout bevat is het van belang dat het wordt
hergebruikt en niet op het oppervlaktewater wordt geloosd.
Figuur 6.3 De Nashvellir geothermische
energiecentrale in het zuiden van IJsland ligt
bij de Hengill vulkaan.
30
Figuur 7.1. Een doorsnede van een black
smoker.
H7: Onderwater vulkanen (Black Smokers)
Behalve normale vulkanen die op
verschillende plekken op deze wereld te
vinden zijn, zijn er ook onderwatervulkanen.
Ook wel de black smokers / white smokers
genoemd. Deze vulkanen leveren veel
mineralen net als gewone vulkanen. Het
bijzondere aan onderwatervulkanen is dat ze
leven mogelijk maken diep onder water,
door mineralen, warmte en licht af te staan
aan de omgeving. Een black smoker vormt
telkens een nieuw laagje op de bodem, deze
laagjes vormen uiteindelijk een kegel en
zelfs schoorstenen die kenmerkend zijn voor
de black smokers. Zolang deze black
smoker water met verzadigde mineralen
uitstoten, kan de voedselkringloop in stand
worden gehouden. Dit geldt ook op het land.
Vulkanen en dergelijke bronnen zijn ook buiten dit soort kringlopen belangrijk, ze
verspreiden voedzame mineralen in opgeloste toestand door het zeewater
en kunnen door de stromingen kilometers ver komen.
De black smokers werden in de jaren ’70 ontdekt bij Hawaii, Atlantische/ Indische
oceaan en Galapagoseilanden. Ze werden ontdekt doordat ze altijd in de buurt van
heetwaterbronnen te vinden zijn, heetwaterbronnen ontstaan doordat aardplaten uit
elkaar schuiven (divergente plaatbeweging), waardoor het magma opzwelt. Magma
en water van ca. 1 of 2 graden, vermengen zich. De mineralen die hieruit ontstaan
zijn te zien in een vorm van zwarte korreltjes die lijken op rook, hierdoor de naam
black smokers. De ontdekking van de black smokers was voor biologen van belang,
er werden namelijk nieuwe soorten ontdekt die alleen kunnen leven bij deze
onderwatervulkanen. Vaak voorkomende soorten zijn: Rifita Pachyptila (reusachtige
kokerworm) en de Kiwaidae (witte/yeti krab)
Figuur 7.2 Een onderwater
vulkaan (black smoker) met
duidelijke schoorstenen.
Figuur 7.3 Witte krabben en
kokerwormen, rondom black
smokers.
31
Black smokers zijn er net zo lang als dat er zeeën en oceanen zijn, wetenschappers
vragen zich af of het leven juist door deze vulkanen mogelijk is geworden.
Dit is ook wel de ‘black smoker’ theorie, de uitzetting van deze theorie bevat twee
essentiële fases waardoor leven zou hebben kunnen ontstaan
1. De aanwezigheid van essentiële stoffen
2. De vorming van methaan (CH₄)
De essentiële stoffen die de basis vormen voor de primaire energiebehoefte van
eencellige organismen zijn: waterstofsulfide, mangaan, ijzer, waterstof,
koolstofmonoxide, methaan.
Deze stoffen worden ook geproduceerd door de black smokers, dit komt door de
oceaancirculatie (oftewel het hydrothermale systeem dat het gevolg was van een
actiever tektonisch gebied en een chemisch actievere oceaan die toen ook veel
warmer was, namelijk ca. 30-100 C. De cruciale factor was dat de oceanische rug
lengte die 4 miljard jaar geleden 3 tot 5 keer zo lang was, waar magma vanuit de
kern uit oprees. Dit zorgde voor een vijf keer zo hoge activiteit op hoge temperaturen
dan nu. Deze reacties veroorzaakten reagerende elementen en gassen die samen
de essentiële stoffen vormen.
Organismen kunnen niet functioneren zonder DNA, dat DNA bestaat uit gekoppelde
aminozuren en op zijn simpelst uitgelegd is het dus een binding tussen koolstof en
waterstof (C-H). Methaan, oftewel CH₄ is een eenvoudig molecuul met deze binding.
Om de aminozuren tot DNA te vormen moeten er grotere moleculen ontstaan, dit kan
door aminozuren aan elkaar te koppelen. Op deze manier ontstaan er peptiden. Dit
gebeurt volgens een vaste evenwichtsreactie:
X-aminozuur ↔ peptide + X H₂O
Hieruit kan worden geconcludeerd dat methaan als basis staat voor de eerste
stappen van het leven. Tot slot moet opgemerkt worden dat er geen waarde kan
worden gehecht aan deze theorie, gezien het feit dat wetenschappers niet in staat
zijn te bewijzen dat het leven daadwerkelijk door/ rondom de black smokers is
ontstaan.
7.1 Invloed vulkanen toen en nu.
Door de jaren heen hebben vulkanen al invloed gehad op hun omgeving, daaronder
vallen: temperaturen, atmosferische waas en broeikasgassen. Deze aspecten
behoren tot de abiotische factoren die door vulkanen al miljoenen jaren worden
beïnvloed op wereldwijde schaal.
32
Mede dankzij vulkanen is er een ozonlaag ontstaan, die bijdraagt aan het
opwarmingseffect van de aarde. Deze laag ontstond doordat enorme hoeveelheden
aan gassen en deeltjes in de bovenste laag van de atmosfeer blijven hangen na een
uitbarsting. Wetenschappers vermoeden dat supervulkanen zo een 200 miljoen jaar
geleden niet alleen tot een massaextinctie hebben geleid, maar nog belangrijker tot
een klimaatverandering. Het is bekend dat tijdens een vulkaanuitbarsting een grote
hoeveelheid CO2 de lucht in komt die zorgt voor opwarming van de aarde en een
drastische verandering in het klimaat miljoenen jaren geleden. Mede door deze
klimaatverandering gingen veel soorten dood, met name soorten die slecht tegen
temperatuursveranderingen konden. Dit is terug te vinden in de fossielen uit die tijd.
Behalve opwarming van de aarde zorgde een groot CO2 gehalte voor zuurdere
oceanen waardoor ook schelpdieren stierven.
Er bestaan veel verschillende theorieën over vulkanen in de prehistorie, een daarvan
gaat over ‘snowball earth’ de aarde zou volgens sommige wetenschappers volledig
bedekt zijn met ijs, dat zou
betekenen dat leven op aarde voor
veel organismen onmogelijk was.
Behalve voor de Cyanobacteriën
die de oorzaak waren voor de
afkoeling van de aarde, deze
bacteriën die ontstonden door de
evolutie bevatten net als planten
bladgroen en zijn in staat tot
fotosynthese. Ze namen veel CO2
op en produceerde in plaats daarvan zuurstof, doordat er veel minder
CO2 dan zuurstof aanwezig was in de atmosfeer en omdat zuurstof aanzienlijk
minder warmte vast kan houden dan CO2 koelde de aarde af. De bacteriën gingen
echter niet eeuwig door met het omzetten van CO2 naar zuurstof, ook de rol van de
actieve platen ervoor zorgden dat er veel magma naar het aardoppervlak kwam en
zich veel vulkanen vormden die boven het ijs uit kwamen en uiteindelijk uitbarsten en
zo de aarde opwarmden en daarmee de periode van snowball earth beëindigden.
Ook aan het eind van de Permian periode hadden vulkanen en enorme invloed op
het klimaat, zoals eerder genoemd zouden massa erupties van supervulkanen niet
allen hele populaties hebben uitgeroeid maar er ook voor hebben gezorgd dat er veel
uitstoot van basalt in het huidige Siberië en China plaatsvond. Behalve een
vergrootte basalt gehalte zorgde de uitbarsting voor veel uitstoot van vulkanisch as
dat in de atmosfeer belandde, waarschijnlijk zorgde dit vervolgens voor een
zonsverduistering dat vervolgd werd door een afname van het CO2 gehalte in de
lucht, hierdoor ging de efficiëntie van fotosynthese bij planten achteruit. Er is geen
rechtstreeks bewijs voor deze theorie
Ook in het heden hebben vulkanen invloed op het abiotische, gas en deeltjes komen
na een uitbarsting in de bovenste atmosfeer terecht. Deze deeltjes en gas blijven
Figuur 7.4 De 5 stadia van sneeuwbal
aarde.
33
daar hangen, wat bijdraagt aan de opwarming van de aarde. Het gas in deze
atmosferische waas heeft ook invloed op de gezondheid van kwetsbare mensen.
