De boer aan het woord Verkorte voorpublicatie - September 2012

de boer aan het woordverkorte voorpublicatie

2

de boer aan het woord - verkorte voorpublicatie

‘Ik lever melk en wacht mijn prijs af. Ik lever vee en wacht mijn prijs af.’

Henk van Gerven, Kamerlid SP Inez Staarink, beleidsmedewerker SP Tweede Kamerfractie

september 2012

Foto omslag: Herman Engbers / Hollandse Hoogte

3


SamenvattingIn de SP-enquête ‘De boer aan het woord’ onder 841 boeren betreft het een man van middelbare leeftijd en bedrijfseigenaar.Maar liefst 82% heeft liever een normaal bedrijf dan een megabedrijf als daar een fatsoenlijke boterham mee te verdienen is. Cruciaal punt daarbij is de prijsvorming. Als de prijzen voldoende hoog zijn kiest men in groten getale voor het gezinsbedrijf.Slechts 16% van de boeren vindt meer megabedrijven een goede ontwikkeling. Bijna de helft (47%) vindt het een slechte ontwikkeling. Een overweldigende meerderheid van 95% van de boeren heeft liever een kostendekkende prijs voor zijn product dan subsidie van de overheid. 78% vindt echter dat hij in de markt niet de prijs voor zijn product krijgt die de boer nodig heeft om uit de kosten te komen en een fatsoenlijke boterham te verdienen. Als belangrijkste oplossing ziet hij een betere prijs. Driekwart van de boeren vindt dat de overheid maatregelen moet nemen tegen speculatie met voedselprijzen.

De boer voelt zich tamelijk machteloos als het gaat om het bedingen van een reële prijs voor zijn product. Ze zijn sterk afhankelijk van een beperkt aantal afnemers en massaal leeft het gevoel dat in de voedselketen de boer als producent er bekaaid vanaf komt. De verdeling van de marges in de keten worden als hoofdprobleem en hoofdoplossing aan-gekaart. Ook de inkoopmacht en de ongunstige mededingingsregels worden veel genoemd.

De SP pleit voor een verandering in de productie van de intensieve veehouderij. Een eerlijke prijsvorming is een essentiële voorwaarde om de ongewenste doorgaande schaalvergroting in de landbouw tot staan te brengen en investeringen in milieu, gezondheid en dierenwelzijn terug te kunnen verdienen. Om de positie van de boeren te versterken, worden voorstellen gedaan om te komen tot een boerenombudsman, en de rol van de NMa te corrigeren. De inkoopmacht dient te worden aangemerkt als marktmacht en de NMa dient actief op te treden tegen misbruik van die macht. Verder dient de NMa (Nederlandse Mededingingsautoriteit) haar beleid tegenover boeren, tuinders en vissers die zich willen organiseren te versoepelen, zeker rondom thema’s als duurzaamheid en diervriendelijkheid. Zo kan een betere prijs voor de boer tot stand komen onder gelijkwaardige verhoudingen. Strengere dierenwelzijns- , milieu en gezondheidseisen zijn noodzakelijk. Daarbij is het uitgangspunt dat dieren natuurlijk gedrag moeten kunnen vertonen, gezondheidsrisico’s worden beperkt en de draagkracht van de natuur leidend is. De extra kosten die de boer hiervoor moet maken, moet hij kunnen doorrekenen naar zijn afnemers. Marktregulering door middel van quotering en dierrechtensystemen is gewenst. Canadese ervaringen laten zien dat dit leidt tot minder prijsschommelingen en meer zekerheid voor de boeren. Op deze wijze kan gemakkelijker een eerlijke prijs voor de boer worden gerealiseerd waarbij in het gezinsbedrijf een fatsoenlijke boterham kan worden verdiend en waarbij investeringen in milieu, gezondheid en dierenwelzijn kunnen worden terugverdiend.

4


5


voorwoordBij de voortzetting van het huidige beleid verwachten onderzoekers dat er in 2035 nog slechts 1000 varkens- en kippenboeren zijn. De trend is meer dieren en minder boeren. Terwijl de maatschappij demonstreert tegen mega-stallen, is schaalvergroting de norm van de markt. De praktijk is dat er wekelijks meer dan vijftig boeren stoppen. Terwijl burgers vragen om beter dierenwelzijn, garanties voor de gezondheid en duurzaamheid, lijkt de markt te vragen om kostprijsreductie, rationalisatie en schaalvergroting. Steeds meer boeren hebben in dit dilemma moeite om het hoofd boven water te houden of om een opvolger te vinden.

In september 2011 rondde oud-minister Hans Alders de maatschappelijke dialoog over de megastallen af. Daarin werd geconcludeerd dat het anders moet: meer draagvlak, meer dierenwelzijn, meer duurzaamheid. Aan de maatschap-pelijke dialoog gingen jaren van onrust vooraf. Her en der ontstonden op het platteland megastallen nee protesten waarbij stank en andere overlast, aspecten van ruimtelijke ordening en volksgezondheidsrisico’s een centraal punt vormden.

De intensiteit en de heftigheid van de ‘megastallen nee’ protesten ligt mede in het Q-koorts drama. Deze voor men-sen gevaarlijke geitenziekte is lang onderschat en kostte tientallen doden en duizenden zieken, waarbij naar schat-ting 1000 mensen chronische Q-koorts ontwikkelden. Inmiddels is de Q-koorts uitbraak onder controle en heeft de discussie zich verbreed naar ziekteverwekkers uit de veehouderij in de lucht (endotoxinen) en de ontwikkeling van antibiotica-resistentie door overmatig gebruik van antibiotica bij dieren.

Op het gebied van dierenwelzijn is er ook veel discussie. En dit heeft onder andere geleid tot nieuwe duurzame producten in de supermarkt waarbij de dierenbescherming sterrenpunten geeft voor verbeterd dierenwelzijn.

