1

Embleem van No.100

Squadron RAF

Schrijver, Hans Onderwater, Barendrecht Voor het eerst onderzocht en beschreven in 1979, herzien in 2015

De crash van E for Easy. Het neerstorten van een Britse Avro Lancaster bommenwerper

in de polder ‘Verenambacht’ te Rijsoord op 28 juni 1943;

na ruim 70 jaar nog steeds actueel.

(Verhaal en foto’s aan deze website ter beschikking gesteld

door Hans Onderwater, stadshistoricus van Barendrecht)

1. De aanleiding.

Op woensdag 29 juli 1998 schrijft het Rotterdams Dagblad1: ‘Er komt een nader onderzoek naar het wrak

van een Britse bommenwerper in de Ridderkerkse polder Verenambacht. Dit is de uitkomst van een

gisteren door de Explosieven Opruimingsdienst (EOD) gehouden onderzoek. De vraag of in de grond nog brokstukken liggen van de op 29 juni 1943 neergestorte bommenwerper, bleef gisteren onbeantwoord.

Zoals het onduidelijk is of de polder Verenambacht bij Barendrecht nog stoffelijke resten van de zes omgekomen bemanningsleden herbergt. Twee Canadezen en vier Engelsen liggen op Crooswijk begraven.

Een man overleefde de vlucht door per parachute uit het door een Duitse nachtjager in brand geschoten vliegtuig te springen. Hij werd krijgsgevangen gemaakt en keerde na de oorlog naar huis terug.’

Op 10 mei richten de Duitsers in Het Wapen van Rijsoord aan de Rijksstraatweg hun hoofdkwartier in. Vijf dagen

later, arriveert Generaal Winkelman in het dorp om de capitulatiedocumenten te ondertekenen.

Het onderzoek gaf genoeg zekerheid om de uitbreidingsplannen te realiseren. Na een langdurige stilte worden in het gebied waar de bommenwerper neerkwam een aantal grote hallen gebouwd, waar zich logistieke bedrijven vestigen die voornamelijk actief zijn in de wereld van groenten en fruit. Dit is niet onbegrijpelijk, want Barendrecht is internationaal bekend op dit gebied. In het verleden liep de Rijksstraatweg van Zwijndrecht door het dorp Rijsoord naar Rotterdam. Het is een van de drukste verkeerswegen in Nederland. Via de Moerdijkbruggen, de bruggen bij Dordrecht en die in Rotterdam

kan Den Haag worden bereikt. De weg is in mei 1940 ook de route voor de Duitse 9e

Pantserdivisie die naar Rotterdam trekt om de Fallschirmjäger te ontzetten. In Hotel-Café-Restaurant Het Wapen van Rijsoord

vestigt Generaal Kurt Student zijn hoofdkwartier2, in de Christelijke Lagere School van het dorp tekent

Generaal Winkelman de capitulatiedocumenten3.

Sinds de aanleg van de A16 heeft de weg haar betekenis verloren en is het stil op de dijk. Dat verandert

medio 2011. Er werden nieuwe plannen gemaakt om het bestaande gebied uit te breiden ten oosten van

de Rijksstraatweg. Door verhalen van oudere inwoners van Rijsoord en naar aanleiding van nieuwe

informatie na het verschijnen in 2010 van het boek ‘Meer Schetsen uit de Nacht; Barendrecht 1935-

1950’, wordt besloten een onderzoek te doen in het geplande gebied en de plaats van crash van de

Lancaster weer aan een onderzoek te onderwerpen. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door een bedrijf dat

1 Nu een onderdeel van het Algemeen Dagblad. 2 Voorheen restaurant ‘l Hermitage. 3 In de school bevindt zich het Planetarium & Oorlogs- en Verzetsmuseum Johannes Post.

2

zich specialiseert in dit werk en dat sinds 1976 een schat aan expertise opgebouwd heeft. Aan de

grondwerkzaamheden gaat een uitgebreid historisch onderzoek vooraf. Hierbij hoort ook de studie van

verschenen publicaties. Daarom wordt contact opgenomen met de gemeente Barendrecht en krijg ik als

archivaris het verzoek medewerking te verlenen. Dit leidt tot het ter beschikking stellen van relevant

materiaal, het geven van namen van nog levende ooggetuigen en het verlenen van hulp waar en wanneer

dat wordt gevraagd.

2. Terug in de tijd. Het is 28 juni 1943: Op het Engelse vliegveld Grimsby staan 21 Lancasters klaar om door de mannen van

de gronddienst onder handen genomen te worden. Vanmiddag is het bevel gekomen dat No.100 Squadron

die nacht een operationele vlucht zal uitvoeren naar vijandelijk gebied. RAF Grimsby, is een satelliet van RAF Waltham aan de Engelse oostkust. Regelmatig stijgen enkele Lancasters van het squadron op om in de

Noordzee of in de monding van rivieren in bezet gebeid en Duitsland zeemijnen te leggen. Het Squadron is een jaar geleden teruggekeerd uit het Verre Oosten. Daar ligt ook de bakermate van het squadron. Nadat het

was opgericht op 23 februari 1917 en boven het front in Frankrijk had gevochten tegen de Duitsers, was het in 1934 naar Singapore gestuurd. Het motto luidt in het Malay ‘Sarang tebuan jagen dijolok’, wat zoveel

betekent als ‘Veroorzaak nooit opschudding in een wespennest’. Tot begin 1942 hebben de vliegers van het Squadron met verouderde Vuickers Vildebeest tweedekkers wanhopig gevochten tegen de steeds verder

oprukkende Japanners in Malakka. Als de strijd voorbij is, heeft het squadron opgehouden te bestaan. De bemanningsleden die bij de capitulatie nog leven vallen in handen van de Japanners. Zij worden opgesloten

in de Changi gevangenis in Singapore, waar de meeste door marteling, ondervoeding en onthoofding het leven verliezen. Aan het eind van 1942 is het Squadron in Groot Brittannië opnieuw geformeerd, nu als een

bommenwerpersquadron. Hun strijd gaat nu tegen de Duitsers. In de nacht van 27/28 maart 1943 vliegen Lancasters van No.100 Squadron voor het eerst mee naar Berlijn. Het is 28 juni 1943, over Engeland is het

donker. Na de voorbereidingen verheft ook de zwaar beladen Lancaster HW-E zich van de startbaan. De klok wijst twee minuten voor middernacht. Langzaam zoeken de Lancasters van No. 100 Squadron hun

hoogte. Boven de Noordzee verzamelen de vliegtuigen zich en zetten vervolgens koers in oostelijke richting

om via bezet Nederland naar het Ruhrgebied en Keulen te vliegen. De bemanning bestaat uit twee Canadezen

en vijf Britten. Gezagvoerder5

is Pilot Officer Philip Pascoe uit Toronto. De anderen zijn Sergeants Horace Gentle, Navigator, Robert Moulton, Schutter uit Landsdowne in Ontario, Joe Reffin uit Taynuilt,

Arghylshire, Schutter en Radiotelegrafist; Flight Engineer Frank Wheeldon uit Prestwick; Bommenrichter Pilot Officer Chris Wood uit Llandudno en Rompschutter Sergeant Ronald Storr uit

4 Hauptmann: Duits voor kapitein. NJG: Nachtjagdgeschwader. 5 De piloot is, ongeacht zijn rang, altijd gezagvoerder(1). De overige bemanningsleden in de Lancaster zijn de navigator, die

verantwoordelijk is voor de koers, flight engineer (boordwerktuigkundige), die de motoren in de gaten houdt en helpt opstijgen en landen, radiotelegrafist (wireless operator/air gunner), bommenrichter(bomb aimer), rompschutter(mid-upper gunner) en als laatste

de staartschutter (rear air gunner).

In de nacht van 28/29 juni 1943 stort in

polder ‘Veren Ambacht/Binnenland van Barendrecht’, in Rijsoord, dat tot de

gemeente Ridderkerk behoort een Lancaster

neer. Het is Lancaster ED362, HW-E for Easy. Het Britse toestel wordt die nacht

neergeschoten door Hauptmann Hans-

Dieter Frank van II.NJG1 4. Het is zijn 43

e

overwinning. ED362 is een Lancaster en het

toestel is op 28 juni om 23.58 uur van het

vliegveld Grimsby aan de Noordzee

opgestegen.

3

Hartlepool. Als elk toestel min of meer zijn plaats in de bommenwerperstroom heeft gevonden vliegt men

naar het oosten. De boordschutters testen hun303 mitrailleurs, de Flight Engineer controleert zijn

instrumenten en zo heeft iedereen zijn taak tot men onder volledige radiostilte de Nederlandse kust bereikt.