Alhoewel vulkanen tegenwoordig relatief gezien een klein aandeel hebben aan de
uitstoot van CO2, wil nog niet zeggen dat ze geen invloed hebben op het
broeikaseffect. De gassen die door vulkanen worden uitgestoten hebben
verschillende werkingen die elkaar opheffen. Zo zorgt zwaveldioxide, dat door
chemische reacties omgezet worden in sulfaatdeeltjes, voor een afkoelend effect
zodat het zonlicht meteen terugkaatst. Echter duurt deze afkoeling hoogstens een
paar jaar. Als tegenhanger zijn er de waterdamp en het gas die de langgolvige
straling vasthouden en zo bijdragen voor de opwarming van de atmosfeer, ook wel
het broeikaseffect genoemd. Hier zijn waterdamp zowel als CO2 belangrijke
broeikasgassen. De hoeveelheid waterstof die een vulkaan uitstoot is percentueel
gezien heel klein, daarom is het opwarmend effect van waterdamp na een paar jaar
alweer verdwenen. In tegenstelling tot waterdamp kan het effect van CO2 veel langer
bijdragen aan de opwarming van de aarde, het komt vooral vrij als een vulkaan
uitbarst. Maar dit gebeurt ook als de vulkaan slaapt, echter is dit in zeer kleine
hoeveelheden.
Daarom is het belangrijk om te weten hoe groot de uitstoot van CO2 is. Omdat dit
moeilijk te meten is, ook verschilt elke vulkaan in uitstoot en niet elke vulkaan is
actief, zijn er studies naar gedaan die een
gemiddelde geven van 0,2 Gton (1 Gton is 1012
kilogram). De antropogene uitstoot werd in 2009
geschat op 36,3 Gton, Dit betekent dat de
antropogene uitstoot van vulkanen minder dan 1
procent is.
Figuur 7.5 Verhouding CO2 uitstoot vulkanen (
klein rechts) tegenover Europese industrie
34
Samenvatting
Ons profielwerkstuk omvat vele onderwerpen gerelateerd aan vulkanisme. Hiermee
worden de invloeden van vulkanisme op de aarde duidelijk gemaakt. Vulkanisme is
namelijk de motor van de aarde, die nog altijd actief is en dat voorlopig ook nog blijft.
De motor die landschappen kan opbouwen en ook met enorme kracht weer
verwoesten. Zo worden er eilanden, vulkanen, troggen, maaren, kratermeren,
caldera’s, pseudokraters en allerlei andere vormen in het landschap gemaakt door
vulkanisme. Vulkanisme bouwt het landschap dus vaak op of versiert het met
interessante verschijnselen.
Vulkanen kunnen in plaats van opbouwen ook veel verwoesten. Maar dan gaat het
om welke soort vulkaan er is, en soorten vulkanen, daar zijn er nogal wat van.
Vulkanen komen voor in allerlei soorten en maten, met verschillende vormen. Ook in
het gedrag van vulkanen zijn veel verschillen, sommigen barstten hevig uit en
vernielen zichzelf terwijl andere over de loop van de jaren rustig uitbarstten. Ook bij
het type uitbarsting zijn veel verschillen, dit heeft allemaal te maken met
verschillende endotherme factoren zoals platenbewegingen.
Het leven profiteert van vulkanisme maar ondervindt ook de minder leuke kanten
ervan. Zo profiteren mensen van de vruchtbare grond na een uitbarsting en van
toerisme dat wordt aangetrokken door het fenomeen, ook niet te vergeten is de
‘black smoker’ theorie die volgens wetenschappers de oorzaak van het leven op
aarde is. Tegenover staan echter de negatieve aspecten zoals de gevaren van een
vulkaan met economische gevolgen van dien. Ecologisch gezien valt de schade van
de CO2-uitstoot mee, maar de ecologische schade is wel groot met de uitstoot van
andere giftige gassen.
Hieruit is dus te concluderen dat vulkanen een belangrijke rol hebben gespeeld bij de
ontwikkeling van de aarde tot hoe zij er nu uit ziet. Vulkanisme heeft een vormende
rol gespeeld in het proces dat vroeger en nu nog steeds de aarde verandert. De
invloeden van vulkanisme zijn kortgezegd het laten ontstaan en ook weer vernietigen
van landschappen en landschapselementen, waarbij de invloeden zich ook
uitstrekken over het leven en de dingen die we dagelijks doen.
35
Evaluatie
Om te beginnen, zagen we het profielwerkstuk als een lastige uitdaging. Ons
oorspronkelijke plan om met zes groepsleden te werken ging niet door, achteraf
gezien was dit ook een slimme beslissing geweest voor ons. Toen we echt aan het
werk gingen voor een plan en onderwerp, kregen we het een beetje moeilijk. Het
bedenken van een onderwerp en gepaste deelonderwerpen was lastiger dan
gedacht, maar door goed te bespreken wat we wilden en het slimme advies van Mw.
Neeleman kwamen we uiteindelijk tot een goed resultaat. Mw. Neeleman heeft ons
tijdens onze werkzaamheden aan het profielwerkstuk laten realiseren wat er
belangrijk is, eventuele bronnen geadviseerd en handige feedback gegeven. Toen
we verder gingen was het opstarten van de deelvragen een beetje moeizaam, maar
als je eenmaal gaat dan blijf je ook gaan en loop je niet snel weer vast. Toen we
namelijk de eerste stukken tekst op papier hadden, stroomde er steeds meer
informatie binnen. Bij ieder nieuw stuk kreeg je al weer een idee voor het volgende.
Daarom hebben we in de zomervakantie veel gedaan. Jesse liep al een stukje verder
vooruit tijdens de zomervakantie gevolgd door Iris, Chantal bleef een klein beetje
achter omdat zij werd afgeremd door schaarse bronnen en het lastige onderwerp dat
zij voor de kiezen kreeg. Eind zomer hebben we de profielwerkstukclub bij elkaar
geroepen, besproken hoe de zaken ervoor stonden en hoe we het beste verder
konden gaan. Toen het schooljaar na de zomervakantie weer begon hebben we
lesuren dat we aan ons profielwerkstuk mochten besteden vooral naar informatie
gezocht om de deelvragen te kunnen beantwoorden. Vooral thuis hebben we deze
informatie weer op papier gezet. Zo hebben we naar de volledigheid van het
werkstuk gewerkt.
Tijdens de gehele periode is onze samenwerking uitstekend verlopen. Iedereen deed
wat was afgesproken en stopte in zijn deelonderwerp veel enthousiasme. Lastige
kwesties werden in onze speciaal daarvoor opgerichte WhatsApp groep chat
besproken en opgelost. Dit was zeer handig om goede communicatie tussen ons te
houden. Ook kwamen we bijeen om alles te bespreken.
Onze groep was op tijd met wat wij hadden afgesproken. We zijn niet direct
begonnen, maar zeker niet te laat. We hebben ervoor gezorgd dat alles geleidelijk
verliep zodat we op tijd klaar konden zijn. We hebben onze uren zorgvuldig gebruikt,
waarmee we de opvulling van 60 uur zo goed als hebben gehaald. Tegen het eind
aanlopend, waren er nog wat puntjes die op de i moesten werden gezet, maar
hebben wij met ze allen goed opgelost. Met het oog op de presentaties die in
december zullen plaatsvinden, zullen wij een model vulkaan bouwen, posters maken
en de presentatie zeer goed voorbereiden. Wij verwachten hiervoor ook een goede
samenwerking tussen ons, wat hopelijk ook zal leiden tot een goed resultaat.
