1

De tachtig

jarige

oorlog

Inleiding

- Titel pagina blz. 1

- Inleiding blz. 2

- Welke landen waren rijk en welke landen hadden de macht blz. 3

- De wereld tijdens de tachtig jarige oorlog blz. 5

- Het geloof in de tachtigjarige oorlog blz. 7

- De goederen die werden verscheept blz. 9

- Regenten en vorsten tijdens de tachtig jarige oorlog blz. 10

- Belangrijke personen uit de tachtig jarige oorlog blz. 11

- Belangrijkelanden uit de tachtig jarige oorlog blz. 13

De Nederlanden waren erg rijk en begonnen de oorlog tegen het machtigste rijk van Europa, het Spaanse rijk.

De Nederlanden bestond uit Nederland, Duitsland, België en Luxemburg

2

Welke lande

n waren

Het Spaanse gebied bestond uit het Spaanse deel Spanje, de Nederlanden, de Italiaanse gebieden en de overzeese gebieden.

En een oostenrijksdeel Oostenrijk, Hongarije, Bohemen, Moravië, Silezië, en de Rooms Duitse keizerschap.

Nederland was erg rijk en wilde het Spaanse gebied veroveren, In 1568 begon de oorlog. Een oorlog die 80 jaar zou gaan duren. Prins Willem van Oranje was de leider van de Nederlandse gewesten (provincies). Van zijn eigen geld betaalde hij een Duits leger. Hij verkocht zijn landgoederen en bezittingen. Met dat geld huurde hij soldaten in. Hij huurde ze in om tegen het Spaanse leger te vechten. Het leger van de prins was niet zo groot als dat van zijn tegenstander Alva. Maar de prins Willem van Oranje had wel een slim plan. Hij wilde vanuit Duitsland, Engeland en Frankrijk de Nederlanden binnenvallen en zo de Spanjaarden verdrijven. In die landen had de prins namelijk vrienden. De meeste waren protestante vluchtelingen. De prins dacht bij dit plan: "Als we aanvallen helpt de bevolking natuurlijk mee".

Het leger van Alva was veel sterker, groter en getrainder dus brak Nederland als laatste hoop de dijken door om de Spanjaarden terug te dringen. Nederland had gewonnen. Met steun van Frankrijk en Duitsland heeft Spanje zich uiteindelijk helemaal terug getrokken. Spanje zat in een zware economisch crisis en door de steun die Nederland kreeg van Frankrijk en Duitsland had Spanje geen keus.

Karel V leider van het Heilige Roomse Rijk (ook wel Carlos genoemd in het Spaans) werd geboren op 24 februari 1500 Gent. Hij werd opgevoed aan het hof van zijn tante die zijn scholing overliet aan de latere paus Adriaan de 5e. Toen Karel zes jaar was, overleed zijn vader

Karel overleed in 1558 in Spanje. Hij heeft dus 50 jaar geregeerd. Hij wist de Nederlanden samen te brengen. Daarvoor moest veel gevochten worden. En Karel maakte een machtige tegenstander in 1515 toen Grote Pier, de legendarische Friese krijger tegen zijn legers vocht. Pas toen die stierf in 1520 werd het weer een beetje rustig in Groningen en Friesland.

Karel was streng katholiek. De protestanten liet hij wreed vervolgen.

Karel de V zei altijd: “In mijn rijk gaat de zon nooit onder.” Dat kwam omdat hij een heel groot rijk had. Hij erfde ook heel veel. Spanje, Oostenrijk, Tsjechië, een deel van Amerika en een groot deel van Italië was zijn rijk.

3

In Aken wordt Karel V gekroond tot Keizer van het Heilig Roomse Rijk. Hij erfde heel veel. Van zijn grootouders, en van zijn vader ook wat. Het was voor het eerst dat iemand (Karel de Vijfde) zo’n groot rijk had. Hij wou dat alle mensen katholiek werden. Filips de tweede volgde hem op. Hij was er nog strenger in dan zijn vader, dat alle mensen katholiek moesten worden. Karel de Vijfde bracht zijn laatste jaren door in een Spaans klooster. Daar overleed hij.

Voordat de tachtigjarige oorlog in 1550 uitbrak was Nederland verdeeld in zeventien provincies, elke provincie had zijn eigen regering en wetten.