Het zal nog ongeveer 2 tot 3 uur duren voor E for Easy weer naar Grimsby kan terugkeren. Maar, onbekend

voor de crew zal deze missie geheel anders verlopen dat gepland en gehoopt.

3. De aanval op Keulen. De aanval op Keulen begint om 01.00 uur en zal tot 02.45 uur voortgaan. Rond 01.30 uur bereikt de

Lancaster, te midden van een grote armada, de stad Keulen. Wood neemt gedurende het laatste deel van de

aanval, de zogenaamde 'bomb run', de navigatie over. ‘Right, little left, left, steady, right a little, steady,

OK, bombs gone’, klinkt zijn stem door de intercom. Meteen springt de nu veel lichtere Lancaster omhoog.

Pascoe trekt het toestel in een bocht en vliegt op de door Gentle gegeven koers terug naar het westen: ‘OK

chaps, let’s go home’. Beneden in Keulen is de hel losgebroken. Hevige branden, veroorzaakt door 1.614

ton bommen, verlichten de hemel. De schutters in de Lancasters wenden hun ogen af van het vuur beneden.

Het zou hun zicht op een rondsluipende nachtjager ernstig belemmeren. Keulen blijft achter; het is een van

de zwaardere aanvallen die de stad tot nu toe heeft ondergaan. Door de bommen met tijdontsteking is het

voor de Keulse brandweer extra gevaarlijk om in de puinhopen te gaan. Woonblokken zijn door het vuur in

loeiende ovens veranderd. Vrijwel alle telefoonverbindingen zijn verbroken, uit stukgeslagen buizen sijpelt

het water over de straten. In schuilkelders stikken zich veilig wanende mensen, wanneer het vuur alle

zuurstof heeft verbruikt. Wanhopig probeert men te redden wat er te redden valt, maar steeds weer blijkt

hoe moeilijk het is om met een lamgeslagen reddingsdienst de verwoesting het hoofd te bieden.

De bemanning van Avro Lancaster ED362, HW-E for Easy van No. 100 Squadron. V.l.n.r. Pilot Officer Pascoe

RCAF, Pilot Officer Wood, RAF, Sergeant Wheeldon RAF, Sergeant Reffin RAF. Onder v.l.n.r. Sergeant Moulton

RCAF, Sergeant Gentle RAF en Sergeant Storr RAF, die als enige de crash overleefde.

Na de aanval op Keulen wordt E for Easy neergeschoten door Hauptmann Frank in een Bf110. De verwoestingen in

de stad Keulen zijn verschrikkelijk. De wereldberoemde Keulse Dom wordt zwaar beschadigd.

De aanval in de nacht van 28 op 29 juni 1943 is de hevigste die Keulen te verduren krijgt na 31 mei 1942.

Het verschil is dat de RAF een grotere en gevaarlijkere lading op de stad laat vallen. In de komende dagen

zullen meer aanvallen volgen. De overbelaste luchtbeschermingsdienst is ontregeld. De bommenwerpers

komen bij bewolkte hemel in golven over de stad en werpen 67 luchtmijnen, 1.084 bommen, 158.000

staafbrandbommen en 4.038 fosforbommen uit. Ondanks het afweergeschut zijn de Duitsers tegen de

aanvallen niet opgewassen. Omdat de bommenwerpers uit verschillende richtingen tegelijk aanvallen, is

men op de grond zo goed als hulpeloos. Volgens het politierapport van 16 juli zijn deze nacht 4.377 mensen

gedood. Later zal men zelfs schattingen tot 10.000 maken. Het bericht spreekt daarnaast van niet minder

4

dan 230.000 daklozen, die allen buiten de stad moeten worden ondergebracht. De materiële schade is enorm Onder de getroffen gebouwen bevinden zich kerken en andere gebouwen van grote historische waarde. Zeventien kerken lopen schade op. De beroemde Dom wordt zwaar beschadigd. Daarnaast is ook nog zware schade aangericht aan de Rheinauhaven, bestuurlijke gebouwen, scholen (34), waterleiding en

elektriciteitsbedrijf, waardoor de meest elementaire verzorging stil komt te liggen6.

4. Een fatale ontmoeting. Terwijl de hulpdiensten in Keulen vechten tegen het overal loeiende vuur, vliegt Pascoe terug naar

huis. Waakzaam kijkt de bemanning uit naar nachtjagers. Het luchtruim boven Holland is erg gevaarlijk. Als om 04.31 uur de laatste bommenwerper van No.100 Squadron geland is, worden er twee vermist.

Als de tijd verstrijkt, vermindert ook de hoop dat beide toestellen nog op Grimsby zullen landen. Men

weet niet wat zich om ongeveer 02.30 uur ‘s nachts boven de hoofden van de mensen in bezet

Nederland heeft afgespeeld. De enige overlevende, Ronald Storr, vertelt wat er is gebeurd7: ‘De

operatie waarin wij in de nacht van 28/29 juni 1943 vlogen, werd uitgevoerd door ± 600 vliegtuigen. Ons

toestel, HW-E for Easy, had zich met andere toestellen van het Squadron gevoegd bij de squadrons die deze nacht Keulen zouden aanvallen. Het rendez-vous was boven Southwold. Naar het doel kregen we

granaten van het luchtafweergeschut om de oren, maar we bereikten Keulen en wierpen onze bommen bij de markers die al door de Pathfinders waren neergelegd. We keerden westwaarts en vlogen zo snel als we

konden van het doelwit weg. Ons landingsgestel was intussen zwaar beschadigd en de gezagvoerder had al gezegd dat we op een buiklanding dienden te rekenen. Boven Nederland werden we aangevallen door

een Duitse nachtjager, maar Pascoe slaagde erin de vijand te ontwijken.’

Messerschmitt Bf110 nachtjager, zoals Hans-Dieter

Frank bestuurde. Hij was een ervaren vlieger die

tussen april 1941 en september 1943 niet minder dan

55 bommenwerpers neerschoot. Hij vloog bij NJG1.

Op 28 september 1943 sneuvelde hij toen hij boven

Hannover in een He219 in botsing kwam met een

ander vliegtuig. Bij de valschermsprong kwam hij om.

Hij droeg het Ridderkruis met Eikenloof.

‘Rond kwart over twee passeerden we de Nederlandse kust. Plotseling werden we in onze dode hoek door

een andere nachtjager besprongen. Hij schoot ons door de onbeschermde onderzijde en vrijwel onmiddellijk

stond ED362 in brand. De piloot maakte een scherpe bocht terug naar het oosten, omdat hij net als wij wist

dat we boven zee geen schijn van kans hadden. Ik klom uit mijn rompkoepel en probeerde naar voor te

komen, maar de hele voorkant leek wel een vuurzee. De hitte was enorm. Ik reikte naar mijn parachute en

merkte dat deze al smeulde. Met mijn handen sloeg ik de vlammen uit, haakte de parachute aan en maakte

dat ik het toestel uitkwam. Terwijl ik naar buiten tuimelde en de koude wind me met een klap wegsloeg,

zag ik E for Easy als een brandend vuurwerk boven me verdwijnen. Uit de romp sloegen meterslange

vlammen, maar de motoren leken onbeschadigd. Ik had verder weinig tijd om me op de Lancaster te

concentreren, want meteen nadat ik mijn parachutekoord had losgetrokken, daverde een tweede vliegtuig

langs me. Het lijkt wel of je in een dergelijk kort moment een hele film ziet spelen, want op hetzelfde

moment schoot het door me heen, dat het de Duitse nachtjager was die ons zojuist had beschoten. Met een

slag opende de parachute zich. Ik voelde een korte, felle pijn in mijn kruis en even later zweefde ik door de

nacht. E for Easy was op dat moment al in oostelijke richting verdwenen. Ook de nachtjager was weg. Het

enige wat ik nog hoorde was het ruisen van de wind en ik zal dat nooit vergeten. Ik hoorde het blaffen van

een hond, ergens onder me. Hoewel mijn benen ongelooflijk pijn deden, probeerde ik mij klaar te houden

voor de landing. Het was de eerste keer in mijn leven dat ik de parachute gebruikte. Veel meer dan een drill

met het rubberbootje in de brandvijver hadden we niet gehad. Ik probeerde me zo goed ik kon voor te

bereiden op mijn landing. Mijn benen deden zeer en ik wist dat er iets mis was. Met een klap sloeg ik tegen

de grond en werd ik over een veld gesleept tot ik er in slaagde het slot van mijn parachuteharnas te openen.

