De gevolgen van de overschrijding van de redelijke termijnde redelijke termijn zelfs de meest...

Faculteit Rechtsgeleerdheid

Universiteit Gent

Academiejaar 2012-13

De gevolgen van de overschrijding van de redelijke

termijn

Masterproef van de opleiding

‘Master in de rechten’

Ingediend door

Guillaume Berckmans

(Studentennr. 00804257)

Promotor: Prof. Dr. Philip Traest

Commissaris: Dr. Tessa Gombeer

2

Inhoudstafel Voorwoord .............................................................................................................................................. 5

Inleiding .................................................................................................................................................. 6

DEEL 1: Omschrijving redelijke termijn ............................................................................... 8

Hoofdstuk 1. Historiek van de redelijke termijn ............................................................................... 8

Hoofdstuk 2: Doelstelling van de redelijke termijn .......................................................................... 10

Hoofdstuk 3: Wettelijke grondslag van de redelijke termijn .......................................................... 13

3.1. Inleiding...................................................................................................................................... 13

3.2. Wettelijke grondslag in supranationale rechtsbronnen ............................................................... 13

3.3.Wettelijke grondslag in interne rechtsbronnen ............................................................................ 14

Hoofdstuk 4: Aanvang en eindpunt van de redelijke termijn ......................................................... 17

4.1. Inleiding...................................................................................................................................... 17

4.2. Aanvang van de redelijke termijn ............................................................................................... 17

4.2.1 Standpunt Europees Hof voor de Rechten van de Mens ...................................................... 17

4.2.2. Standpunt Hof van Cassatie ................................................................................................. 22

4.2.2.1. Hof van Cassatie volgt Europees Hof voor de Rechten van de Mens… ....................... 22

4.2.2.2. …en wijkt af van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens .............................. 25

4.2.3. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens schuift de visie van het Hof van Cassatie

opzij ............................................................................................................................................... 28

4.3. Eindpunt van de redelijke termijn .............................................................................................. 30

4.3.1. Algemeen ............................................................................................................................. 30

4.3.2. Eindpunt bij heropening van de strafprocedure ................................................................... 32

Hoofdstuk 5: Beoordeling van de redelijke termijn ......................................................................... 36

5.1. Algemeen.................................................................................................................................... 36

5.2. Criteria ........................................................................................................................................ 37

5.2.1. Complexiteit van de zaak .................................................................................................... 38

5.1.2. Houding van de verdachte ................................................................................................... 41

5.1.3. Handelswijze van de gerechtelijke autoriteiten ................................................................... 44

5.1.4. Bijkomstige criteria ............................................................................................................. 47

DEEL 2: Gevolgen overschrijding redelijke termijn ....................................................... 49

Hoofdstuk 6: De bevoegde rechtsmachten ........................................................................................ 49

6.1. Inleiding...................................................................................................................................... 49

6.2. Europees Hof voor de Rechten van de Mens ............................................................................. 49

6.3. Vonnisgerechten ......................................................................................................................... 50

6.4. Hof van Cassatie ......................................................................................................................... 50

6.5. Onderzoeksgerechten ................................................................................................................. 51

3

6.5.1. Zaak Kudla van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens ...................................... 51

6.5.2. Arrest van 8 november 2005 van het Hof van Cassatie ...................................................... 54

6.5.3. Arrest van 8 april 2008 van het Hof van Cassatie ............................................................... 55

6.5.4. Gevolgen van het arrest van 8 april 2008 van het Hof van Cassatie ................................... 56

6.5.5 De cassatierechtspraak getoetst aan de Grondwet ................................................................ 58

6.5.6. Besluit .................................................................................................................................. 61

6.5.7. Kritische noot ...................................................................................................................... 62

6.6. Wat met het opsporingsonderzoek? ............................................................................................ 64

Hoofdstuk 7: Rechtsgevolgen bij overschrijding van de redelijke termijn .................................... 66

7.1. Inleiding...................................................................................................................................... 66

7.2. Strafvermindering ....................................................................................................................... 69

7.3. Eenvoudige schuldigverklaring .................................................................................................. 72

7.3.1. Beschrijving ......................................................................................................................... 72

7.3.2. Gevolgen van een eenvoudige schuldigverklaring .............................................................. 75

7.3.2.1. De strafrechter kan oordelen over de burgerlijke vordering ....................................... 75

7.3.2.2. Veroordeling tot teruggave ........................................................................................... 76

7.3.2.3. Veroordeling tot de bijzondere verbeurdverklaring ..................................................... 77

7.3.2.4. De verbeurdverklaring als beveiligingsmaatregel ....................................................... 78

7.3.2.5. Veroordeling tot de kosten ............................................................................................ 78

7.3.2.6. Hoofdelijkheid of niet? ................................................................................................. 79

7.3.2.7. Geen bijdrage voor het bijzonder Fonds tot hulp aan de slachtoffers van opzettelijke

gewelddaden .............................................................................................................................. 80

7.3.2.8. Wel opname in het strafregister ................................................................................... 80

7.3.2.9. Geen ontzetting van recht of afzetting van titels ........................................................... 81

7.3.2.10. Geen publicatie of verspreiding van vonnissen of arresten........................................ 81

7.3.2.11. Geen grond tot wettelijke herhaling ........................................................................... 82

7.3.2.12. Pecuniaire gehoudenheid van de burgerrechtelijk aansprakelijke partij .................. 82

7.3.2.13. Geen sluiting van bepaalde inrichtingen .................................................................... 82

7.3.2.14. Geen beroepsverbod ................................................................................................... 83

7.3.2.15. Geen wettelijke onbekwaamheid ................................................................................ 83

7.3.2.16. Geen verval van het recht tot sturen, tenzij als beveiligingsmaatregel ...................... 84

7.2.3.17. Geen beletsel voor toekomstig uitstel of opschorting ................................................. 84

7.3.2.18. Geen grondslag voor herziening ................................................................................ 84

7.3.2.19. Geen terbeschikkingstelling van de regering ............................................................. 85

7.3.2.20. Geen voorwaardelijke schuldigverklaring ................................................................. 85

7.3.3. Evaluatie eenvoudige schuldigverklaring ............................................................................ 85

4

7.4. Financiële compensatie .............................................................................................................. 87

7.5. Wat met de onderzoeksgerechten? ............................................................................................. 87

Hoofdstuk 8. Is de onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering mogelijk bij

overschrijding van de redelijke termijn? .......................................................................................... 89

8.1. Inleiding...................................................................................................................................... 89

8.2. Visie van het Hof van Cassatie ................................................................................................... 90

8.3. Kritiek: Moet de onontvankelijkheid of het verval niet mogelijk zijn? ...................................... 94

Conclusie ............................................................................................................................................. 103

Bibliografie .......................................................................................................................................... 107

1.RECHTSPRAAK ......................................................................................................................... 107

1.1.Supranationale rechtspraak .................................................................................................... 107

1.2.Belgische rechtspraak ............................................................................................................ 110

2.RECHTSLEER ............................................................................................................................. 112

2.1.Bijdragen in tijdschriften ....................................................................................................... 112

2.2.Boeken ................................................................................................................................... 115

2.3.Verzamelwerken .................................................................................................................... 116

5

Voorwoord

Een masterproef is een werk van lange adem en kan gezien worden als het sluitstuk van mijn

vijfjarige opleiding Rechten. Het is dan ook passend om in dit voorwoord een dankwoordje te

richten aan alle personen die mij gedurende deze periode gesteund hebben.

In de eerste plaats wil ik mijn ouders bedanken voor de kans die zij mij geboden hebben om

deze opleiding aan te vatten. Al die jaren kon ik op hen rekenen en vooral in de

examenperiodes waren zij een grote steun.

Eveneens wens ik mijn dank te betuigen aan Prof. Dr. Philip Traest die zich bereid stelde de

taak van promotor op te nemen. Ook gaat er een speciaal dankwoordje uit naar mijn

commissaris, Dr. Tessa Gombeer. Ik dank haar voor de feedback die zij op een enthousiaste

en vriendelijk wijze gaf.

Tot slot wil ik mijn vriendin Camille bedanken voor het nalezen van mijn masterproef.

6

Inleiding

1. Ik prijs mezelf gelukkig met het feit dat ik de laatste twee jaar heb mogen werken rond een

onderwerp dat mij uitermate heeft geboeid. Bij de bekendmaking van de onderwerpen in het

eerste jaar van de masteropleiding Rechten was het voor mij al snel duidelijk. Ik wou een

thema behandelen uit de rechtstak van het strafrecht. Bewust heb ik uit deze rechtstak

gekozen voor een onderwerp dat nog niet uitvoerig was behandeld in de vorige jaren van de

opleiding Rechten. Het was dan ook een redelijk grote sprong in het duister toen ik opteerde

voor het onderwerp ‘de gevolgen van de overschrijding van de redelijke termijn’. Uiteindelijk

bleek het een keuze die ik mij allerminst heb beklaagd.

2. De schending van de redelijke termijn is zeer actueel. Elke strafprocedure moet binnen een

bepaald tijdsbestek worden afgehandeld. Deze verplichting kent in ons rechtsstelsel een

dubbele voedingsbodem: enerzijds de bepalingen betreffende de verjaring van de

strafvordering die uit misdrijven ontstaan, anderzijds de vereiste dat over de strafvordering

wordt geoordeeld binnen een redelijke termijn. Het recht op berechting van zijn zaak binnen

een redelijke termijn is opgenomen in zowel supranationale als interne rechtsbronnen. Daar

waar de meesten vertrouwd zijn met de verjaring van de strafvordering en de daarbij horende

gevolgen, zijn er een heel stuk minder die weten wat de vereiste van berechting binnen een

redelijke termijn precies inhoudt. Nochtans wordt de laatste jaren de overschrijding van de

redelijke termijn meer en meer opgeworpen in strafzaken. Heden ten dage is de schending van

de redelijke termijn zelfs de meest ingeroepen bepaling voor het Europees Hof voor de

Rechten van de Mens.

3. Het opzet van deze masterproef is dan ook om een duidelijk beeld te schetsen van de

redelijke termijn en te preciseren wat de gevolgen zijn van een overschrijding van deze

termijn. Veel aandacht wordt er hier besteed aan twee specifieke probleemgevallen. Deze zijn

met name de bevoegdheid van de onderzoeksgerechten om de overschrijding van de redelijke

termijn vast te stellen en te sanctioneren, en de eventuele mogelijkheid om de

onontvankelijkheid of het verval uit te spreken als sanctie bij overschrijding van de redelijke

termijn.

Ik heb er voor gekozen om mijn masterproef op te splitsen in twee delen. In deel 1 tracht ik de

redelijke termijn te omschrijven zodat men een duidelijk beeld krijgt van wat nu precies

bedoeld wordt met deze termijn. Dit deel bevat vijf hoofdstukken, waarvan de eerste drie

relatief kort zijn en de laatste twee een stuk uitgebreider.

In het eerste hoofdstuk wordt een duiding gegeven van de historiek van de redelijke termijn.

Het volgende hoofdstuk omschrijft de doelstelling van de redelijke termijn. Vanuit het

uitgangspunt van deze doelstelling kan immers een zeer duidelijk verschil gevonden worden

met de verjaring van de strafvordering. In hoofdstuk drie wordt de aandacht verlegd naar de

wettelijke grondslag van de redelijke termijn. De waarborg van een berechting van zijn

strafzaak binnen een redelijke termijn is namelijk opgenomen in zowel supranationale

rechtsbronnen als in interne rechtsbronnen. Het eerste meer uitgebreide hoofdstuk van deze

7

masterproef handelt over de aanvang en het eindpunt van de redelijke termijn. Het is immers

noodzakelijk om precies deze tijdstippen te kunnen aanduiden, omdat ze cruciaal zijn bij de

beoordeling van de redelijke termijn. Het laatste hoofdstuk van deel 1 handelt dan ook over

deze beoordeling van de redelijke termijn. Er wordt hier duiding gegeven bij de belangrijkste

criteria die zowel het Europees Hof voor de Rechten van de Mens als de Belgische

rechtscolleges gebruiken om te beoordelen of de duur van de afhandeling van de strafzaak al

dan niet redelijk was.

Deel twee van deze masterproef probeert een duidelijk beeld weer te geven van wat de

gevolgen zijn wanneer deze redelijke termijn overschreden is. Dit deel bevat drie uitgebreide

hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk van dit deel wordt bepaald welke rechtsmachten

bevoegd zijn om de redelijke termijn te beoordelen en bijgevolg aan een overschrijding van

deze termijn sancties kunnen verbinden. Daarna wordt dieper ingegaan op de vraag welke

rechtsgevolgen of sancties verbonden kunnen worden aan het feit dat de redelijke termijn

overschreden is. Hierbij heeft zowel de rechtspraak van het Hof van Cassatie als de wetgever

een belangrijke rol gespeeld. Het laatste hoofdstuk handelt over een specifieke sanctie bij de

overschrijding van de redelijke termijn. Het gaat hier over de onontvankelijkheid of het verval

van de strafvordering. Gedurende vele jaren woedt er immers reeds een discussie in de

Belgische rechtsleer of deze sanctie al dan niet mogelijk moet zijn bij een overschrijding van

de redelijke termijn. Ook het Hof van Cassatie heeft hieromtrent door de jaren heen

verschillende visies gehad.

4. Deze masterproef is het resultaat van een uitgebreide literatuurstudie. Vele boeken,

bijdragen in tijdschriften en verzamelwerken zijn gelezen opdat het mogelijk zou zijn voor

mij om een goed inzicht te krijgen in dit onderwerp. Het feit dat ik mij niet heb beperkt tot

slechts enkele literatuurbronnen heeft er ook toe bijgedragen dat ik in aanraking ben gekomen

met verschillende visies van meerdere auteurs. Dit was zeker het geval met betrekking tot de

problematiek van de onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering bij de

overschrijding van de redelijke termijn. Uit al deze visies heb ik getracht om mijn eigen

standpunt te creëren.

Minstens even belangrijk bij het maken van deze masterproef waren de ontelbare arresten

hieromtrent. De regeling zoals die vandaag de dag is, is het resultaat van een jarenlange

ontwikkeling van de jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en de

rechtspraak van het Hof van Cassatie. In deze masterproef wordt dan ook aan de hand van

deze arresten een beeld gegeven van deze evolutie.

8

DEEL 1: Omschrijving redelijke termijn

Hoofdstuk 1. Historiek van de redelijke termijn

5. Heden ten dage is het recht op berechting binnen een redelijke termijn van zeer groot

belang. Dit wordt geïllustreerd door het feit dat dit recht tegenwoordig de meest ingeroepen

bepaling voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens is1. Meer bepaald zou reeds in

2005 ongeveer 60% van de zaken die bij het Europees Hof aanhangig werden gemaakt

betrekking hebben op een overschrijding van de redelijke termijn2. Vandaag de dag ligt dat

percentage nog een stuk hoger. Hierdoor zou men ten onrechte kunnen denken dat de vereiste

van berechting binnen een redelijke termijn een zeer oud rechtsfenomeen is dat reeds

onderhevig is geweest aan een lange rechtsontwikkeling. Dit is echter niet zo. Integendeel, de

vereiste van een berechting binnen een redelijke termijn is namelijk een zeer recent gegeven.

In ons rechtsstelsel werd de redelijke termijn pas ingevoerd door de inwerkingtreding van het

Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens3 in 1955. Het recht op berechting binnen een

redelijke termijn bestaat dus nog geen zestig jaar. Dit Verdrag kwam tot stand in de schoot

van de Raad van Europa. Om tot deze Raad toe te mogen treden is tevens de ratificatie van het

EVRM een noodzakelijke voorwaarde4. Deze Raad van Europa is erin geslaagd via het

EVRM een aantal rechten en vrijheden te waarborgen die eerder in de Universele Verklaring

van de Rechten van de Mens5 waren opgenomen. Het EVRM ging evenwel verder. Zo is het

recht op berechting binnen een redelijke termijn niet opgenomen in de Universele Verklaring

van de Rechten van de Mens6. Naast de vele uiteenlopende rechten die erin zijn vastgelegd,

ontleent het EVRM zijn belang ook aan de oprichting van het Europees Hof voor de Rechten

van de Mens te Straatsburg. Dit is een toezichthoudend orgaan dat een garantie uitmaakt voor

de naleving door de staten van hun verplichtingen die voortvloeien uit het EVRM. Het belang

van dit Hof wordt afgeleid uit het feit dat het Europees Hof onafhankelijk werkt van de

nationale gerechtelijke instanties en de uitspraken van het Hof bindend zijn voor de nationale

staten. Doordat de Raad van Europa steeds meer landen omvat en bijgevolg steeds meer

landen het EVRM ratificeren, is het belang van dit Verdrag dan ook nauwelijks te

onderschatten. Naast de repressieve werking van de jurisprudentie van het Europees Hof voor

de Rechten van de Mens, gaat van de jurisprudentie van dit Hof ook een sterke preventieve

werking uit, omdat de nationale overheden een internationale sanctie willen vermijden7.

1 C. GRABENWARTER, Europäische Menschenrechtskonvention: ein Studienbuch, München, Beck, 2003, 44.

2 S. TRECHSEL, Human Rights in Criminal Proceedings, New York, Oxford University Press, 2005, 135.

3 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (hierna: EVRM), gesloten te

Rome op 4 november 1950, goedgekeurd bij wet van 13 mei 1955 en geratificeerd op 14 juni 1955 (BS 19

augustus 1955). 4 L. ZWAAK, “De genese van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de

fundamentele vrijheden” in S. PARMENTIER (ed.), Mensenrechten tussen retoriek en realiteit, Gent, Mys &

Breesh, 1994, 35-54. 5 Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, aangenomen op 10 december 1948 door de Verenigde

Naties, BS 31 maart 1949. 6 Vgl. art. 6.1 EVRM en de art. 10 en 11.1 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.

7 P. BEKAERT, “Toepassing van het EVRM door de Belgische rechtbanken op het vlak van burgerlijk recht en

strafrecht” in F. MOEYKENS (ed.), De Praktijkjurist VII, Gent, Academia Press, 2003, 17.

9

Dat de waarborg van berechting binnen een redelijke termijn voor het eerst werd opgenomen

in het EVRM, wil echter niet zeggen dat deze waarborg daarna niet meer werd opgenomen in

een andere supranationale rechtsbron. Dit recht werd namelijk ook nog opgenomen in het

Internationaal Verdrag inzake burgerlijke en politieke rechten8. Alhoewel het EVRM en het

IVBPR directe werking hebben in onze interne rechtsorde, is het belang van het IVBPR een

stuk minder groot. De reden hiervoor is dat het IVBPR in veel mindere mate afdwingbaar is

bij gebrek aan een toezichthoudend orgaan, daar waar het EVRM dit wel heeft met het

Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

8 Internationaal Verdrag inzake burgerlijke en politieke rechten (hierna: IVBPR) gesloten te New York op 19

december 1966, goedgekeurd bij wet van 15 mei 1981 (BS 6 juli 1983).

10

Hoofdstuk 2: Doelstelling van de redelijke termijn

6. Bekeken vanuit het oogpunt van de doelstelling vertoont de redelijke termijn een belangrijk

verschilpunt met de verjaring. Traditioneel wordt de bestaansreden van de verjaring van de

strafvervolging uitgelegd door te verwijzen naar het algemeen maatschappelijk belang. Na

verloop van tijd heeft het vervolgen en bestraffen van misdrijven geen sociaal nut meer omdat

de herinnering aan de door het misdrijf gestoorde rechtsorde is uitgewist en de bewijsvoering

ter zake al te moeilijk is geworden. Met andere woorden, de tijd heelt en doet vergeten9.

Terwijl de verjaring van openbare orde is en dus geacht wordt te bestaan in het belang van de

maatschappij10

, is de vereiste van berechting binnen een redelijke termijn een waarborg die

voornamelijk bestaat in het belang van de verdachte. Dat de redelijke termijn bestaat in het

belang van de verdachte blijkt reeds uit het feit dat het recht opgenomen is in het EVRM en

het IVBPR en derhalve als fundamenteel recht wordt beschouwd. Hiermee hebben de

opstellers van deze verdragen te kennen gegeven dat het belang van de verdachte hier

vooropstaat11

. De belangrijkste doelstelling van het recht op berechting binnen een redelijke

termijn bestaat er dan ook in de mate van onzekerheid waarmee een verdachte naar aanleiding

van een tegen hem ingestelde strafvervolging moet leven, zoveel mogelijk te beperken12

. Het

accent ligt daarbij essentieel op de menselijke waardigheid en het beperken van de aantasting

ervan door langdurige strafrechtelijke procedures13

. Dit werd onder meer bepaald in een arrest

van het hof van beroep te Gent14

: “Bij het begrip redelijke termijn ligt het accent op de menselijke waardigheid en het gevaar

dat die ernstig wordt aangetast wanneer een verdenking met onderzoek en vervolging

onnodig lang aansleept”.

Een rechtsstaat neemt de plicht op zich om door een spoedige berechting een langdurige

nodeloze belasting van de mens te vermijden door onrust, leed, zorg, kommer en verweer,

naar aanleiding van de verdenking, onderzoek, beschuldiging en berechting15

. Het morele en

9 M. DE SWAEF, “De redelijke verjaringstermijn” in H.-D. BOSLY, R. BÜTZLER, S. SONCK, M. CHARLIER, R.

DECLERCQ, J. DELVA, J. SMETS, A. DE NAUW, M. DE SWAEF, P. DE VROEDE, J. D’HAENENS, L. DUPONT, C.

ELIAERTS, F. ERDMAN, M. FRANCHIMONT, F. GORLÉ, Ph. HANSE, D. HOLSTERS, G. KELLENS, P. MARCHAL, A.

MEEÙS, J. MESSINNE, Ph. QUARRÉ, J. SACE, A. VANDEPLAS, R. VAN DER STEICHEL, G. VANDER ZWALMEN, J.

VERHAEGEN, R. VERSTRAETEN en B. SPRIET (eds.), Liber Amicorum Marc Châtel, Antwerpen, Kluwer, 1991,

119. 10

Zie hierover J. MEESE, De duur van het strafproces. Onderzoek naar de termijn waarbinnen een

strafprocedure moet of mag worden afgehandeld, Gent, Larcier, 2006, 69. 11

G.J.M. CORSTENS, “De rol van de tijdsfactor in het strafrecht”, RM Themis 1986, 445. 12

L. DECLERCQ , “De redelijke termijn in strafzaken: artikel 6 alinea 1 EVRM” in A. VANDEPLAS en P. ARNOU

(eds.), Strafrecht en strafvordering. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen,

Kluwer, 1996, losbl., nr.7, 3 en J. ROZIE, “Schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn”, RW

1998-99, 2. 13

M. DE SWAEF, “De redelijke verjaringstermijn” in H.-D. BOSLY et al., Liber Amicorum Marc Châtel,

Antwerpen, Kluwer, 1991, 119-120; L. DECLERCQ, “De redelijke termijn of de onredelijke vertraging in

strafzaken: artikel 6, lid 1, van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Rede uitgesproken op de

plechtige openingszitting van het hof van beroep te Gent op 1 september 1988”, RW 1988-89, 380; F.

LAMBRECHTS, “De achterstand in gerechtszaken en de rechten van de mens”, RW 1984-85, 795 en J. MEESE,

“De aanvang van de redelijke termijn bij voortgezette misdrijven: het Hof van Cassatie op zoek naar nieuwe

veroordelingen in Straatsburg?”, noot onder Cass. 21 maart 2006, NC 2006, 320. 14

Gent 25 juni 1987, nr. 60176, onuitg. 15

F. LAMBRECHTS, “De achterstand in gerechtszaken en de rechten van de mens”, RW 1984-85, 795.

11

fysieke leed waartoe een strafzaak aanleiding kan geven, moet dus beperkt worden in de

tijd16

. Men moet immers ook in het achterhoofd houden dat een verdachte of beklaagde geniet

van het vermoeden van onschuld17

.

Of anders gesteld, zoals de toenmalige advocaat-generaal E. Krings het verwoordde in zijn

conclusie voor het arrest van het Hof van Cassatie van 4 oktober 197818

:

“Une personne ne peut rester sous le coup d’une accusation pendant une periode qui excede

le temps raisonnable. Une accusation porte atteinte au credit, au prestige, à l’honneur de

l’accusé. Elle est aussi de nature à lui porter prejudice physiquement, parce qu’elle peut le

demoralizer et entraîner de graves perturbations tant psychologiques que physiologiques. On

ne peut perdre de vue qu’un process penal qui, parfois, reçoit une large publicité, constitue

pour certains un veritable calvaire”19

.

Een gelijkaardige beschrijving van de rechtsgrond van de redelijke termijn werd ook gegeven

in de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens20

:

“the precise aim of this provision in criminal matters is to ensure that accused persons do not

have to lie under a charge for too long”21

.

De onzekerheid mag immers niet te lang duren22

, omdat daardoor de eventuele

psychologische schade bij de dader of het slachtoffer alleen maar groter wordt. Het Europees

Hof voor de Rechten van de Mens heeft ook reeds duidelijk gesteld dat het voor de

beoordeling van de redelijke termijn niet uitmaakt dat de strafvervolging niet tot gevolg zou

hebben dat de verdachte niet beknot wordt in zijn rechten, omdat hij over een vrijheid van

komen en gaan beschikt en enkel ter terechtzitting dient te verschijnen wanneer hij daartoe

wordt opgeroepen23

. Dit is logisch, want ook in dit geval blijft de belasting en de onzekerheid

die langdurige onderzoeken met zich meebrengen voor de verdachte bestaan.

Er kan dus worden besloten dat er geen bijkomende leedtoevoeging mag zijn door de

overschrijding van de redelijke termijn24

.

7. Het zoveel mogelijk beperken van de onzekerheid waarmee een verdachte kampt naar

aanleiding van een tegen hem ingestelde strafvordering, is echter niet de enige functie van het

recht op berechting binnen een redelijke termijn. Naast deze hier bovenvermelde functie, die

16

P. LEMMENS, “De invloed van het Europees Verdrag over de rechten van de mens op bepaalde aspecten van de

strafprocedure in België”, RW 1988-89, nr.31, 803. 17

Corr. Namen 9 november 2000, Journ.proc. 2001, 30. 18

Cass. 4 oktober 1978, Rev.dr.pén. 1979, 64, conclusie E. KRINGS. 19

“Een persoon mag niet in staat van beschuldiging blijven gedurende een periode die de redelijke termijn

overtreft. Een beschuldiging tast immers het aanzien, de faam en de eer aan van de verdachte en kan hem fysiek

treffen daar de beschuldiging ontmoedigend werkt en ernstige stoornissen zowel van psychologische als

fysiologische aard kan veroorzaken. Daarbij mag niet uit het oog worden verloren dat een strafproces dat soms

grote ruchtbaarheid geniet, voor sommige personen een echte lijdensweg uitmaakt.” 20

EHRM 27 juni 1968, Wemhoff t. Duitsland, ECHR 1968, Ser. A, vol.7, 26, § 18. 21

“het precieze doel van deze bepaling (art.6, lid 1 EVRM) is dat in strafzaken de verdachten niet te lang in

staat van beschuldiging worden gehouden”. 22

Of zoals het Hof het uitdrukt: “remaining too long in a state of uncertainty about their fate” (EHRM 10

november 1969, Stögmüller t. Oostenrijk, ECHR 1969, Ser. A, 40, § 5. 23

EHRM 30 maart 2004, Merit t. Ukraïne, § 75. 24

T. DE PELSMAEKER en A. VAN DE GEUCHTE, noot onder Cass. 9 december 1997 in S. PARMENTIER, G.

CRAENEN, Y. HAECK, J.M. HENCKAERTS, P. LEMMENS, F. MEERSSCHAUT, K. RIMANQUE, N. SYBESMA-KNOL,

M. VAN DE PUTTE, B. VANLERBERGHE en M. WOUTERS (eds.), Jaarboek Mensrechten 1997-98, 186.

12

specifiek voorbehouden is voor strafzaken, wees het Europees Hof voor de Rechten van de

Mens er ook reeds op dat een berechting binnen een redelijke termijn noodzakelijk is voor de

effectiviteit en de geloofwaardigheid van justitie25

. Het Hof gebruikte met name de volgende

woorden:

“the importance of rendering justice without delays which might jeopardise its effectiveness

and credibility”26

.

In heel wat gevallen zal een uitspraak die er pas zeer lange tijd na de feiten komt, eerder

controversieel bevonden worden27

, temeer daar alleen een berechting binnen een redelijke

termijn de noodzakelijke waarborgen biedt voor een gedegen bewijsvoering28

.

8. Een berechting binnen een redelijke termijn is echter niet enkel in het belang van de

verdachte zelf, maar ook in het belang van de rechtszekerheid en de goede rechtsbedeling29

.

Niettegenstaande het recht op berechting binnen een redelijke termijn beschouwd wordt als

een recht in hoofde van de verdachte, is het duidelijk dat de verplichting op berechting binnen

een redelijke termijn ook meteen tot gevolg heeft dat een antwoord wordt geboden aan de

diverse problemen die samengaan met een laattijdige berechting. Een zaak die binnen een

redelijke termijn wordt behandeld, zal doorgaans geen moeilijkheden met zich meebrengen

wat betreft de teloorgang van het bewijsmateriaal en net zo min zal de uitspraak vallen op een

ogenblik dat er geen maatschappelijke nood aan bestraffing meer is30

. De grondslagen voor de

verjaring31

kunnen met andere woorden ook worden aangevoerd om het belang van een

berechting binnen een redelijke termijn te benadrukken. Daarom wordt de redelijke termijn

soms ook beschouwd als “een variant op het verjaringsthema”32

. Dat uit de brede waaier van

grondslagen evenwel enkel die aspecten worden gehaald die het belang van de verdachte voor

ogen hebben en niet dat van de maatschappij, is uiteraard omdat de vereiste van berechting

binnen een redelijke termijn nu eenmaal in mensenrechtenverdragen is opgenomen en dan

ook vanuit dat standpunt werd ingevoerd33

. Dit neemt echter niet weg dat een snelle

berechting tegelijkertijd ook het algemeen belang dient.

25

J. MEESE, “De aanvang van de redelijke termijn bij voortgezette misdrijven: het Hof van Cassatie op zoek naar

nieuwe veroordelingen in Straatsburg?”, noot onder Cass. 21 maart 2006, NC 2006, 320. 26

EHRM 24 oktober 1989, H. t. Frankrijk, ECHR 1990, Ser. A, vol. 162-A, § 58. 27

S. STAVROS, The guarantees for accused persons under Article 6 of the European Convention and a

Comparison with Other Instruments, Dordrecht, Martinus Nijhoff, 1993, 77. 28

J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 3. 29

L. DECLERCQ, “De redelijke termijn of de onredelijke vertraging in strafzaken: artikel 6 lid 1 van het Europees

Verdrag voor de Rechten van de Mens. Rede uitgesproken op de plechtige openingszitting van het hof van

beroep te Gent op 1 september 1988”, RW 1988-89, 378 en G.J.M CORSTENS, “De rol van de tijdsfactor in het

strafrecht”, RM Themis 1986, 445. 30

J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier,2008, 4. 31

J. MEESE, De duur van het strafproces. Onderzoek naar de termijn waarbinnen een strafprocedure moet of mag

worden afgehandeld, Gent, Larcier, 2006, 26-57. 32

J. ENSCHEDÉ, Beginselen van strafrecht, Deventer, Kluwer, 2002, 199. 33

J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier,2008 , 4.

13

Hoofdstuk 3: Wettelijke grondslag van de redelijke termijn

3.1. Inleiding

9. Het recht op behandeling van een strafzaak binnen een redelijke termijn is zowel

opgenomen in supranationale bepalingen als in interne wetgeving. Wat betreft de

supranationale bepalingen, vindt men het recht op berechting binnen een redelijke termijn

terug in het EVRM en het IVBPR. Wat de interne wetgeving betreft, moet verwezen worden

naar artikel 21ter V.T.Sv.34

, dat werd ingevoegd bij wet van 30 juni 2000. In dit hoofdstuk

wordt dieper ingegaan op zowel deze supranationale bepalingen als op de interne wetgeving.

3.2. Wettelijke grondslag in supranationale rechtsbronnen

10. Zoals hierboven reeds vermeld, is het recht op een behandeling van zijn zaak binnen een

redelijke termijn zowel in het EVRM als in het IVBPR opgenomen. Artikel 6, lid 1 EVRM

stelt dat bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde strafvervolging,

eenieder het recht heeft “op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een

redelijke termijn”35

. Hieruit kan men concluderen dat het recht op berechting binnen een

redelijke termijn niet enkel geldt voor de verdachte, maar ook voor andere partijen wiens

burgerlijke rechten en verplichtingen in het gedrang zijn. Bijgevolg kan dus ook de

burgerlijke partij zich beklagen over de overschrijding van de redelijke termijn36

.

Artikel 14, lid 3 sub c van het IVBPR bevat een nagenoeg identiek voorschrift. Daarin luidt

het dat eenieder, bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde

strafvordering, “in volle gelijkheid recht heeft op volgende minimumgaranties: (…) zonder

onredelijke vertraging te worden berecht”37

.

Bovendien bevat het EVRM ook nog een bepaling wat betreft de voorlopige hechtenis.

Artikel 5, lid 3 EVRM stelt namelijk dat de voorlopige hechtenis de perken van een redelijke

duur niet mag overschrijden38

. Deze bepaling zorgt ervoor dat zodra de duur van de

voorlopige hechtenis niet langer redelijk is, de verdachte in vrijheid moet gesteld worden39

.

34

Art. 21ter in de voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering. 35

De volledige Nederlandse tekst van artikel 6, lid 1 EVRM luidt: “Bij het vaststellen van zijn burgerlijke

rechten en verplichtingen of bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde strafvervolging

heeft eenieder recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak, binnen een redelijke termijn, door

een onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke instantie welke bij de wet is ingesteld” (BS 19 augustus 1955.). 36

Zie bv. EHRM 1 juli 1997, Torri t. Italië, ICJ Reports 1997, § 23 en EHRM 17 januari 2002, Calvelli en

Ciglio t. Italië, § 62. 37

De volledige Nederlandse tekst van artikel 14, lid 3 IVBPR luidt: “Bij het bepalen van de gegrondheid van een

tegen hem ingestelde strafvervolging heeft eenieder, in volle gelijkheid recht op de volgende minimumgaranties:

(…) c) zonder onredelijke vertraging te worden berecht” (BS 6 juli 1983.). 38

De volledige Nederlandse tekst van artikel 5, lid 3 EVRM luidt: “Een ieder die gearresteerd of gevangen wordt

gehouden moet (…) onmiddellijk voor een rechter worden geleid of voor een andere autoriteit die door de wet

bevoegd verklaard is om rechterlijke macht uit te oefenen en heeft het recht binnen een redelijke termijn berecht

te worden of hangende het proces in vrijheid te worden gesteld” (BS 19 augustus 1955.). 39

L. DELBROUCK, “De redelijke termijn inzake de voorlopige hechtenis”, T.Strafr. 2010, 331 en J. ROZIE,

“Schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn”, RW 1998-99, 2.

14

Of de duur van de voorlopige hechtenis al dan niet redelijk is, wordt aan de hand van de

concrete gegevens van de zaak nagegaan40

.

11. Door de directe werking van het EVRM en het IVBPR maken de bepalingen van deze

verdragen integraal deel uit van het in ons land geldende recht. Dat betekent dat de

eerbiediging van de in die verdragen erkende rechten en plichten, en dus ook het recht op

berechting binnen een redelijke termijn, door onze nationale rechtbanken moet worden

verzekerd41

. Bovendien werd de directe werking van deze verdragen nooit door het Hof van

Cassatie betwist42

. Integendeel, het Hof van Cassatie heeft in meerdere arresten deze directe

werking bevestigd43

.Concreet betekent dit dat elke burger zich op het recht op behandeling

van de zaak binnen een redelijke termijn kan beroepen en dat zowel de rechterlijke macht als

het openbare ministerie gehouden is, eventueel ambtshalve, een schending van de bepalingen

van die artikelen op te werpen44

.

3.3.Wettelijke grondslag in interne rechtsbronnen

12. Hoewel het recht op een berechting binnen een redelijke termijn is opgenomen in zowel

het EVRM als in het IVBPR, is de Belgische wetgever zeer lange tijd stilzwijgend gebleven

over de naleving van de redelijke termijn in strafzaken. Uiteindelijk werd het recht op

berechting binnen een redelijke termijn in België ook geregeld bij wet. De wetgever

waarborgde dit recht door de invoeging van artikel 21ter V.T.Sv. dat stelt:

“indien de duur van de strafvervolging de redelijke termijn overschrijdt kan de rechter de

veroordeling bij eenvoudige schuldigverklaring uitspreken of een straf uitspreken die lager

kan zijn dan de wettelijke minimumstraf. Wanneer de veroordeling bij eenvoudige

schuldigverklaring wordt uitgesproken, wordt de verdachte veroordeeld in de kosten en, zo

daartoe aanleiding bestaat, tot teruggave. De bijzondere verbeurdverklaring wordt

uitgesproken”.

Deze bepaling heeft echter heel lange tijd op zich laten wachten, want het werd namelijk pas

ingevoegd bij wet van 30 juni 200045

. Deze wet trad in werking 10 dagen na de publicatie

ervan in het Belgisch Staatsblad van 2 december 2000, derhalve op 12 december 200046

. Deze

40

Cass. 15 april 1981, Rev.dr.pén. 1981, 797, concl. adv.-gen. VELU. 41



Kluwer, 1996, losbl., nr.5, 3. 42

J. ROZIE, “Schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn”, RW 1998-99, 2. 43

Cass. 27 mei 1971, Pas. 1971, I, 886; Cass. 3 mei 1974, Pas. 1974, 910; Cass. 26 september 1978, Pas. 1979,

126 en Cass. 4 april 1984, Rev.dr.pén. 1984, 679. 44



Kluwer, 1996, losbl., nr.5, 3. 45

Wet van 30 juni 2000 tot invoeging van een art. 21ter in de voorafgaande titel van het Wetboek van

Strafvordering, BS 2 december 2000. Zie over deze wet J. ROZIE, “Het nieuwe artikel 21ter van de voorafgaande

titel van het Wetboek van Strafvordering: de rechtsgevolgen bij overschrijding van de redelijke termijn”,

T.Strafr. 2001, 3-7. 46

In een ouder wetsvoorstel was al eens gesuggereerd een artikel 21ter aan de voorafgaande titel toe te voegen

om de redelijke termijn een wettelijke grondslag te geven (Wetsvoorstel tot wijziging, wat de verjaring van de

15

wet is te beschouwen als een procedurewet of rechtsplegingswet zodat ze, overeenkomstig

artikel 3 van het Gerechtelijk Wetboek, onmiddellijk van toepassing is op hangende zaken47

.

Het artikel 21ter bevestigt dus het bestaan van de waarborg van een berechting binnen een

redelijke termijn in de interne rechtsorde, maar voegt inhoudelijk niets toe aan de daarvoor

reeds bestaande cassatierechtspraak wat betreft de sanctionering van de overschrijding van de

redelijke termijn48

. In navolging van deze cassatierechtspraak49

bepaalt artikel 21ter V.T.Sv.

dat indien de duur van de strafvervolging de redelijke termijn overschrijdt, de rechter de

veroordeling bij eenvoudige schuldigverklaring kan uitspreken of een straf kan uitspreken die

lager is dan de wettelijke minimumstraf50

. De doelstelling van de wetgever was dan ook niet

om nieuwe regelgeving te creëren, maar om een wettelijke basis te verschaffen voor de

rechtspraak van het Hof van Cassatie51

.

Artikel 21ter V.T.Sv. bevat dus in vergelijking met artikel 6 eerste lid EVRM en artikel 14

derde lid IVBPR een belangrijke aanvulling. Deze artikelen uit beide

mensenrechtenverdragen bepalen namelijk niet welke rechtsgevolgen aan een overschrijding

van de redelijke termijn verbonden moeten worden. Artikel 21ter V.T.Sv. bevestigt

daarentegen niet enkel de uit de internationale verdragen voortvloeiende verplichting van

berechting binnen een redelijke termijn in strafzaken, maar bepaalt bovendien ook wat de

rechtsgevolgen zijn indien de redelijke termijn effectief overschreden wordt52

.

13. Vreemd genoeg werd het recht op behandeling van de zaak binnen een redelijke termijn

ondergebracht onder het hoofdstuk “oorzaken van verval van de strafvordering en van de

burgerlijke vordering”53

. Dit is merkwaardig omdat artikel 21ter V.T.Sv. helemaal geen

betrekking heeft op een grond van verval van de strafvordering of van de burgerlijke

vordering. Het verval van de strafvordering is geen mogelijke sanctie die op grond van

voornoemde bepaling kan worden uitgesproken voor de overschrijding van de redelijke

termijn54

. Bovendien leidt het onderbrengen van artikel 21ter in Hoofdstuk IV tot verwarring.

Dit komt doordat artikel 29 verwijst naar de “bepalingen van dit hoofdstuk” en verklaart deze

“van toepassing op de strafvordering en de burgerlijke rechtsvorderingen, ingesteld wegens

een feit dat door de wet misdrijf wordt genoemd en gepleegd is door een persoon die zich in

strafvordering betreft, van de Voorafgaande Titel van het Wetboek van Strafvordering, ingediend door de heer

Geert Bourgeois, Parl. St. Kamer 1997-98, nr. 1387/1, 8). De voorgestelde tekst luidde dan “indien de duur van

de strafvervolging, rekening houdend met de complexiteit van de zaak, de rechtsmiddelen aangewend door de

verdachte en de proceshandelingen gesteld door het openbaar ministerie, een redelijke termijn overschrijdt,

verklaart de rechter de strafvordering onontvankelijk”. 47

J. ROZIE, “Het nieuwe artikel 21ter van de voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering: de

rechtsgevolgen bij overschrijding van de redelijke termijn”, T.Strafr. 2001, 3. 48

Zie infra randnr. 66. 49

Zie bv. Cass. 9 december 1997, Arr.Cass. 1997, nr. 543, concl. BRESSELEERS. 50

DERUYCK, F., “De overschrijding van de redelijke termijn en de onderzoeksgerechten: Let’s get serious” in F.

DERUYCK en M. ROZIE (eds.), Het strafrecht bedreven: Liber Amicorum Alain De Nauw, Brugge, die Keure,

2011, 171. 51




Hoofdstuk IV van de Voorafgaande titel. 54

Zie infra randnrs. 100-108.

16

staat van krankzinnigheid bevindt, of in een staat van ernstige geestesstoornis of

zwakzinnigheid die hem voor de controle van zijn daden ongeschikt maakt”.

Echter alleen al door de bewoordingen van artikel 21ter wordt het duidelijk dat deze bepaling

niet van toepassing kan zijn op krankzinnigen, zwakzinnigen of ernstige geestesgestoorden.

Dit komt omdat het schuldig verklaren en straffen niet verenigbaar is met de niet-

toerekeningsvatbaarheid van geestesgestoorden55

.

55


rechtsgevolgen bij overschrijding van de redelijke termijn”, T.Strafr. 2001, 7.

17

Hoofdstuk 4: Aanvang en eindpunt van de redelijke termijn

4.1. Inleiding

14. In tegenstelling tot de verjaring heeft de redelijke termijn geen vaste duur56

. Rekening

houdend met de concrete omstandigheden eigen aan iedere zaak, zal de berechting van de

zaak soms langer mogen duren dan andere zaken alvorens de termijn onredelijk wordt57

. Om

de redelijke termijn te kunnen beoordelen is het uiteraard van groot belang om te weten

wanneer deze termijn een aanvang en een einde neemt. Wat betreft de aanvang van de

redelijke termijn heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens door de jaren heen een

standpunt ontwikkeld. Oorspronkelijk werd dit standpunt gevolgd door het Hof van Cassatie,

maar daar kwam geleidelijk aan verandering in. Dit was dan ook de aanleiding voor een

conflict tussen het Europees Hof en het Hof van Cassatie. Het eindpunt van de redelijke

termijn heeft minder aanleiding gegeven tot problemen. Toch vormt de heropening van de

strafprocedure hierbij een speciaal geval. In dit hoofdstuk wordt hierop dieper ingegaan.

4.2. Aanvang van de redelijke termijn

4.2.1 Standpunt Europees Hof voor de Rechten van de Mens

15. Zowel in het EVRM als in het IVBPR wordt bepaald dat eenieder recht heeft op de

behandeling van zijn zaak binnen een redelijke termijn “bij het bepalen van de gegrondheid

van een tegen hem ingestelde strafvervolging”. Het is dus belangrijk om te weten wat precies

bedoeld wordt met het begrip ‘strafvervolging’ en wanneer hiervan sprake is. Het woord

‘strafvervolging’ in de Nederlandse tekst van het EVRM is de vertaling van het Engelse

‘criminal charge’ en het Franse ‘accusation’. Het eigenlijke vertrekpunt van de redelijke

termijn werd dus met andere woorden niet woordelijk in deze verdragen bepaald, zodat de

rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens het precieze ogenblik van

aanvang heeft moeten preciseren58

. Het is opmerkelijk dat het standpunt van het Europees Hof

hieromtrent door de jaren heen een evolutie heeft doorgemaakt59

.

Aanvankelijk nam het Europees Hof voor de Rechten van de Mens een eerder formeel

standpunt in hieromtrent, en werd er enkel gesproken over het moment waarop de betrokkene

56

F. DERUYCK, “De overschrijding van de redelijke termijn en de onderzoeksgerechten: Let’s get serious” in F.


2011, 171. 57

Zie infra randr. 32. 58

J. MEESE, “De aanvang van de redelijke termijn bij voortgezette misdrijven: het Hof van Cassatie op zoek naar

nieuwe veroordelingen in Straatsburg?”, noot onder Cass. 21 maart 2006, NC 2006, 318 en J. MEESE,

Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 8. 59

S. DE GREEF, “Het beginpunt van de redelijke termijn in strafzaken”(noot onder cass. 21 november 1995) in

K. RIMANQUE, M. WOUTERS, E. BREMS, G. CRAENEN, P. LEMMENS, F. MEERSSCHAUT, S. PARMENTIER, N.

SYBESMA-KNOL, M. VAN DE PUTTE en B. VANLERBERGHE (eds.) Jaarboek Mensrechten, Antwerpen, Maklu,

1996, 419.

18

formeel in beschuldiging werd gesteld60

. Wat de strafvervolgingen betreft, stelde Het

Europees Hof namelijk dat de termijn die op zijn redelijkheid moet worden beoordeeld, een

aanvang neemt zodra er sprake is van een ‘criminal charge’. Dit is vanaf het moment dat de

betrokkene formeel beschuldigd is, aangezien vanaf dat tijdstip de gegrondheid van de

ingestelde strafvervolging wordt onderzocht61

. Zo stelde het Europees Hof in de zaak

Wemhoff62

dat het vertrekpunt van de redelijke termijn de dag is waarop voor het eerst de

beschuldigingen tegenover de verdachte werden geformuleerd en de aanhouding van

Wemhoff werd bevolen. Ook in de zaak Neumeister63

oordeelde het Europees Hof dat het

vertrekpunt van de termijn de datum is waarop de betrokken persoon in beschuldiging werd

gesteld.

In tegenstelling tot het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, hanteerde de toenmalige

Europese Commissie al van bij het begin een eerder subjectief criterium. Deze Commissie

stelde dat de redelijke termijn begint te lopen vanaf het moment dat de verdenkingen waarvan

iemand het voorwerp is, een weerslag hebben op de toestand van de betrokken persoon64

. Er

is dus duidelijk een verschil in de mening van de Commissie en die van het Hof. Het Hof

vermeldt het aanvatten van de beschuldiging door het formeel openen van een onderzoek als

vertrekpunt, terwijl de Commissie het vertrekpunt ook ziet in het vooronderzoek van zodra

daardoor de verdachte maatregelen moet nemen om zijn verdediging op te bouwen65

.