36
Logboek Datum Minuten Wat Waar Chantal Iris Jesse
13-04-16 50 Onderwerpen bedenken / START PWS
HACO X X X
20-04-16 50 Hoofdvragen/ deelvragen + gesprek NEN
HACO X X X
27-04-16 MEIVAKANTIE
04-05-16 MEIVAKANTIE
11-05-16 50 Hoofdvragen / deelvragen uitwerken
HACO
X
X
X
18-05-16 50 Ieder eigen deelvraag uitwerken
HACO
X
X
X
25-05-16 50 Informatie + bronnen bij eigen deelvraag opzoeken / uitwerken
HACO
X
X
X
01-06-16 50 Informatie zoeken onderwerp
HACO
X
X
X
08-06-16 50 Informatie zoeken onderwerp + gesprek NEN
HACO
X
X
X
15-05-16 50 Begin logboek / deelvragen bij elkaar voegen
HACO
X
X
X
17-06-16 120 Bronnen zoeken / inplannen / brainstormen
Jesse ’s huis
X
X
X
30-06-16 100 Voorlopig PWS afmaken + inleveren
School
X
X
X
ZOMER 1200 Werken aan onderwerp
Thuis
X
X
X
17-08-16 ZOMER
240 Deelvragen bij elkaar voegen / brainstormen/ onderwerp bespreken
Jesse ’s huis
X
X
X
23-08-16 120 PWS uitwerken/ brainstormen + logboek invullen
School
X
X
X
24-08-16 120 Werken aan onderwerp
Thuis
X
01-9-2016 50 Werken aan onderwerp
HACO X
03-9-2016 100 Werken aan onderwerp
Thuis X X X
07-09-2016 50 Gesprek Neeleman 211D X X X
37
14-10-2016 120 PWS EINDE school X X
07-09-2016 50 Werken aan onderwerp
School X
19-09-2016 100 Werken aan onderwerp
School X X
20-09-2016 50 Bestand bijwerken School X X X
22-09-2016 50 Werken aan onderwerp
School X
24-09-2016 80 Bestand bijwerken Thuis X
28-09-2016 50 Werken aan onderwerpen
School
X X
29-09-2016 50 Werken aan onderwerp
School X
02-10-2016 180 Bestanden bij elkaar voegen, alles controleren
Jesse’s huis
X
X
X
03-10-2016 50 Bronnen bijwerken School X X
04-10-2016 120 Inleiding/kaft/inhoudsopgave etc.
Thuis X
06-10-2016 100 Onderwerp bijwerken
School X
06-10-2016 120 Onderwerp bijwerken
Thuis X
09-10-2016 150 Samenvatting, inhoud, evaluatie etc.
Jesse’s huis
X X X
10-10-2016 60 Aanpassingen aanbrengen
Thuis X
10-10-2016 50 Samenvatting bijwerken
School X X
11-10-2016 120 Bestand in geheel bijgewerkt.
Thuis X
12-10-2016 100 Bestand geheel bijwerken
School X
12-10-2016 50 Bestand geheel bijwerken
School X
12-10-2016 120 Procesverslagen, plan van aanpak maken
Thuis X X X
13-10-2016 80 Dubbele stukken verwerkt & deelvragen afronden
School
X
X
13-10-2016 210 Bronnenlijst & alles samenvoegen
School
X
38
Plan van aanpak
1. Het door ons gekozen onderwerp is vulkanisme, en wat de invloed ervan is
geweest op de aarde. Wij hebben dit onderwerp gekozen aangezien wij allemaal
aardrijkskunde hebben en vulkanisme een indrukwekkend verschijnsel is, wat erg
veelzijdig is en daarom ook zo leuk om te onderzoeken. De aspecten die wij gaan
onderzoeken zijn: De werking en het ontstaan van vulkanen, de invloed ervan op
landschappen en de biotische en abiotische invloeden. Ons onderzoek is ten
eerste nuttig voor ons zelf, aangezien wij hiermee zullen gaan leren over
aardrijkskunde en de andere vakken die bij vulkanen worden aangesproken. Ook
zal het nuttig zijn voor anderen, die vulkanen interessant vinden en hier iets over
willen leren, zoals andere leerlingen. Het is namelijk een document met allerlei
interessante informatie over vulkanisme. Wij hebben de uitdaging aangaan om
niet alleen specifiek op het vulkanisme in te gaan en het ontstaan daarvan, maar
ook de omliggende aspecten. Landvorming en de invloeden van vulkanen op de
buitenwereld.
2. Hoofdvraag: Wat voor invloed hebben vulkanen gehad op de ontwikkeling van
de aarde? Deelvragen:
Iris zal zich bezighouden met: - Hoe ontstaat een vulkaan? - Wat is de werking een vulkaan? - Hoe ziet een vulkaan ervan binnenuit? - Wat voor soort typen uitbarstingen zijn er? - Welke soorten vulkanen zijn er?
Jesse zal zich bezighouden met: - Wat is de invloed van vulkanen op landvorming geomorfologie?
Chantal zal zich bezighouden met:
- Wat zijn de biotische en abiotische invloeden van een vulkaan? - Wat zijn onderwatervulkanen?
3. Werkwijze & methode
Gedurende het maken van dit profielwerkstuk zullen wij niet veel aan enquêtes,
interviews etc. hebben. Er zal vooral veel gebruik worden gemaakt van het internet,
YouTube en National Geographic. Ook zullen wij diverse universiteiten proberen te
bereiken voor meerdere informatie, wat vooral in de presentatie zal terugkomen. De
diverse materialen die nodig zijn voor ons eindproduct, wat een presentatie is waarbij
een door ons gebouwde vulkaan wordt gebruikt. Er zullen ook verschillende soorten
illustraties, posters etc. worden gebruikt bij het presenteren van ons onderwerp.
39
4. Planning en taakverdeling
De planning en taakverdeling hebben/zullen wij uitgewerkt in het logboek. Voor de
presentaties zullen wij beginnen met het doornemen van ons profielwerkstuk en
kijken wat wij hieruit willen gaan vertellen en op welke manier.
De taakverdeling van op papier, was min of meer vrij tactisch. Iedere persoon had
een aantal deelvragen die hij/zij moest gaan uitwerken. Ondertussen kregen de
individuen verschillende bijzaken (vooral op het einde) om het werkstuk in elkaar te
zetten. Zo zal Iris de kaft, plan van aanpak, bronnenlijst maken en het logboek
bijhouden. Jesse en Chantal zullen zich bezighouden met de formulering van het
profielwerkstuk, maar ook de inleiding en samenvatting. Natuurlijk zijn er ook dingen
die je samendoet, zoals de evaluatie en alles goed samenvoegen en nakijken.
5. Eindproduct
Als eindproduct zullen wij een vulkaan van bouwen die wij tijdens de presentatie
tentoonstellen. De maquette zal duidelijkheid geven over de bouw en werking van
een vulkaan, en ook wat de invloeden zijn op het gebied en andere factoren. Dit zal
verder met posters, illustraties en een PowerPoint worden uitgelegd. Als er een
mogelijkheid was, zouden we ook een les willen organiseren, alleen daar werd nog
naar gekeken of dit mogelijk was. Verder zouden we graag contact opnemen met
iemand van het KNAG (Koninklijk Nederland Aardrijkskundig Genootschap)
6. Bronnen (zie bronnenlijst)
- http://www.ijsland-info.nl/geologie.html - http://www.vulkanisme.nl/ontstaan-vulkanen.php - http://www.wikiternative.nl/wiki/soorten-vulkaanuitbarstingen/
- https://www.scientias.nl/uitbarstende-supervulkanen-kostten-helft-van-alle-diersoorten-de-kop/
- http://www.vulkanisme.nl/vulkanische-verschijnselen.php - http://wetenschap.infonu.nl/natuurverschijnselen/124424-black-smokers-de-
oorsprong-van-het-leven.html - http://www.reisvormen.nl/ijsland/vulkanen-ijsland.htm - https://www.le.ac.uk/gl/ads/SiberianTraps/Introduction.html - http://www.hln.be/hln/nl/2654/Extreme-
Aarde/article/detail/2105818/2014/10/29/Hete-lavastroom-op-Hawaii-bereikt-bewoond-gebied.dhtml
- http://slideplayer.nl/slide/2214187/
40
Procesverslagen
Proces verslag Iris Hooijer
Kort verslag twee presentaties:
Ik heb de presentaties niet hoeven bijwonen i.v.m. trainingen voor Jong Oranje die
toen plaatsvonden. Dit is afgehandeld en heb ik hierbij geen ander soort opdracht bij
gemaakt omdat dat toen niet van toepassing was.