6 Polizeibericht der Angriff am 29.06.43 von 01.10 bis 02.45 Uhr. 7 Gesprek met J.G. Onderwater op 14 augustus 1981.

5

Toen bleef ik liggen. Het was niet koud, de lucht was helder en er stond een wind uit het noordwesten8.

Vanaf dat moment ben ik kwijt wat er gebeurde. Toen ik na enige tijd wakker werd ben ik in de richting

van de bewoonde wereld gelopen. Dat ging heel moeilijk. Uiteindelijk kwam ik bij een huis en daar heb ik

hard op de deur gebonsd.’

5. Op de grond. Beneden in de Hoeksche Waard, heeft Leo den Hartog, die in de polder Nieuw-Bonaventura woont, het

schieten gehoord. Hij weet echter niet dat onmiddellijk na het luchtgevecht een gewonde inzittende van

het vliegtuig op zijn land is neergekomen. Korte tijd later wordt er op de deur gebonsd bij Cor Tuk, die

op Oud-Bonaventura 2 woont. Tuk opent de deur. Voor hem staat een man. Hij spreekt Engels, is drijfnat

en zijn broekspijpen zijn met bloed doordrenkt. Tuk verstaat de onbekende niet, maar begrijpt dat de man

iets te maken heeft met wat zich zojuist aan de nachtelijke hemel heeft afgespeeld. Tuk laat de vlieger

(het is Ronald Storr) binnen en brengt hem naar de keuken. Bij een nader onderzoek ziet Tuk dat de Brit

grote vleeswonden in zijn bovenbenen heeft. Hij bloedt hevig en dreigt steeds opnieuw in zwijm te

vallen. Hier is hulp nodig, de dokter moet gewaarschuwd worden. Als deze man onverzorgd blijft, zal hij

aan bloedverlies sterven. Tuk pakt zijn fiets en rijdt met de gewonde Ronald Storr op de bagagedrager

naar de bakkerij van Janus Bussing. Die heeft op dat moment een bezoeker, waarnemend commandant

van de Rijkspolitiepost opperwachtmeester Dries Smitshoek. Beiden zijn na een vluchtig onderzoek van

de wonden van Storr van mening dat de vlieger naar een arts moet.

Links De Luchtbeschermingsdienst van Vlaardingen meldt op 29 juni 1943 het neerstorten van een bommenwerper om 02.43 uur. Om 02.50 volgt een tweede melding. Gezien de windrichting kunnen we er vrij zeker van zijn dat het hier de

Lancaster betrof, die neerkwam in de polder Veerenambacht langs de Rijksstraatweg in Rijsoord. Rechts een schets van

de crash in polder Binnenland / Verenambacht langs de Rijksstraatweg in Rijsoord. De cirkel toont de plek waar het

toestel in de grond verdween. De punten tonen de plaatsen waar resten van de bommenwerper lagen. De pijl geeft de

vliegrichting vlak voor het neerstorten van de Lancaster

Onder deze omstandigheden kan de man niet verborgen worden. Op de bakkerskar van Bussing en begeleid door Smitshoek, wordt Storr naar dokter Van Waasbergen gebracht. Snel en vaardig reinigt de

arts de wonden en verbindt ze zo goed mogelijk. Vanuit de dokterspraktijk rijdt men Storr naar de ambtswoning van burgemeester Bolman van Strijen. Daar is gelegenheid om kort met elkaar te spreken. Smitshoek spreekt redelijk Engels en namens de burgemeester legt hij uit, dat het onmogelijk is de Brit uit handen van de Duitsers te houden. Zijn parachute is gevonden, verschillende bewoners van Strijen hebben al ruzie gemaakt om het bezit van het valscherm en er is al een stuk afgescheurd. Men weet ook dat hij zich hier ergens in de omgeving bevindt. Op hulp aan vijandelijke vliegers staat de doodstraf, de

Duitsers zijn onverbiddelijk, dat is in het verleden gebleken9. Storr begrijpt dat er niets aan te doen is en

knikt gelaten. Dan eet hij nog wat en probeert te slapen. Korte tijd later arriveren de Duitsers bij het huis van de burgemeester. Het is dan al laat in de middag van 29 juni. Ronald Storr wordt formeel gevangen

8 Volgens het KNMI in De Bilt was de lucht licht bewolkt en stond er een NNW wind met een kracht van 3-4 Beaufort. 9 Men herinnert zich met afgrijzen hoe in 1941 niet minder dan vijf mannen uit de Hoeksche Waard ter dood zijn veroordeeld en omgebracht wegens ‘Feindbegünsitgung, hulp aan de vijand’.

6

genomen en afgevoerd naar Dordrecht voor verder medisch onderzoek. Verlaten wij Ronald Storr en keren we terug naar de hevig brandende Lancaster. Nadat Storr het vliegtuig

verlaten heeft, vliegt de E for Easy, een vurig spoor achterlatend, terug naar het noordoosten, dezelfde

richting van waar het toestel is gekomen. De juiste omstandigheden aan boord kennen we niet. Ronald

Storr dacht bij zijn gesprek met de schrijver dat de meeste bemanningsleden bij de aanval door de Duitser

waren gedood en dat Pascoe niet meer in staat is geweest het vliegtuig nog te besturen. Dit blijft natuurlijk

speculatie. We weten alleen wat mensen op de grond hebben waargenomen.

Aan de Gebroken Meeldijk in Rijsoord, een dorp dat deel uitmaakt van Ridderkerk, woont het gezin de

Klerk. Ze zijn gewekt door het schieten en de knallen van het luchtafweergeschut. Vader de Klerk ziet

hoe vanuit de richting van de Hoeksche Waard een grote vuurstaart richting Rijsoord vliegt. Zijn dochter

Riet herinnert zich in 2007: ‘Vader riep: ‘Dat gaat niet goed!’ Het leek wel of het vliegtuig op ons huis

terecht zou komen. Maar het vloog met brullende motoren heel laag over de dijk, ik zie het nog voor me.

Terwijl het een lange staart van vlammen en rook achter zich sleepte verdween het in de richting van de

Rijksstraatweg en de Voorweg, waar ook mijn lagere school stond. Nog geen minuut later sloeg het met

een klap tegen de grond en zagen we achter de huizen een enorme vuurzee. Ik denk dat het op minder

dan 100 meter over ons huis kwam. We hebben altijd gedacht dat de piloot probeerde om in het open

veld te landen, maar dat weet ik natuurlijk niet zeker’.

De klok wijst ±02.50 uur de bommenwerper westelijk van de Rijksstraatweg in Rijsoord neerstort. Daar

waar de Voorweg uitkomt op de Rijksstraatweg, ± 50 meter van die weg, vinden de zes leden van de bemanning de dood. Zij hebben het vliegtuig niet meer kunnen verlaten. De vuurbal aan de nachtelijke

hemel is zo groot dat de uitkijkpost van de Luchtbeschermingsdienst in Vlaardingen het moet hebben

gezien. De diensthebbende luchtbeschermer vermeldt in zijn rapport: ‘02.50 uur: In het zuidoosten stort een

vliegtuig brandend neer. Het ontplofte onder het vliegen.’ Het is E for Easy geweest die hij zag.

De Ridderkerkse politie maakte een

proces-verbaal van het neerstorten van de

Britse Lancaster

Links: Een tiental inwoners van het dorp

Rijsoord verzamelen zich en in rond de

krater die bij de crash door de bommen-

werper in het land is gemaakt.

Rechts: Abusievelijk wordt ook de naam

van Ronald Storr op het massagraf in

Crooswijk vermeld.

6. De crash in polder Verenambacht. In 1998 zet de heer H.Tiemens zijn herinneringen aan die nacht op papier: ‘In de nacht van 29 juni hoorden

mijn broer en ik een vreselijk lawaai van vliegtuigmotoren met kort daarna een vuur en vlammen en dan

een vreselijke klap. We sprongen uit bed want wij woonden op nummer 315. We hebben het vliegtuig niet

gezien ook niet uit welke richting het kwam. Later hoorden we uit de richting Barendrecht. Wij gingen

7

direct naar buiten naar dat vliegtuig op ± 150 meter van ons huis. We konden niet meer doen. De kogels

vlogen ons om de oren en ontploften. We gingen weer naar huis om wat kleren aan te trekken. Maar omdat

de Duitsers er aan kwamen gingen we weer terug. Toen het licht werd zagen we tot onze schrik dat er

niemand meer leefde. Er lagen menselijke resten op de weg en het hing zelfs een stuk vlees in de bomen.

