DE BEKLEDING VAN BINNENMUREN EN PLAFONDS: GEZONDE ...

BLZ. 1 VAN 15 – MUUR- EN PLAFONDBEKLEDING: GEZONDE MATERIALEN – JULI 2010

PRAKTISCHE HANDLEIDING VOOR DE DUURZAME BOUW EN RENOVATIE VAN KLEINE GEBOUWEN

PRAKTISCHE AANBEVELING MAT06


- PRAKTISCHE AANBEVELING MAT06 -

DE BEKLEDING VAN BINNENMUREN EN

PLAFONDS: GEZONDE EN ECOLOGISCHE

MATERIALEN KIEZEN

Kies gezonde materialen met een gunstige ecobalans, die vernieuwbaar zijn of voldoende voorkomen in de natuur, die gerecycleerd en recycleerbaar zijn

PRINCIPES

BENADERING

De keuze van de materialen die bestemd zijn voor binnenhuisinrichting is fundamenteel, want ze kan verstrekkende gevolgen hebben voor het comfort en de gezondheid van de bewoners. De materialen hebben ook meer of minder impact op het leefmilieu. In het kader van een duurzame architectuur moeten bekledingsmaterialen gekozen worden, afhankelijk van de volgende criteria:

o Impact op de gezondheid: de materiaalkeuze moet minimaal de Europese richtlijn 89/106 op de Bouwproducten, herkenbaar aan de EG-markering, respecteren. Bovendien staan de labels waarmee ecologische materialen worden gecertificeerd (Nature Plus, Europees Eco-label, enz.) ook garant voor zeer strenge voorwaarden met betrekking tot de impact op de gezondheid.

o Ecobalans en impact op het milieu: er bestaan verschillende methoden om die impact

te berekenen. In deze fiche wordt verwezen naar de NIBE-norm – Milieuclassificatie Bouwmateriaal (Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie te Naarden).

o Technische aspecten: het basismateriaal en het afwerkingsmateriaal moeten worden

gekozen in functie van de levensduur, de beschikbaarheid en het nodige onderhoud. Er dient ook rekening te worden gehouden met de exploitatievereisten van het gebouw. Het is de bedoeling de materialen te gebruiken tot op het einde van zijn levensduur.

De keuze van het materiaal op basis van zijn levensduur houdt rechtstreeks verband met de vervangingsfrequentie en de gevolgen voor het milieu van die vervangingen. Een lange levensduur is belangrijk voor materialen die geen (of weinig) veranderingen of ingrepen vergen tijdens de levensduur van het gebouw. De elementen die echter wel frequent zullen moeten worden vervangen, moeten een optimale milieubalans vertonen. Kies uw materialen dus zowel volgens hun geschiktheid voor de toepassing (technische en gezondheidscriteria) als hun milieu-impact: het juiste materiaal op de juiste plaats.

Om online kennis te maken met de nieuwe versie 2016 van de Gids Duurzame Gebouwen,surft u naar: http://www.gidsduurzamegebouwen.brussels

http://www.gidsduurzamegebouwen.brussels




DOELSTELLINGEN

� Minimaal: Materialen kiezen die de mogelijkheid bieden om te voldoen aan de gezondheidsdoelstellingen in de habitat:

o Vermijd zoveel mogelijk het gebruik van verlijming voor het bevestigen van elementen (geef de voorkeur aan mechanische verbindingen), het gebruik van materialen die met kunsthars zijn gebonden (uit hout afgeleide panelen), het gebruik van verf op basis van solventen. Geeft bijvoorbeeld de voorkeur aan lijm en verf met stijfsel, oplosbaar in water (zie aparte fiche CSS09 "Lijm en verf: hun invloed op gezondheid en milieu").

o Beperk het gebruik van synthetische bekleding zoals PVC of vinyl. o Werk bij voorkeur met natuurlijke kleurstoffen in plaats van met levendige kleurstoffen,

die vaak zware metalen bevatten. o Geef de voorkeur aan bestendige houtsoorten of aan houtsoorten die weinig

behandeling nodig hebben. Zonodig valt bijvoorbeeld een behandeling aan te raden met boorzout of men zal gebruik maken van hittebehandeld of oleothermisch behandeld hout (zie aparte fiche CSS10 "Houtbehandelingen: gevolgen voor de gezondheid").

�� Aangeraden: o Kies voor materialen waarvan de impact op het milieu gering is. Dat zijn voornamelijk

bekledingen in leem, kalk-hennep of klei, en onbehandeld hout. Dan is er nog pleisterkalk, onverniste tegels, behangpapier en linnen doeken, panelen van wol/houtvezel.

o Kies voor technieken en materialen afkomstig uit de recyclagesector, of technieken ontwikkeld op basis van natuurlijke, niet- of weinig behandelde materialen die kunnen gerecycleerd worden. Daarom moet men composietmaterialen vermijden en bouwsystemen aanmoedigen die de mogelijkheid bieden om elk materiaal te demonteren en afzonderlijk te verwijderen.

o Indien men onderhouds- of behandelingsproducten gebruikt, kiest men best voor producten die een latere recyclage niet in de weg staan (bijvoorbeeld: verf, houtbeschermingsproducten…).