Door slimme huwelijken met andere landen kregen de edelen in Frankrijk grote stukken grond in hun macht. Een van die edelen was Filips de Schone. Zijn zoon Karel V kreeg de macht over de Nederlanden maar hij wilde dat het meer eenheid werd dus gaf hij alle landheren die invloed hadden op het volk wat macht. Een van die landheren was Willem van Oranje, Karel benoemde hem tot stadhouder van de Nederlanden. Ook liet hij zijn halfzus Margaretha van Parma benoemen tot

4

De wereld in de

tachtigjarig

e

landvoogdes van de Nederlanden. Zelf ging hij naar Spanje toe. Hij was immers al oud en liet zijn zoon Filips II de macht overnemen.

Er waren veel meningsverschillen tussen de katholieke en de protestantse mensen, Filips II wilde veel macht en was katholiek. Omdat hij veel macht wilde werden de bestuurders van de Nederlanden boos, zij vonden dat ze te weinig macht kregen. Ook werden ze heel boos toon ze hoorde dat de protestantse mensen op de brandstapel werden gegooid en vervolgens vervolgd werden.

Margaretha kon de opstandelingen niet meer rustig krijgen. Daardoor wist ze niet wat ze moest doen. In Nederland werkte een groep edelen samen en zij stuurden toen een brief naar haar, om de vervolgingen te laten stoppen. Alleen belande deze brief bij de Filips en hij negeerde het.

in Nederland kwam steeds meer onderdruk te staan doordat er veel honger was, steeds meer belasting betaald moest worden en omdat er nog steeds veel vervolgingen waren. Veel vonden de katholieke kerk slecht omdat ze meer met moorden bezig waren dan dat er werd gebeden. Ook vonden ze dat de bisschoppen een te lux leven hadden en dat de kerk veel te veel rijkdommen had. Hierdoor is het Nederlandse calvinisme, (protestantse mensen/geloof) ontstaan.

Door deze gedachte ontstond de beeldenstorm (1566), dat is een grote opstand van de calvinisten. Filips werd heel boos, maar kon zijn woede niet meteen richten op Nederland, want de Turken zaten in de weg. Maar nadat Spanje de Turken verslagen had, liet hij het machtige legen onder leiding Alva naar Nederland sturen. Die hadden het gewonnen. Nederland brak als laatste hoop de dijken door, en de Spanjaarden dreven zich terug. Met nog vele gevechten heeft Nederland uiteindelijk gewonnen, doordat Spanje eerst in geldnood zat, en een belangrijke legerofficier was doodgegaan. Met nog steun van Frankrijk en Engeland dreven ze de Spanjaarden terug. Nederland had gewonnen. En Spanje erkende Nederland als een Republiek tijdens “de Vrede van Münster”. (1648)

Filips de schone zijn zoon Karel V(macht Nederlanden) Karel gaf macht aan de landheren (hij wou dat het meer een eenheid werd) Willem van Oranje was en van die landheren de halfzus van Karel V (Margaretha van Parma) werd landvoogdes van de Nederlanden Karel V ging naar Spanje (hij was al oud)zijn zoon Filips de 11de kreeg de macht over de Nederlanden.

5

De wereld in de

tachtigjarig

e

Filips de schone zijn zoon Karel V Willem van oranje (had de macht over Nederlanden) (kreeg wat macht van Karel V)

Margaretha van Parma Filips II (landvoogdes/halfzus van Karel v) kreeg de macht na dat zijn vader Karel v stopte.

Na 1576 groeiden noord en zuid Nederland steeds meer uit elkaar, vooral omdat de protestantse reformatie in het noordelijke deel meer voorkwam dan in het zuidelijke deel.

Tijdens de oorlog ontstond in 1588 de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, waar het calvinisme het geloof was. De Zuidelijke Nederlanden hadden een landvoogd die door de koning van Spanje benoemd werd. Het katholicisme bleef daar de enige godsdienst die was toegestaan.

6

Het geloof in de 80-

jarige oorlo

Aan het eind van de 14e eeuw kwam de Moderne Devotie op. Dit was een spiritueel geloof binnen de kerk die vooral over de ontwikkeling over jezelf ging. De beweging ontstond door ontevredenheid over de misstanden in de kerk. De Moderne Devotie zorgde voor een verandering in denken.

De Reformatie verspreidde zich eerst door de meest verstedelijkte delen van de Nederlanden. Ook in Duitsland vonden naar aanleiding van de Reformatie plaats.

Hoewel de oorlog en de daaropvolgende vrede niet direct te maken hadden met de Nederlanden, werd hierdoor wel heel duidelijk dat het mogelijk was af te wijken van het rooms-katholieke geloof. Vooral in de Zuidelijke Nederlanden kreeg het protestantisme naar de leer van Zwitserse theoloog Johannes Calvijn (calvinisme) grote aanhang. Het lutheranisme, dat aanvankelijk sterker stond in het noorden en vooral het oosten van de Nederlanden, werd er in de tweede helft van de 16e eeuw door verdrongen.

