De bouw van burgerlijke openbare werken in Nederlands-IndiëIndische SchoolTong Tong Festival, Pasar Malam Besar Bibit-Theater, 22 mei 2008, 19-19h45

Dr Wim RavesteijnDocent Techniekgeschiedenis, TU DelftW.Ravesteijn@tbm.tudelft.nl

Nederlandse ingenieurswerken in Indië (1942)• moderne irrigatiesystemen voor 1,5 miljoen hectare

landbouwgrond; bijna tweevijfde van Nederland

• 7.500 kilometer spoorwegen; Nederland had in 1940 minder dan de helft

• 70.000 km wegen; 1,7 maal de omtrek van de aarde

• talloze verkeers- en spoorwegbruggen

• een aantal internationale havens, onder meer te Medan, Batavia en Surabaya

• 140 drinkwatervoorzieningen, merendeels in steden op Java

• talloze bijdragen op het gebied van architectuur en stedenbouw

Niet bereikt (1942)

• Op Java en Madoera bleef 2 miljoen hectare rijstvelden onder Javaanse bevloeiing!

• Javaanse steden kregen drinkwatervoorzieningen; elders veel minder

Historische kader

Nederlandse ingenieurs opereerden onder• exploitatieregime (Cultuurstelsel, Batig Slot

Politiek)• ontwikkelingsregime (Ethische Politiek)

In het kader van • koloniale staatsvorming (1800-1945)• de integratie van Indië in het groeiende

wereldhandelsnetwerk (1600-1945)

Ontwikkeling ingenieurswerken

• Openlegging en exploitatie van het binnenland met verharde wegen en (na 1870) spoorwegen – vervoersysteem.

• Latere zorg voor de bevolking uitte zich in werken m.b.t. irrigatie en drainage, drinkwater, ‘assainering’ en stedelijke bandjirbescherming – watersysteem.

Indische staat en waterstaat

• 1854 vijf directeuren van algemeen burgerlijk bestuur, waaronder Openbare Werken

• 1866 departementen, waaronder het Departement van Burgerlijke Openbare Werken (BOW)

• Na 1900 departementen van Landbouw, Nijverheid en Handel en van Gouvernementsbedrijven

Aangepaste technologie

• Tropische geografische omstandigheden

• Koloniale klassenmaatschappij

• Culturele ontmoeting van Oost en West

Tropische omstandigheden• Ruw, bergachtig terrein in het binnenland

• Hoge temperaturen

• Java beheerst door moessonwinden met een droge en natte periode; laatste met hinderlijke bandjirs.

• Vulkanisme en aardverschuivingen zorgden voor verraderlijk landschap

• Kustvlaktes: hoge slibgehalten in de rivieren vanwege erosie en lahars (zand- en slikstromen door vulkaanerupties en stortregens).

• Grote bevolkingsgroei op Java en de dunbevolkte Buitengewesten.

• Oerwoud met bedreigende, nu veelal bedreigde diersoorten.

• Enorme uitgestrektheid van de archipel (50x Nederland) zorgde voor communicatieproblemen.

Problemen voor ingenieurs

• (Spoor)wegingenieurs: steile berghellingen en scherpe bochten.

• Bruggenbouwers: diepe ravijnen en de snelstromende rivieren.

• Haveningenieurs: grote slibafvoer.

• Irrigatie-ingenieurs: te weinig of teveel water.

• Gezondheidsingenieurs en de stedenbouwers: grote bevolkingsgroei.

Tropische techniek

• Nieuwe Nederlandse technologieën kwamen tot ontwikkeling: irrigatie en waterkracht.

• Bestaande technieken vereisten soms creatieve oplossingen, bijv. ‘vrije uitbouw’ van bruggen.

Koloniale klassenmaatschappij

• Autochtone bevolking werd beschouwd als categorie, Europeanen als verzameling individuele burgers.

• Bijv. collectieve drinkwater-tappunten voor de lokale bevolking.

Goedkope arbeid

• Herendiensten

• Werkte arbeidsintensieve bouw- en productiemethoden in de hand

• Bijv. brug op een fundering van ‘met de hand in te draaien’ stalen schroefpalen

Technologie en cultuur

• Nederlandse of de Europese cultuur was in het begin één meer in de lappendeken van culturen in de archipel.

• Westerse cultuur technologisch georiënteerd. Indische techniekontwikkeling gebaseerd op technisch-wetenschappelijke Westerse kennis.

Plaatselijke kennis

• Technologie van kleine waterreservoirs (wadoeks) in de Solovallei.

• Traditionele watermeester (oeloe oeloe) maar los van het dorpsbestuur.

Verwestersing

• Ethische Politiek was gebaseerd op een ‘moderniseringsmissie’ waarin de technologie een bepalende rol speelde.

Geen industrialisering

• Technische Hoogeschool Bandoeng (1920): geen aanzet tot werkelijke industrialisering.

• Na de onafhankelijkheid konden de Indonesiërs de rijke hulpbronnen van het land (waaronder olie) aanwenden voor de opbouw van een eigen industriële economie.

Nederlandse bijdrage in het onafhankelijke Indonesië

• Inbreng bij herstel, vernieuwing en uitbreiding van de koloniale burgerlijke openbare werken.

Prof. dr. ir. W.J. van Blommestein: Welvaartsplan voor West-Java /Java development plan

Jakarta flooding Feb 2007

• 40% - 75% of Jakarta area flooded• Eastern area worst affected, with water about 3 m deep • 36 people killed, 340,000 people forced from homes

Masterplan for Drainage and Flood Control of Jakarta, 1973

Oplossing

• Aanleg Oostelijk Banjirkanaal uit het 1973 Masterplan

• Passende beheersmaatregelen

• Regionale aanpak van de verschillende stroomgebieden