Geleidelijk aan verliet het Europees Hof voor de Rechten van de Mens echter haar formeel

standpunt omtrent de aanvang van de redelijke termijn en sloot zij zich aan bij het meer

subjectieve standpunt van de toenmalige Europese Commissie. Hierdoor wordt onder

beschuldiging niet enkel meer de officiële beschuldiging bedoeld. Heden ten dage is de

waarborg op berechting binnen een redelijke termijn nog steeds van toepassing vanaf het

ogenblik dat de betrokkene beschuldigd is en op de hoogte is gebracht van deze

beschuldiging66

. Het grote verschil met vroeger is dat met het begrip beschuldiging niet enkel

meer de officiële, formele beschuldiging wordt bedoeld. Als men kijkt naar verschillende

arresten van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, dan merkt men dat het Hof nog

steeds bepaalt dat onder het begrip beschuldiging, ook nog steeds onder meer moet worden

verstaan de officiële kennisgeving, uitgaande van de bevoegde overheid, van het verwijt dat

de betrokkene een strafrechtelijke inbreuk heeft begaan. De letterlijke woorden van het Hof

luiden als volgt:

60

EHRM 27 juni 1968, Neumeister t. Oostenrijk, ECHR, Ser. A, vol. 8, 41, § 18 juncto 7, § 7. 61



Kluwer, 1996, losbl., nr.25, 10. 62

EHRM 27 juni 1968, Wemhoff t. Duitsland, ECHR 1968, Ser. A, vol. 7, § 19. 63

EHRM 27 juni 1968, Neumeister t. Oostenrijk, ECHR, Ser. A, vol. 8, 41, § 18. 64

De letterlijke woorden van de toenmalige Commissie luiden: “the stage at which the situation of the person

concerned has been substantially affected as a result of the suspicion against him” (zie M.L.W.M. VIERING, “De

redelijke termijn van artikel 6 lid 1 EVRM: een grensoverschrijdende inventarisatie”, RM Themis 1987, 213. 65

F. LAMBRECHTS, “De achterstand in gerechtszaken en de rechten van de mens”, RW 1984-85, 797. Zie ook E.

KRINGS, conclusie bij Cass. 4 oktober 1978, Pas. 1979, I, 158. 66

J. PRADEL en G.J.M CORSTENS, Droit pénal européen, Parijs, Cujas, 1999, 284.

19

“The official notification given to an individual by the competent authority of an allegation

that he has committed a criminal offence.”67

Er moet echter niet noodzakelijk sprake meer zijn van een officiële kennisgeving68

opdat de

redelijke termijn een aanvang neemt. Dit komt doordat de materiële kennisgeving dat men

verdacht wordt van het plegen van een strafbaar feit voldoende is. Meer bepaald wil dit

zeggen dat de inbeschuldigingstelling ook kan blijken uit andere maatregelen dan een

officiële kennisgeving. Deze maatregelen moeten dan wel een verdenking impliceren en een

belangrijke weerslag hebben op de toestand van de verdachte69

! Zo kan de

inbeschuldigingstelling bijvoorbeeld blijken uit een niet officiële kennisgeving, of uit het feit

dat de verdachte zich aan de hand van de gestelde onderzoeksverrichtingen (bv. een

huiszoeking70

, een eerste ondervraging als verdachte71

, een inbeslagname72

, het afleveren van

een internationaal aanhoudingsbevel73

of een vrijheidsberoving74

) bewust wordt van de

inbeschuldigingstelling75

. Het vertrekpunt van de redelijke termijn is dus niet de

inverdenkingstelling of de dagvaarding, maar het moment dat de verdachte weet dat hij zich

tegen een strafrechtelijke aanklacht moet verdedigen76

. Men kan dus besluiten dat er geen

algemeen precies vertrekpunt van de redelijke termijn is dat voor alle zaken geldt.

Integendeel, elke zaak dient afzonderlijk te worden bekeken om na te gaan wat nu het

precieze vertrekpunt is dat in aanmerking moet worden genomen voor de beoordeling van de

redelijke termijn77

.

67

Zie o.m. EHRM 27 februari 1980, Deweer t. België, ECHR, Ser. A, vol. 35, § 46; EHRM 15 juli 1982, Eckle t.

Duitsland, ECHR, Ser. A, vol. 51, § 73; EHRM 10 december 1982, Foti e.a. t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 56, §

52; EHRM 10 december 1982, Corigliano t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 57, § 34; EHRM 21 februari 1984,

Oztürk t.Duitsland, ECHR, Ser. A, vol.73, § 55; EHRM 13 juli 1983, Zimmerman en Steiner t. Zwitserland,

ECHR, Ser. A, vol. 66, § 24; EHRM 10 juli 1984, Guincho t. Portugal, ECHR, Ser. A, vol. 81, §31; EHRM 25

juni 1987, Bagetta t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 119, § 21 en § 31 en EHRM 25 juni 1987, Milasi t. Italië, ECHR,

Ser. A, vol. 119, § 15 en § 33. 68

Zoals in België bv. een in formele inverdenkingstelling (art. 61bis Sv.). 69

J. MEESE, “De rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en de invloed ervan op het

Belgische straf(proces)recht” in CENTRUM VOOR BEROEPSVERVOLMAKING IN DE RECHTEN (ed.), CBR Jaarboek

2010-11, Antwerpen, Intersentia, 2011, 45. Zie bv. EHRM 16 juli 1971, Ringeisen t.Oostenrijk, ECHR, Ser. A,

vol. 35, § 46 en EHRM 30 maart 2004, Merit t. Ukraïne, § 70. 70

EHRM 19 februari 1991, Manzoni t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 195-B, § 16 en EHRM 22 juni 2000, Coëme

e.a. t. België, ICJ Reports 2000-VII, § 133. 71

EHRM 22 mei 1998, Hozee t. Nederland, ICJ Reports 1998-III, § 45-46 en EHRM 20 januari 2004,

Kangasluoma t. Finland, § 26. 72

EHRM 13 november 2001, Slezevicius t. Litouwen, § 26 en EHRM 31 mei 2005, T.K. en S.E. t. Finland, § 27. 73

EHRM 31 juli 2001, Zannouti t. Frankrijk, § 50. 74

Zie o.a. EHRM 19 oktober 1999, Gelli t. Italië, § 37; EHRM 23 mei 2000, Van Pelt t. Frankrijk, § 33; EHRM

4 juli 2002, Del Federico t. Italië, § 18 en EHRM 29 juli 2004, Cevizovic t. Duitsland, §59. 75


J. VELU en R. ERGEC, La convention Européenne des Droits de l’Homme, Brussel, Bruylant, 1990, 440; J.

PRADEL en G.J.M CORSTENS, Droit pénal européen, Parijs, Cujas, 1999, 284 en C. VAN DEN WYNGAERT,

Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 1999, 284. 77

D. PONCET, La protection de l’accusé par la Convention Européenne des Droits de l’Homme, Genève, Faculté

de Droit de Genève, 1977, 68 en M. MELCHIOR, “Le procès équitable dans la jurisprudence de la Cour et de la

Commission européenne des droits de l’homme” in J. HENRY, M. CHATEL, M. FRANCHIMONT, R. SCREVENS, F.

PIEDBOEUF, A. ALSTEEN, F. CLOSE, J. D’HAENENS, A.-L. FETTWEIS, A. MASSET, P. HENRY, Y. HANNEQUART,

M. MELCHIOR, A. JACOBS, A. DE NAUW, M. COLLARD, A. DELVAUX, D. HANREZ, R. LEGROS, M. GANSHOF

VAN DER MEERSCH en P. MARTENS (eds.), Les droits de la défense en matière pénale, Luik, Ed. de Jeune

Barreau de Liège, 1985, nr. 27, 254.

20

Alles hangt bijgevolg af van de concrete omstandigheden van de zaak. In sommige gevallen

kan dat de aanhouding van de verdachte zijn indien daarbij voor het eerst de beschuldigingen

ten aanzien van die verdachte werden geformuleerd. Dit werd in aanmerking genomen als

vertrekpunt in de reeds vermelde zaak Wemhoff. Het kan echter ook vroeger zijn,

bijvoorbeeld bij de aanvang van het gerechtelijk onderzoek zoals in de zaak Neumeister. Het

Europees Hof neemt ook het standpunt in dat er van een beschuldiging reeds sprake kan zijn

wanneer door de vervolgende instantie een transactievoorstel wordt gedaan teneinde verdere

strafrechtelijke vervolgingen te voorkomen. Dit werd onder meer bepaald in de zaak

Deweer78

. In deze zaak was België betrokken doordat de procureur des Konings van Leuven

aan een slager, wegens overtreding van de prijzenwetgeving, een minnelijke schikking had

voorgesteld en tegelijkertijd de sluiting van de zaak had bevolen totdat de slager het hem

gevraagde bedrag zou hebben betaald. Ook moet nog vermeld worden dat het Europees Hof in

een welbepaalde zaak79

besloot dat de redelijke termijn een aanvang had genomen vanaf het

ogenblik dat de gerechtelijke autoriteiten de opheffing hadden gevraagd van de parlementaire

onschendbaarheid van de beklaagde.

16. Heel belangrijk om niet uit het oog te verliezen is dat bij het bepalen van het

aanvangspunt van de redelijke termijn rekening moet worden gehouden met de

inwerkingtreding van het EVRM80

. Bij later toegetreden landen zal dat namelijk pas gelegen

zijn op het ogenblik dat de betrokken staat het individuele klachtrecht heeft aanvaard81

. In dit

geval heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens wel oog voor de stand van de

procedure bij die inwerkingtreding, wat in overweging wordt genomen bij het beantwoorden

van de vraag of de redelijke termijn na de inwerkingtreding werd gerespecteerd82

. Daarbij

kunnen ook de eventuele voorafgaande procedures in overweging worden genomen83

.

Bovendien kan het Hof bij de beoordeling van de redelijke termijn toch rekening houden met

een aan de overheid toe te schrijven periode van inactiviteit die zich buiten haar bevoegdheid

ratione temporis bevindt84

. Een goed voorbeeld hieromtrent is de zaak Zana t. Turkije85

.In

deze zaak werd rekening gehouden met een periode van inactiviteit tussen 15 december 1987

en 18 april 1989, terwijl Turkije pas vanaf 22 januari 1990 door het EVRM gebonden was86

.

17. Het is hier nodig om te wijzen op het feit dat het aanvangspunt van de redelijke termijn

verschillend is met het aanvangspunt van de verjaring. De verjaring loopt namelijk in beginsel

78

EHRM 27 februari 1980, Deweer t. België, ECHR, Ser. A, vol 35. 79

EHRM 19 februari 1991, Frau t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 197, § 14. 80

S. VAN DROOGHENBROECK, La Convention européenne des droits de l’homme. Trois années de jurisprudence

de la Cour européenne des droits de l’homme 1999-2001, Brussel, Larcier, 2003, nr. 146, 111. 81

Zie o.a. EHRM 21 december 2000, Wasilewski t. Polen, § 55; EHRM 11 december 2003, Girdauskas t.

Litouwen, § 25 en EHRM 8 januari 2004, Panek t. Polen, § 26. 82

Zie o.a. EHRM 7 februari 2002, Binbir t. Turkije, § 24; EHRM 9 april 2002, Erdös t. Hongarije, § 29 en

EHRM 13 januari 2005, Camasso t. Kroatië, § 31. 83

EHRM 24 juli 2003, Smirnova t. Rusland, ECHR 2003, 84, § 80. 84


EHRM 25 november 1997, Zana t. Turkije, ICJ Reports 1997-VII, § 81-82. 86

Zie ook EHRM 13 oktober 2005, Fedorov en Fedorova t. Rusland, § 24.

21

van zodra het strafbare feit werd gepleegd87

. Dit moment van voltrekking wordt vastgelegd

door rekening te houden met de juridische kenmerken van de misdrijven, zoals aflopende,

voortdurende en collectieve misdrijven88

. Het tijdstip waarop de dader wordt ontmaskerd is

ter zake irrelevant. Dat is een zeer duidelijk gevolg van de verschillende invalshoeken die bij

de redelijke termijn en de verjaring worden gehanteerd. Zoals eerder reeds vermeld bestaat de

verjaring in het algemeen belang en heeft het onder meer tot doel gerechtelijke dwalingen te

vermijden, terwijl de redelijke termijn in het belang van de verdachte bestaat door te

vermijden dat deze onder nodeloze druk zou komen te staan door een langdurige vervolging89

.

Daardoor hoeft de redelijke termijn pas een aanvang te nemen wanneer bij die verdachte de

bedoelde druk ontstaat. Maar een dergelijk aanvangspunt verhindert natuurlijk niet dat

ondertussen bewijzen verdwijnen of vervagen en dat derhalve de kans op gerechtelijke

dwaling groter wordt. Zo is het bijvoorbeeld best mogelijk dat de vervolgende instantie

jarenlang stilzit en pas dan op het spoor van de verdachte komt. Als die uiteindelijk vervolgd

en kort nadien berecht wordt, zal hij zich niet op een overschrijding van de redelijk termijn

kunnen beroepen aangezien de redelijke termijn geen aanvang neemt wanneer het strafbare

feit werd gepleegd, maar pas wanneer bij de verdachte de druk van een vervolging ontstaat.

Maar het is niettemin mogelijk dat de getuigen die hij wenst te laten horen, de precieze

omstandigheden van de feiten al lang vergeten zijn. Indien de kwaliteit van het

bewijsmateriaal als uitgangspunt geldt, zoals bij de verjaring, dan moet de termijn derhalve

wel beginnen te lopen van zodra het strafbare feit werd gepleegd90

. Toch lijkt ook het

Europees Hof soms oog te hebben voor het argument van het behoud van kwaliteit van

bewijs91

.

18. Het is duidelijk dat volgens het Europees Hof voor de Rechten van de Mens tegenwoordig

de beoordeling van het aanvangspunt van de redelijke termijn zo soepel mogelijk dient te

geschieden. De beoordeling moet dus steeds gebeuren in het voordeel van de verdachte92

. Het

Europees Hof wijst hierbij elke vorm van formalisme af. Dat het Europees Hof een ruime

interpretatie van het aanvangspunt hanteert is logisch, want het ligt volledig in de lijn van de

doelstelling van de redelijke termijn. Doordat de doelstelling van de redelijke termijn het

vermijden van langdurige onderzoeken is, omdat deze een nodeloze belasting met zich

meebrengen voor de verdachte, en die belasting begint zodra de betrokkene gewaarwordt dat

de gerechtelijke autoriteiten hem viseren, moet de redelijke termijn wel op dat punt beginnen

87

B. DE SMET, “Het beginpunt van de redelijke termijn in zaken van sociaal strafrecht”, noot onder Cass. 20

maart 2000, RW 2000-01, 623-624; M. DE SWAEF, “De redelijke verjaringstermijn” in H.-D. BOSLY et al., Liber

Amicorum M. Châtel, Antwerpen, Kluwer, 1991, 117-134 en J. MEESE, De duur van het strafproces. Onderzoek

naar de termijn waarbinnen een strafprocedure moet of mag worden afgehandeld, Gent, Larcier, 2006, randnr.

145, 127. 88

J. D’HAENENS, Belgisch strafprocesrecht, 1980, Gent, Story-Scientia, 130. 89


Ibid. 91

EHRM 16 november 2004, Massey t. Verenigd Koninkrijk, § 28. 92

Zie de beslissing van de toenmalige Commissie (ECRM) in de zaak X t. Verenigd Koninkrijk van 3 oktober

1979, nr. 8233 t. 78, D.&R., vol. 17, 122.

22

te lopen93

. Als de verdachte kennis heeft van het feit dat de gerechtelijke autoriteiten hem op

het spoor zijn, dan wordt voor hem immers de dreiging van de strafvervolging reëel94

.

Een ruime interpretatie van het aanvangspunt van de redelijke termijn zorgt er ook voor dat de

gerechtelijke instanties het beginpunt van de redelijke termijn niet kunnen manipuleren. Gaan

we namelijk uit van het formeel uitgangspunt, wat betekent dat de redelijke termijn pas een

aanvang zou nemen wanneer de verdachte formeel als vermoedelijke dader wordt bestempeld,

dan zouden de nationale gerechtelijke instanties het beginpunt van de redelijke termijn

kunnen opschuiven door de verdachte pas in een laat processtadium in verdenking te stellen.

Hierdoor zouden vertragingen in het vooronderzoek kunnen worden toegedekt95

. Om deze

manipulatie van de redelijke termijn te voorkomen, koos het Europees Hof dus voor een

ruime interpretatie van het begrip ‘beschuldiging’.

4.2.2. Standpunt Hof van Cassatie

4.2.2.1. Hof van Cassatie volgt Europees Hof voor de Rechten van de Mens…

19. Aanvankelijk volgde het Hof van Cassatie het uiteindelijke standpunt van het Europees

Hof voor de Rechten van de Mens. Met betrekking tot het vertrekpunt van de redelijke termijn

nam het Hof van Cassatie voor het eerst een standpunt in met het arrest van 4 oktober 197896

.

De feiten waarop het arrest betrekking had, betroffen een op 2 juli 1976 gepleegde

overtreding van het Wegverkeersreglement. Op 16 augustus 1976 werd de laatste

onderzoeksopdracht uitgevoerd. Op 22 juli 1977, elf maanden en zes dagen later, werd de

dagvaarding betekend. Voor het Hof van Cassatie voerde de verdachte een schending aan van

artikel 6, lid 1 EVRM, aangezien er tussen de laatste onderzoeksverrichting en de dagvaarding

een termijn was verlopen die niet meer redelijk werd geacht. Betreffende het vertrekpunt van

de redelijke termijn bepaalde het Hof van Cassatie het volgende:

“dat de redelijke termijn slechts dan bij het vooronderzoek ingaat wanneer de betrokkene ten

gevolge van dat vooronderzoek verplicht is geweest bepaalde maatregelen te nemen om zich

te verdedigen tegen de beschuldigingen die in de zin van het verdrag tegen hem werden

ingebracht”.

Door deze rechtspraak volgde het Hof van Cassatie de conclusie van procureur-generaal E.

Krings, die stelde dat de redelijke termijn pas dan bij het vooronderzoek een aanvang neemt,

wanneer de betrokkene door dit vooronderzoek verplicht wordt bepaalde maatregelen te

nemen om zijn verweer te organiseren. Bij wijze van voorbeeld vermeldde E. Krings in zijn

conclusie de inbeslagneming bij een handelaar waardoor deze geen gebruik meer zou kunnen

maken van een belangrijk deel van de boekhouding, of de inbeslagneming van een

aanzienlijke hoeveelheid grondstoffen, of nog, een vooronderzoek dat aanleiding zou geven

93

F. LAMBRECHTS, “De achterstand in gerechtszaken en de rechten van de mens”, RW 1984-85, 797-798 en

EHRM 22 juni 2004, Ahmet Koç t. Turkije, § 24. 94


B. DE SMET, “Het beginpunt van de redelijke termijn in zaken van sociaal strafrecht”, noot onder Cass. 20

maart 2000, RW 2000-01, 623. 96

Cass. 4 oktober 1978, Rev.dr.pén. 1979, 64, concl. E. Krings.

23

tot veel commotie waardoor de eer en de faam van de betrokkene ernstig wordt geschaad.

Volgens deze stelling kan dus niet onverschillig welk vooronderzoek gelden bij het bepalen

van het vertrekpunt van de redelijke termijn. Het vooronderzoek moet van die aard zijn dat

diegene die er het voorwerp van is, genoodzaakt wordt zich tegen de beschuldiging te

verweren.

Uit deze rechtspraak kon dus besloten worden dat de redelijke termijn een aanvang neemt op

de dag waarop de betrokkene in beschuldiging werd gesteld wegens het plegen van een

strafbaar feit of wanneer hij wegens enige daad van opsporings- of vooronderzoek onder de

dreiging van een strafvervolging leeft en dit een ernstige weerslag heeft op zijn persoonlijke

toestand, met name omdat hij verplicht is geweest bepaalde maatregelen te nemen om zich te

verdedigen tegen de beschuldigingen die in de zin van het verdrag tegen hem werden

ingebracht97

. Dat wordt door de rechtspraak in elke zaak uiteraard vertaald in een ander

aanvangspunt. Zo werd bijvoorbeeld in verschillende zaken bepaald dat de redelijke termijn

een aanvang nam bij de aanhouding van de verdachte98

, een inbeslagname99

, de ondervraging

van een verdachte100

, bij een huiszoeking gepaard gaande met een ondervraging101

, de

kennisgeving van het openen van een onderzoek, het aanvatten van een experte-onderzoek op

of bij de verdachte en het geven van enige publiciteit aan de zaak (gaande van fameuze lekken

tot persconferenties)102

. De rechtspraak gaat dus na of een verdachte van de opsporings- of

dwangmaatregel op de hoogte is en of hij hieruit kan afleiden dat er tegen hem een

strafrechtelijk onderzoek loopt103

.

20. Een speciaal geval waar kort moet over uitgeweid worden bevindt zich in het sociaal

strafrecht. In een arrest van het Hof van Cassatie van 20 maart 2000 kwam de vraag aan bod

of een proces-verbaal van vaststelling, opgemaakt door een sociaal inspecteur, het beginpunt

van de redelijke termijn kan vormen. Het Hof van Cassatie besliste hier dat dit niet mogelijk

was. Het Hof nam een zeer strenge houding aan door te stellen dat processen-verbaal van

sociale inspecteurs nooit als inverdenkingstelling mogen worden beschouwd, zelfs als de

inspecteur de bedoeling heeft de strafvervolging op gang te brengen. Volgens het Hof van

Cassatie zijn processen-verbaal alleen maar bestemd om overtredingen van sociale strafwetten

vast te stellen en hebben zij niet het effect dat de betrokkene genoodzaakt is een verweer op te

97

Cass. 19 september 1989, Arr.Cass. 1989-90, 80, RW 1989-90, 777, noot A. VANDEPLAS; Cass. 29 oktober

1991, RW 1991-92, 712; Cass. 21 november 1995, Rev.dr pén. 1996,970 en Cass. 20 maart 2000, Arr. Cass.

2000, 191. 98

P. LEMMENS, “De invloed van het Europees Verdrag over de rechten van de mens op bepaalde aspecten van de

strafprocedure in België”, RW 1988-89, nr.31, 804, voetnoot 116, die verwijst naar Antwerpen 27 mei 1986. 99

Antwerpen 4 november 1978, onuitg.: “…overwegende dat, alhoewel voormeld voorschrift betrekking heeft

op het verdedigingsrecht van het vonnisgeschrift, ten deze, de aanvang van de in aanmerking te nemen termijn

bepaald wordt op 10 oktober 1979, tijdstip waarop 37 verschillende soorten voorwerpen werden in beslag

genomen”. 100

Corr. Kortrijk 19 januari 1987, RW 1988-89, 513 en Corr. Gent 18 september 1987, Vl.T.Gez. 1987-88, 340. 101

L. DECLERCQ, “De redelijke termijn of de onredelijke vertraging in strafzaken: artikel 6 lid 1 van het

Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Rede uitgesproken op de plechtige openingszitting van het Hof

van Beroep te Gent op 1 september 1988”, RW 1984-85, 386, die verwijst naar Corr. Kortrijk 30 mei 1986. 102

F. LAMBRECHTS, “De achterstand in gerechtszaken en de rechten van de mens”, RW 1984-85, 797. 103

S. DE GREEF, “Het beginpunt van de redelijke termijn in strafzaken”(noot onder cass. 21 november 1995) in

K. RIMANQUE et al. (eds.) Jaarboek Mensrechten, Antwerpen, Maklu, 1996, 421.

24

bouwen104

. Er is dan slechts sprake van een ‘beschuldiging’ wanneer het parket de zaak bij

het strafgerecht aanhangig maakt of overdraagt aan de administratie.

Deze visie, waarbij het proces-verbaal wordt herleid tot een eenvoudige ‘inlichting’, is echter

nauwelijks verenigbaar met de criteria die het Europees Hof voor de Rechten van de Mens

verbindt aan het beginpunt van de redelijke termijn. Door deze visie van het Hof van Cassatie

is niet langer het ogenblik waarop de verdachte weet dat hij zich moet verdedigen bepalend,

maar een formele beslissing van het parket om de redelijke termijn te doen aanvangen105

. Het

is dan ook niet verwonderlijk dat deze visie van het Hof van Cassatie veelvuldig is

bekritiseerd door de Belgische rechtsleer106

. Dit komt omdat voor de toepassing van artikel 6

EVRM het weinig tot niets uitmaakt of de zaak voor de strafrechter komt dan wel of de

verdachte een administratieve sanctie riskeert. De verdachte die een dergelijk proces-verbaal

krijgt, riskeert een strafrechtelijke of een administratiefrechtelijke sanctie. Dat het verschil

tussen beide weinig uitmaakt, komt omdat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens

autonome criteria107

hanteert om uit te maken of een administratieve boete een ‘straf’

uitmaakt in de zin van artikel 6 EVRM. Deze criteria zijn onder meer de draagwijdte van de

norm, de ernst van de sanctie en het doel dat met de sanctie wordt beoogd108

. Hierdoor

moeten de administratieve boetes uit het sociaal strafrecht als straf worden beschouwd, omdat

zij vooral een leedtoevoegend karakter hebben, vrij hoog kunnen oplopen en een ruime groep

van personen (alle werkgevers) het voorwerp uitmaakt van deze sancties109

. De beslissing van

het parket om een administratieve procedure te starten, wil dus niet zeggen dat de betrokkene

alle waarborgen van artikel 6 EVRM verliest. Bovendien is dit ook de visie van het

Grondwettelijk Hof110

. Dit Hof bepaalt dat wanneer een persoon wegens eenzelfde feit kan

worden veroordeeld tot een strafrechtelijke of een administratiefrechtelijke boete, ongeacht bij

welk rechtscollege de zaak aanhangig is gemaakt, er op dezelfde manier dient te worden

nagegaan wat het aanvangspunt van de redelijke termijn is111

. We kunnen dus hieruit

concluderen dat, desondanks het bovenvermelde standpunt van het Hof van Cassatie, een

proces-verbaal opgemaakt door een sociaal inspecteur ook de redelijke termijn een aanvang

doet nemen.

104

B. DE SMET, “Het beginpunt van de redelijke termijn in zaken van sociaal strafrecht”, RW 2000-01, 624. 105

Ibid. 106

Ibid., 623-625. 107

Zie over de autonome interpretatie van de verdragsbepaling van het EVRM A. DEN HARTOG, Artikel 6

EVRM: grenzen aan het streven de daad eerder op de daad te doen volgen, Antwerpen, Maklu, 1992, 38. 108

EHRM 21 februari 1984, Öztürk t. Duitsland, ECHR, Ser. A; EHRM 24 februari 1994, Bendenoun t.

Frankrijk, ECHR, Ser. A; EHRM 24 september 1997, Garyfallou t. Griekenland, ICJ Reports 1997-V, § 32-35;

EHRM 22 mei 1998, Hozee t. Nederland, ICJ Reports, 1998-III, § 4. Over deze criteria zie A. DEN HARTOG,

Artikel 6 EVRM: grenzen aan het streven de daad eerder op de daad te doen volgen, Antwerpen, Maklu, 1992,

23-41; F. DERUYCK, “De fiscaal-administratieve sancties in het licht van art. 6 EVRM” in M. ROZIE (ed.),

Fiscaal strafrecht en strafprocesrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, 23-43 en M. MAUS, “Kanttekeningen rond

de fiscaal-administratieve sancties en de fiscale geschillenprocedure”, TFR 1999, 332-361. 109

B. DE SMET, “Het beginpunt van de redelijke termijn in zaken van sociaal strafrecht”, RW 2000-01, 624 en D.

CUYPERS, “Administratieve geldboeten in sociaal recht” in A. VANDEPLAS en P. ARNOU (eds.), Strafrecht en

strafvordering. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 1997, losbl., 6-7. 110


GwH 15 september 2004, nr. 148/2004, BS 19 oktober 2004, JLMB. 2004, 1768, noot J. DEMARCHE en JT

2004, 890, noot F. KUTY.

25

4.2.2.2. …en wijkt af van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens

21. Merkwaardig genoeg nam de rechtspraak van het Hof van Cassatie betreffende de

aanvang van de redelijke termijn een vreemde wending. Meer specifiek heeft het Hof van

Cassatie betreffende een voortgezet of voortdurend misdrijf door de jaren heen een andere

visie aangenomen met betrekking tot de aanvang van de redelijke termijn.

Oorspronkelijk werd door het Hof van Cassatie gezegd dat de beslissing volgens welke

bepaalde handelingen een voortdurend of voortgezet misdrijf opleveren, “de redelijke termijn

onaangeroerd laat”112

. Met dit standpunt werd door het Hof van Cassatie getrouw de visie

van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens gevolgd.

Enkele jaren later echter volgde er hieromtrent een eerste verontrustend arrest van het Hof van

Cassatie113

. In dit arrest werd namelijk bepaald dat de redelijke termijn niet kan beginnen

lopen vóór de datum van het laatste feit. Hierbij werd door een arrest van de Franstalige

afdeling van het Hof van Cassatie nog aan toegevoegd dat de redelijke termijn niet kan

beginnen te lopen vóór de datum van het laatste feit van een reeks die een voortgezet misdrijf

uitmaakt114

. De Nederlandstalige afdeling van het Hof van Cassatie sloot zich met het arrest

van 21 maart 2006 aan bij deze zienswijze van de Franstalige afdeling115

.

Met het arrest van 21 maart 2006 is de uniformiteit tussen de rechtspraak van het Hof van

Cassatie en de jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens definitief

zoek. De stelling van het Hof van Cassatie dat de redelijke termijn pas een aanvang zou

kunnen nemen nadat het laatste feit van een reeks die een voortgezet misdrijf uitmaakt is

gepleegd, is immers niet verzoenbaar met zowel de visie van het Europees Hof als met de

doelstelling van de redelijke termijn. Dit is bovendien ook zo voor de meer algemene regel

dat de redelijke termijn niet kan beginnen lopen vóór de datum van het laatste feit, zoals

bepaald door het Hof van Cassatie in het arrest van 21 november 1995116

.

Eerst en vooral valt de visie van het Hof van Cassatie maar moeilijk te rijmen met de

doelstelling van de redelijke termijn. Het is namelijk volkomen onlogisch waarom de

redelijke termijn, net zoals de verjaring, pas een aanvang zou kunnen nemen bij het plegen

van het laatste feit, of waarom de aanvang van de redelijke termijn zou moeten worden

uitgesteld als er sprake is van een voortgezet misdrijf. Zoals eerder besproken, is het doel van

de redelijke termijn om een nodeloze belasting voor de verdachte te vermijden door het

aanslepen van een strafrechtelijke procedure. De verdachte die op de hoogte is van een tegen

hem lopende strafvervolging, ook al pleegt hij nog nieuwe feiten, heeft altijd recht op een

112

Cass. 30 december 1985, JTT 1987, 18. 113

Cass. 21 november 1995, Arr.Cass. 1995, 1025, Jb.Mens. 1995-96, 415, noot S. DE GREEF en Rev.dr.pén.

1996, 970. 114

Cass. 17 mei 2000, Arr.Cass. 2000, 930 en Rev.dr.pén. 2002, 577, noot F. KUTY. 115

Cass. 21 maart 2006, AR P.05.1701.N. 116

MEESE, J., “De aanvang van de redelijke termijn bij voortgezette misdrijven: het Hof van Cassatie op zoek

naar nieuwe veroordelingen in Straatsburg?”, noot onder Cass. 21 maart 2006, NC 2006, 321.

26

behandeling van die strafvordering binnen een redelijke termijn. Dit is bovendien geen

gewoon recht voor de verdachte, maar een fundamenteel recht117

.

Wel kan er met de houding van de verdachte, die de zaak door het plegen van nieuwe feiten

waarschijnlijk complexer maakt, eventueel rekening gehouden worden bij de beoordeling van

het al dan niet redelijk karakter van de termijn in kwestie118

. Uitgezonderd deze mogelijkheid,

is het duidelijk in tegenspraak met de visie van het Europees Hof voor de Rechten van de

Mens om de aanvang van de redelijke termijn altijd, en dus zonder enige beoordeling in

concreto, uit te sluiten door de enkele reden dat nog een nieuw misdrijf werd gepleegd. Het

Europees Hof heeft namelijk nooit bepaald dat enkel de inbeschuldigingstelling voor het

laatste feit de redelijke termijn kan doen beginnen lopen. Bovendien werd er door het

Europees Hof nooit of te nimmer een onderscheid gemaakt naar gelang er al dan niet sprake is

van eenheid van opzet119

.

22. Aan de hand van twee arresten van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens kan

duidelijk aangetoond worden dat de rechtspraak van het Hof van Cassatie indruist tegen de

jurisprudentie van het Europees Hof. Het betreft hier de zaak Eckle, één van de basisarresten

van de redelijke termijn, en de zaak Coëme tegen België. In de zaak Eckle werden door de

verdachte en zijn echtgenote nog meerdere feiten gepleegd gedurende het onderzoek. De

verdachte en zijn echtgenote waren op dat moment wel reeds op de hoogte van het feit dat er

tegen hen een onderzoek lopende was. De duur van dit onderzoek bedroeg meer dan zeventien

jaar. Om deze lange periode van onderzoek te doen aanvaarden, vroeg de Duitse regering aan

het Europees Hof voor de Rechten van de Mens om bij de beoordeling van de aanvang van de

redelijke termijn met die nieuwe feiten rekening te houden. Echter blijkt uit het arrest van het

Europees Hof overduidelijk dat het plegen van nieuwe feiten geen invloed kan hebben op de

bepaling van de aanvang van de redelijke termijn120

.

De zaak Coëme tegen België is ook een goed voorbeeld van de tegenstelling tussen de

rechtspraak van het Hof van Cassatie en de jurisprudentie van het Europees Hof voor de

Rechten van de Mens. In deze zaak besliste het Hof van Cassatie dat er sprake was van een

voortgezet misdrijf121

. Desondanks deze beslissing van het Hof van Cassatie werd door het

Europees Hof bij de beoordeling van de aanvang van de redelijke termijn de datum in

aanmerking genomen van de eerste inbeschuldigingstelling in de zin van artikel 6 EVRM.

Hierbij werd nog eens bepaald dat de redelijke termijn een aanvang neemt “dès l’instant où

une personne se trouve accusée”122

. De redelijke termijn begint dus te lopen van zodra een

persoon beschuldigd wordt.

117

Cass. 29 juni 1999, Arr.Cass. 1999, 986, RW 2000-01, 125, noot W. MAHIEU, T.Strafr. 2000, 502, noot J.

ROZIE en JLMB 2000, 502, noot F. KUTY. Zie ook Cass. 6 februari 2001, Arr.Cass. 2001, 220 en Verkeersrecht

2001, 239. 118


F. KUTY, “Le dies a quo du délai raisonnable dans l’hypothèse d’un délit collectif par unité d’intention”,

Rev.dr pén. 2002, 584. 120

EHRM 15 juli 1982, Eckle t. Duitsland, ECHR, Ser. A, vol. 51, § 74, § 79 en § 81. 121

Cass. 5 april 1996, Arr.Cass. 1996, 247, Jb.Mens. 1995-96, 429, Rev.dr.pén. 1996, 634 en JT 1996, 411. 122

EHRM 22 juni 2000, Coëme e.a. t. België, ICJ Reports 2000-VII, § 57 en § 133.

27

23. Hieruit kan men concluderen dat enkel wanneer de eerste inbeschuldigingstelling in de zin

van artikel 6 EVRM die in een welbepaalde zaak in kwestie plaatsvindt, een

inbeschuldigingstelling is die betrekking heeft op het laatste feit van het voortgezet misdrijf,

het Europees Hof tot hetzelfde resultaat zou komen als het Hof van Cassatie123

. Het is

belangrijk om de nadruk te leggen op het feit dat enkel in dit geval het Europees Hof tot

hetzelfde resultaat zou komen als het Hof van Cassatie, want er is geen enkele reden om met

een inbeschuldigingstelling die betrekking heeft op eerdere feiten die het laatste feit

voorafgaat geen rekening te houden bij de beoordeling van de aanvang van de redelijke

termijn. Het enkele gegeven dat een verdachte meerdere feiten heeft gepleegd die samen een

voortgezet misdrijf uitmaken, is dan ook helemaal geen reden om af te wijken van de vaste

rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

Niet enkel bij voortgezette misdrijven, maar ook bij voortdurende misdrijven bepaalt het

Europees Hof dat niet moet worden gewacht tot de delictuele toestand een einde neemt

vooraleer de redelijke termijn begint te lopen124

.

24. Dat het logisch is dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens betreffende de

aanvang van de redelijke termijn een ruime interpretatie hanteert, is reeds eerder uitgelegd125

.

Daartegenover is de visie van het Hof van Cassatie hoogst artificieel te noemen. Zo is het

maar al te vreemd dat in de visie van het Hof van Cassatie rekening moet worden gehouden

met het feit of het strafbaar feit al dan niet bewezen is verklaard. Een feit dat niet bewezen

wordt verklaard, kan namelijk geen deel uitmaken van een voortdurend misdrijf, terwijl uit de

rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens duidelijk blijkt dat het van

geen enkel belang is of de inbeschuldigingstelling die aanleiding heeft gegeven tot de aanvang

van de redelijke termijn, betrekking had op een achteraf bewezen verklaard feit126

.

Nog een belangrijke reden om te concluderen dat het standpunt van het Hof van Cassatie

onlogisch en artificieel is, kan gevonden worden in het feit dat deze visie zal leiden tot de

uitholling van de redelijke termijn. Dit komt doordat de rechtspraak, meestal met de bedoeling

de verjaring van de strafvordering te vermijden, het begrip ‘voortgezet misdrijf’ zeer soepel

interpreteert. Hierdoor kunnen in de visie van het Hof van Cassatie belangrijke periodes van

stilstand post factum worden toegedekt door de loutere vaststelling dat het onderzochte

misdrijf feitelijk een voortgezet misdrijf uitmaakt127

. Dit is echter niet van aard om de

gerechtelijke autoriteiten te bevrijden van de verplichting om niet nodeloos te talmen bij het

strafrechtelijk onderzoek. Bovendien is dit ook geen reden om de verdachte die reeds weet dat

een strafvervolging werd ingesteld, elk recht op een behandeling van zijn zaak binnen een

redelijke termijn te ontnemen zolang het laatste feit van het voortgezet misdrijf niet werd

gepleegd.

123


Rev.dr.pén. 2002, 584-586. 124

EHRM 31 mei 2001, Metzger t. Duitsland, § 32. 125

Zie supra randr. 18. 126

EHRM 26 september 2000, Guisset t. Frankrijk, ICJ Reports 2000-IX, § 79. 127

J. MEESE, “De aanvang van de redelijke termijn bij voortgezette misdrijven: het Hof van Cassatie op zoek

naar nieuwe veroordelingen in Straatsburg?”, noot onder Cass. 21 maart 2006, NC 2006, 322.

28

25. Deze visie van het Hof van Cassatie is zeer verontrustend omdat dit een grote analogie

vertoont met de verjaring van de strafvordering. Oorspronkelijk werd de redelijke termijn

gehanteerd als tegengewicht voor het almaar verlengen van de verjaring van de

strafvordering. Door deze verlenging heeft de rechtspraak het verkrijgen van de verjaring

uiteraard bemoeilijkt. De rechtspraak werd hierin overigens gesteund door de wetgever. Om

dit te compenseren was er de redelijke termijn die nog altijd een zekere waarborg bood dat de

zaak niet te lang zou aanslepen. Door ook het bekomen van een overschrijding van de

redelijke termijn te bemoeilijken werd de verdachte in ons rechtssysteem in de steek

gelaten128

. De poging van het Hof van Cassatie om de redelijke termijn uit te hollen is zeer

opvallend, gezien de problematiek van de overschrijding van de redelijke termijn heden ten

dage heel wat meer lijkt te spelen dan vroeger het geval was. De steeds toenemende

problematiek van aanslepende berechting heeft dus geleid tot soepelheid van het systeem dat

tot stand kwam om die problematiek juist te vermijden, en dit geldt zowel voor de redelijke

termijn als voor de verjaring van de strafvordering129

. Het valt ten zeerste te betreuren dat het

Hof van Cassatie hier heeft gekozen voor de makkelijkste oplossing. In plaats van de

problematiek van de aanslepende berechting op een goede manier aan te pakken door de

verdachte te beschermen met ruime waarborgen, heeft het Hof van Cassatie gekozen om deze

problematiek juist uit de weg te gaan door de waarborgen van de verdachte te verminderen.

4.2.3. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens schuift de visie van het Hof

van Cassatie opzij

26. Doordat de visies, en de daaruit komende gevolgen, van het Hof van Cassatie en het

Europees Hof voor de Rechten van de Mens betreffende de aanvang van de redelijke termijn

niet alleen zo ver uit elkaar lagen, maar ook elkaar tegenspraken, was het logisch dat het

vroeg of laat tot een conflict zou komen. Er kwam dan ook meermaals kritiek op het

standpunt van het Hof van Cassatie vanwege de Belgische rechtsleer130

. Er werd vroeger ook

al eens gepleit voor een interpretatie van het EVRM die conform is aan de interpretatie van

het Europees Hof voor de Rechten van de Mens131

. Er werd dan ook geopperd om dergelijk

pleidooi nogmaals te herhalen, maar dit is niet gebeurd.

Uiteindelijk heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens het pleit dan zelf beslecht

met het arrest Declerck t. België132

. Sinds dit arrest is het duidelijk dat de visie van het Hof

van Cassatie betreffende de aanvang van de redelijke termijn geen genade kan vinden bij het

128


Rev.dr.pén. 2002, 589. 129


naar nieuwe veroordelingen in Straatsburg?”, noot onder Cass. 21 maart 2006, NC 2006, 323. 130

Zie o.a. F. KUTY, “Le dies a quo du délai raisonnable dans l’hypothèse d’un délit collectif par unité

d’intention”, Rev.dr.pén. 2002, 589 en J. MEESE, “De aanvang van de redelijke termijn bij voortgezette

misdrijven: het Hof van Cassatie op zoek naar nieuwe veroordelingen in Straatsburg?”, noot onder Cass. 21

maart 2006, NC 2006, 318-323. 131

Cass. 29 mei 1985, Pas. 1985, I, 1220, concl. J.M. PIRET. 132

EHRM 25 september 2007, Declerck t. België, NJW 2007, 841, noot N. PEETERS, JT 2007, 741, noot F. KUTY

en T.Strafr. 2007, 418.

29

Europees Hof. Het belangrijke gevolg hiervan is dat de rechtspraak van het Hof van Cassatie

hieromtrent opzij moet geschoven worden door onze nationale rechtbanken en hoven, omdat

de rechtspraak van het Hof van Cassatie geen enkele invloed mag hebben op de vaststaande

rechtspraak van het Europees Hof133

. Dat met deze rechtspraak van het Hof van Cassatie geen

rekening mag worden gehouden, werd ook al voor dit arrest door de Belgische rechtsleer

meermaals gesuggereerd134

, zodat deze afwijzing van de visie van het Hof van Cassatie verre

van een verrassing was135

. In het arrest Declerck t. België besteedde het Europees Hof slechts

één enkel zinnetje aan voornoemd cassatiearrest, maar is desondanks erg duidelijk:

“l’arrêt de la Cour de cassation belge du 21 mars 2006 est sans incidence sur la

jurisprudence bien établie de la Cour”136

.

Dat het standpunt van het Hof van Cassatie gedoemd was om opzij geschoven te worden door

het Europees Hof, kan mede verklaard worden door het feit dat het Europees Hof vrij

gevoelig is voor de correcte toepassing van haar rechtspraak in de verschillende lidstaten137

.

Het Europees Hof wees hierop in een arrest van 29 maart 2006138

:

“the domestic courts must be able, under domestic law, to apply the European case-law

directly and their knowledge of this case-law has to be facilitated by the State in question”139

.

Ook vaardigde het Comité van Ministers op 18 december 2002 een aanbeveling uit waarin erg

precieze richtlijnen zijn opgenomen die als doel hebben de kenbaarheid van het EVRM en de

jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens te verzekeren en daar waar

nodig te verbeteren140

.

133



2010-11, Antwerpen, Intersentia, 2011, 45. 134


naar nieuwe veroordelingen in Straatsburg?”, noot onder Cass. 21 maart 2006, NC 2006, 323, voetnoot 59. 135

Zie hierover F. KUTY, “Le dies a quo du délai raisonnable dans l’hypothèse d’un délit collectif par unité

d’intention: un désaveu prévisible”, noot onder EHRM 25 september 2007, Declerck t. België, JT 2007, 743-744. 136

EHRM 25 september 2007, Declerck t. België, § 51. 137


EHRM 29 maart 2006, Apicella t. Italië. 139

EHRM 29 maart 2006, Apicella t. Italië, § 125. 140

Recommendation Rec (2002) 13 of the Committee of Ministers to member states on the publication and

dissemination in the member states of the text of the European Convention on Human Rights and of the case-law

of the European Court of Human Rights.

30

4.3. Eindpunt van de redelijke termijn

4.3.1. Algemeen

27. Wat velen op het eerste zicht ten onrechte zouden kunnen denken, is dat de redelijke

termijn eindigt bij het inleiden van de zaak voor het vonnisgerecht141

of bij de betekening van

de dagvaarding142

. Dit is echter niet zo, omdat de druk die op de verdachte rust hiermee geen

einde neemt. Er bestaat op dat moment wel geen twijfel meer omtrent de vraag of de

strafvervolging er komt, maar er is nog steeds twijfel omtrent de eventueel op te leggen straf

en de omvang van deze straf143

.

Het eindpunt van de redelijke termijn is een logische uitloper van de doelstelling van de

redelijke termijn. Zoals geweten bestaat deze doelstelling erin om een zo spoedig mogelijke

berechting van de zaak te bekomen om zo een nodeloze belasting voor de verdachte, ten

gevolge van de onzekerheid die een strafzaak met zich meebrengt, te vermijden. Het is ook

maar logisch dat het eindpunt van de redelijke termijn pas dan bereikt is als aan deze

onzekerheid omtrent de rechtspositie van de verdachte door de rechter een einde wordt

gemaakt144

. Dat ogenblik is er pas wanneer de eindbeslissing over de grond van de zaak

definitief is145

. Deze eindbeslissing kan bestaan uit een veroordeling, een vrijspraak of een

ontslag van rechtsvervolging146

. De eindbeslissing is bovendien pas definitief indien er geen

mogelijkheid meer is voor hoger beroep147

, voor een voorziening in cassatie148

of een

141


L. DECLERCQ, “De redelijke termijn of de onredelijke vertraging in strafzaken: artikel 6, lid 1, van het

Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Rede uitgesproken op de plechtige openingszitting van het hof

van beroep te Gent op 1 september 1988”, RW 1988-89, 386. 143


P. VAN DIJK en G.J.H. VAN HOOF, De Europese Conventie in theorie en praktijk, Nijmegen, Ars Aequi Libri,

1982, 296. 145




Kluwer, 1996, losbl., nr.33, 12. 147



Kluwer, 1996, losbl., nr.33, 12 en F. LAMBRECHTS, “De achterstand in gerechtszaken en de rechten van de

mens”, RW 1984-85, 798. In de zaak Wemhoff verduidelijkte het Europees Hof voor de Rechten van de Mens

dat de redelijke termijn “lasts at least until acquittal or conviction, even if this decision is reached on appeal.

There is furthermore no reason why the protection given to the persons concerned against the delays on the part

of trial courts should end at the feared.” (EHRM 27 juni 1968, Wemhoff t. Duitsland, ECHR 1968, Ser. A, vol. 7,

§ 18). In de zaak Neumeister werd nog gepreciseerd dat de dies ad quem “may be a decision given by an appeal

court when such a court pronounces upon the merits of a charge” (EHRM 27 juni 1968, Neumeister t. Oostenrijk,

ECHR, Ser. A, vol. 8, § 19). In de zaak Eckle luidde het: “in the event of conviction, there is no ‘determination

of any criminal charge’ within the meaning of Article 6 par. 1, as lang as the sentence is not definitely fixed”

(EHRM 15 juli 1982, Eckle t. Duitsland, ECHR, Ser. A, vol. 51, § 7). 148



Kluwer, 1996, losbl., nr.33, 12 en F. LAMBRECHTS, “De achterstand in gerechtszaken en de rechten van de

mens”, RW 1984-85, 798. Zie voormeld advies van advocaat-generaal Krings, Pas., 1979, I, 159; “…en y

comprenant le pourvoi en cassation et en expliquant que le pourvoi avoir pour conséquence une modification de

la décision sur le fond, par le juge de revoi, bien entendu”. Zie o.a. EHRM 15 juli 1982, Eckle t. Duitsland,

31

voorziening voor een ander hooggerechtshof149

of grondwettelijk hof150

. Enkele voorbeelden

van een desbetreffend hooggerechtshof zijn de Supreme Courts of Justice in Oostenrijk151

of

Portugal152

, het Bundesgerichtshof in Duitsland153

, de House of Lords in het Verenigd

Koninkrijk154

, of de Federal Court in Zwitserland155

.