De roep om verandering vanuit de maatschappij is groot, maar hoe denken agrariërs zelf eigenlijk over het boeren? Wat zien zij als problemen en oplossingen? Hoe zien zij hun eigen toekomst en die van de sector op lange termijn? Dit zijn vragen waar de SP in deze publicatie een antwoord op heeft gezocht. Want als het volgens de Nederlandse burger in de maatschappelijke dialoog anders moet in de veehouderij, dan kan dat niet zonder de boeren. Hun mening dient gehoord te worden. 841 Boeren deden mee aan een uitgebreide enquête van de SP. Dit is een verkorte voorpublicatie van de resultaten waarin met name wordt ingegaan op schaalgrootte en eerlijke prijs. In de volledige publicatie zullen ook de uitkomsten op het gebied van dierenwelzijn, arbeidsvreugde, natuur, pensioen en het vrije boeren bestaan te lezen zijn.

Graag bedanken wij Marc van der Sterren, Piet van IJzendoorn, Jan Douwe van der Ploeg, Guus Geurts, Riky Schut, Niek Koning, Nicole van Gemert en Ineke Palm voor hun waardevolle bijdrage bij de totstandkoming van het rapport.

Henk van Gerven, Inez Staarink

6


7


hoofdStuk 1 opzet en reSponSIn oktober 2011 startte de SP met haar online enquête ‘de boer aan het woord’. Via persberichten, nieuwsberichten en agrarische nieuwsbrieven is publiciteit gegeven aan de website waar de enquête kon worden ingevuld. Veel men-sen zijn bereikt via een directe mailing aan boeren wier adressen van de Kamer van Koophandel zijn verkregen. De enquête richt zich in hoofdzaak op de maatschappelijke discussie over (intensieve) veehouderij wat betreft milieu, gezondheid en dierenwelzijn en op de maatschappelijke discussie rondom schaalvergroting. Bij de selectie van adres-senbestanden zijn dan ook met name melkveehouders en intensieve veehouderij aangeschreven met het verzoek mee te doen met de enquête op de website. Bij de KvK zijn melkveehouders (0141), pluimveehouders (0147), houders van runderen- niet zijnde melkvee (0142), schapenhouders en geitenhouders (0145), varkenshouders (0146) en gecombi-neerde bedrijven met een veehouderijen en akker- of tuinbouwtak geselecteerd. Van deze mensen is de helft aan-geschreven (alle even adressen). Dit waren 12.759 adressen. Niet alle vragen zijn door iedereen ingevuld en niet iedereen heeft de gehele enquête afgemaakt. Het aantal respon-denten per vraag varieert dus. In de tabellen is daarom steeds per vraag het totaal aantal respondenten weergegeven.

De resultaten zijn vergeleken met een eerder onderzoek onder de boeren van LTO Nederland in samenwerking NCRV Rondom 10 waar ruim 3000 boeren aan hebben deelgenomen.

In totaal hebben 841 boeren meegedaan. 30% is in de leeftijd van 35 tot 44 jaar en 36% tussen de 45 en 54 jaar.

Opvallend is dat de respondenten voor maar liefst 83% man zijn. De vrouwen in de agrarische sector zijn wel vaker behoorlijk onzichtbaar, hoewel ze vaak een belangrijke of essentiële rol op de boerderij spelen. Dit onderzoek vormt daarop geen uitzondering.

De meeste boeren zijn eigenaar, slechts 2 procent is werknemer.

Het SP onderzoek laat zich goed vergelijken met het eerdere onderzoek van NCRV en LTO. In het SP-onderzoek zitten meer veehouders. Deze zijn ook in grotere mate benaderd vanwege de vraagstelling.

tabel 1. wat voor een functie heeft u?Eigenaar 512 61%

Mede-eigenaar 221 26%

Bedrijfsopvolger 63 8%

Medewerkend gezinslid 20 2%

Werknemer 9 1%

Anders 14 2%

Totaal 839 100%

8


60% Van de respondenten is melkveehouder en dit is beduidend hoger dan de 42% in het NCRV-LTO onderzoek. 1 In het SP onderzoek zijn minder akkerbouwers en tuinbouwers vertegenwoordigd, dat kan invloed hebben op de vragen over megastallen. Ook zijn er relatief meer varkenshouders ten opzichte van melkveehouders in het SP onderzoek dan bij het NCRV-LTO onderzoek.2 61% Van de respondenten is eigenaar, 26% is mede-eigenaar en slechts 1% is werknemer.

Ook uit de vraag naar opvolgerschap blijkt een grote overeenkomst.

NCRV – LTO onderzoek: heeft u een bedrijfsopvolger?36% wel een bedrijfsopvolger64% geen bedrijfsopvolger

Om beide onderzoeken te kunnen vergelijken is in de enquête een dezelfde vraag gesteld, namelijk: ik vind dat ik als boer/tuinder nog steeds een vrij bestaan leid.

1 Toekomst agrarisch ondernemen. NCRV en LTO Nederland. 18 september 2010.

2 Hierbij gaan we uit van de definitie van een megastal volgens het kennisinstituut Alterra. De norm die Alterra noemt als definitie van

een megastal is 300 Nederlandse grootte eenheid (nge) zijnde 250 melkkoeien, 7500 vleesvarkens of 220.000 vleeskuikens.

tabel 2. in wat voor type boerenbedrijf bent u actief? (meer-dere antwoorden mogelijk)Melkveehouderij 500 60%

Varkenshouderij 189 23%

Legkippen 41 5%

Vleeskalveren 30 4%

Vleeskuikens 16 2%

Geiten 22 3%

Schapen 57 7%

Akkerbouw 126 15%

Tuinbouw 24 3%

Anders 126 15%

Totaal 840

tabel 3. is er een opvolger voor het bedrijf?Ja 277 33%

Nee 169 20%

Weet niet, nog niet duidelijk 392 47%

Totaal 838 100%

tabel 4: ik vind dat ik als boer/tuinder een vrij bestaan leid

Totaal SP onderzoek % SP onderzoek % LTO onderzoek

Helemaal mee eens 26 3 6

Mee eens 276 35 41

Neutraal 166 21 21

Mee oneens 264 34 25

Helemaal mee oneens 57 7 7

Totaal 789

9


hoofdStuk 2 liever een normaal bedrijf dan een megaStal

Mega hoeft niet zo nodig van de boer aan het woord. Slechts 16% van de boeren vindt meer megabedrijven een goede ontwikkeling. Bijna de helft (47%) vindt het een slechte ontwikkeling. 43 procent vindt dat de schaalvergroting te snel gaat, 27 procent is het daar niet mee eens..

tabel 5. ik vind meer megabedrijven een goede ontwikkelingGeheel mee eens 34 4%

Mee eens 88 12%

Neutraal 274 37%

Mee oneens 217 29%

Geheel mee oneens 135 18%

748 100%

In het LTO-onderzoek is ook een vraag gesteld over megabedrijven namelijk of dit de toekomst is:

De respondenten in het LTO onderzoek zijn meer uitgesproken over megabedrijven, de vraag was ook wat scherper gesteld.