�� Optimaal: o Kies in de mate van het mogelijke voor ruwe oppervlakken, met zo weinig mogelijk

afwerkingsmateriaal. Opmerkingen: aangezien de aspecten in verband met lijmen, verven en houtbehandeling aan bod komen in aparte fiches, komen hier vooral de intrinsieke eigenschappen en de ecobalans van de materialen zelf aan bod.

KEUZE-ELEMENTEN

TECHNISCHE ASPECTEN

Hierna volgt een opsomming van de verschillende materialen die beschikbaar zijn naargelang het soort oppervlak dat moet worden behandeld. > Materialen om te gebruiken op muren en plafonds

o Pleister & cement: vergen het gebruik van bindmiddelen zoals hydraulische kalk

(ontstaat door de smelting van kalksteen), harsen of anhydriet (natuurlijk product, maar ook een bijproduct van de vervaardiging van fluorwaterstofzuur). Een dergelijke soort afwerking vergt een ruwe ondergrond of een hechtingslaag.

o Bekleding met kalk: bestaat uit kwartskorrels, marmerkorrels, kalkhydraat, cellulose en

kaolien, en biedt een natuurlijke schimmeldodende werking (alkalisch materiaal met pH 13). Daarom is het aangeraden voor vochtige plaatsen zoals badkamers of




keukens. Deze bekleding kan worden aangebracht op elk soort ondergrond: minerale bekleding, pleisterkarton, beton, …

Cementeringen links en kalkbekledingen rechts

o Bekledingen met plantaardige vezels: de kalk-hennep bekleding voor binnen heeft een

belangrijke thermische en hygrometrische regelende functie. Ze helpt ook om de storende effecten van elektromagnetische velden te neutraliseren. en bestaat uit hennep, luchtkalk en puimsteen in poedervorm. Dit soort bekleding bestaat uit vernieuwbare natuurlijke materialen en is 100% recycleerbaar. Het aanbrengen van deze afwerking veronderstelt een ruwe ondergrond of een hechtingslaag.

Bekleding van plantaardige vezels

o Verf op basis van water, klei of muurkalk. o Tadelakt: afwerking bestaande uit natuurlijke kalk, zand, marmerpoeder, klei, as en

cellulose. Kan worden aangebracht als een bekleding, om daarna te worden aangedrukt met een rolsteen, en vervolgens te worden gepolijst met zwarte zeep. Kan worden aangebracht op binnen- en buitenmuren, wordt ook aangebracht op vloeren, badkuipen, douchebakken, lavabo's… De ondergrond kan bestaan uit een bekleding met hydraulische kalk of met gewone kalk of cement. Het oppervlak moet oneffenheden vertonen zodat de bekleding beter hecht. Dit is een zuiver mineraal product, want de bekleding is vrij van kleefproducten. Ze heeft een diffusiecapaciteit, is geurloos, vochtwerend en antiseptisch.

Bekledingen van kalk en klei, verftechnieken met kalk, tadelakt. Bronnen: "Les enduits décoratifs", p. 63, 68, 141, 155

o Textiel: met dit materiaal moet men aandacht schenken aan de behandelingen en de eventuele bevestigingen. Bekledingen in stof kunnen gewoon mechanisch worden gespannen, wat de risico's beperkt van bepaalde lijmsoorten die de gezondheid van de bewoners bedreigen. De bekleding kan bovendien worden "nagespannen" indien




nodig, en kan ook vlot worden gedemonteerd en vervangen. Jammer genoeg zijn die spandoeken moeilijk te onderhouden en kunnen ze stofjes, mijtachtigen en ook allergenen verzamelen.

Afwerkingstextiel voor binnenshuis kan met pesticiden zijn behandeld. Let er ook op dat er geen biociden aan te pas zijn gekomen (fungiciden, insecticiden, bactericiden, ...) die als gevaarlijk worden bestempeld door de Wereldgezondheidsorganisatie, de Europese Unie, het Internationaal Centrum voor Kankeronderzoek (IARC) enz.

o Leem: materiaal dat stoom doorlaat, met een hoge volumieke massa, een goede

fonische kwaliteit en een lange levensduur. Wordt gebruikt als zelfdragend element om een geraamte te vullen of als binnenbekleding. De bekleding bestaat uit klei, zand en plantaardige vezels (vlas). Kan worden aangebracht op elke soort gezonde ondergrond, eventueel met een hechtingslaag.