Het was verschrikkelijk om in te denken dat die stukken vlees eens jonge kerels geweest waren, dezelfde

als de mannen die ’s nachts overkwamen en die je soms hoog in de hemel als witte puntjes met een

rookstraat zag overvliegen. Ik werkte bij C.v.d.Berg, op wiens grond het vliegtuig was neergestort. Ik heb

nog geholpen om de stukken en brokken in aardappelkisten te doen. Je wist niet wat van wie was; je pakte

het op met een schep, de andere had een riek en zo deed je het in de kist. De Moffen staken geen hand uit

voor die jongens. Die liepen te commanderen en tegen de mensen te schreeuwen, maar die lui konden niet

gewoon praten’

Kort na de crash werd door een Brits vliegtuig een foto gemaakt van de omgeving ten oosten van Barendrecht. Links

van het midden onder is de krater zichtbaar van het neergestorte toestel.

De volgende morgen gaat ook Riet de Klerk langs de Rijksstraatweg naar de plaats waar het vliegtuig is

gecrasht. De dijk is aan één kant door Duitse soldaten afgezet en ze houden alle nieuwsgierigen tegen. In de

polder Verenambacht is een grote krater te zien. Dat is de plaats waar het vliegtuig is en de bemanning een

einde gevonden hebben. Riet de Klerk herinnert zicht de afschuwelijke scène: ‘Het was een enorm gat. Het

stonk naar benzine en vuur. Hier en daar lag iets onder lappen en doeken in aardappelkisten. Iemand

vertelde me dat het stukken waren van de lichamen van de piloten. Die jongens waren helemaal in stukken

en brokken geslagen. Je kon niet eens zien dat het mensen waren. Het waren gewoon losse stukken vlees.

Het was een vreselijk gezicht. Ik wist niet hoe gauw ik weer naar huis moest. Ik voelde me helemaal

misselijk. Er zijn een stel jonge jongens en meiden tot vlak bij het gat geweest. Ik had daar geen lust toe’.

Als de Duitsers de volgende dag de meeste stoffelijke resten in een aantal veilingkisten hebben verzameld,

brengen ze alles naar Rotterdam voor een snelle begrafenis. De meeste wrakstukken nemen ze mee en

verlaten dan de plaats van de crash. Na een paar dagen wordt het bouwland weer voor betreding vrij

gegeven. Nu wagen nog meer nieuwsgierige mensen zich dichterbij. Twee meisjes laten zich in de

krater op de foto zetten, terwijl anderen vanaf de bovenkant toekijken. Tiemens en de andere knechten

kunnen het werk op de akkers weer hervatten. Dat bestond voornamelijk uit het opruimen van verwrongen

metaal uit het grasland, dat niet gemaaid kon worden zolang er nog stukken van de bommenwerper

lagen. Ook de twee velden met koolzaad en met erwten moeten eerst helemaal doorzocht worden.

Tiemens herinnert zich nog met afschuw dat ook dan nog stukken vlees en andere resten gevonden

worden van wat hij noemt ‘die dappere mannen’. ‘Later, bij het met een sikkel snijden van het koolzaad,

vonden we nog een vliegerlaars. Daar zat een stuk been in. Ook vond ik een metalen

8

plaatje met een soort code en dat heb ik mee naar huis genomen en later aan de Engelsen gegeven die na

de bevrijding een onderzoek deden. Daar waren ze erg blij mee. Ook mijn baas van de Berg had iets

gevonden dat hij toen aan die militairen heeft gegeven.’

Het land van Cornelis van de Berg is door alles een woestenij geworden. De Duitsers hebben overal gegraven en gereden. Van de Berg heeft heel wat uren moeten besteden aan het egaliseren en opruimen

van zijn land. Je hoefde bij de Duitsers niet aan te komen voor schadevergoeding, herinnerde hij zich jaren later. Dirk Levering is op het moment van de crash 14½ jaar oud. Hij kwam vanaf de Krommeweg

naar de plek van het neerstorten, maar werd aan de Voorweg door de Duitse wachtposten tegengehouden. Ook hij kon pas bij de plaats komen toen de stoffelijke resten waren weggehaald. Dirk

helpt bij het transport van de metaaldelen. Hij verstopt een bijltje en een zijden vliegkaart in zijn karos10

, maar de Duitsers zijn niet gek. De hele kar wordt nauwkeurig onderzocht en de twee stukken contrabande

worden gevonden. Volgens Levering zaten de motoren zo diep dat de Duitsers die hebben laten zitten. Overigens werden bij het onderzoek naar het wrak door Kapitein Spiering van de Koninklijke

Luchtmacht geen motoren gevonden. Lange tijd was deze plek vanuit de lucht herkenbaar doordat het gewas er minder goed groeide. Nu staat niet ver van de plaats van de crash een monument. De werkelijke

crashplaats wordt nu bedekt door een grote bedrijfshal. Inmiddels zijn de stoffelijke resten van de bemanningen – of liever gezegd de lichaamsdelen die de Duitsers

ter plaatse hebben verzameld – overgebracht naar Rotterdam. Daar wordt op de Begraafplaats Crooswijk in een massagraf begraven, wat zij als de resten van de gehele crew beschouwen. Door de kracht waarmee de Lancaster bommenwerper is gecrasht, is het ondoenlijk gebleken de doden individueel te identificeren. Men kan zich daarnaast voorstellen dat op dat tijdstip van de oorlog de Duitsers niet echt moeite deden om tot een identificatie te komen. Volgens de bij onderzoek beschikbare documenten vond men slechts verminkte en verkoolde lichaamsdelen, die alle in één kist werden gedaan en begraven. Door het ontbreken van een

positieve identificatie werd aanvankelijk ook de naam van Ronald Storr op het graf vermeld11

. Dat zal later

nog leiden tot een vreemde verrassing.

Nadat hij was verbonden en gearresteerd werd Storr naar het RK ziekenhuis aan de Houttuinen in Dordrecht

gebracht. Daar lag hij enige tijd onder bewaking om via Amsterdam te worden afgevoerd in krijgsgevangenschap.

7. Gevangene.

Aanvankelijk wordt de gewonde Storr niet gekoppeld aan de bemanning van de neergestorte E for Easy. Hij

wordt eerst van Strijen naar het Rooms-Katholieke ziekenhuis aan de Houttuinen in Dordrecht gebracht. De

artsen onderzoeken daar zijn wonden en leggen nieuwe verbanden aan om zijn benen. In het ziekenhuis

komt wel een officier van de Luftwaffe bij hem langs, maar Storr kan en wil hem weinig vertellen. Hij

vertelt: ‘Ik leed helse pijnen en ik gedroeg me alsof ik niet aanspreekbaar was. De nonnen zorgden er voor

dat de Duitsers mij verder met rust lieten. Een van de religieuzen sprak Engels en zei vertelde me dat men

mij zo lang mogelijk hier wilde houden. Maar omdat er af en toe ook een Duitse dokter langs kwam konden

we dat maar een paar weken volhouden. Ik lag op zaal met Duitse militairen, die vriendelijk tegen me

waren. Landgenoten of andere Geallieerden heb ik in het ziekenhuis niet gezien’.

10 Een karos is een door een paard getrokken kleine melkwagen (informatie D. Levering). 11 Na de oorlog wees een onderzoek uit dat er nog altijd resten van de bemanning in de grond zaten.

9

Zoals eerder gezegd kunnen de artsen in het ziekenhuis niet voorkomen dat Sergeant Storr na enige tijd

wordt opgehaald. Storr werd naar een ziekenhuis van de Luftwaffe in Amsterdam12

gebracht. Hij is daar ongeveer een week geweest en werd er naar eigen zeggen goed behandeld. Toen men van mening was dat zijn verwondingen voldoende waren genezen, ging hij per trein naar Frankfurt. Ook daar gaat hij eerst weer naar een ziekenhuis, tot het moment dat hij zich voldoende kan bewegen met behulp van krukken. Eenmaal redelijk in staat om zelfstandig te lopen vertrekt hij naar Dulag Luft. Dit is de verzamelplaats voor alle

opgepakte geallieerde luchtmachtmilitairen. De Duitsers sluiten hem op in de ‘Cooler’13

. De bedoeling is om hiermee zijn moreel te breken en aan waardevolle informatie te komen. Maar Ronald, die een gewoon sergeant en boordschutter is, wordt slechts een keer verhoord; kennelijk is hij niet interessant genoeg. Na zes dagen opsluiting halen de Duitsers hem uit zijn cel en brengen zij hem naar het plein voor het kamp. Daar staat een grote vrachtwagen met een aanhangwagen. Vroeger is deze auto gebruikt voor het transport van vee, nu worden er bijna honderd Britse gevangenen in geperst. Van Frankfurt rijdt de combinatie naar een kamp in de buurt van Muhlberg aan de Elbe, Stalag IVB genaamd.

