De Derde Beeldenstorm

Beamen of beamen we die niet?

13-11-2009 Religieus cafe 2

Winfried TimmersTrainer, adviseur, coach, geestelijk begeleider o.a.

• Kontakt der Kontinenten te Soesterberg• Docent Ethiek TVG (Theologische Vorming voor

Gemeenteleden) ’s-Hertogenbosch• Stille en persoonlijk begeleide retraites• Commissie Identiteit en Zingeving Unie KBO• Zorgbelang Brabant: ondersteuning WMO-raden

Tactum: laat inspiratie werken

www.tactum.infowww.ignatiaanseretraites.nl

www.christusopdekoudesteen.com

De Derde Beeldenstorm?

• Als we het over de Derde Beeldenstorm hebben is de vraag terecht: waren er dan al eerder Beeldenstormen?

• Beeldenstormen: ze zijn van alle tijden (maar wel na het Neoliticum)

13-11-2009 Religieus cafe 3

Neolithicum vanaf 11000 v. Chr.

13-11-2009 Religieus cafe 4

Kenmerken• Ontstaan in meerdere kernen en verspr

eiding van daaruit

• Aanvang en snelheid wisselend per regio

• Vestiging in nederzettingen, landbouw en veeteelt

• Uitvindingen – Gepolijste steen – Keramiek – Koper – Het wiel – Het schrift

• Opkomst van specialisatie, hiërarchisering, oorlog en staten

• Voorouderverering, religie en kunst • Meer klimaat (rond 6200 kouder) • Ötzi

13-11-2009 Religieus cafe 5

Tussen de 1ste en 16de eeuw

• Schilderingen in de catacomben: geen protest vastgelegd.

• Concilie van Elvira (300 – 303) verering van aanbiddingswaardige voorwerpen wordt verboden.

• Bisschop Serenus van Marseille (ca. 600) verbiedt beeldenverering.

• Gregorius de Grote wettigde beelden als hulpmiddel voor het ongeletterde volk.

• Karel de Grote lapt dit aan zijn laars en laat in de Libri Caroline het verbod op beeldenverering vastleggen.

13-11-2009 Religieus cafe 6

Eerste onofficëile beeldenstorm:8ste en 9de eeuw

• Het Byzantijnse Rijk wordt geteisterd door een beeldenstrijd. Iconoclasten < > iconodoulen.

• Keizer Leo III gebiedt in 726 de verwijdering van alle beelden van heiligen, martelaren en engelen. Dit in weerwil van de wens van Patriarch van Constantinopel Germanos.

• Hij verbiedt in 730 de verwijdering van alle beelden van Christus.

• Onderscheid tussen verering en aanbidding van beelden: 7de algemene concilie te Nicea 787

13-11-2009 Religieus cafe 7

Tweede concilie van Nicea 787

Bijeengeroepen door Keizerin Irene.

Mag men wel beelden vereren of niet? Men kwam tot de beslissing: Geen latreia, wel douleia. (Geen aanbidding, wel verering.)

13-11-2009 Religieus cafe 8

Eerste Beeldenstorm

13-11-2009 Religieus cafe 9

Schilderij van Dirk van Gelen

Altaarstuk Domkerk Utrecht

De Beeldenstorm in West Europa

1522: Wittenberg;1523 in Zürich: Zwingli overlegt met het stadsbestuur en

beelden worden verwijderd;1530: Kopenhagen: gewelddadige verwijdering beelden;1534: Münster1535: in Geneve wordt onder leiding van Farel een groot

aantal kunstwerken vernield;1537: Augsburg1559: Schotland

13-11-2009 Religieus cafe 10

Motieven• Vanuit het Calvinisme neemt men stelling tegen afgoderij;• Men kwam in verzet tegen de levenswandel van de

geestelijkheid (denk aan Moderne devotie) tegen de wreedheden en martelingen van de inquisitie (kerkelijke rechtbank);

• Het maatschappelijk leven was ontwricht wegens het vertrek van veel landgenoten en de handelsoorlog met Engeland en Denemarken;

• Calvinisten, adel en gilden sloten zich aaneen tegen de invloed van de geestelijkheid en machtige juristen: men nam zelf het recht in handen.

13-11-2009 Religieus cafe 11

Verspreiding beeldenstorm in de Nederlanden.

13-11-2009 Religieus cafe 12

Drie fases 15661. 10 tot 18 augustus vernielden rondtrekkende groepen kerken in

het Westkwartier, de Westhoek, zuidwestelijke hoek van het graafschap Vlaanderen met als steden Veurne, Ieper, Wervik, Waasten (Warneton), Belle (Bailleul), Sint-Winoksbergen (Bergues), Kassel, Broekburg (Bourbourg), Epicentrum Steenvoorde.

2. 20 augustus tot 27 augustus streek rond Schelde:Antwerpen, Oudenaarde, Gent , verder: Breda, 's-Hertogenbosch, Middelburg , Amsterdam, , Delft.

3. september en begin oktober boven de grote rivieren. Meer georganiseerd. Door de lokale bevolking, versterkt met edelen.

13-11-2009 Religieus cafe 13

Beeldenstorm 1566

13-11-2009 Religieus cafe 14

Jan Luijken(1649-1712)

Beeldenstorm in de Nederlanden

13-11-2009 Religieus cafe 15

Hagepreek in Antwerpen

1566Jan Luijken(1649-1712

Concilie van Trente: interne beeldenstorm

• Concilie van Trente (1545-1563): Noord Italië

• Doel: misstanden en misbruiken binnen de Rooms-katholieke Kerk aan pakken. Duidelijkheid over door de protestanten betwiste geloofspunten.

• Bijeengeroepen door paus Paulus III (1545), voortgezet door Julius III (1551) en door Pius IV bekrachtigd (1563).

• Thema’s: verdieping en verinnerlijking, de juiste formulering van de theologische opvattingen (met nadruk op het absolute gezag van de paus) en het bepalen van de houding ten opzichte van de reformatie.

13-11-2009 Religieus cafe 16

De tweede Beeldenstorm

Na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) vond er een volgende beeldenstorm plaats in katholiek Nederland:

• Latijn als kerktaal werd afgeschaft• De priester ging met zijn gezicht naar het volk• Het altaar kwam naar voren.• Kerken werden wit geschilderd.• Beelden verdwenen (er was een grote hoeveelheid stoepkrijt

beschikbaar).• Oude beelden werden ‘schoongemaakt’.

Het schijnt dat de beelden weer terugkomen!

13-11-2009 Religieus cafe 17

Voorbeelden

13-11-2009 Religieus cafe 18

< Oud Nieuw>St. Jacobuskerk Uithuizen

Nu: derde beeldenstorm

• Beamers brengen beelden in de dienst!• Beelden in de kerk: of alleen bij de

Lutheranen?• Mariaverering groeit!• Interesse voor devoties en bedevaarten!

Wat is er aan de hand?

13-11-2009 Religieus cafe 19