In vergelijking met een beraping zorgen deze technieken voor bekledingen die poreuzer zijn, en bijgevolg mechanisch minder bestendig. Deze technieken zijn dus fragieler en het wordt afgeraden om ze toe te passen op erg blootgestelde wanden, zoals in een kinderkamer bijvoorbeeld. Om zware decoratieve elementen te bevestigen zal men de wand moeten doorboren tot op de draagstructuur. Er wordt ook afgeraden om die bekledingen te schilderen of te behangen, want dat vergt dan weer het gebruik van kleurstoffen indien men geen genoegen neemt met een natuurlijke tint. Het is niettemin mogelijk om een nieuwe dunne afwerkingslaag aan te brengen om de oorspronkelijke tint van de muur te wijzigen.

Bekledng in leem

o Beraping of panelen in gipsplaat: gips is natuurlijk radioactief; de heel zwakke

radonemissie varieert volgens de oorsprong. Berapingen op basis van fosforgips, afkomstig uit industriële productieprocessen (chemische bewerkingen of ontzwaveling van rookgassen) kunnen betrekkelijk radioactief zijn. Het is dus van belang dat men de oorsprong van het gebruikte gips nagaat, of dat men eventueel alternatieve materialen gebruikt.

o Platen in houtvezel: gemaakt met bijproducten van de houtindustrie – OSB / Multiplex /

Spaanplaat / MDF. Deze platen bevatten een bindmiddel, vaak synthetisch. Op grond van de kenmerken van dat bindmiddel kan men oordelen over de milieukwaliteit van het materiaal. Hoe harder en bestendiger een plaat is, hoe schadelijker de bindmiddelen meestal zijn. Men moet dus de samenstelling van de bindmiddelen controleren en de geschikte plaatcategorie kiezen: zacht voor onderdaken of geluidsisolatie, halfzacht voor een zichtbare wand, hard voor een muurbekleding, betonbekisting, gebitumineerd (waterdicht) voor isolatie in een vochtige ondergrond. Spaanplaten kunnen nog jaren na hun plaatsing formaldehyde (of andere Vluchtige Organische Stoffen) vrijgeven. We onderscheiden verschillende klassen (niet-beklede) spaanplaten volgens hun gehalte aan formaldehyde. Aangeraden wordt tenminste gebruik te maken van platen van klasse E1 (die minder dan 10 mg formaldehyde per 100 g droge plaat bevatten) voor alle houten elementen die in contact staan met het binnenklimaat. Klasse E0 valt te vermijden, want daarin wordt het formaldehyde




vervangen door andere giftige chemische stoffen, vaak polyurethaan (op basis van isocyanaat). Om de vervuiling van de binnenlucht door uitstoot van VOS te beperken, houdt men de oppervlakte van het lokaal dat met platen is bedekt zo klein mogelijk. De randen van de platen en gaten in het materiaal (voor bevestigingen) worden afgedicht. De plaatsing van de platen kan verschillen naargelang het gebruik: vastgeschroefd op een structuur of vastgelijmd. De behandeling van de bovenlagen zal variëren volgens het soort afwerking van de plaat en de bestemming. Een houten bekleding vereist geen andere oppervlaktebescherming dan een eventueel verflaagje. Sommige platen zijn te verkrijgen met een kleuring in de massa, bijvoorbeeld MDF.

Platen in houtvezel

o Houten lambrizering. Niet-gelijmde, massieve houten elementen, afkomstig van

inheemse bossen, zijn een interessante oplossing qua milieuvriendelijkheid. Let er wel op dat de elementen geen producten bevatten om ze te verduurzamen (fungiciden en insecticiden) en dat ze niet toxisch zijn (zware metalen). Ook de keuze van de afwerkingsproducten is belangrijk om de emissie van vervuilende stoffen in het binnenklimaat te beperken (formaldehyde, VOS, ...): kies voor verf, vernis e.d. met natuurlijke harsen, in water oplosbaar en zonder solventen.

Houten lambrizering

> Vloerbekleding op verticale wanden

Bepaalde materialen die oorspronkelijk bestemd zijn voor de vloer, kunnen ook worden toegepast op verticale wanden. Dit gebruik is meestal heel lokaal en is bedoeld om wanden op een zo goed mogelijke manier te beschermen, zoals bijvoorbeeld: ruimtes waar water wordt gebruikt (keuken, badkamer, …); ruimtes die intensiever worden gebruikt (kinderkamer, speelkamer, gang, …)

o Steenachtige materialen: natuurlijk of samengesteld o Tegels in gebakken aarde: natuurlijk of geëmailleerd. De grondstoffen voor hun

fabricage zijn vernieuwbaar: klei (kaolien), zand, krijt en water. De emaillaag bestaat uit silicaten (kaolien, gesteente, glasgruis, ...), waaraan metaaloxiden worden toegevoegd (kleurstoffen en smeltmiddelen).