Werkwijze: Ondanks dat ik best laat voor mijn gevoel was begonnen (eind mei) viel het allemaal wel mee. Zodra we de deelvragen in orde hadden, konden we meteen aan de slag wat zorgden voor een actieve werkhouding voor ons drieën. Iedereen wist wat hij/zij moest doen dus kon aan de slag. Ik zelf had wel moeite met het plannen om mijn sport heen, maar ging uiteindelijk prima. Ik heb me uiteindelijk zo goed mogelijk aan mijn eigen gezette deadlines gehouden, die we met elkaar afspraken zodat we niet achterliepen. Planning: Plan van aanpak is te vinden in het hoofdocument. De planning was niet heel strikt bij ons groepje, omdat we het fijner vonden om het iets losjes te nemen. Hierdoor had iedereen ver op tijd al zijn bronnen gewoon goed uitgewerkt gekregen maar waren we wat kleine dingentjes vergeten wat ook in een profielwerkstuk hoort. We hadden alle deelvragen wel uitgewerkt, mooie inleiding, inhoudsopgave en kaft, maar moesten 3 dagen voor deadline ook nog alle figuren nummeren, procesverslag, samenvatting en evaluatie maken. Hierover hadden wij niet echt nagedacht, dus dat was nog even aanpoten. Uiteindelijk is alles gewoon, zonder extreme stress, gelukt. Vooral bij mijzelf had ik erg moeite met de planning vanwege mijn sport en het niet samen zitten in één klas met Chantal en Jesse. Hierdoor heb ik meer allen moeten doen, zonder het met hun erover gehad te hebben. Ik heb hard doorgewerkt vooral de laatste 3 weken (omdat mijn softbal seizoen toen was afgelopen) om alles zo goed mogelijk eruit te kunne laten zien. Wat wou je leren bij het maken van deze opdracht? Ik heb altijd heel erg van ‘systeem aarde’ gehouden, ook als al die documentaires op tv kwamen erover. Heel interessant vind ik het en wil dus eigenlijk zelf onderzoeken wat er dus nog meer achter zit. Hoe het allemaal werkt, of er nog dingen zijn die men nog niet kent en wat de gevolgen hiervan kunnen zijn op onze wereld. Informatievaardigheden: Ik heb vooral gebruik gemaakt van het internet en ons eigen aardrijkskunde boek in 5 havo. In het begin wou ik ook boeken uit de mediatheek gaan halen, alleen dat was te veel informatie in de breedte, waar ik niet heel veel mee kon. Wat ik nodig had stond echt compacter op het internet zelf. Vooral in mijn HACO - en tussen uren heb
41
ik hier veel tijd aan besteed. Thuis ben ik vooral bezig geweest om het profielwerkstuk netjes in elkaar te zetten met alle andere eisen die erin horen. Bronnenlijst:
- http://www.vulkanisme.nl/ontstaan-vulkanen.php - http://nl.wikihow.com/Een-vulkaan-maken-van-klei - http://www.wikiternative.nl/wiki/soorten-vulkaanuitbarstingen/ - http://slideplayer.nl/slide/2214187/ - https://www.youtube.com/watch?v=PSd9Ta3trRg - http://www.cmo.nl/pdf/smo/vulkanen.pdf - http://www.hln.be/hln/nl/2654/Extreme-
Aarde/article/detail/2105818/2014/10/29/Hete-lavastroom-op-Hawaii-bereikt-bewoond-gebied.dhtml
Samenwerking: De samenwerking liep heel goed. We luisterde erg goed naar elkaar als we iets op elkaar aan te vullen hadden over het onderwerp zelf, maar ook als de ene iets achterliep, zeiden we dat. Hierdoor bleef iedereen zo goed als op schema. Ik nam vooral de verantwoordelijkheid voor het aansporen van Chantal en Jesse met wat dan en dan klaar moest zijn. Dit was vooral voor mijzelf heel fijn en de andere twee gingen daar gewoon mee in. Die deden wel wat er gevraagd werd. Desondanks dat ik wel een beetje de verantwoordelijkheid op me nam, was er niet echt sprake van dat de andere hierop achter liepen. Als ik het een keer niet deed, nam de ander de taak wel op zich. Wij lieten regelmatig elkaars werk door elkaar lezen, hierbij gaven we dan feedback op, dat werd meteen goed opgepikt. Vooral bij de formulering van zinnen hadden ik en Chantal erge moeite, maar Jesse kan dit heel goed wetenschappelijk verwoorden, dus voor grotendeels heeft Jesse dat gedaan bij onze stukken. Doordat wij alle drie hele goede vrienden zijn, liep de sfeer heel goed. We hadden aan het begin afgesproken dat we niet te veel zouden gaan klieren als we bij elkaar kwamen, en dat was ook niet het geval. We hebben alle drie heel goed initiatief genomen in dat we het profielwerkstuk echt tiptop wouden krijgen, waardoor er een actieve en fijne werksfeer ontstond. Onze begeleider hielp hier ook in mee, vooral met het aanwijzingen geven voor de bronnen en deelvragen zelf. Mw. Neeleman gaf ons ook vaak wat extra achtergrondinformatie waar wij ook wat aan hadden. Ook als wij ons bestand naar Mw. Neeleman hadden gestuurd, gaf ze daar goede feedback op terug, wat wij met z’n drieën dan weer konden uitwerken tot een goed kloppend bestand. Ik kan terugkijken op een uitstekende samenwerking, soms iets te nonchalant geweest met dingen afronselen, maar daar hadden we elkaar dan weer voor.
42
Rubic samenwerking:
Rubric samenwerking: Iris
3 2 1 0 Score
Actief luisteren - luisteren - samenvatten
Ik luister aandachtig naar de inbreng van de groepsgenoten en vat op een juiste manier samen wat gezegd is
Ik luister vaak naar de inbreng van de groepsgenoten en vat samen wat gezegd is
Ik luister soms naar de inbreng van de groepsgenoten en vat onvoldoende samen wat gezegd is
Ik hoor zelden waar de groep het over heeft en kan dat niet samenvatten
3
Omgaan met kritiek
Ik pas mijn gedrag of werk aan als kritiek terecht is. Ik voel me niet als persoon aangevallen
Ik pas regelmatig mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me zo nu en dan als persoon aangevallen
Ik pas mijn gedrag of werk soms aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me vaak als persoon aangevallen
Ik pas zelden mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik word boos of onverschillig
2
Participeren in groepswerk
- voorzitter - notulant - organisator - o.d.
Ik kan alle rollen en taken die bij groepswerk horen goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken van groepswerk goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken die bij groepswerk horen uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
Ik kan maar een taak of rol die bij groepswerk hoort uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
3
2 Afspraken nakomen
Ik kom alle gemaakte afspraken na
Ik kom meestal de gemaakte afspraken na
Ik moet vaak aan afspraken herinnerd worden
Ik kom mijn afspraken niet na
3
Voor jezelf opkomen
Ik durf een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik durf meestal een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik heb moeite mijn standpunt te verdedigen
Ik neem pas een standpunt in na gesprek met mijn groepsgenoten
2
Teamwork
- werksfeer
- rekening houden met elkaar
Ik heb plezier in het werken met elkaar en stimuleer dat er goed wordt samengewerkt
Ik heb regelmatig plezier in het werken met elkaar en pas me aan de sfeer in de groep
Ik heb lang niet altijd plezier in het werken met elkaar en pas me met moeite aan de sfeer in de groep
Ik vind werken met elkaar niet prettig en kan moeilijk meedoen in de groep
3
Verantwoordelijk- heid nemen
- voor de groep - voor jezelf
Ik voel me zeer verantwoordelijk voor het resultaat van de groep en lever daaraan mijn bijdrage
Ik voel me vaak verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik lever hieraan mijn bijdrage
Ik voel me pas verantwoordelijk voor het resultaat van de groep als ik daarop word aangesproken
Ik voel me niet verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik reageer negatief als ik op mijn verantwoordelijkheid word aangesproken.
2
Initiatief tonen Ik toon duidelijk initiatief
Ik toon meestal initiatief, maar heb soms wat aansturing nodig
Ik heb vaak aansturing nodig eer ik initiatief toon
Ik doe alleen maar iets als een ander het vraagt
3
43
Rubric samenwerking: Chantal
3 2 1 0 score
Actief luisteren - luisteren - samenvatten
Ik luister aandachtig naar de inbreng van de groepsgenoten en vat op een juiste manier samen wat gezegd is
Ik luister vaak naar de inbreng van de groepsgenoten en vat samen wat gezegd is
Ik luister soms naar de inbreng van de groepsgenoten en vat onvoldoende samen wat gezegd is
Ik hoor zelden waar de groep het over heeft en kan dat niet samenvatten
3
Omgaan met kritiek
Ik pas mijn gedrag of werk aan als kritiek terecht is. Ik voel me niet als persoon aangevallen
Ik pas regelmatig mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me zo nu en dan als persoon aangevallen
Ik pas mijn gedrag of werk soms aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me vaak als persoon aangevallen
Ik pas zelden mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik word boos of onverschillig
2
Participeren in groepswerk
- voorzitter - notulant - organisator - o.d.