Het is zeer belangrijk om te weten dat elk van de hierboven vermelde procedures in de

redelijke termijn inbegrepen zijn156

, onverschillend of er al dan niet een cassatiemiddel wordt

aanvaard157

, net zoals de termijn om hoger beroep of cassatieberoep in te stellen wanneer dat

niet gebeurd is158

.

Bovendien gebeurt de toetsing van de zaak door het Europees Hof voor de Rechten van de

Mens niet enkel met betrekking tot de gehele procesduur, maar ook met betrekking tot de

duur van de procedure bij en tussen de afzonderlijke instanties159

. Dit betekent dat zowel

gekeken wordt naar het tijdsverloop tussen de aanvang van de termijn en procedure in eerste

aanleg, tussen eerste en tweede aanleg, tussen tweede aanleg en cassatie, en naar de termijnen

die na cassatie nog kunnen verlopen, als naar de totaal verlopen tijd tussen begin- en eindpunt

van de redelijke termijn160

.

Voor wat betreft het eindpunt van de redelijke termijn is de inhoud van de beslissing niet van

belang161

. Het Europees Hof voor de Rechtens van de Mens heeft zelfs meermaals aanvaard

dat de redelijke termijn pas een einde nam wanneer de raadsman van de beklaagde een

schriftelijke kopie van het vonnis of arrest kreeg162

.

Bovendien bepaalde het Europees Hof dat wanneer er geen eindbeslissing komt, maar de

strafvordering op een andere wijze eindigt, de termijn op dat ogenblik eindigt163

. Twee

voorbeelden waarbij dit het geval kan zijn betreffen een beslissing van het openbaar

ECHR, Ser. A, vol. 51, § 76; EHRM 10 december 1982, Foti e.a. t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 56, § 54 en EHRM

10 december 1982, Corigliano t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 57, § 36. 149


Ibid., 18. 151

EHRM 23 april 1987, Lechner en Hess t. Oostenrijk, ECHR, Ser. A, vol. 118, § 36 en EHRM 28 maart 1990,

B. t. Oostenrijk, ECHR, Ser. A, vol. 175, § 48. 152

EHRM 23 oktober 1990, Moreira de Azevedo t. Portugal, ECHR, Ser. A, vol. 189, § 69. 153


EHRM 8 juli 1987, H. t. Verenigd Koninkrijk, ECHR, Ser. A, vol. 120, § 70. 155

EHRM 13 juli 1983, Zimmerman en Steiner t. Zwitserland, ECHR, Ser. A, vol. 66, § 23. 156

EHRM 9 juni 1998, Twalib t. Griekenland, ICJ Reports 1998-IV, § 46 en EHRM 26 oktober 2000, Kudla t.

Polen, ICJ Reports 2000-XI, § 122. 157

EHRM 12 oktober 1992, Boddaert t. België, ECHR, Ser. A, vol. 235-D, § 35 en EHRM 10 februari 1995,

Alenet de Ribemont t. Frankrijk, ECHR, Ser. A, vol. 308, § 44. 158

EHRM 15 oktober 1999, Humen t. Polen, ECHR 1999, 4, § 43 en § 58. 159



Kluwer, 1996, losbl., nr. 32, 12 en M.L.W.M. VIERING, “De redelijke termijn van artikel 6 lid 1 EVRM: een

grensoverschrijdende inventarisatie”, RM Themis 1987, 215. 160

J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 20 en en G.J.M. CORSTENS, “De rol

van de tijdsfactor in het strafrecht”, RM Themis 1986, 447. 161

B. DE SMET, J. LATHOUWERS en K. RIMANQUE, “Recht op eerlijk proces – artikel 6 § 1” in J. VANDE

LANOTTE en Y. HAECK (eds.), Handboek EVRM, I, Antwerpen, Intersentia, 2004, nr. 126, 444. 162

J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 18. Zie bv. EHRM 29 augustus 1997,

Worm t. Oostenrijk, ICJ Reports, 1997-V, § 33 en EHRM 2 oktober 2003, Hennig t. Oostenrijk, § 32. 163

J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 18 en MEESE, J., “De redelijke

termijn in strafzaken: een stand van zaken”, NC 2010, 316.

32

ministerie om de vervolging stop te zetten164

en een beslissing tot buitenvervolgingstelling165

.

Het is doorslaggevend dat aan de onzekerheid waarin de verdachte ten aanzien van de

strafvervolging zich bevond een einde is gekomen, ook al bestaat er nog een theoretische kans

op een heropening van de strafprocedure166

. Dit wil zeggen dat indien een beslissing

tussenkomt om de vervolging stop te zetten, er geen automatisch einde is van de termijn,

aangezien die beslissing eerst ter kennis moet worden gebracht aan de betrokkene167

.

Evenwel valt de ‘executiefase’, dit is de tijd die verloopt tussen de eindbeslissing en de

tenuitvoerlegging van de straf, buiten het bereik van de redelijke termijn168

. Beslissingen

betreffende de fase van de uitvoering worden genomen door de strafuitvoeringsrechtbank, een

volwaardige rechtbank die deel uitmaakt van de rechtbank van eerste aanleg. De reden

waarom de executiefase geen deel uitmaakt van de redelijke termijn is simpel. Dit is zo omdat

de strafuitvoeringsrechtbank geen uitspraak doet over de gegrondheid van de tegen de burger

ingestelde strafvordering waardoor artikel 6 EVRM en artikel 14 IVBPR niet van toepassing

zijn op de rechtspleging voor de strafuitvoeringsrechtbank169

. Bijgevolg heeft de

overschrijding van de redelijke termijn zoals vermeld in artikel 6, lid 1 EVRM geen

betrekking op de beslissingen van de strafuitvoeringsrechtbank170

.

4.3.2. Eindpunt bij heropening van de strafprocedure

28. Een speciaal geval dat relevant is voor het intreden van het eindpunt van de redelijke

termijn komen we tegen bij de heropening van de strafprocedure. In dit geval is het eindpunt

van de redelijke termijn al eens bereikt bij de eerste eindbeslissing, maar wordt de procedure

later opnieuw heropend. De vraag stelt zich dan ook of men enkel rekening moet houden met

het eerste eindpunt voor de berekening van de duur van de redelijke termijn of moet men de

duur van de heropende procedure bij de duur van de eerste procedure bijtellen en bijgevolg de

tweede eindbeslissing als eindpunt beschouwen. Het antwoord hierop is verschillend

naargelang de strafprocedure is heropend naar intern Belgisch recht of dat de strafprocedure is

heropend door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

29. In ons Belgisch rechtsstelsel kan een strafprocedure na een buitenvervolgingstelling

worden heropend op grond van nieuwe bezwaren. In dit geval telt het Europees Hof de tijd die

164

EHRM 23 oktober 2003, S.H.K. t. Bulgarije, § 27. 165

EHRM 19 februari 1991, Maj t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 196, § 12. 166

J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 18-19 en J. MEESE, Overschrijding

van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 18 en MEESE, J., “De redelijke termijn in strafzaken: een stand van

zaken”, NC 2010, 317. Zie EHRM 31 mei 2005, T.K. en S.E. t. Finland, § 26. 167

EHRM 2 maart 2006, Nakhmanovich t. Rusland, § 88-94, onuitg. 168

J. MEESE, De duur van het strafproces. Onderzoek naar de termijn waarbinnen een strafprocedure moet of

mag worden afgehandeld, Gent, Larcier, 2006, nrs. 367-368, 356-358 en M.L.W.M. VIERING, “De redelijke

termijn van artikel 6 lid 1 EVRM: een grensoverschrijdende inventarisatie”, RM Themis 1987, 215. 169

Cass. 10 oktober 2007, P.07.1362.F; Cass. 6 november 2007, P.07.1463.N en Cass. 20 januari 2009,

P.08.1932.N. 170

Y. VAN DEN BERGE, De uitvoering van vrijheidsstraffen, Gent, Larcier, 2009, 23-24.

33

de oorspronkelijke procedure in beslag nam op bij de tijd die de heropende procedure heeft

gekost171

. Hier ligt het eindpunt dus bij de eindbeslissing van de heropende procedure.

30. Anders is de situatie indien de strafprocedure wordt heropend door een veroordelend

arrest van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. De mogelijkheid tot heropening

van de strafprocedure na een veroordelend arrest door het Europees Hof werd ingevoerd in

2007172

. Hierdoor kan de vaststelling dat er sprake is geweest van een ernstige schending van

het EVRM leiden tot een nieuw proces173

. Wat precies het gevolg is van een heropening van

een strafprocedure door het Europees Hof werd door het Hof van Cassatie bepaald in een

arrest van 13 april 2010174

. Op te merken valt dat een zaak na een veroordelend arrest door het

Europees Hof heropend wordt nog niet zo vaak voorkomt, maar dat men over het algemeen

verwacht dat het aantal heropeningen zal toenemen, in het bijzonder naar aanleiding van de

rechtspraak van het Europees Hof inzake het recht op bijstand van een advocaat bij het

verhoor. Omdat een procedure voor het Europees Hof meestal redelijk wat tijd in beslag

neemt, is het logisch dat bij een gebeurlijk nieuw proces geoordeeld zal moeten worden over

vrij oude feiten. Het viel dan ook te verwachten dat de overschrijding van de redelijke termijn

in een heropende zaak zou worden opgeworpen175

. Dit gebeurde dan ook in de zaak

Göktepe176

, die het einde betekende van de leer van de automatische toerekening van de

objectieve verzwarende omstandigheden177

. Göktepe werd elf jaar na de eerste veroordeling

opnieuw door het hof van assisen schuldig bevonden wegens deelneming als (mede)dader aan

diefstal met middel van geweld of bedreiging, zonder oogmerk om het slachtoffer te doden,

maar met de dood tot gevolg178

en werd hij bijgevolg andermaal veroordeeld tot dertig jaar

opsluiting179

. In het kader van die tweede procedure voor het hof van assisen was opgeworpen

dat de redelijke termijn ondertussen was overschreden. Het hof van assisen besliste echter dat

er geen sprake was van een overschrijding van de redelijke termijn, waarna de veroordeelde

een voorziening in cassatie instelde. Het Europees Hof veroordeelde België in de zaak

Göktepe omdat het recht op een eerlijk proces werd geschonden in de voorheen gevoerde

procedure omdat het hof van assisen aan de beschuldigden weigerde de vragen te

individualiseren betreffende de verzwarende omstandigheid van doodslag, gepleegd om

diefstal te vergemakkelijken. De duur van de procedure voor het Europees Hof, namelijk zes

jaar, gaf aanleiding tot een klacht over schending van het recht op een eerlijk proces binnen

171

EHRM 30 november 2004, Klyakhin t. Rusland, § 90-91. 172

Zie art. 442bis e.v. Sv., ingevoerd bij wet van 1 april 2007 (BS 9 mei 2007). 173

MEESE, J., “De redelijke termijn in strafzaken: een stand van zaken”, NC 2010, 315. 174

Cass. 13 april 2010, NC 2010, 235-244, concl. eerste Adv. Gen. M. DE SWAEF, NJW 2010, 588, noot A.

VANDERHAEGHEN en T.Strafr. 2010, noot D. VAN DER KELEN. 175

J. MEESE, “De redelijke termijn in strafzaken: een stand van zaken”, NC 2010, 315. 176

EHRM 2 juni 2005, Göktepe t. België, T.Strafr. 2006, 78, noot P. HERBOTS, NJW 2006, 28, RABG 2005,

1465, noot D. VAN DER KELEN en L. GYSELAERS, Rev.dr.pén. 2005, 1247, noot M. NEVE, JLMB 2005, 1556 en

RCJB 2008, 206, noot F. KUTY. 177

D. VAN DER KELEN en L. GYSELAERS, “De objectieve verzwarende omstandigheden: het definitieve einde

van een tijdperk?” (noot onder Cass. 17 juni 2008), RABG 2009, 14-28. 178

Zie art. 468 en art. 474 Sw. 179

Zie hierover D. VAN DER KELEN en L. GYSELAERS, “Göktepe bis met een vleugje Taxquet”, noot onder

assisen West-Vlaanderen 26 november 2009, RABG 2010, 445-453 en D. VAN DER KELEN, “Europees Hof zelf

verantwoordelijk voor overschrijding redelijke termijn! Men maakt regels voor anderen en uitzonderingen voor

zichzelf”, T.Strafr. 2010, 213.

34

een redelijke termijn. In het arrest van 13 april 2010 bepaalde het Hof van Cassatie dat de

Belgische staat, met inbegrip van de nationale gerechtelijke instanties, niet verantwoordelijk

is voor het toezicht op de redelijkheid van de duur van de rechtspleging voor het Europees

Hof voor de Rechten van de Mens. Het Hof van Cassatie stelde het Europees Hof voor de

Rechten van de Mens voor zijn eigen verantwoordelijkheid180

. Het Hof van Cassatie

preciseerde dit standpunt met de vaststelling dat de nationale gerechtelijke instanties niet

beschikken over mogelijkheden om de vertraging die door de procedure voor het Europees

Hof wordt opgelopen, te vermijden of te beperken, zodat er bij de beoordeling van de

redelijke termijn dan ook geen rekening moet worden gehouden met de duur van de procedure

voor het Europees Hof.

Het eindpunt van de redelijke termijn is dan ook de eindbeslissing van de Belgische rechter.

Het Hof van Cassatie bepaalde in dit arrest wel nog een hypothese waarin het eindpunt van

de redelijke termijn wel gelegd zou worden bij de eindbeslissing van de tweede procedure,

omdat de nationale gerechtelijke instanties zelf verantwoordelijk zouden zijn voor de

vertraging. Meer bepaald zou dit het geval zijn indien de nationale gerechtelijke instanties zelf

een prejudiciële vraag aan een internationaal gerechtshof stellen die niet dienend is voor de

oplossing van het geschil. Dit was in de zaak Göktepe echter helemaal niet aan de orde.

Advocaat-generaal Marc De Swaef koppelt in zijn conclusie het vraagstuk van de redelijke

termijn na een heropening van de strafprocedure aan het feit dat de strafvordering was

uitgeput nadat de eerste veroordeling door het hof van assisen definitief was geworden

ingevolge de afwijzing van het eerste cassatieberoep op 16 februari 1999 en er dus ook geen

sprake was van een lopende verjaring van de strafvordering181

. Die strafvordering herleefde

pas met de beslissing tot heropening op 17 juni 2008, waarna ook de verjaring van de

strafvordering opnieuw een aanvang nam182

.

Dat het eindpunt van de redelijke termijn de eindbeslissing van de nationale gerechtelijke

instantie is, en deze bijgevolg geen rekening moet houden met de duur van de procedure voor

het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, is logisch. Zoals verder wordt besproken, is

het belangrijkste criterium om de redelijke termijn te beoordelen de houding van de

overheid183

. Het zou dan ook maar al te verwonderlijk zijn indien de nationale overheid

verantwoordelijk zou kunnen worden gesteld voor de lange duur van de procedure voor het

Europees Hof voor de Rechten van de Mens184

.

31. De situatie dat een veroordeelde met zijn zaak naar het Europees Hof voor de Rechten van

de Mens gaat en die na een veroordeling door het Europees Hof een nieuw proces krijgt, ook

in onzekerheid heeft geleefd gedurende de periode dat de zaak hangende was voor het

Europees Hof nog niet opgeworpen185

. Dit zou echter in principe wel kunnen, indien die

veroordeelde zich na het tweede proces andermaal tot het Europees Hof richt, maar ditmaal

180

D. VAN DER KELEN, “Europees Hof zelf verantwoordelijk voor overschrijding redelijke termijn! Men maakt

regels voor anderen en uitzonderingen voor zichzelf”, T.Strafr. 2010, 214. 181


Cass. 13 april 2010, NC 2010, nrs. 7-8, 241-242, concl. eerste Adv. Gen. DE SWAEF. 183



Ibid., 317.

35

omdat de redelijke termijn zou zijn overschreden. Niettegenstaande dit in theorie mogelijk is,

lijkt het zeer onwaarschijnlijk dat het Europees Hof dit standpunt zou onderschrijven, omdat

dit zou betekenen dat dit Europees Hof uitspraak zou moeten doen over de redelijkheid van de

duur van de behandeling van de klacht door het Europees Hof zelf. Desondanks deze

onwaarschijnlijkheid toont deze situatie wel aan dat er aan de mogelijkheid om een nieuw

proces te verkrijgen na een veroordeling door het Europees Hof een nadeel verbonden is, wat

echter niet opweegt tegen de voordelen186

. Waar vroeger een veroordeling door het Europees

Hof voor de Rechten van de Mens voor de betrokkene meer een morele overwinning was, is

heden ten dage de inzet voor deze veel groter, namelijk de mogelijkheid om eventueel een

nieuw proces te krijgen, waarin opnieuw over de schuld zal moeten worden geoordeeld. Door

die grotere inzet neemt ook de mate van onzekerheid toe waarmee men gedurende de

behandeling van de klacht te kampen heeft187

. Het zou dan ook beter zijn moest het Europees

Hof voor de Rechten van de Mens de klachten, die in aanmerking komen voor een heropening

van de strafprocedure na een veroordeling, bij voorrang behandelen. Dit zou dan wel

betekenen dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens ook kennis heeft van de

voorwaarden die het interne recht stelt voor een heropening. Niets lijkt zich er overigens tegen

te verzetten dat een klager voor het Europees Hof reeds aangeeft dat hij een rechtsherstel

nastreeft dat erin bestaat een nieuw proces te verkrijgen188

. Dit zou het Europees Hof er

misschien toe kunnen aanzetten in het veroordelend arrest reeds aan te geven dat de

vastgestelde schending ernstig genoeg is om een nieuw proces te verantwoorden189

. Zo is het

opvallend dat het Europees Hof in heel wat arresten, met betrekking tot de problematiek van

het gebrek aan bijstand van een raadsman bij het verhoor zelf, aangeeft dat de beste manier

van herstel erin bestaat dat de verzoeker een nieuw proces zou kunnen genieten, ditmaal wel

in overeenstemming met de vereisten van artikel 6 EVRM190

.

186


Ibid. 188

Ibid., voetnoot 10. 189

Vgl. de in artikel 442quinquies Sv. opgesomde gevallen die een heropening kunnen wettigen. Volgens artikel

442quinquies lid 1 Sv. kan het Hof van Cassatie de heropening van de rechtspleging bevelen indien de

veroordeelde partij of de rechthebbenden zeer ernstige nadelige gevolgen blijven ondervinden van de bestreden

beslissing waarover het Europees Hof heeft geoordeeld dat deze strijdig is met het EVRM, en indien deze slechts

door een heropening kunnen worden hersteld. 190

Zie o.a. EHRM 3 november 2009, Mehmet Ali Ayhan t. Turkije, § 37; EHRM 8 december 2009, Savas t.

Turkije, § 58; EHRM 5 januari 2010, Ümit Aydin t. Turkije, § 58 en EHRM 9 februari 2010, Boz t.Turkije, § 49.

Het Europees Hof hecht trouwens veel belang aan de mogelijkheid tot heropening. Zo werd Albanië recent nog

aangemaand om in een mogelijkheid tot heropening te voorzien (EHRM 20 april 2010, Laska en Lika t. Albanië,

§ 77).

36

Hoofdstuk 5: Beoordeling van de redelijke termijn

5.1. Algemeen

32. De redelijke termijn heeft geen vaste duur die altijd geldt voor alle verschillende zaken191

,

dit in tegenstelling tot de verjaring. Het is dus niet mogelijk de duur van de redelijke termijn

om te zetten in een vast aantal maanden of jaren192

. Dit komt doordat de redelijke termijn niet

in abstracto mag worden beoordeeld193

. De beoordeling moet immers gebeuren in concreto,

dus rekening houdend met de gegevens eigen aan iedere zaak194

. Het Hof van Cassatie

volgde ook steeds dit standpunt van een beoordeling in concreto. Zo bepaalde het Hof van

Cassatie in een arrest van 4 oktober 1978195

wat betreft de beoordeling van de concrete

omstandigheden:

“er moet onder meer gelet worden op de aard en de gevolgen van het aan beklaagde ten laste

gelegde misdrijf, op de bescherming die hij gebeurlijk geniet door de korte verjaring…”

In een arrest van 15 april 1980 bepaalde het Hof van Cassatie196

:

“het begrip ‘redelijke termijn’ mag niet in abstracto maar moet wel in het licht van de

gegevens van iedere zaak beoordeeld worden, rekening houdend met de belangen van de

verdachte eensdeels en de ernst van de onderzochte feiten en de moeilijkheden van het

onderzoek andersdeels.”

33. Bijgevolg is de beoordeling over het al dan niet redelijke karakter van de termijn een

feitenkwestie die in elke zaak afzonderlijk moet worden onderzocht en die als zodanig

ontsnapt aan de controle van het Hof van Cassatie197

. Een belangrijk gevolg hiervan is dan

ook dat het Hof van Cassatie niet bevoegd is om kennis te nemen van een middel met

betrekking tot de overschrijding van de redelijke termijn, indien dit niet eerst aan de

191

A. KOHL, “Implications de l’article 6 de la Convention européenne des droits de l’homme en procédure

pénale”, JT 1988, 438 en G. KIRSCHEN, “Sur la durée raisonnable d’une procédure pénale”, JT 1990, 637. 192




F. LAMBRECHTS, “De achterstand in gerechtszaken en de rechten van de mens”, RW 1984-85, 791; J. MEESE,

Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 19 en P. LAMBERT, “Les notions de délai

raisonnable dans la jurisprudence de la Cour Européenne des droits de l’Homme”, RTDH 1991, 14. Zie bv.

Antwerpen 19 december 1984, RW 1985-86, 323. 194

F. LAMBRECHTS, “De achterstand in gerechtszaken en de rechten van de mens”, RW 1984-85, 791 en J.

ROZIE, “Schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn”, RW 1998-99, 2. Zie o.a. EHRM 28 juli

1978, König t. Duitsland, ECHR, Ser. A, vol. 27, § 99; EHRM 6 mei 1981, Buchholz t. Duitsland, ECHR, Ser.

A, vol. 42, § 49; EHRM 15 juli 1982, Eckle t. Duitsland, ECHR, Ser. A, vol. 51, § 80 en EHRM 10 december

1982, Foti e.a. t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 56, § 56. 195

Cass. 4 oktober 1978, Pas. 1978, 153. 196

Cass. 11 september 1985, Arr.Cass. 1985-86, 30; Cass. 22 oktober 1986, RW 1987-88, 535 en Cass. 9

december 1986, Arr.Cass. 1986-87, 474. 197



van beroep te Gent op 1 september 1988”, RW 1988-89, 382 en J. MEESE, Overschrijding van de redelijke

termijn, Gent, Larcier, 2008, 20. Zie Cass. 20 maart 1972, Pas. 1972, I, 677.

37

feitenrechter is voorgelegd198

. De overschrijding van de redelijke termijn kan dus niet voor de

eerste maal voor het Hof van Cassatie worden opgeworpen199

. Niettegenstaande het hier

bovenvermelde, is het Hof van Cassatie wel bevoegd om na te gaan of de feitenrechter uit de

gegevens die hij vaststelt, wettig heeft kunnen afleiden dat de redelijke termijn al dan niet is

overschreden200

.

34. Hoewel het vrij logisch is dat de beoordeling van de redelijke termijn in concreto moet

worden beoordeeld, dient er toch voor te worden gewaarschuwd dat de regel van de redelijke

termijn niet wordt uitgehold door gebruik te maken van al te ruime en gemakkelijke

interpretaties201

. Zo zou ten onrechte de neiging kunnen ontstaan om allerlei excuses te

zoeken om te besluiten dat de termijn toch nog redelijk was. Zo is bijvoorbeeld ‘de prioriteit

voor dringender zaken’ geen geldige verontschuldiging. Dit komt doordat de noodzaak van

prioriteit voor dringender zaken het gevolg is van een al jarenlang bestaande en nog

toenemende belasting.

35. Het feit dat bij de beoordeling van de redelijke termijn met alle elementen eigen aan elke

zaak rekening moet worden gehouden, heeft als logische gevolg dat het mogelijk is dat de

redelijke termijn in een bepaalde zaak voor de ene verdachte overschreden is en voor een

andere verdachte in diezelfde zaak dan weer niet202

. Dit komt doordat het bijvoorbeeld

eventueel mogelijk is dat de ene verdachte sneller dan de andere verdachte op de hoogte is

van de strafvervolging of dat de ene dilatoire technieken heeft aangewend en de andere niet.

5.2. Criteria

36. Zoals reeds eerder vermeld heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens geen

vaste termijn bepaald voor de redelijke termijn. Wel heeft het Europees Hof enkele criteria

gecreëerd om de redelijkheid van de termijn te kunnen beoordelen203

. Dit heeft het Hof

ontwikkeld in meerdere arresten, meerbepaald in de arresten Wemhoff204

, Neumeister205

en

Ringeisen206

, die allen betrekking hadden op ingewikkelde financiële misdrijven, met

beschuldigingen van oplichting, belastingsontduiking, woekerintresten en bedrieglijke

198




J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 20. Zie Cass. 9 juni 1987, Arr.Cass.

1986-87, 1359 en Cass. 18 februari 1998, Rev.dr.pén. 1998, 908. 200

Cass. 12 april 2000, Arr.Cass. 2000, 781, RW 2001-02, 306, noot B. DE SMEDT, en R.Cass. 2001, 192, noot

Ph. TRAEST en P. VAN CAENEGEM. 201


J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 20. Zie Cass. 31 mei 1995, Arr.Cass.

1995, 545 en R.Cass. 1996, 97, noot F. D’HONT. 203





EHRM 27 juni 1968, Neumeister t. Oostenrijk, ECHR, Ser. A, vol. 8, § 21. 206

EHRM 16 juli 1971, Ringeisen t. Oostenrijk, ECHR, Ser. A, vol. 13, § 110.

38

bankbreuk207

. Een duidelijke formulering van alle verschillende criteria verwoordde het

Europees Hof voor de eerste keer in het arrest König208

:

“When enquiring into the reasonableness of the duration of criminal proceedings, the court

has had regarded inter alia to the complexity of the case, to the applicant’s conduct and to the

manner in which the matter was dealt with by the administrative and judicial authorities”.

Hieruit kan men dus afleiden dat het Europees Hof bij de beoordeling van de redelijke termijn

rekening houdt met hoofdzakelijk drie criteria, met name de complexiteit van de zaak, de

houding van de verdachte en de houding van de gerechtelijke autoriteiten. Ook onze hoven en

rechtbanken passen deze criteria toe wanneer zij oordelen of de strafvervolging al dan niet

binnen een redelijke termijn heeft plaatsgevonden209

. Er moet hier wel nog aan toegevoegd

worden dat deze drie criteria niet limitatief zijn210

en er dus eventueel nog rekening kan

gehouden worden met andere criteria als het Europees Hof dit nodig acht211

.

5.2.1. Complexiteit van de zaak

37. Het eerste criterium dat zal besproken worden, is de ingewikkeldheid of de complexiteit

van de zaak. Het is logisch dat naarmate een bepaalde strafzaak meer complex wordt, deze

strafzaak ook meer tijd in beslag zal en mag nemen vooraleer de redelijke termijn wordt

overschreden212

. Door de complexiteit is er immers meer tijd nodig om de strafzaak af te

handelen. Is daarentegen het dossier van de strafzaak eenvoudig, dan moet de zaak ook

relatief vlug worden afgehandeld en zal bijgevolg de redelijke termijn in die zaak een stuk

lager liggen dan bij een ingewikkelde zaak213

. Het is nu eenmaal logisch dat bijvoorbeeld een

fietsdiefstal sneller kan worden berecht dan een aanzienlijke bedrieglijke bankbreuk die heel

wat meer onderzoeksdaden vergt214

.

Aangezien de beoordeling van de complexiteit van een strafzaak een feitenkwestie is, kan er

uiteraard geen algemene definitie van complexe strafzaken worden gegeven215

. Bijgevolg zijn

207




EHRM 28 juli 1978, König t. Duitsland, ECHR, Series A, vol. 27, § 99. 209




M.L.W.M. VIERING, “De redelijke termijn van artikel 6 lid 1 EVRM: een grensoverschrijdende

inventarisatie”, RM Themis 1987, 216 en G.J.M. CORSTENS, “De rol van de tijdsfactor in het strafrecht”, RM

Themis 1986, 447. 211


J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 21 en L. DECLERCQ, “De redelijke

termijn of de onredelijke vertraging in strafzaken: artikel 6, lid 1, van het Europees Verdrag voor de Rechten van

de Mens. Rede uitgesproken op de plechtige openingszitting van het hof van beroep te Gent op 1 september

1988”, RW 1988-89, 382-383. 213

EHRM 10 december 1982, Foti e.a. t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 56, § 58; EHRM 19 februari 1991,

Colacioppo t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 197, § 15 en EHRM 19 februari 1991, Motta t. Italië, ECHR, Ser. A,

vol. 195, § 17. 214

. DE SWAEF, “De redelijke verjaringstermijn” in H.-D. BOSLY et al., Liber Amicorum Marc Châtel,

Antwerpen, Kluwer, 1991, 122. 215

P. VAN DIJK en G.J.H. VAN HOOF, De Europese Conventie in theorie en praktijk, Nijmegen, Ars Aequi

Libri, 1982, 446.

39

er veel elementen in een bepaald dossier die er voor kunnen zorgen dat een strafzaak complex

wordt. Enkele voorbeelden zijn de aard van de misdrijven216

, het aantal verdachten217

of

getuigen218

, de eventuele internationale context van de misdrijven219

, de tussenkomst van

andere personen in de zaak220

, het feit dat er lopende het onderzoek bijkomende feiten aan de

beklaagde worden ten laste gelegd221

, enzovoort. Zo stelde het hof van beroep te Gent in een

arrest van 24 juni 1986, waarvan de feiten betrekking hadden op onder meer de verkoop van

hormonale producten aan veekwekers, dat ze rekening hielden met de volgende elementen om

de complexiteit van de zaak te beoordelen222

:

“Zowel het verhoor van een groot aantal personen als de genomen maatregelen van

plaatsbezoek, huiszoekingen, beslag op dieren, het nemen van monsters en de daaropvolgende

laboratoriumverrichtingen tonen aan dat het onderzoek in deze zaak zeer uitgebreid was. Het

aantal beklaagden (15 in totaal) in dezelfde zaak alsmede de aard en de zwaarwichtigheid

van de diverse tenlasteleggingen zoals vermeld in de dagvaarding zijn van die aard dat een

grondig en nauwgezet onderzoek noodzakelijk voorkwam. De vele afgeleverde

aanhoudingsmandaten alsmede de uitvoerige behandeling der zaak voor de onderzoeks- en

vonnisgerechten bewijzen tevens de omvangrijkheid van de zaak”.

Uiteindelijk besloot het hof van beroep, aangezien het ging om een erg complexe zaak, dat de

redelijke termijn in casu niet was overschreden.

Ook in de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens zijn verschillende

voorbeelden te vinden van strafzaken waarin het Europees Hof oordeelde dat de redelijke

termijn niet overschreden is omdat de complexiteit van de zaak een langere termijn

verantwoordde. Zo oordeelde het Europees Hof in de zaak Boddaert223

dat een termijn van

zes jaar en drie maanden redelijk was aangezien het om een zeer ingewikkelde moordzaak

ging doordat er twee verschillende dossiers gelijktijdig moesten worden behandeld. Het

Europees Hof kon zich verzoenen met de reden dat het wachten op het resultaat van het ene

onderzoek tegen een andere verdachte noodzakelijk was. Bovendien voegde het Europees Hof

er nog aan toe dat artikel 6, lid 1 EVRM niet alleen het recht op een behandeling van zijn zaak

binnen een redelijke termijn waarborgt, maar ook het meer algemene principe van behoorlijke

rechtsbedeling. Hier was het Europees Hof dan ook van oordeel dat de Belgische

gerechtelijke overheden een redelijke afweging tussen beide beginselen hadden gemaakt.

216

Zie o.a. EHRM 19 februari 1991, Triggiani t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 197-B, § 17; EHRM 25 februari

1993, Dobbertin t. Frankrijk, ECHR, Ser. A, vol. 256-D, § 42 en EHRM 11 december 2003, Girdauskas t.

Litouwen, § 27. 217

Zie o.a. EHRM 19 februari 1991, Angelucci t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 196, § 15; EHRM 4 juli 2002, Del

Federico t. Italië, ICJ Reports, § 21 en EHRM 22 juni 2004, Ahmet Koc t. Turkije, § 25. 218

EHRM 27 februari 1992, Andreucci t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 228-G, § 17 en EHRM 28 maart 2002,

Klamecki t. Polen, § 89. 219

DE SWAEF, “De redelijke verjaringstermijn” in H.-D. BOSLY et al., Liber Amicorum Marc Châtel, Antwerpen,

Kluwer, 1991, 122 en A. KOHL, “Implications de l’article 6 de la Convention européenne des Droits de l’homme,

en procédure pénale”, JT 1988, 433. 220

EHRM 27 februari 1992, Manieri t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 229-D, § 18. 221

EHRM 31 juli 2000, Barfuss t. Tsjechië, § 80. 222

Hof Gent 24 juni 1986, nr. 58013, onuitg. 223

EHRM 12 oktober 1992, Boddaert t. België, ECHR, Ser. A, vol. 235, § 37-38.

40

Bovendien kan de complexiteit van de strafzaak betrekking hebben op zowel feitelijke als

juridische elementen224

. Zo kan bijvoorbeeld de juridische complexiteit van een strafzaak

worden afgeleid uit de ingewikkeldheid van de rechtsvragen, of kan dit het gevolg zijn van

verschillende tussengeschillen die door één van de partijen of door meerdere partijen worden

opgeworpen225

.

38. Velen zouden kunnen denken dat met het feit dat een complexe zaak een langere termijn

verantwoordt alvorens de redelijke termijn overschreden is, er een analogie te vinden is met

het gegeven dat de verjaringstermijnen ook langer zijn naarmate de ten laste gelegde

misdrijven ernstiger zijn226

. Het lijkt op het eerste zicht inderdaad logisch: daar waar de meer

ernstige misdrijven ingewikkelder zijn en dus meer tijd vergen, zijn de minder ernstige

misdrijven eenvoudiger en vragen ze dus minder tijd om af te wikkelen227

. In veel gevallen

zal dit wel zo zijn, maar dit is echter zeker en vast niet steeds het geval. Soms is het namelijk

zo dat een misdaad veel makkelijker op te lossen is dan een wanbedrijf. Hierdoor is het

mogelijk dat bij een wanbedrijf, betreffende de redelijke termijn, een langere periode

geoorloofd is dan voor een misdaad.

39. Het is wel zeer belangrijk om in het achterhoofd te houden dat, hoewel een strafzaak door

het Europees Hof voor de Rechten van de Mens zeer complex wordt bevonden, dit nog niet

betekent dat de strafprocedure eindeloos mag blijven duren228

. Een strafdossier mag dan nog

zo ingewikkeld zijn, ook hier geldt uiteindelijk de vereiste van een behandeling binnen een

redelijke termijn. Ook bij zeer ingewikkelde strafzaken is er een bepaald tijdstip waarop de

overschrijding van de redelijke termijn zal plaatsvinden229

.

Hieruit kan men afleiden dat voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens de

complexiteit of de ingewikkeldheid van de zaak allesbehalve een doorslaggevend argument is

bij de beoordeling van de redelijke termijn230

. Hoewel er verschillende zaken zijn waarin het

Europees Hof voor de Rechten van de Mens bepaalt dat de redelijke termijn niet overschreden

is omwille van de complexiteit van de zaak, zijn er minstens evenveel zaken waarin het

Europees Hof stelt dat de redelijke termijn, ondanks de grote complexiteit, toch overschreden

is. Er zijn hieromtrent een paar zaken die hiervan een goede illustratie van geven. Zo is er de

224



van beroep te Gent op 1 september 1988”, RW 1988-89, 383. Zie o.a. EHRM 27 oktober 1994, Katte Klitsche de

la Grange t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 293-B, § 52 en EHRM 8 juli 2004, Vachev t. Bulgarije, § 88. 225




DE SWAEF, “De redelijke verjaringstermijn” in H.-D. BOSLY et al., Liber Amicorum Marc Châtel, Antwerpen,

Kluwer, 1991, 122. 228


EHRM 10 juni 2003, Ramazanoglu t. Turkije, § 24, waarin over een periode van twintig jaar (waarvan zestien

jaar binnen de bevoegdheid ratione temporis van het Europees Hof) gezegd wordt: “this is an excessively long

period which cannot be justified with reference to considerations of complexity”. 230

S. TRECHSEL, Human Rights in Criminal Proceedings, New York, Oxford University Press, 2005, 145, waar

de vraag of de zaak al dan niet complex is als “entirely irrelevant” wordt beschouwd. Het is inderdaad de vraag

hoe de zaak door de overheid werd aangepakt, die bij de besluitvorming van het Europees Hof centraal staat.

41

zaak Ferrantelli en Santangelo231

. Hier werden de betrokkenen pas na zestien jaar veroordeeld

in een moeilijke moordzaak, waarvan de complexiteit ook door het Europees Hof was erkend.

Desondanks de complexiteit, bepaalde het Europees Hof dat de redelijke termijn overschreden

was door de excessief lange duur van de procedure en dat de ingewikkeldheid deze duur niet

kon verantwoorden:

“an excessively long period that cannot be justified with reference to considerations of

complexity”.

De zaak Vachev werd door het Europees Hof zowel feitelijk als juridisch complex

bevonden232

. Hier verliep er vijf jaar en negen maanden voordat de zaak voor het Europees

Hof kwam. Geheel deze periode bevond de zaak zich in de fase van het vooronderzoek. Ook

al was de zaak complex, toch oordeelde het Europees Hof dat het tijdsverloop excessief was.

Ook het vooronderzoek mag dus ondanks de complexiteit van de zaak niet onredelijke lang

duren:

“even taking into account the fact that the case was legally and factually complex, such a

time-span appears excessive”.

Ook kan de zaak Stratégies et Communications et Dumoulin nog vermeld worden. Eveneens

bevond de strafprocedure zich nog in de fase van het vooronderzoek toen het Europees Hof

uitspraak deed. De duur van het vooronderzoek bedroeg dan reeds zes jaar en twee maanden.

Ook hier bepaalde het Europees Hof dat een onderzoek dat reeds meer dan zes jaar

aansleepte, niet kan worden verantwoord door de complexiteit van de zaak233

.

5.1.2. Houding van de verdachte

40. Als tweede criterium die gebruikt wordt bij de beoordeling van de redelijke termijn wordt

hier de houding van de verdachte tijdens het geding besproken. Het Europees Hof voor de

Rechten van de Mens heeft namelijk in meerdere arresten234

beslist dat het recht op een snelle

berechting van een strafzaak in grote mate afhankelijk is van de houding van de verdachte

zelf235

. Medewerking van de verdachte kan bijvoorbeeld blijken uit het feit dat hij direct heeft

bekend of dat hij meteen alle inlichtingen heeft gegeven die van hem konden worden

verwacht. Daar waar de verdachte door zijn medewerking er voor zorgt dat de strafzaak

sneller kan afgehandeld worden en bijgevolg de redelijke termijn korter is, kan anderzijds de

verdachte door zijn houding er ook voor zorgen dat de duur van de strafzaak verlengd wordt

en er bijgevolg een langere periode zal moeten verlopen alvorens de redelijke termijn

overschreden wordt. Enkele voorbeelden hiervan zijn het aanvragen van een getuigenverhoor

of een deskundigenonderzoek, het niet tijdig concluderen, het meermaals laten uitstellen van

231

EHRM 7 augustus 1996, Ferrantelli en Santangelo t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 1996-III. 232

EHRM 8 juli 2004, Vachev t. Bulgarije, § 88. 233

EHRM 15 juli 2002, Stratégies et Communications et Dumoulin t. België, ECHR 2002, 82, § 46. 234

EHRM 16 juli 1971, Ringeisen t. Oostenrijk, ECHR, Ser. A, vol. 27, § 110; EHRM 28 juni 1978, König t.

Duitsland, ECHR, Ser. A, vol. 27, § 103; EHRM 6 mei 1981, Buchholz t. Duitsland, ECHR, Ser. A, vol. 42, §

56, 59 en 63 en EHRM 15 juli 1982, Eckle t. Duitsland, ECHR, Ser. A, vol. 51, § 82. 235



van beroep te Gent op 1 september 1988”, RW 1988-89, 383.

42

de zaak of het aanwenden van allerlei dilatoire middelen236

. Hiervoor dient de verdachte zelf

de nadelige gevolgen te dragen237

. Dit nadeel is dan het feit dat doordat de houding van de

verdachte zelf de oorzaak is dat een strafprocedure langer aansleept, deze verdachte veel

minder snel beroep zal kunnen doen op de schending van het recht op een behandeling van

zijn strafzaak binnen een redelijke termijn238

.

Wel is het belangrijk om te weten dat artikel 6, lid 1 EVRM echter niet vereist dat de

verdachte een actieve medewerking verleent aan de justitiële autoriteiten die hem

vervolgen239

. Ook is dit het geval als hierdoor het onderzoek in ruime mate wordt

vertraagd240

. Dit wordt verklaard door het feit dat de verdachte zijn verdediging mag

organiseren zoals hij dat zelf wil en bijgevolg ook kan gebruik maken van zijn zwijgrecht241

.

Ook mag hij steeds blijven ontkennen dat hij iets met het misdrijf te maken heeft242

.

41. Misschien wel het belangrijkste en het meest voorkomende hieromtrent is het gegeven dat

het niet aan de verdachte kan verweten worden dat hij gebruik maakt van zijn recht om een

rechtsmiddel in zijn strafzaak te gebruiken om zo zijn recht van verdediging ten volle uit te

oefenen, tenzij dit gebeurt met de enkele bedoeling om de verdere rechtsgang te blokkeren. Er

moet aldus een onderscheid gemaakt worden tussen enerzijds het recht voor een beklaagde

om zijn recht van verdediging volledig uit te oefenen en anderzijds het feit dat de beklaagde

niet kan geschaad zijn door de verlenging van de strafprocedure die daarvan het gevolg is243

.

Dit werd zeer duidelijk bepaald door het Hof van Cassatie in een arrest van 18 oktober

2011244

. Het betrof hier een zaak waarin de beklaagde de overschrijding van de redelijke

termijn aanvoerde omdat de zaak reeds lang aansleepte, wat te wijten was aan het feit dat de

beklaagde met gedeeltelijk succes rechtsmiddelen aanwende. Het Hof van Cassatie bepaalde

echter dat dit niet noodzakelijk voor gevolg had dat de termijn van berechting hierdoor

onredelijke lang wordt. Het feit dat die rechtsmiddelen gedeeltelijk met succes werden

aangewend belet volgens het Hof van Cassatie namelijk niet dat de feitenrechter, zonder het

recht van verdediging te schenden, kan vaststellen dat het uiteindelijk beoogde resultaat van

236




Cass. 4 oktober 1978, Rev.dr.pén. 1979, 65, conlusie E. KRINGS: “Il est certain que si l’accusé met lui-même

toutes espèces d’entraves à l’instruction et au jugement de sa cause, il serait mal venu à se plaindre du temps qui

s’écoule”. 238

Cass. 7 juni 1995, Arr.Cass. 1995, 570, R.W. 1995-96, 1086, met noot M. GELDERS en Rev.dr.pén. 1996, 200. 239



van beroep te Gent op 1 september 1988”, RW 1988-89, 383; J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn,

Gent, Larcier, 2008, 24 en J. ROZIE, “Schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn”, R.W. 1998-

99, 2. Zie o.a. EHRM 15 juli 1982, Eckle t. Duitsland, ECHR, Ser. A, vol. 51, § 82; EHRM 13 januari 2004,

Németh t. Hongarije, § 29 en Cass. 29 juni 1999, Arr.Cass. 1999, 986, RW 2000-01, 125, met noot W. MAHIEU,

T.Strafr. 2000, 100, noot J. ROZIE, en JLMB 2000, 502, noot F. KUTY. 240

F. KUTY, “Dépassement du délai raisonnable et préjudice de prévenu”, noot onder Cass. 29 juni 1999, JLMB

2000, nr. 6, 509. 241


EHRM 23 september 1998, I.A. t. Frankrijk, ICJ Reports 1998-VII, § 122. 243

B. MAES, noot onder Cass. 18 oktober 2011, T.Strafr. 2012, 35. 244

Cass. 18 oktober 2011, T.Strafr. 2012, 33-35.

43

de aangewende rechtsmiddelen erin bestond de rechtsgang te vertragen. Belangrijk is dus dat

het Hof van Cassatie stelt dat niet het feit dat een beklaagde zijn recht van verdediging ten

volle uitoefent hem mag worden aangerekend, maar dat hij wat betreft de duur van de

strafprocedure daarvan wel de gevolgen moet dragen245

.

In tegenstelling tot het Hof van Cassatie lijkt het Europees Hof voor de Rechten van de Mens

echter minder streng hieromtrent. Het Europees Hof stelt namelijk dat het niet aan de

beklaagde kan worden verweten dat hij alle rechtsmiddelen uitput, ook al wordt hierdoor de

duur van de strafprocedure langer246

. Zo stelde het Europees Hof dat vertragingen die het

gevolg zijn van pogingen van de verdachte om de dagvaarding nietig te verklaring niet mogen

worden aangegrepen om een lange procesduur te rechtvaardigen, tenminste als het verzoek tot

nietigverklaring opgenomen is in het wettelijk arsenaal van rechtsmiddelen247

.

Desondanks deze visie houdt het Europees Hof wel rekening met het feit dat bepaalde

vertragingen niet aan de staat kunnen worden toegeschreven248

. Er zijn namelijk verschillende

soorten vertragingen die niet de verantwoordelijkheid van de staat zijn, maar die te wijten zijn

aan de verdachte. Bijgevolg zal de verdachte zich hier niet op de vereiste van de redelijke

termijn kunnen beroepen en moet er met deze vertragingen geen rekening gehouden

worden249

. Voorbeelden hiervan zijn het feit dat de beklaagde tijdens de strafprocedure

plotseling van strategie wijzigt250

, een vertraging wegens hongerstaking251

, het afwezig

blijven op de inleidende terechtzitting252

of wanneer de verdachte er in slaagt te ontsnappen.

In dit laatste geval wordt dan met de duur van zijn afwezigheid rekening gehouden bij de

beoordeling van de redelijke termijn253

. De beklaagde is normaal gezien ook verantwoordelijk

voor de vertragingen die het gevolg zijn van acties die door zijn advocaat worden genomen254

.

Dit is echter niet steeds zo. In de zaak Manzoni bijvoorbeeld werd niet aanvaard dat de

beklaagde verantwoordelijk was voor het trage verloop van het proces, hoewel was gebleken

dat een aantal zittingen moesten worden verdaagd omdat de advocaat van de beklaagde op de

afgesproken datum niet kon aanwezig zijn255

.

42. Net zoals reeds eerder bepaald is bij complexe zaken, betekent het feit dat de beklaagde

zelf verantwoordelijk is voor de vertraging van de strafprocedure, nog niet dat een zaak

eindeloos mag duren en er bijgevolg geen overschrijding meer kan zijn van de redelijke

245

B. MAES, noot onder Cass. 18 oktober 2011, T.Strafr. 2012, 35. 246

EHRM 31 maart 1998, Reinhardt en Slimane-Kaïd t. Frankrijk, ICJ Reports 1998-II, § 99 en EHRM 7

november 2006, Holomiov t. Moldavië, § 143. 247


LANOTTE en Y. HAECK (eds.), Handboek EVRM, I, Antwerpen, Intersentia, 2004, nr. 133, 448. Zie EHRM 12

mei 1999, Ledonne t. Italië, ICJ Reports 1999. 248

Zie bv. EHRM 14 mei 2002, Georgiadis t. Cyprus, § 43. 249



EHRM 31 juli 2000, Barfuss t. Tsjechië, § 81. 251

EHRM 21 december 2000, Jablonski t. Polen, § 104. 252

EHRM 27 februari 1992, Idrocalice t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 229-F. 253

EHRM 19 februari 1991, Girolami t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 196-E, § 13. 254

EHRM 14 oktober 2004, Pedersen t. Denemarken, § 40. 255

EHRM 19 februari 1991, Manzoni t. Italië.

44

termijn256

. Meestal is het Europees Hof van oordeel dat de vertraging niet substantieel is, of

dat hierdoor de totale duur van het onderzoek niet kan verantwoord worden. Bijgevolg moet

er een causaal verband zijn tussen het gebrek aan medewerking of de obstructieve houding

van de beklaagde en de vertraging van het strafproces257

. Het is dus duidelijk dat de houding

van de verdachte voor de beoordeling van de redelijke termijn voor het Europees Hof

allesbehalve een doorslaggevend criterium is.