8. Stalag IVB14

.

Het duurt twee volle dagen voordat de veewagen met zijn lading bij het kamp arriveert. Storr en zijn

medegevangenen zijn de eerste Britten in het kamp. Het kamp ligt in het gebied ten zuiden van Berlijn, ten

noordoosten van Leipzig en noordwestelijk van Dresden, tussen de dorpen Burxdorf en Neuburxdorf

ongeveer 6 kilometer oosten van Mulhberg. Stalag IVb is een enorm groot kamp met ongeveer 16.000

gevangenen. De bevolking bestaat uit Russen, Serviërs en Fransen. Stalag IVb is een toonbeeld van grauwe

troosteloosheid. Op de kale vlakte staan vier houten barakken. De ramen zijn met prikkeldraad versperd.

Een versperring van prikkeldraad met wachttorens, sluit het kamp af van de buitenwereld. De barakken zijn

een paradijs voor ongedierte. In hun radeloosheid hebben Russen en Serviërs, die hun barakken moeten

verlaten om plaats te maken voor de Britten, alles ernstig verwaarloosd.

In het Operations Record Book van No.100

Squadron en van het vliegveld Grimsby lezen we

wat in Engeland bekend is over de crash van E

for Easy: Een overzicht van toestel en bemanning

en het tijdstip van opstijgen. Er is geen tijdstip

van terugkeer genoteerd.

Terwijl Storr in het kamp zit vecht Hans-Dieter Frank aan de nachtelijke hemel van Duitsland tegen de

steeds weer binnenvliegende bommenwerpers. Nu de Amerikanen overdag boven Duitsland dood en verderf

zaaien, moet hij ook bij daglicht opstijgen. De man die ED362 heeft neergeschoten, sneuvelt zelf op 27

september 1943, drie maanden nadat hij E for Easy heeft neergehaald, als hij in botsing komt met een

andere jager. Hij is dan commandant van I./NJG1. Bij een poging zich per parachute te redden valt hij

dood. Hij heeft 55 overwinningen geboekt. Zijn laatste slachtoffer was een Amerikaanse B-24 Liberator.

Foto's die Ronald na de oorlog mee naar huis brengt, tonen broodmagere vuile Russen, bedekt met zweren

en gehuld in allerlei lappen. De Britse gevangenen weigeren eerst de barakken te betrekken en dreigen het

Rode Kruis te informeren. Pas na lang aarzelen geven de Duitsers toestemming om de barakken te ontluizen.

Het helpt slechts korte tijd. Het kampleven is een aaneenschakeling van saaiheid en verveling.

12 Dat was het Wilhelminagasthuis. 13 In de cooler werden de vliegers in eenzame opsluiting vastgehouden voor ze werden ondervraagd. Van hier vertrokken de officieren en onderofficieren naar gescheiden gevangenenkampen. 14 Stalag IVB was het grootste krijgsgevangenkamp op Duitse bodem, Het werd gebouwd in september 1939. Tussen 1939 en 1944 werden er Polen, Fransen, Belgen, Nederlanders, Engelsen, Amerikanen, Joegoslaven, Slowaken, Australiërs, Zuid- Afrikanen, Italianen en Sovjets geïnterneerd. Op 23 april 1945 werd het kamp bevrijd door het Rode Leger. 3000 gevangenen

waren toen bezweken aan ziekte en de omstandigheden. Zij zijn begraven in Neuburxdorf. Tussen augustus en september 1945

werd het kamp klaargemaakt om hergebruikt te worden als NKVD-kamp Speziallager Nr.1 Mühlberg. Meer dan 6700 mensen stierven in dit kamp en zijn in de buurt begraven. In 1948 werd het kamp opgeheven. Er zijn nu alleen nog wat fundamenten

over van het kamp.

10

Reveille, appel, zoekacties en Duitse plagerijen. Rodekruispakketten en sigaretten zijn de hoogtepunten in

het leven van de gevangenen. Sommigen proberen de Duitsers dwars te zitten door nergens aan mee te

doen, anderen geven de voorkeur aan lijntrekken. Weer anderen, Ronald's vriend Terry Hunt is er één van,

zetten de oorlog achter de tralies op hun eigen houtje voort. Terry weet door een Duitser af te persen een

camera te bemachtigen. Met eindeloos geduld holt hij een Bijbel zo ver uit, dat de camera erin past. Met de

Bijbel onder de arm – de andere gevangenen noemen hem ‘The Preacher’ – loopt hij door het kamp en

maakt hij foto's van de misère die hij om zich heen ziet. Sommige Duitsers menen dat Terry Hunt langzaam

gek begint te worden. Langzaam bouwt hij een grote verzameling negatieven op. De filmrolletjes versiert

hij bij een Duitser, die verzot is op chocolade. Pas na zijn thuiskomst in 1945 zal Terry Hunt het resultaat

van zijn ‘foto-oorlog’ kunnen zien.

De familie van sergeant Moulton krijgt op 12, 13 en 14 juli brieven van het squadron, het ministerie van lucht-

vaart en het Casualty Department dat op het ergste moet worden gerekend.

‘Eénentwintig vliegtuigen stegen op voor een aanval op een doelwit in Keulen. Zeventien vliegtuigen

voerden met succes hun missie uit en twee werden

gedwongen deze af te breken, een wegens een

technisch probleem en de andere door ziekte van de

navigator. De twee overige vliegtuigen (P/O Pascoe en

crew en W/O Gray en crew) keerden niet terug’.

28/29.6.43. Voor de eerste keer vloog No.100 Squadron met meer toestellen dan welk ander

Squadron in de Group. De reden was de aanval op

Keulen door 21 vliegtuigen. Ze stegen op tussen

22.47 en 00.01 uur en hoewel er twee verloren gingen,

keerden de rest terug tussen 00.08 en 04.31 uur.

11

In het kamp doet Store een poging in contact met zijn familie te komen. Hij krijgt een ingeving en stuurt

een brief naar de Irvingfabrieken, fabrikant van de parachute waaraan Store zijn leven te danken heeft:

‘Mijnheer, ik, Sergeant Ronald Storr 1303434 heb, terwijl ik een missie vloog, de gelegenheid gehad

mijn leven te redden met een van uw parachutes en wil me dus aanmelden voor het lidmaatschap en de

erbij behorende onderscheiding van de Caterpillar Club. Wilt u die sturen naar Mrs. Storr, 63 Everett

Street, West Hartlepool, Durham. Met dank voor uw medewerking verblijf ik, Hoogachtend, R.G. Storr.’

Tot Storr’s verbazing komt de brief inderdaad bij de fabriek aan. Kort daarop krijgt ook zijn moeder

te horen dat haar vermiste zoon gezond en wel in Duitsland zit. Zo is Ronald Storr’s plannetje om via

Irving Ltd zijn familie te waarschuwen dat hij ongedeerd is toch maar gelukt. ‘Ik had het gevoel alsof ik

in mijn eentje de Gestapo te slim was afgeweest’, vertelde hij de schrijver in 1998.

De hoofdpoort van Stalag IVb. Aanvankelijk kwamen de krijgsgevangenen kijken als aflossing van de wacht

plaats vond. Ronald Storr herinnerde zich dat de mannen zich dan zo rumoerig gedroegen en zulke obscene taal

uitsloegen dat de commandant bevel gaf dat de gevangenen bij de aflossing in hun barakken moesten blijven.

Een van de pesterijen bestond uit het luidkeels schreeuwen van de Duitse bevelen op de verkeerde momenten.

De houten barakken. Rode Kruispaketten werden door de Duitsersstreng gecontroleerd op verboden zaken,

die bij een ontsnapping nuttig konden zijn.

In sommige kampen zijn er pogingen van gevangenen om te ontsnappen. Slechts een enkeling slaagt erin

langere tijd uit handen van de Duitsers te blijven. Het ontsnappingswerk is in Stalag IVb minder goed

georganiseerd dan in Stalag Luft III Sagan, waar men voortdurend bezig is met het uitvoeren van allerlei

voorbereidingen die tot ontsnapping zouden kunnen leiden. Een ‘Great Escape’ zal nooit plaatsvinden. De

Duitsers treden onverbiddelijk op. Een militair wordt doodgeschoten als hij cokes van een vrachtauto steelt,

In 1980 herinnerde Ron zich

hoe hij met opzet zo lelijk keek

als hij kon. Vanuit het kamp

stuurde Storr een brief naar de

Irving fabriek om hen te danken

dat hun valscherm zijn leven

redde. Zo komt zijn moeder te

weten dat hij nog in leven is.