Ik kan alle rollen en taken die bij groepswerk horen goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken van groepswerk goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken die bij groepswerk horen uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
Ik kan maar een taak of rol die bij groepswerk hoort uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
3
Afspraken nakomen
Ik kom alle gemaakte afspraken na
Ik kom meestal de gemaakte afspraken na
Ik moet vaak aan afspraken herinnerd worden
Ik kom mijn afspraken niet na
3
Voor jezelf opkomen
Ik durf een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik durf meestal een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik heb moeite mijn standpunt te verdedigen
Ik neem pas een standpunt in na gesprek met mijn groepsgenoten
2
Teamwork
- werksfeer
- rekening houden met elkaar
Ik heb plezier in het werken met elkaar en stimuleer dat er goed wordt samengewerkt
Ik heb regelmatig plezier in het werken met elkaar en pas me aan de sfeer in de groep
Ik heb lang niet altijd plezier in het werken met elkaar en pas me met moeite aan de sfeer in de groep
Ik vind werken met elkaar niet prettig en kan moeilijk meedoen in de groep
3
Verantwoordelijkheid nemen
- voor de groep - voor jezelf
Ik voel me zeer verantwoordelijk voor het resultaat van de groep en lever daaraan mijn bijdrage
Ik voel me vaak verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik lever hieraan mijn bijdrage
Ik voel me pas verantwoordelijk voor het resultaat van de groep als ik daarop word aangesproken
Ik voel me niet verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik reageer negatief als ik op mijn verantwoordelijkheid word aangesproken.
2
Initiatief tonen Ik toon duidelijk initiatief
Ik toon meestal initiatief, maar heb soms wat aansturing nodig
Ik heb vaak aansturing nodig eer ik initiatief toon
Ik doe alleen maar iets als een ander het vraagt
3
Rubric samenwerking: Jesse
3 2 1 0 Score
Actief luisteren - luisteren - samenvatten
Ik luister aandachtig naar de inbreng van de groepsgenoten en vat op een juiste manier samen wat gezegd is
Ik luister vaak naar de inbreng van de groepsgenoten en vat samen wat gezegd is
Ik luister soms naar de inbreng van de groepsgenoten en vat onvoldoende samen wat gezegd is
Ik hoor zelden waar de groep het over heeft en kan dat niet samenvatten
2
Omgaan met kritiek Ik pas mijn gedrag of werk aan als kritiek terecht is. Ik
Ik pas regelmatig mijn gedrag of werk aan als kritiek
Ik pas mijn gedrag of werk soms aan als kritiek hierop
Ik pas zelden mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is.
2
44
voel me niet als persoon aangevallen
hierop terecht is. Ik voel me zo nu en dan als persoon aangevallen
terecht is. Ik voel me vaak als persoon aangevallen
Ik word boos of onverschillig
Participeren in groepswerk
- voorzitter - notulant - organisator - o.d.
Ik kan alle rollen en taken die bij groepswerk horen goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken van groepswerk goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken die bij groepswerk horen uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
Ik kan maar een taak of rol die bij groepswerk hoort uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
3
Afspraken nakomen
Ik kom alle gemaakte afspraken na
Ik kom meestal de gemaakte afspraken na
Ik moet vaak aan afspraken herinnerd worden
Ik kom mijn afspraken niet na
3
Voor jezelf opkomen
Ik durf een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik durf meestal een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik heb moeite mijn standpunt te verdedigen
Ik neem pas een standpunt in na gesprek met mijn groepsgenoten
3
Teamwork
- werksfeer
- rekening houden met elkaar
Ik heb plezier in het werken met elkaar en stimuleer dat er goed wordt samengewerkt
Ik heb regelmatig plezier in het werken met elkaar en pas me aan de sfeer in de groep
Ik heb lang niet altijd plezier in het werken met elkaar en pas me met moeite aan de sfeer in de groep
Ik vind werken met elkaar niet prettig en kan moeilijk meedoen in de groep
3
Verantwoordelijkheid nemen
- voor de groep - voor jezelf
Ik voel me zeer verantwoordelijk voor het resultaat van de groep en lever daaraan mijn bijdrage
Ik voel me vaak verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik lever hieraan mijn bijdrage
Ik voel me pas verantwoordelijk voor het resultaat van de groep als ik daarop word aangesproken
Ik voel me niet verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik reageer negatief als ik op mijn verantwoordelijkheid word aangesproken.
3
Initiatief tonen Ik toon duidelijk initiatief
Ik toon meestal initiatief, maar heb soms wat aansturing nodig
Ik heb vaak aansturing nodig eer ik initiatief toon
Ik doe alleen maar iets als een ander het vraagt
3
45
Procesverslag Jesse Mathôt Verslag bijgewoonde profielwerkstukpresentaties: De profielwerkstukpresentatie die ik heb bijgewoond waren: Aardbeving bestendig bouwen en Is gamen een maatschappelijk probleem? Ik had deze presentaties gekozen omdat aardrijkskundige onderwerpen en gamen mij aanspreken. Over beide presentaties kan ik zeggen dat ze goed voorbereid waren en ook interessant. Bij de presentatie over gamen was er één leerling. Hij had veel tekst die professioneel overkwam en hij kwam goed uit zijn woorden. Hij had zich echt verdiept in het onderwerp en had werkelijk alle punten waar je maar aan kunt denken die gerelateerd waren aan het onderwerp gesproken. Hij had veel bronnen gebruikt en kwam daarmee uiteindelijk op een ijzersterke conclusie die geweldig beargumenteerd was. De presentatie over aardbeving bestendig bouwen was ook erg interessant. De twee leerlingen hadden minder dia’s voor de presentatie, maar in plaats daarvan hadden ze model gebouwd die aantoonde hoe de frequentie van een aardbevind gebouwen beïnvloedde. De demonstratie was echt doeltreffend en goed gemaakt. De kon de invloed duidelijk zien en deze werd naderhand nog besproken. Plan van aanpak: Ons/mijn plan van aanpak is te vinden in ons hoofddocument. Processturing: Onze werkwijze was als volgt: iedereen had zijn eigen deelonderwerp om zich in te verdiepen, iets dat je zelf het meest interessant vond. Iedereen ging dus aan de slag met zijn eigen onderwerp en werkte hier dan aan als hij/zij tijd had. Verder kwamen we dan vaak bijeen om de gang van zaken te bespreken met elkaar, om eventuele ideeën uit te wisselen en bronnen door te sturen. Ik persoonlijk vond deze manier doeltreffend omdat iedereen zich specialiseert en niet kris kras door elkaar werkt. Dit geeft orde en je weet zelf altijd precies wat je moet doen en hoe. Deze werkwijze was consistent, we hebben er eigenlijk niks aan verandert omdat alles op deze manier prima verliep. Planning: Ons groepje had bij het begin van het profielwerkstuk een planning gemaakt. De planning was losjes en gaf ruimte om flexibel te kunnen werken aan het profielwerkstuk. Wij hebben ons aan deze planning gehouden. Dit is ons gelukt door duidelijke regels op te stellen met elkaar over wat we wel en niet zouden doen in combinatie met een aantal deadlines voor bepaalde stukken. Informatievaardigheden: De bronnen die ik heb gebruikt zijn voornamelijk van het internet en ook wel uit boeken. Het internet gaf mij toegang tot veel bruikbare informatie, soms makkelijk te vinden en soms pas na dieper onderzoek. Het internet staat namelijk boordevol interessante en vakkundige artikelen die perfect waren om informatie uit te halen. De bronnen heb ik beoordeeld en vergeleken met andere sites om te zien of die hetzelfde verhaal vertelden. Ook heb ik gekeken naar de datum, want verouderde informatie kan incorrect zijn. Ook vertrouwde ik op mijn eigen aardrijkskundige kennis, want vaak heb je zelf ook het idee als iets niet helemaal klopt. Het studiecentrum, daar hebben wij eigenlijk niet zo veel gebruikt van gemaakt, behalve dat wij daar in onze tussenuren vaak hebben gewerkt.