De plaatsing kan ofwel traditioneel gebeuren met mortel (kies cementmortel zonder synthetische toeslagstoffen), ofwel met lijm (kies lijmen zonder solventen, harsen of synthetische toeslagstoffen, ...). Keramiektegels zijn ongevoelig voor vocht. Ze worden dus meestal geplaatst in vochtige lokalen. Daarentegen hebben ze geen deel in de regulering van het vochtgehalte van het lokaal. De betegelde oppervlakken moeten dus zoveel mogelijk worden beperkt (alleen de blootstaande gedeelten). De overige oppervlakken worden bekleed met materialen met goede hygrometrische prestaties: beraping op basis van klei, kalkpleister, verf op basis van klei, met silicaten of met kalk (goede dampdoorlatendheid), ...

o Linoleum: dit materiaal bestaat uitsluitend uit natuurlijke producten, met lijnolie,

natuurlijke harsen, houtmeel en kurkmeel, minerale aggregaten en kleurstoffen. Linoleum is zeer slijtvast. Het wordt voornamelijk aangeraden voor ruimtes waar veel verkeer is (hal, gang, …). Linoleum beschikt over antibacteriële eigenschappen (de eerste weken na de plaatsing) en is niet-allergisch en antistatisch. De plaatsing gebeurt met lijm op eender welke harde, vlakke, gladde en droge ondergrond.

Linoleum

o Kurk: natuurlijk materiaal afkomstig van de kurkeik uit het Middellandse Zeegebied

(Spanje, Portugal, Corsica). Kurk heeft interessante akoestische en thermische kwaliteiten, en daarnaast biedt het een degelijke vuurbestendigheid en is het antistatisch. Het aanbrengen gebeurt met lijm op eender welke soort harde, vlakke, gladde en droge ondergrond.

> Geen bekleding, ruwe oppervlakken

De keuze om structurele materialen zichtbaar te laten, zoals blokken gebakken aarde of beton, biedt het voordeel dat men geen afwerking moet plaatsen, waardoor ook rationeler kan worden omgesprongen met het gebruik van bouwmaterialen, en waardoor de gezondheidsrisico's voor de bewoners kunnen worden beperkt. Afwerkingen van het type beraping echter verbeteren aanzienlijk de luchtdichtheid van gemetselde wanden (zie fiche ENE10 "De goede luchtdichtheid van de gebouwschil"). Zichtbaar metselwerk is dus alleen een goede oplossing voor binnenwanden. Bovendien moet met ruwe materialen bijzondere aandacht worden besteed aan de plaatsing, om zo tegemoet te komen aan de esthetische vereisten: opvoeging, muuruitslag… De blokken in gebakken aarde kunnen bijvoorbeeld worden gevoegd met mortellijm om er egaler uit te zien, op voorwaarde dat de lijm die wordt gebruikt de luchtkwaliteit in de lokalen niet aantast. > Hygrometrische eigenschappen: wat houdt dit in?

Naargelang hun hygrometrische eigenschappen, zullen de oppervlaktematerialen in meerdere of mindere mate dienst doen als hydrische buffer voor de omgevingslucht in het lokaal. Die eigenschappen impliceren niet dat er geen efficiënte hygiënische verluchting meer nodig is, maar ze kunnen bijdragen tot het comfort van de bewoners door snelle veranderingen in de vochtigheid te absorberen. Zij vervullen dezelfde rol ten aanzien van vochtigheid als massa ten aanzien van warmte.




Om dit aspect te ondersteunen in de binnenbekleding, kiest men het best voor materialen met een goed absorptievermogen voor een gemiddelde relatieve luchtvochtigheid (30 tot 70%). Geef bijvoorbeeld de voorkeur aan bekledingen van het type kalk-hennep, pleister en leem, in plaats van bekledingen met steen, linoleum, lambrizeringen of synthetische materialen…

MILIEU-ASPECTEN

> Waarom geen kunststoffen?

o Het vervaardigen van kunststoffen zoals plastic, afkomstig uit de chemische industrie, verbruikt zeer veel energie.

o Bij de vervaardiging ontstaan tal van bijproducten en afvalstoffen, en het is moeilijk om ze te recycleren vanwege de schadelijke stoffen (chloor) die vrijkomen bij de behandeling. Kenmerkend voor kunststoffen is bovendien dat ze relatief waterdicht zijn en moeilijk vocht opnemen.

o Over het algemeen is het nodig rationeler om te springen met het gebruik van kunststoffen. Men zou hun gebruik enkel mogen overwegen als er geen alternatief mogelijk is voor het bouwproject. Als het niet anders kan, kies dan voor kunststoffen die geen VOS (vluchtige organische verbindingen) verspreiden en die gerecycleerd kunnen worden.