12

die voor de Duitse verwarming bedoeld is. Een andere gevangene overlijdt wanneer de schutter van een

laag overvliegende Ju88 een salvo afvuurt in het kamp. Met het voortschrijden van de oorlog worden de

rantsoenen minder. Rodekruispakketten komen niet of nauwelijks meer aan. De kampbevolking, die uit

velerlei verschillende nationaliteiten bestaat, houdt zich van elkaar afzijdig. Er is vrijwel geen onderlinge

samenwerking en iedere nationaliteit houdt zich alleen bezig met de eigen mensen. Sommigen hebben het

redelijk. Zo zijn er regelmatig voedselzendingen voor de Deense politiemensen die in het kamp zijn als

gijzelaar. De Nederlanders krijgen ook redelijk wat hulp. Maar de Serviërs en de Polen krijgen alleen maar

‘Duits’ voedsel. Het allerslechts gaat het met de soldaten van het Sovjetleger. Veel Russen zijn in de tijd dat

Storr in het kamp zat de hongerdood gestorven. Woedend en machteloos moeten de Britten toezien, hoe de

Duitsers de Russen treiteren en zelfs doodschieten. Het gerucht gaat dat bij nadering van het Rode Leger

alle Russen gedood zullen worden.

Op de door Storr genomen foto zien we de begrafenis van een omgekomen gevangene. De Luftwaffe toonde bij de

begrafenissen respect en namen op verzoek van de Britse Senior Officer niet deel aan de plechtigheid. Ook maakte

Storr foto’s bij een bombardement door de Amerikanen op Mühlberg.

Terry Hunt, bekend als ‘The Preacher’ Hunt en zijn in een Bijbel verstopte fototoestel. De Duitsers waren er

van overtuigd dat hij aan godsdienstwaanzin leed en lieten hem begaan.

In de winter van 1944/1945 is het rantsoen nog te veel om te sterven, maar te weinig om te leven. Als de

oorlog ten einde loopt en de Duitsers steeds verder uit het Oosten worden verdreven en er steeds meer

geallieerde soldaten uit het westen gevangen worden genomen, wordt het aantal krijgsgevangenen zo groot

dat de Duitsers de hoeveelheid niet meer aankunnen. Dit heeft tot gevolg dat er veel meer gevangenen

zitten dan waarop het kamp berekend is en er een groot tekort aan bedden, dekens, kleding en bovenal

voedsel ontstaat. Een grote groep gevangenen bestaat uit militairen die zijn gevangen genomen tijdens de

gevechten rond Arnhem. Hoewel zij redelijk doorvoed zijn, moeten de gevangenen plaats krijgen in barakken

die al overvol zijn. De hygiëne wordt steeds minder gehandhaafd en er ontstaat moedeloosheid.

In Stalag IVB raakt Storr betrokken bij acties om de Duitsers later te kunnen confronteren met hun behandeling van de gevangenen. Hij wordt lid van de ‘Geheime Dienst’. De leiding van de Groep berust bij

een zekere Terry Hunt, die door de Duitsers ‘der Pfarrer’, de dominee wordt genoemd. Hunt loopt de hele

dag door het kamp met een Bijbel in zijn hand. Luidkeels roept hij Bijbelteksten en overal houdt hij een

soort preken. De kampleiding is er van overtuigd dat Hunt aan godsdienstwaanzin lijdt en laat hem begaan.

Wat de Duitsers niet weten is dat hij in de Bijbel ruimte heeft gemaakt voor een Leica camera die de Britten

van een Duitse korporaal hebben gekregen. De Duitser had aanvankelijk van de vriendelijke Brit sigaretten,

13

chocola en koffie aangenomen, maar was na enige maanden onder druk gezet door te dreigen hem wegens

zwarte handel bij de kampcommandant aan te geven. Wetend dat dit vergrijp zal leiden tot overplaatsing

naar het front laat de Duitser zich chanteren en brengt hij filmrolletjes mee als Hunt die vraagt. Bovendien

is er een zender en ontvanger in het kamp, die door een paar radiotelegrafisten is gebouwd en waarmee de

gevangenen het nieuws van de oorlog elke dag kunnen volgen.

Storr blijft in Stalag IVB tot de Russen het op 29 april 1945 bereiken. De bevrijding van het kamp maakt

diepe indruk op Ronnie Storr. De Russen blijken keihard op te treden en hebben geen genade voor de

Duitsers. Hij herinnert zich: ‘Op een dag, toen de gevangenen wachtten op het signaal voor het appèl, bleef

het uit. Sommigen verlieten voorzichtig hun barak en zagen dat de wachttorens verlaten waren. Buiten het

kamp reden mannen op kleine paarden. Het waren Kozakken die op verkenning waren. Een enkele Duitser

werd door hen meegesleept. Toen de Kozakken het kamp binnentrokken, maakten ze korte metten met de

bewakers. Onder het gejuich van de krijgsgevangen Russen werden de Duitsers op de appelplaats met

zwaarden van de Kozakken eenvoudig gedood door hen te onthoofden. De Fransen, Britten en Italianen

(die gekomen waren nadat Italië voor de geallieerden had gekozen) gaven de Duitse doden een fatsoenlijk

graf. De bevrijde Russen stroopten de omgeving af. Geen enkele Duitser, man of vrouw, was voor de met

haat vervulde Sovjets veilig. Terwijl wij toekeken reden de Russen weg met hun typische door een paardje

getrokken wagens, gevuld met buit, zoals radio’s grammofoons, telefoons, keukengerei, klokken en allerlei

andere voorwerpen. Hun armen waren bedekt met horloges, uit hun zakken puilde tafelzilver.

Door de Duitse bewakers eerst te paaien met sigaretten, koffie en chocolade, en ze daarna te chanteren, hadden de

gevangenen de beschikking over een zend/ontvanger en fototoestellen. Ronnie Storr was één van de mannen die het

leven in het kamp fotografeerden.

In een apart deel van het kamp bevonden zich Russische gevangenen. Zij leefden onder onmenselijke condities.

Een van de gevangenen, Phil Green, ook een onderofficier van de RAF, schrijft jaren later voor de BBC

een verhaal over de bevrijding van Stalag IVB: ‘Aanvankelijk is er een en al verwarring. Zodra we vrij

waren verlieten de Russische gevangenen als eersten in massa’s het kamp en gingen op zoek gingen naar

voedsel, vrouwen en buit. Het was hen vooral te doen om vlees. Omdat de burgers van Mülhberg niet

helemaal ten onrechte gevlucht waren toen de eerste Russische waren binnengetrokken, hadden de tientallen

uitgehongerde gevangenen vrij spel en het duurde niet lang of in de verre omgeving was geen

14

koe, paard, schaap, varken of kip meer te bekennen. Van verkrachtingen hebben we nooit iets gezien; er

werden wel verhalen verteld over de vreselijke wraak van de gevangenen. Op de eerste avond van de

vrijheid aten velen van ons voor het eerst weer vlees. Maar vooral de Russen aten zich bijna dood. Ik zie

nog twee grote ketels staan op een laaiend vuur, van hout van een inmiddels vernielde barak, waarin

grote bloederige stukken schapenvlees werden gegooid en er half gekookt weer werden uitgehaald en

door de Russen naar binnen gewerkt. Het gevolg was dat er in de daarop volgende dagen heel wat

gevangen stierven, de zich na hun bevrijding tijdens hun rooftochten letterlijk hadden doodgevreten. De

eerder aangekomen Kozakken deden niets om ons te helpen. Om te eten hadden we alleen de nog

resterende Rode Kruispakketten en het eten dat wij in huizen en boerderijen ‘vonden’. Enkele weken

eerder was er een zending afgeleverd die bestemd was voor Brits-Indische gevangenen, van wie er maar

ongeveer 150 in het kamp waren. Sommige etenswaar zoals chupattis, ingeblikt vlees met kerrie, ghee

(een soort vet) en allerlei andere exotische voedingsmiddelen werden door de Brits-Indiërs omgetoverd

tot eetbare, maar vreselijke hete stoofpotten

Deze vreemde periode duurde ruim een week, van eind april tot het einde van de eerste week van mei,

toen de gevangenen hoorden dat Hitler dood was en dat de Duitsers zich onvoorwaardelijk hadden

overgegeven aan de Geallieerden. Toen kregen ze opeens te horen dat het tijd was om te vertrekken. Ze

moesten hun weinige bezittingen inpakken en maakten zich klaar om de Elbe over te steken. Het was de

bedoeling dat zij naar de stad Riesa aan de westelijke oever zouden gaan. De afstand van het kamp naar

de rivier was ongeveer 25 kilometer en de mannen kregen te horen dat zij wegens gebrek aan auto’s

moesten lopen. De Elbebrug zou nog te passeren zijn. Die nacht zetten de Russen met mitrailleurs

gewapende soldaten op de wachttorens. De ex-gevangenen protesteerden hevig, maar de protesten werden

terzijde geschoven. Zij moesten eerst wachten op een medische controle en de gewapende bewakers stonden

daar om de hen te beschermen tegen een eventuele Duitse tegenaanval. Storr en de anderen vertrouwden

het helemaal niet. Na hevige woordenwisselingen gaven de Russen uiteindelijk toe. Zonder enig voedsel

dan wat nog voorradig was marcheerden de Engelsen samen met de Fransen de poort van Stalag IVb uit.