5.1.3. Handelswijze van de gerechtelijke autoriteiten

43. Met de bespreking van dit derde criterium zijn we aangekomen bij veruit het belangrijkste

bij de beoordeling van de redelijke termijn258

. De gerechtelijke autoriteiten hebben als taak

ervoor te zorgen dat de strafvervolgingen met spoed worden afgehandeld en dat alle

maatregelen worden genomen om duidelijkheid te brengen omtrent de gegrondheid van een

beschuldiging259

. Hierdoor is het ook maar logisch dat de gerechtelijke autoriteiten niet zelf

verantwoordelijk mogen zijn voor een vertraging. Daardoor kan het nut van sommige

onderzoeksverrichtingen en de tijd die hiervoor nodig is, in overweging worden genomen bij

de beoordeling van de redelijke termijn.

Het is echter vooral het bestaan van periodes van inactiviteit, lange periodes waarin er weinig

tot niets gebeurt, dat de aandacht krijgt van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

Door het Europees Hof wordt namelijk steeds tot de onredelijkheid van de termijn besloten,

indien de gerechtelijke autoriteiten gedurende één of meer periodes stil hebben gezeten260

. Zo

stelde het Europees Hof in de zaak Corigliano vast dat tijdens het vooronderzoek gedurende

twee perioden van dertien en veertien maanden geen belangrijke onderzoeksdaden werden

gesteld. Voor die twee vertragingen had de Italiaanse regering geen verklaring gegeven,

waardoor op grond hiervan het Europees Hof oordeelde dat de zaak onredelijk lang had

aangesleept261

. Ook in de zaak Bunkate kwam het Europees Hof tot dezelfde vaststelling

omdat de periode tussen het instellen van het cassatieberoep en het moment waarop de

stukken op de griffie van de Hoge Raad binnenkwamen vijftien maanden bedroeg, zonder dat

voor die vertraging een afdoende reden kon worden gegeven262

.

Volgens het Europees Hof mag een zaak dan nog zo complex zijn of mag een vertraging te

wijten zijn aan de verdachte, een langdurig stilzitten van de gerechtelijke autoriteiten valt

nooit te rechtvaardigen263

.

256


Ibid. 258

Ibid., 26. 259




Ibid. 261

EHRM 10 december 1982, Corigliano t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 57. 262

EHRM 26 mei 1993, Bunkate t. Nederland, ECHR, Ser. A, vol. 248-B, § 23. 263

Zie o.a. EHRM 19 februari 1991, Manzoni t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 195-B, § 18 en EHRM 19 februari

1991, Ficara t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 197, § 17.

45

Om de houding van de gerechtelijke autoriteiten te beoordelen wordt door het Europees Hof

zowel gelet op het proces in zijn geheel als op de afzonderlijke fases binnen de procedure264

.

Periodes van inactiviteit kunnen zich namelijk in verschillende fases van het strafproces

voordoen. Bijgevolg is het mogelijk dat de zaak in zijn geheel binnen een redelijke termijn is

afgerond, maar dat gedurende één of meerdere fases in de procedure de zaak onnodig lang

heeft stilgelegen en dat dit dan leidt tot een schending van het recht op een berechting binnen

een redelijke termijn265

. Het is ook mogelijk dat de periode van inactiviteit zo extreem is dat

het Europees Hof stelt dat die termijn alleen al voldoende is voor een overschrijding van de

redelijke termijn. Zo stelde het Europees Hof in de zaak Ferrarin vast dat een periode van vier

jaar en elf maanden was verstreken tussen het ogenblik waarop de verzoeker hoger beroep

had aangetekend tegen zijn veroordeling en de behandeling van de zaak in graad van beroep.

Dit was voor het Europees Hof reeds voldoende om de overschrijding van de redelijke termijn

vast te stellen266

.

Desondanks het Europees Hof veel aandacht heeft voor periodes van inactiviteit, is dergelijke

periode echter niet noodzakelijk voor een overschrijding van de redelijke termijn. Hierboven

werd al bepaald dat het Europees Hof let op de houding van de gerechtelijke autoriteiten met

betrekking tot zowel het proces in zijn geheel als op de afzonderlijke fases. Hierdoor is het

dus ook mogelijk dat, desondanks de verschillende onderzoeksdaden en processtadia elkaar

opvolgen zonder dat er enige stilstand is, de totale duur van de strafprocedure niet te

verantwoorden is of dat er buitensporig veel tijd is besteed aan één bepaalde onderzoeksdaad

of procedure267

.

44. Een veelgebruikt excuus door de nationale staten om de lange duur van een strafzaak te

verantwoorden, is het feit dat het moeilijk is voor de gerechtelijke autoriteiten om een

berechting binnen een redelijke termijn te garanderen, aangezien de gerechtelijke autoriteiten

overbelast zijn268

. De werklast van de gerechtelijke autoriteiten wordt dus heel vaak gebruikt

als verweermiddel voor het Europees Hof. Terecht stelt het Europees Hof dat een blijvende en

structurele overbelasting een onverschoonbare vertraging vanwege de nationale staat is269

en

dit niet ten nadele van een rechtsonderhorige mag uitvallen270

. Bijgevolg houdt het Hof

hiermee geen rekening. Dit is terecht omdat het uitgangspunt van artikel 6, lid 1 EVRM net is

dat de lidstaten hun rechtssysteem zo moeten organiseren dat er binnen een redelijke termijn

recht kan worden gesproken271

. Daar waar het Europees Hof bij een blijvende overbelasting

steeds oordeelt dat dit geen geldige reden is voor een lange procesduur, toont dit Hof

264



J. NIJBOER en C. CLEIREN, Strafvordering. Tekst & Commentaar, Deventer, Kluwer, 2007, 1269. 266

EHRM 5 september 2001, Ferrarin t. Italië, § 26. 267


W. VERRIJDT, “Voldoet België aan de vereisten van de Kudla-rechtsrpaak?”, CDPK 2007, 582. 269


EHRM 23 oktober 1990, Moreira de Azevedo t. Portugal, ECHR, Ser. A, vol. 189, § 74. 271

E. BREMS, “Conflicten van mensenrechten: het recht op een eerlijk proces (art. 6 E.V.R.M.)” in P. TAELMAN,

B. DE SMET, Ph. TRAEST, K. WAGNER, S. LUST, G. DEBERSAQUES, Ph. THION, S. MOSSELMANS, K. PITEUS, E.

BREMS, I. VEROUGSTRAETE, J. LAENENS, K. BROECKX, D. D’HOOGHE, M. GELDERS en K. GEENS (eds)., Goed

procesrecht, goed procederen, Mechelen, Kluwer, 2004, 416.

46

daarentegen wel enig begrip voor een tijdelijke en voorbijgaande overbelasting, indien er

zonder uitstel maatregelen worden genomen om aan deze uitzonderlijke situatie het hoofd te

bieden272

. Hoewel dit theoretisch mogelijk is, werd echter nog nooit op grond daarvan in

strafzaken aangenomen dat de redelijke termijn niet is overschreden, omdat niet kon worden

aangetoond dat efficiënte maatregelen werden genomen om de overbelasting van de

gerechtelijke autoriteiten tegen te gaan273

.

45. Om de redelijkheid van de termijn te beoordelen mag men zich echter niet blindstaren op

wat de politie en de onderzoekende magistraten zelf hebben ondernomen. Vertragingen die te

wijten zijn aan externe medewerkers, zoals gerechtsdeskundigen, kunnen ook aan de

gerechtelijke autoriteiten worden toegerekend274

. Die gerechtelijke autoriteiten kunnen dus

ernstige vertragingen niet verantwoorden door het feit dat een gerechtskundige heel veel tijd

nodig had voor het uitvoeren van een expertise. Het Europees Hof stelt namelijk dat een

gerechtsdeskundige opereert in het kader van een gerechtelijke procedure, waardoor de

rechter verantwoordelijk blijft voor het toezicht op de redelijkheid van de duur van de

procedure275

. Doordat de verantwoordelijkheid bij de gerechtelijke overheden ligt, moeten

deze dan ook de deskundigen ertoe aansporen hun conclusies tijdig in te dienen. Dit kan

bijvoorbeeld door het verminderen van hun honorarium in geval van nalatigheid276

.

Heel af en toe zijn vertragingen in de procedure te wijten aan een staking van de advocatuur.

Het Europees Hof heeft geoordeeld dat de nationale staat niet verantwoordelijk is voor de

duur van de staking. Dit is wel zo voor de periode tussen het einde van de staking en het

hervatten van de zaak277

.

Heel uitzonderlijk beroept de staat zich ook op overmacht om de lange duur van de procedure

te verantwoorden278

. Een goed voorbeeld hiervan is de zaak Arvelakis. Daarin stelde de

Griekse overheid dat er een brand was in de kantoren van het openbaar ministerie, waardoor

het dossier opnieuw moest worden samengesteld. Dit werd echter niet door het Europees Hof

aanvaard. Dit kwam doordat de brand pas twintig maanden nadat de beklaagde in eerste

aanleg was veroordeeld plaatsvond, terwijl er tussen die veroordeling en de behandeling in

graad van beroep een tijdspanne van twee jaar verliep279

. Er is ook sprake van overmacht

wanneer het gerecht geen drukkingsmiddelen kan aanwenden om vertragingen te voorkomen.

272

W. VERRIJDT, “Voldoet België aan de vereisten van de Kudla-rechtsrpaak?”, CDPK 2007, 582 en L.

DECLERCQ, “De redelijke termijn of de onredelijke vertraging in strafzaken: artikel 6, lid 1, van het Europees

Verdrag voor de Rechten van de Mens. Rede uitgesproken op de plechtige openingszitting van het hof van

beroep te Gent op 1 september 1988”, RW 1988-89, 383. Zie EHRM 13 juli 1983, Zimmerman en Steiner t.

Zwitserland, ECHR, Ser. A, vol. 66, § 29. “nonetheless, a temporary backlog of business does not involve

liability on the part of the Contracting States provided that they take, with the requisite promptness, remedial

action to deal with an exceptional situation of this kind”. 273

EHRM 8 februari 2000, Majaric t. Slovenië. 274



februari 1992, Compania Ponco Luma t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 231-E. 275

EHRM 26 februari 1993, Billi t. Italië, ICJ Reports 1993, vol. 257-G, § 19. 276



Zie o.a. EHRM 26 april 2001, Arganese t. Italië, § 22 en EHRM 26 april 2001, F.C. t. Italië, § 31. 278


EHRM 12 april 2001, Arvelakis t. Griekenland, § 25.

47

In dit geval kan een periode van inactiviteit niet worden gebruikt om de duur onredelijk te

verklaren280

. Zo zijn de gerechtelijke autoriteiten bijvoorbeeld niet verantwoordelijk voor

vertragingen die te maken hebben met opsporingen in het buitenland, omdat enkel instanties

van de aangezochte staat bewijs mogen verzamelen281

. Louter organisatorische problemen

kunnen echter niet als overmacht worden beschouwd. Zo is een vertraging die het gevolg is

van het feit dat een rechter is vervangen, de verantwoordelijkheid van de staat282

.

5.1.4. Bijkomstige criteria

46. Niettegenstaande de drie hierboven beschreven criteria veruit de belangrijkste zijn voor

het Europees Hof bij de beoordeling van de redelijke termijn, houdt dit Hof in heel wat zaken

ook rekening met het criterium van het belang van de zaak voor de betrokkene. Het Europees

Hof houdt rekening met zowel de geldelijke, de strafrechtelijke en de morele inzet van het

geschil283

. Met andere woorden rust op de gerechtelijke autoriteiten de plicht tot bespoedigen

van de voortgang van een procedure in evenredigheid tot de ernst van de inzet voor de

betrokkene284

. Er moet wel over gewaakt worden dat er niet te veel nadruk wordt gelegd op

het criterium van het belang van de zaak voor de betrokkene. De regel van de redelijke

termijn moet namelijk voor zowel grote als kleine, voor belangrijke als minder belangrijke

zaken gelden. Niettegenstaande de druk op de mens weliswaar minder groot is in een zaak

betreffende een kleine overtreding, betekent dit nog niet dat in die zaken de redelijke termijn

niet in acht zou moeten genomen worden285

.

Het Europees Hof hecht ook veel belang aan de omstandigheid dat de verdachte zich in

voorlopige hechtenis bevindt. In dit geval verwacht het Hof van de gerechtelijke autoriteiten

een bijzondere ijver om de strafprocedure zo snel mogelijk af te ronden286

. Wanneer er sprake

is van overbelasting, moeten de gerechtelijke autoriteiten meer energie besteden aan zaken

met aangehouden verdachten287

. Hoewel er een extra zorgvuldigheidsplicht is in geval van

voorlopige hechtenis, wil dit nog niet zeggen dat een langdurige aanhouding van de verdachte

sowieso strijdig is met de vereiste van de redelijke termijn. Van belang hierbij is de

complexiteit van de zaak. Zo vond het Europees Hof in de zaak Contrada een voorlopige

hechtenis van 31 maanden niet onredelijk omdat de verdachte als de spilfiguur van een

crimineel netwerk werd beschouwd. Tijdens het vooronderzoek moesten ongeveer 250

280

B. DE SMET, J. LATHOUWERS en K. RIMANQUE, “– artikel 6 § 1”, in J. VANDE LANOTTE en Y. HAECK (eds.),

Handboek EVRM, I, Antwerpen, Intersentia, 2004, nr. 130, 446. 281

EHRM 5 maart 2002, Hendriks t. Nederland. 282

EHRM 23 april 1987, Lechner t. Oostenrijk, ECHR, Ser. A, vol. 118, § 58. 283

EHRM 26 april 1994, Vallée t. Frankrijk, ECHR, Ser. A, vol. 289-A, § 49. 284



maart 1992, X. t. Frankrijk, ECHR, Ser. A, vol. 234-C, § 32. 285


Zie o.a. EHRM 25 november 1992, Abdoella t. Nederland, ECHR, Ser. A, vol. 248-A, § 24 en EHRM 16

januari 2007, Bak t. Polen, § 81. 287


LANOTTE en Y. HAECK (eds.), Handboek EVRM, I, Antwerpen, Intersentia, 2004, nr. 128, 445.

48

getuigen worden gehoord om meer duidelijkheid te krijgen rond zijn activiteiten288

, wat de

zaak bijgevolg complex maakte.

288

EHRM 24 augustus 1998, Contrada t. Italië, ICJ Reports 1998-V, 2166.

49

DEEL 2: Gevolgen overschrijding redelijke termijn

Hoofdstuk 6: De bevoegde rechtsmachten

6.1. Inleiding

47. Welke rechtsmachten bevoegd zijn om de redelijke termijn te beoordelen, is in ontelbare

artikels van de Belgische rechtsleer reeds het onderwerp geweest. Voornamelijk met

betrekking tot de bevoegdheid van de onderzoeksgerechten bij de beoordeling van de

redelijke termijn, is er al veel inkt gevloeid. Dit komt doordat het mogelijk is dat de redelijke

termijn reeds wordt overschreden vooraleer een vonnisgerecht geadieerd wordt om uitspraak

te doen over de grond van de zaak. Het opsporings- of gerechtelijk onderzoek duurt soms zo

lang, dat men reeds tijdens het vooronderzoek te kampen heeft met een overschrijding van de

redelijke termijn. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft de mogelijkheid van

een overschrijding van de redelijke termijn tijdens het vooronderzoek ondertussen meerdere

malen bevestigd289

.

Aangezien de redelijke termijn dus ook reeds tijdens het vooronderzoek kan overschreden

worden, zegt ons gezond verstand dat ook de onderzoeksgerechten de bevoegdheid moeten

hebben om deze overschrijding vast te stellen. We zullen in dit hoofdstuk echter zien dat het

standpunt van het Hof van Cassatie hieromtrent door de jaren heen een hele evolutie heeft

afgelegd. Hier is het ook al nuttig om aan te duiden dat de hele evolutie die de rechtspraak van

het Hof van Cassatie heeft afgelegd, belangrijke implicaties heeft gehad op de rechtsgevolgen

die kunnen gekoppeld worden aan een overschrijding van de redelijke termijn.

6.2. Europees Hof voor de Rechten van de Mens

48. Het is natuurlijk overduidelijk dat de overschrijding van de redelijke termijn altijd kan

worden ingeroepen in een procedure voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

Het is bovendien zelfs niet noodzakelijk om eerst het einde van de procedure voor de

nationale gerechtelijke autoriteiten af te wachten290

. Een verzoekschrift gebaseerd op de

overschrijding van de redelijke termijn kan namelijk steeds worden neergelegd, met andere

woorden van zodra de verdachte of de beklaagde van oordeel is dat deze redelijke termijn is

overschreden.

Belangrijk is echter wel dat, indien er specifieke rechtsmiddelen in het interne recht

voorhanden zijn om een versnelling van de procedure te bekomen, die eerst moeten worden

aangewend vooraleer men naar het Europees Hof stapt291

. Dit staat op straffe van

289

Zie o.a. EHRM 19 februari 1991, Viezzer t. Italië, ICJ Reports 196-B, § 14-17 en EHRM 15 juli 2002,

Stratégies et Communications et Dumoulin t. België, EHRC 2002, 82. 290


W. VERRIJDT, “Europees Hof voor de Rechten van de Mens”, TBP 2013, 290.

50

onontvankelijkheid van de klacht bij het Europees Hof292

. Desondanks deze hierboven

beschreven regel, is een eindeloos aanslepend proces echter een voldoende reden voor het

Europees Hof om hiervan af te wijken293

. Meer dan eens werd dan ook het arrest van het

Europees Hof uitgesproken, terwijl de interne procedure nog niet was beëindigd294

.

6.3. Vonnisgerechten

49. De overschrijding van de redelijke termijn kan voor het vonnisgerecht in elke stand van

het geding worden aangevoerd, dus ook voor het eerst in graad van hoger beroep295

. Het is

trouwens mogelijk dat de redelijke termijn pas op dit moment overschreden is, namelijk

doordat er te veel tijd verlopen is tussen de beslissing in eerste aanleg en de inleiding in graad

van beroep. Het Hof van Cassatie is niet altijd duidelijk geweest betreffende het feit of de

redelijke termijn kan overschreden worden doordat het beraad te lang duurde. Het Hof van

Cassatie bepaalde namelijk dat de duur van een beraad op zichzelf geen aanwijzing oplevert

van een overschrijding van de redelijke termijn296

. Vervolgens bepaalde het Hof van Cassatie

in een ander arrest dat uit het enkele feit dat de beraadslaging ongeveer een jaar duurde geen

schending van de overschrijding van de redelijke termijn kan worden afgeleid297

. Hierbij

voegde het Hof van Cassatie er wel aan toe dat de duurtijd van het beraad mede bepaald wordt

door de ingewikkeldheid van de zaak en afhankelijk is van de te beoordelen feiten en

omstandigheden van de debatten. Geconcludeerd kan dus worden dat alles afhangt van de

complexiteit van de zaak bij een langdurig beraad298

.

6.4. Hof van Cassatie

50. Er werd al reeds bepaald dat de beoordeling van de redelijke termijn een feitenkwestie

uitmaakt, waardoor de overschrijding van de redelijke termijn niet voor de eerste maal voor

het Hof van Cassatie kan worden opgeworpen299

. Het Hof van Cassatie kan daarentegen wel

onderzoeken of de feitenrechter uit de concrete gegevens van de zaak wettig heeft kunnen

afleiden dat de redelijke termijn al dan niet werd overschreden300

. Er is dan wel een probleem

indien de redelijke termijn pas wordt overschreden gedurende het beraad van het

292

EHRM 7 april 2009, Psherowsky t. België. 293



EHRM 28 juli 1999, Selmouni t. Frankrijk, ICJ Reports 1999. 295


Cass. 12 maart 1996, Arr.Cass. 1996, 222 en RW 1996-97, 538 noot en Cass. 28 november 2000, Arr.Cass.

2000, 1861. 297

Cass. 9 januari 1996, Arr.Cass. 2000, 30. 298

B. MAES, “De duur van het beraad in strafzaken en de redelijke termijn (art. 6.1 EVRM)”, noot onder Cass.

10 februari 1999, R.Cass. 1999, 344. 299

Zie supra randnr. 33. Zie Cass. 9 juni 1987, Arr.Cass. 1986-87, 1359 en Cass. 18 februari 1998, Rev.dr.pén.

1998, 908. 300

Cass. 12 april 2000, Arr.Cass. 2000, 781, RW 2001-02, 306, noot B. DE SMEDT, en R.Cass. 2001, 192, noot

Ph. TRAEST en P. VAN CAENEGEM.

51

appelgerecht. De beklaagde kan dan namelijk de overschrijding van de redelijke termijn pas

voor het eerst voor het Hof van Cassatie opwerpen, omdat dit ten tijde van de debatten in

graad van beroep nog niet het geval was301

. Hoogstwaarschijnlijk kan het Hof in dit geval niet

anders dan het middel ontvankelijk verklaren, omdat de beklaagde anders niet zou beschikken

over een daadwerkelijk rechtsmiddel om de schending van de overschrijding van de redelijke

termijn aan te klagen302

. Indien een beklaagde wegens het lange beraad de overschrijding van

de redelijke termijn aanvoert en hij dit met verdedigbare argumenten kan aantonen, moet hij

voor een beoordeling van die aantijging terecht kunnen bij een rechterlijke instantie. Dit zou

er dan wel voor zorgen dat het Hof van Cassatie bij de beoordeling over de al dan niet

gegrondheid van het middel moet overgaan tot een feitelijk beoordeling van de zaak. Daarom

zal het Hof van Cassatie de zaak naar een ander appelgerecht verwijzen om de eventuele

overschrijding van de redelijke termijn te beoordelen.

6.5. Onderzoeksgerechten

51. Betreffende de eventuele bevoegdheid van de onderzoeksgerechten om de overschrijding

van de redelijke termijn te beoordelen, en de gevolgen die deze aan een overschrijding kunnen

koppelen, is al heel wat discussie geweest. Het Hof van Cassatie heeft zich hieromtrent al

meerdere malen over uitgesproken, waarbij het Hof vaak verschillende standpunten innam.

De hoofdreden waarom het Hof van Cassatie zijn visie moest bijstellen, ligt vervat in de zaak

Kudla van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

6.5.1. Zaak Kudla van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens

52. De grote problematiek betreffende de bevoegdheid van de onderzoeksgerechten in geval

er sprake is van een overschrijding van de redelijke termijn, vindt zijn oorsprong in een

drastische ommekeer in de visie van het Europees Hof over de verhouding tussen artikel 6, lid

1 EVRM, dat stelt dat iedereen het recht heeft op een eerlijke openbare behandeling van zijn

zaak binnen een redelijke termijn, en artikel 13 EVRM, dat aan de lidstaten van de Raad van

Europa de verplichting oplegt om te voorzien in een daadwerkelijk rechtsmiddel waarmee de

schending van een door het verdrag toegekend recht kan worden aangeklaagd303

. Artikel 13

EVRM waarborgt dus het recht op een daadwerkelijk intern rechtsmiddel voor aangevoerde

schendingen van het EVRM304

.

Tot aan de millenniumwijziging werd een mogelijke schending van artikel 13 EVRM nooit

onderzocht door het Europees Hof indien er reeds een schending van artikel 6, lid 1 EVRM

301


Voor de toepassing van art. 13 EVRM is het voldoende dat de betrokkene zelf van oordeel is dat zijn door het

EVRM gewaarborgde rechten geschonden zijn, voor zover die klacht ‘verdedigbaar’ is. 303

W. DE PAUW, “De cassatierechtspraak in verband met de beoordeling van de redelijke termijn door de

onderzoeksgerechten getoetst aan de Grondwet”, RABG 2010, 859. 304

P. VAN DIJK, F. VAN HOOF, A. VAN RIJN en L. ZWAAK (eds.), Theory and Practice of the European

Convention on Human Rights, Oxford, Intersentia, 2006, 998-1027.

52

was vastgesteld. Dit kwam doordat het Europees Hof vasthield aan de absorptietheorie305

.

Artikel 6, lid 1 werd immers aanzien als een ‘lex specialis’ ten aanzien van artikel 13 dat

bijgevolg volledig vervat zit in dit artikel306

. Artikel 6, lid 1 bood met andere woorden een

ruimere bescherming aan de rechtsonderhorige en slorpte de mindere bescherming van artikel

13 op307

.

Dit standpunt van het Europees Hof had belangrijke gevolgen. Zo moest men het einde van de

gewraakte rechtsgang afwachten vooraleer de overschrijding van de redelijke termijn in rechte

kon worden opgeworpen. Bovendien bekrachtigde dit standpunt de in vele lidstaten bestaande

toestand dat rechtsherstel voor een overschrijding van de redelijke termijn in de praktijk

uitsluitend kon worden bekomen voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens door

het ontbreken van een specifiek rechtsmiddel in het interne recht308

.

Het was vooral dit laatste dat de meest fundamentele reden was voor de koerswijziging van

het Europees Hof, in de hoop het groeiende aantal klachten wegens overschrijding van de

redelijke termijn in te dijken. Dit Hof nam met name het subsidiariteitsbeginsel aan waarbij

het Hof zeer nadrukkelijk de relatie tussen de artikelen 1, 13 en 35, § 1 EVRM in de verf

zette. Het Europees Hof leidde uit artikel 1 af dat de eerste verantwoordelijkheid voor het

naleven en afdwingen van de rechten uit het EVRM bij de lidstaten ligt, en dat het Hof enkel

geroepen is in te grijpen in de paar zaken die tussen de mazen van het nationale net glippen.

De ontvankelijkheidsregel in artikel 35, § 1 wil zeggen dat het Europees Hof slechts kan

worden geadieerd indien de interne rechtsmiddelen zijn uitgeput. Met name schuilt hier het

uitgangspunt dat de lidstaat eerst de kans moet krijgen zelf te remediëren aan eventuele

verdragsschendingen. Artikel 35, § 1 veronderstelt dan ook het bestaan van dergelijke interne

rechtsmiddelen, en hier komt artikel 13 op de proppen als sluitstuk van de subsidiariteit. Dit

artikel verplicht de lidstaten immers dergelijke rechtsmiddelen te organiseren309

.

Uit deze koerswijziging is dan ook het arrest Kudla van 26 oktober 2000310

ontstaan, waarin

voorgoed een einde werd gemaakt met het oude standpunt. Vanaf dan moest het recht op een

behandeling binnen een redelijke termijn (artikel 6, lid 1 EVRM) worden onderscheiden van

het recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel tegen de overschrijding ervan (artikel 13

EVRM). Artikel 13 beoogt dat rechtsherstel voor een inbreuk op de in het verdrag bepaalde

rechten in de eerste plaats wordt geboden door het nationale recht. De mogelijkheid om zich

naar het Europees Hof te wenden, is subsidiair ten aanzien van de beschermingsmechanismen

van het nationaal recht. Aldus wordt artikel 13 niet langer geabsorbeerd door artikel 6, maar is

305


H. VAN DIJK en G. VAN HOOF, De Europese conventie in theorie en praktijk, Nijmegen, Ars Aequi Libri,

1998, 575-586. Zie EHRM 26 november 1997, Stamoulakatos t. Griekenland, § 41. 307

EHRM 9 oktober 1979, Airey t. Ierland; EHRM 23 september 1982, Sporrong en Lönnroth t. Zweden; EHRM

26 februari 1993, Pizetti t. Italië; EHRM, Kadubec t. Slovakije en EHRM 25 januari 2000, Guiseppe Tripodi t.

Italië. 308




EHRM 26 oktober 2000, Kudla t. Polen.

53

het doel van artikel 13 om de verplichtingen, vervat in artikel 6, te versterken door de

lidstaten te verplichten om een nationaal forum te voorzien waar een inbreuk van artikel 6

EVRM kan worden aangeklaagd311

.

In de zaak Mifsud verduidelijkte het Europees Hof de gevolgen van artikel 13 EVRM in het

licht van de redelijke termijn. Het Hof stelde dat er twee soorten effectieve rechtsmiddelen

zijn, met name de preventieve en de compensatoire312

. Dit zijn interne rechtsmiddelen die

ofwel een overschrijding van de redelijke termijn kunnen verhinderen of doen stoppen, ofwel

de reeds opgelopen schade passend vergoeden. Op te merken valt dat het om alternatieve

rechtsmiddelen gaat, zodat het niet noodzakelijk is dat een rechtsmiddel zowel preventief als

compensatoir is313

. Het Europees Hof heeft in latere arresten zijn voorkeur uitgesproken voor

een rechtsmiddel met een preventieve, remediërende werking314

. Dit wil zeggen dat er een

mogelijkheid wordt geboden om de rechtsgang te versnellen. Toch moet de nationale staat

daarnaast ook voorzien in een rechtsmiddel dat aanleiding geeft tot compensatoire

maatregelen wanneer de overschrijding van de redelijke termijn zich reeds voltrok315

. Het

Europees Hof acht een rechtsmiddel dus in overeenstemming met artikel 13 EVRM wanneer

het de verdachte in de mogelijkheid stelt om hetzij een beslissing ten gronde te doen

bespoedigen, hetzij een passend rechtsherstel te bekomen voor een overschrijding die reeds

plaatsvond316

.

53. Vervolgens drong zich logischerwijze de vraag op of het Belgische recht voorzag in een

dergelijk effectief rechtsmiddel om een overschrijding van de redelijke termijn in rechte aan

te klagen en of dit bovendien een passend herstel bood.

De bestaande rechtspraak kon alleszins niet veel opheldering brengen. De drastische

oplossing om bij de overschrijding van de redelijke termijn de strafvordering onontvankelijk

te verklaren, was door het Hof van Cassatie al afgewezen in een arrest van 1 februari 1994317

.

Het Europees Hof oordeelde in de zaak Stratégies et Communications et Dumoulin t. België

voor het eerst over de oplossing die de wetgever hieromtrent had vooropgesteld318

. In deze

zaak argumenteerde de Belgische regering dat het toenmalige nieuwe artikel 136 Sv. een

effectief rechtsmiddel was in de zin van artikel 13 EVRM. Meer bepaald laat artikel 136, § 2

Sv. de inverdenkinggestelde of de burgerlijke partij toe om de zaak bij de kamer van

inbeschuldigingstelling aanhangig te maken wanneer het gerechtelijk onderzoek na een jaar

niet is afgesloten. Bijgevolg kan de kamer van inbeschuldigingstelling volgens de regering

maatregelen nemen om het onderzoek te versnellen. Desondanks deze argumentatie was het

311



EHRM 11 september 2002, Mifsud t. Frankrijk, § 17. 313

EHRM 8 juni 2006, Sürmeli t. Duitsland, §99. 314

EHRM 29 maart 2006, Apicella t. Italië, § 72; EHRM 29 maart 2006, Guiseppe Mostaciuolo t. Italië, § 72;

EHRM 29 maart 2006, Musci t. Italië, § 75; EHRM 29 maart 2006, Cocchiarella t. Italië, § 74;EHRM 29 maart

2006, Scordino t. Italië, § 183; EHRM 29 maart 2006, Ernestina Zullo t. Italië, § 76 en EHRM 29 maart 2006,

Giuseppina en Orestina Procaccini t. Italië, § 72. 315

F. KUTY, “Le contrôle de l’exigence de délai raisonnable au stade de l’instruction”, JT 2009, 132. 316


Cass. 1 februari 1994, Arr.Cass. 1994, 136, Pas. 1994, I, 140. 318

EHRM 15 juli 2002, Stratégies et Communications et Dumoulin t. België.

54

Europees Hof allesbehalve overtuigd en aanvaardde dit niet. Dit kwam omdat er geen

Belgische jurisprudentie was die de effectiviteit van artikel 136 § 2 Sv. als effectief

rechtsmiddel in de zin van artikel 13 EVRM kon bewijzen319

. Zo werd het Hof van Cassatie

wel verplicht om veranderingen aan te brengen aan zijn rechtspraak om zo proberen te

voldoen aan de vereiste van artikel 13 EVRM.

54. Het recht op een berechting binnen een redelijke termijn komt niet alleen toe aan de

verdachte of de beklaagde, maar geldt ook voor de burgerlijke partij. Hier kan reeds

opgemerkt worden dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft geoordeeld dat

de burgerlijke partij, sinds een arrest van het Hof van Cassatie van 28 september 2006320

,

alleszins wel beschikt over een daadwerkelijk rechtsmiddel dat beantwoordt aan de vereisten

van artikel 13 EVRM321

, ook al betreft het een rechtsmiddel dat er enkel toe strekt een

schadevergoeding van de Staat te verkrijgen via de burgerlijke rechter en dus niet kan leiden

tot een versnelling van de strafprocedure322

.

6.5.2. Arrest van 8 november 2005 van het Hof van Cassatie

55. Niettegenstaande het Europees Hof voor de Rechten van de Mens reeds in 2000 met de

zaak Kudla een andere visie innam en bepaalde dat de nationale staten op basis van artikel 13

EVRM in hun interne rechtsorde effectieve rechtsmiddelen moeten organiseren om de

overschrijding van de redelijke termijn aan te klagen, was het Hof van Cassatie niet happig

om zijn rechtspraak te wijzigen omtrent de bevoegdheid van de onderzoeksgerechten. Het

Hof van Cassatie ging er namelijk van uit dat de onderzoeksgerechten niet bevoegd waren om

te oordelen of de redelijke termijn al dan niet is overschreden. Het Hof steunde zich hiervoor

op het uitgangspunt dat de onderzoeksgerechten zich niet inlaten met de grond van de zaak323

.

De beoordeling van de redelijke termijn zou al te zeer verbonden zijn met de beoordeling van

de feiten, waarvoor het onderzoeksgerecht niet bevoegd is324

.

Zo bevestigde het Hof van Cassatie in een arrest van 8 november 2005 dat het in de regel de

rechter is die uitspraak doet ten gronde, die moet oordelen of de redelijke termijn is

overschreden en welk gevolg hieraan moet worden gekoppeld325

. Bovendien voegde het Hof

er nog aan toe dat het middel dat aanvoert dat het rechtsherstel voor de schending van artikel

6, lid 1 EVRM ook voor de onderzoeksgerechten die geen uitspraak doen over de

gegrondheid van de strafvordering verkregen moet kunnen worden, faalt naar recht. Dit

standpunt van het Hof van Cassatie had als belangrijke gevolg dat een verdachte of

inverdenkinggestelde die tijdens een vooronderzoek geconfronteerd wordt met een

319



Cass. 28 september 2006, RW 2006-07, 1123, noot A. VAN OEVELEN. 321

EHRM 15 mei 2007, Depauw t. België, nr. 2115/04, JT 2007, 720, noot F. KRENC. 322

J. MEESE, “De redelijke termijn in strafzaken: een stand van zaken”, NC 2010, 319 en F. KUTY, “Le contrôle

de l’exigence de délai raisonnable au stade de l’instruction”, JT 2009, 132. 323

A. DE NAUW en M. VANDEBOTERMET, “De gevolgen van de overschrijding van de ‘redelijke termijn’ van

artikel 6.1. EVRM”, RW 1988-89, 1291-1292. 324

Zie concl. E. KRINGS bij Cass. 22 oktober 1986, Pas. 1987, 242. 325

Cass. 8 november 2005, NC 2006, 124.

55

overschrijding van de redelijke termijn pas rechtsherstel kan verkrijgen voor de bodemrechter,

hoewel het op dat ogenblik helemaal nog niet vaststaat dat de inverdenkinggestelde ook

effectief naar een bodemrechter zal worden verwezen326

.

Dit standpunt van het Hof van Cassatie was gedoemd om vroeg of laat veroordeeld te worden

door het Europees Hof. Dit gebeurde dan ook in de zaak Declerck, dat beter bekend staat als

de Beaulieu-zaak. In deze zaak lijkt het Europees Hof rechtstreeks uit het arrest van het Hof

van Cassatie van 8 november 2005 te besluiten dat er sprake is van een schending van het

daarjuist besproken artikel 13 EVRM327

:

“…pour conclure en l’espèce à la violation de l’article 13 de la Convention, il suffit à la Cour

de constater qu’en tout état de cause, à la date d’introduction de la requête, il n’existait en

droit interne aucun ‘recours effectif’ permettant aux requérants de faire valoir leurs griefs

tirés de la durée de cette procedure.

A titre subsidiaire, la Cour rappelle que dans son arrêt du 8 novembre 2005, la Cour de

Cassation a confirmé que c’est le juge du fond, en non le juge d’instruction, qui juge si la

cause est traitée dans un délai raisonnable et, en cas de dépassement de ce délai, détermine

la reparation adéquate.

Partant, il y a eu violation de l’article 13 de la Convention”.

Daarna werd ook nog in latere arresten de schending van artikel 13 EVRM vastgesteld.

6.5.3. Arrest van 8 april 2008 van het Hof van Cassatie

56. Na deze veroordeling door het Europees Hof was de rechtspraak van het Hof van Cassatie

eerder stuurloos. De volgende ontwikkeling in de visie van het Hof van Cassatie zat vervat in

het op het eerste zicht baanbrekend arrest van 8 april 2008328

. In dit arrest bepaalde het Hof

van Cassatie namelijk dat de overschrijding van de redelijke termijn ook kan worden

aangevoerd voor de kamer van inbeschuldigingstelling en dit in elke stand van het

gerechtelijk onderzoek, zelfs wanneer de opdracht van de kamer van inbeschuldigingstelling

beperkt is, bijvoorbeeld tot de wettigheidscontrole van de bijzondere opsporingsmethoden of

tot de handhaving van de voorlopige hechtenis329

. Specifieker preciseerde het Hof van

Cassatie dat de kamer van inbeschuldigingstelling een nationale instantie is tot welke de

inverdenkinggestelde zich kan richten als bedoeld in artikel 13 EVRM zodat, wanneer de

kamer van inbeschuldigingstelling met toepassing van artikel 235ter Sv. kennis neemt van de

zaak en bij die gelegenheid door de inverdenkinggestelde geroepen wordt uitspraak te doen

over de overschrijding van de redelijke termijn en de gevolgen daarvan op het verdere verloop

326


mag worden afgehandeld, Gent, Larcier, 2006, nrs. 341-342, 319. 327

EHRM 25 september 2007, Declerck t. België, §§84-86. 328

Cass. 8 april 2008, AR P.07.1903.N, NC 2008, 357, noot J. MEESE. Op te merken valt dat kort nadien de

Franstalige afdeling van het Hof van Cassatie dan weer besliste dat het onderzoeksgerecht de eventuele

overschrijding van de redelijke termijn en de gevolgen ervan alleen in aanmerking kan nemen bij de beoordeling

van de bewijsvoering en de eerbiediging van het recht van verdediging, vermits het dit niet kan doen bij de

beoordeling van het bewijs (Cass. 28 mei 2009, AR P.08.0216.F, Pas. 2008, 1329, JLMB 2008, 1406 en

Rev.dr.pén. 2008, 942). 329

J. MEESE, “De overschrijding van de redelijke termijn: is de verrijzenis van de sanctie van verval of

onontvankelijkheid in het verschiet?” (noot onder Cass. 8 april 2008), NC 2008, 360.

56

van de procedure, zij toepassing moet maken van artikel 235bis, § 1, § 2 en § 3 Sv.

Overeenkomstig die bepaling, dat de regelmatigheid van de procedure betreft, moet de kamer

van inbeschuldigingstelling een debat op tegenspraak houden en uitspraak doen330

.

Deze rechtspraak van het Hof van Cassatie liet evenwel de belangrijkste vraag open, namelijk

wat het rechtsgevolg is dat de onderzoeksgerechten kunnen verbinden aan de vaststelling dat

de redelijke termijn is overschreden. De betrokkene zomaar verwijzen naar de correctionele

rechtbank lijkt geen optie te zijn, aangezien dan geen passend rechtsherstel wordt geboden.

Ook de betrokkene buiten vervolging stellen lijkt evenmin een optie, omdat het overschrijden

van de redelijke termijn als dusdanig niets zegt over het al dan niet bestaan van voldoende

bezwaren331

. Het leek er dan dus op dat, bij gebreke aan andere door de wet voorziene

mogelijkheden332

, de onderzoeksgerechten niet veel anders konden doen dan de strafvordering

vervallen verklaren wegens overschrijding van de redelijke termijn333

.

6.5.4. Gevolgen van het arrest van 8 april 2008 van het Hof van Cassatie

57. Gelet op de gedeeltelijke herziening door het Hof van Cassatie van zijn eerdere

rechtspraak in het arrest van 8 april 2008, knoopten de onderzoeksgerechten aan bij een

zienswijze die al een hele tijd door de Belgische rechtsleer werd vooropgesteld334

, met name

dat de overschrijding van de redelijke termijn het verval van de strafvordering tot gevolg

heeft.

Vooral de kamer van inbeschuldigingstelling te Gent was hier actief335

. Zo bepaalde deze

kamer van inbeschuldigingstelling in een arrest van 29 april 2008 de ontoelaatbaarheid van de

strafvordering omwille van de overschrijding van de redelijke termijn. Hoewel in dit arrest de

kamer van inbeschuldigingstelling ook wees op een schending van het recht van verdediging

ingevolge de overschrijding van de redelijke termijn, lieten bepaalde overwegingen uit het

arrest vermoeden dat de sanctie van de ontoelaatbaarheid van de strafvordering niet per

definitie tot die hypothese beperkt was336

. De kamer van inbeschuldigingstelling te Gent

besloot in een later arrest van 30 april 2009 dat artikel 235bis Sv. gelezen in functie van

artikel 6, lid 1 en 13 EVRM met zich meebracht dat een overschrijding van de redelijke

330



2010-11, Antwerpen, Intersentia, 2011, 46; W. DE PAUW, “De cassatierechtspraak in verband met de

beoordeling van de redelijke termijn door de onderzoeksgerechten getoetst aan de Grondwet”, RABG 2010, 861

en D. LIBOTTE, “De sanctionering van de overschrijding van de redelijke termijn tijdens de onderzoeksfase en

voor de onderzoeksgerechten”, T.Strafr. 2008, 278. 331



2011, 171. 332

Zie art. 21ter V.T.Sv., dat echter niet van toepassing is op de onderzoeksgerechten. 333

J. MEESE, “De overschrijding van de redelijke termijn: is de verrijzenis van de sanctie van verval of

onontvankelijkheid in het verschiet?” (noot onder Cass. 8 april 2008), NC 2008, 361. 334

S. VANDROMME, “Op zoek naar een effectief rechtsmiddel om reeds tijdens het vooronderzoek de

overschrijding van de redelijke termijn te doen vaststellen”, P&B 2003, 189. 335

De kamer van inbeschuldigingstelling te Gent gebruikte niet de bewoordingen “het verval van de

strafvordering”, maar “niet toelaatbaar, zodat de stopzetting van de strafvordering wordt gelast”. 336

KI Gent 29 april 2008, TGR 2009, 33, noot J. MEESE.

57

termijn zonder meer aanleiding gaf tot het verval van de strafvordering337

. Het Hof van

Cassatie heeft echter met zijn arrest van 24 november 2009338

dit arrest vernietigd. Het Hof

bepaalde dat de kamer van inbeschuldigingstelling niet de bevoegdheid heeft om, louter

omwille van de overschrijding van de redelijke termijn, het verval van de strafvordering uit te

spreken. De woorden van het Hof van Cassatie luiden als volgt:

“Alleen wanneer het (onderzoeksgerecht) oordeelt dat de overschrijding van de redelijke

termijn de bewijsvoering en het recht van verdediging van de verdachte ernstig en

onherstelbaar heeft aangetast, zodat geen eerlijk strafproces en beoordeling van de

burgerlijke rechtsvordering meer mogelijk zijn, kan het hem van rechtsvervolging ontslaan”.

Aangezien in dit geval de bewijsvoering en het recht van verdediging van de verdachte niet

ernstig en onherstelbaar was aangetast, heeft het Hof van Cassatie het arrest van de kamer van

inbeschuldigingstellling gecasseerd.

In een arrest van 2 juni 2009339

kwam dezelfde kamer van inbeschuldigingstelling tot

hetzelfde resultaat, weliswaar met één belangrijk verschil. De kamer van

inbeschuldigingstelling had namelijk in deze zaak voorafgaand vastgesteld dat de

overschrijding van de redelijke termijn een ernstige en onherstelbare aantasting van het recht

van verdediging had veroorzaakt340

. De mogelijkheid voor de betrokkene om een eerlijk en

loyaal debat te houden, was immers zowel naar de elementen ten laste als ten ontlaste totaal

onmogelijk geworden. Hij kon zich onmogelijk nog op een passende wijze verdedigen en

elementen ten ontlaste verzamelen341

. Hierdoor verklaarde de kamer van

inbeschuldigingstelling de strafvordering niet langer toelaatbaar en beval het de stopzetting

ervan. Niettemin heeft het Hof van Cassatie met zijn tweede arrest van 24 november 2009342

ook dit arrest vernietigd. Het standpunt van het Hof van Cassatie was namelijk:

“Wanneer het onderzoeksgerecht oordeelt dat de overschrijding van de redelijke termijn de

bewijsvoering en het recht van verdediging van de verdachte ernstig en onherstelbaar heeft

aangetast, zodat geen eerlijk strafproces en beoordeling van de burgerlijke rechtsvordering

meer mogelijk is en hij van rechtsvervolging wordt ontslagen, moet het preciseren tegen

welke bewijsmiddelen en waarom de verdachte zich niet meer behoorlijk zou kunnen

verdedigen. Deze motivering moet het Hof toelaten te toetsen of de kamer van

inbeschuldigingstelling wettig heeft kunnen oordelen, zoals zij dat heeft gedaan”.

Aangezien dergelijke precisering niet terug te vinden was in het arrest van de kamer van

inbeschuldigingstelling, heeft het Hof van Cassatie dit arrest dan ook gecasseerd.

58. Uit deze arresten van het Hof van Cassatie van 24 november 2009 kan men in elk geval

afleiden dat op het niveau van de onderzoeksgerechten wel degelijk een concreet gevolg kan

337

KI Gent 30 april 2009, onuitg. 338

Cass. 24 november 2009, AR P.09.0930.N. 339

KI Gent 2 juni 2009, onuitg. 340




DERUYCK en M. ROZIE (eds.), Het strafrecht bedreven: Liber Amicorum Alain de Nauw, Brugge, die Keure,

2011, 171. 342

Cass. 24 november 2009, AR P.09.1080.N, RW 2009-10, 1383 en T.Strafr. 2010, 36.

58

worden gegeven aan de vaststelling dat de redelijke termijn overschreden is, namelijk de

onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering. Wel moet opgemerkt worden dat deze

gevolgen hun grondslag in een andere rechtsgrond vinden dan de loutere overschrijding van

de redelijke termijn343

. De overschrijding van de redelijke termijn is dan namelijk slechts een

oorzaak, of één van de oorzaken, van de schending van het recht van verdediging of van het

recht op een eerlijk proces. In de praktijk zal het dan ook tot dat concreet gevolg

waarschijnlijk niet snel komen, aangezien moet worden vastgesteld dat, door de

overschrijding van de redelijke termijn, de bewijsvoering en dus het recht van verdediging

van de verdachte onherstelbaar werd aangetast, waarbij moet worden gepreciseerd tegen

welke bewijsmiddelen de verdachte zich niet meer kan verdedigen en waarom dat niet meer

mogelijk is.

6.5.5 De cassatierechtspraak getoetst aan de Grondwet

59. De vraag rees snel of het eigenlijk wel logisch is dat de onderzoeksgerechten, weliswaar

onder de strenge voorwaarden zoals hier juist boven beschreven, het ontslag van de

rechtsvervolging kunnen uitspreken, terwijl de vonnisgerechten niet verder kunnen gaan dan

de eenvoudige schuldigverklaring344

. Deze vraag kon zeker gesteld houden als we in het

achterhoofd houden dat op het ogenblik dat de zaak reeds voor de vonnisgerechten aanhangig

is, de redelijke termijn normalerwijze nog ernstiger zal zijn overschreden. Het klinkt

inderdaad al te onlogisch dat, op het moment dat de redelijke termijn per definitie minder

ernstig zal zijn overschreden, er een meer verregaand gevolg zou kunnen gekoppeld worden

aan deze overschrijding dan op het moment dat de overschrijding van de redelijke termijn

meer ernstige proporties aanneemt.