Maar liefst 82% van de ondervraagde boeren heeft liever een normaal bedrijf dan een megabedrijf als daar een fatsoenlijke boterham mee te verdienen is. 55% vindt dat megabedrijven de toekomst van familiebedrijven onder druk zetten, 29% vindt van niet.

megabedrijven zijn de toekomstGeheel mee eens 2,4 %

mee eens 9,5%

neutraal 23,3%

mee oneens 41,4%

geheel mee oneens 23,2%

10


Bijna de helft van de respondenten heeft zelf uitbreidingsinvesteringen gepland. De meest genoemde redenen zijn: om dierenwelzijns-investeringen te betalen, om milieu-investeringen te betalen en omdat het rendement van het huidige bedrijf achteruit gaat. In 13% van de gevallen is schaalvergroting een leningsvoorwaarde van de bank.

Slechts 8% van de boeren aan het woord kan geen overheidsbeleid bedenken dat schaalvergroting in de hand werkt.

Onder de meest genoemde schaalvergrotende overheidsinvloeden worden genoemd: dierenwelzijnseisen, Europees handelsbeleid/ marktliberalisering, afschaffen melkquotum, de afschaffing van de productiebeheersing, en het verla-gen van de garantieprijs.

Selectie citaten:

•Waaromuitbreiden?•Alsiknietginguitbreiden,konikalleenmaarstoppenomdatdeinvesteringenvoorwelzijnenmilieutehoog

werden.•Probeerhoofdbovenwatertehouden.•Omdatditgewoonleukis.•Doordelageprijzenvoordeproducentishelaasmassakassa.•Stilstandisachteruitgang!•Ikwileengeslotenbedrijf.•Alshetquotumerafgaat,gaatbijnaiedereenmeermelken.Daarspelendeboerennualopin.Groterestallenenmeervee.Maarwatalservooraldieextramelkgeenafnemeris…?!

Overige opmerkingen over schaalgrootte:•Doorafschaffingvanproductiebeheersingenliberalisatievandemarktkandemelkprijsflinkfluctueren.Bijeenlage

melkprijs wil de veehouder meer melken/groeien om zijn kosten te betalen, maar bij een hoge melkprijs wil hij meer groeien/melkenommeerteverdienen/aflossen.Metproductiebeheersingisermeerrustindesectorengestagegroei.

tabel 7. ik heb liever een bedrijf van normale/gemiddelde proporties als daar een fatsoenlijk inkomen mee te verdienen is, dan een megabedrijfGeheel mee eens 384 51%

Mee eens 232 31%

Neutraal 65 9%

Mee oneens 43 6%


Totaal 749 100%

tabel 8. zijn er van overheidswege invloeden die tot schaalvergroting leiden? (meer antwoorden mogelijk)Nee 59 8%

Ja, dierenwelzijnseisen 411 55%

Ja, Europees handelsbeleid, marktliberalisering 305 41%

Ja, afschaffen melkquotum 272 37%

Ja, Europees landbouwbeleid, namelijk afschaffing van de productiebeheersing 239 32%

Ja, Europees landbouwbeleid, namelijk verlaging van de garantieprijs 215 29%

Ja, vergunningen (landelijk) 183 25%

Ja, subsidies gaan te veel naar grote bedrijven en te weinig naar kleinere bedrijven 152 20%

Ja, afschaffen dierrechten 100 13%

Anders 84 11%

Geen mening 15 2%

Totaal 746

11


•Zolanghetmelkquotumernogisstaanwijstil.• Inhetalgemeenzullengroteinvesteringenzoalsluchtwasserse.d.snellerrendabelzijnwanneermenopgrotere

schaal produceert.• Jemoetsteedsmeerlitersmelkenomhetzelfdeinkomentehouden.• Liberaliseringwordtoptermijneenslijtageslagwaarbijslechtsenkelenzullenoverleven.• Deidealegroottebestaatnietenverandertindetijd.• Vooronsgevoeliseen‘koudesanering’vandekleineregezinsbedrijvenaandegang.• Doorallerleikwantumregelingenmoetmengroter,lagereopbrengstenperlitermelkmaakthetinkomenteklein.• VooralhetvoortdurendtegenwerkenvaneerlijkemarktmachtverdelinginNederlandenEuropa,waardoorboeren

steeds voor een “rotprijs” moeten blijven produceren en de marges in de keten zeer oneerlijk zijn verdeeld, dwingt velen tot schaalvergroting.

• DoorgeenduidelijkbeleidgrijpenondernemersNUdekansomALLEgroeimogelijkhedenophunbedrijftebenut- ten. In de toekomst zou \’gezonde\’ groei namelijk wel eens onmogelijk kunnen zijn.

• AlswegeenbeperkingenkenneninNederlanddanbeconcurrerenweelkaartotdatervoldoendezijnafgevallen.• Afschaffenvandierrechtenenmelkquotaleidteersttotmeerdierenenproductiemetalsgevolgeentelageop-

brengst en prijs. Dit heeft tot gevolg dat er veel bedrijven zullen afvallen. Banken zullen dan kiezen om de bedrijven te laten stoppen waar ze zelf geen kleerscheuren aan oplopen. Dit betekent dat een groot bedrijf eerder door mag ondanks dat het financieel eigenlijk failliet is; de kleine buurman moet maar stoppen omdat de bank hier mee uit kan springen en er toch een aantal uit de markt moeten.

• Debankwildelieverdatwij300melkgeitengingenhoudendande200diewenuhebben,zevondenonseigenlijkniet kredietwaardig genoeg.

• Bankvroegomschaalvergroting,ikhebgezegd,schaalvergrotingleidtvoordeboertotniets,wanneerisheteensgenoeg, 20 jaar geleden en elke keer herhaald. Alleen afhankelijkheid van anderen en opgeven van vrijheden. Het bedrijf (eigen vermogen) opeten kunnen we zelf ook wel.