De Denen en de Nederlanders volgden, korte tijd later gevolgd door de Fransen. De Serviërs en Italianen

waren minder gelukkig; zij moesten achterblijven. De Russen wilden de Serviërs aan Tito uitleveren en

met de Italianen hadden zij ook nog een appeltje te schillen omdat deze met de Roemenen en de Duitsers

aan het Oostfront hadden gevochten. Het feit dat Italië inmiddels de kant van de Geallieerden hadden

gekozen interesseerde de Russen totaal niet.’

Een door een Geallieerde verkenner gemaakte foto van

Stalag IVB in de buurt van Mühlberg. Duidelijk zijn aan

de rechterzijde van de foto het kamp en de vele barakken

te herkennen. Na de oorlog zullen de Russen het kamp

voor eigen gebruik overnemen. Daarna dient het nog

geruime tijd als ‘bewaarplaats’ voor mensen die in de

ogen van de regering van de DDR niet aan de

socialistische normen voldoen.

9. Op weg naar huis. Het ging de gevangen alleen nog maar om een zo snel mogelijk te beginnen mars naar huis, weg uit

Mühlberg. Toen ze na een dag lopen in Riesa aankwamen bleek daar een Duitse kazerne te zijn, met een ziekenzaal, waar een Engelse dokter de scepter zwaaide. De militairen die fit genoeg waren zochten zelf

onderdak in de stad. Ronnie Storr herinnert zich dat dat heel eenvoudig ging: ‘Je stapte een Gasthof of een huis binnen, vertelde de eigenaar dat je een bed wilde, een maaltijd en een bad en geen Duitser die de

moed had om te protesteren. Ik zal nooit de veren dekbedden vergeten, die heel anders waren dan die dunne paardendekens van het kamp en de heerlijke bedden met dikke matrassen, een ongekende luxe na

15

de planken waarop ik sinds augustus 1943 had gelegen’. Maar ondanks de relatieve luxe wilden de

Britten zo snel als kon over de Elbe. Onder zijn jas had Terry Hunt zijn rollen negatieven en die wilde hij

onder alle omstandigheden meenemen naar de eigen linies. Toen de groep de rivier Elbe bereikte en via

de brug naar het Amerikaanse gebied wilde trekken, hielden de Russen hen weer tegen. Bewaakt door

een groep met machinepistolen gewapende soldaten moesten de Britten toelaten hoe zij een voor een

weer gefouilleerd werden. Ditmaal heet het dat er Duitse nazi’s tussen de gevangenen zouden zitten.

Ronald Storr, Terry Hunt en drie anderen wisten echter uit de ring van militairen te ontsnappen en staken

in de nacht de Elbe over om in westelijke richting te gaan.

Pas veel later werd het duidelijk waarom de Russen op allerlei manieren de repatriëring hadden

gesaboteerd. Om er zeker van te zijn dat alle zich ten westen van de Elbe bevindende Russen zouden

worden uitgeleverd, mochten er elke keer evenveel Geallieerden naar het westen als er Russen naar het

oosten gingen. Op een zeker moment leken de Sovjets tevreden te zijn want op een grote weide werden

masten met vlaggen neergezet, hielden hoge officieren toespraken en waren ze vrij. De Amerikanen

zorgden van nu af voor hun landgenoten, de Britten en de andere westelijke ex-krijgsgevangenen. Zij

werden allemaal weer in vrachtauto’s geladen en kregen te horen dat ze naar een opvangkamp bij het

vliegveld van Halle zouden worden gebracht. Hunt en Storr hadden geen zin om weer gecommandeerd te

worden. Zij besloten zelf op weg te gaan. Na een lange dag vonden zij in de schuur van een boerderij een

auto die zij onmiddellijk in beslag namen. Met benzine die ze ‘geregeld’ hadden reden ze van Riesa naar

Halle. Dat bleek achteraf niet zonder gevaar te zijn. Vlak voordat ze Halle bereikten vlogen hen de

kogels om de oren. Al snel bleek dat ze werden gemitrailleerd door een Amerikaanse tank, die de auto

voor een vijandelijk voertuig hadden aangezien. Hunt en Storr gingen met de handen in de lucht naast de

auto staan tot de tank hen had bereikt. Toen bleek dat de eigenaars van de Duitse auto in werkelijkheid

Britse ex-gevangenen waren, openden de Amerikanen alle registers van hartelijkheid. De Britten werden

onthaald op eten, sigaretten en drank, die kennelijk onbeperkt voorradig was in de Duitse huizen. Beladen

met Amerikaanse geschenken arriveerden Hunt en Storr bij het vliegveld Halle. Op het veld stonden

rijen met Dakota transportvliegtuigen met grote groepen wachtende reizigers er omheen. De toestellen

zouden de ex-krijgsgevangenen naar Brussel vliegen en vervolgens naar Engeland. In een nog redelijk

intacte hangar kregen de mannen gelegenheid om zich te wassen, werden ze door militaire artsen nog een

keer bekeken en daarna stelden ze zich op in lange rijen om bij grote veldkeukens hun eerste

Amerikaanse maaltijd te krijgen. Storr was verbijsterd bij het zien van de grote schalen met vierkante

plakken cake. Een van de Amerikanen was even verbijsterd en zei: ‘Hebben jullie nog nooit wittebrood

gezien?’

Als het kamp eenmaal bevrijd is komen van overal geallieerde vlaggen tevoorschijn. Rechts Een van de Russische

ambulances die in Stalag IVB de zorg voor zieken en verzwakten moeten verzekeren. In totaal waren er voor de hele

bevolking vier ambulances beschikbaar….

Van Halle naar Brussels was maar een uur vliegen. En Hunt en Storr keken hun ogen uit toen ze tijdens

het eerste deel van de vlucht de enorme verwoestingen zagen van de Duitse steden. Het meest werd Storr

geraakt toen ze laag over Keulen vlogen. ‘Alleen de kathedraal bij de rivier was nog heel. Voor de rest

zag ik alleen maar puinhopen. Dat zicht op de stad deed me eigenlijk niets. Veel meer werd ik gegrepen

door de gedachte dat boven deze stad alle ellende was begonnen: de aanval van de Duitse nachtjager, de

brand, de crash en mijn krijgsgevangenschap.

16

De volgende morgen steeg het vliegtuig weer op van Brussel en landde het op het vliegveld Manston in

Kent. Omdat de militairen niet meteen naar huis konden, werden ze naar Ramsgate gebracht in afwachting

van de treinreis naar Canterbury en Londen. Een van de herinneringen van Storr was de hernieuwde

kennismaking met een Engels glas bier. Toen hij daarna zijn geld op de toog legde keek de kroegbaas

hem aan en zei: ‘Ik kan geen geld van u aannemen, sergeant. Het is mij een eer u te bedienen’. Het was

de eerste keer dat Ronnie een goed gevoel had na twee jaar gevangenschap. De volgende ochtend

brachten vrachtwagens van het Britse leger de mannen naar Canterbury. Van daar ging het per trein naar

Londen. Een dag later klopte Sergeant Ronnie Storr op de deur van zijn ouderlijk huis in Everett

Street 63, West Hartlepool. De oorlog was voorbij. Omdat Storr niets meer van zijn vrienden had gehoord

en geen van de andere onderofficieren in Stalag IVB waren gekomen, vreesde Ron het ergste. Pas in

Engeland hoorde hij dat hij van de zeven de enige overlevende was. Dit trieste nieuws veroorzaakte een

zware crisis, gepaard gaand met een alles overheersend schuldgevoel om zijn overleven. Het duurde

lang voor Storr de moed had contact te zoeken met de familieleden van Pascoe, Gentle, Wheeldon,

Reffin, Wood en vooral van zijn vriend Douggie Moulton.