Het duurde dan ook niet lang alvorens dit werd voorgelegd aan het Grondwettelijk Hof345

. De

correctionele rechtbank te Antwerpen had, bij vonnis van 27 november 2008, de volgende

prejudiciële vraag gesteld:

“Schendt artikel 21ter V.T.Sv. de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, gelezen in samenhang

met artikel 6.1 EVRM, in die zin dat een ongelijkheid bestaat tussen enerzijds een verdachte

en anderzijds een beklaagde, vermits de kamer van inbeschuldigingstelling t.a.v.

eerstgenoemde -wanneer vastgesteld wordt dat de redelijke termijn overschreden werd- bij

toepassing van artikel 235bis Sv. verval van strafvordering kan uitspreken, terwijl de

feitenrechter t.a.v. laatstgenoemde -wanneer hij vaststelt dat de redelijke termijn

overschreden werd- deze sanctie niet zou kunnen uitspreken vermits als dusdanig niet

voorzien in artikel 21ter Sv.?”.

Het werd duidelijk dat vooral de interpretatie van artikel 235bis Sv., zoals weerhouden in het

arrest van de Gentse kamer van inbeschuldigingstelling van 30 april 2009, een Doos van

Pandora vol ongelijkheden dreigde te openen346

.

343

Zie bv. KI Luik 21 december 2009, JLMB 2010, 442 en Rk. Gent 18 september 2009, TGR-TWVR 335. 344


GwH 18 februari 2010, nr. 16/2010, RW 2009-10, 1378.

59

Afgezien van de door de verwijzende rechter opgeworpen vraag, kon deze interpretatie van

artikel 235bis Sv. nog enkele problemen opleveren in het licht van het gelijkheidsbeginsel

bepaald in de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. Zo kon men zich de vraag stellen hoe kon

verantwoord worden dat de inverdenkinggestelde tegen wie een gerechtelijk onderzoek loopt,

kennelijk een rechtsmiddel wordt toegekend om de overschrijding van de redelijke termijn op

te werpen tijdens het onderzoek, met name voor het onderzoeksgerecht, terwijl de verdachte

tegen wie een opsporingsonderzoek loopt niet over een dergelijk rechtsmiddel beschikt,

aangezien de onderzoeksgerechten in principe niet tussenkomen in opsporingsonderzoeken347

.

Aangezien de kamer van inbeschuldigingstelling zich in het arrest van 30 april 2009 niet had

uitgesproken over de nochtans voorhanden zijnde burgerlijke vordering, kon men zich ook

afvragen hoe kon worden verantwoord dat een burgerlijk partij, wanneer de kamer van

inbeschuldigingstelling de strafvordering ontoelaatbaar verklaart wegens overschrijding van

de redelijke termijn, klaarblijkelijk geen uitspraak meer kan bekomen over de burgerlijke

vordering, terwijl de rechter ten gronde die bij een overschrijding van de redelijke termijn

artikel 21ter V.T.Sv. toepast, wel nog uitspraak doet over de burgerlijke vordering348

.

Vooraleerst verklaarde het Grondwettelijk Hof dat de gestelde prejudiciële vraag pertinent

was. Het Grondwettelijk Hof stelde namelijk dat, aangezien artikel 235bis Sv. als enige

mogelijke sancties blijkens het arrest van het Hof van Cassatie van 8 april 2008 de niet-

ontvankelijkheid of het verval van de strafvordering vermeldt, alsmede de nietigheid van

procedurehandelingen, de verwijzende rechter er redelijkerwijze mocht van uitgaan dat het

onderzoeksgerecht bij overschrijding van de redelijke termijn de niet-ontvankelijkheid of het

verval van de strafvordering kon uitspreken349

.

Voor de beantwoording van de prejudiciële vraag baseerde het Grondwettelijk Hof zich op de

verduidelijking van de rechtspraak van het Hof van Cassatie in drie arresten.

Het arrest van 27 oktober 2009 behandelde een zaak waarin de redelijke termijn was

overschreden, zonder dat echter het recht op verdediging of de bewijsvoering van de

verdachte ernstig en onherstelbaar was aangetast. In dit arrest oordeelde het Hof van Cassatie

dat het rechtsherstel bedoeld in artikel 13 EVRM bij de regeling der rechtspleging kan bestaan

uit de enkele vaststelling van de overschrijding van de redelijke termijn, waarna de rechter ten

gronde dit gegeven in aanmerking moet nemen bij de beoordeling van de grond van de

zaak350

.

346





onderzoeksgerechten getoetst aan de Grondwet”, RABG 2010, 862-863. 349



2011, 176-177. 350

Cass. 27 oktober 2009, P.09.0901.N, RW 2009-10, 1382.

60

Het eerste arrest van 24 november 2009 bepaalde dat enkel wanneer de overschrijding van de

redelijke termijn de bewijsvoering en het recht van verdediging van de verdachte ernstig en

onherstelbaar heeft aangetast, zodat geen eerlijk strafproces en beoordeling van de burgerlijke

vordering meer mogelijk is, het onderzoeksgerecht de verdachte van rechtsvervolging kan

ontslaan. Als de verdediging nog ruimte heeft om bewijs à décharge te verzamelen of als

tijdverlies de kwaliteit van bewijs à charge niet aantast, zijn andere sancties gepast, zoals de

vaststelling dat de redelijke termijn is overschreden351

. Bijgevolg wordt de verdachte

overeenkomstig artikel 13 EVRM effectieve rechtshulp geboden om door het vonnisgerecht

en eventueel, onder de hierboven vermelde beperking, door het onderzoeksgerecht een

miskenning van zijn recht op een proces binnen een redelijke termijn te doen vaststellen.

Evenwel heeft de kamer van inbeschuldigingstelling niet de bevoegdheid om louter omwille

van de overschrijding van de redelijke termijn het verval van de strafvordering uit te spreken

waarbij dan nog de burgerlijke rechtsvordering zonder meer wordt ter zijde geschoven352

.

Het tweede arrest van 24 november 2009 voegde daaraan nog toe dat, wanneer het

onderzoeksgerecht oordeelt dat de overschrijding van de redelijke termijn de bewijsvoering en

het recht op verdediging ernstig en onherstelbaar heeft aangetast, er moet gepreciseerd

worden tegen welke bewijsmiddelen en waarom de inverdenkinggestelde zich niet meer naar

behoren zou kunnen verdedigen353

.

Op basis van deze arresten baseerde het Grondwettelijk Hof zich om het standpunt te vormen

dat het door de verwijzende rechter opgeworpen verschil in behandeling niet meer bestaat

tussen de onderzoeksrechter en de vonnisrechter. Om tot dit standpunt te komen, baseerde het

Grondwettelijk Hof zich op twee hypotheses, al naargelang de overschrijding van de redelijke

termijn al dan niet tot gevolg heeft dat de bewijsvoering en het recht van verdediging van de

verdachte onherstelbaar is aangetast.

In de hypothese dat dit niet het geval is, is er zeker geen probleem. Noch het

onderzoeksgerecht, noch het vonnisgerecht mag het verval of de onontvankelijkheid van de

strafvordering uitspreken354

.

In de hypothese dat dit wel het geval, is er volgens het Grondwettelijk Hof ook geen

ongelijkheid. In dit geval mag het onderzoeksgerecht het ontslag of het verval van de

rechtsvervolging uitspreken en moet het vonnisgerecht, indien de bewijsvoering onmogelijk is

geworden, de beklaagde vrijspreken en, indien het recht van verdediging onherstelbaar is

aangetast, de onontvankelijkheid van de strafvordering vaststellen355

.

351

B. DE SMET, “Controle op de redelijke termijn van het strafproces tijdens de regeling der rechtspleging, (noot

onder Cass. 24 november 2009), RW 2009-10, 1389. 352


Cass. 24 november 2009, AR P.09.1080.N, RW 2009-10, 1383 en T.Strafr. 2010, 36. 354

Het onderzoeksgerecht mag er zich toe beperken de overschrijding van de redelijke termijn vast te stellen

(Cass. 27 oktober 2009), het vonnisgerecht mag ofwel de beklaagde veroordelen bij eenvoudige

schuldigverklaring, ofwel hem veroordelen tot een straf beneden de wettelijke minimumstraf (art. 21ter V.T.Sv.). 355



2011, 177 en W. DE PAUW, “De cassatierechtspraak in verband met de beoordeling van de redelijke termijn door

de onderzoeksgerechten getoetst aan de Grondwet”, RABG 2010, 864.

61

Ondertussen heeft het Grondwettelijk Hof dit standpunt reeds tweemaal, bij arresten van 29

april 2010 en 29 juli 2010, bevestigd356

. Het Hof van Cassatie heeft zich nadien dan ook bij de

door het Grondwettelijk Hof gekozen rechtsgevolgen aangesloten357

:

“Geen enkele verdragsrechtelijke of wettelijke bepaling stelt dat de overschrijding van de

voormelde (=redelijke) termijn de niet-ontvankelijkheid of het verval van de vervolging met

zich meebrengt. Het onderzoeksgerecht kan een dergelijke overschrijding en de gevolgen

ervan alleen in aanmerking nemen bij de beoordeling van de bewijsvoering en bij de

beoordeling van de eerbieding van het recht van verdediging, vermits dat onmogelijk is bij de

vaststelling van de straf. Daaruit volgt dat het onderzoeksgerecht de niet-ontvankelijkheid van

de vervolging vaststelt indien de voormelde overschrijding het recht van verdediging op

onherstelbare wijze heeft aangetast en de buitenvervolgingstelling beveelt indien zij de

bewijsvoering op ernstige en onherstelbare wijze heeft aangetast”.

6.5.6. Besluit

60. Het is duidelijk dat de rechtspraak van het Hof van Cassatie betreffende de bevoegdheid

van de onderzoeksgerechten om de redelijke termijn te beoordelen, en de gevolgen die deze

bij een eventuele overschrijding daar kan aan verbinden, een hele evolutie heeft afgelegd. Uit

het arrest van het Grondwettelijk Hof van 18 februari 2010 blijkt hoe de situatie heden ten

dage is.

Indien de overschrijding van de redelijke termijn niet tot gevolg heeft dat de bewijsvoering en

het recht van verdediging van de verdachte onherstelbaar is aangetast, mogen zowel het

onderzoeksgerecht als het vonnisgerecht niet het verval of de onontvankelijkheid van de

strafvordering uitspreken. In dat geval kan de vonnisrechter wel de betrokkene,

overeenkomstig artikel 21ter V.T.Sv., veroordelen bij eenvoudige schuldigverklaring of tot

een straf die lager is dan de wettelijke minimumstraf358

. Het onderzoeksgerecht kan zich,

volgens het Hof van Cassatie, beperken tot het louter vaststellen van de overschrijding van de

redelijke termijn, waarmee de rechter waarnaar de zaak verwezen wordt er dan rekening zal

mee moeten houden.

In het geval dat de overschrijding van de redelijke termijn wel tot gevolg heeft dat de

bewijsvoering en het recht van verdediging van de verdachte onherstelbaar is aangetast, moet

het onderzoeksgerecht, indien de bewijsvoering in het gedrang komt, tot de

buitenvervolgingstelling besluiten en indien het recht van verdediging onherstelbaar is

aangetast, moet de onderzoeksrechter de onontvankelijkheid van de vervolging vaststellen.

Het vonnisgerecht moet, als de bewijsvoering onmogelijk is geworden, de beklaagde

vrijspreken en als het recht van verdediging onherstelbaar is aangetast, de onontvankelijkheid

van de strafvordering vaststellen. Het onderzoeksgerecht dat om die reden besluit tot het

ontslag van rechtsvervolging, moet dan wel preciseren om welke bewijsmiddelen het gaat en

waarom de verdachte zich niet meer behoorlijk zou kunnen verdedigen. Wel moet opgemerkt

worden dat deze gevolgen hun grondslag in een andere rechtsgrond vinden dan de loutere

356

GwH 29 april 2010, nr. 51/2010, Rev.dr.pén. 2011, 179, noot N. VAN DER EECKEN en GwH 29 juli 2010, nr.

92/2010. 357

Cass. 6 oktober 2010, nr. P.10.0729.F. 358

Zie infra randnrs. 67 en 73.

62


. De overschrijding van de redelijke termijn is dan

namelijk slechts een oorzaak, of één van de oorzaken, van de schending van het recht van

verdediging of van het recht op een eerlijk proces.

6.5.7. Kritische noot

61. In de Belgische rechtsleer is reeds voorgesteld om de hypothesen die gemaakt zijn door

het Grondwettelijk Hof te vereenvoudigen360

. Zo is geopperd dat het niet nodig is om een

onderscheid te maken tussen de hypothese dat de bewijsvoering onmogelijk is geworden,

zodat de buitenvervolgingstelling of de vrijspraak moet worden uitgesproken, en de hypothese

dat het recht van verdediging onherstelbaar is aangetast, zodat de onontvankelijkheid van de

strafvordering moet worden uitgesproken. Het is niet nodig dit onderscheid te maken omdat

het recht van verdediging sowieso onherstelbaar is aangetast omdat de bewijsvoering

onmogelijk is geworden. Het gaat dus met andere woorden allebei over hetzelfde geval en het

enige logische gevolg van de vaststelling dat de bewijsvoering onmogelijk is geworden, is

bijgevolg de buitenvervolgingstelling voor de onderzoeksgerechten ofwel de vrijspraak voor

de vonnisgerechten.

62. Het feit dat het onderzoeksgerecht, indien de overschrijding van de redelijke termijn niet

tot gevolg heeft dat de bewijsvoering en het recht van verdediging van de verdachte

onherstelbaar is aangetast, zich enkel kan beperken tot het louter vaststellen van de

overschrijding van de redelijke termijn en daarna de zaak moet doorverwijzen naar de

vonnisrechter, die met de vaststelling van de onderzoeksrechter rekening moet houden bij de

beoordeling van de grond van de zaak361

, is een onbevredigende oplossing. Tegenover de

verdachte komt het immers heel raar over, als men aan hem toegeeft dat hij vervolgd wordt in

een procedure waarvan de duur niet langer redelijk is, en dat men hem zegt dat daarmee

rekening zal worden gehouden door een rechter die later, wanneer de termijn nog onredelijker

is geworden, over zijn zaak zal oordelen.

Het is ook maar zeer de vraag of deze visie de toets van artikel 13 EVRM kan doorstaan.

Wanneer namelijk de verwijzingsrechter de overschrijding van de redelijke termijn nog in

aanmerking moet nemen bij de beoordeling van de grond van de zaak, dan is het duidelijk dat

de loutere vaststelling van de overschrijding op zich geen voldoende rechtsherstel heeft

geboden. Naast het feit dat het rechtsherstel niet voldoende is, komt daar nog bij dat er ook

geen sprake is van een onmiddellijk rechtsherstel, want het eigenlijke herstel wordt uitgesteld

naar een op het ogenblik van de beslissing van het onderzoeksgerecht niet nader te bepalen

datum362

. Daarboven komt nog dat de vraag kan gesteld worden wat het gezag van gewijsde is

359

Zie bv. KI Luik 21 december 2009, JLMB 2010, 442 en Rk Gent 18 september 2009, TGR-TWVR 335. 360



2011, 178. 361

Cass. 27 oktober 2009, AR P.09.0901.N, RW 2009, 1382 en T.Strafr. 2010, 33. 362



2010-11, Antwerpen, Intersentia, 2011, 47 en J. MEESE, “De redelijke termijn in strafzaken: een stand van

zaken”, NC 2010, 318.

63

van de vaststelling van de overschrijding van de redelijke termijn van de onderzoeksgerechten

ten aanzien van de vonnisgerechten363

, zodat de inverdenkinggestelde die verwezen wordt

zelfs op dat punt geen enkele zekerheid lijkt te hebben364

. Eerste advocaat-generaal M. De

Swaef merkte in zijn conclusie voor het arrest van het Hof van Cassatie van 13 april 2010 in

deze zin ook terecht op:

“Het zal aan de feitenrechter behoren hierop gebeurlijk nader in te gaan, rekening houdend

met het betrekkelijk gezag van gewijsde van de beslissing van de onderzoeksgerechten”365

.

63. Er kan dus besloten worden dat tot op de dag van vandaag België nog steeds niet voldoet

aan artikel 13 EVRM omdat de Belgische wet nog altijd niet in een effectief rechtsmiddel

voorziet voor de betrokkene om tijdens het vooronderzoek, naar aanleiding van overschrijding

van de redelijke termijn, passend rechtsherstel te bekomen. Indien de wetgever wenst dat

België in de toekomst niet dreigt veroordeeld te worden door het Europees Hof voor de

Rechten van de Mens wegens schending van artikel 13 EVRM, lijkt het dan ook nodig dat

deze tussenkomt om de onderzoeksgerechten meer bevoegdheden toe te kennen. Hij moet dan

ook bepalen welke gevolgen die onderzoeksgerechten kunnen verbinden aan de vaststelling

dat de redelijke termijn overschreden is366

, net zoals hij dat gedaan heeft voor de

vonnisgerechten in artikel 21ter V.T.Sv.367

Een veel voorkomend voorstel in de rechtsleer, is dat de wetgever aan de

onderzoeksgerechten de bevoegdheid zou moeten toekennen om de eenvoudige

schuldigverklaring uit te spreken, indien zij vaststellen dat de redelijke termijn is

overschreden368

. Er werd in de rechtsleer zelfs geopperd dat de onderzoeksgerechten de

eenvoudige schuldigverklaring nu reeds zouden kunnen uitspreken zonder de tussenkomt van

de wetgever. Het is immers de taak van de rechter om een lacune in de wetgeving met

betrekking tot een daadwerkelijk rechtsherstel bij schending van een recht op te vullen.

363



2011, 179 en J. MEESE, “De rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en de invloed ervan

op het Belgische straf(proces)recht” in CENTRUM VOOR BEROEPSVERVOLMAKING IN DE RECHTEN (ed.), CBR

Jaarboek 2010-11, Antwerpen, Intersentia, 2011, 47. 364

Recent werd er in een bijdrage gesteld dat de rechter die nadien uitspraak zal doen over de grond van de zaak

met de beslissing van het onderzoeksgerecht rekening zal moeten houden, zonder echter te verduidelijken op

basis van welke wettelijke grondslag de feitenrechter daartoe dan wel gehouden zou zijn (M. DE SWAEF en M.

TRAEST, “Het gezag van gewijsde van beslissingen van de onderzoeksgerechten: oude wijn in nieuwe zakken?”

in F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J. ROZIE, M. ROZIE, Ph. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij.

Liber Amicorum Luc Huybrechts, Antwerpen, Intersentia, 2010, 107. 365

Cass. 13 april 2010, AR. P.09.1550.N, concl. M. DE SWAEF. 366



2010-11, Antwerpen, Intersentia, 2011, 47 en F. DERUYCK, “De overschrijding van de redelijke termijn en de

onderzoeksgerechten: Let’s get serious” in F. DERUYCK en M. ROZIE (eds.), Het strafrecht bedreven: Liber

Amicorum Alain De Nauw, Brugge, die Keure, 2011, 179. 367




2011, 179 en J. MEESE, “De redelijke termijn in strafzaken: een stand van zaken”, NC 2010, 318-319 en J.

MEESE, “De rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en de invloed ervan op het


2010-11, Antwerpen, Intersentia, 2011, 47.

64

Bovendien spraken de vonnisgerechten al eenvoudige schuldigverklaringen uit alvorens

artikel 21ter V.T.Sv. werd ingevoerd369

. Er is evenwel een groot verschil tussen de positie van

de bodemrechter en die van de onderzoeksgerechten, die in principe geen uitspraak doen over

de grond van de zaak. Bijgevolg lijkt een wetgevend ingrijpen dus wel noodzakelijk370

.

Maar zelfs indien de onderzoeksgerechten de bevoegdheid krijgen van de wetgever om de

eenvoudige schuldigverklaring uit te spreken, zou dit niet alle problemen oplossen. Dit komt

doordat er gevallen zullen zijn waarin de eenvoudige schuldigverklaring als een te

verregaande sanctie voor de overschrijding van de redelijke termijn zou worden

beschouwd371

. De vonnisrechter kan dan kiezen voor een lagere straf, zelfs onder de

wettelijke minimumstraf, of nog voor het toekennen van de opschorting372

. Waar de

onderzoeksgerechten tegenwoordig ook de opschorting kunnen toekennen, kunnen zij in elk

geval niet overgaan tot het uitspreken van een straf, zij het een lagere straf, zij het een straf

beneden het wettelijk minimum373

.

De echte oplossing van deze problematiek is daarom het invoeren van een preventief systeem

waarbij de belanghebbende over een rechtsmiddel beschikt om via een rechterlijke

tussenkomst te bereiken dat een strafvervolging die niet binnen een welbepaalde termijn voor

de bodemrechter wordt gebracht, wordt stopgezet. Het Europees Hof voor de Rechten van de

Mens heeft zich bovendien reeds meerdere malen laten uitschijnen een grote voorstander te

zijn van dergelijk preventief systeem374

. Dit is dan ook de weg die onze wetgever idealiter zou

moeten bewandelen in de toekomst375

.

6.6. Wat met het opsporingsonderzoek?

64. Er moet ook even stilgestaan worden bij het opsporingsonderzoek voor wat betreft deze

problematiek. In tegenstelling tot het gerechtelijk onderzoek, is er bij het

opsporingsonderzoek geen tussenkomst van de onderzoeksgerechten, tenzij wanneer hoger

beroep wordt ingesteld tegen de weigering van de procureur des Konings tot opheffing van

een beslagmaatregel376

of tegen de beslissing tot vervreemding of teruggave tegen betaling

van in beslag genomen vermogensbestanddelen377

, of wanneer bijzondere

opsporingsmethoden werden aangewend378

. Onder verwijzing naar een arrest van het Hof van

369

D. VANDERMEERSCH, “Le contrôle et la sanction du dépassement du délai raisonnable aux différents stades

du procès pénal”, Rev.dr.pén. 2010, 998-999. 370



2011, 180. 371






2010-11, Antwerpen, Intersentia, 2011, 47. 375


Art. 28sexies, § 4 Sv. 377

Art. 28octies, § 4 Sv. 378

Art. 235ter, § 1, tweede lid Sv.

65

Cassatie van 21 maart 2006379

wordt bepaald dat zelfs in deze gevallen de kamer van

inbeschuldigingstelling geen toepassing kan maken van de artikelen 135 en 235bis Sv. om de

regelmatigheid van het opsporingsonderzoek te controleren380

. Dit klopt inderdaad voor wat

betreft de hogere beroepen op basis van de artikelen 28sexies, § 4 en 28octies, § 4 Sv.381

, maar

niet voor wat betreft het geval waarbij de kamer van inbeschuldigingstelling op het einde van

het opsporingsonderzoek te oordelen heeft over de regelmatigheid van de daarin aangewende

bijzondere opsporingsmethoden. Hier vloeit de mogelijkheid voor de kamer van

inbeschuldigingstelling om toepassing te maken van artikel 235bis Sv. immers voort uit

artikel 235ter, § 5 Sv., dat uiteraard ook van toepassing is bij de controle van bijzondere

opsporingsmethoden die werden aangewend in het opsporingsonderzoek382

. Als de kamer van

inbeschuldigingstelling, die in het kader van de procedure bedoeld in artikel 235ter Sv.,

geconfronteerd wordt met het argument dat er sprake is van een overschrijding van de

redelijke termijn, als nationale instantie in de zin van artikel 13 EVRM verplicht is dat

verweer te beantwoorden, dan is het logisch dat deze kamer van inbeschuldigingstelling

eenzelfde verplichting heeft wanneer het een controle van bijzondere opsporingsmethoden op

het einde van een opsporingsonderzoek betreft.

Maar omdat die tussenkomst van de kamer van inbeschuldigingstelling zich situeert op het

einde van het opsporingsonderzoek, is dat natuurlijk geen oplossing die kan worden

aangewend tijdens het opsporingsonderzoek. Ook zijn er bovendien heel wat

opsporingsonderzoeken waarin geen bijzondere opsporingsmethoden worden aangewend,

zodat er in die gevallen al helemaal geen sprake is van een tussenkomst van de kamer van

inbeschuldigingstelling in het kader waarvan de overschrijding van de redelijke termijn kan

worden aangekaart.

In deze gevallen zal het Openbaar Ministerie dus er zelf moeten over waken dat de redelijke

termijn niet in het gedrang komt bij een opsporingsonderzoek, waarbij een eventuele

overschrijding van de redelijke termijn aanleiding kan zijn om een zaak te seponeren. De

verdachte zelf kan namelijk niet veel beginnen, al wordt wel aangenomen dat bijvoorbeeld de

opheffing van een beslagmaatregel een mogelijke vorm van sanctionering kan zijn voor een te

lang aanslepend opsporingsonderzoek383

.

Ook in het kader van het opsporingsonderzoek lijkt het dus dat heden ten dage nog niet is

voldaan aan artikel 13 EVRM. Wel moet er de nadruk op gelegd worden dat het probleem van

langdurige onderzoeken zich vooral stelt bij het gerechtelijk onderzoek. Dit komt doordat

opsporingsonderzoeken in ingewikkelde zaken al snel overgaan naar een gerechtelijk

onderzoek. Toch zou het logisch zijn wanneer de wetgever in de toekomst eventueel een

preventief systeem uitwerkt, hij dit systeem dan ook van toepassing maakt op het

opsporingsonderzoek om geen ongelijkheden te creëren.

379

Cass. 21 maart 2006, AR P.05.1701.N, Pas. 2006, 652. 380

D. VANDERMEERSCH, “Le contrôle et la sanction du dépassement du délai raisonnable aux différents stades

du procès pénal”, RDP 2010, 998-987. 381

De door het Hof van Cassatie opgegeven reden hiervoor is dat in die gevallen de strafvordering nog niet is

ingesteld. 382


Ibid.

66

Hoofdstuk 7: Rechtsgevolgen bij overschrijding van de redelijke termijn

7.1. Inleiding

65. Noch het EVRM noch het IVBPR bepalen welke sancties of rechtsgevolgen aan een

overschrijding van de redelijke termijn moet worden gekoppeld384

. Artikel 13 EVRM bepaalt

enkel dat eenieder wiens bij dit verdrag gewaarborgde rechten geschonden zijn, recht heeft op

een daadwerkelijke rechtshulp voor een nationale instantie. Bovendien is het Europees Hof

voor de Rechten van de Mens zelf niet bevoegd om een strafprocedure nietig te verklaren of

wetgevende maatregelen voor te stellen385

. De jurisprudentie van het Europees Hof laat dan

ook in het midden wat de sancties of rechtsgevolgen moeten zijn bij het overschrijden van de

redelijke termijn386

, en stelt dat het aan de lidstaten toekomt om te bepalen welke algemene of

individuele maatregelen zich opdringen om een einde te stellen aan een inbreuk op de door

het EVRM beschermde rechten:

“Avant tout et surtout, la Cour ne peut enjoindre à des autorités judiciaires indépendantes

d’un Etat partie à la convention d’arrêter des poursuites engages dans le respect de la loi ni

au législateur d’adopter une legislation avec un contenu dicté par la Cour”387

.

Er wordt enkel door het Europees Hof bepaald dat het herstel een passende en voldoende

compensatie moet uitmaken voor de overdreven lange duur van de procedure388

, waardoor er

een evenredigheid moet zijn tussen het herstel en de mate van overschrijding389

.

Niettegenstaande het Europees Hof de sanctionering van de overschrijding van de redelijke

termijn overlaat aan de nationale staten, heeft dit Hof echter reeds geoordeeld dat een gepaste

sanctie, rekening houdend met de feitelijke toedracht van de zaak, eventueel de

onontvankelijkheid van de strafvordering390

of strafvermindering391

kan zijn392

. Wel heeft het

Europees Hof met zekerheid geoordeeld dat een loutere schadevergoeding geen voldoende en

passende herstel kan zijn voor de benadeelde393

.

Bekomt de benadeelde door het nationale recht van de betrokken staat slechts een gedeeltelijk

rechtsherstel, dan kent het Europees Hof, indien het dit nodig acht, een billijke genoegdoening

384

J. ROZIE, “Schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn”, RW 1998-99, 3; P. VANSANT, “Art.

21 VT SV en de gevolgen van de overschrijding van de redelijke termijn voor de herstelmaatregel”, TMR 2002,

435 en J. ROZIE, “Het nieuwe artikel 21ter van de voorafgaande titel van het wetboek van strafvordering: de

rechtsgevolgen bij overschrijding van de redelijke termijn, T.Strafr. 2001, 3. 385

Zie o.a. EHRM 10 december 1982, Corigliano t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 57, § 53; EHRM 25 juni 1987,

Bagetta t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 119, § 30. 386

EHRM 9 december 1994, Schouten en Meldrum t. Nederland, ECHR, Ser. A, vol. 304, § 75. 387

EHRM 25 september 2007, De Clerck t. België, § 101. 388


L. ARNOU, “Is er nog toekomst voor de onontvankelijkheid van de strafvordering als sanctie van het

overschrijden van de redelijke termijn in strafzaken?”, noot onder Gent 20 december 1994, AJT 1995-96, 548. 390

ECRM 6 juli 1983, G. t. Duitsland, nr. 8858/80, D.&R., vol. 33, 8. 391

EHRM 15 juli 1982, Eckle t. Duitsland, ECHR, Ser. A, vol. 51, § 66. 392

J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 36 en J. ROZIE, “Schuldigverklaring

bij overschrijding van de redelijke termijn”, RW 1998-99, 3. 393

ECRM 6 juli 1984, Farragut t. Frankrijk, nr. 10103/82, D.&R., vol. 39, 195-196.

67

toe aan deze benadeelde394

. Aangezien het Europees Hof niet ambtshalve overgaat tot het

toekennen van een billijke genoegdoening, moet dit dan wel door de benadeelde gevorderd

worden395

. Opgemerkt dient te worden dat hieromtrent soms een minnelijke schikking wordt

gesloten tussen de benadeelde en de betrokken staat, hetzij gedeeltelijk396

, hetzij integraal397

.

Ook wordt de eis van de benadeelde tot een billijke genoegdoening heel soms afgewezen398

of

oordeelt het Europees Hof dat de vaststelling van het feit dat de redelijke termijn

overschreden is op zich reeds voldoende rechtsherstel biedt voor de niet-pecuniaire schade399

.

Bovendien erkent het Europees Hof dat er sterk vermoeden is dat onredelijk lange procedures

leiden tot moreel leed dat vergoed moet worden, alhoewel er aan toegevoegd wordt dat de

morele schade soms minimaal of zelfs onbestaande kan zijn400

.

66. Doordat noch het EVRM noch het IVBPR de gevolgen bepalen van de overschrijding van

de redelijke termijn, daar dit de taak is van de nationale staten, ontstond er dus een leemte

hieromtrent. Deze leemte werd echter door de jaren heen geleidelijk door de Belgische

rechtspraak opgevuld. Volgens een vaste rechtspraak van het Hof van Cassatie moest de

feitenrechter in het licht van de concrete omstandigheden van elke zaak soeverein oordelen in

hoeverre de redelijke termijn werd overschreden en wat de gevolgen daarvan zijn401

. Het Hof

van Cassatie bepaalde dat de gevolgen bij de overschrijding van de redelijke termijn konden

bestaan in:

“hetzij het opleggen van een lagere straf dan de wettelijk bepaalde minimumstraf of enige

straf, zelfs na toepassing van verzachtende omstandigheden zo de wet dit toelaat, hetzij het

uitspreken van een eenvoudige schuldigverklaring”.

Daarboven komt dat het Hof van Cassatie duidelijk stelde dat het gevolg nooit kon bestaan in

het onontvankelijk of vervallen verklaren van de strafvordering en de ermee verbonden

burgerlijke vordering402

.

Zeer belangrijk om op te merken is dat het Hof van Cassatie heeft bepaald dat, indien de

feitenrechter heeft vastgesteld dat er een overschrijding van de redelijke termijn is, deze

feitenrechter verplicht is hieraan een sanctie te verbinden403

. Hij kan niet beslissen dat de

394


EHRM 26 november 1992, Francesco Lombardo t. Italië, ECHR, Ser. A, vol. 249-B, § 25. 396

EHRM 9 juni 1988, H. t. Verenigd Koninkrijk, ECHR, Ser. A, vol. 136-B. 397

EHRM 20 juli 2004, Manasson t. Zweden, onuitg. 398

EHRM 26 mei 1993, Bunkate t. Nederland, ECHR, Ser. A, vol. 248-B, § 24-25. Hier vroeg de betrokkene

geen vergoeding voor de door hem gemaakte kosten, maar enkel een vergoeding voor onrechtmatige detentie

omdat hij van oordeel was dat een straf die wordt uigesproken met schending van het recht op behandeling

binnen een redelijke termijn, niet langer kan worden uitgevoerd. Het Europees Hof volgde die stelling echter niet

en kende bijgevolg de gevraagde schadevergoeding niet toe. 399

EHRM 25 november 1992, Abdoella t. Nederland, ECHR, Ser. A, vol. 248-A, § 27-28.; EHRM 23 september

1998, Portington t. Griekenland, ICJ Reports 1998-VI, § 36-39 en EHRM 21 oktober 2004, Bettina Malek t.

Oostenrijk, § 26. 400

J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 37. Zie EHRM 30 januari 2007,

Pavlik t. Slovakije, § 104. 401

P. VANSANT, “Art. 21 VT SV en de gevolgen van de overschrijding van de redelijke termijn voor de

herstelmaatregel”, TMR 2002, 435. 402

Cass. 9 december 1997, RW 1998-99, 16. 403

Cass. 13 februari 2001, Pas. 2001, 275.

68

overschrijding van de redelijke termijn de verdachte niet heeft benadeeld404

of geen afbreuk

doet aan het recht van verdediging405

, omdat de overschrijding van de redelijke termijn op

zich immers de verdachte of de beklaagde schaadt in een hem verleend fundamenteel recht406

.

De Belgische wetgever was van oordeel dat het nodig was om via een wetgevend optreden de

regeling, zoals bepaald door het Hof van Cassatie, aan te vullen en te verfijnen407

, ondermeer

om “een einde te maken aan de onduidelijkheid en de onzekerheid omtrent de rechtsgevolgen

bij overschrijding van de redelijke termijn408

”. Uiteindelijk besloot de wetgever om de

bestaande cassatierechtspraak409

te bekrachtigen via de wet van 30 juni 2000 met de

invoeging van het nieuw artikel 21ter in de voorafgaande titel van het wetboek van

strafvordering. Zoals de titel van de wet reeds aangeeft, wordt in de voorafgaande titel van het

wetboek van strafvordering ruimte gecreëerd voor een nieuw artikel 21ter dat het volgende

bepaalt410

:

“Indien de duur van de strafvervolging de redelijke termijn overschrijdt, kan de rechter de

veroordeling bij eenvoudige schuldigverklaring uitspreken of een straf uitspreken die lager

kan zijn dan de wettelijke minimumstraf.

Wanneer de veroordeling bij eenvoudige schuldigverklaring wordt uitgesproken, wordt de

verdachte veroordeeld in de kosten en, zo daartoe aanleiding bestaat, tot teruggave. De

bijzondere verbeurdverklaring wordt uitgesproken”.

Dit artikel bevat dus voor de strafrechter de mogelijkheid om, indien een strafprocedure de

redelijke termijn heeft overschreden, een straf op te leggen beneden het wettelijke minimum,

of zelfs de verdachte louter schuldig te verklaren, zonder hem verder een straf op te leggen.

In de volgende delen wordt dieper ingegaan op de gevolgen die artikel 21ter V.T.Sv. en het

interne recht koppelt aan een overschrijding van de redelijke termijn. Het is belangrijk om te

verduidelijken dat enkel de vonnisrechter gemachtigd is om deze sancties uit te spreken bij

overschrijding van de redelijke termijn, niet de onderzoeksrechter. Ook wordt dieper ingegaan

op de problematiek van de eventuele onontvankelijkheid of verval van de strafvordering bij

overschrijding van de redelijk termijn.

404

W. VERRIJDT, “Voldoet België aan de vereisten van de Kudla-rechtsrpaak?”, CDPK 2007, 600. Zie Cass. 29

juni 1999, Arr.Cass. 1999, 986, RW 2000-01, 125, noot W. MAHIEU, T.Strafr. 2000, 502, noot J. ROZIE en

JLMB 2000, 502, met F. KUTY. 405

Cass. 6 februari 2001, Arr. Cass. 2001, 220. 406




Parl. St. Kamer, 1998-99, 1961/5, 4. 409

Cass. 22 oktober 1986, RW 1987-88, 535, concl. E. KRINGS; Cass. 9 december 1997, RW 1998-99, 14; Cass.

13 mei 1998, Arr.Cass. 1998, 546 en Cass. 29 juni 1999, JLMB 2000, 502, noot F. KUTY. 410



69

7.2. Strafvermindering

67. Er dient allereerst opgemerkt te worden dat een strafvermindering als sanctionering op de

overschrijding van de redelijke termijn pas kan worden toegepast, indien de beklaagde

schuldig wordt bevonden. Als de beklaagde echter moet vrijgesproken worden, zal een andere

manier moeten gevonden worden om de benadeelde beklaagde een daadwerkelijk

rechtsherstel te bieden411

.

68. Zoals reeds eerder vermeld bepaalt artikel 21ter V.T.Sv., naast de veroordeling bij

eenvoudige schuldigverklaring, dat de feitenrechter bij overschrijding van de redelijke termijn

een straf kan uitspreken die lager kan zijn dan de wettelijke minimumstraf. In het initiële

wetsvoorstel echter was er enkel sprake van het “toekennen van een strafvermindering”,

zonder te verduidelijken dat onder de wettelijke minimumstraf kon gedaald worden412

.

Aangezien uit de parlementaire discussie bleek dat het de bedoeling was om een straf te

kunnen opleggen lager dan de wettelijke minimumstraf die door de wet is vastgesteld, werd

het oorspronkelijke wetsvoorstel in die zin aangepast.

Het rechtsgevolg van de strafvermindering bij een overschrijding van de redelijke termijn

was, net zoals de veroordeling bij eenvoudige schuldigverklaring, reeds gekend in de

rechtspraak van het Hof van Cassatie alvorens artikel 21ter V.T.Sv. werd ingevoegd bij de

wet van 30 juni 2000. In een arrest van 25 januari 2000 bepaalde het Hof van Cassatie

namelijk het volgende413

:

“Het herstel bij overschrijding van de redelijke termijn kan bestaan, hetzij in het opleggen

van een lagere straf dan de wettelijk bepaalde minimumstraf of enige straf, zelfs na

toepassing van verzachtende omstandigheden zo de wet dit toelaat, hetzij in het uitspreken

van een schuldigverklaring alleen”.

Dit standpunt werd in identieke bewoordingen herhaald in de arresten van 22 maart en 20 juni

2000 van het Hof van Cassatie414

.

69. Indien de feitenrechter vaststelt dat de redelijke termijn overschreden is, is deze dus niet

langer gebonden door de wettelijke strafminima415

. Het is dus mogelijk voor de rechter bij

overschrijding van de redelijke termijn, zelfs indien de wet geen verzachtende

omstandigheden toelaat, een gevangenisstraf op te leggen onder de wettelijke minimumgrens,

of een geldboete die lager is dan het wettelijk minimum. Het kan eenzelfde straf zijn, minder

411




Cass. 25 januari 2000, onuitg. 414

Cass. 22maart 2000, onuitg. en Cass. 20 juni 2000, TGR 2000, 263. 415

De strafrechter bepaalt weliswaar op onaantastbare wijze de strafmaat die hij in verhouding acht tot de

zwaarte van de bewezen verklaarde misdrijven en tot de strafwaardigheid van de beklaagde, doch kan dit zonder

overschrijding van de redelijke termijn slechts doen binnen de perken van de wet (zie bv. Cass. 14 april 1987,

Arr.Cass. 1986-87, 1113).

70

in quantum, of een andere straf voor zover ze minder zwaar is dan het wettelijk minimum,

bijvoorbeeld een geldboete in plaats van de wettelijk voorziene minimumstraf416

.

Deze mogelijkheid van strafvermindering die de feitenrechter heeft op grond van artikel 21ter

V.T.Sv. is vroeger onderwerp geweest van kritiek. Sommigen stelden namelijk dat deze

mogelijkheid in strijd was met het legaliteitsbeginsel. Ze stelden dat dit onwettig is, omdat het

strijdig is met de artikelen 195, tweede lid, 211 en 364, eerste lid van het wetboek van

strafvordering, waarin het beginsel wordt uitgedrukt dat de strafrechter de strafmaat moet

bepalen binnen de door de strafwet voorgeschreven grenzen417

. Op het eerste zicht komt het

inderdaad wat vreemd over dat de rechter straffen kan opleggen die de wet zelfs niet voorziet

voor de bewezen verklaarde feiten. De verantwoording die hieromtrent in het verslag bij het

wetsvoorstel tot invoeging van een artikel 21ter V.T.Sv. wordt gegeven luidt als volgt:

“De wetgever kan er van uitgaan dat de afweging met betrekking tot de redelijke termijn

voorrang heeft”.

Bovendien voegde de toenmalige minister van justitie daar nog het volgende aan toe418

:

“Wie het meerdere kan, kan ook het mindere. In uitzonderlijke omstandigheden, wanneer de

redelijke termijn is overschreden, en er een zeer lange tijd is tussen het plegen van de feiten

en de beoordeling ervan, heeft het geen nut meer een straf uit te spreken. Het betreft dus

billijkheidsredenen”.

70. De mogelijkheid om een straf op te leggen beneden de wettelijke minimumstraf, moet

ruim worden geïnterpreteerd. Het Hof van Cassatie laat namelijk aan de feitenrechters toe een

alternatieve sanctie op te leggen voor de overschrijding van de redelijke termijn, die niet in

artikel 21ter V.T.Sv. kan worden gevonden419

: het volstaat indien de rechter een bij wet

voorgeschreven straf uitspreekt die daadwerkelijk en op meetbare wijze is verminderd420

.

Daarbij is het bovendien niet nodig dat hij uitdrukkelijk de straf vermeldt die hij zou hebben

opgelegd indien de redelijke termijn niet was overschreden421

. De rechter mag dus een straf

opleggen die zonder overschrijding van de redelijke termijn niet kon worden opgelegd. Een

voorbeeld hiervan is het opleggen van een straf met uitstel of het verlenen van de opschorting

niettegenstaande de beklaagde zich daartoe niet in de voorwaarden bevindt, of het louter

opleggen van een geldboete terwijl de feiten normaliter ook met een vrijheidsstraf dienen te

worden bestraft422

.

Deze ruime interpretatie van de mogelijkheid om een straf beneden het wettelijk minimum op

te leggen, valt langs de ene kant te rijmen met de soepele rechtspraak van het Europees Hof

416



Amendement nr. 1 bij het wetsontwerp tot invoeging van artikel 21ter in de voorafgaande titel van het

wetboek van strafvordering, Parl. St. Senaat 1999-2000, nr. 2-279/2, 1; Verslag bij het wetsontwerp tot

invoeging van een artikel 21ter in de voorafgaande titel van het wetboek van strafvordering, Parl. St. Senaat

1999-2000, nr. 2-279/3, 3. 418

Verslag bij het wetsontwerp tot invoeging van een artikel 21ter in de voorafgaande titel van het wetboek van

strafvordering, Parl. St. Senaat 1999-2000, nr. 2-279/3, 6. 419


Cass. 17 oktober 2001, Pas. 2001, 1634; Cass. 31 oktober 2001, JT 2002, 44 en Cass. 28 januari 2004, JT

2005, 500, noot A. MASSET. 421

Cass. 18 september 2012, TGR 2013, 57 en Cass. 28 januari 2004, JT 2005, 500, noot A. MASSET. 422

J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 52.

71

voor de Rechten van de Mens, maar strijdt langs de andere kant met de bedoeling van de

wetgever. Die wou namelijk bekomen dat bij een overschrijding van de redelijke termijn

steeds een straf beneden het wettelijk minimum zou worden uitgesproken423

. Toch moet

besloten worden dat dergelijke ruime interpretatie wenselijk is, omdat het logisch is dat

wanneer de strafrechter wegens de overschrijding van de redelijke termijn een loutere

schuldigverklaring kan uitspreken, hij ook een straf moet kunnen opleggen die hij normaal

gezien niet zou hebben kunnen opleggen424

. Dit is een logische uitloper van het adagium ‘wie

het meerdere kan, kan ook het mindere’. Toch wordt gesteld in sommige rechtsleer dat er

moet getwijfeld worden aan dit standpunt. Zo stellen sommigen dat de rechter in het licht van

deze rechtspraak niet kan volstaan met het opleggen van de maximumstraf, maar met

uitstel425

.

71. De vraag kan gesteld worden of de sanctie die verbonden wordt aan de overschrijding van

de redelijke termijn evenredig of proportioneel moet zijn met de duur van de overschrijding

van de redelijke termijn. Moet hier dus in het bijzonder de strafvermindering die eventueel

toegekend wordt door de rechter evenredig zijn met de duur van de overschrijding van de

redelijke termijn? Hierop moet bevestigend worden beantwoord. Het is allereerst logisch dat

bij het oordeel over de sanctie van de overschrijding van de redelijke termijn rekening

gehouden wordt met de duur van deze overschrijding, omdat het leed of nadeel dat die

overschrijding berokkent, groter wordt naarmate de duur van de overschrijding langer is426

.

Bijgevolg moet een meer ernstige overschrijding van de redelijke termijn aanleiding geven tot

een grotere mate van strafvermindering. Dit blijkt ook uit de rechtspraak van het Hof van

Cassatie, waar bepaald werd dat het herstel dat de rechter bij een overschrijding van de

redelijke termijn in acht moet nemen zo goed mogelijk dient te passen bij het leed of nadeel

dat de beklaagde door deze overschrijding heeft geleden427

. Niet enkel het Hof van Cassatie,

maar ook het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft al meermaals gesteld dat het

herstel in verhouding moet zijn met de omvang van de ongeoorloofde vertraging428

.

72. Doordat de feitenrechter heden ten dage naar aanleiding van de overschrijding van de

redelijke termijn niet meer gebonden is door de wettelijke minimumstraf, kan er wel twijfel

ontstaan betreffende de gevolgen voor de verjaring van de strafvordering. Meerbepaald zal dit

het geval zijn wanneer de opgelegde straf zich ook beneden de marge van het misdrijf in

423



F. KUTY, “Tendances récentes en matière de delai raisonnable” in F. ROGGEN, J. DE CODT, G. SCHAMPS, F.

KUTY, D. BOSQUET, P. MORLET, O. VANDEMEULEBROEKE, A. JACOBS, B. DEJEMEPPE (eds.), Actualités de droit

pénal et de procedure pénale, Brussel, Ed. de Jeune Barreau de Bruxelles, nr. 36, 140-141. 425

In de zaak die aanleiding gaf tot Cass. 28 januari 2004, legde de rechter in hoger beroep de maximumstraf van

twee jaar op (art. 422bis Sw.), waarvan één jaar met uitstel. Het arrest werd gecasseerd, maar op andere gronden.

A. MASSET, noot onder Cass. 28 januari 2004, JT 2005, nr. 5, 501 stelt dat het uitstel geen straf is, maar een

modaliteit van bestraffing. Daarom is het volgens hem niet mogelijk uitstel te verlenen wanneer de betrokkene

daartoe niet in de voorwaarden verkeert, terwijl het opleggen van een lagere straf (bv. Een werkstraf of een

geldboete in plaats van een gevangenisstraf) wel mogelijk is. 426


Cass. 20 juni 2000, TGR 2000, 263. 428

R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, 2005, Antwerpen, Maklu, nr. 1734, 823.

72

kwestie bevindt429

. Het algemene uitgangspunt hieromtrent is dat de aard van het misdrijf

bepaald wordt aan de hand van de uiteindelijk opgelegde straf430

. Aangezien er bij een

eenvoudige schuldigverklaring geen straf wordt uitgesproken431

, lijkt het hier logisch om de

aard van het misdrijf te bepalen aan de hand van de dagvaarding of de beschikking tot

verwijzing, tenzij een latere denaturalisering blijkt uit het vonnis of arrest zelf432

. De vraag

kan dan wel gesteld worden wat er moet besloten worden indien de rechter een straf oplegt

beneden het wettelijk minimum en beneden de grens voor misdaden of wanbedrijven.

Sommigen stellen dat ook de straf die werd opgelegd beneden het wettelijk minimum, de aard

van het misdrijf bepaalt. Dit kan dan leiden tot verjaring van de strafvordering indien het feit

hierdoor wordt gedenaturaliseerd, wat een kortere verjaringstermijn met zich meebrengt433

.