• Samenvattendwilikopvraag13zeggendaterhiertezwart-witonderscheidwordtgemaakttussen‘modaal’en‘mega’ bedrijf, en dat deze twee bedrijfsvormen elkaar klaarblijkelijk beconcurreren. Bij iedere ondernemer past een bepaalde eigen bedrijfsschaal, waarbij verschillende bedrijfsschalen prima naast elkaar kunnen bestaan.

• Omeenfatsoenlijkinkomentehalenzullenwemoetenblijvengroeien.Mijnopahad20melkkoeienmijnvaderhader 60 ik heb er ruim 100. Als je dit door trekt heeft mijn zoon straks er 250, zo is het dus altijd geweest.

• Doordatvergunningaanvraagveeltijdengeldkostmoetjegroterevergunningenaanvragen,anderswordtdekost-prijs bij voorbaat al te hoog. Klein voorbeeld: ik heb in 2006 een nieuwe milieuvergunning aangevraagd, let wel, dit viel binnen het bestaande bestemmingsplan en ruim binnen de geldende geurnormen en geen uitbreiding van de ammoniak. Dit kost ongeveer 15000 euro bij elkaar. Voor een uitbreiding van ongeveer15000 vleeskuikens en 30 melkkoeien heel veel geld. Hetzelfde geld ben je kwijt voor 4 of 5 keer deze uitbreiding, de verleiding is dan wel erg groot om dit te doen.

• Waaromzoudenerfamiliebedrijvenmoetenblijvenbestaan,hetistochbelangrijkdateenpartnerenofkinderenbuiten de deur werken en zo midden in de samenleving staan. Laat mensen zelf de keuze maar maken

• Ditprijsverschilmoetnaardeprimairesectorterugkomen,danishetmogelijkomteinvesterenvoorextradieren-welzijn. Nu blijft dit verschil voor een groot gedeelte hangen. Het verschil kan kleiner zijn indien aan mijn eerste voorwaarde voldaan wordt.

12


13


hoofdStuk 3 een eerlijke prijS 95% van de boeren heeft liever een kostendekkende prijs voor zijn product dan subsidie van de overheid.

78% vindt echter dat hij in de markt niet de prijs voor zijn product krijgt die de boer nodig heeft om uit de kosten te komen en een fatsoenlijke boterham te verdienen.

Bijna de helft van de boeren vindt dat Nederland niet internationaal moeten concurreren met het buitenland op lage prijs bulkproducten, 25% denkt van wel.

tabel 9. ik heb liever een kostendekkende prijs voor mijn product dan subsidie van de overheidGeheel mee eens 436 64%

Mee eens 209 31%

Neutraal 29 4%

Mee oneens 4 0,50%

Geheel mee oneens 4 0,50%

Totaal 682 100%

tabel 10. in de markt krijgt men niet de prijs die de boer nodig heeft om uit de kosten te komen en een fatsoenlijke boterham te verdienenGeheel mee eens 288 42%

Mee eens 243 36%

Neutraal 84 12%

Mee oneens 59 9%


Totaal 682 100%

tabel 11. internationaal moet nederland de concurrentie met het buitenland aangaan op lage prijs bulkproductenGeheel mee eens 41 6%

mee eens 132 19%

Neutraal 190 28%

Mee oneens 227 33%


Totaal 682 100%

14


58% Denkt dat een boer is beter af bij weinig vreemd kapitaal en weinig schulden in een middelgroot bedrijf dan in een groot bedrijf met veel schulden.

Driekwart van de boeren vindt dat de overheid maatregelen moet nemen tegen speculatie met voedselprijzen.

Als het gaat over productbeheersing, zijn de volgende uitkomsten interessant. Waarbij overigens de uitkomsten voor melkveehouders, varkenshouders en andere sectoren grotendeels overeen komen.

tabel 12.. een boer is beter af bij weinig vreemd kapitaal en weinig schulden in een middelgroot bedrijf dan in een groot bedrijf met veel schuldenGeheel mee eens 225 29%

Mee eens 229 29%

Neutraal 173 22%

Mee oneens 122 15%


Totaal 787 100%

tabel 13. de overheid moet maatregelen nemen tegen speculatie met voedselprijzenGeheel mee eens 247 36%

Mee eens 264 39%

neutraal 83 12%

Mee oneens 57 8%


totaal 682 100%

tabel 14. de melkquotering moet blijven na 2015 Geheel mee eens 137 20%

Mee eens 134 20%

Neutraal 162 24%

Mee oneens 112 16%


Totaal 681 100%

tabel 15. Systemen van aanbodbeheersing voor prijsbeheersing (zoals melkquotering) moeten breed worden ingevoerd in de veehouderij Geheel mee eens 95 14%

Mee eens 152 22%

Neutraal 162 24%

Mee oneens 131 19%


Totaal 681 100%

15


hoofdStuk 4 problemen en oploSSingen vanuit de boeren

In overweldigende meerderheid werd de prijs van het boerenproduct en de verdeling van marges in de keten als hoofdprobleem aangekaart bij de antwoorden op de open vragen: Wat zijn volgens u de drie grootste problemen van de agrarische sector op dit moment? Wat zijn volgens u de drie belangrijkste zaken die de komende jaren moeten gebeuren om de boer een goede toekomst te geven? Een betere onderhandelingspositie voor de boer, een betere prijs en een betere margeverdeling worden als hoofd-oplossing gezien voor een betere toekomst.

Wat zijn volgens u de drie grootste problemen van de agrarische sector op dit moment?

Veruit het meest genoemd is betere prijs in combinatie met en betere margeverdeling / machtspositie voor de boer. Hier is zeer grote overeenstemming over. Bij zowel de problemen als de oplossingen. Naast deze overeenstemming zijn er op andere punten ook verschillen te duiden. Bij een subgroep is grote irritatie over de overheid, met haar vele regels, over de linkse media, de linkse politiek en de milieu- en dierenwelzijnsorgani-saties. Opvallend is dat dit bij de problemen vaak genoemd wordt, maar dat bij de oplossingen bijvoorbeeld deregulatie lang niet zo vaak genoemd wordt als je zou verwachten na irritatie over regels. Bij de oplossingen gaat het toch vooral om prijs, margeverdeling en marktmacht. Er is ook een aardige subgroep boeren die heel bewust op de in hun ogen terechte vraag van consumenten naar dieren milieuvriendelijk wil inspelen. En er is een subgroep biologische en aanverwante boeren die veel kritiek hebben op hun reguliere collega’s. Hieronder een selectie aan verschillende commentaren.