Het Capitol-theater in Riesa werd één van de overnachtingsplaatsen voor de Britten. De bruggen waren wel zwaar

beschadigd, maar men kon de rivier hier wel oversteken.

Op het vliegveld van Brussel worden de bevrijde gevangenen nog

eens ontluisd. Ze krijgen een warme maaltijd en een schoon

uniform. Ook wordt aan de ex-gevangenen wat geld gegeven voor

hun aankomst in Engeland. Doris Clare Zinkeisen maakte

daarvan dit schilderij, dat de titel kreeg: ‘Feeding PoWs in

Brussels’.

10. De afloop. Na de oorlog schrijft de hoofdagent van politie in Ridderkerk J. Florijn, een rapport over de boven zijn

gemeente afgeschoten geallieerde vliegtuigen 15

. Over bommenwerper E for Easy schrijft hij het volgende: ‘(In de nacht) van 28 op 29 juni 1943 werd een 4-motorig Canadees vliegtuig afgeschoten, dat terecht gekomen is op een stuk bouwland van de landbouwer Cornelis van den Berg in de polder ‘het Binnenland van Barendrecht’. Hierbij zouden zes personen zijn omgekomen. Een persoon zou met een parachute

boven de gemeente Strijen zijn uitgesprongen en daar door de Duitsers krijgsgevangen zijn gemaakt16

. De resten van de te Rijsoord omgekomen vliegers zijn door de Duitsers geborgen en daarna

15 Rapport No. 37-45 aan den heer Inspecteur van Politie alhier, 16 oktober 1945. Hij noemt in dit rapport ook een crash van

een Brits vliegtuig op 11 of 12 mei 1940 en van de Lancaster van No.50 Squadron op 2 maart 1943 aan de Pruimendijk in de

polder Oud-Reijerwaard. Het is niet bekend hoe de politieman wist dat Storr was geland in de Hoeksche Waard. 16 Dat was sergeant Ronald Storr.

17

weggevoerd’. Twee maanden voor dit rapport wordt door de Britse autoriteiten een onderzoek ingesteld

naar de crash van ED362. Op 10 augustus 1945 stuurt No.5 Section (Holland) van de Missing Research

and Enquiry Service van de RAF vanuit Den Hang een brief naar het Britse Ministerie van Luchtvaart:

‘Het eerste contact werd gemaakt op de begraafplaats Crooswijk en in een gesprek met de directeur van

de begraafplaats werd mij verteld dat de resten van de lichamen van twee vliegers door de Duitsers voor

begraving naar het kerkhof werden gebracht. Er was geen andere informatie dan dat het de resten waren

van de bemanning van een Lancaster, die was neergestort nabij Ridderkerk in de nacht van 28 op 29 juni

1943. De lichamen waren volledig verkoold en aan stukken gereten. Identificatie was onmogelijk want er

waren geen herkenningsplaatjes op de resten van de lijken. Omdat ik verder geen informatie kon vinden,

ben ik zelf de graven gaan bekijken. Ik vond de graven en ze zagen er keurig netjes uit, er lagen bloemen

bij en op de houten kruisen was de Union Jack geschilderd. Er stond in de kruisen ‘Onbekende vlieger

RAF 290643, Ridderkerk’. Ik nam daarop contact op met burgemeester L.van Wingerden, Oranjestraat

53, Slikkerveer, die zo goed was mij naar de plaats van de crash te brengen, op 12 km ten westen van

Ridderkerk, namelijk een aardappelveld.

Een koepel bedekt het monument dat aan ED362 herinnert. Op de groene marmeren steen staan de namen van de

gesneuvelden en die van overlevende Ronald Storr geschreven. Een plaquette vertelt hoe op 29 juni 1943 de

Lancaster neerkwam. Het monument werd op 21 september 2003 door burgemeester drs. J.B. Waaijer onthuld.

Alles wat ik zag, was een stuk van ± 15 meter in doorsnede, waar het gewas minder dik groeide dan op andere plaatsen. Volgens de burgemeester en zijn assistent, die zich bij ons bevonden, was de kracht van

het neerstorten zo groot dat het vliegtuig zich tot een diepte van 5-7 meter in de grond had geboord en was versplinterd. Vlammen waren gezien maar er was geen explosie gehoord. F/S Storr moet eerder zijn

gesprongen, omdat alleen de lichamen van bovengenoemde bemanningsleden in de nabijheid van de crash waren gevonden. Niemand had gezien dat de Duitsers andere lichamen hadden meegenomen of

moeite hadden gedaan wrakstukken van het vliegtuig op te graven. Het veld was geëgaliseerd en zoals gezegd, groeien er aardappels, dus kan gevoeglijk worden aangenomen dat de resterende vier lichamen

nog altijd in het wrak begraven liggen, diep onder het aardoppervlak.’ Op 29 oktober 1945 worden de bevindingen door Flight Sergeant Annand van het No.14 Police Detachment van de RAF bevestigd,

nadat hij met Squadron Leader Ridcal van 5MRES en Corporal Darr van de RAF Police een laatste onderzoek heeft ingesteld. Ook Annand zegt niet te weten wie op Crooswijk liggen. Als Storr na de

oorlog weer in Engeland terugkeert, doet ook hij pogingen te weten te komen wat het lot van de andere

leden van de bemanning was. Hij schrijft een brief aan de gemeente Strijen, van waar men Rotterdam

benadert17

. De gemeente Rotterdam antwoordt dat ‘de overblijfselen der inzittenden van het door U bedoelde neergestorte Britse vliegtuig, welke nagenoeg geheel waren verminkt en verbrand, op de

Algemene Begraafplaats Crooswijk te dezer stede ter aarde zijn besteld’.

Het zal daarom altijd een vraag blijven of in Crooswijk de resten van twee, vier, dan wel van zes mannen

een laatste rustplaats hebben gevonden. Kort voor 2000 overlijdt Ronald Storr, de man die in Rotterdam

zijn eigen graf zag. Hij heeft ook nog de plaats gezien waar zijn vrienden te pletter vielen. Van wat volgt

kan hij geen deel meer uitmaken. Maar dat laat onverlet dat men in de gemeente Ridderkerk de plaats des

onheils niet wil laten verdwijnen onder de bouwwerken van de economische groei en vooruitgang. Lang

geleden is immers besloten de plaats waar het vliegtuig crashte en zijn zes kameraden het leven verloren

als oorlogsgraf te beschouwen. Op de plaats van de crash is een mooi monument opgericht, dat

17 Brief van de burgemeester van Strijen van 12 september 1946.

18

geadopteerd is door een plaatselijke basisschool en waar de bemanning wordt herdacht top de

jaarlijkse veteranendag. Daarbij zijn behalve mensen uit de directe omgeving ook

vertegenwoordigers van de gemeentes Ridderkerk en Barendrecht, de Britse en Canadese

militaire attachés, vertegenwoordigers van Defensie, veteranen, belangstellenden en

schoolkinderen aanwezig. Elk jaar komt men daar nu samen en vindt een stijlvolle plechtigheid

plaats.

Met de uitbreiding van het logistiek areaal in Barendrecht en Ridderkerk voor expansie van het

bestaande bedrijventerrein werd besloten een bodemonderzoek in te laten stellen. Op de huidige foto

zijn zowel het nieuwe terrein in de foto te zien als de globale crashplaats en de locatie van het

monument. Op de crashplaats van 29 juni 1943 zijn inmiddels bedrijfshallen gebouwd.

De omgeving is volledig veranderd. Waar eens vruchtbare landbouwgrond was staan nu enorme

loodsen van bedrijven die actief zijn in de logistieke afhandeling van groenten en fruit die

via de Greenery en andere bedrijven in deze sector hun weg vinden over de hele wereld. Met

de uitbreiding van dit economisch waardevolle gebied wordt in de komende tijd door het bedrijf

Saricon, dat gespecialiseerd is in bodemonderzoek, en dat grote expertise heeft op het gebied

van de luchtoorlog, een onderzoek gedaan naar eventueel nog traceerbare delen van Lancaster

ED362, HW-E for Easy van No.100 Squadron. Zo blijft geschiedenis realiteit en zo blijven

ook de mannen die zeventig jaar geleden hun leven gaven in onze herinnering. Het is een

treffend bewijs dat de steeds voortschrijdende uitbreiding van economisch waardevolle

gebieden niet gaat zonder de vaak bittere herinneringen aan tragische gebeurtenissen uit de

Tweede Wereldoorlog.