Dit standpunt zou dan bijgevolg aanleiding geven tot zeer absurde situaties. Gedacht kan

worden aan het geval waarin de correctionele rechtbank een eenvoudige schuldigverklaring

uitspreekt. Hier zou de verjaringstermijn vijf jaar blijven. Hiertegenover staat het geval indien

de correctionele rechtbank na de vaststelling van de overschrijding van de redelijke termijn

een straf oplegt beneden de grenzen voor wanbedrijven, bijvoorbeeld een gevangenisstraf van

vijf dagen. Hier zou de verjaringstermijn opeens slechts zes maanden meer bedragen. Het

absurde gevolg is dan dat de beklaagde meer gebaat zou zijn bij het opleggen van een straf,

dan bij het uitspreken van een eenvoudige schuldigverklaring434

. Hoewel kan afgevraagd

worden of een feitenrechter ooit een dergelijke vorm van strafvermindering zou uitspreken,

omdat het veel logischer is om dan meteen over te gaan tot het uitspreken van een eenvoudige

schuldigverklaring, toont deze problematiek toch het artificiële karakter aan van het bepalen

van de verjaringstermijn aan de hand van de aard van het misdrijf, die zelf dan weer

afhankelijk is van de opgelegde straf.

7.3. Eenvoudige schuldigverklaring

7.3.1. Beschrijving

73. De eenvoudige schuldigverklaring werd geïntroduceerd door de heer Robert Legros in zijn

voorontwerp van het strafwetboek. Hij werd bij K.B. van 8 april 1983 benoemd tot Koninklijk

Commissaris voor de herziening van het strafwetboek. Hij pleitte ondermeer ervoor om het

arsenaal van sancties uit te breiden. Volgens hem moest de ‘schuldigverklaring met

waarschuwing’435

aangewend worden in de gevallen waarin de straf overbodig of schadelijk

429



mag worden afgehandeld, Gent, Larcier, 2006, nr. 82, 76. 431



F. KUTY, “Tendances récentes en matière de delai raisonnable” in F. ROGGEN et al., Actualités de droit penal

et de procedure pénale, Brussel, Ed. du Jeune Barreau de Bruxelles, 2001, nr. 37, 141-142. 434


Destijds geïnspireerd op art. 9a Nederlands Strafwetboek.

73

blijkt, maar waarin het strafgerecht toch dient op te treden, hetzij om principiële redenen,

hetzij om een schadeloosstelling toe te kennen436

.

Simplistisch uitgelegd is de eenvoudige schuldigverklaring een doorgedreven variant van

strafvermindering. Hoewel de beklaagde schuldig wordt bevonden aan de hem ten laste

gelegde feiten, wordt geoordeeld dat het niet opportuun is om nog een straf op te leggen,

rekening houdend met de lange duur van de overschrijding van de redelijke termijn. Naast de

mogelijkheid om straffen op te leggen beneden de minimumdrempel, kan de vonnisrechter

dus ook besluiten om helemaal geen straf op te leggen naar aanleiding van de overschrijding

van de redelijke termijn. Een belangrijk gevolg van het feit dat de beklaagde wel schuldig

wordt verklaard, is dat de vonnisrechter nog steeds de bevoegdheid behoudt om uitspraak te

doen over de vordering van de burgerlijke partij437

.

De sanctie van de eenvoudige schuldigverklaring in geval van overschrijding van de redelijke

termijn, is al lang geen onbekende meer in onze rechtspraak. Meerbepaald heeft de

eenvoudige schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn sinds het arrest van

het Hof van Cassatie van 9 december 1997438

zijn intrede gedaan in de Belgische

rechtsorde439

. Deze rechtspraak werd zoals eerder vermeld door de wetgever bevestigd met de

wet van 30 juni 2000 tot invoeging van artikel 21ter V.T.Sv. Het tweede lid van dit artikel

voegt betreffende de eenvoudige schuldigverklaring het volgende er aan toe:

“Wanneer de veroordeling bij eenvoudige schuldigverklaring wordt uitgesproken, wordt de



Hieruit kan men afleiden dat, indien de eenvoudige schuldigverklaring wordt uitgesproken, de

verdachte ook wordt veroordeeld in de kosten en eventueel tot teruggave. Ook wordt de

bijzondere verbeurdverklaring uitgesproken440

.

74. Het antwoord op de vragen of de eenvoudige schuldigverklaring een straf en/of een

veroordeling uitmaakt, is belangrijk om uit te maken wat nu precies de gevolgen zijn die

verbonden worden aan een eenvoudige schuldigverklaring.

In het begin was het niet meteen duidelijk of de eenvoudige schuldigverklaring al dan niet een

straf is. Wel was er de vaststelling dat de eenvoudige schuldigverklaring niet werd

toegevoegd aan artikel 7 Sw. en de loutere vermelding ervan in artikel 21ter V.T.Sv. op zich

niet volstaat om een nieuwe straf in te voeren441

. Sommigen gaven tijdens de voorbereidende

werkzaamheden toe dat het onduidelijk is “of de eenvoudige schuldigverklaring al dan niet

een sanctie is en zo ja welke gevolgen daaraan moeten worden verbonden”442

. Wat er echter

436

R. LEGROS, Voorontwerp van Strafwetboek, Brussel, 1985, art. 157-160; P. TRAEST, “Rechtshandhaving door

de strafrechter”, RW 2001-02, 1234. 437


rechtsgevolgen bij overschrijding van de redelijke termijn”, T.Strafr. 2001, 4 en J. ROZIE, “Schuldigverklaring


Cass. 9 december 1997, RW 1998-99, 16. 439

Zie o.a. Cass. 25 januari 2000, Arr.Cass. 2000, 199 en Cass. 20 juni 2000, TGR 2000, 263. 440

Zie infra randnrs. 77, 78 en 80. 441


Parl. St. Kamer 1998-99, nr. 1961/5, 12.

74

voor pleit dat de eenvoudige schuldigverklaring geen straf uitmaakt, is het feit dat de minister

er op wees dat de rechter die een eenvoudige schuldigverklaring oplegt, beslist om geen straf

op te leggen443

. Daarenboven bepaalde de minister tijdens de bespreking in de Senaat, dat het

soms geen nut meer heeft om een straf uit te spreken444

. Besloten kan dus worden dat de

minister alleszins van oordeel was dat de eenvoudige schuldigverklaring geen straf uitmaakt.

Bovendien heeft ook het Hof van Cassatie reeds gesteld dat geen bijkomende straffen kunnen

worden uitgesproken wanneer ten aanzien van de beklaagde een eenvoudige

schuldigverklaring werd uitgesproken445

. Een uitzondering hierbij is de bijzondere

verbeurdverklaring, die uitdrukkelijk door de wetgever werd vermeld in de wet446

.

Desondanks deze uitzondering lijkt het wel duidelijk dat de eenvoudige schuldigverklaring

geen straf is.

De vraag of de eenvoudige schuldigverklaring een veroordeling is, is al meermaals voer

geweest voor discussie in de Belgische rechtsleer. Sommige rechtsleer stellen namelijk dat dit

een veroordeling is447

, andere dan weer dat dit niet het geval is448

. De belangrijkste motivatie

van sommige rechtsleer om te stellen dat de eenvoudige schuldigverklaring een veroordeling

uitmaakt, zijn de letterlijke bewoordingen van artikel 21ter V.T.Sv. Dit artikel stelt namelijk:

“…kan de rechter de veroordeling bij eenvoudige schuldigverklaring uitspreken…”.

Hoewel de letterlijke bewoordingen van artikel 21ter V.T.Sv. suggereren dat de eenvoudige

schuldigverklaring weldegelijk een veroordeling is, moet wellicht toch aansluiting gezocht

worden bij de andere rechtsleer, die stelt dat de bewoordingen van het desbetreffende artikel

niet zorgvuldig gekozen zijn door de wetgever449

. Het uitspreken van een veroordeling tot een

eenvoudige schuldigverklaring heeft namelijk iets contradictorisch, omdat een veroordeling

normaalgezien een straf met zich meebrengt, wat in het geval van de eenvoudige

schuldigverklaring niet zo is450

. Bovendien moet de uitgesproken straf in elk veroordelend

vonnis worden vermeld451

, wat hier bij gebrek aan een straf niet kan bij een eenvoudige

schuldigverklaring. Een ander element dat er voor pleit dat er geen sprake is van een

veroordeling, is het feit dat de wetgever veelvuldig de vergelijking maakte met de opschorting

van de uitspraak van de veroordeling452

. Ook bij de opschorting is er geen sprake van een

veroordeling453

. Ook het Hof van Cassatie heeft bepaald, met de gedachte dat de begrippen uit

artikel 21ter V.T.Sv. geacht worden zoveel aansluiting te zoeken bij de werkelijke wil van

de wetgever454

, dat de rechter die de eenvoudige schuldigverklaring uitspreekt stopt bij het

vaststellen van de schuld, en hij bijgevolg niet overgaat tot het uitspreken van een

veroordeling. Het Hof van Cassatie verduidelijkte in een arrest van 9 december 1997 dat de

443

Parl. St. Kamer 1998-99, nr. 1961/5, 11. 444

Parl. St. Kamer 1999-2000, nr. 2-279/3, 8. 445

Cass. 10 december 2002, T.Strafr. 2004, 126. 446

Art. 21ter tweede lid V.T.Sv. 447

ROZIE, “Schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn”, R.W. 1998-99, 5. 448

F. KUTY, “Tendances récentes en matière de delai raisonnable” in F. ROGGEN et al., Actualités de droit pénal

et de procedure pénale, Brussel, Ed. de Jeune Barreau de Bruxelles, 143. 449

Ibid., 147. 450


Art. 195 Sv. 452

J. ROZIE, “Schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn”, RW 1998-99, 2-3. 453

Art. 1 § 1, 1° Probatiewet. 454

Zie de verklaring van de minister in die zin (Parl. St. Kamer 1998-99, nr. 1961/5, 6).

75

rechter “kan volstaan met een schuldigverklaring”455

. Daarbij werd ook in het arrest van 25

januari 2000456

melding gemaakt van het “uitspreken van een schuldigverklaring alleen”.

Indien de eenvoudige schuldigverklaring een veroordeling zou uitmaken, dan zou het

helemaal niet logisch zijn dat artikel 21ter V.T.Sv. nog bepaalt dat de beklaagde ook

veroordeeld wordt in de kosten, en zo daartoe aanleiding bestaat, tot teruggave. Deze bepaling

is zeer vergelijkbaar met artikel 6 tweede lid Probatiewet en op artikel 11 van de wet op het

sociaal verweer457

. Een dergelijke bepaling heeft maar zin als er geen veroordeling is458

. Uit al

deze redenen kan besloten worden dat de eenvoudige schuldigverklaring meer dan

waarschijnlijk geen veroordeling is.

7.3.2. Gevolgen van een eenvoudige schuldigverklaring

75. We weten nu dat de vonnisrechter op basis van artikel 21ter V.T.Sv., in geval van een

overschrijding van de redelijke termijn, de eenvoudige schuldigverklaring kan uitspreken. Uit

de tekst van dit artikel kan gehaald worden dat de beklaagde die een eenvoudige

schuldigverklaring wordt opgelegd ook wordt veroordeeld tot de kosten en desgevallend tot

teruggave, en dat de bijzondere verbeurdverklaring wordt uitgesproken. Buiten deze gevolgen

heeft de wetgever geen aandacht besteed aan andere juridische gevolgen die eventueel

gepaard kunnen gaan met een eenvoudige schuldigverklaring. Uit het verslag bij het

wetsvoorstel tot invoeging van een artikel 21ter V.T.Sv.459

blijkt echter dat de indiener van

het wetsvoorstel en de minister van justitie de standpunten, uiteengezet in de noot460

onder het

arrest van het Hof van Cassatie van 9 december 1997, volledig onderschrijven461

. Hier wordt

een overzicht gegeven van deze eventuele rechtsgevolgen van een eenvoudige

schuldigverklaring.

7.3.2.1. De strafrechter kan oordelen over de burgerlijke vordering

76. Wanneer de vonnisrechter bij een overschrijding van de redelijke termijn beslist om een

eenvoudige schuldigverklaring uit te spreken, behoudt hij de mogelijkheid om uitspraak te

doen over de burgerlijke vordering die gebaseerd is op het misdrijf waarvoor de eenvoudige

455

Cass. 9 december 1997, RW 1998-99, 14. 456


Wet van 9 april 1930 tot bescherming van de maatschappij tegen abnormalen, gewoontemisdadigers en

plegers van bepaalde seksuele strafbare feiten, BS 11 mei 1930, vervangen bij wet van 1 juli 1964, BS 17 juli

1964. 458


Verslag bij het wetsvoorstel tot invoeging van een artikel 21ter in de voorafgaande titel van het wetboek van

strafvordering, Parl. St. Kamer 1998-99, nr. 1961/5, 7 en 10. 460

J. ROZIE, “Schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn”, RW 1998-99, 5-6. 461



76

schuldigverklaring werd uitgesproken462

. Op grond van de artikelen 3 en 4 V.T.Sv. is de

strafrechter namelijk bevoegd om de burgerlijke vordering te beoordelen indien hij vaststelt

dat de schade voortvloeit uit een als misdrijf omschreven feit dat hij bewezen verklaart463

.

Dat de strafrechter bevoegd blijft om uitspraak te doen over de burgerlijke vordering, was

trouwens ook de hoofdreden van de wetgever om het verval of de onontvankelijkheid van de

strafvordering als sanctie uit te sluiten464

, omdat werd gesteld dat de strafrechter deze

bevoegdheid niet behoudt wanneer de strafvordering onontvankelijk wordt verklaard.

Nochtans betekent het verval van de strafvordering helemaal niet dat de strafrechter niet meer

bevoegd zou zijn voor de burgerlijke vordering. Dit komt doordat de burgerlijke vordering

meestal tijdig, dus voor het overschrijden van de redelijke termijn, zal zijn ingesteld,

bijvoorbeeld door de klacht met burgerlijke partijstelling465

.

7.3.2.2. Veroordeling tot teruggave

77. Zoals reeds eerder vermeld, wordt bij een eenvoudige schuldigverklaring de teruggave

uitdrukkelijk in artikel 21ter V.T.Sv. voorzien. Teruggave wil zeggen dat men verplicht wordt

om alle maatregelen te nemen om de materiële gevolgen van een misdrijf teniet te doen en de

feitelijke toestand, zoals die bestond voor het misdrijf, te herstellen in natura. Bijgevolg zullen

verbeurdverklaarde zaken die de burgerlijke partij toebehoren haar worden teruggegeven,

zelfs bij verbeurdverklaring bij equivalent466

. Ook elke andere derde die beweert recht te

hebben op de verbeurdverklaarde zaak, zal dit recht kunnen laten gelden467

.

Bovendien heeft het Grondwettelijk Hof en het Hof van Cassatie reeds bepaald dat binnen het

concept van de teruggave ook de in artikel 149 § 1 DRO468

bepaalde herstelmaatregelen

vallen469

. Hoewel de herstelmaatregel een burgerlijk karakter heeft, is deze herstelmaatregel

verbonden met de openbare orde en is zij door sommige aspecten onlosmakelijk verbonden

met de strafsanctie470

. De herstelmaatregel inzake ruimtelijke ordening valt dus onder de

teruggave zoals bedoeld in artikel 21ter V.T.Sv. Deze visie is verzoenbaar met deze van het

Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Voor het Europees Hof staat namelijk de

verwezenlijking van de burgerlijke rechten binnen een redelijke termijn en de heerschappij

van het recht dat eigen is aan een democratische samenleving centraal471

. De vervolgde of

veroordeelde partij kan de vereiste van redelijke termijn niet opwerpen om te verhinderen dat

462

J. ROZIE, “Schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn”, RW 1998-99, 5 en F. KUTY,

“Tendances récentes en matière de delai raisonnable” in F. ROGGEN et al., Actualités de droit pénal et de

procedure pénale, Brussel, Ed. de Jeune Barreau de Bruxelles, nr. 49, 149. 463



J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 55-56. 466

Art. 43bis derde lid Sw. 467

Art. 43bis vierde lid Sw. 468

Decreet Ruimtelijke Ordening. 469



F. VAN VOLSEM, “De redelijke termijn: een Straatsburgse hakbijl voor het herstel van de plaats in de vorige

staat?”, RABG 2008, 425. 471

L. SCHELLEKENS, “De tenuitvoerlegging van het vonnis in het licht van art. 6 E.V.R.M.”, Jura Falc. 2000-01,

438.

77

het recht verwezenlijkt wordt. Ook de benadeelden van de gepleegde inbreuk worden

beschermd door artikel 6 EVRM en hebben bijgevolg het recht om de gevolgen van deze

inbreuk binnen een redelijke termijn opgeheven te zien472

.

Het Hof van Cassatie volgde dit ook door te stellen dat de overschrijding van de redelijke

termijn niet tot gevolg heeft dat de strafrechter geen volledig herstel meer kan bevelen473

.

Door deze stelling van het Hof van Cassatie leidden sommigen echter ten onrechte af dat in

dergelijk geval de strafrechter de mogelijkheid heeft om minder dan het volledig herstel te

bevelen474

. Dit weerlegde het Hof van Cassatie door te verduidelijken dat de noodzaak van de

handhaving en het herstel van de goede ruimtelijke ordening wegens de aard en de finaliteit

van de herstelvordering, geen ruimte tot mildering biedt, bijvoorbeeld om redenen die enkel

de persoonlijkheid van de dader betreffen en onverenigbaar zijn met de doelstellingen van de

wet475

.

Bovendien moet nog opgemerkt worden dat de teruggave niet beschouwd wordt als een straf,

maar het de beëindiging beoogt van een met de strafwet strijdige toestand476

.

7.3.2.3. Veroordeling tot de bijzondere verbeurdverklaring

78. In artikel 21ter tweede lid V.T.Sv. werd door de wetgever uitdrukkelijk bepaald dat bij

een eenvoudige schuldigverklaring de bijzondere verbeurdverklaring wordt uigesproken:

“Wanneer de veroordeling bij eenvoudige schuldigverklaring wordt uitgesproken, wordt de



Deze bijzondere straf477

zou niet mogelijk geweest zijn indien de wetgever dit niet

uitdrukkelijk had opgenomen in deze bepaling478

. Wel vreemd aan de bewoordingen van deze

bepaling is dat gesteld wordt dat de bijzondere verklaring uitgesproken wordt479

. Hiermee

wordt de indruk gewekt dat de bijzondere verbeurdverklaring in geval van een eenvoudige

schuldigverklaring naar aanleiding van een overschrijding van de redelijke termijn steeds

moet worden uitgesproken, terwijl het uitspreken van de verbeurdverklaring soms facultatief

is480

. Het kan echter niet de bedoeling geweest zijn dat de verbeurdverklaring ook

uitgesproken zou moeten worden, wanneer het strafwetboek of een bijzondere strafwet

bepaalt dat de verbeurdverklaring facultatief is. Het zou maar al te onlogisch zijn dat een

472



Cass. 28 oktober 2008, P.08.0880.N. 474

P. LEFRANC, “Het passend herstel van de overschrijding van de redelijke termijn door de strafrechter die de

herstelmaatregel oplegt”, TMR 2011, 256. 475

Cass. 25 januari 2011, TMR 2011, 254-255. 476

Cass. 17 oktober 1984, Arr.Cass. 1984-85, 280. 477

E. VAN MUYLEM, “(Bijzondere) verbeurdverklaring” in A. VANDEPLAS en P. ARNOU (eds.), Strafrecht en

strafvordering. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 1993, losbl., nr.

5, 4. 478


et de procedure pénale, Brussel, Ed. de Jeune Barreau de Bruxelles, nr. 53, 151. 479



Zie bv. Art. 42, 3° juncto art. 43bis Sw.

78

strafrechter die een beklaagde veroordeelt, zelf kan beslissen of een verbeurdverklaring moet

worden uitgesproken, terwijl hij dat niet zou kunnen doen indien hij voor hetzelfde feit een

eenvoudige schuldigverklaring uitspreekt481

. Artikel 6 tweede lid Probatiewet was identiek

aan deze bepaling, waardoor ook hier geen facultatieve verbeurdverklaring mogelijk was482

,

maar hier heeft de wetgever wel ingegrepen. In deze bepaling wordt nu gesteld dat de

bijzondere verbeurdverklaring op schriftelijke vordering van het openbaar ministerie kan

worden uitgesproken483

. Het is jammer dat de wetgever is vergeten om ook artikel 21ter

V.T.Sv. aan te passen484

, zodat hieromtrent nog een wetswijziging nodig is485

.

7.3.2.4. De verbeurdverklaring als beveiligingsmaatregel

79. Soms kan een verbeurverklaring ook als loutere veiligheidsmaatregel worden opgelegd,

voor zover dit ondubbelzinnig blijkt uit een wettelijke bepaling486

. Op die manier kunnen

gevaarlijke of schadelijke voorwerpen uit de omloop worden genomen, ongeacht aan wie ze

toebehoren en zelfs in geval van vrijspraak van de beklaagde of verval van strafvordering, of

wanneer de dader onbekend is gebleven487

. Een dergelijke vorm van verbeurverklaring vindt

haar grondslag in de aard van het voorwerp en niet in de persoon van de bezitter ervan. De

maatregel is dan ook steeds mogelijk, en dus ook wanneer enkel een eenvoudige

schuldigverklaring wordt uitgesproken488

.

7.3.2.5. Veroordeling tot de kosten

80. Ook dit rechtsgevolg naar aanleiding van een eenvoudige schuldigverklaring wordt

uitdrukkelijk bepaald door artikel 21ter tweede lid V.T.Sv. Deze bepaling stelt namelijk dat

de beklaagde wordt “veroordeeld in de kosten, en zo daartoe aanleiding bestaat, tot

teruggave”. De eenvoudige schuldigverklaring brengt dus voor de beklaagde mee dat hij

veroordeeld wordt tot de gerechtskosten489

, hetgeen niet het geval is bij het onontvankelijk

verklaren van de strafvordering490

. Deze bepaling is belangrijk geweest omdat vóór de

inwerkingtreding ervan twijfel bestond in de rechtspraak of de veroordeling tot de kosten

gekoppeld moest worden aan een eenvoudige schuldigverklaring. Dit kwam doordat sommige 481




Deze wijziging werd doorgevoerd bij art. 15 van de wet van 19 december 2002 tot uitbreiding van de

mogelijkheden tot inbeslagneming en verbeurdverklaring (BS 14 februari 2003). 484

Dit is ook niet gedaan voor art. 11 van de wet op het sociale verweer. 485

J. ROZIE, “Het lot van de hoofdelijke gehoudenheid tot betaling van de ontdoken belasting en de ambtshalve

veroordeling bij sociaalrechtelijke misdrijven in het geval van een veroordeling bij eenvoudige

schuldigverklaring wegens overschrijding van de redelijke termijn”, noot onder Cass. 15 oktober 2002, T.Strafr.

2004, 124. 486

Cass. 3 november 1987, RW 1987-88, 1055, noot A. VANDEPLAS. 487

Cass. 16 maart 1970, RW 1970-71, 785, noot A. VANDEPLAS. 488




J. ROZIE, “Schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn”, RW 1998-99, 5.

79

rechtbanken stelden dat de eenvoudige schuldigverklaring geen veroordeling is en er

bijgevolg ook geen veroordeling in de kosten kan aan gekoppeld worden491

. Door artikel

21ter tweede lid V.T.Sv. is aan deze twijfel een einde gekomen.

Bovendien wordt, naast deze gerechtskosten, bij een eenvoudige schuldigverklaring aan de

beklaagde overeenkomstig artikel 91 van het K.B. van 28 december 1950 houdende algemeen

reglement op de gerechtskosten in strafzaken, zoals gewijzigd door de K.B.’s van 29 juli 1992

en 23 december 1993, een vergoeding opgelegd van 25 euro492

.

7.3.2.6. Hoofdelijkheid of niet?

81. Wat betreft de hoofdelijkheid van de kosten indien er verschillende daders voor hetzelfde

misdrijf schuldig werden bevonden, is het belangrijk om te weten of de eenvoudige

schuldigverklaring nu een veroordeling uitmaakt of niet. Dit komt doordat hoofdelijkheid

slechts kan voortvloeien uit artikel 50 Sw., dat enkel betrekking heeft op alle wegens een

zelfde misdrijf veroordeelde personen. Zo koppelen ook artikel 458 eerste lid WIB en artikel

73sexies BTW-Wetboek493

de hoofdelijkheid tot betaling van de ontdoken belasting aan een

veroordeling. Daarom werd vòòr de inwerkingtreding van artikel 21ter V.T.Sv. gesteld dat er

geen sprake kon zijn van hoofdelijke gehoudenheid tot betaling van de ontdoken belasting

omdat deze wetsartikelen een veroordeling vereisen en er vroeger werd gezegd dat de

eenvoudige schuldigverklaring geen veroordeling is. Hierdoor leek het aannemelijk dat dit

civielrechtelijk gevolg niet zou gelden in geval van een eenvoudige schuldigverklaring494

. Dit

standpunt werd trouwens ook gedeeld door de wetgever495

. Deze visie kan nu verlaten worden

aangezien de rechter krachtens artikel 21ter V.T.Sv. bij overschrijding van de redelijke

termijn een veroordeling uitspreekt bij eenvoudige schuldigverklaring. Bijgevolg is er geen

beletsel meer om er de hoofdelijke gehoudenheid tot betaling van de ontdoken belasting aan

te koppelen496

. Ook het Hof van Cassatie heeft reeds besloten dat bij een eenvoudige

schuldigverklaring wegens een fiscaal misdrijf, de hoofdelijke gehoudenheid tot de betaling

van de ontdoken belasting blijft bestaan497

. Toch menen sommigen nog steeds dat een

eenvoudige schuldigverklaring en de hoofdelijke gehoudenheid niet samengaan498

.

491


et de procedure pénale, Brussel, Ed. de Jeune Barreau de Bruxelles, nr. 50, 149, voetnoot 73, waar verwezen

wordt naar onuitgegeven rechtspraak. 492


Wet van 3 juli 1969 tot invoering van het Wetboek van de belasting over de toegevoegde waarde, BS 17 juli

1969. 494


Parl. St. Kamer 1998-99, nr. 1961/5, 10. 496



Cass. 15 oktober 2002, T.Strafr. 2004, 112, noot J. ROZIE. 498

A. MISSAL, “De hoofdelijke gehoudenheid tot belastingschulden na een strafrechtelijke veroordeling: een

stand van zaken”, TFR 2010, 948.

80

7.3.2.7. Geen bijdrage voor het bijzonder Fonds tot hulp aan de slachtoffers van opzettelijke

gewelddaden

82. Hoewel de verplichting tot betaling van de bijdrage ter financiering van het bijzonder

Fonds tot hulp aan de slachtoffers van opzettelijk gewelddaden geen straf uitmaakt499

, kan dit

toch niet worden toegepast wanneer een beklaagde een eenvoudige schuldigverklaring wordt

opgelegd500

, omdat daarvoor immers een veroordeling tot een criminele of correctionele

hoofdstraf is vereist501

.

7.3.2.8. Wel opname in het strafregister

83. Vroeger kon de eenvoudige schuldigverklaring niet worden opgenomen in het

strafregister. Enkel een wettelijke regeling vanwege de wetgever kon ervoor zorgen dat een

eenvoudige schuldigverklaring in het strafregister zou worden vermeld502

. De wetgever had

bij de invoeging van artikel 21ter V.T.Sv. de kans om dit te veranderen, maar heeft dit niet

gedaan. Tijdens de parlementaire besprekingen die de wet van 30 juni 2000 voorafgingen,

werd namelijk geoordeeld dat de veroordelingen bij eenvoudige schuldigverklaring niet het

voorwerp moesten uitmaken van een vermelding in het strafregister503

. Dus ook na de

inwerkingtreding van artikel 21ter V.T.Sv. bleef de vermelding van de eenvoudige

schuldigverklaring in het strafregister onmogelijk. Recentelijk kwam hierin echter

verandering met de wet van 31 juli 2009504

. De eenvoudige schuldigverklaring wordt nu wel

opgenomen in het centraal strafregister.

Het Grondwettelijk Hof heeft echter wel de ongrondwettelijkheid vastgesteld van een

bepaling hieromtrent in een arrest van 13 januari 2011505

. Er werd echter geen vernietiging

uitgesproken van deze bepaling, want er is hier sprake van een legislatieve tekortkoming, van

een afwezige bepaling die de gelijkheid tussen burgers garandeert. Deze bepaling zorgt er

namelijk voor dat er een onderscheid ontstaat tussen personen die tot een bepaalde straf

veroordeeld worden en personen die omwille van de overschrijding van de redelijke termijn

veroordeeld worden tot een eenvoudige schuldigverklaring. Degenen die tot een straf

veroordeeld zijn, hebben namelijk de mogelijkheid tot eerherstel. Eerherstel verhindert dat de

veroordeling vermeld blijft in het strafregister van de betrokken persoon. Hiertegenover staat

dat degenen die veroordeeld zijn tot een eenvoudige schuldigverklaring deze mogelijkheid

van eerherstel niet hebben. Dit zorgt dan voor de absurde situatie dat diegene die voor

dezelfde feiten veroordeeld wordt tot een straf gunstiger wordt behandeld dan diegene die

veroordeeld wordt tot een eenvoudige schuldigverklaring.

499

Cass. 25 oktober 1988, Arr. Cass. 1988-89, 228. 500


Art. 29 van de wet van 1 augustus 1985 houdende fiscale en andere bepalingen (BS 6 augustus 1985). 502

Parl. St. Kamer 1998-99, nr. 1961/5, 7. 503


Wet van 31 juli 2009 betreffende diverse bepalingen met betrekking tot het Centraal Strafregister, BS 27

augustus 2009. 505

GwH 13 januari 2011, nr. 1/2011.

81

Op 23 december 2011 werd dan ook een wetsvoorstel ingediend door Mevr. Sabine de

Bethune om deze ongelijkheid uit te wissen506

.

7.3.2.9. Geen ontzetting van recht of afzetting van titels507

84. De wet bepaalt in een aantal gevallen dat de veroordeling tot welbepaalde feiten

aanleiding moet of kan geven tot een ontzetting van bepaalde rechten. De vraag is nu of dit

ook kan bij een eenvoudige schuldigverklaring.

De artikelen 31 tot 34 Sw. bevatten een algemene regeling omtrent de ontzetting van rechten.

Deze ontzetting van een aantal rechten kunnen naargelang het geval levenslang of tijdelijk

worden uitgesproken. Deze ontzetting is verplicht voor de zwaarste feiten508

, en facultatief in

andere gevallen509

. Aangezien dergelijke ontzetting een bijkomende straf vormt bij de

hoofdstraf510

, kan een ontzetting bijgevolg niet worden opgelegd aan de beklaagde ten aanzien

van wie een eenvoudige schuldigverklaring wordt uitgesproken511

.

7.3.2.10. Geen publicatie of verspreiding van vonnissen of arresten

85. De publicatie of verspreiding van vonnissen of arresten kan betrekking hebben op zowel

rechtspersonen als op natuurlijke personen. Wat betreft de rechtspersonen is dit één van de

zelfstandige straffen die kunnen worden opgelegd512

. Net zoals alle andere specifiek op de

rechtspersonen toepasselijke straffen, met name de ontbinding, het verbod een werkzaamheid

die deel uitmaakt van het maatschappelijk doel te verrichten en de sluiting van een of meer

inrichtingen, is ook de bekendmaking of verspreiding van de beslissing onverenigbaar met de

eenvoudige schuldigverklaring513

.

Ook ten aanzien van natuurlijke personen voorziet de wet soms in de aanplakking of

bekendmaking van vonnissen of arresten514

. Er werd door de Belgische rechtsleer reeds

bepaald dat er gewezen moet worden op artikel 490 Sw. dat stelt dat alle arresten of vonnissen

van veroordeling tot een gevangenisstraf, uitgesproken krachtens de artikelen 489, 489bis en

489ter Sw. bij uittreksels bekendgemaakt worden. De bekendmaking mag dus niet gebeuren,

wanneer voor dergelijke feiten bij overschrijding van de redelijke termijn enkel nog de

veroordeling bij eenvoudige schuldigverklaring uitgesproken wordt515

. De aanplakking of

506

Wetsvoorstel tot wijziging van het Wetboek van strafvordering met betrekking tot het Centraal Strafregister,

de uitwissing van veroordelingen en het herstel in eer en rechten, Parl.St. Senaat 2011-12, nr. 5-1417/1. 507


Art. 31 Sw. 509

Art. 32 en 33 Sw. 510

Cass. 9 april 1997, Arr. Cass. 1997, 420 en 425. 511



Art. 7bis Sw. 513

MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 60. 514

Zie o.a. art. 18 Sw., art. 458 Sw., art. 502 Sw. en art. 459 WIB. 515



82

bekendmaking is meestal een bijkomende straf516

, die bijgevolg niet kan worden gekoppeld

aan een eenvoudige schuldigverklaring. Echter wordt soms van bepaalde vormen van

aanplakking gezegd, vooral deze in de sfeer van het economisch strafrecht, dat het een

beveiligingsmaatregel is, waardoor zij wel kunnen worden opgelegd in geval van een

eenvoudige schuldigverklaring517

. Ook kan de aanplakking op grond van artikel 1382 B.W.

worden bevolen als burgerlijke herstelmaatregel518

, wat uiteraard verenigbaar is met een

eenvoudige schuldigverklaring.

7.3.2.11. Geen grond tot wettelijke herhaling

86. Wettelijke herhaling veronderstelt een vroegere in kracht van gewijsde getreden

veroordeling tot een straf519

. Aangezien dit niet het geval is wanneer enkel een eenvoudige

schuldigverklaring werd uitgesproken, zal die eenvoudige schuldigverklaring, net zoals bij

een internering of een opschorting van de uitspraak van de veroordeling520

, geen grond tot

wettelijke herhaling kunnen opleveren521

.

7.3.2.12. Pecuniaire gehoudenheid van de burgerrechtelijk aansprakelijke partij

87. De burgerrechtelijk aansprakelijke partij kan in het geding worden betrokken met het oog

op een veroordeling in solidum met de beklaagde tot de schadevergoeding en de

gerechtskosten. Omdat de eenvoudige schuldigverklaring geen implicaties heeft op de

vordering van de burgerlijke partij, noch op de veroordeling tot de kosten, zal ook de

burgerrechtelijk aansprakelijke partij gehouden blijven522

.

7.3.2.13. Geen sluiting van bepaalde inrichtingen

88. Soms kan de rechter, naast het opleggen van de hoofdstraf, ook de sluiting bevelen van

bepaalde inrichtingen. Gedacht kan worden aan artikel 382 § 3 Sw., artikel 4 § 3 van de

Drugwet en artikel 455 WIB. Aangezien dergelijke maatregel een bijkomende straf uitmaakt,

kan zij niet worden opgelegd in geval van een eenvoudige schuldigverklaring523

.

516

A. VANDEPLAS, “Aanplakking van rechterlijke beslissingen” in A. VANDEPLAS en P. ARNOU (eds.),

Strafrecht en strafvordering. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer,

1993, losbl., nrs. 4-8, 3-4a. 517



A. VANDEPLAS, “Aanplakking van rechterlijke beslissingen” in A. VANDEPLAS en P. ARNOU (eds.),


1993, losbl., nr. 9, 5. 519

Art. 54-56 Sw. 520

ROZIE, “Schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn”, RW 1998-99, 5. 521



ROZIE, “Schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn”, RW 1998-99, 5. 523


83

7.3.2.14. Geen beroepsverbod524

89. Indien een beklaagde wordt veroordeeld tot een aantal door de wet opgesomde misdrijven,

kan de rechter in deze gevallen ook beslissen om aan die veroordeling het verbod om

bepaalde functies of beroepen uit te oefenen te koppelen525

. Het is belangrijk om op te merken

dat vroeger het beroepsverbod van rechtswege gold en niet werd beschouwd als een straf526

,

totdat de wetgever deze wettelijke regeling aanpaste in 1998527

, zodat het beroepsverbod

heden ten dage niet langer van rechtswege geldt, maar een facultatief verbod is dat na een

debat op tegenspraak kan worden opgelegd. Sinds deze aanpassing van de wetgever wordt

aanvaard dat het beroepsverbod een bijkomende straf is528

. Bijgevolg kan samen met een

eenvoudige schuldigverklaring geen beroepsverbod opgelegd worden.529

7.3.2.15. Geen wettelijke onbekwaamheid

90. Degenen die wettelijk onbekwaam zijn tijdens de duur van hun straf, zijn zij die op

tegenspraak zijn veroordeeld tot levenslange of tijdelijke opsluiting, tot levenslange hechtenis

of hechtenis voor een termijn van tien tot vijftien jaar of een langere termijn, of tot hechtenis

voor een termijn van vijf tot tien jaar, hetzij in geval van herhaling, hetzij in geval van

samenloop van verscheidene misdaden530

. Wettelijke onbekwaamheid wil zeggen dat de

veroordeelde de bekwaamheid wordt ontnomen om zijn goederen te beheren en erover te

beschikken, behalve bij testament en huwelijkscontract531

. Wel houdt de onbekwaamheid op

te bestaan wanneer de veroordeelde kwijtschelding van zijn straf verkrijgt of vervanging van

die straf door een andere straf welke die onbekwaamheid niet ten gevolge heeft532

.

De reden waarom een eenvoudige schuldigverklaring nooit aanleiding kan geven tot

wettelijke onbekwaamheid is simpel. De wettelijke onbekwaamheid is namelijk geen straf in

de eigenlijke zin van het woord, maar een zuiver civielrechtelijke maatregel533

. En aangezien

er enkel sprake kan zijn van wettelijke onbekwaamheid tijdens de duur van de straf, kan een

eenvoudige schuldigverklaring bijgevolg nooit aanleiding geven tot een wettelijke

onbekwaamheid534

.

524


K.B. nr. 22 van 24 oktober 1934 betreffende het rechterlijk verbod aan bepaalde veroordeelden en

gefailleerden om bepaalde ambten, beroepen of werkzaamheden uit te oefenen, BS 27 oktober 1934. 526

Cass. 13 juli 1936, Pas. 1936, I, 351. 527

Wet van 2 juni 1998, BS 22 augustus 1998. 528

Cass. 2 juni 1999, Arr.Cass. 1999, 763, RW 1999-2000, 1267, noot G. SCHOORENS en B. WINDEY. 529



Art. 21 Sw. 531

Art. 22 Sw. 532

Art. 90 Sw. 533

W. VAN LAETHEM, “Wettelijke onbekwaamheid van veroordeelden” in A. VANDEPLAS en P. ARNOU (eds.),


1993, losbl., nr. 1, 3. 534


et de procedure pénale, Brussel, Ed. de Jeune Barreau de Bruxelles, nr. 64, 157.

84

7.3.2.16. Geen verval van het recht tot sturen, tenzij als beveiligingsmaatregel535

91. De Wegverkeerswet bepaalt dat het verval van het recht om een voertuig te besturen een

sanctie uitmaakt die, al naar gelang het geval, verplicht of facultatief wordt uitgesproken536

.

Dit verval van het recht om een voertuig te besturen kan ofwel tijdelijk zijn ofwel levenslang.

Een dergelijk verval kan niet worden uitgesproken in combinatie met een eenvoudige

schuldigverklaring. Dit kan wel indien het verval van het recht om een auto te besturen

gegrond is op een lichamelijke ongeschiktheid, omdat dit dan een beveiligingsmaatregel is537

.

7.2.3.17. Geen beletsel voor toekomstig uitstel of opschorting

92. De beklaagde kan uitstel van de tenuitvoerlegging van de straf verkrijgen wanneer deze

nog niet werd veroordeeld tot een criminele straf of tot een hoofdgevangenisstraf van meer

dan twaalf maanden538

. Daarentegen is één van de noodzakelijke voorwaarden om de

opschorting van de uitspraak van de veroordeling te verkrijgen, dat de betrokkene nog geen

veroordeling heeft opgelopen tot een criminele straf of een hoofdgevangenisstraf van meer

dan zes maanden539

. Uit deze beide bepalingen kan men afleiden dat een eenvoudige

schuldigverklaring nooit een beletsel kan vormen voor een toekomstig uitstel van de

tenuitvoerlegging van de straf of voor een toekomstige opschorting van de uitspraak540

.

7.3.2.18. Geen grondslag voor herziening541

93. De herziening is een beroep dat uitzonderlijk kan worden ingesteld tegen beslissingen van

veroordeling of internering die in kracht van gewijsde zijn gegaan, die dwalingen omtrent het

recht zouden kunnen vormen542

. De ontvankelijkheid van een verzoek tot herziening is niet

afhankelijk van een verklaring van schuld in correctionele of criminele zaken, maar wel van

de veroordeling tot een hoofdstraf, correctioneel of crimineel, of tot internering543

. Bij gebrek

aan een veroordeling tot een hoofdstraf of tot internering is de herziening niet ontvankelijk,

zelfs indien een verbeurdverklaring werd uitgesproken. Hierdoor kan men stellen dat een

eenvoudige schuldigverklaring niet voor herziening vatbaar is544

.

535


Art. 38 Wegverkeerswet. 537

Art. 42 Wegverkeerswet. 538

Art. 8 § 1 eerste lid van de Probatiewet. 539

Art. 3 eerste lid van de Probatiewet. 540



Ibid. 542

Art. 443 Sv. 543

Cass. 19 januari 2000, Arr.Cass. 2000, 142, R. Cass. 2001, 111, noot R. DECLERCQ. 544


et de procedure pénale, Brussel, Ed. de Jeune Barreau de Bruxelles, nr. 80, 165-166.

85

7.3.2.19. Geen terbeschikkingstelling van de regering545

94. De eenvoudige schuldigverklaring kan geen aanleiding geven tot een

terbeschikkingstelling van de regering die voortvloeit uit de staat van recidive van de

betrokkene546

. Ook een terbeschikkingstelling van de regering op grond van artikel 23bis van

de wet op het sociaal verweer547

, dat niet vereist dat de betrokkene als recidivist of

gewoontemisdadiger kan worden bestempel, is echter onmogelijk in geval van een

eenvoudige schuldigverklaring. Dit komt doordat de terbeschikkingstelling van de regering

namelijk een strafmaatregel is, waardoor de veroordeelde na afloop van de gevangenisstraf

onder het toezicht wordt geplaatst van de minister van Justitie548

. Bijgevolg is een dergelijke

strafmaatregel niet verenigbaar met de eenvoudige schuldigverklaring.

7.3.2.20. Geen voorwaardelijke schuldigverklaring549

95. De wetgever heeft niet de mogelijkheid voorbehouden om aan de eenvoudige

schuldigverklaring bepaalde voorwaarden te koppelen, zoals de rechter dit bijvoorbeeld wel

kan doen bij het verlenen van de gunst van opschorting van de uitspraak550

. Nochtans werd dit

wel door de Raad van State gesuggereerd551

. Bij gebrek aan een wettelijke regeling

hieromtrent is het opleggen van voorwaarden aan de eenvoudige schuldigverklaring niet

mogelijk.

7.3.3. Evaluatie eenvoudige schuldigverklaring

96. Het is duidelijk dat de eenvoudige schuldigverklaring als sanctie bij het overschrijden van

de redelijke termijn verschillende belangrijke voordelen biedt552

.

Zo is bijvoorbeeld de goede rechtsbedeling erbij gebaat. Dit komt doordat het louter

onontvankelijk verklaren van de strafvordering een efficiënt verloop van een strafproces niet

ten goede komt. De bevolking aanvaardt namelijk niet dat criminelen vrijuit gaan, louter door

de speling van een juridische tijdsfactor553

.

Ook apprecieert de publieke opinie een gerechtelijke afhandeling die het meeste oplevert voor

het slachtoffer, de samenleving en de dader.

545


Zie art. 22 en 23 van de wet op het sociale verweer. 547

Dit vindt toepassing bij een veroordeling op grond van een aantal in die bepaling opgesomde

zedenmisdrijven. 548

Art. 25 wet op het sociale verweer. 549




Advies Raad van State, Parl. St. Kamer 1998-99, nr. 1961/4, 6. 552




86

Bovendien heeft de eenvoudige schuldigverklaring tot gevolg dat uitspraak kan worden

gedaan over de vordering van de burgerlijke partij. Deze sanctie heeft dus aandacht voor het

slachtoffer, wat geen onbelangrijk element is in deze ‘slachtofferonvriendelijke periode’.

De beklaagde kan eveneens belang hebben bij de voortzetting van de procedure om zijn

onschuld bewezen te krijgen. Het vermoeden van onschuld blijft immers een magere troost,

wanneer de sanctie bij het overschrijden van de redelijke termijn erin zou bestaan de

strafvordering onontvankelijk te verklaren. Daarentegen veronderstelt het uitspreken van een

eenvoudige schuldigverklaring dat men de schuld van de beklaagde eerst onderzoekt.

Daarenboven is het niet ondenkbaar dat een minimumstraf zelfs met uitstel geen passend

herstel uitmaakt. Dit is namelijk zo wanneer de overschrijding van de redelijke termijn

extreme proporties aanneemt.

Tenslotte lijkt de eenvoudige schuldigverklaring ook de geschikte oplossing te zijn, wanneer

de rechter ab initio, dus zelfs bij niet-overschrijding van de redelijke termijn, de wettelijke

minimumstraf met uitstel wou opleggen554

.

97. Desondanks deze vele voordelen, werden er ook enkele kritische bedenkingen gemaakt bij

de eenvoudige schuldigverklaring als sanctie bij de overschrijding van de redelijke termijn.

Er werd namelijk gesteld dat het strijdig is met de wet een straf beneden het minimum op te

leggen of de tenuitvoerlegging van de straf uit te stellen, wanneer de wet niet toelaat

verzachtende omstandigheden aan te nemen of de gerechtelijke antecedenten van de

beklaagde zich tegen een uitstel van strafuitvoering verzetten. Zo moet de vraag gesteld

worden of het Hof van Cassatie niet op de stoel van de wetgever is gaan zitten, als we

rekening houden met het principe ‘Nulla poena sine lege’555

. Aangezien noch het EVRM

noch het IVBPR de sancties bij het overschrijden van de redelijke termijn bepalen, zou men

daaruit dan niet moeten de conclusie trekken dat het de taak is van de verdragsstaten om zelf

regels uit te werken in hun interne wetgeving556

?

Bovendien ontstaat er ook een tegenstelling. Het Hof van Cassatie verwerpt namelijk de

onontvankelijkheid van de strafvordering als sanctie op de overschrijding van de redelijke

termijn met de motivering dat noch het EVRM, noch het IVBPR, noch enige andere

wettelijke bepaling voorschrijven dat de sanctie wegens het overschrijden van de redelijke

termijn de onontvankelijkheid van de strafvordering is. De vraag kan dan gesteld worden

waarom de eenvoudige schuldigverklaring, een sanctie die eveneens geen wettelijke

grondslag kent, dan wel zou kunnen als sanctie bij het overschrijden van de redelijke

termijn557

.

554







A. LUST, “Nog over de rechtsgevolgen van het overschrijden van de redelijke termijn”, noot onder Rk.

Kortrijk 25 april 1997, TWVR 1997, 137. 557

J. ROZIE, “Schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn”, RW 1998-99, 6.

87

7.4. Financiële compensatie

98. Om het leed naar aanleiding van een overschrijding van de redelijke termijn te

compenseren, is in principe een financiële compensatie onvoldoende. De toenmalige

Europese Commissie bepaalde namelijk dat een loutere schadevergoeding geen passende en

voldoende compensatie uitmaakt558

.

Anders is het uiteraard gesteld wanneer de beklaagde wordt vrijgesproken of buiten

vervolging gesteld, of wanneer de strafvordering onontvankelijk of vervallen is verklaard.

Dan is logischerwijze het verlenen van een financiële compensatie de enige vorm van

compensatie die nog kan worden verleend. Dit is ook het geval wanneer de internering wordt

uitgesproken ten aanzien van de dader van het vervolgde misdrijf559

.

7.5. Wat met de onderzoeksgerechten?

99. Met artikel 21ter V.T.Sv. heeft de wetgever de knoop doorgehakt wat betreft de

bevoegdheid van de onderzoeksgerechten om eventuele sancties te koppelen aan de

vaststelling van een overschrijding van de redelijke termijn. Het is duidelijk dat de rechter

heden ten dage bij een overschrijding van de redelijke termijn de veroordeling bij eenvoudige

schuldigverklaring kan uitspreken of een straf kan opleggen die eventueel lager is dan de

wettelijke minimumstraf. Hiermee volgde de wetgever de visie en rechtspraak van het Hof

van Cassatie volgens dewelke de overschrijding van de redelijke termijn niet kan leiden tot

het verval of de onontvankelijkheid van de strafvordering560

. De gevolgen moeten worden

bekeken op het vlak van het bewijs (vrijspraak bij gebrek aan afdoende bewijzen van schuld)

en van de strafmaat (strafvermindering of eenvoudige schuldigverklaring). Aangezien dit een

beoordeling van de grond van de zaak vergt, zijn de onderzoeksgerechten slecht geplaatst om

deze sancties toe te passen. De onderzoeksgerechten spreken zich in principe namelijk niet uit

over de schuld van de inverdenkinggestelde en kunnen evenmin een straf opleggen561

.