> Eigenschappen van de natuurlijke berapingen

De troeven van berapingen van leem en kalk-hennep zijn: o de dynamische thermische isolatie: de harmonieuze warmte-uitwisselingen maken een

zekere energiebesparing mogelijk o de hygrometrische regeling o de fonische en akoestische isolatie o het antiseptische en schimmelwerende effect o de bescherming tegen storende effecten van elektrische en elektromagnetische velden o een 100% natuurlijk materiaal, gegarandeerd zonder toevoegsels o uitstekend combineerbaar met oude constructies o duurzaamheid en mogelijke recyclage van alle mengsels

> Milieu-impact van de andere materialen

o Om zeker te zijn van de milieukwaliteit van het hout, kies een inheemse (uit België of de EU), onbehandelde houtsoort met een PEFC- of FSC-label. Naargelang de houtsoort kan geval per geval gekeken worden naar een thermische behandeling (door verhitting) of een oleothermische behandeling (met hete baden plantaardige oliën). In twee andere fiches verneemt u hier meer over: MAT08 "Een houtsoort kiezen volgens de aard en de toepassing" en CSS10 "Houtbehandelingen: gevolgen voor de gezondheid".

o Kalk, cement en pleister, maar ook anhydriete bindmiddelen zijn energieverslindend, zowel tijdens de ontginning van de grondstoffen als tijdens de vervaardiging van het afgewerkte product.

o Pleister in geïsoleerde vorm (gipstegels) of in gecombineerde vorm (gipskarton) worden niet op grote schaal gerecycleerd, omdat België hier momenteel geen ontwikkeld netwerk voor heeft.

o Het vervoer van rotssteen over lange afstanden, vergt veel energie. Geef de voorkeur aan lokale rotssteen indien men een stenen bekleding wil.

o Linoleum bestaande uit linnen, hars en jute, vereist slechts weinig energie tijdens de vervaardiging en bestaat uit natuurlijke elementen.

o Voor verf en andere producten op basis van latex verwijzen we naar de fiche CSS09 "Lijm en verf: hun invloed op gezondheid en milieu".




> Ecobalans van materialen

De NIBE-classificatie voor binnenbekledingen ziet er als volgt uit:

Muurbekleding Aanbeveling Nibe* Nibe-klasse*

Beraping op basis van klei Betere keuze 1a

Gipsberaping (rogips) Betere keuze 1a

Niet-geverniste of geverniste tegels (op cement of lijm)

Betere keuze 1a/1b

Natuursteen (op cement of lijm) Goede keuze 2a/2b

Natuurgipsberaping Goede keuze 2b

Houten lambrizering (vurenhout – FSC/PEFC) Goede keuze 2c

Cementering Aanvaardbaar 3a

Houten lambrizering (vurenhout – zonder certificering ) Te vermijden 5a

Kalkberaping (stuc) Te vermijden 5b

* Volgens NIBE uitgave 2008/2009. Voor meer informatie over de NIBE-classificatie – www.nibe.org

Plafondbekleding Aanbeveling Nibe* Nibe-klasse*

Beraping op basis van klei Betere keuze 1a

Houten lambrizering (vurenhout – FSC/PEFC) Betere keuze 1a

Houtvezelplaten (uit recyclage) Betere keuze 1c

Verlaagd plafond in rotswol Goede keuze 2c

Beraping op basis van natuurgips Aanvaardbaar 3a

Houten lambrizering (vurenhout – zonder certificering)

Aanvaardbaar 3b

Gipsberaping (rogips) Aanvaardbaar 3c

Platen in houtwol en magnesiet (akoestisch) Aanvaardbaar 3c

Gipsplaten (rogips) Minder goede keuze 4a

Kalkberaping Te vermijden 5b

* Volgens NIBE uitgave 2008/2009. Voor meer informatie over de NIBE-classificatie – www.nibe.org

Naast de factoren waarmee rekening wordt gehouden in de NIBE-norm (behoefte aan primaire energie, uitputting van de bronnen, vervuiling, productie van broeikasgassen, levensduur, recyclage, …), zijn er nog andere criteria die in de keuze van materialen en bouwtechnieken meespelen vanwege hun mogelijke impact op het milieu, bijvoorbeeld:

o het vervoer van de materialen en van de interveniënten, en de duur van hun tussenkomst

o de energie die nodig is voor de plaatsing (technische installaties) o het waterverbruik afhankelijk van het soort plaatsing (droge of niet droge plaatsing) o de mogelijke impact op de gezondheid van de arbeiders tijdens de plaatsing

(uitzagingen, toevoegsels, stof, …) o de duur en de complexiteit van de plaatsing




MAATSCHAPPELIJKE EN CULTURELE ASPECTEN

> Welke gevolgen heeft de keuze van muur- en plafondbekledingen voor de gezondheid?