46
Mijn bronnen: https://www.le.ac.uk/gl/ads/SiberianTraps/Introduction.html http://siberia.mit.edu/research http://www.kennislink.nl/publicaties/de-perm-trias-massa-extinctie “How the universe works” ( documantaire ) http://www.onweer-online.nl/wiki/convergente-plaatgrens http://www.reisvormen.nl/ijsland/vulkanen-ijsland.htm http://www.ijsland-info.nl/geologie.html http://www.kennislink.nl/publicaties/eerste-fotosynthese-maakte-aarde-tot-diepvries http://wetenschap.infonu.nl/sterrenkunde/80551-hoe-is-de-aarde-ontstaan-het-verhaal-van-onze-planeet.html De geo, systeem Aarde https://www.scientias.nl/langste-continentale-vulkaanketen-ter-wereld-ontdekt/ https://www.britannica.com/place/Ross-Island https://en.wikipedia.org/wiki/Ross_Island http://www.kennislink.nl/publicaties/kan-aardwarmte-opraken--2 https://www.scientias.nl/hoe-is-de-maan-eigenlijk-ontstaan/ http://wetenschap.infonu.nl/sterrenkunde/80551-hoe-is-de-aarde-ontstaan-het-verhaal-van-onze-planeet.html http://www.vulkanisme.nl/vulkanische-verschijnselen.php Rubic samenwerking :
Rubric samenwerking: Jesse
3 2 1 0 Score
Actief luisteren - luisteren - samenvatten
Ik luister aandachtig naar de inbreng van de groepsgenoten en vat op een juiste manier samen wat gezegd is
Ik luister vaak naar de inbreng van de groepsgenoten en vat samen wat gezegd is
Ik luister soms naar de inbreng van de groepsgenoten en vat onvoldoende samen wat gezegd is
Ik hoor zelden waar de groep het over heeft en kan dat niet samenvatten
2
Omgaan met kritiek
Ik pas mijn gedrag of werk aan als kritiek terecht is. Ik voel me niet als persoon aangevallen
Ik pas regelmatig mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me zo nu en dan als persoon aangevallen
Ik pas mijn gedrag of werk soms aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me vaak als persoon aangevallen
Ik pas zelden mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik word boos of onverschillig
3
Participeren in groepswerk
- voorzitter - notulant - organisator - o.d.
Ik kan alle rollen en taken die bij groepswerk horen goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken van groepswerk goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken die bij groepswerk horen uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
Ik kan maar een taak of rol die bij groepswerk hoort uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
2
2Afspraken nakomen
Ik kom alle gemaakte afspraken na
Ik kom meestal de gemaakte afspraken na
Ik moet vaak aan afspraken herinnerd worden
Ik kom mijn afspraken niet na
3
Voor jezelf opkomen
Ik durf een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik durf meestal een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik heb moeite mijn standpunt te verdedigen
Ik neem pas een standpunt in na gesprek met mijn groepsgenoten
3
Teamwork
- werksfeer
- rekening houden
Ik heb plezier in het werken met elkaar en stimuleer dat er goed wordt samengewerkt
Ik heb regelmatig plezier in het werken met elkaar en pas me aan de sfeer in de groep
Ik heb lang niet altijd plezier in het werken met elkaar en pas me met moeite aan de sfeer in de groep
Ik vind werken met elkaar niet prettig en kan moeilijk meedoen in de groep
3
47
met elkaar
Verantwoordelijkheid nemen
- voor de groep - voor jezelf
Ik voel me zeer verantwoordelijk voor het resultaat van de groep en lever daaraan mijn bijdrage
Ik voel me vaak verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik lever hieraan mijn bijdrage
Ik voel me pas verantwoordelijk voor het resultaat van de groep als ik daarop word aangesproken
Ik voel me niet verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik reageer negatief als ik op mijn verantwoordelijkheid word aangesproken.
2
Initiatief tonen Ik toon duidelijk initiatief
Ik toon meestal initiatief, maar heb soms wat aansturing nodig
Ik heb vaak aansturing nodig eer ik initiatief toon
Ik doe alleen maar iets als een ander het vraagt
3
Rubric samenwerking: Chantal
3 2 1 0 Score
Actief luisteren - luisteren - samenvatten
Ik luister aandachtig naar de inbreng van de groepsgenoten en vat op een juiste manier samen wat gezegd is
Ik luister vaak naar de inbreng van de groepsgenoten en vat samen wat gezegd is
Ik luister soms naar de inbreng van de groepsgenoten en vat onvoldoende samen wat gezegd is
Ik hoor zelden waar de groep het over heeft en kan dat niet samenvatten
3
Omgaan met kritiek
Ik pas mijn gedrag of werk aan als kritiek terecht is. Ik voel me niet als persoon aangevallen
Ik pas regelmatig mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me zo nu en dan als persoon aangevallen
Ik pas mijn gedrag of werk soms aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me vaak als persoon aangevallen
Ik pas zelden mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik word boos of onverschillig
3
Participeren in groepswerk
- voorzitter - notulant - organisator - o.d.
Ik kan alle rollen en taken die bij groepswerk horen goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken van groepswerk goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken die bij groepswerk horen uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
Ik kan maar een taak of rol die bij groepswerk hoort uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
3
Afspraken nakomen
Ik kom alle gemaakte afspraken na
Ik kom meestal de gemaakte afspraken na
Ik moet vaak aan afspraken herinnerd worden
Ik kom mijn afspraken niet na
3
Voor jezelf opkomen
Ik durf een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik durf meestal een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik heb moeite mijn standpunt te verdedigen
Ik neem pas een standpunt in na gesprek met mijn groepsgenoten
2
Teamwork
- werksfeer
- rekening houden met elkaar
Ik heb plezier in het werken met elkaar en stimuleer dat er goed wordt samengewerkt
Ik heb regelmatig plezier in het werken met elkaar en pas me aan de sfeer in de groep
Ik heb lang niet altijd plezier in het werken met elkaar en pas me met moeite aan de sfeer in de groep
Ik vind werken met elkaar niet prettig en kan moeilijk meedoen in de groep
3
Verantwoordelijkheid nemen
- voor de groep - voor jezelf
Ik voel me zeer verantwoordelijk voor het resultaat van de groep en lever daaraan mijn bijdrage
Ik voel me vaak verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik lever hieraan mijn bijdrage
Ik voel me pas verantwoordelijk voor het resultaat van de groep als ik daarop word aangesproken
Ik voel me niet verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik reageer negatief als ik op mijn verantwoordelijkheid word aangesproken.
2
Initiatief tonen Ik toon duidelijk initiatief
Ik toon meestal initiatief, maar heb soms wat aansturing nodig
Ik heb vaak aansturing nodig eer ik initiatief toon
Ik doe alleen maar iets als een ander het vraagt
3
48
Rubric samenwerking : Iris
3 2 1 0 Score
Actief luisteren - luisteren - samenvatten
Ik luister aandachtig naar de inbreng van de groepsgenoten en vat op een juiste manier samen wat gezegd is
Ik luister vaak naar de inbreng van de groepsgenoten en vat samen wat gezegd is
Ik luister soms naar de inbreng van de groepsgenoten en vat onvoldoende samen wat gezegd is
Ik hoor zelden waar de groep het over heeft en kan dat niet samenvatten
3
Omgaan met kritiek
Ik pas mijn gedrag of werk aan als kritiek terecht is. Ik voel me niet als persoon aangevallen
Ik pas regelmatig mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me zo nu en dan als persoon aangevallen
Ik pas mijn gedrag of werk soms aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me vaak als persoon aangevallen
Ik pas zelden mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik word boos of onverschillig
2
Participeren in groepswerk
- voorzitter - notulant - organisator - o.d.
Ik kan alle rollen en taken die bij groepswerk horen goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken van groepswerk goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken die bij groepswerk horen uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
Ik kan maar een taak of rol die bij groepswerk hoort uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
3
Afspraken nakomen
Ik kom alle gemaakte afspraken na
Ik kom meestal de gemaakte afspraken na
Ik moet vaak aan afspraken herinnerd worden
Ik kom mijn afspraken niet na
3
Voor jezelf opkomen
Ik durf een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik durf meestal een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik heb moeite mijn standpunt te verdedigen
Ik neem pas een standpunt in na gesprek met mijn groepsgenoten
2
Teamwork
- werksfeer
- rekening houden met elkaar
Ik heb plezier in het werken met elkaar en stimuleer dat er goed wordt samengewerkt
Ik heb regelmatig plezier in het werken met elkaar en pas me aan de sfeer in de groep
Ik heb lang niet altijd plezier in het werken met elkaar en pas me met moeite aan de sfeer in de groep
Ik vind werken met elkaar niet prettig en kan moeilijk meedoen in de groep
3
Verantwoordelijkheid nemen
- voor de groep - voor jezelf
Ik voel me zeer verantwoordelijk voor het resultaat van de groep en lever daaraan mijn bijdrage
Ik voel me vaak verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik lever hieraan mijn bijdrage
Ik voel me pas verantwoordelijk voor het resultaat van de groep als ik daarop word aangesproken
Ik voel me niet verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik reageer negatief als ik op mijn verantwoordelijkheid word aangesproken.