Nochtans had de afdeling wetgeving van de Raad van State in zijn advies562

opgemerkt dat het

zinvol zou zijn indien de wetgever ook een regeling zou uitwerken voor de schending van de

redelijke termijn in het stadium van de voorbereidende fase van de strafprocedure. Hij stelde

een analoge oplossing voor als in het kader van de opschorting van de uitspraak van de

veroordeling, waarbij het onderzoeksgerecht zich over de schending van de redelijke termijn

kan uitspreken zonder dat de zaak nog naar de vonnisrechter moet worden verwezen563

.

558

ECRM 6 juli 1984, Farragut t. Frankrijk, nr. 10103/82, D.&R., vol. 39, 195-196. 559



S. VANDROMME, “Op zoek naar een Effectief Rechtsmiddel om reeds tijdens het Vooronderzoek de

Overschrijding van de Redelijke Termijn te doen vaststellen”, P&B 2003, 195. 562

Advies van de Raad van State bij het wetsvoorstel tot invoeging van een artikel 21ter in de voorafgaande titel

van het wetboek van strafvordering, Parl. St. Kamer 1998-99, nr. 1961/4, 6-7. 563

S. VANDROMME, “Op zoek naar een Effectief Rechtsmiddel om reeds tijdens het Vooronderzoek de

Overschrijding van de Redelijke Termijn te doen vaststellen”, P&B 2003, 195 en J. ROZIE, “Het nieuwe artikel

88

Hierbij verwees de Raad van State naar de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten

van de Mens564

, op grond waarvan de vereisten van artikel 6 EVRM een rol kunnen spelen

vóór de aanhangigmaking bij de feitenrechter. Desondanks was de minister565

, samen met het

Hof van Cassatie566

, van mening dat de onderzoeksgerechten niet de bevoegdheid hebben om

zich uit te spreken over de overschrijding van de redelijke termijn.

Het valt te betreuren dat de wetgever dergelijke regeling ook niet gemaakt heeft voor de

onderzoeksgerechten. Hierdoor kunnen de onderzoeksgerechten de sancties die vervat zijn in

artikel 21ter V.T.Sv. niet toepassen bij de vaststelling van een overschrijding van de redelijke

termijn. Enkel de vonnisgerechten zijn hiervoor bevoegd.

Eerder is al gezien dat de onderzoeksrechter echter niet volledig de mond wordt gesnoerd567

.

Hij kan zich immers beperken tot het louter vaststellen van de overschrijding van de redelijke

termijn en daarna de zaak doorverwijzen naar de vonnisrechter. Deze zal dan met de

vaststelling van de onderzoeksrechter rekening moeten houden. Eerder werd al bepaald dat dit

de toets van artikel 13 EVRM niet kan doorstaan, waardoor de wetgever er goed aan zou doen

om de onderzoeksrechter meer bevoegdheden te geven.

21ter van de voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering: de rechtsgevolgen bij overschrijding van de

redelijke termijn”, T.Strafr. 2001, 6. 564

EHRM 24 november 1993, Imbrioscia t. Zwitserland, ECHR, Ser. A. 565

Verslag namens de Commissie voor de Justitie, Parl. St. Senaat 1999-2000, nr. 279/3, 7-8. 566

Cass. 13 november 1985, Arr.Cass. 1985-86, 344, nr. 167 en Cass. 22 oktober 1986, Pas. 1987, I, 240. 567

Zie supra randnr. 62.

89

Hoofdstuk 8. Is de onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering

mogelijk bij overschrijding van de redelijke termijn?

8.1. Inleiding

100. Dit hoofdstuk zal handelen over de eindeloze discussie568

of het mogelijk is en, indien dit

niet het geval is, of het mogelijk zou moeten zijn voor de rechter om de onontvankelijkheid of

het verval van de strafvordering uit te spreken in geval van overschrijding van de redelijke

termijn.

Er dient aan herinnerd te worden dat dit sowieso kan in een bepaalde situatie569

. Deze situatie

doet zich voor wanneer de overschrijding van de redelijke termijn tot gevolg heeft dat de

bewijsvoering en het recht van verdediging van de verdachte onherstelbaar is aangetast. In dit

geval moet het vonnisgerecht, als de bewijsvoering onherstelbaar is aangetast, de beklaagde

vrijspreken, en als het recht van verdediging onherstelbaar is aangetast, dan moet het

vonnisgerecht de onontvankelijkheid van de strafvordering vaststellen. Het onderzoeksgerecht

moet de buitenvervolgingstelling of de onontvankelijkheid uitspreken, naargelang ofwel de

bewijsvoering of de verdediging onherstelbaar is aangetast. Het onderzoeksgerecht moet

hierbij wel preciseren tegen welke bewijsmiddelen en waarom de verdachte zich niet meer

behoorlijk zou kunnen verdedigen. Hier vindt de onontvankelijkheid uitgesproken door de

vonnisrechter of de onderzoeksrechter echter niet haar grondslag in de loutere overschrijding

van de redelijke termijn, maar in een andere rechtsgrond. De overschrijding van de redelijke

termijn is in dit geval slechts een oorzaak, of zelfs slechts één van de oorzaken, van de

schending van het recht van verdediging of van het recht op een eerlijk proces.

In dit hoofdstuk wordt echter nagegaan of de vonnisrechter de onontvankelijkheid of het

verval van de strafvordering kan uitspreken louter omwille van de overschrijding van de

redelijke termijn. In dit geval zou het recht van verdediging niet geschonden moeten zijn,

alvorens de rechter dit rechtsgevolg kan uitspreken.

Er dient alvast opgemerkt te worden dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens nooit

heeft bepaald dat het onontvankelijk of vervallen verklaren van de strafvordering naar

aanleiding van een overschrijding van de redelijke termijn niet mogelijk is. Het is voor het

Europees Hof van doorslaggevend belang, rekening houdend met artikel 13 EVRM, dat het

rechtsherstel dat aan de betrokkene moet verleend worden een passende en voldoende

compensatie uitmaakt voor de overdreven lange duur van de strafprocedure570

. Zo bepaalde

het Europees Hof reeds dat een passende herstelmaatregel kan bestaan in het verlenen van een

568

Ph. TRAEST, “Einde van de onontvankelijkheidssanctie bij overschrijding van de redelijke termijn?”, noot

onder Cass. 1 februari 1994, TGR 1994, 126-128 en L. ARNOU, “Is er nog toekomst voor de onontvankelijkheid

van de strafvordering als sanctie van het overschrijden van de redelijke termijn in strafzaken?”, noot onder Gent

20 december 1994, AJT 1995-96, 548-552. 569

Zie supra randnr. 60. 570


90

strafvermindering die evenredig is met de omvang van de schade door de vertraging

geleden571

, of in de stopzetting van de vervolging572

.

Er kan ook gesteld worden dat door de nauwe band tussen de verjaring van de strafvordering

en de redelijke termijn (beiden sanctioneren namelijk een overschrijding van een welbepaalde

termijn), het logisch zou zijn dat de sanctionering die het interne recht verbindt aan het

overschrijden van de verjaringstermijn, namelijk het verval, ook verbonden wordt aan de


.

101. Het is nodig om ook even stil te staan bij het verschil tussen de onontvankelijkheid van

de strafvordering en het verval van de strafvordering. Om met de deur in huis te vallen, er is

eigenlijk nauwelijks of geen verschil. De gevolgen van de onontvankelijkheid en van het

verval van de strafvordering zijn namelijk identiek. Toch moet er op gewezen worden dat

bepaalde rechtsleer de onontvankelijkheid verkiest, daar waar andere voor het verval opteert

als sanctie bij de overschrijding van de redelijke termijn. Zo stellen sommige dat het verval

van de strafvordering de voorkeur geniet, aangezien de redelijke termijn slechts overschreden

wordt nadat enige tijd verstreken is sinds het ogenblik waarop de verdachte kennis heeft van

een beschuldiging. De strafvordering was oorspronkelijk immers wel ontvankelijk.

Daarenboven is het voordeel van het verval dat een tijdig ingestelde burgerlijke vordering wel

nog door de strafrechter kan worden behandeld574

. Anderen stellen dan dat niet mag gekozen

worden voor het verval van de strafvordering, omdat deze vorm van beëindiging van de

strafvordering meestal op objectieve redenen steunt, terwijl de overschrijding van de redelijke

termijn toch meer een beoordeling in concreto van de zaak veronderstelt575

.

8.2. Visie van het Hof van Cassatie

102. Er zijn in de Belgische rechtsleer ontelbare artikels geschreven over deze problematiek.

Een reden waarom in de doctrine hierover zoveel werd uitgeweid, is gelegen in het feit dat het

Hof van Cassatie in zijn rechtspraak hieromtrent een lange evolutie heeft afgelegd. Door de

jaren heen heeft het Hof van Cassatie zijn visie aangepast en verfijnd, waardoor de doctrine

nu eens stelde dat het onontvankelijk of vervallen verklaren van de strafvordering bij

overschrijding van de redelijke termijn wel kon, dan weer stelde dat dit niet meer het geval

was.

103. Vastgesteld moet worden dat, alvorens het Hof van Cassatie zich ging gaan bemoeien

met deze problematiek, de Belgische rechtspraak alvast stelde dat de onontvankelijkheid of

571

EHRM 15 juli 1982, Eckle t. Duitsland, ECHR, Ser. A, vol. 51, 31-32. 572

ECRM 6 juli 1984, Farragut t. Frankrijk, nr. 10103/82, D.&R., vol. 39, 195-196. 573

J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 37-38 en L. ARNOU, “Is er nog

toekomst voor de onontvankelijkheid van de strafvordering als sanctie van het overschrijden van de redelijke

termijn in strafzaken?”, noot onder Gent 20 december 1994, AJT 1995-96, 548-552. 574

J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 38, voetnoot 331. 575


overschrijding van de redelijke termijn te doen vaststellen”, P&B 2003, 196, voetnoot 48.

91

het verval van de strafvordering als sanctie bij de overschrijding van de redelijke termijn

mogelijk was576

.

Desondanks bleef er tot voor de arresten van het Hof van Cassatie van 22 oktober 1986577

en

18 november 1986578

veel twijfel bestaan omtrent de rechtsgevolgen bij de overschrijding van

de redelijke termijn579

. In deze principe-arresten stelde het Hof van Cassatie dat het aan de

strafrechter toekomt om de gevolgen vast te stellen die uit de overschrijding van de redelijke

termijn kunnen voortvloeien. Deze gevolgen moeten worden onderzocht “enerzijds uit het

oogpunt van de bewijsvoering, anderzijds uit het oogpunt van de sanctie”. Uit deze arresten

bleek impliciet dat de onontvankelijkheid van de strafvordering geen noodzakelijk gevolg is

van de vaststelling dat de redelijke termijn werd overschreden, daar het Hof van Cassatie

uitdrukkelijk stelde dat “geen enkele verdrags- noch wetsbepaling bepaalt dat de

overschrijding van de redelijke termijn leidt tot de niet-ontvankelijkheid van de

vervolgingen”. Maar er werd in deze arresten ook niet expliciet gesteld dat de sanctie van de

onontvankelijkheid uitgesloten is, waardoor men hieruit afleidde dat het niet verboden was

voor de vonnisrechter om, op de grond van de overschrijding van de redelijke termijn, de

strafvordering onontvankelijk te verklaren580

. Het Hof van Cassatie heeft deze rechtspraak

nadien nog bevestigd in een arrest van 27 mei 1992581

. Het was nu alleszins duidelijk dat de

sanctie van de onontvankelijkheid in elk geval niet uitgesloten was. Deze visie van het Hof

van Cassatie werd onder het goedkeurend oog van de Belgische rechtsleer zeer positief

onthaald582

.

104. Met het arrest van 1 februari 1994583

heeft het Hof van Cassatie echter een andere

wending genomen en duidelijk bepaald dat de onontvankelijkheid van de strafvordering geen

rechtsgeldig gevolg kan zijn van de overschrijding van de redelijke termijn584

. Het Hof stelde

namelijk dat “de beoordeling moet gebeuren door uitspraak te doen over de gegrondheid van

de vordering”. Het Hof van Cassatie verduidelijkte dit standpunt met het arrest van 9

december 1997585

, waarin het stelde dat de feitenrechter, wanneer hij de overschrijding van de

redelijke termijn vaststelt, kan beslissen de straf tot het wettelijk minimum te herleiden, of

zelfs kan volstaan met een loutere schuldigverklaring. Wat de onontvankelijkheid betrof,

bepaalde het Hof van Cassatie dat, aangezien noch het EVRM en IVBPR noch enige andere

wettelijke bepaling voorschrijven dat de sanctie wegens overschrijden van de redelijke termijn

de onontvankelijkheid van de strafvordering is, de feitenrechter bijgevolg nooit de

576

Zie o.a. Luik 25 juni 1986, JL 1986, 678: Corr. Kortrijk 19 januari 1987, RW 1988-89, 513 en Corr. Gent 7

maart 1990, TGR 1990,73. 577

Cass. 22 oktober 1986, RW 1987-88, 535-537. 578

Cass. 18 november 1986, RW 1987-88, 537-538. 579


Ph. TRAEST, “Einde van de onontvankelijkheidssanctie bij overschrijding van de redelijke termijn?”, noot

onder Cass. 1 februari 1994, TGR 1994, 126. 581

Cass. 27 mei 1992, JLMB 1992, 983-984. 582

F. LAMBRECHTS, “De achterstand in gerechtszaken en de rechten van de mens”, RW 1984-85, 800 en P.

LEMMENS, “Het strafproces en het Europees Verdrag over de rechten van de mens” in R. DECLERCQ, A. DE

NAUW en J. DE PEUTER (eds.), Strafrecht voor rechtspractici, Leuven, Acco, 1985, nr. 32, 194. 583

Cass. 1 februari 1994, TGR 1994, 125, noot Ph. TRAEST. 584

J. MEESE, “Over de gevolgen van de overschrijding van de redelijke termijn in strafzaken”, TGR 2000, 193. 585

Cass. 9 december 1997, RW 1998-99, 14, conclusie van adv.-gen. BRESSELEERS.

92

strafvordering onontvankelijk of vervallen kan verklaren. Het arrest van het Hof van Cassatie

van 25 januari 2000586

verfijnde dit standpunt door te stellen dat het herstel kan bestaan, hetzij

in het opleggen van een lagere straf dan de wettelijk bepaalde minimumstraf of enige straf,

zelfs na toepassing van verzachtende omstandigheden zo de wet dit toelaat, hetzij in het

uitspreken van een schuldigverklaring alleen. De strafvordering onontvankelijk of vervallen

verklaren was dus niet langer een optie.

Waar de Belgische doctrine eerder de toenmalige visie van het Hof van Cassatie toejuichte,

was de doctrine met het nieuwe standpunt van het Hof van Cassatie allesbehalve tevreden en

er volgde dan ook snel kritiek hierop. Zo werd onder meer gezegd dat het Hof van Cassatie

met de arresten van 1 februari 1994 en 9 december 1997 op de stoel van de wetgever is gaan

zitten door het opleggen van een straf mogelijk te maken die wettelijk niet is voorzien587

. Er

werd zelfs geopperd dat de door het Hof van Cassatie mogelijk gemaakte sancties

ongrondwettelijk en onwettelijk zijn588

. Bovendien werden er ook grote vraagtekens gezet bij

het nieuwe standpunt van het Hof van Cassatie in het licht van het EVRM, aangezien het niet

verder uitoefenen van de strafvordering soms de enige sanctie is die een voldoende mate van

herstel kan bewerkstelligen589

.

105. Dat het standpunt van het Hof van Cassatie betreffende de sanctionering van de

overschrijding van de redelijke termijn erg gecontesteerd was, bewijst het feit dat

verschillende lagere rechtbanken na de principe-arresten van het Hof van Cassatie soms nog

afweken van de visie van het Hof. Een treffend voorbeeld is een arrest van het Hof van

Beroep te Gent van 6 maart 2000590

. Hier besliste het Hof van Beroep, volledig in tegenspraak

met de rechtspraak van het Hof van Cassatie, dat het enige passende herstel voor het

overschrijden van de redelijke termijn in de desbetreffende zaak het verval van de

strafvordering was. Het Hof van Beroep kwam tot dit besluit nadat het vaststelde dat het

onderzoek in totaal zeven jaar aansleepte, zonder dat de aard van de zaak dit noodzaakte, en

zonder dat de beklaagde enig dilatoir manoeuvre kon worden toegeschreven. In deze zaak was

de overschrijding van de redelijke termijn flagrant en manifest. Er werd niet alleen

onbegrijpelijk lang gewacht met het uitvoeren van bepaalde deskundigenonderzoeken, ook

werd er op zes jaar tijd slechts één enkel verhoor afgenomen591

. Hier was het Hof van Beroep

dus van mening dat, desondanks de rechtspraak van het Hof van Cassatie, in een dergelijk

geval waarbij de redelijke termijn dermate is overschreden zelfs de grootst mogelijke

strafvermindering of een loutere schuldigverklaring geen passend herstel kan bieden, en dat

586




F. KUTY, “Une nouvelle sanction au dépassement du délai raisonnable: la déclaration de culpabilité sans

prononciation de peine”, JT 1998, nr. 12, 794-795. 589


overschrijden van de redelijke termijn in strafzaken?”, noot onder Gent 20 december 1994, AJT 1995-96, nr. 16,

552. 590

Gent 6 maart 2000, TGR 2000, 189, noot J. MEESE. 591

J. MEESE, “Over de gevolgen van de overschrijding van de redelijke termijn in strafzaken”, TGR 2000, 194.

93

bijgevolg de feitenrechter de mogelijkheid heeft om de strafvordering onontvankelijk of

vervallen te verklaren592

.

Het standpunt van het Hof van Beroep te Gent lijkt inderdaad logisch en nuttig: de

onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering kan voorbehouden worden voor de

flagrante en manifeste gevallen van overschrijding van de redelijke termijn, omdat in deze

gevallen een strafvermindering of eenvoudige schuldigverklaring niet volstaat in het licht van

artikel 13 EVRM.

106. Niettegenstaande dit logisch uitgangspunt, bleef het Hof van Cassatie hardnekkig

vasthouden aan zijn visie waarin het onontvankelijk of vervallen verklaren van de

strafvordering bij overschrijding van de redelijke termijn nooit een optie is. Het Hof van

Cassatie vernietigde dan ook, tegen de zin van de rechtsleer593

, het arrest van het Hof van

Beroep te Gent van 6 maart 2000594

. In dit arrest bepaalde het Hof van Cassatie:

“Dat de appelrechters ten onrechte ervan uitgaan dat naar analogie met de verjaring van de

strafvordering, de miskenning van de redelijke termijn enkel het verval van de strafvordering

tot gevolg kan hebben”.

Ook in een ander arrest595

benadrukte het Hof van Cassatie nog eens zijn standpunt:

“Uit de vaststelling dat de redelijke termijn is overschreden kan het vonnisgerecht niet

afleiden dat de strafvordering niet ontvankelijk is”.

107. Zoals geweten nam uiteindelijk de wetgever de visie van het Hof van Cassatie over met

de invoering van artikel 21ter V.T.Sv., waarin wordt bepaald dat de strafvermindering en de

eenvoudige schuldigverklaring de mogelijke sancties zijn bij het overschrijden van de

redelijke termijn596

. Toch liep dit alles ook niet van een leien dakje. De indiener van het

wetsvoorstel vroeg zich namelijk openlijk af of het Hof van Cassatie niet op de stoel van de

wetgever was gaan zitten doordat het een sanctie oplegde die niet wettelijk was voorzien597

.

Wat betreft de onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering, was er ook een

discussie omtrent de vraag of deze sanctie effectief moest worden uitgesloten. Het eerste

amendement stelde namelijk dat het verval van de strafvordering als mogelijke sanctie voor

de overschrijding van de redelijke termijn moest worden toegevoegd aan artikel 21ter

V.T.Sv598

. Sterker nog, een ander amendement bepaalde zelfs dat het verval van de

strafvordering als sanctie voor de overschrijding van de redelijke termijn de enige sanctie

mocht zijn in artikel 21ter V.T.Sv599

. Ook in de Senaat werden meerdere amendementen

592

In die zin R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 1999, nr. 1435, 600. 593

J. ROZIE, “Het Cassatie-arrest van 26 juni 1999 onder de loep genomen: over ne bis in idem en overschrijding

van de redelijke termijn”, noot onder Cass. 26 juni 1999, T.Strafr. 2000, 108-111. 594

Cass. 20 juni 2000, Arr.Cass. 2000, 1161. 595

Cass. 2 februari 2000, Arr.Cass. 2000, 282. 596


Wetsvoorstel tot invoeging van een art. 21ter in de voorafgaande titel van het Wetboek van Strafvordering

ingediend door dhr. Bourgeois, Parl. St. Kamer 1998-99, nr. 1961/1, 3. 598

Amendement nr. 1 van dhr. du Bus de Warnaffe, Parl. St. Kamer 1998-99, nr. 1961/2, 1-2. 599

Amendement nr. 3 van dhr. Giet, Parl. St. Kamer 1998-99, nr. 1961/3, 1-2.

94

ingediend die stelden dat het verval van de strafvordering de enige sanctie was600

.

Desondanks deze amendementen werd de onontvankelijkheid of het verval van de

strafvordering als sanctie voor de overschrijding van de redelijke termijn uiteindelijk toch niet

opgenomen in artikel 21ter V.T.Sv.

Hoewel het merendeel van de Belgische rechtsleer er niet mee akkoord was, was na de

invoeging van artikel 21ter V.T.Sv. er wel unanimiteit in de rechtsleer over het feit dat de

onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering nu alleszins onmogelijk was601

.

108. Als besluit kan dus gesteld worden dat de vonnisrechter en de onderzoeksrechter slechts

de onontvankelijkheid van de strafvordering mogen uitspreken indien door de overschrijding

van de redelijke termijn het recht van verdediging ernstig en onherstelbaar is geschaad.

Indien het recht van verdediging niet is geschaad, heeft de vonnisrechter enkel de

mogelijkheid om te kiezen tussen de sancties die vervat liggen in artikel 21ter V.T.Sv.,

namelijk de strafvermindering of de eenvoudige schuldigverklaring. De onderzoeksrechter

heeft deze mogelijkheid niet. Die kan in dit geval enkel vaststellen dat de redelijke termijn

overschreden is, waarna de rechter waarnaar de zaak verwezen is, er rekening mee zal

houden.

8.3. Kritiek: Moet de onontvankelijkheid of het verval niet mogelijk zijn?

109. Heden ten dage is het duidelijk dat het onontvankelijk of vervallen verklaren van de

strafvordering ten gevolge van de overschrijding van de redelijke termijn niet mogelijk is. Dit

valt te betreuren omdat in de Belgische rechtsleer de algemene teneur steeds deze was dat het

onontvankelijk of vervallen verklaren een mogelijke sanctie moet zijn bij de overschrijding

van de redelijke termijn602

. Meerdere malen werd dan ook reeds gesteld dat we beter een

voorbeeld zouden nemen aan andere landen die door het EVRM gebonden zijn, waar de

onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering als sanctie wel mogelijk geacht wordt.

Gedacht kan worden aan onze buurlanden Nederland en Duitsland.

110. Door de jaren heen zijn er dan ook door de Belgische doctrine meerdere argumenten

ontwikkeld die ervoor pleiten dat deze sanctie ook in ons intern rechtstelsel moet worden

aanvaard. Er liggen echter ook een klein aantal argumenten op tafel die het uitsluiten van deze

600

Amendement nr. 1 van mevr. Nyssens, Parl. St. Senaat 1999-2000, nr. 2-279/2, 1-3 en de amendementen nr.

2 en 3 van dhr. Vandenberghe (Parl. St. Senaat 1999-2000, nr. 2-279/2, 3-4 en Parl. St. Senaat 1999-2000, nr. 2-

279/5, 1-2). 601


rechtsgevolgen bij overschrijding van de redelijke termijn”, T.Strafr. 2001, 7 en F. KUTY, “Tendances récentes

en matière de delai raisonnable” in F. ROGGEN et al., Actualités de droit pénal et de procedure pénale, Brussel,

Ed. de Jeune Barreau de Bruxelles, nr. 29, 138. 602


overschrijden van de redelijke termijn in strafzaken?”, noot onder Gent 20 december 1994, AJT 1995-96, 548-

552; Ph. TRAEST, “Einde van de onontvankelijkheidssanctie bij overschrijding van de redelijke termijn?”, noot

onder Cass. 1 februari 1994, TGR 1994, 126-128; A. KOHL, “Le dépassement du ‘délai raisonnable’ et les

juridictions d’instruction”, noot onder KI Brussel 18 mei 1989, Rev.Trim.D.H. 1992, 99-104 en A. DE NAUW en

M. VANDEBOTERMET, “De gevolgen van de overschrijding van de ‘redelijke termijn’ van artikel 6.1. EVRM”,

RW 1988-89, 1281-1292.

95

sanctie moeten staven, maar deze hebben eigenlijk niet veel waarde. Deze argumenten pro en

contra worden hier besproken.

111. Eerst wordt er aandacht besteed aan de argumenten die pleiten voor de uitsluiting van de

mogelijkheid om de strafvordering onontvankelijk of vervallen te verklaren bij overschrijding

van de redelijke termijn. Als men deze argumenten onder de loep neemt, stelt men al echter

snel vast dat deze argumenten allesbehalve overtuigend zijn. Geen enkele overtuigende reden

kan dan ook aangevoerd worden om de mogelijkheid van de onontvankelijkheid of het verval

van de strafvordering als sanctie bij de overschrijding van de redelijke termijn nog langer in

de weg te staan.

112. Sommigen stellen namelijk dat een uitspraak over de schuldvraag ook in het belang is

van de onschuldige verdachte en daarom deze sanctie niet mogelijk mag zijn603

. Deze stelling

is echter maar weinig relevant, aangezien de rechter natuurlijk de mogelijkheid behoudt om,

na het onderzoek van de feiten waartoe hij toch moet overgaan om de overschrijding van de

redelijke termijn te beoordelen, de beklaagde vrij te spreken op grond van gebrek aan bewijs

of op andere gronden. Er wordt bovendien ook geen uitspraak gedaan over de schuldvraag

wanneer de strafvordering verjaard is. Weinigen van wiens zaak verjaard werden verklaard

hebben hierover geklaagd604

. Aan dit argument kan dus niet veel waarde gehecht worden.

113. Het belangrijkste argument echter om de mogelijkheid van de onontvankelijkheid of het

verval uit te sluiten, is het gevolg dat deze sanctie heeft voor de vordering van de burgerlijke

partij. Er werd namelijk gesteld dat indien de strafvordering door de overschrijding van de

redelijke termijn onontvankelijk wordt verklaard, dit betekent dat ook de burgerlijke

vordering onontvankelijk is, net zoals bij de verjaring. Ook wanneer de sanctie voor de

overschrijding van de redelijke termijn het verval van de strafvordering is, geldt dit, tenzij de

burgerlijke vordering werd ingesteld vooraleer de redelijke termijn dermate was overschreden

dat ze het verval van de strafvordering rechtvaardigen, wat meestal ook het geval is605

. Ook

advocaat-generaal Bresseleers stelde in zijn conclusie voor het arrest van het Hof van Cassatie

van 9 december 1997606

dat het belang van de benadeelde het belangrijkste bezwaar is voor de

onontvankelijkheid als sanctie voor de overschrijding van de redelijke termijn607

. Hij bepaalde

dat:

“tot vandaag het inzicht van de benadeelde in het gerechtelijk onderzoek immers zeer beperkt

(is), zoals ook zijn mogelijkheden om de afhandeling ervan te bespoedigen”608

.

603


overschrijding van de redelijke termijn te doen vaststellen”, P&B 2003, 197; J. ROZIE, “Schuldigverklaring bij

overschrijding van de redelijke termijn”, RW 1998-99, 6 en X. DEDULLEN, W. MOSSERAY en B. TILLEMAN,

“Gevolgen van de overschrijding van de redelijke termijn voor de berechting in strafzaken”, noot onder Cass. 18

november 1986, Jura Falc. 1986-87, 113. 604




Cass. 9 december 1997, RW 1998-99, 16. 607


Concl. adv.-gen. Bresseleers onder Cass. 9 december 1997, RW 1998-99, 16.

96

Recentelijk nog verwees het Hof van Cassatie in zijn arrest van 24 november 2009609

uitdrukkelijk naar de belangen van de burgerlijke partij in zijn afwijzing van het principe dat

het onontvankelijke of vervallen verklaren van de strafvordering toelaatbaar zou zijn bij een

overschrijding van de redelijke termijn.

Waar dit vroeger inderdaad het geval was, kan de vraag gesteld worden of dit vandaag de dag

nog wel zo is. De positie van de benadeelde werd immers sinds de wet van 12 maart 1998610

gevoelig verbeterd. Door de invoering van artikel 5bis V.T.Sv. ontstaat namelijk een

bijzonder wettelijk statuut voor het slachtoffer dat een verklaring van ‘benadeelde persoon’

heeft gedaan, maar dat zich nog burgerlijke partij wil stellen. Dit artikel zorgt ervoor dat de

benadeelde persoon wordt geïnformeerd over het verloop van de strafprocedure, waardoor ze

veel beter de opportuniteit en het tijdstip van een eventuele klacht met burgerlijke

partijstelling of een rechtstreekse dagvaarding kunnen beoordelen611

. De benadeelde persoon

die zich formeel als burgerlijke partij heeft gesteld beschikt bovendien niet alleen over de

mogelijkheid om een verzoek tot bijkomend onderzoek te formuleren. Ook is zijn

mogelijkheid tot toezicht op het verloop van het gerechtelijk onderzoek door de aanpassing

van artikel 136 Sv. gevoelig versterkt. Aldus wordt zowel het inzicht van de benadeelde

persoon in het onderzoek als de mogelijkheden tot bespoediging ervan fundamenteel

verbeterd612

.

Daarenboven komt nog dat de gevolgen voor de ontvankelijkheid van de burgerlijk vordering

niet als een argument kunnen worden gebruikt tegen het verval van de strafvordering,

aangezien een tijdig ingestelde burgerlijke vordering hiervan geen hinder ondervindt. De

burgerlijke partij behoudt hier dan haar rol in het strafproces en de rechter moet de burgerlijke

belangen behandelen613

.

Daarnaast komt nog dat de burgerlijke partij haar burgerlijke vordering uiteraard nog steeds

kan instellen bij de burgerlijke rechter614

, zelfs al is de strafvordering vervallen verklaard,

aangezien de burgerlijke vordering nooit kan verjaren voor de strafvordering615

. Toch wordt

ook door sommigen gesteld dat bij deze redenering een kanttekening moet worden geplaatst.

Dit komt immers omdat dit argument vertrekt vanuit de klassieke stelling dat de burgerlijke

partij geen belang heeft met het louter penale aspect van de strafvervolging, namelijk de

bestraffing van de dader. Hierop is kritiek gekomen. Uit de rechtspraak van het Europees Hof

van de afgelopen jaren, blijkt dat de reële bescherming van sommige rechten die in het

EVRM beschermd worden, zoals het recht op leven, het recht om niet onderworpen te worden

aan folteringen of onmenselijke behandelingen, en het recht op fysische integriteit, vereist dat

609


Wet van 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek

en het gerechtelijk onderzoek, BS 2 april 1998. 611


J. MEESE, “Over de gevolgen van de overschrijding van de redelijke termijn in strafzaken”, TGR 2000, 195-

196. 613


prononciation de peine”, JT 1998, nr. 20, 796. 614



Art. 26 V.T.Sv.

97

de strafwet bescherming biedt aan diegenen wier rechten door privépersonen werden

geschonden616

. Vanuit dit standpunt lijkt het dan moeilijk om te stellen dat de burgerlijke

partij geen hinder ondervindt indien de strafvordering ontoelaatbaar wordt, aangezien hij zich

nog altijd tot de burgerlijke rechter kan wenden. Wanneer de strafvervolging betrekking heeft

op een schending van door het verdrag beschermde fundamentele rechten, zou de rechter die

de overschrijding van de redelijke termijn zou willen sanctioneren met de onontvankelijkheid

of het verval van de strafvordering, rekening moeten houden met het recht op

strafrechtelijke bescherming dat de slachtoffers kunnen putten uit de artikelen 2, 3 en 8

EVRM617

. Wel moet benadrukt worden dat er maar enkelingen zijn die vinden dat dit een

voldoende reden is om hierdoor de mogelijkheid van de onontvankelijkheid of het verval te

blijven uitsluiten.

114. Waar er dus allesbehalve overtuigende argumenten zijn om de mogelijkheid van het

onontvankelijk of vervallen verklaren van de strafvordering bij de overschrijding van de

redelijke termijn nog langer uit te sluiten, zijn er evenwel meer dan voldoende argumenten die

ervoor pleiten om deze sanctie toe te laten.

115. Zoals reeds eerder opgemerkt bepaalt het EVRM niets betreffende de sancties die

gekoppeld moeten worden aan de overschrijding van de redelijke termijn618

. Hieruit kan en

mag men echter niet afleiden dat de onontvankelijkheid of het verval zeker geen oplossing

kunnen zijn voor de overschrijding van de redelijke termijn. De doctrine vroeg zich dan ook

af waarom niet aan de rechter de bevoegdheid wordt gelaten om in elk specifiek geval zelf te

bepalen wat de gepaste sanctie is, zonder al voordien in de wet bepaalde mogelijkheden uit te

sluiten619

.

Ook het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bepaalt niet welke sancties moeten

opgelegd worden bij een overschrijding van de redelijke termijn. Het Europees Hof vereist

enkel dat, in het licht van artikel 13 EVRM, het herstel voor de beklaagde een ‘passend

rechtsherstel’ is. Het lijkt logisch dat in gevallen waar de redelijke termijn ernstig werd

overschreden, dit passend rechtsherstel soms enkel kan gelegen zijn in de onontvankelijkheid

of het verval van de strafvordering, omdat door de lange duur van de onzekerheid reeds

voldoende leed werd berokkend aan de beklaagde. Hierbij kan teruggedacht worden aan de

overwegingen van het Hof van Beroep te Gent in zijn arrest van 6 maart 2000620

. Dit arrest

werd jammer genoeg nadien vernietigd door het Hof van Cassatie.

Ook schuilt er in de redenering die het Hof van Cassatie in de basisarresten van 19 februari

1994 en 7 december 1994 heeft gemaakt een tegenstelling. Er wordt namelijk enerzijds

vertrokken vanuit het uitgangspunt dat geen enkele nationale of supranationale bepaling

bepaalt welke sanctie aan de overschrijding van de redelijke termijn moet worden gekoppeld,

terwijl anderzijds de nadruk wordt gelegd op het feit dat noch het EVRM noch het IVBPR

616

EHRM 9 juni 2009, Opaz t. Turkije, § 128. 617




A. LUST, “Nog over de rechtsgevolgen van het overschrijden van de redelijke termijn”, noot onder Rk.

Kortrijk 25 april 1997, TWVR 1997, 139. 620


98

bepalen dat de sanctie wegens de overschrijding van de redelijke termijn de

onontvankelijkheid of het verval is621

. Het is maar al te logisch dat wanneer geen sanctie

bepaald is, er ook niet kan voorgeschreven zijn dat die sanctie de onontvankelijkheid of het

verval van strafvordering moet zijn. Het is dan ook niet mogelijk om hieruit te argumenteren

dat net daarom de onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering als sanctie op de

overschrijding van de redelijke termijn moet worden uitgesloten. Men kan het namelijk ook

omdraaien: het EVRM en het IVBPR bepalen ook niet dat de eenvoudige schuldigverklaring

de sanctie is bij de overschrijding van de redelijke termijn, en toch kan deze sanctie volgens

het Hof van Cassatie dan weer wel. Waarom zou dan volgens die ‘logica’ de eenvoudige

schuldigverklaring ook niet moeten worden uitgesloten als sanctie?

Uit voorgaande redenen kan dus alleszins gesteld worden dat noch uit het EVRM of IVBPR

noch uit de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens mag worden

afgeleid dat de onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering bij de overschrijding

van de redelijke termijn verboden is.

116. Het is ook niet logisch dat de onontvankelijkheid als sanctie bij de overschrijding van de

redelijke termijn wordt uitgesloten, terwijl de andere waarborgen van artikel 6 EVRM wel

met de nietigheid van de verrichte handeling of de onontvankelijkheid van de vervolging

kunnen worden gesanctioneerd622

. De onontvankelijkheid van de strafvordering is een sanctie

van procedurele aard. Het is bijgevolg ook maar logisch dat een procedurele sanctie wordt

gekoppeld aan de schending van een procedureregel623

. Daardoor past de onontvankelijkheid

of het verval van de strafvordering bij de overschrijding van de redelijke termijn goed in de

algemene theorie van de rechten van verdediging624

.

117. Bovendien is het de plicht van elke verdragsstaat om te waken dat eenieder berecht

wordt binnen een redelijke termijn. Indien deze plicht niet wordt nagekomen, kan het in

uitzonderlijke omstandigheden nodig zijn dat aan de overschrijding van de redelijke termijn

een drastische sanctie wordt gekoppeld625

. Indien dit niet het geval is, kan het recht op een

snelle behandeling van ieders zaak onmogelijk op een efficiënte wijze worden gevrijwaard.

Zo moet de rechterlijke macht er niet voor terugdeinzen om, binnen de grenzen van haar

bevoegdheid en met eerbieding van de wet, de uitvoerende macht terecht te wijzen om de

onontvankelijkheid of het verval mogelijk te maken626

. Het is immers enkel wanneer een

schending van het recht op een berechting binnen een redelijke termijn aanleiding kan geven

tot een drastische sanctie, dat de overheid gemotiveerd zal zijn om de nodige maatregelen te

nemen die dergelijke vertraging van de rechtsgang tegengaan. Een structurele overbelasting

van de gerechtelijke autoriteiten mag ook niet als excuus gebruikt worden waarom de

redelijke termijn overschreden wordt, aangezien het de taak is van de nationale overheid om

621






Ibid., 197. 625


LAMBRECHTS, “De achterstand in gerechtszaken en de rechten van de mens”, RW 1984-85, 801.

99

deze structurele overlast te verhelpen627

. Een quasi rechterlijk gedoogbeleid ten aanzien van

overschrijdingen van de redelijke termijn werkt de structurele overlast van de rechterlijke

macht alleen maar in de hand, omdat het wegwerken van die overlast dan voor de overheid

minder prioritair blijft628

. Een nuttig middel om de overheid betreffende deze problematiek

voor zijn verantwoordelijk te plaatsen zou deze zijn die de Hoge Raad in Nederland reeds

heeft aangewend, namelijk alle flagrante, onredelijk lang lopende vervolgingen

onontvankelijk verklaren. Wanneer de overheid immers door een evenwichtige en juiste

uitspraak van de rechterlijke macht hieromtrent zou geconfronteerd worden met het verval

van de uitoefening van zijn vervolgingen op grond van haar eigen nalatigheid, pas dan zal de

kans op grote hervormingen, die erop gericht zijn de gigantische overlast van de gerechtelijke

autoriteiten te verminderen, toenemen629

.

118. Schendingen van artikel 6 EVRM, en bijgevolg een schending van het recht op een

berechting binnen een redelijke termijn, kunnen zich reeds voordoen in de loop van het

vooronderzoek. Er wordt ervoor geopperd dat naast de nietigverklaring van afzonderlijke

onderzoekshandelingen en processtukken, in de zeer ernstige gevallen ook de

onontvankelijkheid van de strafvordering een mogelijkheid moet zijn. Het is de opdracht van

het onderzoeksgerecht om uitspraak te doen over de door de inverdenkinggestelde

opgeworpen verzuimen, onregelmatigheden en nietigheden bij de bewijsverkrijging en over

de middelen van verval en onontvankelijkheid van de strafvordering. In dit kader zou ook de

overschrijding van de redelijke termijn moeten kunnen worden gesanctioneerd met de

onontvankelijkheid of het verval630

. De sanctie van de onontvankelijkheidsverklaring zou dus

naar haar aard ideaal zijn om door de onderzoeksgerechten te worden toegepast in de loop van

het onderzoek of bij de afsluiting ervan631

.

119. De onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering kan ook voor de

buitenvervolginggestelde inverdenkinggestelde een tijdig en passend rechtsherstel zijn voor

de overschrijding van de redelijke termijn632

. Bovendien heeft het trouwens geen zin, indien

de redelijke termijn reeds tijdens het onderzoek flagrant werd overschreden, eerst nog een

proces ten gronde af te wachten, alvorens aan deze schending van artikel 6 EVRM gevolgen

te verbinden633

.

120. De onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering is trouwens meteen ook een

duidelijk zichtbare sanctie. De verdachte weet meteen dat aan de schending van de

627



LAMBRECHTS, “De achterstand in gerechtszaken en de rechten van de mens”, RW 1984-85, 800-801. 630



A. KOHL, “Le dépassement du ‘délai raisonnable’ et les juridictions d’instruction”, noot onder KI Brussel 18

mei 1989, Rev.Trim.D.H. 1992, 102 en F. KUTY, “Une nouvelle sanction au dépassement du délai raisonnable: la

déclaration de culpabilité sans prononciation de peine”, JT 1998, nr. 18, 795-796. 632



A. KOHL, “Le dépassement du ‘délai raisonnable’ et les juridictions d’instruction”, noot onder KI Brussel 18

mei 1989, Rev.Trim.D.H. 1992, 102 en 104.

100

overschrijding van de redelijke termijn een passend gevolg werd gegeven. Hiertegenover staat

dat dit niet steeds duidelijk is bij een vrijspraak als gevolg van de verwaterde kwaliteit van de

bewijzen na verloop van te veel tijd. Een vrijspraak komt bovendien ook voor in zaken waar

de redelijke termijn niet is overschreden, of kan ook voortvloeien uit een gebrek aan

voldoende bewijs dat niets te maken heeft met de overdreven lange duur van het proces634

.

Welke sanctie dan ook die wordt toegepast, het is steeds belangrijk om duidelijk te maken dat

die sanctie het gevolg is van de vastgestelde overschrijding van de redelijke termijn635

.

121. In veel gerechtelijke arrondissementen wordt de overschrijding van de redelijke termijn

als motivering gebruikt bij de beslissing tot sepot. Het is niet logisch dat de strafvordering in

dat geval toch nog op gang kan worden getrokken door de burgerlijke partij via de

rechtstreekse dagvaarding of burgerlijke partijstelling, terwijl het openbaar ministerie zich dan

opeens niet meer op de redelijke termijn kan beroepen om ook voor de strafrechter te stellen

dat er, gelet op de overschrijding van de redelijke termijn, niet langer een maatschappelijke

nood tot bestraffing bestaat636

.

122. In de Belgische rechtsleer werd al eerder gesteld dat de eenvoudige schuldigverklaring

de ideale oplossing is wanneer de rechter ab initio, dus zelfs bij niet-overschrijding van de

redelijke termijn, de minimumstraf met uitstel wou opleggen637

. Hierbij moeten serieuze

kanttekeningen geplaatst worden. Het is echter maar zeer de vraag of het verschil tussen een

minimumstraf met uitstel en een eenvoudige schuldigverklaring een voldoende mate van

rechtsherstel kan bieden voor een manifeste en flagrante overschrijding van de redelijke

termijn. Eigenlijk houdt het rechtsherstel in dit geval dan niets in, tenzij de afwezigheid van

de mogelijkheid dat de straf met uitstel alsnog wordt omgezet in een effectieve straf in geval

van nieuwe feiten638

. Dit vormt overigens voor degene die zich niet bezondigt aan recidive al

sowieso geen probleem. Die veroordeelde zal dan ook hoogstwaarschijnlijk die eenvoudige

schuldigverklaring niet zien als een vorm van rechtsherstel. Weinigen zullen een jarenlang

strafonderzoek, dat uiteindelijk leidt tot een eenvoudige schuldigverklaring, verkiezen boven

een snelle berechting, waarbij de minimumstraf met uitstel wordt opgelegd. Daarom is ook

hierdoor een duidelijk zichtbare sanctie zoals de onontvankelijkheid of het verval van de

strafvordering de beste optie639

. De verdachte merkt dan meteen dat aan de schending van de

overschrijding van de redelijke termijn een passend gevolg werd gegeven.

Het is ook onduidelijk wat nog het belang is van de maatschappij om in een dergelijk geval de

eenvoudige schuldigverklaring uit te spreken. Indien immers de rechter, zonder dat er een

overschrijding is van de redelijke termijn, sowieso een minimumstraf met uitstel zou

uitspreken, is het duidelijk dat de feiten niet van die aard zijn dat het uitspreken van de

onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering tot maatschappelijk ongenoegen

634



F. KUTY, “Dépassement du délai raisonnable, peine inférieure au minimum légal et irrecevabilité des

poursuites”, JT 2001, 43-44. 636



Art. 14 § 1 Probatiewet 639


101

aanleiding zou hebben gegeven. Hierdoor wordt een absurde situatie gecreëerd waarbij het

mogelijke rechtsherstel daalt naarmate de feiten minder ernstig worden. Bij ernstige feiten

bestaat er namelijk nog een groot verschil tussen de straf die de rechter normaalgezien zou

opleggen en de eenvoudige schuldigverklaring. Bij kleine misdrijven echter is dit onderscheid

dan verdwenen, aangezien de rechter toch een minimumstraf zou opleggen, ook al was de

redelijke termijn niet overschreden640

. Om toch het verschil duidelijk zichtbaar te maken

tussen de sanctie die wordt opgelegd bij kleine misdrijven waar de redelijke termijn niet is

overschreden en degene waar dit wel zo is, zou het een goede oplossing zijn indien de rechter

bij dergelijke kleine misdrijven de onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering kan

uitspreken indien de redelijke termijn is overschreden.

123. Het laatste uit de lange lijst van argumenten die pleiten om de onontvankelijkheid of het

verval mogelijk te maken, is er één die gericht is op de toekomst. Het is namelijk niet

onwaarschijnlijk dat er een moment komt dat de eenvoudige schuldigverklaring kan opgelegd

worden in meerdere gevallen, zonder dat er sprake is van een overschrijding van de redelijke

termijn. Zo werd in het voorontwerp Legros reeds lang geleden de schuldigverklaring met

waarschuwing als autonome straf voorgesteld641

. Ook de Commissie Holsters heeft zich in

2003 uitgesproken voor de schuldigverklaring als autonome straf642

. Hier werd gesteld dat de

schuldigverklaring uiting geeft aan de maatschappelijke afkeuring van het gedrag van de

dader en deze schuldigverklaring de dader wijst op zijn verantwoordelijkheid. Hiermee wordt

de inbreuk erkend, zodat de sociale rust kan terugkeren en het slachtoffer schadeloosstelling

en herstel kan eisen. In dit voorstel zou de schuldigverklaring ook de plaats innemen van de

opschorting van de uitspraak van de veroordeling643

.

Een andere situatie waar nu al reeds een eenvoudige schuldigverklaring kan worden

uitgesproken is die bij het laattijdig vastgesteld collectief misdrijf644

. De correctionele

rechtbank van Dinant ging in 2005645

echter een hele stap verder door te stellen dat de

eenvoudige schuldigverklaring moet kunnen worden uitgesproken in alle gevallen waarin de

toepassing van de strafwet meer leed en onrecht zou veroorzaken dan ze tot doel heeft te

herstellen of te voorkomen. Volgens dit standpunt kan de eenvoudige schuldigverklaring dus

ook uitgesproken worden zonder overschrijding van de redelijke termijn. Tot nu toe heeft

deze rechtspraak nog geen vervolg en steun gekregen van andere rechtspraak, zodat besloten

moet worden dat dit standpunt heden ten dage niet geldt. Het is echter niet onwaarschijnlijk

dat dit standpunt in de toekomst alsnog navolging krijgt. Indien dit gebeurt zal ook de vraag

gesteld worden waarin het rechtsherstel van de eenvoudige schuldigverklaring nog bestaat,

indien dan ook zonder een overschrijding van de redelijke termijn dergelijke

640

J. MEESE, Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 47-48. 641


Zie Eindverslag van de Commissie, “Strafuitvoeringsrechtbanken, externe rechtspositie van gedetineerden en

straftoemeting”, 29. Zie ook I. AERTSEN, “Strafdoelen en sancties: voorstellen van de commissie

straftoemeting” in D. VAN DAELE en I VAN WELZENIS (eds.), Actuele thema’s uit het strafrecht en de

criminologie, Leuven,Universitaire Pers Leuven, 2004, 15-30. 643

C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2009, 457. 644

Art. 65 § 2 Sw. 645

Corr. Dinant 19 januari 2005, Journ.proc., 2005, 20.