De risico's voor de gezondheid (allergieën, irritaties, ademhalingsproblemen, …) met betrekking tot de eerder aangehaalde materialen zijn zeer gering en zelfs onbestaande indien men enkel rekening houdt met het afgewerkt product. Toch is het belangrijk om de aandacht te vestigen op de plaatsingstechnieken en de hierbij betrokken producten die problemen kunnen opleveren indien men ze niet goed beheerst:

o Gelijmde bekleding De keuze van de lijm voor de plaatsing wordt vaak opgelegd door fabrikanten of moet in ieder geval geschikt zijn voor de toekomstige bekleding. Naargelang de keuze van de lijm zal er meer of minder VOS-uitstoot zijn (vluchtige organische verbindingen) die de luchtwegen kan irriteren. Het is belangrijk om tijdens de plaatsing de veiligheidsvoorschriften van de fabrikant te respecteren, en te zorgen voor een goede verluchting van de lokalen. Meer gedetailleerde informatie over de keuze en het gebruik van lijm is beschikbaar in een aparte fiche.

o Beraping

De meeste berapingen worden verkocht in bulk, in de vorm van een zeer fijn poeder. Tijdens de bereiding van het mengsel komen er fijne partikeltjes in de lucht terecht die irritaties van de luchtwegen en de ogen kunnen veroorzaken en die ook kunnen leiden tot allergische reacties van de huid. Volg de aanbevelingen van de fabrikant en bescherm ogen, ademhalingswegen en handen respectievelijk met een gesloten bril, een masker en handschoenen.

o Oppervlaktebescherming

Bepaalde bekledingen vereisen een bijkomende oppervlaktebescherming. Meestal is dat verf, was of vernis. De samenstelling van die producten beïnvloedt rechtstreeks de kwaliteit van de lucht. Er moet bijzondere aandacht worden besteed aan de keuze van de producten die worden gebruikt, en dit naargelang hun bestemming. Let erop dat de lokalen perfect verlucht worden tijdens en na het aanbrengen van de beschermende laag. Meer gedetailleerde informatie over de keuze en het gebruik van houtbehandelingen wordt vermeld op een afzonderlijke fiche.

ECONOMISCHE ASPECTEN

> Kosten en beschikbaarheid van de ecologische oplossingen

ALTERNATIEVE MATERIALEN Kosten €/m²

Kalk-hennepberaping (grondlaag + onderlaag + afwerking)

17,5

Stroleemberaping 1,95 tot 5,90

Beraping op basis van klei 10,70 tot 11,60

Beraping op basis van klei (stuc) 6,45 tot 11,30

Niet-behandelde houten lambrizering (afhankelijk van aanwezigheid van knopen – grenen of kastanje)

11,64 tot 22,50

Verf met gestructureerde klei 1 tot 1,50

Kalkverf (wit tot gekleurd) 1,73 tot 2,60

Vergelijking van de kosten van de voornaamste materialen Bronnen: Ecobati – prijzen mei 2010/ La Maison Ecologique – prijzen 2010




TRADITIONALE MATERIALEN Kosten BUA B/m²

Geëmailleerde grestegels 32 tot 41

Faiencetegels 45 tot 67

Gipskarton + latwerk + beraping (Muur) 38,60 tot 49,60

Gipskarton + latwerk + beraping (Plafond) 44 tot 61,70

Beraping op basis van gips 12 tot 16

Behangpapier 17,60 tot 27,70

Verf op muur (beraping, metselwerk, …) 7 tot 21,60

Verf op plafond 9,10 tot 15,60

Vergelijking van de kosten van de voornaamste materialen en hun plaatsing Bron: UPA-BUA: Beroepsunie van Architecten – eenheidsprijzen 2009

DE JUISTE KEUZE MAKEN

Zoals eerder aangegeven is de afwezigheid van bekleding, in het bijzonder op binnenmetselwerk, het meest spaarzaam en milieuvriendelijk. Die oppervlakken hebben dan echter niet de gewenste esthetische kwaliteiten. De onderstaande tabel geeft dus een overzicht van de geanalyseerde aspecten van muur- en plafondbekledingen:

MATERIALEN Gezondheid Milieu Prijs

Kalkberaping ☺ � �

Kalk-hennepberaping ☺ ☺ �

Stroleemberaping ☺ ☺ ☺

Beraping op basis van klei ☺ ☺ ☺

Beraping op basis van klei (natuurlijk) � � �

Beraping op basis van gips (rogips) � � �

Gipskartonnen platen � � �

Lambrizering niet-behandeld inheems hout

☺ ☺ �

Lambrizering behandeld inheems hout � � �

Lambrizering tropisch hout (met FSC/PEFC certificering)

☺ ☺ �

Lambrizering tropisch hout (zonder certificering)

☺ � �

Kurk ☺ � �

Linoleum ☺ ☺ ☺




MATERIALEN Gezondheid Milieu Prijs

Tegels ☺ ☺ �

Natuursteen ☺ � �

Kleiverf ☺ ☺ ☺

Kalkverf ☺ � ☺

Synthetische verf (acryl, met alkydehars, met solventen, …)

� � �/�

De materialen die voor alle criteria een goede notering krijgen, zijn de berapingen met stroleem en die op basis van klei, naast linoleum en kleiverf. De kalk-hennepberapingen, kalkverf en berapingen op basis van gips scoren ook tamelijk goed. Afgeraden worden gipskartonplaten, lambrizeringen van tropisch of behandeld hout en synthetische verf. Gezien hun prijs komen tegels hier niet aan bod, ondanks hun kwaliteiten (ook op onderhoudsvlak).