3
Initiatief tonen Ik toon duidelijk initiatief
Ik toon meestal initiatief, maar heb soms wat aansturing nodig
Ik heb vaak aansturing nodig eer ik initiatief toon
Ik doe alleen maar iets als een ander het vraagt
3
49
Procesverslag Chantal Haligowski
Verslag bijgewoonde profielwerkstukpresentaties: Vorig jaar heb ik twee presentaties bijgewoond, de eerste die ik had gezien ging over boekverfilmingen en werd gepresenteerd door twee meisjes (naam onbekend) Ik koos voor deze pesentatie omdat ik zelf graag lees en ook veel boekverfilmingen heb gezien, de presentatie was goed voorbereid en er werd luidt en duidelijk gesproken en veel in de klas gekeken. Helaas las een van de meiden te veel op van haar blad vergeleken met de ander, ze hadden in hun powerpoint alle belangrijke invormatie in steekwoorden verwerkt en hadden ook overzichtlijke circeldiagrammen als toevoeging voor hun uitleg. De tweede pesentatie ging over adoptie, ik koos beuwst voor dit onderwerp omdat ik zelf zat te denken aan het adopteren van een kind later, en ook omdat ik er weinig over wist. Het meisje dat de presentatie gaf wist duidelijk wat ze vertelde, ook kon ze heel boeiend vertellen. Een min puntje was het feit dat ze in plaats van steekwoorden hele zinnen in haar powerpoint had, voor de rest was duidelijk te zien dat ze er echt tijd in had gestoken. Aan het eind van har presentatie ondervoeg ze het publiek om te checken of we wel god hadden geluisterd. Plan van aanpak: Ons/mijn plan van aanpak is te vinden in ons hoofddocument. Processturing: Ons groepje had had een goede verdeling van taken en deelonderwerpen, iedereen kon zich dus goed concentreren op de onderwerpen waar hij of zij het meeste van af wist. De meeste tijd werkte iedere voor zich aan zijn of haar stuk, af en toe kwam de groep bij elkaar om dingen te bespreken en om elkaars stukje door te nemen en desnoods tips te geven over wat er aangevuld kon worden. De eisen over wat wanneer af moest zijn werden goed duidelijk gemaakt en door een flexibele werkwijze kon ook aan deze iesen worden voldaan. Planning: Wij hadden als groep aan het begin al afspraken gemaakt over wie wat moest doen, ondanks dat de planning heel soepel was hadden we de meeste dingen wel op tijd af. Alleen kwamen we er iets te laat achter dat we nog een processverslag moesten maken en ook waren er wat problemen met de figuren doordat onze planning misschien iets te soepel was. Vooral de laatse paar weken voor de dealine moesten wij allemaal een tandje bijschakelen om alles zo goed als maar mogelijk af te hebben. Wat wou je leren bij het maken van deze opdracht? Omdat ik een biologisch profiel heb, wilde ik door middel van dit werkstuk iets meer te weten komen over de invloeden van vulkanen op het abiotische en het biotische, dat is overigens ook precies waar mijn deelvraag over gaat. Informatievaardigheden: Ik heb al mijn informatie voornamelijk van internet, een klein deel is eigen kennis/ inzicht. Het zoeken naar informatie ging zeer moeizaam en het was lastig te bepalen
50
of een bron wel of niet geloofwaardig was, gezien het feit dat bijna op elke website hetzelfde stond was het makkelijk te zien wanneer iets echt totale onzin was. Behalve internet, wilde ik een docent aardrijkskunde van de Universiteit Amsterdam benaderen, ook probeerde ik informatie te verkrijgen van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap. Bij beide werd mij de informatie geweigerd. Wat mij dwong om mijn zoektocht naar bronnen te beperken tot het internet. Mijn bronnen: http://wetenschap.infonu.nl/natuurverschijnselen/124424-black-smokers-de-
oorsprong-van-het-leven.html
http://www.algma.com/hoe-beinvloeden-vulkanen-de-abiotische_88928152/ - -
https://www.scientias.nl/uitbarstende-supervulkanen-kostten-helft-van-alle-
diersoorten-de-kop/
http://www.vulkanisme.nl/begrippenlijst/vulkaanas.php
http://www.nationalgeographic.nl/artikel/vulkaanuitbarstingen-kunnen-beter-worden-
voorspeld
http://www.nemokennislink.nl/publicaties/vulkanen
http://www.nemokennislink.nl/publicaties/vulkaanobservatie-en-economie
http://wetenschap.infonu.nl/techniek/10441-wat-is-geothermische-energie.html
Rubic samenwerking :
Rubric samenwerking: Chantal
3 2 1 0 Score
Actief luisteren - luisteren - samenvatten
Ik luister aandachtig naar de inbreng van de groepsgenoten en vat op een juiste manier samen wat gezegd is
Ik luister vaak naar de inbreng van de groepsgenoten en vat samen wat gezegd is
Ik luister soms naar de inbreng van de groepsgenoten en vat onvoldoende samen wat gezegd is
Ik hoor zelden waar de groep het over heeft en kan dat niet samenvatten
3
Omgaan met kritiek
Ik pas mijn gedrag of werk aan als kritiek terecht is. Ik voel me niet als persoon aangevallen
Ik pas regelmatig mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me zo nu en dan als persoon aangevallen
Ik pas mijn gedrag of werk soms aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me vaak als persoon aangevallen
Ik pas zelden mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik word boos of onverschillig
3
Participeren in groepswerk
- voorzitter - notulant - organisator - o.d.
Ik kan alle rollen en taken die bij groepswerk horen goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken van groepswerk goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken die bij groepswerk horen uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
Ik kan maar een taak of rol die bij groepswerk hoort uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
2
Afspraken nakomen
Ik kom alle gemaakte afspraken na
Ik kom meestal de gemaakte afspraken na
Ik moet vaak aan afspraken herinnerd worden
Ik kom mijn afspraken niet na
3
Voor jezelf opkomen
Ik durf een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik durf meestal een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik heb moeite mijn standpunt te verdedigen
Ik neem pas een standpunt in na gesprek met mijn groepsgenoten
2
Teamwork
- werksfeer
Ik heb plezier in het werken met elkaar en stimuleer dat er goed wordt
Ik heb regelmatig plezier in het werken met elkaar en pas me aan de
Ik heb lang niet altijd plezier in het werken met elkaar en pas me met
Ik vind werken met elkaar niet prettig en kan moeilijk meedoen in de groep
3
51
- rekening houden met elkaar
samengewerkt sfeer in de groep moeite aan de sfeer in de groep
Verantwoordelijkheid nemen
- voor de groep - voor jezelf
Ik voel me zeer verantwoordelijk voor het resultaat van de groep en lever daaraan mijn bijdrage
Ik voel me vaak verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik lever hieraan mijn bijdrage
Ik voel me pas verantwoordelijk voor het resultaat van de groep als ik daarop word aangesproken
Ik voel me niet verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik reageer negatief als ik op mijn verantwoordelijkheid word aangesproken.
3
Initiatief tonen Ik toon duidelijk initiatief
Ik toon meestal initiatief, maar heb soms wat aansturing nodig
Ik heb vaak aansturing nodig eer ik initiatief toon
Ik doe alleen maar iets als een ander het vraagt
2
Rubric samenwerking : Jesse
3 2 1 0 Score
Actief luisteren - luisteren - samenvatten
Ik luister aandachtig naar de inbreng van de groepsgenoten en vat op een juiste manier samen wat gezegd is
Ik luister vaak naar de inbreng van de groepsgenoten en vat samen wat gezegd is
Ik luister soms naar de inbreng van de groepsgenoten en vat onvoldoende samen wat gezegd is
Ik hoor zelden waar de groep het over heeft en kan dat niet samenvatten
3
Omgaan met kritiek
Ik pas mijn gedrag of werk aan als kritiek terecht is. Ik voel me niet als persoon aangevallen
Ik pas regelmatig mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me zo nu en dan als persoon aangevallen
Ik pas mijn gedrag of werk soms aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me vaak als persoon aangevallen
Ik pas zelden mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik word boos of onverschillig
3
Participeren in groepswerk
- voorzitter - notulant - organisator - o.d.
Ik kan alle rollen en taken die bij groepswerk horen goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken van groepswerk goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken die bij groepswerk horen uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
Ik kan maar een taak of rol die bij groepswerk hoort uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
3
Afspraken nakomen
Ik kom alle gemaakte afspraken na
Ik kom meestal de gemaakte afspraken na
Ik moet vaak aan afspraken herinnerd worden
Ik kom mijn afspraken niet na
2
Voor jezelf opkomen
Ik durf een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik durf meestal een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik heb moeite mijn standpunt te verdedigen
Ik neem pas een standpunt in na gesprek met mijn groepsgenoten
3
Teamwork
- werksfeer
- rekening houden met elkaar
Ik heb plezier in het werken met elkaar en stimuleer dat er goed wordt samengewerkt
Ik heb regelmatig plezier in het werken met elkaar en pas me aan de sfeer in de groep
Ik heb lang niet altijd plezier in het werken met elkaar en pas me met moeite aan de sfeer in de groep
Ik vind werken met elkaar niet prettig en kan moeilijk meedoen in de groep
3
Verantwoordelijkheid nemen
- voor de groep - voor jezelf
Ik voel me zeer verantwoordelijk voor het resultaat van de groep en lever daaraan mijn bijdrage
Ik voel me vaak verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik lever hieraan mijn bijdrage
Ik voel me pas verantwoordelijk voor het resultaat van de groep als ik daarop word aangesproken
Ik voel me niet verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik reageer negatief als ik op mijn verantwoordelijkheid word aangesproken.