Vaak genoemd: •Barslechteprijzen•Fairprice•Gebrekaanmarktmacht•Lageopbrengstprijs•Lagemarges•Supermarktenhebbenteveelmacht•Afzetmonopolies•Teveelmachtinkooporganisatiessupermarkten•Clusteringinkopers•Aanbodbeheersing•Overproductie•Voerprijzen•Aantastingautonomie•Deoverheid

16


•Onkundigepolitici•Acceptatieenonbegripbijdeburgers•Mest•Administratieveterreur•Afstandtussenconsumentenvoedselproductie•Bemoeienisvanbuitenaf:politiek,burgers•Consumentenvertrouwen•Deburgerspreektmeteenanderemond,dandemond,waardeconsumentmeeeet•Duregrondstoffen•Grondprijs•Imago

Maar ook: •Afschaffenmelkquotum•Arbeidsinkomentelaag•Beleidlinkseoverheid•Bankenzijnbaas•Burgersdienietbeseffendatwij70%bezittenvanNederland•Debankenfokkendeboerenteveelopvoorenormeschaalvergroting•Concurrentiemetlandenmetlagerestandaardendanwij•Deintensievevarkens-enkippenhouderijpassennietinNederland•Financiering•Geenprijszekerheid•Globaliseringendaarmeedeprijsvorming•Graaicultuurbijdirecties,meeromzet=meerbonus,bijcoöperaties,GDdieren•Inconsequentieoverheidsbemoeienis•Intensiveringmelkveehouderij•Liberalisering•Machttussenhandelspeculanten•Machtsvormingmelkfabriek•Megastallen•Menmoettegrootwordenomnogeenredelijkinkomentekunnenverdienen•Milieuwetgeving•Milieu•Natura2000•Ontbrekenenafschaffen(zuivel)vanquoteringproductie•Ongelijkeregelsmondiaal•Melkquotering/productiebeperking•Piramidekloptniet:weleverenmet7000varkensboerennaarminderals10slachterijendievervolgensweernaar

5 inkooporganisaties leveren die weer naar 18 miljoen consumenten. Dit is ook probleem van de dorpsbakker. Waar is de NMa dan???•Speculatiegrondstoffen•Veeeelteveelvreemdkapitaalendielatenzenietvallendatkostdefinanciergeld•Geenboerenbelangenbijdegroteslachterijen•Bulkproductie•Eindequoteringendaaraangekoppeldonbegrensdegroeienmogelijk(te)lagemelkprijzen•GGObedreiging3

•Grilligeprijzen•Kuddegedragvanveelboeren:drukvanbuitenaf(overheid,verwerkers,banken,LTO!!,debuurman)omtegroeienis

zo groot dat veel boeren uitbreiden zonder het eigen belang na te rekenen•MensendieOtenSienalsideaalblijvenzien

3 Betreft genetisch gemoficeerde gewassen

17


•Negatievemedia•Onterechtvoordeelgrotebedrijven•Welgraanendierenovergrensmaarmoeilijkommestteexporteren•Allemaalterugnaarschoolwatnouechteconomieenondernemerschapbetekentendatkangoedsamenmet

natuur•Allesmoetsteriel;wordtheelgevaarlijk;dierenhebbenstraksgeenweerstandmeer.•Bergenpapier•Boerendiezogekzijn,omaltijdmaardoorteblijvenwerken•Concurrentievervalsingvanwegeongelijkeeisendierenwelzijn•Criminaliseringvandeboer•Debiovergistersvretenteveelgoedegrondstoffen•Desectorzelf•Bezuinigingenoponderzoek,sluitenvanproefboerderijen•DienstRegelingenbureaucratie•Doorhetnietverdienengaanbedrijvenfuserenofvergrotenditleidttotmachtspositieswaareenveehouderniet

tegen aan kan •Teveelboerendiedoorgaanzonderredelijkinkomen,zelatenzichgebruiken•Teveelvreemdgeldbinnenbedrijven.•Teveelniet-boerendieallesweten•Freeriders•GeenBTWopluchtvracht,scheepsvracht•GLBgeldvoorallerleiondoelmatigeplattelandsontwikkelingprojektjes,waarhelekuddesadviseursenambtenaren

van leven.•Kringloopisuitbalans•Lagegarantieprijzen•Media,allesiszielig•Nostalgie•Preventiefvaccinerenisnietmogelijktervoorkomingvandierziekten•VoedselwordtnietmeeropwaardegeschatindecadentNederlandenEuropa•Waarderingvoorjewerk•Watzijnvolgensudedriebelangrijkstezakendiedekomendejarenmoetengebeurenomdeboereengoede

toekomst te geven?

Veel genoemd: •Stabiele,kostendekkendeprijzen•Betereprijzen,dehandelhoeftnietzoveelteverdienenvanons•Fronttegensupermarkten•Betereprijzenvoordeboerenoveralindeketenwordtgeldverdiendbehalvebijdeproducent;supermarktenhebben

veel teveel macht•Supermarkteneerlijkerprijslatenbetalen•Betereverdelingopbrengstenenkostenindeketen•Verminderingregeltjes•EerlijkspeelveldtebeginneninEU•Imagoverbetering•Lagereproductiekosten•Consumentbetaaltvoorextravoorwaarden•Zorgendatergeenproductenuitbuitenlandkomendienietonderdezelfdenormenzijngeproduceerd

Ook genoemd: •Regelsdievoor15jaarvaststaan•Eenverbodopverkoopvandieronvriendelijkgeproduceerdewaren.•Verduurzamingvanproductie•Verliesgevendejarenmoetenlangerdan5jaarmeegenomenkunnenwordenomwinstgevendejarentematigen

waardoor er investeringruimte overblijft. Ook dat draagt bij aan de economie omdat er wordt geïnvesteerd en dat hoeft niet altijd uitbreiding te zijn.•Productieregulering