Noteren we nog dat zowel voor het milieu als om economische redenen bekledingen in kurk te vermijden zijn voor wanden én plafonds. Het is wel een natuurlijk materiaal, maar de beschikbare voorraden zijn zo klein dat het gebruik het beste wordt beperkt tot vloertegels, waarvan de akoestische eigenschappen zeer gegeerd zijn. In dat geval moet voorkeur worden gegeven aan gerecycleerde kurk.

IN DE PRAKTIJK

Er moeten maatregelen worden genomen tijdens de verschillende ontwikkelings- en uitvoeringsfasen van het project: VOORPROJECT

o Een specifieke studie laten uitvoeren voor de materiaalkeuze, in functie van de bestemming: eisen, bestendigheid, onderhoud, …

o Identificatie van de mogelijke technieken volgens de plaats van het project, maar ook overeenkomstig de bouwen veiligheidsnormen (brand, akoestiek, warmte-isolatie, …)

o De mogelijkheid om aarde van graafwerken te recupereren voor berapingen moet geval per geval worden bekeken naargelang de samenstelling van de grond.

o De gekozen technieken moeten rekening houden met de aard van de ingrepen in het gebouw. Bij renovatie zal men eerder de voorkeur geven aan berapingen die de mogelijkheid bieden om de rechtheid van niet-loodrechte wanden te herstellen.

UITVOERINGSPROJECT, DOSSIER VOOR DE BOUWVERGUNNING

o De nadruk leggen op de ecologische vereisten in offerte-aanvragen aan bedrijven (identificatie van de bestanddelen, toeslagstoffen, …)

o Verwijzen naar de officiële kwaliteitslabels om materialen te kiezen (voor hout: FSC "Forest Stewardship Council" en PEFC "Pan European Forest Certification")




o Informeer bij de keuze van materialen naar de onderhoudseigenschappen: soort

(techniek, producten, …), frequentie, kosten en garanties die worden geboden door de fabrikant.

o Geef de voorkeur aan ruwe en zelfresistente materialen om de onderhoudsvereisten te beperken en ook het gebruik van onderhoudsproducten.

TOEZICHT OP DE WERKZAAMHEDEN

> Algemeen

o Bij ontvangst van de materialen moet men controleren of ze overeenstemmen met de aannemingsvoorwaarden en men moet het bewijs van hun certificering of hun eventuele labeling vragen.

> Leemberaping

o Indien de aarde die wordt gebruikt rechtstreeks afkomstig is van graafwerken, beperkt men de milieu-impact via het mindere energieverbruik voor het vervoer en de transformatie van het product. Als er geen lokale aarde kan worden gebruikt, kan men ook werken met "gebruiksklare aarde".

o De samenstelling moet wel geschikt zijn: de klei mag niet zuiver zijn (te vettig). De samenstelling moet indien nodig worden verlicht met zand, grind, strohaksel, en een beetje cement om de uitharding te bevorderen.

o Om barsten in de beraping te vermijden, moet de gebruikte aarde een beetje meer zand bevatten dan het geval is voor wanden (leemsteen, stroleem en stampaarde) en ook kalk kan zorgen voor stabiliteit. Er zijn minstens 3 lagen nodig, die steeds zandachtiger en fijner zijn. De laatste laag kan kleurstoffen bevatten.

o Aangezien een zekere vakkunde onontbeerlijk is, wordt aangeraden hierbij ervaren vaklui te betrekken.

Stampaarde Bron: http://www.archirurale.com/numero1/akterre.htm

> Kalk-hennepberaping

o De beraping heeft een totale dikte van ongeveer 50 mm en bestaat uit twee verschillende lagen: een grondlaag en een afwerkingslaag, waaraan een natuurlijke kleurstof kan worden toegevoegd. Deze bekleding kan worden aangebracht op elke soort ondergrond, waarop men wel eerst wel een hechtingslaag moet aanbrengen. De grotere dikte van de beraping heeft voordelen als er ingewikkelde vormen moeten worden bestreken (bochten, golvende oppervlakken) of bij renovatie (herstel van de vlakheid van de muren, …).




o De uitvoering van een kalk-hennepberaping vereist een voorafgaandelijke bereiding van het mengsel. Het mengen van de bestanddelen moet 24 u tot 48 u voor het aanbrengen gebeuren. Tijdens die periode moet het mengsel gewoon blijven staan en worden beschermd tegen lucht en vochtigheid (bv.: in een afgedekte plastic emmer). Dit soort bekleding bestaat uit vernieuwbare natuurlijke materialen en is 100% recycleerbaar.

o De specifieke kenmerken van dit product vereisen ervaren vakmanschap.