In 1550 vaardigde keizer Karel V in de Nederlanden het Bloedplakkaat uit. Hiermee werd het drukken, schrijven, verspreiden en bezitten van ketterse boeken en afbeeldingen, het bijwonen van ketterse bijeenkomsten, het prediken van een tegendraadse religie en het huisvesten van ketters, met de doodstraf en inbeslagname van alle goederen beantwoord. Een derde van de vervolgden waren anabaptisten. Omdat ze zo sterk aan hun geloof vasthielden, wachtte hun de brandstapel.

De lokale machthebbers, zoals de adel en de stadsbesturen, bleven weliswaar overwegend katholiek, maar stonden een veel gematigder beleid voor om ongeregeldheden met de grote protestantse minderheid te voorkomen. Vooral in de gewesten die ver van Brussel, sinds helemaal niet meer werd toegepast. In Groningen werd het Bloedplakkaat van 1550 niet eens afgekondigd. Maar ook in Amsterdam werd tussen 1553 en 1567 geen enkel doodvonnis uitgevoerd. In Vlaanderen echter wist de inquisiteur Pieter Titelmans vele ketters op te pakken om deze tot de doodstraf te laten veroordelen.

In 1559 vaardigde paus Paulus IV de bul Super uni versas uit waarin een nieuwe bisschoppelijke indeling van de Nederlanden werd beschreven. Dit was een bijzonder impopulair plan, omdat men verwachtte dat hiermee ook de al bekende inquisitie vervangen zou worden door de Spaanse Inquisitie. Hierover deden gruwelijke verhalen de ronde, die niet noodzakelijk waren gebaseerd op de realiteit, de zogenaamde zwarte legende, maar waarvan de geuzen wel profiteerden.

7

Het geloof in de 80-

jarige oorlo

8

De goede

ren die

werden

Tijdens de tachtig jarige oorlog ging de handel gewoon door. Er werd in slaven gekocht uit Afrika en door verhandeld en andere dure specerijen zoals peper uit Azië, of in edelmetalen zoals goud en zilver. De Nederlanders bouwden grote schepen om hun goederen in te vervoeren. Maar er werd niet alleen ingevoerd de Nederlanden exporteerde ook hun producten zoals: haring, linnen en graan (Dat werd doorgevoerd vanuit

Export:

Haring Linnen

Doorvoer:

SlavenGraan

De vorst kon zijn land niet in zijn eentje besturen, daarvoor had hij dus mensen nodig. Die mensen werden regenten genoemd. Een vorst is een

9

De goede

ren die

werden

Tijdens de tachtig jarige oorlog ging de handel gewoon door. Er werd in slaven gekocht uit Afrika en door verhandeld en andere dure specerijen zoals peper uit Azië, of in edelmetalen zoals goud en zilver. De Nederlanders bouwden grote schepen om hun goederen in te vervoeren. Maar er werd niet alleen ingevoerd de Nederlanden exporteerde ook hun producten zoals: haring, linnen en graan (Dat werd doorgevoerd vanuit

Export:

Haring Linnen

Doorvoer:

SlavenGraan

Regenten en vorsten tijdens de

tachtig jarige oorlog

koning, een landvoogd is de vervanger van de vors en een regent is een bestuurder van een stad (zoals de burgemeester nu).

Tijdens de tachtigjarige oorlog hadden de Nederlanden Filips II als vorst. Filips had een groot reik dat hij niet in zijn eentje besturen daarom liet hij dat doen door een landvoogd ( plaatsvervanger van een vorst). De halfzus van Filips was Margaretha van Parma zij werd door hem als landvoogdes naar de Nederlanden gestuurd. Op haar buurt had Margaretha ook plaatvervangers die plaatsvervangers werden stadhouders genoemd. Stadhouders bestuurden een deel van het land (een aantal provincies). Willem van Oranje was zo’n stadhouder, hij was de stadhouder van de provincies: Holland, Zeeland en Utrecht.

Toen de republiek der zeven verenigde Nederlanden in 1581 Plakkaat van Verlating opstelde zag de republiek Filips II niet meer als hun vorst. De Nederlanden hadden daarna nog naar een nieuwe vorst gezocht, maar vonden niemand die daar geschikt voor was. Daarom ging de republiek in 1588 verder zonder vorst.

Vorsten en regenten waren in deze tijd belangrijk. Regenten waren meestal afkomstig van goede koopmans families of van Adel.