18


• Inzettenopkleinerschaalzonderimportdiervoeders• Landbouwgrondgebondenmaken• Speculatieindelandbouwdoorgrotepartijenaanbandenleggen• Marktenproberenstabielertekrijgenopbeternivo• Opbrengstprijsopkostprijsdekkendniveaubrengen;hetverbiedenvanvoedseltegebruikenvoorgroeneenergie• Aanbodmanagement• Respectvoorhunwerk!!!• Diervoedergrondstoffenuitdespeculatiehalen.• ALLEmegastallenafschaffen• Onderscheidendeconcepten• Diergezondheidsverzekering• Steunaanfamiliebedrijven• Imagoverbeteringdooreerlijkevoorlichting• Mindermilieugericht,Nederlandtestrengvergelekenmetbuitenland• Consumentbetaaltvoordierwelzijn• Mestverwerking• Aanbodbeperkendoorquotering• Eerlijkebenaderingsectordoordepolitiek• VRIJondernemen• Flexibelreguleringssysteemvoormelk• Pachtprijzennaarbeneden• Gelijkeeisendierenwelzijn• Bodemindeprijzen• Soepelermededinging• Groeivervangendoorstabiliteitenrust• Deregulatie• Reëlemilieuregels• Opzettenvancoöperatiesvoordiversesegmentenvandemarkt• Standaardinkomstensteunhoudenvooronderhoudlandschap• Stimuleringkleinereboeren,nietdemegabedrijven• Kunstmest,bestrijdingsmiddelen,antibioticamoeteneenBTWtariefkrijgenvan100%• Tussenhandelmoetminderverdienen• Minderadministratievelasten• Voerkostenomlaag• Meerbemesten• Mineralenkringlopensluiten(rioolzuivering)• Duurzameontwikkelingsector• Schaalvergrotingstoppen• Onderzoekenontwikkelingnaarlandbouwmethodendieantibioticaengewasbeschermingsmiddelenvrijzijn• Groeneenblauwediensten• Geenvleesuitanderelandenhalenalsdaarnietdezelfderegelsgeldenalshier• Doorgroterebedrijveneensocialerleven.(weekendvrij,middagvrij);anders7dagenperweekaanhetwerk• Grondprijsiseenspeelbalvanbeleggersgeworden,dewaardemoetmeergerelateerdaandewaardevanhetproduct

dat het voortbrengt, dan blijven gezinsbedrijven ook mogelijk• GrondfondsvoorDuurzameGrondgebondenLandbouw• Bedrijvenbeboetendienietduurzaamzijn(vervuilerbetaalt)• Eenlagerente• Kostprijsbeheersing• Wemoetenafvandeconsumentdieeisensteltenhelemaalnietweetwaaroverhijpraatenhoedevork

in de steel zit• Maatschappijmoetmeeroverhebbenvoorvoedsel• Consumentmagbestcommentaarhebben,maarlatenzedanookdeproductenkopendienaarhunwensgeprodu-

ceerd worden• EU-subsidievoorkoeindewei• NLeisenaanproductenwatbetreftdierenwelzijnenmilieu,nietaanbedrijven• Inkrimpennietgrondgebondenveehouderij

19


• Saneringsregelingvarkenshouderij,veelvarkenshouderswillenstoppenmaarkunnenditniet,mestprobleemdanook opgelost

• Naarnieuwestalsystemen• Mindertussenhandel,dusbetereprijzen• Geengoedkopebuitenlandserommel• Depolitiekovertuigendatverdereliberaliseringheilloosis• Garantieprijzen• Boerenmoetenzorgendatzedoordemaatschappijgeaccepteerdworden:licencetoproduce• Wegsubsidies• Aanpakfreeriders• Balansvindentussenmilieuenwelzijnsregels:botsennutevaak• Desectorennietdezelfreguleringlatenbewerkstelligenwantditgaattenkostevandekleinereboerenjegeeftals

burger de voedselveiligheid af aan multinationals• Eenboermoetweerlolinzijnwerkkrijgen:o.adoorweerwaarderingenrespecttekrijgenvoorhetfeitdathijeen

belangrijke rol in de voedselvoorziening speelt• Eenuitwegbiedenvoorstructureelverliesgevendebedrijvendienuvoordebankhunrenteopmoetenblijven

brengen(varkenshouderij)• Goedeprijs,danisdierenwelzijngeenprobleem!• HetimagovandeNederlandsgeproduceerdeartikelenmoetverbeteren• Innovatiesubsidies• Inperkingmilieuclubs• Overheidingrijpenbijgroteprijsschommelingen• Overheidkanbedrijfsovernamevangezinsbedrijvenbevorderen(fiscaal),ditremtookvorminggrotebedrijven• Progressieftarieft.a.vheffingenetc(mbtbedrijfsgroottee.d.)• Sociaalvangnet• Soepelervergunningsbeleid• Stimuleergrondgebruiknatuurgronddoorbiologischeboeren,goedvoorhetmilieu,scheeltdemaatschappijgeld

en beter voor de boer• Stimuleringverbreding• Stoppenmetdenkendatverbredinghetantwoordis,hoeveelbedandbreakfastenzorgboerderijenhebben

bestaansrecht?• VangnetvoorextremeomstandighedenvanuitBrusselofDenHaag• Zoalshetnuis:geenlinkskabinet• Stimuleringeigenafzetcoöperaties

20


21


hoofdStuk 5 concluSieS onderzoekBoeren geven aan dat hun inkomenspositie onder druk staat. Dit komt doordat hun onderhandelingspositie tegenover supermarkten en andere inkopers slecht is. Als oorzaak hiervan wordt aangewezen de grote inkoopmacht van het zeer beperkte aantal spelers tegenover de vele boeren. Ook de beperkingen die mededingingsregels en mededingings-organisaties opleggen aan boeren spelen een belemmerende rol evenals het gebrek aan beperkingen dat de inkopers hierbij wordt opgelegd. Agrariërs geven aan dat onder andere daardoor de verdeling van winst in de keten van boer tot consument ongunstig uitpakt voor hen. Als een aanvullende oorzaak dat het inkomen van de boer onder druk staat wordt genoemd dat de boer zich genoodzaakt ziet te investeren in bijvoorbeeld dierenwelzijn of milieumaatregelen terwijl hij de investeringen moeilijk of niet terug kan verdienen in de markt. Van speculatie moet de boer aan het woord niks hebben.