3
Initiatief tonen Ik toon duidelijk initiatief
Ik toon meestal initiatief, maar heb soms wat aansturing nodig
Ik heb vaak aansturing nodig eer ik initiatief toon
Ik doe alleen maar iets als een ander het vraagt
3
52
Rubric samenwerking : Iris
3 2 1 0 Score
Actief luisteren - luisteren - samenvatten
Ik luister aandachtig naar de inbreng van de groepsgenoten en vat op een juiste manier samen wat gezegd is
Ik luister vaak naar de inbreng van de groepsgenoten en vat samen wat gezegd is
Ik luister soms naar de inbreng van de groepsgenoten en vat onvoldoende samen wat gezegd is
Ik hoor zelden waar de groep het over heeft en kan dat niet samenvatten
3
Omgaan met kritiek
Ik pas mijn gedrag of werk aan als kritiek terecht is. Ik voel me niet als persoon aangevallen
Ik pas regelmatig mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me zo nu en dan als persoon aangevallen
Ik pas mijn gedrag of werk soms aan als kritiek hierop terecht is. Ik voel me vaak als persoon aangevallen
Ik pas zelden mijn gedrag of werk aan als kritiek hierop terecht is. Ik word boos of onverschillig
3
Participeren in groepswerk
- voorzitter - notulant - organisator - o.d.
Ik kan alle rollen en taken die bij groepswerk horen goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken van groepswerk goed uitvoeren
Ik kan een beperkt aantal rollen en taken die bij groepswerk horen uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
Ik kan maar een taak of rol die bij groepswerk hoort uitvoeren. Dit lukt soms wel en soms niet
3
Afspraken nakomen
Ik kom alle gemaakte afspraken na
Ik kom meestal de gemaakte afspraken na
Ik moet vaak aan afspraken herinnerd worden
Ik kom mijn afspraken niet na
3
Voor jezelf opkomen
Ik durf een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik durf meestal een standpunt in te nemen en het te verdedigen
Ik heb moeite mijn standpunt te verdedigen
Ik neem pas een standpunt in na gesprek met mijn groepsgenoten
2
Teamwork
- werksfeer
- rekening houden met elkaar
Ik heb plezier in het werken met elkaar en stimuleer dat er goed wordt samengewerkt
Ik heb regelmatig plezier in het werken met elkaar en pas me aan de sfeer in de groep
Ik heb lang niet altijd plezier in het werken met elkaar en pas me met moeite aan de sfeer in de groep
Ik vind werken met elkaar niet prettig en kan moeilijk meedoen in de groep
3
Verantwoordelijkheid nemen
- voor de groep - voor jezelf
Ik voel me zeer verantwoordelijk voor het resultaat van de groep en lever daaraan mijn bijdrage
Ik voel me vaak verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik lever hieraan mijn bijdrage
Ik voel me pas verantwoordelijk voor het resultaat van de groep als ik daarop word aangesproken
Ik voel me niet verantwoordelijk voor het resultaat van de groep. Ik reageer negatief als ik op mijn verantwoordelijkheid word aangesproken.
3
Initiatief tonen Ik toon duidelijk initiatief
Ik toon meestal initiatief, maar heb soms wat aansturing nodig
Ik heb vaak aansturing nodig eer ik initiatief toon
Ik doe alleen maar iets als een ander het vraagt
3
53
Bibliografie
(sd). Opgehaald van http://www.kennislink.nl/publicaties/kan-aardwarmte-opraken--2
https://www.scientias.nl/hoe-is-de-maan-eigenlijk-ontstaan/
(2011 - 2016). Opgehaald van Algemeen Vulkanisme: http://www.vulkanisme.nl/
Bosman, H. (2011). Vulkanen. Opgehaald van
http://www.cmo.nl/pdf/smo/vulkanen.pdf
Bruys, a. W. (2014, januari 18). 6 soorten vulkanen : Aardrijkskunde: type vulkanen.
Opgehaald van https://www.youtube.com/watch?v=PSd9Ta3trRg
Bunder, H. v., & Padmos, d. J. (2011). Systeem Aarde. ThiemeMeulenhoff BV:
ThiemeMeulenhoff.
Channel, D. (Regisseur). (2010-2015). How the universe works [Film].
Christiaens, J. (2014). Hoofdstuk 3. Natuurgeweld deel 2. Opgehaald van
http://slideplayer.nl/slide/2214187/
Een vulkaan maken van klei. (sd). Opgehaald van http://nl.wikihow.com/Een-vulkaan-
maken-van-klei
Eerste fotosynthese maakte aarde tot diepvries. (2005, september 22). Opgehaald
van http://www.nemokennislink.nl/publicaties/eerste-fotosynthese-maakte-
aarde-tot-diepvries
Enceclopeadia Brittanica. (2016). Opgehaald van
https://www.britannica.com/place/Ross-Island
https://en.wikipedia.org/wiki/Ross_Island
Ezequias. (2014, april 23). Hoe beïnvloeden vulkanen de abiotische? Opgehaald van
algma.nl: http://www.algma.com/hoe-beinvloeden-vulkanen-de-
abiotische_88928152/
Harrys. (2011, augustus 18). Hoe is de Aarde ontstaan? Het verhaal van onze
planeet! Opgehaald van http://wetenschap.infonu.nl/sterrenkunde/80551-hoe-
is-de-aarde-ontstaan-het-verhaal-van-onze-planeet.html
Klompmaker, A. (2008, april 3). Vulkaanobservatie en economie. Opgehaald van
http://www.nemokennislink.nl/publicaties/vulkaanobservatie-en-economie
Klompmaker, A. (2008, april 24). Vulkanen. Opgehaald van
http://www.nemokennislink.nl/publicaties/vulkanen
54
Kraaijvanger, C. (2015, september 15). Langste continentale vulkaanketen ter werld
ontdekt. Opgehaald van https://www.scientias.nl/langste-continentale-
vulkaanketen-ter-wereld-ontdekt/
kvandiepen. (2014, januari 1). Black Smokers - de oorsprong van het leven.
Opgehaald van http://wetenschap.infonu.nl/natuurverschijnselen/124424-
black-smokers-de-oorsprong-van-het-leven.html
Redactie. (2014, oktober 29). Hete lavastroom op Hawaii bereikt bewoond gebied.
Opgehaald van http://www.hln.be/hln/nl/2654/Extreme-
Aarde/article/detail/2105818/2014/10/29/Hete-lavastroom-op-Hawaii-bereikt-
bewoond-gebied.dhtml
Reisvormen. (2016). Opgehaald van http://www.reisvormen.nl/ijsland/vulkanen-
ijsland.htm%20http:/www.ijsland-info.nl/geologie.html
Saunders, A. (2009, maart 6). The Siberian Traps - Introduction. Opgehaald van
https://www.le.ac.uk/gl/ads/SiberianTraps/Index.html
scientias. (sd). Opgehaald van https://www.scientias.nl/uitbarstende-supervulkanen-
kostten-helft-van-alle-diersoorten-de-kop/
The Alternative Source. (2015, augustus 1). Opgehaald van
http://www.wikiternative.nl/wiki/soorten-vulkaanuitbarstingen/
Veld, A. (2013, juni 7). Vulkaanuitbarstingen kunnen beter worden voorspeld.
Opgehaald van http://www.nationalgeographic.nl/artikel/vulkaanuitbarstingen-
kunnen-beter-worden-voorspeld
Vulkanisme.nl. (2009). Opgehaald van http://www.vulkanisme.nl/
Weer online. (sd). Opgehaald van http://www.onweer-online.nl/wiki/convergente-
plaatgrens
55
Afsluiting
Dit was ons profielwerkstuk, dat hier nu eindigt. Wij hopen natuurlijk dat u net zoveel
hiervan heeft opgestoken als wij hebben gedaan door deze aardrijkskundige reis .
Bedankt voor het lezen.
- Jesse Mathot, Iris Hooijer en Chantal Haligowski.