In de republiek der verenigde Nederlanden had elk gewest (soort van profincie) zijn eigen bestuur. De mensen uit de gewesten kozen hun eigen leiders (regenten). Elk gewest stuurde een vertegenwoordiger naar de regering (staten generaal) van het land. Alle gewesten beslisten samen over het bestuur van de Republiek. Maar Holland had de meeste macht omdat het het rijkste gewest was.

10

Belangrijke personen in de 80 jarige oorlog

Karel V Filips II Hertog van Alva Willem van Oranje De Geuzen

Karel V

Karel V hoorde bij de familie Van Bourgondië. Deze familie was erg rijk en machtig. Zo was de vader van Karel V de baas van bijna heel Spanje, Duitsland en de Nederlanden. Toen Karels vader doodging, kreeg Karel al zijn bezittingen. Hij erfde en één klap de Nederlanden, Duitsland en Spanje. En hij was pas 15 jaar.

Filips II

De grote baas in ons land was koning Filips II, een Spanjaard. Deze Filips wilde alle macht. Ook wilde hij dat alle Nederlanders katholiek bleven. Prostestanten kregen zware straffen. Willem van Oranje was daar boos over, en zijn vrienden ook. Deze vrienden waren allemaal van adel en protestant, net als Willem van Oranje.

Hertog van Alva

Na de beeldenstorm, zond Filips II de hertog van Alva naar de Nederlanden om de rust weer te laten keren. Hij gaf hem 10.000 soldaten mee en hij kreeg onbeperkte bevoegdheid om de situatie naar eigen inzicht aan te pakken. Dat liet Alva zich geen twee keer zeggen. Meteen na aankomst richtte hij de Raad van Beroerten op, die de opstandelingen niet voor niets de Bloedraad noemden. Het was een soort rechtbank. Wie zich verzette tegen het Spaanse systeem, liep de kans hier berecht te worden. En de beslissingen waren niet mals; de Raad heeft ongeveer 1.100 mensen laten vermoorden. Het schijnt dat één van de raadsleden altijd sliep, behalve als hij gewekt werd om zijn oordeel te doden. De graven Egmond en Hoorne, collega’s van Willem van Oranje, waren onder de eerste slachtoffers van de Bloedraad.

Willem van Oranje

Willem van Oranje werd in 1533 in een kasteel geboren. Hij was prins en kreeg in ons land belangrijke banen. Zo was hij de baas van het leger en werd hij leider van de gewesten Holland, Zeeland en Utrecht. Dit waren rijke gewesten. Op z’n 25ste was Willem van Oranje al erg machtig. Willem van Oranje wordt ‘vader van het vaderland’ genoemd.

11

De Geuzen

Na de beeldenstorm in 1566 schrok de katholieke Margaretha van Parma. Zo veel boze edel mannen had ze niet verwacht. Maar haar raadsheer zei :’Het zijn maar geuzen, bedelaars.’ Margaretha van Parma wist niet wat ze moest doen. De boze edel mannen maakten een afspraak: voortaan noemden ze zichzelf geuzen.

12

Nederland Spanje

Spanje

Karel V had in 1555 afstand gedaan van de troon, zijn zoon Filips kreeg de landen Spanje, Italië en Nederland. Filips wou een eenheid tussen deze gewesten, eenheid in bestuur, godsdienst en rechtsspraak. Dus mensen in Nederland kregen veel minder te zeggen. Het gevolg van de Statenvergadering had weinig betekenis meer. Alleen de Raad van State was Willem van Oranje vertegenwoordig, maar Filips wilde ook hier de zeggenschap verminderen. Toen Filips naar Spanje ging in 1559 werd Margaretha van Parma landvoogdes en regeerde in Filips naam. Naar de Raad van State luisterde zij niet, al heeft deze vaak aangedrongen de plakkaten tegen de hervorming te matigen, maar Filips wilde hier niet aan toegeven. Toen er een beeldenstorm kwam in Vlaanderen deed dit niet veel goeds aan de hervorming, Filips kon dit niet ongestraft laten! Hij stuurde Hertog Alva en zijn leger erop af. Toen Alva in Nerdeland arriveerde nam hij maatregelen: er kwam een rechtspraak die over heel Nederland geldt en hij ging de belastingen heffen.

Nederland

De 80 jarige oorlog begon eigenlijk door de beeldenstorm in 1566, maar vanaf 1568 voerde Willem van Oranje oorlog tegen Spanje. Ons land was hierdoor in twee delen uit elkaar gevallen. In het zuiden had je de Spaanse Nederlanden, in het noorden de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In 1588 kwamen deze zeven gewesten pas echt los van Spanje.

13

Landen uit de 80 jarige oorlog