102

schuldigverklaring kan worden uitgesproken646

. In dit geval zou het dan ook een passende

oplossing zijn om in geval van overschrijding van de redelijke termijn de onontvankelijkheid

of het verval van de strafvordering mogelijk te maken.

124. Uit al deze argumenten die pleiten voor de mogelijkheid van de onontvankelijkheid of

het verval van de strafvordering als sanctie bij een overschrijding van de redelijke termijn, en

uit het relatief gebrek aan argumenten die deze uitsluiting verantwoorden, kan men tot de

vaststelling komen dat het beter zou zijn indien deze sanctie wel mogelijk zou zijn in ons

Belgisch rechtsstelsel. Het lijkt dan ook nodig dat de wetgever op deze problematiek

nogmaals zijn aandacht vestigt en inziet dat hij een fout heeft begaan door deze sanctie niet op

te nemen in artikel 21terV.T.Sv. De strafvermindering en de eenvoudige schuldigverklaring

zijn in de meeste gevallen, wanneer er sprake is van een overschrijding van de redelijke

termijn, voldoende sancties om de betrokkene een passend rechtsherstel te bieden. Toch dreigt

dit niet altijd zo te zijn, namelijk wanneer de redelijke termijn manifest en flagrant werd

overschreden. In dat geval lijkt het dat een strafvermindering of een eenvoudige

schuldigverklaring in deze situatie geen voldoende rechtsherstel, zoals artikel 13 EVRM

vereist, kan bieden aan de betrokkene. Indien de wetgever wil voorkomen dat België in de

toekomst meermaals dreigt veroordeeld te worden als gevolg van een schending van artikel 13

EVRM, lijkt het dan ook nodig dat deze ervoor zorgt dat artikel 21ter V.T.Sv. in de toekomst

bevat dat de rechter de onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering kan opleggen in

gevallen dat de redelijke termijn manifest en flagrant is overschreden. Om ongelijkheden te

voorkomen, zou de wetgever deze sanctie dan ook mogelijk moeten maken voor zowel de

vonnisrechter als voor de onderzoeksrechter.

646


103

Conclusie

125. Het is nuttig om dit werk nog eens samen te vatten in een grondig besluit. In deel 1 werd

een uitgebreide omschrijving gegeven van de redelijke termijn. Het recht op berechting

binnen een redelijke termijn is een zeer recent en actueel gegeven. De redelijke termijn werd

namelijk pas geïntroduceerd in ons rechtsstelsel door de inwerkingtreding van het EVRM in

1955. Hoewel deze waarborg nog geen lang leven leidt, is het heden ten dage reeds de meest

ingeroepen bepaling voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. De rechtspraak

van dit Europees Hof is heel belangrijk omdat dit Hof onafhankelijk werkt van de nationale

gerechtelijke instanties en de uitspraken van dit Hof bindend zijn voor de nationale staten. De

waarborg van berechting binnen een redelijke termijn is echter niet enkel opgenomen in het

EVRM. Dit is namelijk ook het geval in het IVBPR. Het belang van dit verdrag is

daarentegen wel een stuk minder groot, aangezien het minder afdwingbaar is bij gebrek aan

een toezichthoudend orgaan zoals het Europees Hof.

126. Als gekeken wordt naar de doelstelling van de redelijke termijn, stelt men vast dat er een

duidelijk verschil is met de verjaring van de strafvordering. Terwijl de verjaring van openbare

orde is en geacht wordt te bestaan in het belang van de maatschappij, is de vereiste van

berechting binnen een redelijke termijn een waarborg die voornamelijk bestaat in het belang

van de verdachte. De belangrijkste doelstelling van het recht op berechting binnen een

redelijke termijn bestaat er dan ook in de mate van onzekerheid waarmee een verdachte naar

aanleiding van een tegen hem ingestelde strafvervolging moet leven, zoveel mogelijk te

beperken. Het accent ligt daarbij essentieel op de menselijke waardigheid en het beperken van

de aantasting ervan door langdurige strafrechtelijke procedures.

Ook is een berechting binnen een redelijke termijn noodzakelijk voor de effectiviteit en

geloofwaardigheid van justitie. Het is ook in het belang van de rechtszekerheid en de goede

rechtsbedeling.

127. Het recht op een behandeling van een strafzaak binnen een redelijke termijn is

opgenomen in zowel supranationale als interne rechtsbronnen. Deze waarborg is namelijk

opgenomen in artikel 6, lid 1 EVRM en artikel 14, lid 3 sub c IVBPR. Dit is ook opgenomen

in de Belgische wet. De wetgever waarborgde immers dit recht door de invoering van artikel

21ter V.T.Sv., dat pas werd ingevoegd bij wet van 30 juni 2000.

128. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft in zijn rechtspraak bepaald wat de

aanvang en het eindpunt van de redelijke termijn is. Deze tijdstippen zijn belangrijk bij de

beoordeling van de redelijke termijn. Na een lange evolutie is de visie van het Europees Hof

heden ten dage dat de redelijke termijn begint te lopen vanaf het moment dat de verdachte

beschuldigd wordt. Er moet echter niet noodzakelijk sprake meer zijn van een officiële

kennisgeving. De materiële kennisgeving dat men verdacht wordt van het plegen van een

strafbaar feit is voldoende. De inbeschuldigingstelling kan dus ook blijken uit andere

maatregelen dan een officiële kennisgeving. Deze maatregelen moeten dan wel een

verdenking impliceren en een belangrijke weerslag hebben op de toestand van de verdachte.

104

Aanvankelijk volgde het Hof van Cassatie dit standpunt van het Europees Hof, maar door de

jaren heen nam de rechtspraak van dit Hof betreffende de aanvang van de redelijke termijn

een vreemde wending. Meerbepaald bij de voortgezette en voortdurende misdrijven heeft het

Hof van Cassatie een andere visie aangenomen. Het Hof van Cassatie bepaalde namelijk dat

de redelijke termijn pas een aanvang neemt nadat het laatste feit van een reeks die een

voortgezet misdrijf uitmaakt is gepleegd. Ook stelde het Hof dat de redelijke termijn niet kan

beginnen lopen vóór de datum van het laatste feit.

Deze visie druiste duidelijk in tegen die van het Europees Hof, waardoor dit Hof zich

genoodzaakt zag om de rechtspraak van het Hof van Cassatie opzij te schuiven. Dit gebeurde

met de zaak Declerck. Hierdoor mag met deze rechtspraak van het Hof van Cassatie niet

langer rekening meer gehouden worden.

De bepaling van het eindpunt van de redelijke termijn heeft voor heel wat minder problemen

gezorgd. Dit punt wordt bereikt wanneer er een definitieve eindbeslissing is over de grond van

de zaak.

129. De redelijke termijn heeft geen vaste duur. De redelijkheid van de termijn moet namelijk

beoordeeld worden in concreto, rekening houdend met de gegevens eigen aan iedere zaak.

Door de jaren heen heeft het Europees Hof enkele criteria ontwikkeld om de redelijkheid van

de termijn te kunnen beoordelen, die ook onze Belgische rechtbanken en hoven gebruiken.

Deze zijn meerbepaald de complexiteit van de zaak, de houding van de verdachte en de

houding van de gerechtelijke autoriteiten bij de behandeling van de zaak. Dit laatste criterium

is ontegensprekelijk het belangrijkste bij de beoordeling van de redelijke termijn. Wel moet

opgemerkt worden dat deze drie criteria niet limitatief zijn, zodat ook nog rekening kan

gehouden worden met andere criteria, indien het Europees Hof dit nodig acht. Zo houdt het

Hof in heel wat zaken ook rekening met het criterium van het belang van de zaak voor de

betrokkene.

130. In deel 2 werd een grondig overzicht gegeven van de gevolgen bij een overschrijding van

de redelijke termijn. Met betrekking tot de bevoegde rechtsmachten om een overschrijding

van de redelijke termijn vast te stellen en te sanctioneren, blijkt vooral de

onderzoeksgerechten een probleemgeval. Het is duidelijk dat zowel het Europees Hof voor de

Rechten van de Mens als de interne vonnisgerechten hiervoor alleszins bevoegd zijn.

Met betrekking tot de bevoegdheid van de onderzoeksgerechten heeft het arrest Kudla van het

Europees Hof een cruciale rol gespeeld. Met dit arrest sloeg het Europees Hof namelijk een

volledig nieuwe weg in. Het Europees Hof stelde in dit arrest dat het recht op een behandeling

binnen een redelijke termijn (artikel 6, lid 1 EVRM) moet worden onderscheiden van het

recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel tegen de overschrijding ervan (artikel 13 EVRM).

Artikel 13 beoogt dat rechtsherstel voor een inbreuk op de in het verdrag bepaalde rechten in

de eerste plaats wordt geboden door het nationale recht. De mogelijkheid om zich naar het

Europees Hof te wenden, is subsidiair ten aanzien van de beschermingsmechanismen van het

nationaal recht. Door deze visie van het Europees Hof was het Hof van Cassatie verplicht om

zijn vroegere rechtspraak te veranderen. Die stelde dat enkel de vonnisrechter bevoegd is om

de redelijke termijn te beoordelen, nooit de onderzoeksrechter. Het was duidelijk dat hierdoor

105

geen passend rechtsherstel kan geboden worden aan de verdachte van wiens zaak de redelijke

termijn reeds overschreden is in de onderzoeksfase.

Na een lange ontwikkeling in de rechtspraak van het Hof van Cassatie is de situatie heden ten

dage zo dat de onderzoeksrechter bevoegd is om de overschrijding van de redelijke termijn

vast te stellen, maar hieraan geen echte sancties kan verbinden. Hij kan zich immers enkel

beperken tot het louter vaststellen van de overschrijding van de redelijke termijn, waarmee de

vonnisrechter waarnaar de zaak verwezen wordt, er dan rekening mee zal houden. Dit lijkt

echter niet voldoende om te voldoen aan artikel 13 EVRM. Het rechtsherstel dat door de

onderzoeksrechter geboden wordt is immers niet voldoende. Ook is er geen sprake van een

onmiddellijk rechtsherstel. Indien de wetgever wenst dat België hieromtrent in de toekomst

niet dreigt veroordeeld te worden door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens

wegens schending van artikel 13 EVRM, lijkt het dan ook nodig dat deze tussenkomt om de

onderzoeksgerechten meer bevoegdheden toe te kennen.

131. Noch het EVRM noch het IVBPR bepalen welke sancties of rechtsgevolgen aan een

overschrijding van de redelijke termijn moet worden gekoppeld. Artikel 13 EVRM bepaalt

enkel dat eenieder wiens bij dit verdrag gewaarborgde rechten geschonden zijn, recht heeft op

een daadwerkelijke rechtshulp voor een nationale instantie. Het was dan ook aan België zelf

om te bepalen welke sancties gekoppeld moeten worden aan een overschrijding van de

redelijke termijn. Dit heeft het Hof van Cassatie door de jaren heen bepaald in zijn

rechtspraak. Deze rechtspraak werd door de wetgever bekrachtigd via de wet van 30 juni 2000

met de invoeging van het nieuw artikel 21ter V.T.Sv.

Een eerste sanctie die kan toegepast worden bij een overschrijding van de redelijke termijn is

een strafvermindering. Hierdoor kan de rechter een straf uitspreken die lager kan zijn dan de

wettelijke minimumstraf.

Een tweede mogelijke sanctie betreft de eenvoudige schuldigverklaring. Hier wordt de

beklaagde wel schuldig bevonden, maar wordt er geoordeeld dat het niet opportuun is om nog

een straf op te leggen. Hier legt de rechter dus helemaal geen straf op.

Er moet de nadruk op gelegd worden dat heden ten dage enkel de vonnisrechters bevoegd zijn

om deze sancties op te leggen, niet de onderzoeksrechters.

132. Jarenlang is er al een discussie gaande met betrekking tot de vraag of de

onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering een mogelijke sanctie moet zijn bij de

overschrijding van de redelijke termijn. Het Hof van Cassatie heeft in zijn rechtspraak door de

jaren heen verschillende visies aangenomen. Het laatste standpunt van het Hof stelt echter

duidelijk dat dit geen mogelijke sanctie is. Dit werd dan uiteindelijk ook overgenomen door

de wetgever in artikel 21ter V.T.Sv. Het is bijgevolg duidelijk dat heden ten dage de

onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering als sanctie bij de overschrijding van de

redelijke termijn niet mogelijk is.

Hierop is vanuit de Belgische rechtsleer ontzettend veel kritiek gekomen. De doctrine heeft

door de jaren heen dan ook meerdere argumenten ontwikkeld die pleiten voor de invoering

van de mogelijkheid van deze sanctie. Hieruit kan men afleiden dat de sancties die vervat zijn

in artikel 21ter V.T.Sv. niet voldoen aan artikel 13 EVRM. Wanneer immers de redelijke

106

termijn manifest en flagrant is overschreden, bieden een strafvermindering of een eenvoudige

schuldigverklaring geen voldoende rechtsherstel voor de beklaagde.

Indien de wetgever wil voorkomen dat België in de toekomst meermaals dreigt veroordeeld te

worden hierom als gevolg van een schending van artikel 13 EVRM, lijkt het dan ook nodig

dat deze ervoor zorgt dat artikel 21ter V.T.Sv. in de toekomst bevat dat de rechter de

onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering kan opleggen in gevallen dat de

redelijke termijn manifest en flagrant is overschreden.

133. Uit deze masterproef blijkt dus dat België in vergelijking met vroeger grote stappen

voorwaarts heeft gezet betreffende de bescherming van personen die benadeeld worden door

een overschrijding van de redelijke termijn in strafzaken. Toch lijkt het dat de Belgische

regeling nog niet helemaal voldoet aan artikel 13 EVRM. De twee grote probleemgevallen

situeren zich in de beperkte bevoegdheid van de onderzoeksgerechten om de overschrijding

van de redelijke termijn te sanctioneren en de onmogelijkheid voor elke rechter om de

onontvankelijkheid of het verval van de strafvordering uit te spreken bij manifeste en

flagrante overschrijdingen. Hierdoor gebeurt het soms dat de verdachte of beklaagde geen

passend rechtsherstel, zoals vereist door artikel 13 EVRM, kan bekomen in België.

Alle ogen zijn nu gericht op de Belgische wetgever om de bestaande regeling van de

hierboven besproken probleemgevallen in de toekomst aan te passen.

107

Bibliografie

1.RECHTSPRAAK

1.1.Supranationale rechtspraak

EHRM 20 april 2010, Laska en Lika t. Albanië.

EHRM 9 februari 2010, Boz t.Turkije.

EHRM 5 januari 2010, Ümit Aydin t. Turkije.

EHRM 8 december 2009, Savas t. Turkije.

EHRM 3 november 2009, Mehmet Ali Ayhan t. Turkije.

EHRM 9 juni 2009, Opaz t. Turkije.

EHRM 7 april 2009, Psherowsky t. België.

EHRM 25 september 2007, Declerck t. België.

EHRM 15 mei 2007, Depauw t. België.

EHRM 30 januari 2007, Pavlik t. Slovakije.

EHRM 16 januari 2007, Bak t. Polen.

EHRM 7 november 2006, Holomiov t. Moldavië.

EHRM 8 juni 2006, Sürmeli t. Duitsland.

EHRM 29 maart 2006, Apicella t. Italië.

EHRM 29 maart 2006, Guiseppe Mostaciuolo t. Italië.

EHRM 29 maart 2006, Musci t. Italië.

EHRM 29 maart 2006, Cocchiarella t. Italië.

EHRM 29 maart 2006, Scordino t. Italië.

EHRM 29 maart 2006, Ernestina Zullo t. Italië.

EHRM 29 maart 2006, Giuseppina en Orestina Procaccini t. Italië.

EHRM 2 maart 2006, Nakhmanovich t. Rusland.

EHRM 13 oktober 2005, Fedorov en Fedorova t. Rusland.

EHRM 2 juni 2005, Göktepe t. België.

EHRM 31 mei 2005, T.K. en S.E. t. Finland.

EHRM 13 januari 2005, Camasso t. Kroatië.

EHRM 30 november 2004, Klyakhin t. Rusland.

EHRM 16 november 2004, Massey t. Verenigd Koninkrijk.

EHRM 21 oktober 2004, Bettina Malek t. Oostenrijk.

EHRM 14 oktober 2004, Pedersen t. Denemarken.

EHRM 29 juli 2004, Cevizovic t. Duitsland.

EHRM 20 juli 2004, Manasson t. Zweden.

EHRM 8 juli 2004, Vachev t. Bulgarije.

EHRM 22 juni 2004, Ahmet Koç t. Turkije.

EHRM 30 maart 2004, Merit t. Ukraïne.

EHRM 20 januari 2004, Kangasluoma t. Finland.

EHRM 13 januari 2004, Németh t. Hongarije.

EHRM 8 januari 2004, Panek t. Polen.

108

EHRM 11 december 2003, Girdauskas t. Litouwen.

EHRM 23 oktober 2003, S.H.K. t. Bulgarije.

EHRM 2 oktober 2003, Hennig t. Oostenrijk.

EHRM 24 juli 2003, Smirnova t. Rusland.

EHRM 10 juni 2003, Ramazanoglu t. Turkije.

EHRM 11 september 2002, Mifsud t. Frankrijk.

EHRM 15 juli 2002, Stratégies et Communications et Dumoulin t. België.

EHRM 4 juli 2002, Del Federico t. Italië.

EHRM 14 mei 2002, Georgiadis t. Cyprus.

EHRM 9 april 2002, Erdös t. Hongarije.

EHRM 28 maart 2002, Klamecki t. Polen.

EHRM 5 maart 2002, Hendriks t. Nederland.

EHRM 7 februari 2002, Binbir t. Turkije.

EHRM 17 januari 2002, Calvelli en Ciglio t. Italië.

EHRM 13 november 2001, Slezevicius t. Litouwen.

EHRM 5 september 2001, Ferrarin t. Italië.

EHRM 31 juli 2001, Zannouti t. Frankrijk.

EHRM 31 mei 2001, Metzger t. Duitsland.

EHRM 26 april 2001, Arganese t. Italië.

EHRM 26 april 2001, F.C. t. Italië.

EHRM 12 april 2001, Arvelakis t. Griekenland.

EHRM 21 december 2000, Wasilewski t. Polen.

EHRM 21 december 2000, Jablonski t. Polen.

EHRM 26 september 2000, Guisset t. Frankrijk.

EHRM 26 oktober 2000, Kudla t. Polen.

EHRM 31 juli 2000, Barfuss t. Tsjechië.

EHRM 22 juni 2000, Coëme e.a. t. België.

EHRM 23 mei 2000, Van Pelt t. Frankrijk.

EHRM 8 februari 2000, Majaric t. Slovenië.

EHRM 25 januari 2000, Guiseppe Tripodi t. Italië.

EHRM 19 oktober 1999, Gelli t. Italië.

EHRM 15 oktober 1999, Humen t. Polen.

EHRM 28 juli 1999, Selmouni t. Frankrijk.

EHRM 12 mei 1999, Ledonne t. Italië.

EHRM 23 september 1998, Portington t. Griekenland.

EHRM 23 september 1998, I.A. t. Frankrijk.

EHRM 2 september 1998, Kadubec t. Slovakije.

EHRM 24 augustus 1998, Contrada t. Italië.

EHRM 9 juni 1998, Twalib t. Griekenland.

EHRM 22 mei 1998, Hozee t. Nederland.

EHRM 31 maart 1998, Reinhardt en Slimane-Kaïd t. Frankrijk.

EHRM 25 november 1997, Zana t. Turkije.

EHRM 24 september 1997, Garyfallou t. Griekenland.

EHRM 29 augustus 1997, Worm t. Oostenrijk.

109

EHRM 1 juli 1997, Torri t. Italië.

EHRM 26 november 1997, Stamoulakatos t. Griekenland.

EHRM 7 augustus 1996, Ferrantelli en Santangelo t. Italië.

EHRM 10 februari 1995, Alenet de Ribemont t. Frankrijk.

EHRM 9 december 1994, Schouten en Meldrum t. Nederland.

EHRM 27 oktober 1994, Katte Klitsche de la Grange t. Italië.

EHRM 26 april 1994, Vallée t. Frankrijk.

EHRM 24 februari 1994, Bendenoun t. Frankrijk.

EHRM 24 november 1993, Imbrioscia t. Zwitserland.

EHRM 26 mei 1993, Bunkate t. Nederland.

EHRM 26 februari 1993, Billi t. Italië.

EHRM 26 februari 1993, Pizetti t. Italië.

EHRM 25 februari 1993, Dobbertin t. Frankrijk.

EHRM 25 november 1992, Abdoella t. Nederland.

EHRM 12 oktober 1992, Boddaert t. België.

EHRM 31 maart 1992, X. t. Frankrijk.

EHRM 26 november 1992, Francesco Lombardo t. Italië.

EHRM 27 februari 1992, Manieri t. Italië.

EHRM 27 februari 1992, Andreucci t. Italië.

EHRM 27 februari 1992, Idrocalice t. Italië.

EHRM 19 februari 1991, Frau t. Italië.

EHRM 27 februari 1992, Compania Ponco Luma t. Italië.

EHRM 19 februari 1991, Viezzer t. Italië.

EHRM 19 februari 1991, Angelucci t. Italië.

EHRM 19 februari 1991, Colacioppo t. Italië.

EHRM 19 februari 1991, Girolami t. Italië.

EHRM 19 februari 1991, Ficara t. Italië.

EHRM 19 februari 1991, Triggiani t. Italië.

EHRM 19 februari 1991, Motta t. Italië.

EHRM 19 februari 1991, Manzoni t. Italië.

EHRM 19 februari 1991, Maj t. Italië.

EHRM 23 oktober 1990, Moreira de Azevedo t. Portugal.

EHRM 28 maart 1990, B. t. Oostenrijk.

EHRM 24 oktober 1989, H. t. Frankrijk.

EHRM 8 juli 1987, H. t. Verenigd Koninkrijk.

EHRM 25 juni 1987, Milasi t. Italië.

EHRM 25 juni 1987, Bagetta t. Italië.

EHRM 23 april 1987, Lechner en Hess t. Oostenrijk.

EHRM 10 juli 1984, Guincho t. Portugal.

EHRM 21 februari 1984, Öztürk t. Duitsland.

EHRM 13 juli 1983, Zimmerman en Steiner t. Zwitserland.

EHRM 10 december 1982, Corigliano t. Italië.

EHRM 10 december 1982, Foti e.a. t. Italië.

EHRM 23 september 1982, Sporrong en Lönnroth t. Zweden.

110

EHRM 15 juli 1982, Eckle t. Duitsland.

EHRM 6 mei 1981, Buchholz t. Duitsland.

EHRM 27 februari 1980, Deweer t. België.

EHRM 9 oktober 1979, Airey t. Ierland.

EHRM 28 juli 1978, König t. Duitsland.

EHRM 16 juli 1971, Ringeisen t. Oostenrijk.

EHRM 10 november 1969, Stögmüller t. Oostenrijk.

EHRM 27 juni 1968, Neumeister t. Oostenrijk.

EHRM 27 juni 1968, Wemhoff t. Duitsland.

ECRM 6 juli 1984, Farragut t. Frankrijk.

ECRM 6 juli 1983, G. t. Duitsland.

1.2.Belgische rechtspraak

GwH 13 januari 2011, nr. 1/2011.

GwH 29 juli 2010, nr. 92/2010.

GwH 29 april 2010, nr. 51/2010.

GwH 18 februari 2010, nr. 16/2010, RW 2009-10, 1378.

GwH 15 september 2004, nr. 148/2004, JLMB 2004, 1768-1770.

Cass. 18 september 2012, TGR 2013, 57.


Cass. 25 januari 2011, TMR 2011, 254-255.

Cass. 6 oktober 2010, nr. P.10.0729.F.

Cass. 13 april 2010, NC 2010, 235-244.

Cass. 24 november 2009, AR P.09.0930.N.

Cass. 24 november 2009, AR P.09.1080.N.

Cass. 27 oktober 2009, P.09.0901.N, RW 2009-10, 1382-1383.

Cass. 28 mei 2009, AR P.08.0216.F, Pas. 2008, 1329-1335.

Cass. 20 januari 2009, P.08.1932.N.

Cass. 28 oktober 2008, P.08.0880.N.

Cass. 8 april 2008, AR P.07.1903.N, NC 2008, 357-359.

Cass. 6 november 2007, P.07.1463.N.

Cass. 10 oktober 2007, P.07.1362.F.

Cass. 28 september 2006, RW 2006-07, 1123-1128.

Cass. 21 maart 2006, AR P.05.1701.N, Pas. 2006, 652-653.

Cass. 8 november 2005, NC 2006, 124-126.

Cass. 28 januari 2004, JT 2005, 500-501.

Cass. 10 december 2002, T.Strafr. 2004, 126-127.


Cass. 31 oktober 2001, JT 2002, 44.

Cass. 17 oktober 2001, Pas. 2001, 1634-1638.

Cass. 13 februari 2001, Pas. 2001, 275.

Cass. 6 februari 2001, Arr.Cass. 2001, 220-222.

Cass. 28 november 2000, Arr.Cass. 2000, 1861-1862.

Cass. 20 juni 2000, TGR 2000, 263.

111

Cass. 17 mei 2000, Arr.Cass. 2000, 930-932.

Cass. 12 april 2000, Arr.Cass. 2000, 781-784.

Cass. 22maart 2000, onuitg.

Cass. 2 februari 2000, Arr.Cass. 2000, 282-283.

Cass. 25 januari 2000, Arr.Cass. 2000, 199-211.

Cass. 19 januari 2000, Arr.Cass. 2000, 142-144.

Cass. 29 juni 1999, Arr.Cass. 1999, 986-991.


Cass. 13 mei 1998, Arr.Cass. 1998, 546-547.

Cass. 18 februari 1998, Rev.dr.pén. 1998, 908-909.

Cass. 9 december 1997, Arr.Cass. 1997, 1333-1341.

Cass. 5 april 1996, Arr.Cass. 1996, 247-314.

Cass. 12 maart 1996, Arr.Cass. 1996, 222-224.

Cass. 9 januari 1996, Arr.Cass. 2000, 30.

Cass. 21 november 1995, Rev.dr.pén. 1996,970-974.


Cass. 31 mei 1995, Arr.Cass. 1995, 545-552.

Cass. 1 februari 1994, TGR 1994, 125-126.

Cass. 27 mei 1992, JLMB 1992, 983-984.

Cass. 29 oktober 1991, RW 1991-92, 712.

Cass. 19 september 1989, Arr.Cass. 1989-90, 80-83.

Cass. 25 oktober 1988, Arr Cass. 1988-89, 228-230.

Cass. 3 november 1987, RW 1987-88, 1054-1055.

Cass. 9 juni 1987, Arr.Cass. 1986-87, 1359-1360.

Cass. 14 april 1987, Arr.Cass. 1986-87, 1113-1114.

Cass. 9 december 1986, Arr.Cass. 1986-87, 474-478.

Cass. 18 november 1986, RW 1987-88, 537-538.

Cass. 22 oktober 1986, RW 1987-88, 535-537.

Cass. 30 december 1985, JTT 1987, 18-20.

Cass. 13 november 1985, Arr.Cass. 1985-86, 344-349.

Cass. 11 september 1985, Arr.Cass. 1985-86, 30-33.

Cass. 29 mei 1985, Pas. 1985, I, 1220-1230.

Cass. 17 oktober 1984, Arr.Cass. 1984-85, 280-286.

Cass. 4 april 1984, Rev.dr.pén. 1984, 679-721.

Cass. 15 april 1981, Rev.dr.pén. 1981, 823-825.

Cass. 4 oktober 1978, Pas. 1979, 153-163.

Cass. 4 oktober 1978, Rev.dr.pén. 1979, 67-68.

Cass. 26 september 1978, Pas. 1979, 126-128.

Cass. 3 mei 1974, Pas. 1974, 910-914.

Cass. 20 maart 1972, Pas. 1972, I, 677-681.

Cass. 27 mei 1971, Pas. 1971, 886-920.

Cass. 16 maart 1970, RW 1970-71, 785-791.

Cass. 13 juli 1936, Pas. 1936, I, 351-352.

Antwerpen 19 december 1984, RW 1985-86, 323-325.

Antwerpen 4 november 1978, onuitg.

112

Gent 6 maart 2000, TGR 2000, 189-192.

Gent 25 juni 1987, nr. 60176, onuitg.

Gent 24 juni 1986, nr. 58013, onuitg.

Luik 25 juni 1986, JL 1986, 678-680.

Corr. Dinant 19 januari 2005, Journ.proc., 2005, 20-21.

Corr. Gent 7 maart 1990, TGR 1990,73-75.

Corr. Gent 18 september 1987, Vl.T.Gez. 1987-88, 340-347.

Corr. Kortrijk 19 januari 1987, RW 1988-89, 513-516.

Corr. Namen 9 november 2000, Journ.proc. 2001, 30-31.

KI Luik 21 december 2009, JLMB 2010, 442-452.

KI Gent 2 juni 2009, onuitg.

KI Gent 30 april 2009, onuitg.

KI Gent 29 april 2008, TGR 2009, 33-41.

Rk. Gent 18 september 2009, TGR 2009, 335-338.

2.RECHTSLEER

2.1.Bijdragen in tijdschriften

ARNOU, L., “Is er nog toekomst voor de onontvankelijkheid van de strafvordering als sanctie

van het overschrijden van de redelijke termijn in strafzaken?”, noot onder Gent 20 december

1994, AJT 1995-96, 548-552.

CORSTENS, G.J.M., “De rol van de tijdsfactor in het strafrecht”, RM Themis 1986, 438-457.

DE NAUW, A. en VANDEBOTERMET, M.,“De gevolgen van de overschrijding van de

‘redelijke termijn’ van artikel 6.1. EVRM”, RW 1988-89, 1281-1291.

DE PAUW, W.,“De cassatierechtspraak in verband met de beoordeling van de redelijke termijn

door de onderzoeksgerechten getoetst aan de Grondwet”, RABG 2010, 859-865.

DE SMET, B.,“Controle op de redelijke termijn van het strafproces tijdens de regeling der

rechtspleging, (noot onder Cass. 24 november 2009), RW 2009-10, 1387-1390.

DE SMET, B.,“Het beginpunt van de redelijke termijn in zaken van sociaal strafrecht”, noot

onder Cass. 20 maart 2000, RW 2000-01, 623-625.

DECLERCQ, L., “De redelijke termijn of de onredelijke vertraging in strafzaken: artikel 6, lid

1, van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Rede uitgesproken op de

plechtige openingszitting van het hof van beroep te Gent op 1 september 1988”, RW 1988-89,

377-391.

DEDULLEN, X., MOSSERAY, W. en TILLEMAN, B., “Gevolgen van de overschrijding van de

redelijke termijn voor de berechting in strafzaken”, noot onder Cass. 18 november 1986, Jura

Falc. 1986-87, 111-117.

DELBROUCK, L., “De redelijke termijn inzake de voorlopige hechtenis”, T.Strafr. 2010, 331.

113

KIRSCHEN, G., “Sur la durée raisonnable d’une procédure pénale”, JT 1990, 637.

KOHL, A., “Le dépassement du ‘délai raisonnable’ et les juridictions d’instruction”, noot

onder KI Brussel 18 mei 1989, Rev.Trim.D.H. 1992, 99-104.

KOHL, A.,“Implications de l’article 6 de la Convention européenne des droits de l’homme en

procédure pénale”, JT 1988, 433-438.

KUTY, F., “Le contrôle de l’exigence de délai raisonnable au stade de l’instruction”, JT 2009,

129-132.

KUTY, F., “Dépassement du délai raisonnable et préjudice de prévenu”, noot onder Cass. 29

juni 1999, JLMB 2000, 507-515.

KUTY, F., “Le dies a quo du délai raisonnable dans l’hypothèse d’un délit collectif par unité

d’intention”, Rev.dr pén. 2002, 579-590.

KUTY, F., “Une nouvelle sanction au dépassement du délai raisonnable: la déclaration de

culpabilité sans prononciation de peine”, JT 1998, 793-796.

LAMBERT, P.,“Les notions de délai raisonnable dans la jurisprudence de la Cour Européenne

des droits de l’Homme”, Rev.Trim.D.H. 1991, 3-19.

LAMBRECHTS, F., “De achterstand in gerechtszaken en de rechten van de mens”, RW 1984-

85, 791-802.

LEFRANC, P., “Het passend herstel van de overschrijding van de redelijke termijn door de

strafrechter die de herstelmaatregel oplegt”, TMR 2011, 255-256.

LEMMENS, P., “De invloed van het Europees Verdrag over de rechten van de mens op

bepaalde aspecten van de strafprocedure in België”, RW 1988-89, 793-808.

LIBOTTE, D., “De sanctionering van de overschrijding van de redelijke termijn tijdens de

onderzoeksfase en voor de onderzoeksgerechten”, T.Strafr. 2008, 276-281.

LUST, A., “Nog over de rechtsgevolgen van het overschrijden van de redelijke termijn”, noot

onder Rk. Kortrijk 25 april 1997, TWVR 1997, 137.

MAES., B., noot onder Cass. 18 oktober 2011, T.Strafr. 2012, 35.

MAES, B.,“De duur van het beraad in strafzaken en de redelijke termijn (art. 6.1 EVRM)”,

noot onder Cass. 10 februari 1999, R.Cass. 1999, 343-344.

MAUS, M., “Kanttekeningen rond de fiscaal-administratieve sancties en de fiscale

geschillenprocedure”, TFR 1999, 332-361.

MEESE, J., “De redelijke termijn in strafzaken: een stand van zaken”, NC 2010, 315-320.

114

MEESE, J., “De overschrijding van de redelijke termijn: is de verrijzenis van de sanctie van

verval of onontvankelijkheid in het verschiet?” (noot onder Cass. 8 april 2008), NC 2008,

359-362.

MEESE, J., “De aanvang van de redelijke termijn bij voortgezette misdrijven: het Hof van

Cassatie op zoek naar nieuwe veroordelingen in Straatsburg?”, noot onder Cass. 21 maart

2006, NC 2006, 318-323.

MEESE, J., “Over de gevolgen van de overschrijding van de redelijke termijn in strafzaken”,

TGR 2000, 192-196.

MISSAL, A., “De hoofdelijke gehoudenheid tot belastingschulden na een strafrechtelijke

veroordeling: een stand van zaken”, TFR 2010, 935-954.

ROZIE, J., “Het lot van de hoofdelijke gehoudenheid tot betaling van de ontdoken belasting en

de ambtshalve veroordeling bij sociaalrechtelijke misdrijven in het geval van een veroordeling

bij eenvoudige schuldigverklaring wegens overschrijding van de redelijke termijn”, noot

onder Cass. 15 oktober 2002, T.Strafr. 2004, 123-126.

ROZIE, J., “Het nieuwe artikel 21ter van de voorafgaande titel van het Wetboek van

Strafvordering: de rechtsgevolgen bij overschrijding van de redelijke termijn”, T.Strafr. 2001,

3-7.

ROZIE, J., “Het Cassatie-arrest van 26 juni 1999 onder de loep genomen: over ne bis in idem

en overschrijding van de redelijke termijn”, noot onder Cass. 26 juni 1999, T.Strafr. 2000,

103-111.

ROZIE, J., “Schuldigverklaring bij overschrijding van de redelijke termijn”, RW 1998-99, 2-6.

SCHELLEKENS, L., “De tenuitvoerlegging van het vonnis in het licht van art. 6 E.V.R.M.”,

Jura Falc. 2000-01, 431-442.

TRAEST, Ph., “Rechtshandhaving door de strafrechter”, RW 2001-02, 1225-1236.

TRAEST, Ph., “Einde van de onontvankelijkheidssanctie bij overschrijding van de redelijke

termijn?”, noot onder Cass. 1 februari 1994, TGR 1994, 126-128.

VAN DER KELEN, D., “Europees Hof zelf verantwoordelijk voor overschrijding redelijke

termijn! Men maakt regels voor anderen en uitzonderingen voor zichzelf”, T.Strafr. 2010,

231-215.

VAN DER KELEN, D. en GYSELAERS, L.,“Göktepe bis met een vleugje Taxquet”, noot onder

assisen West-Vlaanderen 26 november 2009, RABG 2010, 445-453.

VAN DER KELEN, D. en GYSELAERS, L., “De objectieve verzwarende omstandigheden: het

definitieve einde van een tijdperk?” (noot onder Cass. 17 juni 2008), RABG 2009, 14-28.

VAN VOLSEM, F., “De redelijke termijn: een Straatsburgse hakbijl voor het herstel van de

plaats in de vorige staat?”, RABG 2008, 422-431.

115

VANDERMEERSCH, D., “Le contrôle et la sanction du dépassement du délai raisonnable aux

différents stades du procès pénal”, Rev.dr.pén. 2010, 985-1006.

VANDROMME, S., “Op zoek naar een effectief rechtsmiddel om reeds tijdens het

vooronderzoek de overschrijding van de redelijke termijn te doen vaststellen”, P&B 2003,

189-200.

VANSANT, P., “Art. 21 VT SV en de gevolgen van de overschrijding van de redelijke termijn

voor de herstelmaatregel”, TMR 2002, 435-437.

VERRIJDT, W., “Europees Hof voor de Rechten van de Mens”, TBP 2013, 275-290.

VERRIJDT, W., “Voldoet België aan de vereisten van de Kudla-rechtsrpaak?”, CDPK 2007,

573-605.

VIERING, M.L.W.M., “De redelijke termijn van artikel 6 lid 1 EVRM: een

grensoverschrijdende inventarisatie”, RM Themis 1987, 212-237.

2.2.Boeken

ENSCHEDÉ, J., Beginselen van strafrecht, Deventer, Kluwer, 2002, 236 p.

D’HAENENS, J., Belgisch strafprocesrecht, 1980, Gent, Story-Scientia, 548 p.

DEN HARTOG, A., Artikel 6 EVRM: grenzen aan het streven de daad eerder op de daad te

doen volgen, Antwerpen, Maklu, 1992, 358 p.

GRABENWARTER, C., Europäische Menschenrechtskonvention: ein Studienbuch, München,

Beck, 2003, 455 p.

MEESE, J., Overschrijding van de redelijke termijn, Gent, Larcier, 2008, 80 p.

MEESE, J., De duur van het strafproces. Onderzoek naar de termijn waarbinnen een

strafprocedure moet of mag worden afgehandeld, Gent, Larcier, 2006, 468 p.

NIJBOER, J., en CLEIREN, C.,Strafvordering. Tekst & Commentaar, Deventer, Kluwer, 2007,

2548 p.

PONCET, D., La protection de l’accusé par la Convention Européenne des Droits de

l’Homme, Genève, Faculté de Droit de Genève, 1977, 269 p.

PRADEL, J. en CORSTENS, G.J.M, Droit pénal européen, Parijs, Cujas, 1999, 570 p.

STAVROS, S., The guarantees for accused persons under Article 6 of the European

Convention and a Comparison with Other Instruments, Dordrecht, Martinus Nijhoff, 1993,

400 p.

TRECHSEL, S., Human Rights in Criminal Proceedings, New York, Oxford University Press,

2005, 724 p.

116

VAN DEN BERGE, Y., De uitvoering van vrijheidsstraffen, Gent, Larcier, 2009, 112 p.

VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu,

2009, 1286 p.

VAN DEN WYNGAERT, C., Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu,

1999, 1010 p.

VAN DIJK, P., VAN HOOF, F.,VAN RIJN, A. en ZWAAK, L. (eds.), Theory and Practice of the

European Convention on Human Rights, Oxford, Intersentia, 2006, 971 p.

VAN DIJK, P. en VAN HOOF, G.J.H., De Europese Conventie in theorie en praktijk, Nijmegen,

Ars Aequi Libri, 1982, 587 p.

VAN DROOGHENBROECK, S., La Convention européenne des droits de l’homme. Trois années

de jurisprudence de la Cour européenne des droits de l’homme 1999-2001, Brussel, Larcier,

2003, 288 p.

VELU, J. en ERGEC, R., La convention Européenne des Droits de l’Homme, Brussel, Bruylant,

1990, 1185 p.

VERSTRAETEN, R., Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 2005, 1173 p.

VERSTRAETEN, R., Handboek strafvordering, Antwerpen, Maklu, 1999, 894 p.

2.3.Verzamelwerken

AERTSEN, I., “Strafdoelen en sancties: voorstellen van de commissie straftoemeting” in D.

VAN DAELE en I. VAN WELZENIS (eds.), Actuele thema’s uit het strafrecht en de

criminologie, Leuven,Universitaire Pers Leuven, 2004, 15-30.

BEKAERT, P., “Toepassing van het EVRM door de Belgische rechtbanken op het vlak van

burgerlijk recht en strafrecht” in F. MOEYKENS (ed.), De Praktijkjurist VII, Gent, Academia

Press, 2003, 1-46.

BREMS, E., “Conflicten van mensenrechten: het recht op een eerlijk proces (art. 6 E.V.R.M.)”

in P. TAELMAN, B. DE SMET, Ph. TRAEST, K. WAGNER, S. LUST, G. DEBERSAQUES, Ph.

THION, S. MOSSELMANS, K. PITEUS, E. BREMS, I. VEROUGSTRAETE, J. LAENENS, K.

BROECKX, D. D’HOOGHE, M. GELDERS en K. GEENS (eds.), Goed procesrecht, goed

procederen, Mechelen, Kluwer, 2004, 413-461.

CUYPERS, D.,“Administratieve geldboeten in sociaal recht” in A. VANDEPLAS en P. ARNOU

(eds.), Strafrecht en strafvordering. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer,

Antwerpen, Kluwer, 1997, losbl., 40 p.

DE PELSMAEKER T. en VAN DE GEUCHTE A., noot onder Cass. 9 december 1997 in S.

PARMENTIER, G. CRAENEN, Y. HAECK, J.M. HENCKAERTS, P. LEMMENS, F.

MEERSSCHAUT, K. RIMANQUE, N. SYBESMA-KNOL, M. VAN DE PUTTE, B.

VANLERBERGHE en M. WOUTERS (eds.), Jaarboek Mensenrechten 1997-98, 185-195.

117

DECLERCQ, L., “De redelijke termijn in strafzaken: artikel 6 alinea 1 EVRM” in A.

VANDEPLAS en P. ARNOU (eds.), Strafrecht en strafvordering. Commentaar met overzicht

van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 1996, losbl., 16 p.

DE GREEF, S., “Het beginpunt van de redelijke termijn in strafzaken”(noot onder cass. 21

november 1995) in K. RIMANQUE, M. WOUTERS, E. BREMS, G. CRAENEN, P. LEMMENS, F.

MEERSSCHAUT, S. PARMENTIER, N. SYBESMA-KNOL, M. VAN DE PUTTE en B.

VANLERBERGHE (eds.), Jaarboek Mensrechten, Antwerpen, Maklu, 1996, 419-422.

DE SMET, B., LATHOUWERS, J. en RIMANQUE, K.,“Recht op eerlijk proces – artikel 6 § 1” in

J. VANDE LANOTTE en Y. HAECK (eds.), Handboek EVRM, I, Antwerpen, Intersentia, 2004,

371-518.

DE SWAEF, M. en TRAEST, M.,“Het gezag van gewijsde van beslissingen van de

onderzoeksgerechten: oude wijn in nieuwe zakken?” in F. DERUYCK, M. DE SWAEF, J.

ROZIE, M. ROZIE, Ph. TRAEST en R. VERSTRAETEN (eds.), De wet voorbij. Liber Amicorum

Luc Huybrechts, Antwerpen, Intersentia, 2010, 95-110.

DE SWAEF, M., “De redelijke verjaringstermijn” in H.-D. BOSLY, R. BÜTZLER, S. SONCK, M.

CHARLIER, R. DECLERCQ, J. DELVA, J. SMETS, A. DE NAUW, M. DE SWAEF, P. DE

VROEDE, J. D’HAENENS, L. DUPONT, C. ELIAERTS, F. ERDMAN, M. FRANCHIMONT, F.

GORLÉ, Ph. HANSE, D. HOLSTERS, G. KELLENS, P. MARCHAL, A. MEEÙS, J. MESSINNE, Ph.

QUARRÉ, J. SACE, A. VANDEPLAS, R. VAN DER STEICHEL, G. VANDER ZWALMEN, J.

VERHAEGEN, R. VERSTRAETEN en B. SPRIET (eds.), Liber Amicorum Marc Châtel,

Antwerpen, Kluwer, 1991, 117-1130.

DERUYCK, F., “De fiscaal-administratieve sancties in het licht van art. 6 EVRM” in M. ROZIE

(ed.), Fiscaal strafrecht en strafprocesrecht, Gent, Mys & Breesch, 1996, 23-41.

DERUYCK, F., “De overschrijding van de redelijke termijn en de onderzoeksgerechten: Let’s

get serious” in F. DERUYCK en M. ROZIE (eds.), Het strafrecht bedreven: Liber Amicorum

Alain De Nauw, Brugge, die Keure, 2011, 171-182.

KUTY, F.,“Tendances récentes en matière de delai raisonnable” in F. ROGGEN, J. DE CODT,

G. SCHAMPS, F. KUTY, D. BOSQUET, P. MORLET, O. VANDEMEULEBROEKE, A. JACOBS, B.

DEJEMEPPE (eds.), Actualités de droit pénal et de procedure pénale, Brussel, Ed. de Jeune

Barreau de Bruxelles, 2001, 125-170.

LEMMENS, P., “Het strafproces en het Europees Verdrag over de rechten van de mens” in R.

DECLERCQ, A. DE NAUW en J. DE PEUTER (eds.) , Strafrecht voor rechtspractici, Leuven,

Acco, 1985, 163-197.

MEESE, J., “De rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en de invloed

ervan op het Belgische straf(proces)recht” in CENTRUM VOOR BEROEPSVERVOLMAKING IN

DE RECHTEN (ed.), CBR Jaarboek 2010-11, Antwerpen, Intersentia, 2011, 1-59.

118

MELCHIOR, M., “Le procès équitable dans la jurisprudence de la Cour et de la Commission

européenne des droits de l’homme” in J. HENRY, M. CHATEL, M. FRANCHIMONT, R.

SCREVENS, F. PIEDBOEUF, A. ALSTEEN, F. CLOSE, J. D’HAENENS, A.-L. FETTWEIS, A.

MASSET, P. HENRY, Y. HANNEQUART, M. MELCHIOR, A. JACOBS, A. DE NAUW, M.

COLLARD, A. DELVAUX, D. HANREZ, R. LEGROS, M. GANSHOF VAN DER MEERSCH en P.

MARTENS (eds.), Les droits de la défense en matière pénale, Luik, Ed. de Jeune Barreau de

Liège, 1985, 239-262.

VAN LAETHEM, W., “Wettelijke onbekwaamheid van veroordeelden” in A. VANDEPLAS en P.

ARNOU (eds.), Strafrecht en strafvordering. Commentaar met overzicht van rechtspraak en

rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 1993, losbl., 47 p.

VAN MUYLEM, E., “(Bijzondere) verbeurdverklaring” in A. VANDEPLAS en P. ARNOU (eds.),

Strafrecht en strafvordering. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer,

Antwerpen, Kluwer, 1993, losbl., 31 p.

VANDEPLAS, A., “Aanplakking van rechterlijke beslissingen” in A. VANDEPLAS en P.

ARNOU (eds.), Strafrecht en strafvordering. Commentaar met overzicht van rechtspraak en

rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 1993, losbl., 20 p.

ZWAAK, L., “De genese van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de

mens en de fundamentele vrijheden” in S. PARMENTIER (ed.), Mensenrechten tussen retoriek

en realiteit, Gent, Mys & Breesh, 1994, 35-54.

De gevolgen van de overschrijding van de redelijke termijnde redelijke termijn zelfs de meest...

Documents

Transcript of De gevolgen van de overschrijding van de redelijke termijnde redelijke termijn zelfs de meest...