Massaal wordt de verdeling van winst in de keten, de slechte prijs voor het product en de slechte onderhandelings-positie van de boer als oorzaak van inkomensproblemen aangewezen: “Ik lever melk en wacht mijn prijs af. Ik lever vee en wacht mijn prijs af.”

Door de slechte onderhandelingspositie is het ook moeilijk om dierenwelzijns- en milieu investeringen terug te ver-dienen. Mededinging wordt door de boer aan het woord aangewezen als spaak in de wielen. Als oplossing wordt dan ook een betere onderhandelingspositie van de boer tegenover de inkopers aangedragen. Denk aan de supermarkten, maarookbijvoorbeeldgrotemelk-ofvleescoöperaties.Ookaandeanderekantvandeketenbijvoertoeleveranciers,banken en grote bedrijven wordt de machtspositie van de boer als onvoldoende ervaren. Oplossingen worden gezocht in verandering van de mededingingsregels.

22


23


hoofdStuk 6 aanbevelingen SpVeel boeren hebben het gevoel dat ze in de tang zitten: de markt vraagt verdergaande kostprijsreductie, rationalisatie, productie voor de wereldmarkt en schaalvergroting, maar de maatschappij vraagt dierenwelzijn, minder uitstoot, regionalisering, kleinschaligheid en een secure omgang met gezondheidskwesties.

Hoe met dit dilemma om te gaan is de uitdaging aan de veehouderij in de toekomst. Met het huidige paradigma van de gevestigdeinstellingen(=kostprijsreductie,rationalisatieengoedkopebulkproductie)wordthetdilemmaniet opgelost, maar verergerd. Wat nodig is, is een nieuwe creatieve manier van denken waarbij meerwaarde op een pro-duct gecreëerd wordt en boerenproducten beter vermarkt en verwaard worden. Essentieel is een eerlijke prijs voor het product en het verkrijgen van een goed en eerlijk deel van de marge door de boer. Daarbij dient marktordening ter ondersteuning van een goede prijsvorming. Een beter deel van de marge voor de boer kan door onderscheidende producten op het gebied van duurzaamheid, dierenwelzijn, smaak, regio of kwaliteit. De boerenmarges voor onder-scheidende kwaliteitsproducten zijn meest beduidend hoger. Dit kan ook door een beter onderhandelingspositie voor de agrariër tegenover de inkopers, door een eerlijkere verdeling van marges in de keten, door het uitschakelen van tussenhandelaren. Door het beter mogelijk te maken voor agrariërs om zich binnen het mededingingsrecht te organi-seren, bijvoorbeeld rond een thema als duurzaamheid. En door het verbeteren van markt- en prijstransparantie. In de discussies over landbouwbeleid lijkt het vaak te gaan tussen de conservatieven en de liberalen. De voorstanders van een conservatieve koers willen een systeem in stand houden waarbij, ondanks het feit dat 40% van het Europese budget wordt uitgegeven aan landbouwsubsidies armoede en maatschappelijk bediscussieerde milieu- en dieren-welzijnscondities troef zijn. De voorstanders van een liberale koers staan voor een koude sanering en schaalvergro-ting. Gelukkig zijn er meer smaken in de wereld. Het kan ook anders: niet conservatief, niet liberaal, maar sociaal. EensociaalEuropeeslandbouwbeleidisgerichtopgoedeprijzen,eenleefbaarplatteland,duurzaamheid,beperkinggezondheidsrisico’s en dierenwelzijn. Structurele inkomenssubsidies zijn geen betaalbaar en verdedigbaar systeem. Beter is een omschakeling van de huidige directe betalingen naar betaling voor diensten. Boeren willen liever een goede prijs voor hun product dan overheidssubsidies, zo blijkt ook uit dit onderzoek. Voorwaarde voor het afschaffen van landbouwsubsidies is wel dat er tegelijkertijd een vorm van marktordening plaatsvindt,erflankerendbeleidisenmaatregelenwordengenomenomeengoedeprijs(vorming)tebewerkstelligen.In de politieke en maatschappelijke discussie wordt veel te weinig over prijsvorming gesproken. Dit is een blinde vlek. Extremeprijsfluctuatiesenbijkomendeonzekerheidvoorondernemerszijneengrootprobleem.Erzijnproblemenalshet gaat over te lage prijzen voor boeren en over inkoopmacht. Er zijn problemen als het gaat over extreem hoge prij-spieken en er zijn problemen als het gaat over speculatie op de voedselmarkt en concurrentie met biofuels. Afgelopen kabinetten hebben hier niets tegen gedaan. Integendeel: met het loslaten van de melkquotering laat men de prijs-beheersing los, en men weigert de spelregels van de NMa zodanig aan te passen dat boeren meer marktmacht krijgen om zich te organiseren bijvoorbeeld rond een thema als duurzaamheid of dierenwelzijn. Aanbevelingen als een een-voudige bescherming in de vorm van verplichte wettelijke contracten van de High Level Group Zuivel worden niet

24


opgevolgd. Het instrument bij uitstek om de prijzen nog enigszins in de hand te houden, de quotering, wordt afgeschaft. De European Milk Board ijvert voor een melkprijs die de gemiddelde productiekosten dekt en wil hiertoe eensysteemvanflexibelequoteringenwilopstellen.WatdeSPbetreftwordenquoteringssystemenuitgebreidenniet afgeschaft. Er is, juist in deze tijd van extreme prijsschommelingen een vorm van marktordening, prijssturing en productiebeheersing nodig. Ook is het nodig dat boeren zich kunnen organiseren als tegenmacht van de groothandel en industrie. Keiharde concurrentie op de wereldmarkt op goedkope bulkproductie is voor sommigen een religie. We zijn zeker niet tegen internationale handel, maar de draagkracht van de aarde en de zelfredzaamheid van landen vraagt om meer regionalisering van de voedselproductie. Een systeem waarbij Nederland massaal onduurzaam veevoer importeert ten koste van het regenwoud, vlees exporteert en achterblijft met de mest is onhoudbaar. We moeten toewerken naar een grondgebonden landbouw en meer zeggenschap van landen, boeren en andere mensen over hun eigen voedselpro-ductie.