Beraping met luchtkalk en hennep

Bron: Les chaux dans les enduits – p. 12

ONDERHOUD

o In het geval van ruwe oppervlakken moet men vermijden dat de materialen een oppervlaktebehandeling krijgen tegen het stof. Dat gebeurt vaak met plastificerende producten die de kwaliteiten van de ondergrond en de omgevingslucht in gevaar brengen.




AANVULLENDE INFORMATIE

ANDERE AANDACHTSPUNTEN

Hier volgt een lijst van fiches waarin de keuze van de bouwmaterialen ook aan bod komt: o MAT07 - Vloerbekleding: kies gezonde materialen met een gunstige milieubalans o MAT08 - Een houtsoort kiezen volgens de aard en de toepassing o CSS08 - Fysische en chemische verontreiniging binnenshuis o CSS09 - Lijm en verf: hun invloed op gezondheid en milieu o CSS10 - Houtbehandelingen: gevolgen voor de gezondheid o ENE08 - Thermische inertie

BIBLIOGRAFIE

Informatiebronnen en bevoegde instellingen:

o ECO-CONSTRUCTION: de meeste producenten en leveranciers van ecologische materialen zijn aangesloten bij de cluster éco-construction (http://clusters.wallonie.be/ecoconstruction )

o BOIS & HABITAT: (www.bois-habitat.be) o VIBE: gegevensbank van leveranciers op de website (www.vibe.be) o ECOHABITAT: Frans-Waals programma (INTERREG III) voor de inrichting van een

platform over de ecologische habitat en de ontwikkeling van een label voor aannemers (www.ecohabitat.be)

o WTCB: heeft lijsten van bouwmaterialen. Men vindt er bv. aannemers die berapingen aanbrengen op basis van klei. (www.wtcb.be)

o INIES: Franse centrale gegevensbank over de milieu- en gezondheidskenmerken van de bouwproducten (www.inies.fr)

o NEHAP: Belgisch nationaal actieplan milieu en gezondheid: www.nehap.be o De PORTAL GEZONDHEID & MILIEU van Inter-Environnement Wallonie : www.sante-

environnement.be o ECOBATI, ECODOMUS, LA MAISON ECOLOGIQUE: advies, opleiding en verkoop van

producten http://www.ecobati.be/ – www.ecodomus.be – www.lamaisonecologique.be o AKTERRE: www.akterre.com in Frankrijk

Algemene publicaties over materiaalkeuze:

o Centre de Ressources des Technologies pour l’Environnement (CRTE), Guide de la construction et de la rénovation durables, 2008 : www.crtib.lu/Leitfaden.

o Milieuclassificatie Bouwmaterialen, Michiel Haas, Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie te Naarden (NIBE)

o Fiches "Eco-devis", opgesteld door "Conférence sur l’éco-construction", www.eco-bau.ch

o L’habitat écologique – Quels matériaux choisir, Friedrich Kur, uitg. Terre Vivante, 1999 o L’écologie dans le bâtiment – Guides comparatifs pour le choix des matériaux de

construction, Jutta Schwarz, 1998 o Le guide de l’habitat sain, 2e editie, Suzanne en Pierre Déoux, Uitg. Medieco 2004

Over bouwen met leem:

o Het Frans onderzoekslaboratorium CRATerre voert tal van onderzoeken uit over bouwen met leem (www.craterre.archi.fr)

o Traité de construction en terre, CRATerre – Hugo Houben-Hubert Guillaud, uitg. Parenthèses, 2e uitgave 1995.

Over hennep in de bouw:

o www.alliance4.fr o M. Le Corre, L. Van Nieuwenhuyse, G. Chrétien, Les chaux dans les enduits, Entretien

et restauration des bâtiments anciens, pedagogisch werkmiddel, december 2000 o De vzw Chanvre Wallon staat in voor de promotie van dit bouwmateriaal in België:

www.chanvre-wallon.be




Over afval in de bouw:

o Gids: naar een duurzaam beheer van kunststof bouwen sloopafval in Europa, Project Life APPRICOD: Assessing the Potential of Plastics Recycling in the Construction and Demolition Activities

o Les déchets dans le secteur de la construction: enjeux de la conception architecturale, Masterscriptie Architectuur & Duurzame Ontwikkeling EPFL-UCL, Sébastien Breels, 2005

o La gestion des déchets de chantier: potentiel d’avenir pour le secteur de la construction en Région de Bruxelles-Capitale, Masterscriptie Architectuur & Duurzame Ontwikkeling EPFL-UCL, Sophie Trachte, 2003.

DE BEKLEDING VAN BINNENMUREN EN PLAFONDS: GEZONDE ...

Documents

Transcript of DE BEKLEDING VAN BINNENMUREN EN PLAFONDS: GEZONDE ...