De ambitie van het kabinet zou moeten zijn om Nederlandse agrarische producten nationaal en internationaal bekend te laten zijn vanwege het goede dierenwelzijn, de hoge duurzaamheid en de pure smaak. Voortaan staat Nederland bekend om de smaakvolle onbespoten tomaten, de diervriendelijke biefstukjes en de bacterievrije kip. Concurrentie op kwaliteit en niet op kwantiteit met de bulkproducten op de wereldmarkt.

25


punten van aanbevelingA) goede prijsvorming, betere margeverdeling en mededinging.De prijs van het agrarische product wordt als hoofdprobleem genoemd door boeren. Daarbij gaat het om de nadelige onderhandelingspositie tegenover inkopers, de slechte margeverdeling en ongunstige mededingingsregels. Om betere prijsvorming te bevorderen, de boer een eerlijker aandeel van de winst op zijn product te geven en zijn inkomens-positie te verbeteren stelt de SP de volgende maatregelen voor:

1. Kleine ondernemers die worden uitgeknepen door grote afnemers krijgen een betere rechtspositie. Inkoopmacht wordt aangemerkt als marktmacht en de NMa treedt actief op tegen misbruik van die macht.

2. De NMa versoepelt haar beleid tegenover boeren, tuinders en vissers die zich willen organiseren, zeker rondom thema’s als duurzaamheid en diervriendelijkheid.

3. Er komt een klachtenpunt waar klachten rondom oneerlijke handelspraktijken en inkoopmacht kunnen worden gemeld. Een (boeren)ombudsman behandelt en bestudeert de komende twee jaar de klachten en doet vervolgens aanbevelingen.

4. Informatie over prijsvorming van agrarische producten in Nederland wordt op transparante wijze via internet bevorderd, evenals onderzoek naar margeverdeling in de keten.

5. Analoog aan de mogelijkheden voor consumenten om massaschade collectief af te handelen, komt er een moge-lijkheid voor ondernemers om een collectieve actie te starten indien er sprake is van massaschade. Bijvoorbeeld bij het overtreden van de mededingingswet.

6. Speculatie met voedsel wordt tegengegaan waardoor stabielere prijzen worden bevorderd. (zie ook Maatregelen tegen hoge voedselprijzen, honger en speculatie’ met aanbevelingen betreffende voedselspeculatie en volatiliteit).4

7. Voedselvoorraden moeten zowel Europees als wereldwijd verhoogd worden, strategische interventies worden des-gewenst toegepast, mits dit geen dekmantel is om overproductie en dumping te maskeren.

8. De melkquotering blijft in stand. Afschaffen van de melkquotering brengt op korte termijn overproductie en het instorten van de melkprijs. Dit zal een consolidatieslag en schaalvergroting tot gevolg hebben. Quoteringssystemen blijven Europees in stand en anders wordt de melkveesector de mogelijkheid geboden om zelf een quoterings-systeem op te zetten en te handhaven. Europese quoteringssystemen worden uitgebreid naar andere producten en sectoren.

9. Boeren worden aangemoedigd zich meer richten op kwaliteitsproducten en producten met meer toegevoegde waarde, omdat deze door de bank genomen een betere marge voor de boer hebben en meer maatschappelijke waarde vertegenwoordigen. Daarbij is het ook raadzaam voor agrariërs om tussenhandel te passeren en directer de klant bereiken.

10.Naastbetereprijsvormingkomtereenflankerendinkomensbeleidzoalseenprogressievebelastingheffing. Europese landbouwsubsidies zijn niet voor miljonairs en grote bedrijven bedoeld. Deze moeten worden afgebouwd boven een bepaald bedrag en gemaximeerd. Ook bij Nederlandse subsidies wordt meer gekeken naar de inkomens-situatie.

4 SP nota ‘Maatregelen tegen hoge voedselprijzen, honger en speculatie’. Den Haag, 2011

26


11. Geen voedsel in de tank. Import van biobrandstoffen is niet wenselijk, regionaal duurzame productie wel. Alleen biobrandstoffen die niet concurreren met voedselproductie uit restproducten of van algen, zijn acceptabel. Rege-lingen die de vraag naar biobrandstoffen aanwakkeren (en dus concurreren met de voedselvoorziening) moeten worden afgeschaft. De concurrentie tussen voedsel en brandstof wakkert speculatie, prijsinstabiliteit en prijs-stijging van de consumentenprijs aan.

B. Tegengaan ongewenste schaalvergroting en bescherming middelgrote en kleine agrariërs.Onderzoekers voorspellen dat bij de voortzetting van het huidige beleid er in 2035 nog slechts 1000 varkens en kippen boeren zijn. Een gemiddeld bedrijf heeft dan zestienduizend varkens (tien keer zoveel als nu) of 220 duizend kippen (zeven keer zoveel als nu). De trend is meer dieren en minder boeren. Deze industrialisatie vindt de SP met het oog opdeleefbaarheidophetplatteland,dewerkgelegenheidenanderemaatschappelijkebelangenzoalsdierenwelzijngeen wenselijke ontwikkeling. Ook in het kader van de wenselijkheid van kwalitatief hoogwaardige arbeid is het niet raadzaam dat middelgrote zelfstandige boeren worden vervangen door megastallen waar arbeiders uit Oost-Europa, vaak slecht betaald kwalitatief lage en soms ongezonde arbeid verrichten. Daarom de volgende voorstellen:1. Er komt een wettelijke regeling voor het maximeren van stalgrootte.2. Bij de vergunningverlening of bedrijfsuitvoering wordt de wettelijke mogelijkheden verruimd om op basis van

gezondheidsaspecten te kunnen ingrijpen of tot regulering over te gaan.3. Deregeringgaatingesprekmetafnemersalscoöperatiesensupermarktenoverhetsysteemvankwantumkortin-

gen en andere regelingen die kleine en middelgrote ondernemers benadelen. Ook wordt met banken gesproken over hun beleid voor zoverre dit schaalvergroting bevordert.

4. Er wordt een onderzoek gestart naar welke huidige wet- en regelgeving schaalvergroting in de hand werkt, en hoe dit ongedaan kan worden gemaakt of gecompenseerd. Er wordt bijvoorbeeld gekeken of de kosten voor vergun-ningaanvragen ongewenste schaalvergroting in de hand werken en of dit anders kan.

27


28


www.Sp.nl

De boer aan het woord Verkorte voorpublicatie - September 2012

Documents

Transcript of De boer aan het woord Verkorte voorpublicatie - September 2012